De Wijers als breed welvarend verblijfslandschap by T.OP Limburg

10 km

‘CENTRAAL LIMBURG ALS WELVAREND BREED VERBLIJFLANDSCHAP’ Discussienota in het kader van het TOP Limburg project / Christian Nolf & Joris Moonen, Augustus 2014

Deze discussienota rond ‘Centraal Limburg als welvarend breed verblijflandschap’ is onderdeel van het TOP Limburg project. Het Territoriaal Ontwikkelingsprogramma (TOP) Limburg is een realisatiegericht open partnerschap dat Ruimte Vlaanderen initieerde om economische structurering (i.k.v. SALK) en ruimtelijke structurering elkaar te laten versterken vanuit een territoriale benadering. Met voorliggend onderzoek willen we voortbouwend op het bestaande ontwerpend onderzoek in de Wijers dat focuste op natuur- en landschapsontwikkeling, complementair zoeken naar de potenties om de Wijers te versterken als een breed en

welvarend verblijflandschap binnen Centraal Limburg. Doel is deze potenties te vertalen naar een realisatiegericht Re-mine actieprogramma en ‘adviezen op maat’ te formuleren voor territoriale win-wins bij lopende processen en projecten. Het landschappelijk systeem dat gedetermineerd wordt door reliëf en beekvalleien vormt hierbij het uitgangspunt maar staat onder sterke verstedelijkingsdruk. Door de typische veelvuldige raakvlakken tussen landschappelijk en stedelijk systeem net uit te spelen als troef voor de uitbouw van een aantrekkelijk verblijflandschap, wordt getracht dynamiek in de regio te brengen en de landschappelijke identiteit te versterken.

Inzet zijn gerichte ruimtelijke keuzes met slimme verweving, in plaats van ontwikkeling in enclaves, en verdichting op basis van vernieuwende relaties tussen recreatieve of publiek transportnetwerken, openruimtenetwerken en woon-, werken zorgomgevingen. De insteek vanuit dit onderzoek voor een realisatiegericht Re-mine programma vormt een inhoudelijke verbreding en ruimtelijke vertaling van het uitvoeringsprogramma dat in opmaak is voor de Wijers en gebiedsgerichte afstemming en realisaties beoogt.

OPDRACHTGEVER: Ruimte Vlaanderen

AUTEURS: Dr. ir. arch. Christian Nolf (onderzoek, mapping en teksten) ir. arch. Joris Moonen (zoom Poort Bolderberg) ir. arch. Griet Juwet (editing Nederlandse teksten)

Augustus 2014

rin

ter

ach

ide he

rng

rke

str ide He

ied

ef ho ter lch lf Ke Go

en ov nh m Zo tru cen

sbe

Kie

wit

ine

ord

f oe elh ng He

rav

o Zo

rgg

kri

Vli

ine

C-M

ter

sch

g rsla nte Wi

ten

am rgd sbe ss) ren cro Ho oto (m

m tru cen

ran

rst

Sta

tio

lf Go

tte

tio

ide

hil

Pie

ter

she

ht ric ast Ma

o rl ve Be

en ng

ijc

te ch

er ld Zo

en ov nh Zo

it ew Ki

ijk kr Bo

en lk A

s pu m Ca k

aƟ St

n le ) he an ec la sm en aa M loem (B

en lz bi er st un M

en lz Bi

ke na La

el-

ar Zw

m m Do k n ee va rb ien se lle llis Va Bo

ar Zw

k oe br Lie

ek be

en ss Bo n t va es So

ste

rri

eid

r ee

lle hu

k ee ) lb os ge nb an M erke (B

e eid nh

ole

ije W

ner rk ve bied Vij ge

ijk

ine

de or

en at

ion at St

tte Ka

al na ge tio Ho Na rk pen Pa m Ke

Lie

lse

ills ec rh sm Te aa (M

len

)

Pie

rsh

eim

wandelnetwerken ecologisch groen

erg

5.0

lt se as H

fietsnetwerken 1

teb

2.5 26

ecologische netwerken

Eis

els

Lie

& el ste e Ka ev ho

N GE N RI BE

Ber

ing

Sch

eer

nsm

CH WIJ

ulle

ije W

en p m k Ke oe Br

beek Zwarte

len Mo

sla

ter

ski

Ter

rils

len Mo

hei

EN TER LCH HE

H AC

H SC

r lde t Zo cui Cir

PH N

bos

Vogelzang

uw go

Park Rivier

en p as

stra ide

oef erh cht Kel

ied

geb

ern

nro

erk

rke

Vijv

sbe

Teu

rie

n ove nh m Zo tru cen

Kie

wit

ine

ord

Ter

ril

Ter

rils

sla ter

ril

Ter

bee

/ GE

cen

toc

m tru

‘t

ros

Eila

idin

bre

Uit

tio

naa

l Par

s te s au e H gn Fa

EN N EN EV TT KA

Sta

rils

Kem

Ter

pen

LS IL RH TE

3. Poort Bolderberg and

rstr

IN M C-

pen

ten

Die

Win

EI H SC ER AT W

IJK

rav

o Zo

rgg

krij

Par

oef elh ng He

lt sse Ha

n re

RÜ

e Vo

lse

ide

LS HIL TER

che

ZEN BIL TER

erg

teb

den Eis

Lie

BLO

LAA

lna l io ife at E N rk a p

EI SH ER

she

LAN

ter

PI Pie

T CH AR TRI NA AS MA t rich ast Ma

t rich ast Ma

N GE N RI BE

Ber

ing

Sch

ulle

nsm

eer

ter

ski

E D

r lde t Zo cui Cir

hei len Mo

T CH HA SC

ER vy Bo

ide

stra

ied

n ove nh m Zo tru cen

oef erh

T EL

cht Kel

/ HA

geb

ern

erk

Vijv

Teu

sbe

Kie

wit

oef

elh

sse

ine

ord

rav

Par

rgg

o Zo

IJK

ter

sla

I HE SC ER AT W

Win

cen

toc

tru

K N

and

rstr

/ GE

bee

M C-

pen

ten

Die

Stiemerbeek

Mangelbeek

lza

bos

Sch

1. Kolenspoor route attractiepolen topografie en water

5.00 0 00 .0 10

od er

Vogelzang

& el ste e Ka ev ho

bovenlokale poorten visies natuur

00 5.0

natuur recreatie

sse Ha

00 2.5

‘t

ros

Eila

Sta

Uit

tio

bre

idin

EN N EN EV TT KA

tio

naa

l Par

pen

LS IL RH TE

Kem

Eis

che

erg

teb

den

Lie

lse

ide

SH ER ET PI

M EI

ast

rich

ast

rich

RAAMWERK

beek Zwarte

Vij

nro

Muggenbeek ek

2. Kanaalroute 2.50

juridisch groen

rke

aa vaart svaa msv illemsv Zuidw Zuid

d)) (Noord Bezoensb sbe sb be beek b ee ee

r lde it Zo cu Cir

Stiemerbee Stiem ie em e merb mer m er e be bee b eek eek ee ek

Zusterkloost uste sterkloosterbeek be

Bolderbe

, el en ste e Ka ev ho olen m

ste

eek

ski

Man Ma Mangelbeek M an eek

ZOOM(S) Be

Mangelbeek M g

Roosterb

RECREATIEF NETWERK

ull

n va el n ste ne Ka rle Te

Katt enbe Heiwijerbee rbeek

bebouwd/open ruimte

NATUURLIJK NETWERK

Sch

D Aach en

ev ts ho Be , n el ) Va aste olen (k m en

Langk L La Lang gkeukel eukelb beek

Ab eek -LoLos ossssin siin g

beek eek Slang S angbeek

k bbeee be kbe kb ickb

Tong eren

Heiw

Maa strich t

Liège

ekk

Kikbe

B Sin t-Tru ide n

Ein dhov en

ek ee beek ombe om romb ro Krom

rbe eekek

Genk Hass elt

WWi lde lld

Tie nen

sb ee

eli

meer DDem

Nie

Leuv en

Retselb Rets

beek

Oude O

Kaats beek bee

Hee Her k

Wav re

Helderbee Gestel-Ge Ge G est este st tel ell-Gen -G Geneik G ene n neik eik ei ik kenbeek ken nb b k

b sbeek sb Bos

ine

Bred a

Winterbee Win er k W Winterbeek

Laamb L La aam a ambeek am mbe m be bee b Bolderber bergbeek gb gbe bee

Beek Be Zwarte Zwarte eB Be eek e

ZOOMS NETWERK(EN) CENTRAAL LIMBURG

(spoor)wegen landschapsstructuur Gent

Kle

He Herk

Dau aute uten te te beek

eekek mbb MMo

Tilbu rg

as la ik N ntSi

Turn hout Mec helen Brus sel

Antw erpe n Dend erm onde Aalst

Nam ur

POSITIONERING OP REGIONAAL NIVEAU

’CENTRAAL LIMBURG ALS WELVAREND BREED VERBLIJFLANDSCHAP’

Hutte

ek eek beek Winterb

eek

Lossin

Galg G ebee

Gen t Bre da Den der mo nde

as la ik -N nt Si

Aal st

Antw erp en

Tilb urg Turn hou t

Mec hel en

Bru ssel

Ein dho ven Leu ven

Wav re

Has selt

Sin t-Tr uid en

Gen k

B Ton gere n

Maa stri cht

Lièg e

Aac hen

bebouwd/open ruimte

ecologische netwerken

D e M od er e Bo sl an d en p m k Ke oe Br

D e ije W rs

POSITIONERING OP REGIONAAL NIVEAU

Tien en

Nam ur

H Rivi

rk er Pa

D ri el an d k

N M

n re

RÜ

e Vo

en ET RO PO LE

s te s au e H gn Fa lna l io ife at E N rk a p

natuur recreatie

Breda

Tilburg

Eindhoven

Turnhout

Bosland

Antwerpen

KempenBroek

Sint-Niklaas

De Merode

NPHK

Hasselt Leuven

GRÜNMETROPOLE

Rivie

De Wijers Genk

r Pa

Mechelen dermonde

Maastricht

Brussel Tienen

Sint-Truiden

B Tongeren

Aachen

Haspengouw

Drielandenpark Voeren

Wavre Liège

Hautes Fagnes

Nationalpark Eifel

Namur

Bebouwd/open ruimte

Natura 2000

Lopende projecten en initiatieven rond natuurrecreatie

Het studiegebied is gelegen rond Genk, en strekt zich uit binnen een kader van 42 km lang, en 30 km breed. Dit gebied wordt gekarakteriseerd door grote landschapselementen: het Kempens plateau in het noorden, Haspengouw (dat overeenkomt met het Demerbekken) in het zuid-westen, en de vallei van de Maas in het oosten. Hoewel het studiegebied gesitueerd is vlakbij de economische regio Euregio (Hasselt, Luik, Maastricht, Aachen, Eupen), is het toch boven alles een plek voor wonen en vrije tijd. In vergelijking met zijn directe omgeving, onderscheidt het studiegebied zich door een dichte verstedelijking en uitgestrekte natuurlijke gebieden met een grote landschappelijke en ecologische waarde. Met name de noordelijke helft van het studiegebied wordt gekarakteriseerd door grote beboste en open ruimtes. Deze maken deel uit van een continu geheel dat zich uitstrekt van het noord-westen (de grote open ruimte ‘Groene Long’ ten noorden van Turnhout) naar het zuid-oosten (de Eifel-regio). Deze as van niet-bebouwde ruimte bevat diverse landschapsstructuren: bosmassieven, heide, valleien en wateroppervlakken. In al deze

gevallen is de as een drager van natuur en ecologie, zoals aangegeven in de Natura 2000-kaart (overeenkomend met Europese vogel- en habitat richtlijnen).

Langs de Maas tenslotte, heeft het strategisch internationaal project ‘Rivierpark’ de bedoeling het ecologische en recreatieve potentieel van de vallei te versterken.

Verschillende plannen en projecten hebben de ambitie om het ecologische en recreatieve potentieel van dit natuurlijke landschap te ontwikkelen. Binnen het studiegebied, kunnen we het Nationaal Park Hoge Kempen (NPHK) vermelden die momenteel ongeveer 6000 ha is en het onderwerp is van verschillende uitbreidingsprojecten (Strategisch project Heel de Hoge Kempen)). Ook het strategisch project project de Wijers, gecoördineerd door de VLM (Vlaamse Landmaatschappij): dit project heeft als doel de opmaak van een integrale basisvisie voor natuur, landschap, cultuurhistorisch erfgoed en toeristische trekpleisters op de 20 000 ha zuid-westflank van het plateau. Het studiegebied wordt bovendien omringd door andere ‘Landinrichtingsprojecten’ die ook worden beheerd door de VLM: het project Bosland in het noord-westen, het park Kempen-Broek in het noord-oosten, De Merode in het westen en Haspengouw in het zuiden.

Naast het versterken van elk van deze landschappelijke eenheden, willen andere initiatieven ze met elkaar verbinden. Deze werken op de lokale schaal met maatregelen van ontsnippering en compensatie (zie verder: visies over natuur), maar ook op de interregionale en internationale schaal. Drielandenpark is een project in ontwikkeling dat de grote groene ruimtes aan weerszijden van de Maas wil verbinden. De zijrivieren van de Maas spelen hierbij een belangrijke rol als ecologische link. Tot slot is het project de Grünmetropole (2004) op zijn beurt gericht op het industriële en natuurlijke erfgoed van de steenkoolmijnstreek die doorheen België, Nederland en Duitsland loopt. Dit project definieert een dubbel recreatief parcours door de steenkoolmijnstreek maar beperkt zich evenwel tot een markering gebaseerd op het bestaande netwerk van wegen en fietspaden.

STUDIEGEBIED

NGI topografische kaart 1/50.000

2.5

10km

Zwarte

Zwarte eB Be eek e

GestelGe G est este st te el-Genei el -G Geneik G Gen ene eik ei ik k nb kenbee ken nb k

Beek Be

Helder

beek

Mangelbe M g

Ma Mangelbe Man an eek ek

Bolder

Laam La Laam aam am mb mbe beek bee b e ee

bergb bergbe gbe bee ek

Ab ee kLoos ssssin in g

lis be eke

Roost erbee

Hut

tebe eek ek

Slang S angbeek Muggenbeek ek

Zusterkloost uste sterkloosterbeek be

Gal G

geb

Heiwijerbee beek

eek

Stiemer S tiem ie em e merb m mer erb er bee b be eek ee e ek e k

n tete au

eekk bbe

Mom

Klein

Her He

e He erk Oude O

beek sb sb Bos

Kaa tsbe ek e beek

Retse Rets

lbeek

Winter Win erbeek

W Winterbeek

DDee meer

e beek rbeek Winte

Bezoensb sbe sb be beek b ee ee

aa t vaar sva msv wille Zuid

rd)) (Noo

eekekk Kikb

W ilildld

Nie

er be

Lang L La gkeuk elb elbe

beeek kbbe ckb

Heiwi

eke

k ek eek e bee mb om o rom Kro

Loss

ing

NATUURLIJK NETWERK

topografie en water

landschapsstructuur

0 2.5 00

5.0 00 10.0 00

juridisch groen

ecologisch groen

visies natuur

De Vlakte van Bocholt

Kempens plateau

s Va

llei

Wijers

Maa

Haspengouw

Topografie

(No data voor Nederland)

Rivieren vs. kanalen

Overstromingsgebieden

Zoals hiervoor werd vermeld, wordt het studiegebied sterk bepaald door de fundamentele eigenschappen van reliĂŤf, bodemtype en hydrografie (zie Agnas p. 7). Het beeld van de topografie toont het belang van het Kempens plateau, gemarkeerd aan zijn periferie door de Steilrand. Gekenmerkt door een zeer zanderige en doorlatende bodem, is het plateau arm aan water, behalve bij enkele vennen. Het Kempens plateau functioneert daarom als infiltratie- en brongebied met hydrologische relaties met de omgevende gebieden. De zuid-westelijke voet van het Kempens plateau is daarom gekenmerkt door kwelwater en een veelheid van parallelle stromen. In dit zanderige maar waterrijke gebied, heeft de mens sinds de 12e eeuw de moerassige bodem gedomesticeerd door de aanleg van retentievijvers in cascade (de Wijers), en andere drainagesystemen. Al het water van dit stroomgebied mondt uit

in de Demer waar deze Haspengouw binnentreedt. Aangezien de Demer een regenrivier is, is ze erg reactief (het debiet kan varieren van 1 tot 7 volgens de seizoenen) en daarom van nature gevoelig voor overstromingen. Meerdere aanpassingen zoals de rechttrekking en verdieping van zijn bedding en de aanleg van dijken hadden de bedoeling dit overstromingsrisico te beheersen. Ook de stroomafwaartse aanleg van het Schullensmeer als wachtbekken in de jaren 1970 had het beheersen van de Demer als doel. Toch blijft het overstromingsrisico nog steeds aanwezig, zoals blijkt uit recente overstromingen (campus Diepenbeek in november 2010). Dit risico lijkt zelfs toe te nemen omdat de bodem steeds meer wordt afgedekt door de verstedelijking van de regio. De noord-oostflank van het Kempens Plateau komt overeen met de Vlakte van Bocholt. Dit gebied wordt eveneens gekenmerkt

door kwelwater, en door een kleiner aantal, wel diep ingesneden beekdalen. Deze stromen naar de Maas en vormen de natuurlijke aders van dit deelgebied.

TOPOGRAFIE EN WATER

De vallei van de Maas is op haar beurt een brede vallei met meanders van groot belang voor overstromingen en vogeltrekroutes (Agnas p. 6).

Water NOG (natuurlijk overstromingsgebied)

Opmerkelijk is de aanwezigheid van kanalen die het plateau omzeilen: het Albertkanaal in het westen en de Willemsvaart in het noord-oosten. Bestemd voor transport en voor de irrigatie van het land in de Kempen met water afkomstig uit de Maas, zijn deze kanalen, behalve enkele kleine systemen van in- en outlets, onafhankelijk van de stromen die ze in de dwarsrichting oversteken.

ROG (risicozone overstromingsgebied)

10 m

2.5

100 m

10km

VLAKTE VAN BOCHOLT ossing Abeek-L

Gielisbeek

Ret

eek

ene

beek

Hutte

infiltraĆ&#x;e

eek

lde

Roo

ste

n Sla

r ste

k lo

ste

e rb

K ik

ek iw He

ije

k ee em Sti

erb

Dautenbeek

Hei

wic

Galgebeek

beek Kaats

Oud

e be

n oe ez

beek

ukel

ke Lang

k e Wilderb

in Loss

e Her

Klein

ek be er t in W

Krombee

HASPENGO UW

beek

ek rbe nte i W

kbe

Dem

Mom

bee k

k ek

u zo

eu Ni

rm We

u Lo

LLEI

S VA

MAA

n ge

Win terb eek

lbe

e ng

ee gb ber

Herk

eB ar t w Z

DE WIJERS kwel rbeek

k ee

Zuid wille msva art

Laa

eek

(Noo rd)

l- G

KEMPEN PLATEAU

e ng

erb

lbe

e est

eek

Kattenbeek

ld He

nb ike

selb

eB ar t Zw

Kempen plateau: bebossing en ‘clearings’

Haspengouw

Randen van het plateau: radiaal systeem van lange valleien, soms lineair en continu, soms breder en onderbroken

Maas: een water-gebaseerde corridor (wel onderbroken door verstedelijking en infrastructuur)

Het studiegebied is samengesteld uit een verscheidenheid van landschappen die elk hun eigen kenmerken hebben. Elk van deze landschappen is gebaseerd op de fysische eigenschappen van de bodem en de topografie. Er kunnen drie belangrijke onderdelen onderscheiden worden:

lineair en continu, zoals de Zwarte beek en Mangelbeek. Gebaseerd op een golvende topografie waarin verstedelijking op de hoogtes (Diestiaanheuvels) geconcentreerd is, vormen deze valleien duidelijke ecologische en open ruimte corridors. Alleen het Albertkanaal en de snelweg vormen echte hindernissen.

1. Het Kempens plateau Als men er een karikatuur zou van maken, is het Kempens plateau een grote beboste vlakte met geometrische allures (dennenbossen die grotendeels geplant zijn in de tweede helft van de 19e eeuw), onderbroken door grote en kleinere open plekken. De grootste van deze ‘clearings’ herbergen heidegebieden, zandduinen, verkavelingen of militaire luchthavens; de kleinere eerder vakantiedomeinen, psychiatrische instellingen of motorcrossterreinen. Kortom, het bos vormt een kader dat een brede waaier van grondgebruiken kan integreren en verenigen.

Andere valleien, naar het zuiden toe (van de Laambeek tot de Stiemerbeek), zijn meer aangetast door verstedelijking en infrastructuren. Die hebben geresulteerd in een reeks van grote groene enclaves, bezaaid met retentievijvers. Deze enclaves hebben een rijke ecologie maar zijn losgemaakt van het valleisysteem en verborgen achter verstedelijking.

2. De flanken Op de flanken van het plateau, gekenmerkt door kwelwater, kan in het zuiden een serie van parallelle valleien onderscheiden worden, die richting de Demer lopen. Sommige hiervan zijn

De noordflank van het plateau (de Vlakte van Bocholt), minder beïnvloed door verstedelijking dan zijn zuidelijke tegenhanger (mijnbouw), bestaat uit landbouwgrond, loofbossen en smalle valleien. Deze slanke, holle valleien zijn doorlopende open verbindingen met een rijke en gevarieerde vegetatie (Agnas p. 27). Opvallend ter hoogte van Waterschei (ten noorden van Genk) is de bijna-bestaande link tussen de top van de Stiemerbeek en de

LANDSCHAPSSTRUCTUUR

Bosbeek. Dit zou potentieel de enige fysieke verbinding vormen tussen het bekken van de Demer (Schelde) en dat van de Maas. 3. Haspengouw heeft met zijn vruchtbare leem-bodem een erg verschillend landschap, voornamelijk gewijd aan grootschalige landbouw. De valleien (Herk en Mombeek) vormen er de voornaamste landschapselementen, terwijl de verstedelijking in de vorm van linten op de kamlijnen tussen de radiale stromen loopt.

lineaire corridor valleien 4. De vallei van de Maas Begrensd door de flanken van het Kempens plateau en de Ardennen in het zuiden, vormt de vallei van de Maas met haar talrijke meanders en watervlakkens potentieel een belangrijke ecologische corridor. Maar door de dichte verstedelijking en flankerende, parallelle infrastructuren (kanalen en snelwegen) staat de vallei erg onder druk. De versterking van de lineaire continuïteit van de vallei, en de verbinding met enkele korte zijrivieren afkomstig van het Kempens plateau zijn van cruciaal belang.

groene enclaves bebossing ‘clearings’ (open gebieden in een bos) beken water

2.5

10km

JURIDISCH GROEN De relatief heldere structuur van de fysische ondergrond (reliëf, bodem en hydrologie) wordt maar gedeeltelijk teruggevonden in het groen dat beschermd is door een juridisch statuut (gewestplan). Hoewel de regio rijk is aan groene ruimtes van hoge kwaliteit, zijn deze erg gefragmenteerd door infrastructurele barrières en intense, verspreide verstedelijking. In het gewestplan, worden de groene ruimtes geleidelijk ingedeeld onder min of meer beschermde status van natuurreservaat tot buffers. Recenter, en complementair met het gewestplan, zijn de instrumenten VEN (Vlaams Ecologisch Netwerk) en IVON (Integraal Verwevings-en Ondersteunend Netwerk) opgezet om het idee van groene ruimtes, geïntegreerd

in een ecologisch netwerk, te versterken. In het studiegebied vormen de ruimtes VEN en IVON grotendeels verbindingen en opvulling van missende schakels en lacunes. Deze vinden vooral plaats in het midden van het Nationaal Park Hoge Kempen. Het VEN et IVON leveren ook een bijdrage aan de versterking van de valleien Herk en Mombeek (gerealiseerd in het kader van een strategisch project van het Regionaal landschap Haspengouw (2011-14) en het Demerbekken secretariaat). Opmerkelijk is dat de Demer daarentegen vanuit juridisch oogpunt vandaag de dag quasi onbestaand is als groene ruimte. Dat kan gedeeltelijk verklaard worden door een groot gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare

nutsvoorzieningen ter hoogte van de campus van Diepenbeek, en door de verstedelijking ter hoogte van Hasselt.

Gewestplan: Groen (Reservaat)

Eveneens opmerkelijk is dat de grote militaire domeinen niet zijn opgenomen als groene ruimtes ondanks hun duidelijk ecologisch belang.

Gewestplan: Groen (Park)

Gewestplan: Groen (Natuur) Gewestplan: Groen (Buffer) Gewestplan: Bos VEN & IVON Militaire domeinen

2.5

10km

Kamp Beverlo

Schietveld Houthaelen-Helchteren

Zutendaal

Natura 2000 (habitat en vogelrichtlijn)

Ecologische waarderingskaart

Op basis van een aantal indicatoren zoals biologische waarderingskaarten, vogelrichtlijn, natuurreservaat, bosreservaat... enz, is het mogelijk om de territoriale logica van de ecologische ruimtes te identificeren. De kaart toont op een algemene manier de fundamentele rol vanuit ecologisch oogpunt: - van de grote onbebouwde eenheden: deze vormen waardevolle gehelen als habitat, gedeeltelijk inbegrepen in de militaire domeinen; - van de valleien, zelfs wanneer deze niet zijn opgenomen als groene ruimte in het gewestplan; - van de wateroppervlakken zoals meren, wijers en vennen. Meer in detail, kan men de ecologische waarde van een aantal bouwstenen in het studiegebied omschrijven. Eerst kan het contrast tussen het plateau en zijn flanken enerzijds, en de landbouwregio van Haspengouw anderzijds, worden opgemerkt.

Hoewel de top van het plateau droog is, heeft het een grote ecologische waarde. De grote onbebouwde gebieden (militaire inbegrepen) vormen een van de grootste, aaneengesloten natuurgebieden van Vlaanderen. Bovendien maakt het bijzondere karakter van dit landschap (met omvangrijke bos- en heidecomplexen en vennen) het erg waardevol als habitat.

gedeelte stroomopwaarts door grote ensembles zoals Campus Diepenbeek, Kinepolis, en het gebouw van de Provincie.

ECOLOGISCH GROEN

Ten noorden van het plateau (de Vlakte van Bocholt), zijn de lange, smalle en holle valleien de aders van de groene structuur met hoge biologische waarde.

Vogelrichtlijn

Hoewel de zuidwestelijke flank van het plateau (regio van de Wijers) intensief bebouwd is, is ze erg rijk vanuit ecologisch oogpunt. De groene enclaves gevormd door de vijvers zijn er de bouwstenen van de ecologie. Merk echter op dat het kanaal een echte breuk vormt in de ecologische continu誰teit van de valleien.

De vallei van de Maas, tenslotte, heeft vandaag maar gedeeltelijk een ecologische functie. De rechtgetrokken stroom en de dicht bebouwde vallei, begrensd door infrastructuur (kanalen, snelweg) heeft veel van haar ecologisch potentieel verloren. Alleen de oevers van enkele meanders zijn er ge誰nventariseerd als belanghebbend. De overstromingsgebieden zijn eveneens erkend als belangrijk voor vogeltrekroutes (Agnas p. 6), ook al zijn die niet op de kaarten habitat en vogelrichtlijn ge誰nventariseerd.

Habitat

Hoewel de vallei van de Demer de verzamelaar is van het geheel van valleien ten zuidwesten van het Kempens plateau, komt ze niet tot uiting als ecologische corridor (in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Mombeek, haar tegenhanger in het zuiden). De oorzaak hiervan is de rechttrekking van haar trac辿, en de verstedelijking van de vallei, die intens is ter hoogte van Hasselt, en meer punctueel maar toch massaal is in het

Hoge biologische waarde Natuurreservaat Bosreservaat Water Beek/ Rivier

2.5

10km

Kempen broek

Bosland

Merode

Rivie

NPHK+

rpark

NPHK+

De Wijers NPHK

NPHK+

Haspengouw

Perimeter van regionale landschapsparken en geplande uitbreidingen

RSPLimburg: natte en droge natuurverbindingen

RSPLimburg: openruimte verbindingen

Als antwoord op de versnippering van deze groene en natuurlijke ruimtes, werd een reeks plannen (AGNAS, RSP Limburg, Gemeentelijke Structuurplannen) en projecten ( , landinrichtingsprojecten…) opgestart op regionaal, provinciaal en gemeentelijk niveau. Al deze projecten willen de gaafheid en kwaliteit van bestaande natuurcomplexen versterken, en ze inschakelen binnen een netwerk. Deze visies zijn over het algemeen coherent en versterken de essentiële kenmerken van het landschap: - het plateau wordt hersteld als één grote beboste zone afgewisseld met open plekken; - de ecologische continuïteit van de valleien wordt zo veel mogelijk versterkt en hersteld; - het open karakter van onbebouwde valleien wordt beschermd; - de impact van infrastructurele barrières wordt beperkt via ontsnipperingsmaatregelen en links tussen natuurcomplexen worden gecreëerd. Hieronder volgt een meer gedetailleerd overzicht van de visies en plannen per onderdeel: Op het plateau versterken en valoriseren hoofdzakelijk twee projecten de combinatie van bos, heide en duinen: Bosland in het westen, en het Nationaal Park Hoge Kempen (NPHK) in het oosten. Dit laatste wordt bovendien op middel- en lange termijn uitgebreid (Strategisch project Heel de Hoge Kempen) in verschillende richtingen:

- naar het zuiden tot aan het Albertkanaal, - naar het noorden tot aan een nieuwe poort ter hoogte van ‘t Eilandje in Neeroeteren; - naar het westen met de terrils en bossen van Zwartberg en Waterschei; - naar het noord-westen met de integratie van de Bosbeekvallei en de Duinengordel in Opglabbeek. Ter compensatie voor de geplande noord-zuid wegverbinding, moet de aanleg ter hoogte van Molenheide in Houthalen -Helchteren van een stapsteenbos tussen de militaire zones de continuïteit van de bebossing versterken. Op de flanken, wordt de rol van de valleien versterkt, ook in stedelijke context. In de gemeentelijke structuurplannen van Zonhoven en Genk wordt de verbindende functie van beekdoorgangen (respectievelijk Roosterbeek en Stiemerbeek) in verstedelijkte gebieden hersteld (Agnas p. 8 p. 41). De versterking van de ecologische en landschappelijke continuïteit van de Demer doorheen Hasselt tot aan Herkenrode staat eveneens in het programma van de stad. Langsheen de Maas, heef het project Rivierpark Maasvallei als doel meer ruimtelijke en landschappelijke kwaliteit te creëren en zo bij te dragen tot duurzaam toerisme door het scheppen van een groene bestemming.

Meer in het zuiden zijn er de projecten Mérode en Haspengouw, twee landinrichtingsprojecten (VLM) gebaseerd op de waardering en de heraansluiting van respectievelijk het boslandschap en het landbouwland.

SYNTHESE VISIES OVER NATUUR

Op te merken is dat bovenop deze projecten gestuurd vanuit het Vlaamse en gemeentelijk niveau, er ook drie regionale provinciale landschappen zijn (Lage Kempen, Kempen en Maasland en Haspengouw). In verband met infrastructurele barrières, is de ambitie van het RSP Limburg en AGNAS de impact van wegen, spoorwegen en kanalen te mitigeren via ontsnipperingsprojecten en droge en natte natuurverbindingen. Begroeide bermen langs de snelweg en spoorweg worden gezien als potentiële ecologische verbindingen. Verrassend genoeg, wordt het kanaal, hoewel het de belangrijkste grens vormt, hier niet in opgenomen.

Nationaal en regionaal landschapspark Geplande uitbreiding van landschapspark Droge natuurverbinding (RSPL) Natte natuurverbinding (RSPL)

Naast deze ecologische en ruimtelijke maatregelen, kunnen ook de initiatieven van ‘ruimte voor het water’ (hermeandering, gecontroleerde overstromingsgebieden, signaalgebied…) uitgaande van het Integraal Waterbeleid, bijdragen aan het versterken van het ecologische potentieel.

Bestaande beken Water oppervlakte

[noot: Gebiedsgericht programma AGNAS: Afbakening van Gebieden van de Natuurlijke en Agrarische Structuur, 2008] 0

2.5

10km

BOSLAND KEMPEN BROEK

NPHK + os nb tee ps Sta

‘t Eilandje

all

Duinengordel

DE MERODE

NPHK +

SVA

LLE

NPHK +

RIV

NPHK

IER

PAR

DE WIJERS

NPHK +

HASPENGOUW

rin

lle

er ld t Zo rcui Ci

id He

n va el te nen Kas rle Te

ef ho er ht lc lf Ke Go

en ov nh rum Zo nt ce

Kas

ef ho

el ng He

ijk

o Zo

ss Ha

C-

m da rg be ss) ns ro re oc Ho ot (m

& el te Kas eve ho

lf Go

ole

ekm

lse

lls

& el te Kas eve ho

ht ric

0 5.

attractiepolen .0

o rl ve Be

en ng ri Be

ijc

elc

hte

er ld Zo

en ov nh Zo

it w Kie

lt se as H

jk kri Bo

en lk A

s pu m Ca k

Ɵ Sta

n ke na La

(spoor)wegen 10

n le ) he an ec la sm en aa m M loe (B

en ilz rb

ste un M

n ze Bil

k ee

ek ro

ar Zw

m om D k n ee va b n er ie ss lle olli Va B

ar Zw

k ee

Res

r ee nsm

lle hu

en ss Bo n t va es So

k ee b s) o gel nb an M erke (B

ei nh

g er

ole

nro

ije W

rn ke er ied Vijv geb

ijk

uin

ord

en at

n io at St

s A

Kat

eb et

g er

l naa e io og at H N rk pen Pa Kem

hel

s h ill ec rh sm Te aa (M

)

er et

EN G RIN BE

rin

beek Zwarte

he en

vy Bo

el, n te e Kas eve n ho ole m

eve ts ho Be el, ) n an V aste ole (k m en

2.5

5.0 0 00

fietsnetwerken RECREATIEF NETWERK

berg Bolder

wandelnetwerken Sc

lle

IJC W

rri

Mangelbeek

E D

e id he en ol M

EN ER HT LC HE

T H C A H SC

er ld t Zo rcui Ci

angbos

Vogelz

nd tra

es id He

ELT

f oe rh te lch Ke

en ov nh rum Zo nt ce

ijk

o Zo

ef ho el ng He

t el ss Ha

rri

ls rri

rri

ag rsl

in W

EI H SC ER AT W

K IJ KR BO

m ru nt ce

K EN /G

E IN -M C

‘t

EN N EN EV TT KA

tio

rri

LS IL RH TE

Lie

ILL

lse

LZ BI ER ST UN M

OE BL

EIM H

RS m

TE er

PIE Pi

ric st aa

CH AR STRI NA AA M

aa M

ht ric st

bovenlokale poorten

regionaal

Zolder Circuit

Bokrijk

RC Genk

Hasselt Herkenrode C-Mine

AANTREKKINGSKRACHT

Horensbergdam (motocross)

Genk centrum Hengelhoef

Zonhoven centrum

Kelchterhoef Beringen

Molenheide

De Schacht De Duinengordel

Heidestrand er

g ber

Bosberg Vijverkerngebied De Teut

De Maten

lokaal

Matrix van het programmatisch aanbod in de regio. Op het vlak van attractiviteit en verblijf blijkt in het bijzonder dat de natuur hierin geen belangrijke aantrekkingsfactor is, of dat de complementariteit tussen bijvoorbeeld verblijfsfaciliteiten en meer tijdelijke attracties onderzocht kan worden.

+ 1 uur

kort

Naast de overvloed aan natuurlijke ruimtes van hoge waarde, bezit de regio eveneens een mooi aanbod aan attracties, zowel recreatieve (voor lokale gebruikers) als toeristische (voor externe gebruikers). Het studiegebied bevat een reeks grote attractiepolen met een aanzienlijke capaciteit en een gevarieerd profiel, gaande van cultureel tot sportief en residentieel karakter. Met een betekenis op het Vlaams niveau (zie: studie Toerisme VLM) kunnen de geconverteerde mijnsites van C-Mine en Beringen worden vermeld, maar ook het circuit van Zolder, de abdij van Herkenrode, en een reeks vakantieparken met een gelijkaardig profiel: Herkenrode, Kelchterhoef en Molenheide. De stedelijke centra van Hasselt, Genk, Zonhoven en Maasmechelen vervolledigen het toeristisch aanbod met mogelijkheden tot overnachting (hotels), cultuurbeleving (musea, theater) en shopping. Op het vlak van onroerend erfgoed, zijn de attracties vooral geconcentreerd in het zuiden in Haspengouw, met talrijke

+ 1 dag

VERBLIJF

lang

kasteeldomeinen, boerderijen en abdijen. Toch zijn ze niet altijd opengesteld voor het publiek. Op landschapsniveau, zijn een aantal kenmerken zoals de steilrand, de terrils of de vijvergebieden beschermd als relict, maar nog niet echt geoptimaliseerd voor recreatieve en toeristische ontwikkeling. Nochtans zijn er investeringen voorzien ter hoogte van Heidestrand met een uitkijktoren. Hoewel het recreatieve en toeristische aanbod rijk, gevarieerd en ruimtelijk goed verspreid is over het gebied, is het gefragmenteerd en functioneert nauwelijks als een geheel. Door hun “all-in” opvatting, hun grote capaciteit en hun geïsoleerde configuratie (gesloten domeinen met één hoofdingang), werken de meeste attractiedomeinen als autonome enclaves. Bovendien bezit bijna elke belangrijke toeristische attractie zijn eigen uitrit op de snelweg E 314. Deze goede bereikbaarheid via de snelweg is ongetwijfeld een voordeel voor de regio, maar ook

een gemiste kans om interactie en synergie te creëren tussen de verschillende activiteiten. Vandaag krijgt een bezoeker van het circuit in Zolder geen enkele stimulans om de abdij van Herkenrode te ontdekken, of het vijverkerngebied, de mijnsite van Beringen, of Bokrijk, hoewel ze allemaal binnen een straal van 10 km gelegen zijn.

EEN MYRIADE VAN ATTRACTIEPOLEN natuur/landschappelijke attractie Recreatie met cultureel karakter Recreatie/ vakantiedomein met verblijfsfaciliteit

De definitie van een perimeter en een reeks van poorten rondom het NPHK draagt sterk bij aan zijn toeristische uitstraling. In het geval van de Wijers is dit minder vanzelfsprekend door de versnippering van de aantrekkinspolen die geïsoleerd zijn tussen de verstedelijking. De sleutel ligt zonder twijfel in het versterken van het zachte netwerk (fietsers, voetgangers/wandelen) tot een leesbaar en efficiënt systeem, en in het definiëren van herkenbare poorten die uitnodigen tot de ontdekking van de gehele regio.

Stedelijke recreatie/ toerisme Recreatie met sportief karakter Erfgoed (monumenten, landschappen en zichten) Mijncités wateroppervlakte

2.5

10km

Molenheide

De Duinengordel Beringen

Golf

De Schacht

Kelchterhoef Vliegveld

Golf Zoo Bosberg Waterski De Teut

Station As

Hengelhoef

Tehills

Vogelzangbos

Zolder Circuit

de Bol

Golf

rg rbe

Waterschei

Horensbergdam (motocross)

Zonhoven centrum

Heidestrand

RC Genk

Eisden

C-Mine Mechelse Heide Nationaal Park Hoge Kempen

Vijverkerngebied

Bovy

Winterslag

NPHK

Golf Bokrijk Kiewit Genk centrum

Kattevennen

Schullensmeer Herkenrode

De Maten Borggrave

Kasteel, hoeve en molen

Golf Park

Lieteberg

Hasselt Demerstrand

Van Bets (kasteel, hoeve en molen)

Pietersheim

Kasteel van Terlenen

Kasteel & hoeve

Kasteel

Bembroekmolen Hoeve Maastricht

Kasteel & hoeve

WIJCHMAAL

Beverlo

HELCHTEREN

Beringen

Heusden Zolder

Zoo Zwartberg

Station As

Stadium Genk TERHILLS

Zonhoven Diest

BLOEMENLAAN

C-Mine

Genk

Kiewit

Hasselt

Bokrijk

CAMPUS

Diepenbeek

LANAKEN

MUNSTERBILZEN Alken

Bilzen

NAAR MAASTRICHT

Bestaande snelwegen (in zwart) en projecten (in oranje)

Bestaande spoorwegennetwerk (in zwart) en projecten (in oranje)

Zoals eerder in de tekst is vermeld, wordt de regio gekenmerkt door een goede bereikbaarheid, allereerst via de weg: de snelweg E314 die de regio van oost naar west doorkruist heeft ter hoogte van de Wijers een grote frequentie van afritten, ongeveer om de 5 kilometer. Deze directe toegankelijkheid vanaf de snelweg is een troef voor de Wijers in vergelijking met bijvoorbeeld het NPHK. Maar ze houdt geen rekening met de Wijers als een geheel. Enkele belangrijke attractiepolen (Circuit van Zolder, Regionaal Park Midden Limburg) worden specifiek en duidelijk aangeduid op borden langs de weg, maar zonder te verwijzen naar de “Wijers”. Bovendien laten slechts enkele toegangswegen toe om te genieten van de rijkdom van het landschap. De afrit 27 Zolder die een watervlak oversteekt is hiervoor een inspirerend voorbeeld. Een reflectie zou kunnen gebeuren om de scenografische functie van het wegennetwerk in het landschap te verbeteren, zowel vanaf de snelweg als vanuit de belangrijkste toegangswegen (bijvoorbeeld visuele openingen naar de terrils en naar de mijntorens).

Het bestaande wegennetwerk zal in de toekomst niet fundamenteel worden aangepast, behalve het project van de noord-zuid verbinding ter hoogte van Houthalen-Helchteren. Ook al zal het de bereikbaarheid van de regio niet veranderen, dit project zal toch lokaal een impact hebben op het fietsnetwerk en de landschappelijke waarde. Na een eerste versie, is een herzien trace van de noord-zuid verbinding momenteel in onderzoek. Het zal onder andere compensatiemaatregelen voor de natuur moeten integreren. De situatie is verschillend vanaf het openbaar vervoersnetwerk (spoorwegen). Vanaf het bestaande treinnetwerk, zijn de Wijers momenteel toegankelijk via een beperkt aantal stations. Hiervan zijn sommige gelegen in een stedelijke context (Hasselt en Genk zijn hiervan de belangrijkste), terwijl andere (Kiewit, Bokrijk, Heusden-Zolder) potentieel een directe toegang kunnen bieden tot de open en groene zijde van de regio. Dit zou sterk veranderen in de toekomst. Het openbaar vervoersnetwerk van de spoorwegen wordt aangevuld met

twee projecten. Het eerste is de Spartacus light-rail die een radiaal netwerk vormt rond Hasselt. Het is samengesteld uit 3 takken: lijn 1 Hasselt-Maastricht (in uitvoering); lijn 2 HasseltMaasmechelen via Genk; lijn 3 Hasselt-Neerpelt. Deze lijnen zijn soms een heropening van een oude spoorverbinding; soms gaat het om volledig nieuw aan te leggen spoorverbindingen.

SPOOR- EN WEGENNETWERKEN

Een tweede project is een toeristische ultra-light-rail die een lus maakt tussen het station van Genk en de site Terhills in Maasmechelen. Langsheen de lus worden de belangrijkste toeristische attracties met elkaar verbonden (C-Mine, Zoo Zwartberg, Station As ...). Ook hier, zal het tracé gedeeltelijk verlaten stukken spoorweg hergebruiken (Kolenspoor).

Spoorweg en stations

In elk geval zullen deze nieuwe netwerken de toegankelijkheid van de regio verbeteren en enkele plaatsen een strategische positie geven. Vooral de sites die vandaag perifeer liggen in het noorden (Molenheide recreatiedomein), het oosten (Station As, Maasmechelen) en het zuiden (Munsterbilzen) zullen hiervan profiteren.

Snelweg UItrit en snelste toegang Verlaten spoorweg Lightrail (Spartacus) en stations_ project Ultralightrail (toeristisch) en stations _ project Attractiepool

2.5

10km

WIJCHMAAL

Beverlo Molenheide â&#x20AC;&#x2DC;t Eilandje

art

HELCHTEREN

Beringen

Terrils

Beringen

Duinengordel

De Schacht

Heusden

Kelchterhoef

elb

Uitbreiding NPHK

Zolder

k ee

Terril

Bosberg De Teut

Waterski

Zoo Hengelhoef

Wat

Zolder Circuit

lde

rbe

lza oge

ngb

RC Genk

ersc

Station As

Terril

Zwartberg hei

Zonhoven Heidestrand

TERHILLS

Terrils

Station As

Eisden Motocross

Zonhoven centrum

Terrils

C-Mine

Bovy

Nationaal Park Hoge Kempen

BLOEMENLAAN Mechelse Heide

Winterslag

Vijverkerngebied

Genk Bokrijk Genk centrum

Kiewit Schullensmeer Herkenrode

Kattevennen

Kiewit

Bokrijk

De Maten

Borggrave

Park

Golf

Hasselt

Lieteberg

CAMPUS

Diepenbeek

Pietersheim

Diepenbeek

MUNSTERBILZEN

LANAKEN

Alken

Bilzen

NAAR MAASTRICHT Maastricht

Maastricht

Het functioneel fietsroutenetwerk verbindt stedelijke centra

Het recreatief fietsroutenetwerk gaat voornamelijk door open gebieden

De mountainbikeroutes volgen contrasterende topografie

26 Om het recreatieve potentieel van de regio te optimaliseren, moet een netwerk van zachte wegen gedefinieerd worden dat efficient en goed leesbaar is. Binnen het dichte netwerk van bestaande fietsroutes (de provincie Limburg profileert zich als “fietsparadijs”), kan men functionele en recreatieve fietsroutes onderscheiden. Het fietsroutenetwerk, bedoeld als verbinding tussen de belangrijkste gemeentelijke/stedelijke kernen, heeft een radiaal patroon en concentreert zich vooral langs wegen. Het recreatief netwerk is daarentegen bedoeld voor ontspanning en ontdekking. In tegenstelling tot de functionele routes, geconcentreerd in verstedelijkt gebied, zijn de recreatieve routes gesitueerd langsheen of in het hart van groene ruimtes. Naast de functionele en recreatieve fietspaden, zijn er ook de mountainbikepistes. De kaart ervan toont dat deze circuits logischerwijze vooral gesitueerd zijn waar de hoogteverschillen het grootst zijn: ter hoogte van de Steilrand, en buiten de grenzen van de Wijers en het NPHK, op de Getuigenheuvels of op de toppen van de valleien van de Herk en de Mombeek. Van de terrils zijn maar enkele toegankelijk voor mountainbikes die van Winterslag en Beringen. Om een leesbaar fietsnetwerk te definiëren met een duidelijke hiërarchie op de schaal van Centraal Limburg, is een selectie gemaakt binnen het bestaande netwerk. De bedoeling is dat dit netwerk de attractiepolen verbindt, rekening houdend met de diversiteit van het landschap om de ervaring ervan te maximaliseren. Ter hoogte van de Wijers leidt dit natuurlijkerwijze tot een structuur parallel met de valleien. Hoewel systematisch in hun principe, bieden de parallele valleiroutes ook een grote diversiteit aan ervaringen: op een

verhoogde verlaten spoorweg langs de Mangelbeek; langsheen bossen en Getuigenheuvels ter hoogte van Bolderberg; geweven in de groene tussenruimtes van een agglomeratie langs de Roosterbeek in Zonhoven; via een opeenvolging van grote recreatieparken langs de Zusterkloosterbeek (Hengelhoef, Bokrijk, Golf, Hasselt); of doorheen de vruchtbare vallei van de Stiemerbeek in het hart van Genk. Dit netwerk van valleiroutes, grotendeels al bestaand, zou waar nodig kunnen worden aangevuld door wandelpaden aan te passen tot fietspaden. Dwars op de valleiroutes, kunnen twee belangrijke fietspaden een rol spelen voor verdeling en structuur: de route van het Kolenspoor, en de route langs het Albertkanaal. Door hun continuïteit en grotere schaal, geven deze routes het netwerk een duidelijke hiërarchie en leesbaarheid. Deze paden kunnen profiteren van hun eigen infrastructuur (taluds, bruggen, tunnels) die gescheiden is van het autoverkeer, en hebben een groot potentieel voor de beleving van het natuurlijke landschap en het industriële patrimonium. De route van het Kolenspoor, die van west naar oost alle zeven mijnsites van Limburg met elkaar verbindt, kan een belangrijke rol spelen om het industriële verleden en de identiteit van de regio te versterken en toeristisch te valoriseren. Omdat sommige van de mijnsites getransformeerd zijn tot bedrijventerreinen, kan het Kolenspoor ook een rol spelen voor talrijke pendelaars. Bovendien doet het de meeste mountainbikecircuits aan. Het Kolenspoor is samengesteld uit segmenten van verlaten spoorwegen die voor het grootste deel vrij zijn en gedeeltelijk zijn omgevormd tot fietspad. Toch moet men rekening houden met de verschillende projecten die deze oude spoorwegen

willen hergebruiken: voornamelijk de projecten Spartacus, Ultra-light-rail, en het eventuele hergebruik van het spoor tussen Genk Noord en Zonhoven voor goederenverkeer. Een alternatieve fietsroute langs het spoor is trouwens in onderzoek voor het gedeelte tussen het station van As en de site Terhills (Maasmechelen).

FIETSNETWERKEN

Complementair aan het Kolenspoor is de route van het Albertkanaal. Terwijl het kanaal het onderwerp is van ambitieuze economische projecten voor industrie (Economisch Netwerk Albertkanaal), vormen de oevers eveneens een belangrijke fietsverbinding op de grote schaal. Die rol werd recent bevestigd met het project “hoofdroute Albertkanaal” (Provincie Limburg 2013) dat voorrang geeft aan fietsers. Ter hoogte van Hasselt, kan de route verdubbeld worden met het fietstracé dat de Demer volgt, en Diepenbeek met Herkenrode verbindt (project in ontwikkeling, stad Hasselt). De kans die een passerelle zou bieden om het centrum van Hasselt met de noordelijke oever van het kanaal te verbinden, verdient zeker verkend te worden, omdat de bestaande bruggen te ver weg zijn, of exclusief voorbehouden zijn voor autoverkeer (N74). Noot: een studie over toerisme en recreatie (2013, opdrachtgever VLM) toont een reeks van missende fietsschakels, gebaseerd op de links tussen belangrijke activiteiten en de belevingsgraad van het landschap. Toch beantwoorden de voorgestelde routes aan een logica die de kortste verbinding zoekt, en nog steeds niet interessant is vanuit landschappelijk oogpunt, en ook niet bijdraagt aan de leesbaarheid van het netwerk. Eveneens te vermelden is het circuit van Grünmetropool (2004) dat grotendeels het bestaande fietsnetwerk gebruikt, en zich beperkt tot toeristische informatieborden.

Selectie fietsroutes Missing links Bestaande recreatieve fietsroute Bestaande mountainbikeroute Attractiepolen

2.5

10km

Molenheide â&#x20AC;&#x2DC;t Eilandje

art

Beringen

Duinengordel

De Schacht

Kelchterhoef â&#x20AC;&#x201C; De Plas

elb

Uitbreiding NPHK

Zoo Hengelhoef

De Teut

Wat

art

e eb

ek Vog

ng elza

bos

ersc

Station As

hei Terhills

Zolder Circuit Heidestrand

Eisden

Munitiedepot

Zonhoven centrum

C-Mine/ Winterslag

Bovy

iem

b er

Nationaal Park Hoge Kempen

Mechelse Heide

Vijverkerngebied

Genk centrum Bokrijk Kiewit Herkenrode

Kattevennen De Maten Borggrave

Golf Park Hasselt

Lieteberg

Demerstrand

Diepenbeek

Pietersheim

Maastricht

Liebroek

Een overzicht van de bestaande wandelpaden in de regio maakt de lokale logicas duidelijk: wandellussen zijn geconcentreerd in en rond de belangrijkste groene ruimtes. In het geval van het NPHK en de Wijers, werden deze lussen in een tweede fase verbonden door een wandeling op grotere schaal. Ter hoogte van het NPHK, zijn een reeks van korte wandelingen tot nu toe gelocaliseerd rond zes poorten. Om de zes lussen van de poorten met elkaar te verbinden, volgt één grote lus de omtrek van het park. Dit circuit zal moeten worden herzien en aangepast met de voorziene uitbreidingen van het park (project de Hele Hoge Kempen). Ter plaatse van de Wijers, bestaat het wandelnetwerk eveneens uit een reeks lussen die geconcentreerd zijn rondom de belangrijkste landschappelijke en toeristische complexen: Schullensmeer;

Mangelbeek; Bolderberg; de Teut; Vijverkerngebied en Herkenrode; Bokrijk, De Maten. Een lange-afstandsroute werd recentelijk (2012) gedefinieerd om de verschillende lussen te verenigen. Deze gebruikt voornamelijk de bestaande wegen, met twee toegevoegde schakels langsheen de Roosterbeek door Zonhoven, en doorheen Winterslag in Genk. Maar de lange-afstandsroute van de Wijers bevat nog steeds niet de lussen van het Schullensmeer, de Mangelbeek of Molenheide, die geïsoleerd blijven. Verrassend genoeg, vormen de terrils, behalve die van Houten-Helchteren, ook geen onderdeel van het lange-afstandscircuit. Hierin zit dus een duidelijk potentieel om te verkennen. Tussen de Wijers en het NPHK, passeert één enkele wandelverbinding doorheen het centrum van Genk.

Buiten de grenzen van de Wijers en het NPHK, zijn ook andere wandelingen opgenomen in het RLLK (Regionaal Landschap Lage Kempen). Op te merken zijn een aaneenschakeling van lussen op de noordelijke flank van de vallei van de Zwarte Beek, die zich in totaal over een lengte van zo’n vijftien kilometer uitstrekken. In het noorden, zijn een reeks lussen verbonden langsheen de valleien van de Dommel- en Bollisserbeek. Het project ‘Duinengordel’, dat als doel heeft om een aaneenschakeling van open plekken in het bos te verbinden, zal ook een samenhangend hoofd-wandelcircuit definiëren. Te paard Misschien nog niet in kaart gebracht, lijken ruiterpaden in de regio relatief beperkt, ondanks een niet te verwaarlozen aantal manèges. Te onderzoeken.

WANDELNETWERKEN bestaande wandellussen bestaande samenhangende gordel potentieel samenhangende ader

2.5

10km

Resterheide

Zwarte beek

Molenheide

Duinengordel Terril Zwarte beek

Mangelbeek (Berkenbos)

Bossen van Soest

De Teut Terh (Maa

Station As

De Wijers

Bolderberg Mechelse Heide Vijverkerngebied

Nationaal Park Hoge Kempen

Bokrijk Kattevennen

Herkenrode

De Maten

Schullensmeer Lieteberg

Pietersheim

Zowel de recreatiestudie van de VLM als de ‘Toeristische Visie De Wijers’ van Toerisme Limburg benadrukken het belang van een goede ontsluiting via een kwalitatief en duurzaam toeristisch en recreatief onthaal. Minimale inrichtings- of kwaliteitseisen voor de locatie van bovenlokale poorten of ‘havens’ zijn: • Beschikken over een goede bewegwijzering en ontsluiting; • Door hun ligging en inrichting inspelen op de diversiteit aan cultuur- en natuurlandschappen binnen de Wijers; • Startpunt zijn van diverse routestructuren; • Over ruime parkeermogelijkheid en fietsenstalling beschikken; • Ruimtelijke kwaliteit en goede ruimtelijke organisatie hebben; • Aanbieden van informatie over het gebied en de routes via een permanent informatiecentrum; • Horecavoorziening(en); Volgens deze criteria, en in het licht van de bestaande en toekomstige recreatieve netwerken, zijn een aantal potentiële bovenlokale poorten gedefinieerd. Al deze poorten hebben een eigen aantrekkingspool, of vormen clusters van attractiepolen.

Ze combineren deze aantrekkingspool met een goede bereikbaarheid van buitenaf via wegen en spoorwegen, en binnenin met het interne recreatieve network (fietsen wandelnetwerken). Om een algemene toegankelijkheid te verzekeren, is de ruimtelijke verspreiding van de poorten over het gehele territorium ook een criterium. Deze principes geven als potentiële bovenlokale poorten: 1. De mijnsite van Beringen; 2. Bolderberg (Zolder circuit+ de Kluis+ domein Bovy); 3. De as die langsheen de Demer de abdij van Herkenrode verbindt met het centrum van Hasselt; 4. Het domein van Bokrijk; 5. C-Mine en zijn verbinding met het centrum van Genk (via de Stiemerbeek of via de Evence Coppéelaan) 6. De cluster Waterschei die de nieuwe Zoo van Zwartberg combineert met de aerodroom, het stadium van RC Genk, en de terrils. De Schacht kan eveneens beschouwd worden als potentiële

bovenlokale poort dankzij zijn bereikbaarheid via het station van Heusden-Zolder en zijn mijnpatrimonium (gebouwen en de terril van Houthaelen).

BOVENLOKALE POORTEN

Rondom het Nationale Park Hoge Kempen, profileren de poorten van Kattevennen, Terhills (Maasmechelen) en Pietersheim zich eveneens met een groter bovenlokaal potentieel dan de andere poorten.

Snelweg Bovenlokale poort

Deze bovenlokale poorten zijn niet exclusief en stellen de rol van meer locale attractiepolen, geïdentificeerd in de verschillende studies, niet in vraag. Maar ze laten toe om prioriteiten en een hierarchie te bepalen voor beslissingen en investeringen. Op aangrenzende kaart worden de poorten voorgesteld vanuit het oogpunt van het externe netwerk van wegen en stations. Op de volgende pagina worden ze getoond in relatie met het interne, landschappelijke en recreatieve (fiets-) netwerk van Centraal Limburg. Ze vormen daarin de scharnieren / hubs in een landschappelijk en recreatief raamwerk.

Spoorweg en stations Lightrail (Spartacus) en stations_ project Ultralightrail (toeristisch) en stations _ project Attractiepool

2.5

10km

WIJCHMAAL

Molenheide â&#x20AC;&#x2DC;t Eilandje

BERINGEN Zw

art

HELCHTEREN

Beringen

Terrils

Duinengordel

DE SCHACHT

Kelchterhoef

elb

Uitbreiding NPHK

k ee

Terril Zoo Bosberg De Teut

Waterski

Vog

elza

ngb

Hengelhoef

WATERSCHEI

TERHILLS

Terril

TERHILLS

Terrils

Station As

Eisden Zolder Circuit

BOLDERBERG

Motocross

Zonhoven centrum

Heidestrand

Terrils

Bovy Winterslag

Vijverkerngebied

Bokrijk Kiewit

BOKRIJK

Nationaal Park Hoge Kempen

C-MINE / GENK

BLOEMENLAAN Mechelse Heide

Genk centrum

Schullensmeer Herkenrode

KATTEVENNEN De Maten Borggrave

HERKENRODE / HASSELT

Park

Golf

Hasselt

Lieteberg

CAMPUS

Demerstrand

PIETERSHEIM Diepenbeek

Pietersheim

MUNSTERBILZEN

LANAKEN

NAAR MAASTRICHT Maastricht

Maastricht

Central Park (New York)

Grote Veluwe (NL)

d ca cate mes A do

Emerald necklace (Boston)

Biesbosch (NL)

nal

ark lP

a ntr Ce

ek lbe ge n Ma

ws vie nd a es Tre

Coaltrack

ds Pon d n a nge Spo NaƟonalpark Eifel (D)

Campus Paris-Saclay (F)

Demer

Centraal Limburg (B)

Frames

s ark fp no i a Ch

e pin ns e re e-g Blu Terrils

Campine Plateau

Coal railtrack Steilrand Emscher Park (D)

Haspengouw

Demer Valley

Albert Canal

De ‘Wijers’

5 km

20 km

Op zoek naar een structuurgevende ruimtelijke figuur: vergelijking van Centraal Limburg met andere regionale parken

Het voorgaande, analytische gedeelte helpt te begrijpen wat Limburg zo’n unieke regio maakt: een uitzonderlijke cocktail van natuurgebieden, monumentaal mijnerfgoed, recreatiecentra en vakantieparken vlakbij elkaar gelegen. Maar, deze elementen zijn nog van elkaar fysiek en mentaal gescheiden, ‘verborgen’ ingebed in een dichtbewoond gebied. Hoewel het gebied goed toegankelijk is, en een dens netwerk heeft van zachte verbindingen, mist Centraal Limburg nog een herkenbare structuur. Net als vergelijkbare regionale parken gekaderd zijn in, of gearticuleerd door landschapselementen (zie matrix hierboven), heeft ook Centraal Limburg een herkenbare ruimtelijke figuur nodig. Een figuur die het landschap en het recreatieve aanbod kan articuleren en tegelijk een mentale kaart opbouwen. De analyse van natuurlijke en recreatieve netwerken benadrukte de systematische landschapsstructuur van de regio: een bebost plateau geperforeerd door open plekken, en omringd door een reeks valleien. De valleien volgen een radiale richting in het noorden, maar hebben een parallelle zuid-weststructuur in het zuidelijke deel. Bovenop deze natuurlijke structuur, doorkruisen

twee opmerkelijke, onderbenutte infrastructuurelementen het gebied in de richting dwars op de valleien: het kanaal en het kolenspoor. Terwijl de reeks valleien gaat over het natuurlijke, het trage, het intieme en specifieke karakter van de regio, gaan het kanaal en het kolenspoor over doorkruisen en verbinden. Als dwarse snedes doorheen het gebied, geven het kanaal en de kolenspoor een synoptische impressie van de diversiteit van de regio, en geven ze directe toegang tot zijn verschillende delen. Samen vormen deze natuurlijke en dwarse artificiële elementen een raamwerkfiguur die de onderdelen articuleert. Als een overkoepelende structuur, bouwt dit raamwerk een gemeenschappelijke identiteit en brengt hierarchie. Verschillend van het NPHK, dat een duidelijk gedefinieerde entiteit is omringd door ‘poorten’, zijn De Wijers een assemblage van uiteenlopende onderdelen. Het raamwerk verbindt ze met een armatuur die een fietsnetwerk ondersteunt van waaruit een auto-vrije ervaring van de hele regio mogelijk is. Als een rationeel verbindingssysteem laat het verschillende interpretaties toe,

Het schetsconcept ‘Framework voor de Wijers’ benadrukt de systematiek en tegelijkertijd diversiteit van de vallei-structuur als thematische stroken (Design Workshop OSA KUL/ VLM 2013)

en ondersteunt het meerdere wandellussen, van knoop naar knoop. Het raamwerk is ook geen gesloten, autarchische structuur, maar een open systeem dat uitgebreid kan worden tot aan andere ecologische en recreatieve entiteiten in de regio: het Nationaal Park Hoge Kempen, de Maas, de Demer corridor naar het Merode park, Bosland naar het noorden.

VAN NETWERKEN TOT EEN RAAMWERK

lineaire corridor valleien In aanvulling van een fietsnetwerk en poorten, kan de materialisatie van het raamwerk gebeuren met landschap- en natuurrestoratieprojecten en het accentueren van nieuwe of reeds bestaande landmarks. Op de volgende pagina’s, wordt het raamwerk uiteengelegd en gedetailleerd in drie zooms: de Kolenspoor route, de Kanaalroute, en de Poort van Bolderberg. Voor elke zoom is een overzicht gemaakt van de bestaande ruimtelijke qualiteiten, bestaande visies, en projecten. Het idee van de zooms is de onwikkeling van het raamwerk in een operationeel perspectief voor te stellen, en de mogelijke synergieën tussen verschillende sectoren en lopende projecten te benadrukken.

groene enclaves bebossing ‘clearings’ (open gebieden in een bos) beken water

2.5

10km

Molenheide â&#x20AC;&#x2DC;t Eilandje

BERINGEN Zw

art

Beringen

Duinengordel

DE SCHACHT Kelchterhoef Uitbreiding NPHK

elb

k ee

Zoo Bosberg De Teut

Waterski

Vog

elza

ngb

WATERSCHEI

Hengelhoef

TERHILLS

Station As

Zolder Circuit

Eisden

BOLDERBERG

Zonhoven centrum

Heidestrand

iem

Motocross

Bovy Winterslag

Vijverkerngebied

BOKRIJK

Kiewit

Nationaal Park Hoge Kempen

C-MINE / GENK

Mechelse Heide

Genk centrum

Schullensmeer

KATTEVENNEN De Maten Borggrave

HERKENRODE / HASSELT

Golf Park Hasselt

Lieteberg

Demerstrand

PIETERSHEIM Diepenbeek

Maastricht

ZOOM(S)

1. Kolenspoor route

2. Kanaalroute

3. Poort Bolderberg

De kolenroute beschikt over haar eigen infrastructuur (gedeeltelijk omgevormd tot fietspad), heeft een sterke identiteit en weerspiegelt de diversiteit van het landschap van Centraal Limburg. (foto’s van de bestaande toestand, behalve de laatste: ontwerpend onderzoek voor conversie van oude sporen in fietspad [(c) Design Workshop Pond Urbanisms KUL VLM (2013)]

ZOOM 1: DE KOLENSPOOR ROUTE Als een van de twee assen die de streek transversaal kruisen en verbinden van oost tot west, heeft het kolenspoor veel potentieel als recreatieve (fi ets) as: - Het verbindt alle Limburgse mijnsites en terrils van kanaal tot kanaal via een 100% autovrij parcours; - de route heeft een sterke fysisch identiteit met eigen historische infrastructuur (bruggen, tunnels, taluds); - het geeft een interessante landschappelijke beleving van de omgeving (contrasten in reliëf, zichten...); - het sluit aan op (tot nu toe) ingesloten domeinen en landschappen (bvb. een oud munitiedepot, het “kanaalke”, het natuurreservaat Laambroeken, enz.) - het articuleert tal van lussen (wandelen) en de meeste mountainbikeroutes; - het kan complementair werken met de parallele weg E314:

snelle vs. trage weg, uitritten en parkings als ingangen naar het kolenspoor,... Aangezien de meeste mijnsites (gedeeltelijk) omgebouwd zijn tot bedrijventerreinen en wetenschapsparken, vormt het Kolenspoor per definitie ook het verband tussen de belangrijkste werkgelegenheden in de regio. Aanvullend aan de recreatieve functie, die hoofdzakkelijk geconcentreerd is in weekends en vakantieperiodes, kan het kolenspoor ook een rol spelen voor het pendelen. Op niveau van het natuurlijk netwerk, kan het kolenspoor een rol spelen als transversale (droge) natuurverbinding (gewenst door de RSPL) en hiermee nu losstaande natuurcomplexen inschakelen op een groter niveau.

Bestaande recreatieve fietsroute

De omzetting van het kolenspoor als hoofd fiets-recreatieve as moet wel beantwoorden aan een aantal missing links (inclusief tot aan de terrils) en knelpunten, en rekening houden met een reeks visies en projecten:

Missing links Alternatieve aan missing link Nog te ontwikkelen secundaire fietsroute

- Geplande infrastructurele werken op of naast het kolenspoor: noord-zuid verbinding, Spartacus, ultra light rail, heractivering van het spoor tussen Genk Noord en Zonhoven voor goederentransport; - RUP’s op de kanaalkommen aan het Albertkanaal in het kader van de ENA.

Bedrijf-/industrie park Natuurgebied Water

10km

Beringen

e art Zw

ld He

erb

k De Schacht

KelchterhoefDe Plas

lbe

n Ma

Bo De Teut

Hengelhoef

Station As Wate rsc

hei

ld Bo

erb

erg

r aa

Terhills

rk ve Vij

ern

b ge

ied

Munitie depot

Zonhoven

a na

HUIDIGE TOESTAND

BESTAANDE VISIES

missing link

recreatieve fietsroute

missing link

RUP voor industriezone aan koolhaven?

AANDACHTSPUNTEN

r ijk

bestaande recreatieve fietsroute

interactie met Noord-zuid verbinding en Spartacus (Lijn 1)

Oude sporen in Beringen worden fietspaden (2014-15)

C-Mine

D ar

erb

n ate

spoorweg gedeeltelijk in gebruik

Mogelijke heractivering van dit stuk spoorweg voor goederentransport

m tie

Mogelijk hergebruik van de spoorweg voor de toeristische ultra light rail

Mogelijke alternatieven via het bestaande recreatieve fietsetwerk

nieuw fietstracĂŠ in onderzoek

verlaten spoorweg

Nood aan passerelle om de N75 over te steken

‘Een gedomesticeerd kanaal’: ontwerpend onderzoek naar de integratie van het kanaal in de ecologische en recreatieve netwerken die het doorkruist. Beelden 1) de kanaalkom ter hoogte van de Mangelbeek als polyvalent platform voor evenementen; 2) de verbinding met de Zusterkloosterbeek ter hoogte van Hasselt; 3) Mogelijke aanleg van de dijk van het kanaal als water-retentie-element [(c) Design Workshop Pond Urbanisms KUL VLM (2013)]

ZOOM 2: DE KANAAL ROUTE Als tweede transversale as doorheen het natuurlijk landschap van Centrale Limburg heeft de kanaalroute veel potentieel als recreatief (fiets) hoofdelement: - de kanaalroute geeft een directe toegang tot de meest waardevolle natuurgebieden; - het zou 100% autovrij worden in het kader van het project van hoofdfietsroute (Provincie Limburg 2013); - het kan complementair spelen met de parallele tracé langs de Demer van de Campus tot aan Herkenrode doorheen Hasselt klopt (visie van de stad); Wat betreft het ecologisch netwerk, en hoewel het kanaal een massieve barrière vormt voor de natuurlijke systemen, kan het kanaal een bijdrage leveren aan ecologie en natuur:

- de vegetatie bufferstrook langs het kanaal kan gedeeltelijk een rol spelen als transversale droge natuurverbinding (RSPL); - dwars gelegen tussen dijken op de valleistructuur, werkt het kanaal als een dam. Retentie van het water van onderliggende beken is er mogelijk en past bij de principes van het Integraal Waterbeleid: stroomopwaartse waterretentie, -infiltratie, en -buffering. Het noord jaagpad van het kanaal zou hiervoor geflankeerd worden met een brede watercollector met hoge ecologische waarde. Dit is mogelijk onder andere ter hoogte van de Stiemerbeek. Voor dit project van kanaalroute moet er wel rekening gehouden worden met volgende punten: - nu beschouwd als achterkant, kan het kanaal beter geïntegreerd worden in zijn omgeving, via fietscafé’s, visuele openingen naar het water, ...

Bestaande (hoofd) fietsroute

- de erfgoedwaarde van het kanaal zelf (kunstwerken zoals bruggen, sluizen) dient toeristisch te worden gevaloriseerd; - de impact van projecten verbonden aan de ENA zoals uitbreiding van industriezones langs het water moet geevalueerd worden; - de eventuele nood aan een (fiets/voetgangers-) brug tussen Hasselt (kanaalkom / Blauwe Boulevard) en de noorden jaagpad moet onderzocht worden. Er is sprake van een brug tussen Herkenrode en het vijverkerngebied.

Interessant element langs het kanaal Bedrijf-/industrie park Natuurgebied ‘lineaire’ poort naar natuurgebied Water NOG (natuurlijk overstromingsgebied) ROG (risicozone overstromingsgebied)

10km

Beringen

e art Zw

ld He

erb

S r â&#x20AC;&#x2DC;t

elb

g an

Zolder Circuit

lde

n ve ho

rg rbe

on rZ

Vijverkerngebied

ine -M rC a na

r ijk

De Maten

em Sti

erb

rg be art w i/Z he rsc e t a &W

Nationale Park Hoge Kempen

Herkenrode

Lieteberg Hasselt

Pietersheim

Jaagpad gedeeltelijk een recreatieve en functionele fietsroute

HUIDIGE TOESTAND

BESTAANDE VISIES

AANDACHTSPUNTEN

jaagpad Albertkanaal wordt een hoofd fietsroute (Provincie Limburg 2013)

RUPâ&#x20AC;&#x2122;s voor industrie ter hoogte van de kanaalkommen in het kader van ENA

Mogelijke combinatie van industrie en recreatie (bvb. watersport in de kommen gedurende het week-end)

De relatie tussen de hoofdroute en Hasselt centrum is niet evident Nood aan een nieuwe passerelle ?

Mogelijke waardering van de kunstwerken (scenografie, publieke ruimte...)?

Mogelijke rol van de kanaal bermen voor waterretentie dam en watercollectoren.

Mogelijks meer interactie tussen de industrie,de verstedelijkte gebieden en het kanaal?

Onder de bovenlokale poorten, is Bolderberg een belangrijk knooppunt in de Wijers. Door de concentratie van het evenementendomein Circuit Zolder, het natuurlandschap (Bolderberg geeft één van de mooiste panorama’s op de streek), en de cultuur en horeca in en rond het Domein Bovy, heeft deze site een sterke aantrekkingskracht. De site is bovendien vlot bereikbaar vanaf de E 314 (afrit 27) via een visueel aantrekkelijke toegangsroute. Hoewel Bolderberg op zichzelf kan volstaan als cluster van attractiepolen, is de vraag die ons interesseert in hoeverre de site ook een poort voor de Wijers kan worden. Hoe kan een verhoogde visibiliteit van de Wijers op de poort site een stimulans zijn voor het ontdekken van het recreatieve aanbod van de regio, en vice versa, hoe kan de poort van Bolderberg profiteren van de versterking van de verblijfsrecreatie in de regio? Als antwoord hierop, werd een ontwerpend onderzoek georganiseerd in samenwerking met de belangrijkste actoren van Bolderberg. Op basis van een analyse van de bestaande ruimtelijke troeven van de site, de lopende projecten, en de

ambities op langere termijn van de verschillende actoren, werden pistes en ideeën ontwikkeld. Deze worden geïllustreerd op de volgende pagina’s, geordend volgens drie thema’s en ruimtelijk vertaald in (mogelijke) interventies: 1. AANKOMEN Toegankelijkheid van de poort, scenische kwaliteit, ontsluiting met het openbaar vervoer, parkeergelegenheid, onthaal en infopunt. 2. BELEVEN Bestaande waardevolle elementen in en rond de poort die de diversiteit van De Wijers tonen, (potentiële) nieuwe projecten die deze kwaliteiten versterken en structureren. 3. ONTDEKKEN Hoe functioneert het gebied als poort tot het groter geheel van de Wijers: trage routes, circuits en verbindingen naar omringende attractiepolen. Als pilootproject laat de case study van Bolderberg toe om de sleutel-kwesties te verduidelijken, die zich stellen bij het

ontwikkelen van de recreatieve en toeristische poorten van de regio.

ZOOM 3: DE POORT BOLDENBERG

Noot: 1) het Circuit Zolder focust zich niet langer enkel op auto- en motorsport, maar heeft een verruimd activiteiten- en voorzieningenaanbod binnen een breder mobiliteitskader. Cycling (avondfietsen, BMX, MTB, De Vlaamse Wielerschool, een overdekte wielerpiste...), professionele evenementenen congreslocatie, en zet ook in op nieuwe en duurzame mobiliteitstechnologieën en clean tech (het Verkeers- en Mobiliteit Educatief Centrum, Clean Mobility hub ...). Het totaal aantal bezoekers per jaar situeert zich tussen 300 000 en 400 000. 2) Coproductieve workshop Circuit Zolder, gehouden te Heusden-Zolder op 07/07/2014 met als relevante actoren: Gemeente Heusden-Zolder : Katrien Coenegrachts, Liesbeth Geybels, Els Jennen, Erik Vanrijkel, Line Verbeke Circuit Zolder : Thierry Deflandre, David Vanderbeek VLM : coördinator project De Wijers: Karel Stevens, Huig Deneef Ruimte Vlaanderen : Liesl Vanautgaerden, Anke Knapen OSA KULeuven : Christian Nolf, Joris Moonen

Perimeter project De WIjers

2.5

10km

TERHILLS

ACTOREN EN PROJECTEN Als startpunt voor het ontwerpend onderzoek, werden de projecten en ambities van de verschillende actoren voor de site in kaart gebracht:

- Ten noorden van het circuit, wil de gemeente het gehucht Viversel, het recreatieve domein aan de Kerkstraat en de kleine vallei van de Laambeek opwaarderen.

- De managers van het circuit willen de activiteiten van het circuit intensiveren, met de onwikkelingen binnen en buiten zijn perimeter (velodroom en ontvangstpunt aan de ingang (parking)). Een directe verbinding tussen de binnenkant van het circuit en de fietsroute langs het kanaal via een tunnel of brug wordt echter niet voorzien op middellange termijn wegens een te hoge kost.

- In de woonbuurt ten zuiden van Bolderberg, wil de gemeente verblijfsfaciliteiten aanmoedigen (bed & breakfast, en een hotel in het domein Bovy). - De gemeente en de provincie hebben de ambitie om de verbindingen te verduidelijken met de bestaande routes voor fietsers (recreatief ) en wandelaars, vooral richting Zolder, ten

noorden over de snelweg, via een weinig gebruikte brug (â&#x20AC;&#x153;de verloren brugâ&#x20AC;?).

Bestaande Troeven

- Weinig of niets wordt echt voorgesteld voor de heuvel van Bolderberg zelf, een attractie (inclusief Kluis) die vandaag enigszins verouderd is. Nochtans is de Bolderberg bekend aan alle acteurs als belangrijk structurerend element, en identiteitsdrager van de site.

PotentiĂŤle Projecten

Domein / Terrein Natuurlijke (water) structuur

250m

500m

AANKOMEN De analyse van de toegankelijkheid van de site zet het belang van de weg in het licht. In directe verbinding met de snelweg E314 (afrit 27) en met Hasselt, profiteert deze route van een hoge landschappelijke kwaliteit: over een watervlak, over de heuvel van Bolderberg, langsheen het kasteel Terlaemen en het centrum van het oude Bolderberg (domein Bovy), geeft de route een overzicht van de kwaliteit en de diversiteit van de

Wijers landschappen. De bescherming en versterking van de scenografische kwaliteiten van deze weg zijn heel belangrijk. Langsheen deze weg ligt parking 69, gesitueerd aan de rand van de vijver en aan de voet van de heuvel, de ideale site voor een ontvangstpunt voor het circuit. De buslijn die het gehucht bedient en de site met Hasselt verbindt, passeert langs de

Nieuw bezoekerscentrum

parking en bevestigt zo zijn strategische positie.

Busroute & -stop Voorzien van een permanentie, zou daar een ontvangspunt gecombineerd worden met een infopunt voor de Wijers.

Parkeerterrein

250m

500m

Zoals aangegeven in de bestaande studies over toerisme en recreatie in de regio, moet een poort naar de Wijers per definitie representatief zijn voor haar rijkdom en diversiteit. Op dat vlak is Bolderberg bijzonder goed bedeeld. De site combineert de typische vijvers van de Wijers, een markant natuurlijk landschap (de Bolderberg heuvelrug die een van de meest spectaculaire zichten geeft op de regio), elementen van onroerend erfgoed (Kluis en het domein Bovy) en een divers recreatief en horeca aanbod. Om deze troeven te versterken en te structureren, is een versterking nodig van elk onderdeel, en een verduidelijking van de ruimtelijke articulatie tussen de delen. Door zijn centrale positie en indrukwekkende aanwezigheid, verdient de Bolderberg heuvel een belangrijke rol te spelen in de structuur van de site en zijn beleving. Zijn lange top kan

(opnieuw) een wandel-as worden die zich uitstrekt van de Kluis tot de westelijke rand van de heuvel (resto De Pits). De opening in het bos, die vandaag de dag een zicht geeft naar Terlaemen, zou kunnen herhaald worden op andere punten met een interessant perspectief. Dat zou de sterke identiteit van de heuvel als langwerpig balkon systematiseren. Ter hoogte van de weg, zou een passerelle de wandeling kunnen verlengen waar ze nu is onderbroken, om de Bolderberg als geheel te versterken, maar ook als signaal naar de autoâ&#x20AC;&#x2122;s die er onderdoor passeren. Dwars op de as van de Bolderberg, verbindt een bestaande rechte weg de site van de circuit (ter hoogte van toekomstige velodroom) met de ingang van het domein Bovy. Samen met de heuvel Bolderberg-pad vormt deze strategische link een

beeldbepalende kruisfiguur. Op het kruispunt van de twee assen, zou een uitkijktoren (vermeld als wens in de SALK nota) of een nieuw uitzichtpunt deze kruisfiguur nog kunnen versterken. Door de ontsluiting van de Bolderberg heuvelrug te verduidelijken en de verbinding van beide delen te verbeteren kunnen de troeven van het gebied beter worden uitgespeeld. Tenslotte, zou het gebouw met het ontvangstpunt/infopunt (relatief klein in vergelijking met de schaal van de site en de parking) een dwarse positie tussen de parking 69 en de vijver kunnen innemen, om een perspectief op het water te openen. Op die manier zou het ontvangstgebouw eerder een gezichtsopener voor het landschap worden dan een autonoom architecturaal object.

BELEVEN Fietsroute Nieuwe Fietsroute Wanderoute Bolderberg-pad

250m

500m

Het derde belangrijke punt bij de organisatie van een poort is zijn link met de rest van de Wijers via het netwerk van trage routes. Op dat vlak, is Bolderberg in het raamwerk gesitueerd op een scharnierpunt tussen de kanaalroute en één van de stroken: deze is gekenmerkt door ‘bomen en uitzichten’ (‘trees and views’) en speelt in op een afwisseling van gesloten delen en openingen in het beboste gebied langs haar hele lengte. Vanuit het oogpunt van het fietsnetwerk, is de site momenteel goed verbonden met het raamwerk ontwikkeld op pagina 33.

Toch passeert de belangrijkste bestaande fietsroute langs de zuidkant van Bolderberg (voor Domein Bovy). Om de integratie tussen het fietsnetwerk en de poort te verbeteren, zou een verdubbeling voorzien worden om het infopunt/onthaalpunt te verbinden dat idealiter op parking 69 ten noorden van Bolderberg gesitueerd is. Op die manier is een bezoeker van het infopunt onmiddellijk uitgenodigd om het netwerk van de Wijers te ontdekken. Om dit te realiseren zou het netwerk van wandelwegen dat ter plaatste bestaat kunnen worden aangepast tot fietspad.

Complementair met de raamwerk fietsstructuur, zijn ook dwarse secundaire verbindingen wenselijk: naar Zolder in het noorden via de ‘verloren brug’ over de snelweg, of richting het zuiden naar Heidestrand.

ONTDEKKEN Fietsroute Natuurlijke structuur

Tenslotte zouden verbindingen via de bestaande brug overheen het kanaal naar de industriezone uitwisselingen en synergie mogelijk kunnen maken (bijvoorbeeld parking). 0

500m

1km

2km

BIBLIOGRAFIE GECONSULTEERDE DOCUMENTEN

VLAAMS GEWEST: SALK (Strategisch Actieplan Limburg in het Kwadraat): businesscase vrijetijdseconomie AGNAS (Afbakening van de gebieden van de natuurlijke en agrarische structuur)

PROVINCIE LIMBURG: Ruimtelijk structuurplan Provincie Limburg RSPL_Limburg_middenlimburg.pdf RSPL - niet-technische samenvatting.pdf RSPL_landschappelijke structuur.pdf RSPL toerisch-recreatieve structuur.pdf Ontdekkingskaart Toerisme Limburg Themafietskaart toerisme Limburg Ruimte voor Landschap. UHasselt Mobiliteitsstudie UHasselt & provincie Limburg voor de Wijers, 2014 Toeristische studie De Wijers (Toerisme Limburg)

VLM:

GEMEENTEN:

Startnota De Wijers Knelpunten en potentienota dewijers Uitdagingen voor De Wijers

Gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen Heusden-Zolder, Zonhoven, Lummen, Diepenbeek, Houthalen-Helchteren, Hasselt, Genk (gedeeltelijk gesynthetiseerd in knelpunten en potentienota de Wijers);

(studies) Eindrapport landbouw en zonevreemdheid in DeWijers.pdf Studie Erkenning ankerplaatsen: a) vijver-en heidegebied Laambeek, Roosterbeek en Slangebeek; b) Vijvergebied Laambeek en Slangebeek Recreatievisie De Wijers_visie en actieplan_eindrapport Toeristische visie De Wijers_eindrapport_30setp2011.pdf Integratiestudie De Wijers (recreatiestudie, toerismestudie, educatiestudie), 2012 Ruimtelijke vertaling uitdagingen en uitvoeringsprogramma de Wijers; (participatie) Orientatienota_culturele diensten_De Wijers. pdf Orientatienota_2 producerende en regulerende diensten Verslag workshop sociaal maatschappelijke en economische diensten

RESULTATEN VAN DE INTERNATIONALE DESIGNWORKSHOPS DE WIJERS OSA (KULEUVEN)/ VLM / PROVINCIE LIMBURG: September 2013: ‘Pond Urbanisms. The second life of De Wijers’, in Zonhoven. Geleid door Christian Nolf, Bruno De Meulder, Huig Deneef (VLM) en Katrien Hendrickx (Provincie Limburg) Met: Lotte De Bruyn, Dao-Ming Chang, Michele Girelli, Saimum Kabir, Inge Kersten, Thomas Lenaerts, Mircea Munteanu, Matteo Motti, Laura Nagels, Dorien Pelst, Patrycja I Perkiewicz, Evelyne Van Houtte. Maart 2012: ‘Stiemerbeek’ in Genk: Geleid door Christian Nolf, Bruno De Meulder (KUL), Huig Deneef en Stijn Herman (VLM). Met: Bram Bijnens, Oswald Devisch, Phebe Dudek, Cecilia Furlan, Joep Goshen, Stijn Hermans, Haodong Hu , Jeanne Mosseray, Conor O’Brien, Valerie Raets, Brian Steegmans, Liesbet Thewissen, Philip Thoelen,Yen van der Voort, Chris van der Zwet, Daniel Veestraeten.

BIJLAGEN

VERGELIJKING TUSSEN AGNAS (KEMPEN LIMBURG EN MAAS ) EN GEWESTPLAN (GROENE ZONES)

0.25

0.5

1km

32.2

Grote Brogel

37.32

Lossing

2.12

39.1 34.7

Warmbe 36

Peer

36.5

Kinrooi

Hasselt

17.1 Bree

N73

33.17

45.2

Bree 33.14

Wijchmaal Peer

Ellikom

N73

36.10

Kinrooi

N73

12.3

't Hasselt 14.1

2.2 43.1

37.19

36.7 37.33

44.7

34.4

Wijshagen

37.20

Meeuwen

37.18 Linde

34.5

12.4

33.15

Opitter

37.30

Zwarte Beek

Gruitrode

36.13

44.9

N72

Korspel

Guitrode

Neerglabbeek

N730

N71

Sonnisbeek 48.1

40.2

Sonnisheide

16.5

Neeroeteren

8.4 4.3

26.3 Opoeteren

34.7

Louwel

Ophovenerbos

14.4

2.4

N757

N76

57.5

27.1

N730

N76

Grote

47.2

50.7

14.3 7.2

Neeroeteren

Gruitroderbos

51.1 Beringen-mijn

8.3

21.7

Opoeteren

Plokrooi

Helchteren

56.1

7.2

16.6

24.4

30.

3 N77

9.5

4.3

19.5

37.17

N773

9.5

12.8

Plokrooi

55.1

Witbeek

art sva lem -Wil Zuid

37.29

36.12

32.3 34.10

4.2

Solterheide Neerglabbeek

42.2

48.6

Genk

sv aa Hasselt rt

35.8

37.16

49.2

Zu idW ille m

34.9

9.5

Maas

7.1

9.2

N730

Beverlo

16.3

Opitter 34.8 Vostaard

8 44.

Heppen

8.2

8 N7

35.3

36.7

37.15 47.1

Tongerlo

Ellikom 32.1

N73

16.3

12 .1

N7 21

Vostaard

33.9 Hechtel Leopoldsburg

37.31

35.7

42.4

N7 57

37.28

Hechtel

19.4 19.7

Elen 12.12

4.3

15.4

Genk

48.10

Hasselt

21.4

24.1

Heusden Helchteren

30.4

25.1

N715

31.2 31

N729

50.3

19.2

20.3

51.7 30Slangenbeek .2

Zonhoven

49.3

23.3

Watersch

Genk

27.3

29.4

23. 58.2 48.9

52.8

Eisden

16.8

28.4

53.12

N7 63

Genk

Bolderbergbeek

51.9

49.1

52.9

Genk

Boksbergheide 48.4

Maasmechelen 17.3

20.10

55.2

51.8 48.7

Kiewit

48.2

10.8 Ziepbeek

Wiemesmeer

47.3

46.2

E314

26.4

28.6

57.6

20.13

.1 57 53.11

Opgrimbie

Banneux

58.2

Opgrimbie

20.11

.11 12

16.9

53.1

Zutendaal 27.5

27.4

10.6

12.16 15.7

26.5

2.10

20.15

15.7

Uikhoven

Rekem Rekem

02 N78

10.7 Neerharen

21.8

12 .17

Neerharen

26.6 19.8

11.6 11.7

20.12

22.1

21.9

26.7

Gellik 19.9

Albertka

naal

Lanaken

id Zu

N7 7

.11 16

Lanaken 21.10

-W

ille

14.7

2.11

Stiemerbeek

58.2

15.6

13.2

Kuringen 53.10

Kotem

12.10

52.7 49.4

Hasselt

2.9

Boorsem

50.1

58.2

Kikbeek

31.1

51.10 48.8

Nederland

11.5

N78

55.6

54.1=53.9 Demer

10.5

Maasmechelen

53.3

49.1

11.4

18.1

Zusterkloosterbeek 51.11

46.1 57.3

Leut

Winterslag

50.2

52.6 50.5

12.15

30.10 Maasmechelen

20.14

E314

2.7

2.8

Eisden-Tuinwijk

46.3 57.2

14.6

28.7

29.1

55.4 50.4

14.5 Mees wijk

EisdenTuinwijk

Oud-Waterschei

20.4

2.6

27.3 20.9

16.8

2.5

Eisden Lanklaar

Hasselt

20.8

Genk

23.4

20.5

Zonhoven

55.3

Genk

21.3 Roosterbeek

53.2

55.5

30.9

Hasselt

Zonhoven 49.3

Bolderberg

23.3

28.3

46.4

Albertkanaal

Maas

E314

N78 Lanklaar

23.5

57.4

52.4

Laambeek

Houthalen-Oost 23.2

28.2

20.17

12.1

28.5

Laambeek

11.3

Maas

Niel-bij-As Waterschei

28.4

20.2

52.3

Stokkem

N742

23.6

21.5

31.2

24.1

21.2

Viversel E314

Situering deelruimte en gebied

Houthalen 51.5

51.6

N7 2

E314

Albertkanaal

28.1

20.2

53.8

15.5

30.5 20.1

Boekt

5 N7

N75

29.3

52.2

51.4

26.1

N78

Niel-bij-As

N73

Zolder

30.1

19.1

N715

53.6

.14 13.1 = 12

23.7

19.6

21.1

10.3

4.4

Hasselt

23.1

14.5

Dilsen

N771

20.7

53.8

Mangelbeek

12.13

Dilsen

24.3

24.2

Nieuwe-Kempen

Genk

Houthalen

48.3

50.6

Dorne

svaart

51.3

erbeek

53.4

21.6

20.16

illem

58.1

Dorne

19 N7

53.5

Rotem

Zuid-W

50.8

Opglabbeek

N730

51.2

48.5 beek

Maas

30.

N7 2 Beringen

20.6

26.2

19.3

72 N7

Helchteren

56.2

52.1

Koersel

0 .1 16

Asbeek

Nr werkkaart

SD_OD

PARTNER (TREKKER)

2 3

1 1

RLLK Zonhoven

4 5

Genk

1 2

ANB Natuurpunt Hasselt, HeusdenͲZolder, Houthalen

bijenstand

ELO, LiLa, VLM,…

Langetermijnbeheer vijvergebied Dautewijers Voetbald SOS Bosbergheide Ͳ Sportcomplex Horensia

Diepenbeek

Genk

RLLK VLM ANB

NAAM

Provincie Limburg De laatste getuigen Toerisme Limburg, Provincie Limburg, Houthalen, Genk, Hasselt, Lummen, Diepenbeek, Zonhoven, HeusdenͲZolder Molenroute Gebroeders Vandeput viskweek als historisch gebruik schapenbegrazing heide Genk

ANB

6 7

8 9

I.S.M.

RLLK

Genk

RLLK VLM ANB Natuurpunt

Voetbalveld Slagmolen

10 11

2 2

Genk HeusdenͲZolder

Stebo oneigenlijk privégebruik vallei dorpsraden HeusdenͲZolder Trage wegen

12 13

2 2 2

HeusdenͲZolder HeusdenͲZolder RLLK

RLLK VLM ANB RLLK VLM LILA

TC Bolderweg Centrum Jogem

Provincie Limburg PNC

Wijergidsen Educatief aanbod

Toerisme Limburg

Langeafstandwandeling WijersͲtour Missing Links fietsroutenetwerk Uitkijktoren Platwijers Uitkijktoren De Maten

14 15 16 17 18 19 20 21

22 23

2 2

RLLK RLLK

2 2 2 2 2

Toerisme Limburg Toerisme Limburg Zonhoven Genk Zonhoven

Zonhoven

26 27

Zonhoven

2 3

Zonhoven Herkenrode?

4 4

ANB ANB

28 29

4 4

30 31 32 33 34 35

36 37 38 39 40 41 42 43

44 45 46 47

5 6 6 6 2 6

ANB VLM

Lummen? ANB HeusdenͲZolder Kelchterhoef NV Scheepvaart

6 6 6 6 7

VLM Zonhoven Zonhoven Hasselt ANB

7 7

VLM VLM

Diepenbeek

8 8

Hasselt Zonhoven

Wijerspartners

10 10

AWV De Lijn

Uitkijktoren de Teut

Bijnens, Vandeput RLLK ANB VLM HeusdenͲ Zolder

Bezoekerscentrum Viskweek

RLLK ANB VLM Houthalen

kijkvenster op de teut

Provincie Limburg, VLM, DRV, Zonhoven, HeusdenͲ Zolder, Natuurpunt, LILA ELO LILA RLLK Hasselt Zonhoven Natuurpunt, viskwekers, Provincie Limburg, Zonhoven, HeusdenͲZolder, Hasselt, RLLK, Natuurpunt, Limburgs Landschap, ELO, Boerenbond ANB, Natuurpunt; provincie Limburg, Zonhoven, Diepenbeek, Genk, Hasselt, kloosterorde

domein Bovy

10 12

Zonhoven Boerenbond

50 51 12

15 15 15 15

Provincie Limburg

Provincie Limburg (sport) RLLK Toerisme Limburg Toerisme Limburg

kijkvenster op de platwijers

gewenst

STAND VAN ZAKE

LIR/PRO

Vragen voor tijdens bilaterale ronde?

voorstudie afgerond, verder studiewerk gewenst

Ingevuld door?

Op kaart aangeduid?

Karel

Nr werkkaart

68 69 gewenst lopend

Lien Lien

recreatiestudie

lopend

Lien

recreatiestudie

lopend gewenst

Lien Karel

recreatiestudie

lopend

recreatiestudie

gewenst

recreatiestudie

3watEr als voorloper hiervan is afgelopen Wiens initiatief? Wie voert uit? Welke acties zijn hieraa LIR/PRO

gewenst

niet ruimtelijk gebonden

Beheersvisie vijverkerngebied

Lien

74 75

Lien

Speelbos Masterplan Bolderweg opmaak masterplan Kelchterhoef

ANB VLM

Roosterbeek als blauwgroen lint energieke houtkanten

MOW, RO

NoordzuidͲverbinding

Website recreatiestudie recreatiestudie

recreatiestudie

toeristische visie recreatiestudie

lopend geprogrammeerdzie webiste gewenst gewenst gewenst gewenst lopend

svz plannen meenemen in project LIR/PRO LIR/PRO

Lien Thomas

niet ruimtelijk gebonden

Lien Lien Karel

basisopleiding en werking is er, vervolgtraject gewenst

Lien Lien

netwerk aangelegd, promotie nog te voorzien?

gewenst gewenst

recreatiestudie recreatiestudie

gewenst gewenst

Lien Lien Lien Lien Lien

recreatiestudie

gewenst

Lien

welke missing links zijn al in kaart gebracht? Welke ruim Gepland

HeusdenͲZolder VLM, landbouwers, ADLO, Provincie Limburg, dRV,… Wijerspartners RL RLLK HeusdenͲZolder Houthalen Genk Hasselt Diepenbeek Zonhoven Lummen Wijerspartners

Spartacus functionele fietsverbinding via de Dry Dreven Landbouw in De Wijers marktonderzoek zoetwatervis

Folder sportͲ en recreatiemogelijkheden Dag van de Wijers toeristische folder de Wijers toeristische website

15 3.1

VLM? Diepenbeek

Wijerspartners

Website de Wijers

Diepenbeek

VLM VLM

3.1

VLM

3.1

VLM

3.1

RUP Patersbos RUP Dauteweyers

Diepenbeek

3.1

VLM

toeristische visie

gewenst

recreatiestudie

gewenst

LIR/PRO

Lien

recreatiestudie

gewenst

LIR/PRO

Lien Lien

gewenst

recreatiestudie toeristische visie toeristische visie

toeristische visie recreatiestudie recreatiestudie

masterplan Demerstrand Provincie Limburg, DRV, Genk, Diepenbeek, Natuurpunt Stad Genk Natuurpunt Genk Provincie Limburg Natuurpunt Diepenbeek, Natuurpunt, ANB

ecohydrologische studie loopt Afgerond december 2013

gewenst gewenst gewenst gewenst

gewenst gewenst lopend gewenst lopend

Haalbaarheidsstudie ifv economische meerwaarde beschikbaar visie Ͳen actieplan opgemaakt?

LIR

Schansbeemden

VLM, Provincie Limburg VLM, gemeente HeusdenͲ Zolder

wachtbekken Roosterbeek

niet ruimtelijk gebonden niet ruimtelijk gebonden

ENA toeristische ondernemers fietserbrug aansluitend op Kuilenstraat over Westerring

genk

VLM, velt

volkstuinen

80 81

natuurpunt prov Limburg Ͳafd waterlopen Toerisme Limburg

campus

ABCDͲproject acties uit (deel)bekkenbeheerplannen Wandelnetwerk

niet ruimtelijk gebonden bestaande shapes

82 83 84 85 10

86 87

bestaand zelfde als 27 LIR

88 89

recreatiestudie

toeristische visie uitwerken van website van het toeristisch aanbod in de wijers toeristische visie In de brochure "Fietsen in het land van 1001 vijvers" kan een "groene lus " (bosroute); "paarse lus" (heideroute), "blauwe lus" (waterroute) en "gele lus" (mijnroute) teruggevonden worden. Deze routes komen grotendeels overeen met de indeling van de Wijers in landschaptypes recreatiestudie Het uitwerken en toepassen van een huisstijl voor de Wijers Maak de website de Wijers tot een onthaal voor de lokale recreant met een ruimte voor het toeristisch, recreatieve (incl. sportmogelijkheden) en educatieve aanbod recreatiestudie RUP (gemeentelijk) voor herbestemming omgeving Patersbos. Foucs op uitbreiding zorgcentrum, maar omgeving is parkzone + integraite Stiemerbeek (renaturering/hermeandering). Link LI Stiemerbeek RUP opgemaakt voor DauteweyersͲGanzebroek

recreatiestudie

gewenst lopend

niet ruimtelijk gebonden

Kan dit tot takenpakket VLM behoren?

Lien Karel

afgerond?

Huig

PRO PRO

Lien Lien Lien Lien

VMM

Hasselt

Zonhoven

VLM

Toerisme Limburg

AWV

masterplan ecologische verbindingen

genk gemeentes

provincie

RUP A. Dumontlaan actieplannen adoptiesoorten

104 105

LILA

VLM?

broekbosvijvers

Genk

106 107

VLM AWV

108 109

ANB + VLM AWV

110 111

AWV De Lijn

112

ANB + AWV

niet ruimtelijk gebonden

niet ruimtelijk gebonden niet ruimtelijk gebonden niet ruimtelijk gebonden niet ruimtelijk gebonden

113 113.1 113.2 113.3

Herinrichting mijnverzakkingsgebied Economische opwaardering Albertkanaal en projectzones nabij Albertkanaal.Bepaalde projectzones liggen in de Wijers betrekken van toeristische ondernemers bij de toeristische ontwikkeling van de wijers

Lummen HeusdenͲZolder AWV

fietstraject Kolenspoor aanleg missing link thv Kolenhaven aanleg missing link thv Berkenbos aanleg missing link met noordzuid N76

STAND VAN ZAKE

LIR/PRO

Vragen voor tijdens bilaterale ronde?

Ingevuld door?

gewenst

Huig Huig Lien

plannen? gewenst

Website toeristische visie

gewenst gewenst

lopend gewenst

Huig Karel

hydrologische studie is gebeurd/lopende zie webiste

Thomas Lien niet ruimtelijk gebonden

De Wijers als breed verblijfslandschap, poortontwikkeling, routestructuren, randgebieden De Wijers, raakvlakken stedelijk en landschappelijk systeem

geprogrammee rd lopend Project in uitvoering (visievorming)

stijn Karel niet ruimtelijk gebonden

gewenst

vorige aanvraag is niet weerhouden

gewenst

in opstartfase

wordt er een nieuwe aanvraag ingediend?

stijn

stijn sommige acties zijn al uitgevoerd

bekijken welke acties evt nog kunnen meegenomen worden

IP's toeristische visie

lopend gewenst

recreatiestudie

gewenst

Bestaande groene halte wandeling

recreatiestudie

lopend

recreatiestudie

gewenst

Lien

recreatiestudie

gewenst

Lien

recreatiestudie

gewenst

Lien

recreatiestudie

gewenst

Lien

gewenst

Lien Lien

Welke plekken in uw gemeente of werkingsdomeinen

bestaand

stijn Lien Lien Lien

niet ruimtelijk gebonden bestaande layers

Lien

recreatiestudie

gewenst

recreatiestudie

gewenst

Lien

recreatiestudie

gewenst

Lien

recreatiestudie

gewenst

Lien

recreatiestudie

gewenst

recreatiestudie

gewenst

recreatiestudie

gewenst

recreatiestudie

lopend

Toerisme limburg voert dit uit i.s.m. de gemeenten

Lien

planprogramma stiemerbeekvallei

gewenst

in opstartfase Ͳ zelfde als 66 & 79

stijn

planprogramma Stiemerbeekvallei en in opmaak zijnde IP's planprogramma Stielmerbeekvallei

niet ruimtelijk gebonden

stijn

lopend

plannen zijn opgemaakt uitwerken van een volwaardig toeristisch wandelproduct Integraal Waterbeheerproject Laambeek Ͳ Viversel Bouw een netwerk van bovenlokale knopen, knopen en aantakpunten

omzetten van masterplan in RUP's voor de verschillende gebieden

Op kaart aangeduid?

Huig

gewenst

RUP Opgemaakt voor A. Dumontlaan ter hoogte van Herenstraat verder uitvoering geven aan projecten uit adoptieplannen gemeentes broekbosvijvers zijn aangekocht door LILA; mogelijk hier aan koppelen van een uitvoeringsdossier landinrichting Stiemerbeekvallei masterplan is in opmaak om te resulteren in een RUP ter hoogte van de masterplan gebied Xentro Limburghal Stiemerbeekvallei de Wijers grenst aan hoge kempen en haspengouw. In deze afstemming recreatieve inrichting in randgebieden stelt zich de vraag hoe we verder omgaan met de recreatiestudie, huisstijl "randgebieden" uitbouw en visualisatie van het recreatieve netwerk voor dit gebied

Natuurinrichtingsplan VMM, natuurpunt, Lummen Schulensmeer NoordzuidͲverbinding N76 Zonhoven, HouthalenͲ Helchteren doortocht N76 Spartacus lijn 2 VLM, Natuurpunt, HoutalenͲ natuurberbinding Militaire Helchteren domeinen over N76

STATUS gewenst

aanleg volkstuinen via subsidies platteland IP Schansbroek Genk wil het tempo voor de opwaardering wat opkrikken en vanuit de stad zelf een aantal projectonderdelen trekken, zoals waterbeheer en aan een planprogramma aantal voorbeeldprojecten op strategische locaties stiemerbeekvallei groene campussite: ecologische herinrichtingsmaatregelen voor de onbebouwde terreinen

ontwikkelen van groene halte wandeling Lightrailstation Diepenbeek, station Schulen, .. ontsluiting van domein herkenrode en verbinding met Hasselt (via ferry, De Lijn, TL, ANB ontsluiting domein Herkenrode directe buslijn, .. ) wandelnetwerk zonhoven missing link: verbinding tussen oostelijke en westelijk wandellussen t.h.v. verbinden zonhove HeusdenͲZolder, Zonhoven, directe verbinding tussen bovenlokale knopen zonhoven en bolderberg via ANB, RLLK, Toerisme missing link kern zonhoven Ͳ "parallel met de Roostbeek Ͳ Dellestraat Ͳ Engstegenseweg Ͳ Wijvestraat Ͳ Limburg heidestrand Bolderdal Ͳ Irislaan Ͳ De Slogen" directe verbinding tussen bovenlokale knopen Bolderweg en de Schacht Heusden Ͳ Zolder, RLLK missing link bolderberg Ͳ de schacht via bestaande wegen (heraanleg veilig fietspad!) Genk, TL, ANB, RLLK, verbeteren verbinding bokrijk Ͳ Provincie Limburg maten snellere verbinding tussen bokrijk en de maten via de berenbroekstraat directe verbinding tussen bovenlokaal knooppunt Demerstrand en Diepenbeek, Genk, Toerisme directe verbinding tussen Limburg, RLLK, Natuurpunt Demerstrand en de Maten natuurgebied de Maten via "Havenlaan Ͳ Heidestraat Ͳ Stationstraat" Genk, Toerisme Limburg, Natuurpunt, RLLK, Provincie verbeterein verbinding verbeteren van de verbinding tussen bokrijk/maten en cͲmine via "de wijk Limburg bokrijk/maten en CͲMine OudͲTermien" directe verbinding tussen de knopen Zonhoven en Kelchterhoef via Zonhoven Houthalen ANB "Teutseweg Ͳ Waardestraat Ͳ Springstraat Ͳ Varenstraat Ͳ SintͲ RLLK Kelchterhoef, Toerisme directe verbinding tussen Zonhoven Leonardusstraat Ͳ Weg naar Zwartberg Ͳ Domein Bosberg Ͳ Domein Limburg en Kelchterhoef Kelchterhoef directe verbinding tussen de knopen Bolderberg en Schulensmeer (missing Lummen, HeusdenͲZolder, verbinding tussen Bolderberg en link: kruispunt Zolderstraat/grensstraat en kruispunt RLLK, Toerisme Limburg Schulensmeeer Vijverstraat/Opworpstraat (via de Lagendalstraat en Kasteel SintͲPaul) Hasselt, RLLK, Toerisme verbinding tussen Hasselt en direchte verbinding tussen Hasselt en Herkenrode lansgheen de westelijke Limburg Herkenrode kant van de Demervallei overstapplaats fietsen naar Bij de aankomst van de fietsroute in de Platwijers een overstapplaats Zonhoven, ANB, RLLK, wandelen Platwijers creëren waar fietsers het gebied al wandelend kunnen verkennen toerisme Limburg Hasselt, Genk, Houthalen, HeusdenͲZolder, Lummen, het uitwerken van routes die kunnen afgelegd worden met elektrische Zonhoven, diepenbeek route Elektrisch recreatief vervoer voertuigen Genk wil het tempo voor de opwaardering wat opkrikken en vanuit de stad strategisch project zelf een aantal projectonderdelen trekken, zoals waterbeheer en aan een Stiemerbeekvallei aantal voorbeeldprojecten op strategische locaties conflict vrij maken van kruispunt ter hoogte van kruising nieuwe kuilenweg Ͳ westerring genk

102 103

niet ruimtelijk gebonden

Thomas Lien

studies VLM als basis

strategisch project Stiemerbeekvallei

genk

Huig Lien Huig

Nieuw planͲMeR + RUP in opmaak Lijn 1 in uitvoering; Lijn 2 in planfase; Lijn 3 in conceptfase (cfr NoordͲzuid)Ͳ

gebeurt tweejaarlijks

96 97

100 101

niet ruimtelijk gebonden

gewenst lopend gewenst gewenst

LINKS/BRON

Nota TOP Limburg

Knooppunten Genk, Hasselt, HeusdenͲ Zolder, zonhoven, Provincie Groene Halte wandelingen Bond van trein tram en busge Limburg, De lijn Lummen, Diepenbeek, Houthalen, Provincie Groene Halte wandelingen Bond van trein tram en busge Limburg, De lijn

genk

Huig

project lopende

Spartacus Lijn 1 (Maasstricht), 2 (Maasmechelen), 3 (Noord Limburg) het verbeteren van de veiligheid langsheen de functionele fietsverbinding van Zonhoven naar HeusdenͲZolder via de Dry Dreven recreatiestudie Uitwerken van een lange termijnvisie op landbouw in het gebied + inclusief inrichting, grondenruil,… marktonderzoek in functie van de promotie van zoetwatervis als streekproduct voor de wijers

Thomas Lien Lien Lien Lien Lien

Huig Huig

LIR/PRO

lopend

WAT hermeanderingsprojecten voor de Stiemer (Augustijnenvijvers, opwaarts RWZI De Maten, .. ) Ecohydrologische studie Schabeek + bovenloop Stiemerbeekvallei i.f.v. optimaliseren waterbergingsfuncties ecologische inrichting van wachtbekken Slangenbeek ter hoogte van Hasseltse Beverzakstraat waterbuffering stroomopwaarts centrum ter hoogte Bole Veldweg / Ossendries Inrichtingsplan Schansbeemden: herinrichting en oplossing waterproblematiek ecologische inrichting van wachtbekken (stuw wijerstraat Ͳ stuw korenmolenweg) ?

Schansbeemden

Wijerspartners

genk

Huig Lien Lien Lien Thomas

gewenst

Lien zelfde als 87

Lien Lien

lopend

in uitvoering Ͳ zelfde als 76

lopend

Er zijn al een aantal RUP's opgemaakt of in onderzoeksfase

lopend RUP is afgerond??? gewenst geprogrammee rd lopend geprogrammee rd in opstartfase

niet ruimtelijk gebonden

stijn

zijn er nog acties die meegenomen kunnen worden

stijn

hoe gaan gemeentes hier mee verder?

stijn stijn

stand van zaken

stijn

stand van zaken,

stijn

niet ruimtelijk gebonden

stijn

Opwaarderen van de natuurwaarden binnen de perimeter van het natuurgebied Schulensmeer aanleg noordzuid verbinding N76 inrichten doortocht N76 na aanleg NZ tracé is vastgesteld (parallel N702) stand van zaken? Ontsluiten van Kolenspoor voor fietsers met linken naar het mijnverleden (terrils)

113.4 aanleg missing link CͲMine Ͳ stadion Cristal Arena Ͳ Thorpark Waterschei lopend lopend

uitgevoerd conceptgids beschikbaar, verder imPRO

geprogrammeerd Openbaar Onderzoek RUP najaar 2013Ͳbegin 2014 lopend

lopend

RUP is afgerond gedeeltelijk uitgevoerd, accomodatieruimte moet nog voorzien worden alsook een nieuwe parking

Lien Lien

niet ruimtelijk gebonden niet ruimtelijk gebonden

114

Lien Lien

niet ruimtelijk gebonden

115 116

Stijn

svz plannen

stijn

117 118

VLM

Natuurpunt, HeusdenͲ Zolder, VMM, provincie Limburg Lummen, HeusdenͲZolder, CircuitͲZolder

Boerenbond + VLM

Hasselt Ͳ Zonhoven

IP Slagmolen

opwaardering site slagmolen

IP Dautewijers

ecologisch en recreatieve herinrichting van het gebied Dautewijers

lopend

realiseren (voorafgaand door studie) van een lineair ecologisch park Stiemerbeekvallei (met inbegrip van recreatieve ontsluiting)

gewenst

gewenst Inrichtingsplan

zelfde als 43 Werken in voorbereiding

LIR jaarlijks bedrag voorzien op gemeentelijke begroting voor uitvoering inrichtingsprojecten jaarlijks bedrag voorzien op gemeentelijke begroting voor uitvoering inrichtingsprojecten

Inrichtingsplan in opmaak

Huig Lien

Lummen

HouthalenͲHelchteren Ͳ Peer versterken landbouwcluster Sonnis versterken landbouwcluster Zonhoven Kolveren Ͳ Zonhoven versterken landbouwcluster HeusdenͲZolder Mangelbeek versterken landbouwcluster Hasselt Stokrooie versterken landbouwcluster Diepenbeek Diepenbeek uitbreiding recreatiedomein HouthalenͲHelchteren Ͳ Peer Hengelhoef

Boerenbond + VLM

121 122

Boerenbond + VLM Boerenbond + VLM

Lien

recreatieve route Distiaanheuvels versterken landbouwcluster Kiewit Ͳ Zonhoven versterken landbouwcluster Tiewinkel Ͳ Lummen

Boerenbond + VLM

119 120

123 inrichtingsplan in opmaak

Mangelbeekvallei Ͳ "Central Park"

Boerenbond + VLM

IP Schansbroek

Genk, Natuurpunt, Provincie lineair ecologisch park Limburg stiemerbeekvallei

uitd 3 of uitd 4Coördinatieplatform ENA Toerisme Limburg uitd 4

VLM? Limburgs Landschap

78 79

98 99

gewenst

Realisatie noordzuid en landschappelijke inkleding, milderende maatregelen

masterplan uitgewerkt voor site Demerstrand

Zonhoven LiLa

uitvoeringsprogramma

Bepaalde bossen waar een zone speelbos kan ingericht

recreatiestudie

opmaak van een gedetailleerde visie en actieplan signaalgebied Campus Diepenbeek (gedeelte open ruimte) hydrologisch optimaliseren Ͳ aanleg recreatieve voorzieningen (wandelnetwerk/fietsverbinding) Ͳ ontwikkleling buurtpark

Signaalgebied Campus Diepenbeek

wachtbekken Slangebeek

Genk

Huig Lien

zelfde als 6

geprogrammeerdopgenomen in NI vijvercomplex? geprogrammeerdopgenomen in NI vijvercomplex?

Opwaarderen Oude Stiemerbeek doorheen Campus Diepenbeek

een folder voor het ganse gebied van de Wijers waarin wordt aangegeven waar gesport en gerecreëerd kan worden het organiseren van een (tweejaarlijkse) terugkerende Dag van de Wijers

Schabeek

VLM, Provincie Limburg

HeusdenͲZolder

3.2. 7 of 9

Lien

geprogrammeerdproject moet ingesteld worden door Minister

realiseren van natuurverbinding tussen Wik en de Maten realiseren van natuurverbinding tussen Wik en het Welleken

Opwaarderen Demer als blauwgroen lint doorheen HasseltͲNoord openmaken Roosterbeek centrum Zonhoven, ter hoogte expressweg (link met platwijers), spoorwegbarrière (koppeling treinhalte halve weg)

Hasselt Zonhoven

AWV dRV

92 93

www.delijn.be

58 59

3.1 3.1

het ontwikkelen van een speelweefsel in de groene Delle voorzuivering ikv realisatie IHDͲdoelen

VLM

3.2 3.2

NAAM hermeandering Stiemerbeekvallei

TOP / REͲMINE De Wijers

Uitwerken van een beheersvisie voor het vijverkerngebied De Wijers

fietsͲ en wandelbrug over Albertkanaal ter hoogte vijvergebied Ͳ Herkenrode uitvoering van maatregelen op terrein in en rond recreatiedomein Heidestrand opmaak masterplan Heidestrand

3.1.

I.S.M. VLM, Natuurpunt, Diepenbeek Genk, Provincie Limburg, Natuurpunt

76 77

90 91

Natuurinrichtingsproject gebieden Bokrijk/kiewit/de maten en landbouwgebied van Zonhoven groene delle? het inrichten van één of meerdere speelbossen in de Wijers opmaak masterplan domein Bovy/Bolderberg/Circuit Zolder opmaak masterplan Kelchterhoef

Genk

3.2. 72 73

94 95 NI Vijvercomplex HasseltͲGenk

RLLK VLM ANB gemeenten Wijerspartners

3.1

het creëren van kijkvensters om meer zichten te hebben op het omliggende landschap en zo het landschap optimaal beleven het creëren van kijkvensters om meer zichten te hebben op het omliggende landschap en zo het landschap optimaal beleven beek meer ruimte geven

PARTNER (TREKKER)

3.1.

70 71

Lien

LIR/PRO

SD_OD

67 niet ruimtelijk gebonden

recreatiestudie recreatiestudie

Website

Toerisme Limburg VLM

STATUS

Uitkijktoren de Teut (oostelijke zijde natuurgebied)

o.a. zichtbaar maken van vijvercascadesysteem en aflaten vijvers

15 15

64 65

Uitkijktoren Vijverkerngebied Uitkijktoren De Maten Uitkijktoren Tenhaagdoornheide (op zandduin nabij recreatief fietsroutenetwerk)

uitvoering van maatregelen op basis van de ecohydrologische studie

56 57

62 63

uitwerken van een langeafstandswandeling doorheen de Wijers ontwikkelen van een rondrit doorheen de Wijers

LIFE+ 3ͲWater

fietsroute de Wijers doorheen de diverse landschappen Huisstijl de Wijers

60 61

het versterken van de link tussen molen en beek door het realiseren van een molenroute, het herstellen van de historische functie van de molens en het creëren van een link met recreatieve activiteiten het in beeld brengen van viskweek in een typische 'Wijer' het beheer door schapen van de domeinen Opglabbekerzavel, Schemmersberg, Bosbergheide bijenstand op 't Sonnis, domein Bovy, domein Kiewit, domein Herkenrode, domein Hengelhoef Afsprakenkader omtrent het langetermijn beheer van het vijvergebied (in eerste instantie vijverkerngebied), Hier wordt momenteel het probleem van private tuinen die lopen tot aan de beek onderzocht voetbalveld SOS Boxbergheide en Sportcomplex Hortensia meer linken met Schemmerberg/heidelandschap Voetbalveld Slagmolen (gelegen t.h.v. de Schom 66, Genk) beter linken met Stiemerbeek Momenteel wordt door Stebo i.o.v. de stad Genk geïnventariseerd welke overtredingen en oneigenlijk gebruik van de privéͲeigenaars van de percelen grenzend aan het natuurgebied van de Stiemerbeekvallei er zijn. In de volgende fase worden de overtreders gecontacteerd en wordt er naar een constructieve oplossing gezocht om dit knelpunt op te lossen. Inventarisatie al de trage wegen (kansen, uitdagingen en prioriteiten). TC Bolderberg en voetbalvelden FC Bolderberg en KWB Bolderberg beter linken met bos Ͳ landschap Centrum Jogem beter linken met Mangelbeek Verdere uitwerking opleiding Wijergidsen + vervolgtraject ifv educatie in De Wijers ontwikkelen en communiceren van een samenhangend educatief aanbod

waterzuiveringsysteem vijverkerngebied

vzw Herkenrode Ͳ vzw Abdijsite Herkenrode Ͳ Stad Hasselt Fietsbrug Herkenrode ANB, DRV, Provincie Limburg, Zonhoven Heidestrand Heidestrand opmaak masterplan Heidestrand speelweefsel de Teut speelweefsel groene Delle voorzuivering roosterbeek ANB, Provincie Limburg, Genk, Natuurpunt, RLLK Natuurverbinding Wik/Maten ANB, Provincie Limburg, Natuurverbinding het Welleken ANB, VMM, Provincie Oude Stiemerbeek als blauwgroen Limburg, Hasselt lint ANB, VMM, Provincie Limburg Demer als blauwgroen lint

Hasselt NMBS

48 49

52 53 54 55

Uitkijktoren Tenhaagdoornheide

LINKS/BRON

2 Zonhoven

24 25

Toerisme Vlaanderen Natuurpunt, ANB, RLLK Natuurpunt, ANB, Houthalen Natuurpunt, ANB, Houthalen

WAT Onderzoek naar geschiedenis De Wijers + verdere uitwerking ifv educatie, recreatie, toerisme, beleving, verhalen,…

provincie Limburg

stijn LIR

UITVOERINGSPROGRAMMA DE WIJERS (VLM) (VERSIE MEI 2014)

WERKKAART UITVOERINGSPROGRAMMA (versie mei 2014)