Oost - West / Noord - Zuid De Grote Baan in Houthalen-Helchteren (HH) past zonder twijfel in het rijtje van de meest dramatische verkeerssituaties en misgelopen planningsvraagstukken in België. Dit wegdeel doet vandaag dienst als een overbelaste Noord-Zuid verbinding tussen Hasselt en Eindhoven, en overlapt volledig met het grotendeels oost-west georiënteerde regionale en lokale wegnetwerk. Superpositie en nevenschikking van infrastructuren, woonwijken en landschappen karakteriseren het territorium. Houthalen-Helchteren zei u? HH is ruimtelijk geen eenduidige of samenhangende gemeente, maar eerder een lappendeken van Kempische dorpen en gehuchten, lintbebouwing, grote militaire domeinen, recreatieparken en vakantiedomeinen, en een voormalige mijnnederzetting. De karakteristieken van de onderdelen zijn vele malen sterker dan de identiteit van het geheel. De Grote Baan die HH doorkruist is zowel het geografische centrum van de gemeente als een langgerekte, haast onoverbrugbare breuklijn. De Grote Baan is dan misschien wel centraal gelegen, maar wordt net daardoor gedomineerd door zware verkeersstromen: het is geen leefbare plek, maar een bovenlokale passage. Dit toont zich niet enkel in het gebrek aan kwalitatieve publieke ruimte van de baan zelf, maar ook in de leegstand en de verwaarloosde panden erlangs. Door de grote onzekerheid over de toekomst van de Grote Baan worden geen hoogwaardige investeringen meer aangetrokken.
Grote Baan richting Helchteren, © Toon Royakkers
Een moeizaam proces Nu al meer dan 40 jaar worden er plannen gemaakt om de Grote Baan te ontdubbelen door een omleidingsweg. Deze omleiding zou dan volgens de Vlaamse administratie de ‘missing link’ in het snelwegnetwerk wegwerken. Deze Noord-Zuid verbinding is echter nooit volledig afgewerkt. Dit beruchte snelwegproject is op vele vlakken symptomatisch voor het einde van een tijdperk van top-down plannen van zware infrastructuurwerken, volledig gebaseerd op de noden van de automobiliteit, zonder aandacht voor ruimtelijke kwaliteit of leefbaarheid. Tegelijkertijd was dit voorbijgestreefde plan een katalysator voor 40 jaar burgerprotest en politieke discussie. Campagnes van milieubewegingen gingen gepaard met de opkomst van ecologische partijen, sociale bewegingen etc. Het segment van de Grote Baan in HH is op dit moment zo goed als het enige overblijvende deel dat nog niet ontdubbeld werd door de A24-snelweg. Het blijft (op Belgisch grondgebied) de zo goed als enige overblijvende flessenhals van de beruchte Noord-Zuid verbinding. Het is weinig verrassend dat deze omleidingsweg sinds lang de agenda’s bepaald. De exponentiële groei van het verkeer onderstreepte de noodzaak nog om het conflict tussen de zware verkeersstromen en de lokale omgeving op te lossen. Of anders bekeken: tussen wegcapaciteit en mobiliteit.
COLOFON
Het spreekt voor zich dat dit amalgaam de structuur, coherentie en kwaliteit van de gemeente verzwakt, en, uiteindelijk slaagt hierdoor geen enkel van de belangrijke onderdelen (de centra van Houthalen en Helchteren, Centrum-Zuid, de Grote Baan zelf) erin om noemenswaardige centraliteit te verzamelen. Er is dus helemaal geen ruimtelijk centrum.
publicatie Joris Moonen, Bruno De Meulder Khalil Dur-e-shahwar, Athanasiou Iosif Petros, Shah Nikita Maheshkumar
Terug naar start De Raad van State heeft op 12 mei 2017 de laatste versie plannen voor deze omleiding vernietigd. Het top-down plannen van infrastructuur is dus nog maar eens strop gelopen. Het planningsproces moet opnieuw gedaan worden. Tijd om het te herdenken. De stedenbouw studio die aan de basis lag van deze publicatie, startte niet van een unilaterale, top-down, of al te technische benadering, maar erkent de complexiteit, het meerschalige karakter en de meervoudige aard van de Grote Baan. De studio onderzocht de onbetwistbare problemen die die Grote Baan veroorzaakt, bekeken vanuit het lokale perspectief. We bevinden ons dus in het centrum van de paradigmashift die infrastructuurplanning tegen wil en dank ondergaat: meerschalig van bij aanvang, en participatief vormgegeven. Infrastructuurwerken worden ingezet als momentum om positieve ‘neveneffecten’ te veroorzaken, in de vorm van nieuwe publieke ruimtes, of door thema’s als ecologie en waterbeheer te betrekken. We onderschrijven met deze publicatie het beleid van de gemeente dat de transitie naar de circulaire economie stimuleert, niet enkel als een manier om de lokale economie te vernieuwen, maar om tegelijk de ruimtelijke ontwikkeling van HH opnieuw te laten aansluiten bij de natuurlijke omgeving.
Kruispunt Grote Baan - Dorpsstraat, Houthalen
Een natuurlijke structuur De bebouwde omgeving van HH is dan misschien weinig opmerkelijk, maar de natuurlijke omgeving is, zeker in een Vlaamse context, buitengewoon. We tellen talloze natuurgebieden, bossen, heide, moerasgebied, genesteld langs de rand van het Kempisch plateau en de Demervallei. Deze natuurlijke omgeving blijft tot op vandaag overeind als een coherente ruimtelijke structuur, ondanks verstoringen door verstedelijking. Mogelijk is het de énige kwalitatief ruimtelijke structuur, waarin nederzettingen zich lange tijd genesteld hebben.
en kleinhandels, tankstations en woonhuizen die allen een adres hebben op de Grote Baan, en dus de verkeersdoorstroming bemoeilijken, voor conflicten tussen verschillende modi en snelheden van verkeer zorgen, en bovenal de breuken in de landschappelijke structuren versterken.
De Grote Baan in het nieuws op TV Limburg
Terwijl deze paradox blijft duren, is de Grote Baan, origineel bedacht als zuivere verbinding van noord naar zuid zonder aanhorende bebouwing, getransformeerd tot een collector van allerlei. Het consequent aanhouden van (stedenbouwkundige) regels en normen is inderdaad niet meteen een Belgische karaktertrek. Het resultaat: een aaneenschakeling van groot-
Deze publicatie kwam tot stand in opdracht van het departement Omgeving van de Vlaamse overheid, als vervolgtraject op het ontwerpend onderzoek van de urbanism studio “North/South East/West Houthalen Helchteren” door de deelnemers van de “Master of Human Settlements en de Master in Urbanism and Strategic Planning” (MaUSP) van de KU Leuven.
studio North-South / East-West Houthalen-Helchteren Bruno De Meulder (programmadirecteur), Erik Van Daele, Julie Marin Antonio Alfredo Manhota, Athanasiou Iosif Petros, Finotello Marta, Khalil Dur-e-shahwar, Mavia Elis Locia Matchowani, Muiruri Davis Njenga, Nguyen Minh Quang, Otoya Nieto, Purnama Bindi Raditya, Rishmawi Sandy E I, Shah Nikita Maheshkumar, Yoseph Samrawit Yohannes MaHS / MaUSP / EMU Master programma’s Department Architectuur, K.U. Leuven Kasteelpark Arenberg 1 - Box 2431 B-3001 Heverlee, Belgium Tel: + 32(0)16 321 391 Email: mahs-mausp@kuleuven.be gemeente Houthalen-Helchteren Alain Yzermans (burgemeester), Jef Verpoorten (schepen ruimtelijke ordening), Bertien Buntinckx (stedenbouwkundig ambtenaar), Dimitri Pellens (mobiliteitsambtenaar), Eefje Vanworstwinkel (schepen mobiliteit 2016-18), Freja Bas (hoofd stedenbouwkundige dienst), Joke Vandebeek (duurzaamheidsambtenaar) Departement Omgeving Charlotte Timmers, Els Geerts, Liesl Vanautgaerden De Werkvenootschap Durkadin Yilmaz Departement Mobiliteit en Openbare Werken Maarten Blomme
2
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
Noord-Zuid zei U? In ruimtelijk onderzoek naar HH en het Kempisch plateau verschijnt de beruchte Noord-Zuid infrastructuur haast onwillekeurig op de voorgrond. Deze infrastructuur domineert overduidelijk de scene, hoewel ze vandaag nauwelijks meerwaarde biedt voor Houthalen Helchteren. Ze staat vooral voor overlast, vervuiling, verkeersonveiligheid en ruimtelijke fragmentatie. In deze studie zijn de rollen omgedraaid en is de landschapsstructuur de drager: de oost-west georiënteerde topografie van beekvalleien en nederzettingenstructuur. De zijstromen van de Demervallei dringen diep binnen in het zanderige Kempisch plateau, en structureren zo inderdaad de regio. HH is dan plotsklaps een structuur die zich tussen vallei en plateau nestelt. In het ontwerponderzoek dat volgt wordt daarom even abstractie gemaakt van de Noord-Zuid. Kan dat, teruggrijpen naar de landschappelijke essentie van HH, en de grootschalige top-down geplande infrastructuur even wegdenken? Dat is de vraag van dit onderzoek. Bij nadere beschouwing is er niet enkel de mismatch tussen oost-west en noord-zuid,
lokaal en bovenlokaal, maar evenzeer tussen economie en ecologie, nederzetting en landschap, het woonweefsel en de unieke attractiepolen. In wat volgt testen we verschillende concepten en strategieën om de oost-west structuren onafhankelijk van de noord-zuid Grote Baan te ontwikkelen. In het tweede deel van deze studie, aan de achterzijde van de publicatie, worden verschillende hypotheses voor de Noord-Zuid getoond, als een snelle vingeroefening, die zich focust op de landschappelijke inbedding. Deze studie onderzoekt dus hoe de ruimtelijke structuur van Houthalen Helchteren zelf kan worden geherkwalificeerd, met inachtname van de mobiliteitsproblematiek op regionaal en lokaal niveau. We schuiven hiervoor vier ruimtelijke componenten naar voor, die elk het diverse karakter van HH uitmaken en dus de hefbomen vormen voor een trendbreuk in de verdere ruimtelijke ontwikkeling. In wat volgt worden deze onderdelen uit de doeken gedaan en in een regionale context geplaatst.
acture 2017 – Stand Still
Helchteren
The territory of HH is the only segment of the N74 (HasseltLommel) that has not been rerouted and disconnected from the local road network. Bypass or tunnel have been in planning schemes for the last 40 years, but don’t materialize. It turns HH into a bottleneck. The wide N74 in HH that generated accessibility and hence attracted development, turned into an over congested source of pollution and physical barrier that erodes the livebililty of the town centers of HH. The Grote Baan more and more is characterized by vacancy. It attracts predominantly substandard development. Diagrams: spatial evolution of Houthalen Helchteren distinghuising the evolution of the elements that are anchored on the N74 (on top) and the landscape embedded fabric (that is E-W oriented).
Houthalen
Interpretatieve tekening van de Oost-West structuren
Diagrams:
spatial
evolution
of
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
3
Br
o
b ek
ee
k
Sonnis
Scha
nsbe
ek
Hel chte re n
G
ro
te
W
in
te
rb
ee
k
Kazerne
Lillo
eek
Ke mpis ch
Laak
Pl ate au
Eche
lbeek
Ma
lb nge
Hout ha len
Gr
n oe
st
a ra
e tb
ek
Te n h o u t Meulenberg
a La
1
k m
2
Z on hove n Interpretatieve tekening van de Oost-West structuren
m
be
ek
4
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
Lokaal, Regionaal, Hybride Het lokale, historisch gegroeide wegennetwerk volgt deze landschappelijke logica. In de valleien volgen deze een heldere oost-west structuur, parallel met de bekenstructuur. Op het plateau dunt het netwerk uit, en winnen de ‘kruispunten’ aan belang. Omvangrijke delen van territorium worden hier ingenomen door grote ‘domeinen’, waardoor de doorwaadbaarheid sterk vermindert. Op de rand manifesteert zich een complexere, minder eenduidige structuur. Dit lokale netwerk is mettertijd aangevuld met primaire infrastructuren. Deze snelle en doorgaans rechte ‘verbinders’ passeren de regio, met slechts een beperkt aantal verbindingen met het lokale netwerk: open afrittencomplexen, spoorwegstations, overslagkades. We herkennen de E314 snelweg (Brussel-Aken) en de E313 (AntwerpenLuik), die elkaar kruisen ter hoogte van
Lummen. Daarnaast herkennen we het Albertkanaal en de Kempische kanalen, en het Spoorwegnetwerk dat initieel het Kempense steenkoolbekken diende te ontsluiten (het zogenaamde Kolenspoor). De Grote Baan, die de gemeente HH van noord naar zuid doorkruist, was historisch een bovenlokale verbindingsweg die valleigebied en (de rand van) het plateau doorkruist, van Hasselt naar ’s-Hertogenbosch. Deze weginfrastructuur ontwikkelde zich in de loop van de jaren van een met bomen omzoomde zandweg tot een enorm brede en dichtgeslibde asfaltvlakte, met een onduidelijk statuut. Er werd ook heel wat langs gebouwd. In HH heeft de Grote Baan niettemin meer weg van een snelweg dan van een lokale weg, maar dan wel met om de paar honderd meter kruispunten en afslagen, baanwinkels etc. Het omliggende woonweefsel wordt zo ontsloten, maar
NL BE
N71
Kaulille Bocholt
n Eksel
B
op
ev
o
ur
o Ko erl St
r Be
in
g
g
rsp
Ko
er
H
e
s
d us
Zo
D
T IES
m Lu
m
el
l
en
r de
en
ll Li
o
lc He
Zo
DE M
hte
ren
Laak
H
th ou
nh
o
ale
ven Genk
ER VA LL EI
5 N
kaart natuurlijke structuur – lokaal wegennetwerk - plateaudomeinen Hechtel
NL BE
N
aa rt
74
HH
N
N715 / Grote Baan
o rlo
N7
sv
ve
1. Molenheide 2. Militair domein 3. Europark 4. Park Kelchterhoef 5. Koninklijke Limburgse Golf 6. Vakantiepark Hengelhoef
m
Be
6
2
le
Kanaal
19
5
N7
As
Helchteren
HH
E3
Laak
13
Houthalen
4
Zonhoven
4
E31
N7
Albertkanaal
Hasselt kaart bestaande superlokale infrastructuur
76
3
il
al
N7
2
-W
na
1
N
4
id
Ka
HH
n
Zu
echelen
N73
Opglabbeek
kaart natuurlijke structuur / nederzettingenstructuur
- Kw a a d m
18
PL AT E AU
Lanaken
Dessel
N
Meeuwen Gruitrode
HH
al
en
Pe er
Hechtel
el
Bree
74
Le
b lds
Grote-Brogel
4
le
NL BE
N7
Ba
eveneens onherroepelijk verminkt. Over het volledige traject is op verschillende plaatsen al een omleidingsweg aangelegd: rond Zonhoven en ten Noorden van Helchteren tot aan de Nederlandse grens. In HH neemt de Grote Baan wél nog steeds verschillende rollen op zich: lokale collector en regionale, nationale en internationale connector, en dat is net deel van het ruimtelijk en verkeerskundig probleem.
N715 / Grote Baan
De geografische conditie van het Kempisch Plateau heeft een sterke impact op het karakter van het nederzettingspatroon van HH en de ruimere regio. In de Demervallei vinden we compacte steden als Diest, Hasselt en Bilzen terug, maar evengoed, sinds de Tweede Wereldoorlog, verspreide verstedelijking in de fijnmazige, lineaire valleigebieden van de zijstromen. Het beboste, zanderige plateau zelf herbergt kleinere en meer geconcentreerde nederzettingen. Beide landschappen vormen als het ware tegenfiguren: enerzijds een continue stedelijk veld met lineaire landschappelijke onderbrekingen, en anderzijds op het plateau een continu landschap met bebouwde eilanden, op ruime afstand van elkaar gelegen. Helchteren kan aanzien worden als één van de plateaudorpen, Houthalen zelf bevindt zich ook op de rand van het plateau. Het is eerder een hybride figuur: een scharnier tussen beide verstedelijkingspatronen.
kaart Grote Baan en lokale verbindingen
76
N75
5
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
Een ruimtelijke structuur voor HH Wat als we beide rollen van de Grote Baan opnieuw uit elkaar leggen: we nemen abstractie van de toekomstige “Noord-Zuid” als missing link in het snelwegnetwerk, en onderzoeken het potentieel van de lokale ruimtelijke structuren, onafhankelijk van de regionale verkeersstromen en beslissingsprocessen. Dit laat toe om de verschillende componenten die samen de gelaagde identiteit van HH uitmaken te herdefiniëren of scherp te stellen. We definiëren vier ruimtelijke structuren en hun respectievelijke transformatieprocessen.
Dorpenroutes De oost-west ‘corridors’ vormen de basis van de lokale weginfrastructuur, als collector van wonen, voorzieningen en verplaatsingen, in dialoog met het landschap van de beekvalleien. Deze bundels doen zo dienst als interface tussen het regionale en het wijkniveau, en tussen ecologie en nederzetting. Momenteel hebben deze wegstructuren weinig verblijfskwaliteit en is de relatie met het landschap ver te zoeken. Het transformatiepotentieel van deze ‘routes’ komt terug op de dubbelpagina ‘dorpenroutes’. Grote Baan, Parklaan Het spreekt voor zich dat het wegnemen van de doorgaande verkeersstromen de opportuniteit biedt om de Grote Baan als ‘plek’ te herdenken. Maar we moeten ons niet beperken tot de breedte van de rijweg zelf. Ook het omliggende weefsel toont groot potentieel tot transformatie. Niet enkel door de leeftijd of staat van de aan-
grenzende panden, maar ook door het programma dat vaak louter gericht is op het doorgaande verkeer (tankstations, baanwinkels,). Toch moeten we ambitieuzer zijn dan een loutere opsmukoperatie of vernieuwingsoperatie van de weg zelf en de panden langsheen het traject. Het herdenken van de Grote Baan biedt het potentieel om de relatie met het achterliggende te herstellen. Het woonweefsel of het landschap dat door de Grote Baan doorkruist wordt heeft immers zijn eigen structurele logica, die mettertijd geërodeerd is. Op de dubbelpagina ‘Parklaan-Fietsbundel’ wordt de Grote Baan niet langer bekeken als een breuklijn, maar als een bundel van verweven noordzuid trajecten. Domeinenschakel De oost-west structuren vervagen en dunnen uit, eens de plateaurand bereikt wordt. Grote domeinen, vaak met een beperkte toegankelijkheid en een sterke identiteit nemen hier omvangrijke delen van
het Kempisch plateau in. Veel van deze domeinen (militaire en recreatiedomeinen of natuurgebieden) zijn niet doorwaadbaar: men moet er als het ware omheen. In die zin zijn ze pars pro toto voor het hele Kempische plateau: een hoofdzakelijk onbebouwd gebied dat tot op vandaag slechts op een aantal plaatsen oversteekbaar is. Veel van deze domeinen bevinden zich op de rand van het plateau, en beschermen in die zin het hart van het plateau tegen generische verstedelijking zoals die in de Demervallei. Vandaag de dag zijn deze domeinen vanzelfsprekend een grote troef voor de gemeente: de recreatieve en toeristische sector draagt een belangrijk deel van de lokale economie. Van oudsher is de productieve relatie met het landschap belangrijk. Denk aan de voormalige abdijhoeven Hengelhoef en Kelchterhoef, waar schapenkweek op de heide en viskweek in de kwelvijvers in levensonderhoud voorzagen en landschapsonderhoud garandeerden. Vandaag lijkt echter vaak dat
de overvloed aan plaats het belangrijkste vestigingscriterium is. In een lange termijnvisie op de plateaurand zou moeten nagedacht worden hoe de relatie van de domeinen met het landschap opnieuw wederkerig wordt, en dus hoe landschap en domein elkaar versterken. Poort HH Als het doorgaand verkeer elders een plaats vindt, betekent dit ook dat de aansluiting van het lokale netwerk op het regionale vervoersnetwerk wijzigt. Nu al zet HH stevig in op de ontwikkeling van Centrum-Zuid als bedrijventerrein van regionaal belang, en huisvesten de voormalige mijnterreinen een groeiende kenniseconomie en de gemeentelijke administraties. Het grondig herbekijken van hoe de omschakeling tussen dorp en regio georganiseerd wordt biedt kansen voor Centrum-Zuid om zich echt te ontwikkelen tot een knooppunt van regionaal belang en de Poort tot HH.
6
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
DORPENROUTES landschap doorkruisen, voorzieningen clusteren
So is
PL ATEAU
n
rg
re
-H
st
en
r
wa
o H O
rt
be
-H
de
hal
ol
out
-Z
-Z
-
-
29
nn
llo
ort
N7
n
e ht elc - H
Li
Vo
19
-
In het centrum van Helchteren worden een aantal parallelle fietsroutes verknoopt, waarna deze opnieuw uitwaaieren en het landschap opzoeken. Het lijkt dan ook prioritair om hier resoluut de kaart van een gedeelde publieke ruimte te trekken. Het dorpsveld wordt best opengelaten, als tegenhanger van het kasteel Ter Dolen. Van hieruit vertakken verschillende trajecten, die de verschillende scholen en publieksfuncties opnieuw aan elkaar relateren.
n
Helchteren – Ter Dolen De kern van Helchteren bevindt zich als het ware op een landtong van het Kempisch plateau. Ten noorden en ten zuiden wordt de kern omsloten door respectievelijk de Broekbeek- en de Mangelbeekvallei, twee belangrijke ecologische corridors. Deze positie weerspiegelt zich in de ruimtelijke structuur: het stratenpatroon, en ook de resterende groenfragmenten (houtkanten, braakliggende percelen) volgen het concentrische patroon van de hoogtelijnen. De relatie met het omliggende beeklandschap is het meest expliciet als we vanuit de kern afdalen langs de Eikendreef richting kasteel en brouwerij Ter Dolen.
de
Sonnis Ter hoogte van het gehucht Sonnis doorkruist de N719 een open agrarisch landschap, de percelen vaak nog omzoomd door houtkanten. Het heidelandschap werd hier stelselmatig omgevormd tot hoofdzakelijk landbouwgronden. De N719 biedt hier nog weidse perspectieven: de nederzettingsstructuur ent zich voornamelijk op de dwarse verbindingen, zoals de Sonnisstraat, en dus ook hier parallel met de bekenstructuur, die hier naar het noorden afwatert. De weinige collectieve plekken die het gehucht vormgeven (de basisschool, het kerkje…) enten zich op deze structuur. De Sonnisstraat zelf loopt uiteindelijk dood op het Militaire schietdomein. Het samenspel van de houtkantenstructuur en het stratenpatroon lijkt zo een ladderfiguur te vormen die richting geeft om hier het louter doorgaande karakter van de N719 te laten overstijgen.
Voor een aantal testcases langs de N714 (van west naar oost) worden mogelijke krachtlijnen van een dergelijke duurzame transformatie hieronder opgelijst.
us
Op de oost-west verbindingen die dorpskernen en gehuchten doorkruisen primeert nu echter nog steeds de doorgangsfunctie. Nochtans lijkt
-Het ontdubbelen van fietsinfrastructuur waar mogelijk, los van de weginfrastructuur en door het landschap, parallel met de beken- en wegstructuur voor de doorgaande verbindingen, en door de kernen waar nuttig, in relatie met de voorzieningen, scholen etc.
He
Deze routes verbinden de kernen van de verschillende gehuchten die een plaats vonden langs de beekvalleien of op het plateau. Gaandeweg werden echter ook de tussenen achterliggende gebieden aangesneden, verkaveld, en via deze routes ontsloten. Dit heeft als gevolg dat deze routes op dit moment verschillende rollen tegelijk spelen: als woonstraat, als dorpstraat en collector van lokale alledaagse voorzieningen, en als regionale oost-west verbinding.
N7
uwe - Mee
-Het herdenken van het straatprofiel kan, zeker in de dorpskernen, de dominantie van het doorgaande autoverkeer bijsturen, door het verkeer te vertragen, dwarse verbindingen te expliciteren en oversteekplaatsen te herbekijken, om zo alledaagse voorzieningen op een veilige manier met elkaar te verbinden, en de relatie met het achterliggende landschap opnieuw op te zoeken.
uitsnit
- Wo u b e r g
Aan de andere kant van de Mangelbeekvallei doorsnijdt een tweede Oost-west verbinding de kern van Houthalen. Dit traject (zonder overkoepelende naam) bestaat uit de aaneenschakeling van Bieststraat, Ringlaan, M. Scheperslaan, Stationsstraat, Ringlaan, Herebaan Oost, Weg naar Zwartberg.
In twee bewegingen kan de verblijfskwaliteit van de ‘dorpenroutes’ en dus van de dorpskernen gevoelig verbeterd worden:
Baan
de E314 snelweg, dankzij de vele op- en afritten (Lummen, Circuit Zolder, Zolder, HouthalenHelchteren, Park Midden Limburg, GenkCentrum, Genk-Oost, dat zijn er 6 op 25km snelweg) geschikter om regionale oost-west verplaatsingen op te vangen wanneer deze met de wagen dienen te gebeuren.
Grote
De ruimtelijke nederzettingsstructuur van HH wordt gekenmerkt door twee oostwest verbindingen. De eerste doorkruist de kern van Helchteren: de N719, een rechtgetrokken samenraapsel van historische verbindingen op dorpsniveau en recentere ‘missing links’ op het plateau. Voorbij gehucht Sonnis draait de bekenstructuur 90 graden en watert af naar het noorden en is de dominante nederzettingsstructuur noord-zuid georiënteerd.
E3
14
DEME R
H A S S E LT kaart Oost-Westverbindingen en fietsnetwerk, bestaande toestand
Lillo Ter hoogte van de aansluiting met de Guldensporenlaan doorkruist de Lillosteenweg (N719) het valleigebied waar de Mangelbeeken Winterbeekvallei samenkomen. Hier worden drie hoger gelegen gebieden met elkaar verbonden: de kernen van Lillo, Houthalen, en Helchteren. Tussenin bevindt zich een van nature overstroombaar gebied, dat vanzelfsprekend vrij van bebouwing is. Of toch niet helemaal, want voorbij de ‘Hoeve Claes’ werd in Lillo gewoon verder langs de N719 verkaveld, desnoods met een brugje over de beek om de oprit van de woning bereikbaar te houden. Net zoals de ‘ramp’, overblijfsel van het steenwegtracé van voor de rechttrekking, vormt de N719 hier als het ware een dijk in de beekvallei, om zo het Kolenspoor te kunnen overbruggen. De weg is hier puur infrastructuur. Kan dit dan niet in nauwer samenspel met het valleisysteem? Misschien is de omgekeerde beweging hier dan interessant: niet ophogen, maar uitgraven, en zo verder bouwen op het vijverlandschap aan de rand van Lillo waarvoor dit gebied sinds oudsher bekend is. Lillo Dorp strekt zich niet enkel uit langs de N719, maar drapeert zich eveneens op de rand van het Kempisch plateau. Van de boscomplexen boven in het noorden, tot de vallei van de Mangelbeek in het zuiden. Het herdenken van de N719 zou dan ook hier
de aanleiding moeten zijn om deze dwarse noord-zuid relaties te herstellen, en zo het oost-west transitverkeer te matigen. Zo verbindt bv. het Mispad van oudsher Lillo met de kern van Houthalen. als zachte verbinding te herwaarderen en de verbinding met het kolenspoorfietspad te maken, en zo een omweg langs de Guldensporenlaan te vermijden. Inderdaad, deze verbinding is karakteristiek voor de ruimtelijke structuur van Lillo en kan dus stelselmatig heropgebouwd worden. De Weygaardstraat, parallel met de Lillosteenweg, maakt deel uit van de oost-west fietsroute.
Koolmijnlaan - Voort Deze structuur zet zich voort richting Heusden: door voortgezette verkaveling vormen Lillo en Voort nu één geheel, maar door de aanwezigheid van de voormalige Koolmijnen (en de bijhorende spoorweginfrastructuur), hebben de dwarse verbindingen een ander statuut: Mijnwerkerslaan, KoeltorenlaanStationsstraat… vormen de basis voor een nieuwe ruimtelijke structuur, die de relatie tussen Vallei-Kolenspoor-Dorp en Plateau versterkt. De herontwikkeling van de mijnterreinen zelf tot regionaal bedrijventerrein roept vragen op, voornamelijk omdat de ontsluiting via de woonkernen voor bijkomende verkeershinder zal zorgen.
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
7
SO NN
HELCHTEREN LIL LO
N
7
3.
4. 6.
Ko ol m 1.
llo
s
eg
Ech elb e ek
VO ORT
2.
i 5 L
nw
k
16. 15.
12
14.
9. 10.
11.
9 ek be gel n Ma
7. e te
k
e
13.
8.
1
e
e
IS
B
ro
b
He
reb
aan
ij nl aa n Rin
G
gla
an
en ro
ek be t a ra t s
L
a
a
m
b
e
e
k
N
1
k m
2
1. Station Zolder 2. De Schacht 3. Vrije Basisschool Lillo 4. Sint-Antoniuskerk Lillo 5. Hoeve Claes 6. Jeugdlokalen/sportvelden 7. De Ramp 8. Technisch Instituut Don Bosco 9. Kerk/Jeugdhuis/ Parochiecentrum 10. Basisschool/kleuterschool
11. Kerkhof 12. Sporthal Helchteren 13. Kasteel Ter Dolen 14. Toegang militair domein 15. Basisschool Sonnis 16. Kerk Sonnis
Bebouwing (bestaand / publiek / nieuw) Houtkant (bestaand / nieuw) Bosfragment (bestaand / nieuw) Voetwegel Fietsroutes recreatief (bestaand / nieuw) Kolenspoor (fietssnelweg) doorgang/lokaal Snelgweg Watergang Domeinrand Vogel- en habitatrichtlijngebied
8
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
PARKLAAN De Grote Baan herdacht De Grote Baan, al in de 16de eeuw aangelegd als langeafstandsverbinding tussen Luik en ’s-Hertogenbos, kruist de verschillende beekvalleien die op het Kempisch Plateau ontspringen, en kent dus een profiel dat op en neer gaat, met woonkernen op de drogere, hogere gebieden, en natuurlijke corridors tussenin. Inspiratiebron voor het herdenken van de Grote Baan is dan ook het concept “parklaan”, dat staat voor een brede, landschappelijk ontworpen doorgaande weg, waar vrachtverkeer geweerd wordt, en de weg zelf niet als rechtstreekse ontsluitingsweg dient voor de omliggende percelen. In die zin is het concept een omkering van het huidige “steenweg” karakter, waar stelselmatig langs de weg werd gebouwd, zonder relatie met het achterliggende landschap, en sluit het opnieuw aan bij de oorspronkelijke intentie
G
en ruimtelijke kwaliteit. Door de grote breedte is er voldoende ruimte om bij het schrappen van rijstroken een hernieuwd evenwicht te vinden tussen eigen identiteit als ‘parkweg’ en het versterken van de identiteit van het omliggende lappendeken waar ze door snijdt, door het absorberen van de verschillende landschappelijke en woonfragmenten. Vermits de parkweg als bestemming zal verminderen, is de (dwarse) relatie met het omliggende woonweefsel cruciaal. Daarom worden bestaande fragmenten fietsroute vervolledigd om zo een nieuwe noord-zuid fietsroute te vormen, complementair aan de parkweg zelf, en aan het lager gelegen Kolenspoor. Zo wordt de lokale schaal van het woonmilieu opnieuw verknoopt met het landschappelijke.
ro
te
Eksel
N
et e Hechtel
Zw
e art
be
ek
k uitsnit ee erb t n Wi te re n k c l h elbee He Mang Laak k len e tha tbe a Hou a tr ns e o Gr
Ki
ew
Hasselt kaart Grote Baan als parkweg
e be ter s o n Ro ove nh o Z ek be ng a l S it
D
em
k
er
Frederick Law Olmsted, Ocean Parkway, New York 1876
Laak Door de verkaveling van de bos- en weidegronden ten noorden van Houthalen is het gehucht Laak nu vergroeid met de hoofdgemeente. Het pittoreske kerkje zit nu verstopt achter de rij baanwinkels en appartementsgebouwen die langs de Grote Baan een plek vonden. De ruimtelijke structuur wordt hier gekenmerkt door continuïteit in de noord-zuid richting (Boskantenstructuur die verkavelingsstraat werd), en een onderbroken continuïteit in de oostwest richting. Door het herdenken van deze strook overmaatse panden langs de Grote Baan kan deze landschapsstructuur opnieuw versterkt worden. Tegelijk kunnen ook de oost-west relaties op wijkniveau hersteld worden.
. Verder zuidelijk, net ten noorden van het centrum van Houthalen, zijn nog grotere bosfragmenten overgebleven. De ‘Lakerberg’ werd weliswaar getransformeerd tot gemeentelijk sportdomein, de begraafplaats en het bedrijventerrein Europark namen grote happen. Bovendien wijzen toekomstige verkavelingsplannen en de geplande kernversterkingsplannen op het verder eroderen van de resterende fragmenten. Het herdenken van de Grote Baan lijkt nu net de kans te bieden om de aanwezigheid van deze bosstructuren te versterken. Kunnen we nadenken over woonvormen die zich, in tweede orde, inschrijven in de bestaande verkavelingsstraten, maar de bosstructuren niet verder versnipperen? Zo kunnen informele passages ontstaan die de bestaande fragmenten opnieuw met elkaar in verbinding brengen voor de zachte weggebruiker. Tegelijk kan het ‘bos’ opnieuw een prominente plaats innemen in het centrum van het dorp.
Houthalen centrum Ten zuiden van het centrum daalt de topografie af richting Groenstraatbeek, en het voormalige gehucht Tenrijt. Deze relatie wordt geëxpliciteerd door de Diepestraat/ Kiezelweg, maar zeker ook door de Pastorijstraat, die loopt van Kerk tot vallei. Beiden werden abrupt onderbroken door de steeds ‘verdikkende’ Grote Baan. De Pastorijstraat ontsluit een aantal beeldbepalende publieke gebouwen (Kerkplein, Pastorij, Administratief centrum, Volwassenonderwijs, Greenville), maar eindigt nu op een complexe verkeersknoop zonder ruimtelijke kwaliteit. De reclamepylonen van fastfoodketens markeren nu de toegang tot de gemeente. De Pastorijstraat maakt ook de omslag tussen de dorpse schaal, en de industriële schaal van de voormalige steenkoolmijnen. We maken deze omslag explicieter door de landschappelijke component toe te voegen: zo hervindt ‘het dorp’ de relatie met de plateaurand.
Houthalen - Laambeekvallei Verder zuidelijk duikt de Grote Baan van het plateau de Laambeekvallei in, een van nature moerassig gebied. Het verplaatsen van de huidige baanwinkels creëert de mogelijkheid om hier aan landschapsherstel te doen en het valleigebied in ere te herstellen.
9
LAAK
HELC
HTER
EN
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
3. 2.
1.
K leine
HOU T HA L E N
erg L a kerb 4.
5.
eg este Her
7. 9. 8.
10.
6.
G
ro
e
n
ra st
a
tb
e
e
k
at ra st ij or st Pa 11.
12.
13.
LAAM
BEEK
14.
1
k m
2
1. Basisschool Laak 2. Kerk Laak 3. Kerkje Laak 4. Inspirocollege 5. Sporthal Lakerberg 6. Kerkhof Houthalen 7. Inspirocollege 8. Gemeentelijke basisschool 9. Vrije basisschool 10. Kerk Houthalen 11. Parochiecentrum/
Vredegerecht 12. administratief centum / bibliotheek 13. Centrum voor volwassenonderwijs 14. Greenville incubator
Bebouwing (bestaand / publiek / nieuw) Houtkant (bestaand / nieuw) Bosfragment (bestaand / nieuw) Voetwegel Fietsroutes recreatief (bestaand / nieuw) Kolenspoor (fietssnelweg) doorgang/lokaal Snelgweg Watergang Domeinrand Vogel- en habitatrichtlijngebied
10
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
DOMEINENSCHAKEL Attractiepolen in het beboste plateau Het statuut van een aantal van de domeinen op de plateaurand is op dit moment onduidelijk. Denk aan het militair domein met de kazerne (‘Kamp Helchteren’) in Helchteren, dat dienstdoet als tijdelijk vluchtelingenopvangcentrum, en al enkele jaren tevergeefs te koop staat. Maar ook het industriepark Europark, dat op zoek is naar een nieuw elan. Een eerste stap zou kunnen zijn om het in zichzelf gekeerde karakter van deze domeinen te nuanceren. De verschillende domeinen lijken baat te hebben bij een duurzame verbinding, als aanvulling op de ontsluiting vanuit de vallei. Vaak is de infrastructuur hier overmaats en op automobiliteit gericht. Zo bestaat de mogelijkheid het bestaande fietsnetwerk aan te vullen om, langs de rand van het plateau, de verschillende domeinen aan elkaar te rijgen, van C-Mine in Genk ten zuiden, tot de Begijnenvijvers in Hechtel-Eksel. Zo ontstaat een route van noord naar zuid, complementair met de Kolenspoor-route, en de Grote Baan-route, elk op een specifieke hoogte: In de vallei, halverwege de plateaurand, op het plateau. Ze worden verbonden door een netwerk van oost-west verbindingen, parallel met de waterstructuur, die deze niveauverschillen zacht overbruggen.
Hechtel -Eksel
begijnenvijvers uitsnit
C MINE Genk
Europark Ter illustratie bekijken we een toekomstscenario voor de reconversie van Europark. Dit ‘domein’ lijkt ook op dit moment niet in het rijtje te passen. Bovendien is het industriepark al een tijdje op zoek naar een nieuwe identiteit, en is de ontsluiting voor zwaar verkeer problematisch. Ooit hier ingepland in de jaren 70 omdat de NoordZuid omleidingsweg op tafel lag, toen nog ten oosten van de kernen van Houthalen en Helchteren. Een geleidelijke reconversie dringt zich nu op. Een eerste voorwaarde hiervoor is een betere integratie van het programma in het bos. Grootschalige programma’s moeten mogelijk zijn, maar enkel als ook de mobiliteitsdruk verlaagt, door in te zetten op een geleidelijke transformatie van het programma. Als open plekken ‘in’ het bos krijgen deze dan een plaats in een bosomgeving dat het programma absorbeert. Deze nieuwe bosstructuur kan een permanent of tijdelijk karakter krijgen. Een tweede aspect is de waterhuishouding. Momenteel wordt het regenwater dat op de (vervuilde) betonoppervlaktes terecht
komt afgeleid naar de Mangelbeek in het noorden, waar het logischer zou zijn om deze in de Groenstraatbeek te laten terechtkomen, weliswaar na lokale zuivering. De verharde oppervlaktes dienen als collectoren, en het water wordt afgeleid naar een cascade van beken en vijvers die het water stelselmatig zuiveren. Dit systeem kan stroomafwaarts uitgebreid worden over de volledige loop van de Groenstraatbeek, om tenslotte terecht te komen in het moerassige gebied van de Laambroekvijvers en zo de relatie met Centrum-Zuid versterken.
Grote verharde oppervlaktes kenmerken Europark
Een derde aspect is het bevorderen van secundaire programma’s in harmonie met de productie. Ook kleinschaligere productieruimtes moeten een plaats kunnen vinden, als clusters in het landschap.
Door het geleidelijk herschikken (op schaal van Europark, maar herlocalisatie naar bv. Centrum-Zuid moet ook mogelijk zijn) en concentreren van deze programma’s kunnen we 4 specifieke trajecten definiëren, elk met een eigen karakter, die Houthalen met het beboste plateau verbinden: - De Rafnusstraat als woonstraat aan de rand van de Mangelbeek - Het verlengde van de Torenstraat (vandaag Europarklaan), op de rand tussen veld en bos, met clusters van bedrijvigheid en wonen. - De Europarklaan, de ontsluitingsweg van de grootschalige bedrijvigheid, - De Meeuwerweg, een zachte verbinding als verlengde van de Groenstraat en Hofstraat, en tevens het afwater- en zuiveringssysteem dat het oppervlaktewater van het plateau begeleidt naar het moerasgebied van de Laambroekvijvers. In de dwarsrichting wordt het netwerk van voetpaden hersteld. Zo wordt vermeden dat het Europark zich terugplooit als een eiland, maar wordt net de integratie in het bos én het woonweefsel bevorderd.
kaart huidige percelering Europark
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
Mi l it air
11
Mol en hei d e
D omei n
M
t aa tr s e id he n e ol
Mi l it ai r
D omein
Ei ke nd re ef
S on n isheide
M k ee lb e ng Ma
R EU
O
R PA
K
at ra t s se ht c ri st aa
at tb r a r a 4.a t s st enen t o a r o a G Gr r t fs o H
at ra t ns re o T an la k ar eg w op r r e 1. Eu w u e 2. e M
k ee
W
eg
ar na
os lo j Bi
D e
Pl as
aat str t r aa nv Ke ne n i B
l chterho ef
L imbu rs e G ol fclub
Te n h a a gd o or n h e i d e
1. Productieoppervlaktes 2. Afwateringsgrachten 3. Productie/woonclusters 4. Vijverssysteem
2
Heide
3.
L a ambro ek v ijvers
k m
D ondersl ag s e
R af nusst raat
at sstra D or p
1
Mi l it air D omein “Pamp a R ange�
Bebouwing (bestaand / publiek / nieuw) Houtkant (bestaand / nieuw) Bosfragment (bestaand / nieuw) Voetwegel Fietsroutes recreatief (bestaand / nieuw) Kolenspoor (fietssnelweg) doorgang/lokaal Snelgweg Watergang Domeinrand Vogel- en habitatrichtlijngebied
12
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
POORT HH Bovenlokale ambities
EINDHOVEN
Wanneer het doorgaande, regionale verkeer wordt gescheiden van het lokale vervoersnetwerk, betekent dit dat de aansluitpunten tussen beide netwerken aan belang winnen. Het regionale belang van Centrum-Zuid, als overgang tussen beide schalen, wordt dan inderdaad verder uitgebouwd. Dit geldt natuurlijk voor de automobiliteit, maar HH zou evengoed haar scharnierpositie tussen vallei en plateau kunnen uitspelen als hub voor duurzaam publiek transport. Op dit moment is het regionale publiek transport de som van de verschillende vervoerslijnen die zich in de loop van de tijd hebben ontwikkeld. De frequentie hangt af van de vraag en is afgestemd op specifieke situaties, zoals bv. scholen. Mobiliteitspatronen vandaag zijn in essentie regionaal. Daarom loont het de moeite om het netwerk te herdenken: niet langer als een systeem van lijnen dat de verschillende bestemmingen bedient, maar een specifiek systeem per deelgebied van de regio (valleien, plateaurand, plateau), met elk hun eigen transportmiddel (van trambus tot shuttles) en frequentie. Ook in dit netwerk functioneert HH dus als scharnierpunt.
ANTWERPEN
Hamont Neerpelt
Lommel
NL BE
Overpelt
Mol
Kaulille
Grote-Brogel Bree
Pe er Hechtel
Leopoldsburg Beringen
Meeuwen
HH
Beverlo
Neeroeteren Gruitrode
Helchteren Heusden Zolder Diest
Aarschot
Lummen
OpglabHouthalen As
Herk-De-Stad Stevoort
Zonhoven Genk
Maasmechelen
Leuven
BRU S SE L
Hasselt
Lanaken Bilzen
luchtbeeld mijnsite met op de voorgrond de Grote Baan (links) en kerk (rechts)
S i n t Tr u i d e n
systeem, waarbij het autoverkeer stelselmatig afgeremd wordt, en ook de functies en voorzieningen afdalen van een regionaal naar een lokaal niveau. Op strategische plaatsen kunnen overslaggebouwen, zij het voor openbaar of personenvervoer, of voor goederen, een plaats vinden.
Centrum Zuid We bekijken meer specifiek hoe Centrum-Zuid de omschakeling tussen regionaal en lokaal zou kunnen maken. Het toekomen in Houthalen-Helchteren kan begeleid worden als een soort van ‘sluis’ systeem, waarbij het autoverkeer stelselmatig afgeremd wordt. Ook de functies en voorzieningen dalen af van een regionaal naar een lokaal niveau, van grote bedrijven tot verderop, via de Pastorijstraat, het hart van de gemeente. Op strategische plaatsen kunnen overslaggebouwen, zei het voor openbaar of personenvervoer, of voor goederen, een plaats vinden. Verderop, via de Pastorijstraat, komen we tot het hart van de gemeente. Het toekomen in Houthalen-Helchteren kan begeleid worden als een soort van ‘sluis’
Een tweede aspect behandelt de topografische inbedding. Het ‘toekomen’ in HH betekent immers vaak ook het verlaten van de vallei voor het Kempisch plateau. Het moerassige gebied aan de voet van het plateau is ecologisch bijzonder waardevol: de Laambroeken en vijvers ten westen van Centrum-Zuid zijn beschermd natuurgebied, de Groenstraat- en Rode beek ten oosten worden doorkruist door het bestaande afrittencomplex en de Grote Baan. In deze gevoelige context moet de infrastructuurknoop een plaats vinden. Topografie bewust inzetten bij het infrastructuurontwerp is dus cruciaal: als een viaduct boven het vijvergebied, als een dijk in het landschap, als een uitsnede uit het plateau, niet als losse ad-hoc interventies, maar door samen ‘rand’ van het plateau te ensceneren.
MAASTRICHT
Kortessem LIEGE
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
13
at ra st ij or st Pa
1.
2.
3.
4. 5.
4. 5.
C E N T RUM Z U I D
1
k m
2
1. Administratief Centrum 2. Greenville incubator 3. Transferium 4. Kleinhandelcluster 5. Zichtlocaties Centrum-Zuid
Bebouwing (bestaand / publiek / nieuw) Houtkant (bestaand / nieuw) Bosfragment (bestaand / nieuw) Voetwegel Fietsroutes recreatief (bestaand / nieuw) Kolenspoor (fietssnelweg) doorgang/lokaal Snelgweg Watergang Domeinrand Vogel- en habitatrichtlijngebied
14
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
Strategische interventies Op de vorige pagina’s werd op basis van ruimtelijke structuren krachtlijnen uitgezet voor een duurzame transitie van de gemeente Houthalen-Helchteren. Deze pagina is een synthese van dit raamwerk voor de gemeente, en tegelijk een thematische vingeroefening om een aantal cruciale plekken aan te duiden waar deze transitie kan worden waargemaakt, op korte en langere termijn.
Om een mobiliteitssysteem dat volledig aan de automobiliteit werd aangepast bij te sturen zijn ook op schaal van de gemeente concrete maatregelen nodig, zoals het versterken van het zachte wegennetwerk, het aansluiten van missing links in het fietsnetwerk, het faciliteren van een performant openbaar vervoer in de regio.
In plaats van nieuwe terreinen aan te snijden, gebeurt ontwikkeling bij voorkeur door geleidelijke transformatie van bestaande, verouderde bebouwing. In functie van de bereikbaarheid kan het gaan over een verdichting en/of het toevoegen van nieuwe programma’s en functies, of een herschikking of betere inpassing in de context.
Grootschalige weginfrastructuur moet sowieso omgaan met de topografie en waterhuishouding van de site. In Houthalen-Helchteren is de vallei-plateau conditie met de parallelle bekenstructuur bepalend. Kan de infrastructuur deze conditie versterken, i.p.v. ze uit te vlakken?
Op een aantal plaatsen in de gemeente zijn grootschalige functies terecht gekomen, volgens bepaalde logica’s die nu niet meer gelden. Deze zijn veelal weinig ingebed in de landschapsstructuur. Bij een geleidelijke transformatie zou het landschapsherstel hier voorrang moeten krijgen.
M1
M2
M3
M4
M5
fietsoversteekplaats GB – Kolenspoor
kruispunt centrum Helchteren - GB
nieuw fietstracée De Ramp – Vijfeindestraat – Het steegje
oversteekplaats Sonnisstraat – Kazernelaan
centrum Lillo
M6
M7
M8
M9
M10
oversteekplaats Mijnwerkerslaan – Koolmijnlaan - Kolenspoor
nieuw deeltracée Mangelbeek
oversteekplaatsen GB – Torenstraat - Daalstraat
oversteekplaats GB – Ringlaan
oversteekplaats Ringlaan – Herebaan-Oost – Geersstraat – Kerkhofstraat
W1
W1
M11
M12
M13
M14
M15
Stationsstraat – Centrum-Zuid
Centrum-Zuid – Grote Baan
Centrum-Zuid - Grote Baan
Zoekzone mobiliteitshub
Centrum-Zuid Spoorwegtalud
W1
W2
W3
W4
W5
Kazerne
De Schacht
Grote Baan - Kleine Heresteeg
Europark
Centrum Zuid
I1
I2
I3
I4
I5
Grote Baan – Mangelbeek
Europarklaan – Mangelbeek
Herebaan-Oost – Groenstraatbeek
Grote Baan – Groenstraatbeek
L1
L2
L3
L4
Grote Baan – Kolenspoor
Grote Baan – Kleine Heresteeg
Europark
Grote baan – Souwstraat – De Vloot
Noord - Zuid / Oost - West / Houthalen - Helchteren
15
L1
M1 W1
M4
M2 I3
M3 W2
I2
M7
I1 W3/M8/
W4 L3
M5 W5 L2
M6
M10 M9 M11 M12 M15
W6
M14
M13
I5 L4
I4
De focus van deze studie ligt bij de kwaliteiten van de oostwest structuren. Toch kan de relatie met de regionale noordzuid verkeersstromen niet genegeerd worden, omdat ze elk slechts optimaal functioneren als ze elkaar niet hinderen. Daarom wordt in wat volgt een beknopte vingeroefening voorgesteld welke een aangepaste landschappelijke integratie van twee hypotheses voor de Noord-Zuid verbinding aanbrengt. Deze tracés zijn gebaseerd op de opties die voorlagen bij het onderzoek dat werd afgesloten vóór de nieuwe procedure via het decreet Complex Projecten werd opgestart. Op deze manier kunnen toch een aantal aandachtspunten meegegeven worden die ongetwijfeld nuttig zijn voor het vervolgtraject.
LOMMEL N74
Neerpelt Lommel
Overpelt
ANTWERP 19
N7
Helchteren
Houthalen
Genk Zonhoven
E31
4
LEUVEN
AACHEN
Hasselt
E3
13
Situering van de Noord-Zuid
0
1
2
5km
LIEGE
TUNNEL landschapsherstel
AN EWESTPL TRACE G
In dit tracé wordt doorgaand verkeer van de Grote Baan gehaald door in het noorden aan te sluiten op de reeds uitgevoerde omleidingsweg N74 en ten zuiden op de E314 door middel van een nieuwe verkeerswisselaar. Het vertrekpunt is het tracé vastgelegd in het Gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan. In het voorliggend schetsvoorstel past de omleiding zich in in de verschillende landschappelijke en topografische condities die het doorsnijdt. De belangrijkste interventies zijn dan ook in de snede terug te vinden:
BESTAANDE OMLEIDING
TRACE OMLEIDING
In het hoger gelegen noordelijk deel zorgt een tunnel voor een continue heidehabitat.
EG EWE STP L AN TRA C
HELCHTEREN CENTRUM
K ELBEE G N A M
BRUG
In de Maalbeekvallei maakt een viaduct de oversteek en laat de beekecologie intact.
Vrijwaren Valleigebied Lillo
DIEPERLIGGENDE SLEUF inschrijven in plateaurand
Ter hoogte van de dennenbossen verder zuidelijk is het wegprofiel gedeeltelijk ingegraven in de flank van het plateau.
Vrijwaren Laambroekvijvers
Centrum-Zuid zelf fungeert als een filter tussen het regionale en lokale niveau.
KOLENSP O
HOUTHALEN CENTRUM
OR KOLENSP O
Zo kan de aansluiting met de E314 vereenvoudigd worden, en wordt de impact van het doorgaande verkeer beperkt.
TUNNEL
...en zet verder als insnijding in het schist plateau van Centrum-Zuid. Het moerasgebied van de Laambroekvijvers kan uitgebreid worden door hier op een viaduct te werken.
SLEUF herdefiniëren plateaurand
Vrijwaren Beek
De omleiding duikt omlaag onder het Kolenspoor...
OR
trein
trein
CENTRUM ZUID
S N E L W E G
BESTAANDE OMLEIDING
TRACE GROTE BAAN Dit tracé volgt het traject van de huidige Grote Baan. Ook hier wordt rekening gehouden met de topografie van het plateau.
TUNNEL landschapsherstel
Ter hoogte van het heidegebied wordt geopteerd voor een tunnel om zo aan landschapsherstel te kunnen doen.
HELCHTEREN CENTRUM
open TUNNEL
Ter hoogte van de Mangelbeek wordt dezelfde diepte TAW aangehouden, waardoor de Noord-Zuid verbinding hier de Mangelbeek oversteekt en zo de beekecologie niet verstoort.
Mangelbeek
TUNNEL
Deze tunnel wordt verdergezet onder de kern van Helchteren.
TUNNEL
Het tracé duikt dan opnieuw in de plateauflank onder Laak en Helchteren-centrum door.
...en maakt via een laag viaduct de aansluiting met de E314.
KOLENSPOOR
LAAG VIADUCT landschapsherstel AANSLUITING
Bij de aansluiting van de GB met de Koolmijnlaan komt het tracé onder de plateaurand uit…
Tunnelmond afstemmen op plateaurand
HOUTHALEN CENTRUM
CENTRUM ZUID
S N E L W E G
Noor d
Zuid
Oost
West
H o utha le n - H e lchter en