Rybactwo śródlądowe
Andrzej Lirski, Krzysztof Hryszko
Polska największym rynkiem karpia i importerem tej ryby w UE w 2011 r. Motto: „W czasie kiedy bardzo wiele się robi dla podniesienia stanu rybactwa w Polsce, nie należy zapominać o tak ważnej rzeczy, jaką jest właśnie handel rybny w Polsce. Nie starczy mieć tylko dobre pola produkcyjne, ale trzeba pomyśleć też o rynkach zbytu dla tych produktów. Największą przeszkodą do podniesienia się naszego rybactwa jest właśnie teraźniejszy stan niezorganizowania handlu rybnego” (Przegląd Rybacki, 1929 r.) Wbrew powszechnym obawom karp w polskiej tradycji nadal trzyma się mocno, jego konsumpcja po spadku w latach 2010-2011 znowu przekroczyła 0,50 kg/osobę, osiągając w 2012 roku poziom 0,51 kg. Pomimo tego optymistycznego wskaźnika, potęgujące się problemy ze zbytem krajowej produkcji i spadające ceny zbytu skłaniają do przeprowadzenia wnikliwej analizy krajowego rynku karpia. Cytowane w artykule dane pochodzą ze statystyk Eurostatu oraz badań prowadzonych w Instytucie Rybactwa Śródlądowego oraz w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Zestawienie podstawowych danych do analizy europejskiego rynku karpia w 2011 roku przedstawia tab. 1.
Produkcja karpia w UE
Przebiegające obecnie w krajach członkowskich prace nad tworzeniem strategii rozwoju rybactwa zakładają zwykle wzrost produkcji karpia. Według publikowanych już zapowiedzi, po ograniczeniu strat powodowanych przez kormorany i choroby ryb, oraz budowie nowych powierzchni stawowych w niektórych krajach unijnych, europejska produkcja może wzrosnąć do o. 90 000 ton, to jest o około 30%.Oznacza to, że w perspektywie kilku lat na europejskim rynku karpia mogą pojawić się zwiększone ilości karpia, na którego należy znaleźć odbiorców.
Spożycie karpia w poszczególnych krajach unijnych Decydująca dla produkcji i zbytu karpia w poszczególnych krajach jest własna konsumpcja ryb. Zazwyczaj na rynkach krajowych uzyskuje się wyższe ceny niż w eksporcie, dlatego zwykle wywożone za granicę są nadwyżki produkcyjne. Spożycie karpia po uwzględnieniu eksportu i importu ilustruje tab. 2.
Zwraca uwagę bardzo duże spożycie, dochodzące do 1 kg/osobę w dwóch krajach — Czechach i na Węgrzech. W następnych trzech, to jest Litwie, Bułgarii i Polsce konsumpcja oscyluje na poziomie około 0,5 kg/osobę. Najwyższe spożycie karpia odnotowuje się w krajach, które równocześnie są jego największymi eksporterami. Przy wysokiej produkcji i niezbyt licznej populacji ludności Czesi w 2011 roku wyeksportowali (czy też raczej musieli) 45,6% masy odłowionego karpia, Litwa 41,9%, natomiast Węgry 19,5%. Różnice w wielkości spożycia karpia w poszczególnych krajach, oprócz wpływu przyzwyczajeń regionalnych i tradycji wskazują na rezerwy tkwiące w zwiększeniu konsumpcji karpia w kilku krajach, w tym także w Polsce. Osiągana kilkanaście lat temu w Polsce produkcja karpia na poziomie około 23 500 ton, przełożyłaby się (bez importu) na spożycie na poziomie około 0,6 kg per capita.
Unijny handel karpiem Unijny import karpi wyniósł w 2011 roku około 12 700 ton o wartości około 26 mln EUR. Import karpi odbywa się głównie przez dostawy wewnątrzunijne, które stanowią 82% wolumenu handlu, z krajów pozaunijnych dociera jedynie około 1,4 tys. ton. Oprócz państw członkowskich, karpie sprowadzane są między innym z Chin, Birmy i Argentyny. W obrocie dominują
Produkcja karpia konsumpcyjnego w Unii Europejskiej od wielu już lat ustabilizowana jest na poziomie około 65000-70000 ton. W porównaniu z 2009 rokiem, produkcja karpia w sezonie 2011 roku obniżyła się o 4,9%, to jest o około 3 400 ton. Na piętnaście krajów, w których prowadzi się chów karpia, w analizo- Tab. 1. Wybrane wskaźniki rynku karpia w Unii Europejskiej w 2011 roku (tony) wanym okresie 2009-2011, w pięciu odnotowano spadek produkcji, w dziewięciu wzrost, natomiast w jednym produkcja została utrzymana na dotychczasowym poziomie. W 2013 r. swoje „wiano” w postaci około 2500 ton karpia wniosła Chorwacja. Odnotować należy fakt, że po długo trwającym trendzie spadkowym, w 2012 roku w Polsce odłowiono 17 700 ton Tab.2. Spożycie karpia w wybranych krajach unijnych w 2011 roku (kg/osobę/rok) karpia konsumpcyjnego, to jest o około 3300 ton więcej niż w poprzednim sezonie. 56
Magazyn Przemysłu Rybnego nr 6 (96) / 2013
Rybactwo śródlądowe ryby żywe i świeże, a udział karpi Tab. 3. Wielkość importu karpia mrożonego w UE (ton), kraj pochodzenia oraz średmrożonych wynosi około 10%. nie ceny (EUR/kg) w 2011 roku Polska w 2011 r. została największym importerem karpia w Unii Europejskiej, z udziałem 29%, wyprzedzając Niemcy o jeden punkt procentowy (rys. 1). Wielkość importu karpia w latach 2004 -2011 przedstawia rys. 2. Od 2009 r. obserwowany jest skokowy wzrost mu wolnorynkowego, polski rynek towych i hurtowych były zbliżone importu. karpia stał się atrakcyjny i docho- i wynosiły 20-30%, a w pojedyndowy dla importerów. Zawdzięczać czych latach przekraczały 40%. Na to należy wielkości tego rynku oraz podstawie analizowanych zależkursów złotego wobec waluty naro- ności można stwierdzić, że ekspordowej eksporterów lub dolara ame- terzy karpia do Polski uwzględniali rykańskiego, który wówczas funk- w cenie także ewentualne zmiany cjonował w rozliczeniach. Oferty kursu złotego wobec ich waluty cenowe karpia z importu były w tym narodowej lub euro. czasie bardzo konkurencyjne w stoJednocześnie wielkość importu sunku do cen krajowych. była dodatnio skorelowana z poOpłacalność przywozu karpia do ziomem cen. Należy jednak brać Polski potwierdza analiza statysty- pod uwagę fakt, że ceny karpia imczna przeprowadzona przez auto- portowanego mają ograniczony rów artykułu. Występuje silna zależ- wpływ na ceny krajowe. Za podstaRys. 1. Struktura geograficzna importu ność cen transakcyjnych notowa- wowy czynnik cenotwórczy należy karpi w 2011 r. nych w imporcie, z cenami hur- uznać wielkość produkcji karpia towymi w kraju (rys. 3). Zmianom handlowego w Polsce w poszczecen hurtowych w kraju odpowiada gólnych sezonach, co oznacza, że analogiczna zmiana cen importo- jak wynika z badań prawie zawsze wych, dostosowująca się do ak- zwiększeniu produkcji karpia towatualnej sytuacji rynkowej. W ba- rzyszył jednoczesny spadek cen, danym okresie w latach 1997-2012 jaki krajowi hodowcy byli w stanie różnice w poziomie cen impor- otrzymać za sprzedawane ryby.
Rys. 2. Import karpi w UE [tys. ton}
Karp mrożony w dalszym ciągu nie ma żadnego praktycznego znaczenia na europejskim rynku, pomimo wzrostu w ostatnich latach z 500-700 ton do 1 500 ton w 2011 roku. Potencjalny rynek zbytu ogranicza przywiązanie do jakości i tradycja. Pomimo bardzo niskich cen, jakość mrożonego karpia zazwyczaj nie spełnia standardów akceptowanych przez europejskich, w tym polskich konsumentów. Dostawy karpia mrożonego na rynek unijny w 2011 roku przedstawia tab. 3.
Analiza rynku karpia konsumpcyjnego w Polsce Od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, to jest od rozpoczęcia transformacji sektora rybackiego i wprowadzenia systeMagazyn Przemysłu Rybnego nr 6 (96) / 2013
57
Rybactwo śródlądowe Wpływ importu na sytuację krajowych producentów karpia należy także rozpatrywać w dwóch aspektach. Z jednej strony należy traktować import jako zagrożenie dla krajowych producentów, ale trzeba też pamiętać o uzupełniającej roli importu w podaży karpia na rynek w sytuacji oczekiwanego niedoboru. Negatywny wpływ importu widoczny był jednak zwłaszcza do połowy lat dwutysięcznych, kiedy krajowi producenci byli w stanie w pełni zaspokoić potrzeby rynku krajowego. Ograniczenie strat produkcyjnych w poprzednim i obecnym sezonie skutkuje wzrostem wielkości odłowu karpia handlowego i w efekcie import staje się konkurencyjny dla produkcji miast podaż uzupełniona zostałakrajowej. Wzrastająca produkcja by karpiem z importu. krajowa połączona z dużym importem w świetle przedstawionych w artykule zależności skutkować będzie nieuchronnym spadkiem cen hurtowych w kraju. Kraje członkowskie Unii Europejskiej nie mają możliwości administracyjnego ograniczenia czy też zlikwidowania importu karpia. Rozwiązaniem może być jedynie egzekwowanie właściwego oznakowania pochodzenia karpia, co pozwoli na promocję i ochronę krajowego produktu. Niezbędne są też prowadzone równolegle działania marketingowe i promocyjne zwiększające konsumpcję karpia w kraju. Zmniejszenie produkcji krajowej (kwotowanie) w celu ograniczeniu spadku cen należy uznać w świetle przeprowadzonych analiz za działanie nieracjonalne, gdyż natych-
dr inż. Andrzej Lirski Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
Rys. 3. Cena żywych karpi importowanych i hurtowa cena karpi krajowych [zł/kg]
58
Magazyn Przemysłu Rybnego nr 6 (96) / 2013
Krzysztof Hryszko Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie