Eindrapport Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek by T.OP Limburg

ATELIER MULTIFUNCTIONEEL LANDSCHAP ROOSTERBEEK Ecosysteemdiensten langs de Roosterbeek

DELVA LA - Plusoffice - Witteveen+Bos

Eindrapport - augustus 2018

Colofon

Atelier multifunctioneel Landschap Roosterbeek wordt uitgevoerd door DELVA Landscape Architects / Urbanism, Plusoffice Architects & Witteveen+Bos

BE Quellinstraat 49 I 2018 Antwerpen NL Hoogte Kadijk 71 I 1018 BE Amsterdam t. +31 (0)20 2209078 e. info@delva.la w. www.delva.la

Handelskaai 48, 1000 Brussel, Belgium t. +32 2 203 91 50 e. office@plusoffice.eu w. http://plusoffice.eu

BE Posthoflei 1, 2600, Antwerpen, BelgiĂŤ t. +32 3 281 86 01 e. belgium@witteveenbos.com w. www.witteveenbos.be

In opdracht van:

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Inhoud 1.

Inleiding

De belangrijkste diensten scherpgesteld

2.1 Selectie van tien meest relevante diensten

2.2 Bescherming tegen wateroverlast

2.3 Groene recreatie

2.4 Woongenot

Participatieve tekensessies

3.1 Selectie van deelgebieden

3.2 Aanpak van de tekensessies

3.3 Conclusies van de tekensessies

Pilootprojecten

4.1 Overzicht van strategische projecten voor de Roosterbeek

4.2 Pilootproject noordelijke woonrand

4.3 Pilootproject landschapspark

4.4 Pilootproject recreatie en waterbuffer

4.5 Pilootproject dorpshart

Van Pilootproject naar actieprogramma

5.1 Aanpak

5.2 De pijlers van het ecosysteemdienstproject

5.3 Conclusies noordelijke woonrand en aanbevelingen

5.4 Conclusies landschapspark en aanbevelingen

5.5 Conclusies recreatie en waterbuffer en aanbevelingen

5.6 Conclusies dorpshart en aanbevelingen

Aanzet vervolgtraject

6.1 Bilateraal overlegmoment met de provinciale dienst Mobiliteit en

Routenetwerken

6.2 Bilateraal overlegmoment met de Vlaamse Landmaatschappij

6.3 Talkshop met de bewoners van de noordelijke woonrand

6.4 Aanzet startnota omgeving Bookmolen

Bijlagen

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

108

INLEIDING

Ecosysteemdiensten zijn diensten die de ecosystemen ons op een natuurlijke wijze leveren. Het zijn de processen die zich in de natuur afspelen en ons als individu en maatschappij waardevolle voordelen leveren, zoals bijvoorbeeld bossen die fijn stof uit de lucht halen, vruchtbare bodems die geschikt zijn voor onze voedselproductie, enz.

Een dienstbare beek Net als vele kernen, is Zonhoven gesticht aan een stromend water: de Roosterbeek. De beek, stromend van oost naar west, kronkelde om de kerk heen, en vormde ooit een natuurlijke afscheiding tussen het groene hof en het dorp. Stroomopwaarts werd het beekwater in bekkens opgestuwd. Dankzij het hoogteverschil konden watermolens worden aangedreven waar onder andere koren werd gemalen. Voorbij de kerk vervolgt de beek haar weg, waar zij het eeuwenoude systeem van vijvers, dijkjes, stuwen en inlaten voedt met vers water, om zo een optimaal klimaat te creëren voor de kweek van zoetwatervis. De beek heeft altijd ten dienste gestaan van de gemeenschap. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van wat ‘ecosysteemdiensten’ worden genoemd: de voordelen die mensen kunnen halen uit een natuurlijk systeem. Hoe staat het nu met de ecosysteemdiensten die de Roosterbeek kan leveren? Het atelier multifunctioneel Landschap Roosterbeek heeft een heldere scope: ontdek haalbare mogelijkheden die de functie van de Roosterbeek in haar omgeving zullen versterken.

Schematische voorstelling van het kosten-batenprincipe voor ecosysteemdiensten

deze welvaartsverandering een prijs beschikbaar is (P), kan zij gemonetariseerd worden. Samen met de kosten leidt dit tot een kosten-baten saldo.

Haalbaar, door van het begin af aan te werken in een nauwe samenwerking met experts, beleidsmakers en belanghebbenden. Functioneel door het project te benaderen vanuit het principe van ecosysteemdiensten. Op welke manier kunnen we de beek en haar vallei zo aanpassen dat ze optimaal bijdraagt aan het leveren van producten en diensten voor haar bewoners?

Dus in andere woorden, als de maatregel moet leiden tot het voorkomen van wateroverlast dan dient de ingreep eerst te zorgen voor minder inundatie (Delta Qok) en moet dat op zo'n locatie paatsvinden dat het daadwerkelijk leidt tot minder huizen die onder water staan waardoor er minder schade ontstaat (Delta Qw*P). Wanneer de baten hoger zijn dan de kosten van de genomen maatregel, dan zou je kunnen zeggen dat de maatregel maatschappelijk verantwoord is. Dit principe is leidend geweest in dit project

Om hier grip op te krijgen wordt per ecosysteemdienst onderzocht wat de kost en de baat is van de ingrepen die nodig zijn om een ecosysteemdienst te verbeteren. Hier zijn twee stappen voor nodig: de maatregel moet eerst leiden tot een toename van de omgevingskwaliteit (ΔQok). Vervolgens moet dit leiden tot een welvaartsverandering (ΔQw). Wanneer voor

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

De gedeelde ambitie van T.OP Limburg en de partners die in het gebied actief zijn, is veelzijdig. Ten eerste is de ambitie om de betekenis van de Roosterbeek en De Wijers in beeld

Focuslocaties waar potentiele ecosysteemdiensten samenkomen en een meerwaarde kunnen bieden voor Zonhoven

Deze locaties zijn:

te brengen. Ten tweede om de belangrijke rol die zij kan vervullen als plek voor de optimalisatie van de waterkwaliteit en waterkwantiteit (natuurlijke waterzuivering). Ten derde als recreatieve fietsverbinding tussen het Vijverkerngebied van De Wijers en De Teut (belevingsroute) en ten slotte als krachtige, verbindende blauw-groene ader die de identiteit van De Wijers, en de gemeente Zonhoven in De Wijers, versterkt.

1. Voormalige stadsmagazijnen; 2. Productief binnegebied Grote Hemmen; 3. Attractief binnengebied tussen de Wijers en de kern van Zonhoven. In wat volgt zullen we dieper ingaan op de ecosysteemdiensten die voor de Roosterbeek relevant zijn, en onderbouwen hoe we tot deze drie locaties gekomen zijn.

Deze eerste fase van het atelier heeft als eerste als doel gehad de vraag scherp te stellen: waar hebben we het nu precies over als het gaat over ecosysteemdiensten van de Roosterbeek? Vervolgens is de opgave locaties te vinden waar deze potentiële diensten samenkomen en een grote meerwaarde hebben.

Historische ecosysteemdiensten langs de Roosterbeek Door de eeuwen heen is de Roosterbeek de rode draad geweest in verschillende diensten voor haar omwonenden.

Hengelhoef

In de 13de eeuw werden de drassige gebieden rond de beek uitgegraven voor ijzererts en turf. Ook gaf de omgeving van de waterloop de mogelijkheid voor wilgenteelt die brandhout opleverde, of voor het oprichten van een watermolen.

Kampen Watermolen

Bij de uitgravingen ontstonden putten langs de beek. Deze putten werden aanvankelijk weer gedicht en waar mogelijk gebruikt als hooiland voor het vee. De zeer natte, lagere zones van de vallei werden gebruikt als visvijver, of werden ongemoeid gelaten. Daar vind je op de historische kaarten de broekbossen.

Visvijvers

13de eeuw - Abdij van Herkenrode: visvangst, voedingstoffen, handel, wilgenhout

Watermolen

Kampen

Visvijvers

In 1850 voorzag de beek bovenstrooms weer in heel andere diensten, namelijk een alcohol distilleerderij bij kasteel Hengelhoef. Ondertussen bleef de viskwekerij een belangrijke dienst van vijvergebied De Wijers, dat haar naam ontleent van een oud woord voor viskweekvijver. Met de komst van het spoor en het kanaal in het zuiden, nam de handel nog meer toe.

Abdij van Herkenrode

Met de opkomst van het sportvissen na de tweede wereldoorlog kwamen er recreatieve diensten naast de visproductie. De vijvers werden met sluizen, bakken en andere landschappelijke ingrepen steeds meer aangepast voor de meest efficiënte viskweek. Helaas betekenden de steile oevers een grote daling in ecologische waarde voor het vijvergebied. Ook had het lozen 14de eeuw - Kasteel Hengelhoef: watermolen, alcohol distilleerderij van afvalwater steeds meer impact op de waterkwaliteit.

Diversiteit van diensten die de Roosterbeek haar omgeving bracht door de eeuwen heen (bron: Ferrariskaart).

Met dit brede scala aan diensten die de Roosterbeek en de vijvers leverden in het verleden, blijft de vraag welke diensten in de toekomst het landschap van Zonhoven zullen bepalen.

19de/20ste eeuw: de commerciële viskweek in De Wijers groeit door de aanleg Efficiëntere viskweek en de opkomst van de sportvisserij in de van het spoor en het kanaal. jaren 50 heeft ingrijpende gevolgen voor het vijvergebied

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Het landschap van de Roosterbeek

Zonhoven biodiverse hotspot

Het projectgebied ligt op de westrand van het Kempisch plateau. Verschillende beken hebben zich diep in de rand van het plateau ingesneden. De beken lopen onder het Albertkanaal door richting de Demer. De geologie bestaat uit een zandige tot plaatselijk grindige deklaag van quartaire oorsprong die in dikte varieert van enkele meters tot tientallen meters. De bodem aan het maaiveld bestaat vooral uit zand, variërend in vochtigheidsgraad. Hier en daar komt in de vallei veen voor. Waarschijnlijk heeft er in het verleden veel meer veen gelegen en bestond de vallei uit een zogenaamd doorstroommoeras waarin het water vooral oppervlakkig in een grillig patroon van kleine waterstroompjes door het moeras verder stroomde. Uit het oogpunt van ontginning werd af- en ontwatering echter steeds belangrijker. Door uitdieping en verbreding is tenslotte de beek ontstaan, die al decennia op ongeveer dezelfde plek ligt. De grootste verschillen in de ligging van de beek treden op door menselijk ingrijpen. Het watersysteem is altijd sterk in beweging geweest, bijvoorbeeld door de aanleg van visen molenvijvers, het transport van water naar graslanden (bevloeiing en bemesting) of het afvoeren van te zuur regenwater, de aanleg van de snelweg E314 en andere wegen, oprukkende bebouwing de vallei in, etc.

Zonhoven ligt aan de oost, zuid en westkant ingeklemd tussen twee natuurgebieden: het habitatrichtlijngebied Valleien van de Laambeek, Zonderikbeek, Slangebeek en Roosterbeek met vijvergebieden (ten oosten, zuiden en westen van Zonhoven) en het vogelrichtlijngebied Vijvercomplex van Midden Limburg (ten westen van Zonhoven). Daarnaast, deels overlappend met de Natura 2000-gebieden, liggen er gebieden van het VEN en IVON (Vlaams Ecologisch Netwerk en Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk) waarin de natuur beschermd is.

Digitaal hoogtemodel: de beken snijden diep in het Kempisch plateau

De Roosterbeek is een waterloop van 2e categorie met een totale lengte van 18,1 km. Op het digitaal hoogtemodel zijn de noordoost-zuidwest verlopende valleien van de Huttebeek/ Laambeek en de Roosterbeek duidelijk zichtbaar. Deze beekdalen snijden diep in het Kempisch plateau, wat zorgt voor steile hellingen met een verval tussen 10 en 15 meter per kilometer. De beek zelf heeft een verval van 3,4 meter per kilometer bovenstrooms van de E314 tot 1,5 meter per kilometer ter hoogte van De Wijers. Uit de geomorfologie blijkt grote invloed van de mens op de beek en haar landschap

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Opvallend is dat Zonhoven als witte vlek tussen de natuurgebieden in ligt. Dit betekent niet dat er weinig groen aanwezig is. Integendeel, het wegennet in Zonhoven is ruim opgezet en niet, zoals in moderne woonwijken, efficiënt afgestemd op de afmeting van de bouwpercelen. Op veel plaatsen liggen daardoor tussen de huizen resthoekjes en niet bebouwde percelen. Huizen langs de Roosterbeek staan op enige afstand (hoger) van de beek, maar hebben langgerekte tuinen die tot aan de beek lopen. Ook hier is de bebouwing schaars en is er ruimte voor groen. Wanneer we inzoomen op het centrum van Zonhoven is duidelijk te zien dat Zonhoven een vrij groene dorpskern heeft.

Lengte en verval van de Roosterbeek door haar omgeving

Door de aanwezigheid van de natuurgebieden en, in minder mate, door het groen in de dorpskern behoort Zonhoven tot de top tien van de meest soortenrijke gemeenten van Vlaanderen. Vooral op het vlak van amfibieën en reptielensoorten scoort de gemeente hoog (top 3). Dit is gebaseerd op data van waarnemingen.be over de periode 2009-2012. Het geeft enerzijds aan dat er veel natuur is, maar anderzijds ook dat er veel natuurliefhebbers zijn die de waarnemingen doorgeven. Dat betekent dan weer dat het gebied een grote aantrekkingskracht heeft op recreanten.

De Roosterbeek verbindt de natuurgebieden aan weerszijden van Zonhoven

DE BELANGRIJKSTE DIENSTEN SCHERPGESTELD

Het klinkt simpel: ecosysteemdiensten zijn diensten die de natuur aan de mens levert. Waar wij als mens wat aan hebben en die de ecosystemen ons op een natuurlijke wijze leveren.

Door te denken vanuit ecosysteemdiensten en haar kosten en baten is het makkelijker om het gesprek aan te gaan met partijen die de waarde van natuur niet onmiddellijk zien.

Het zijn producten als voeding en grondstoffen, maar ook processen die zich in de natuur afspelen en ons als individu en maatschappij waardevolle voordelen leveren, zoals het afvoeren van water via de beek zodat er geen wateroverlast optreedt, bossen die fijn stof uit de lucht halen, vruchtbare bodems die geschikt zijn voor onze voedselproductie, enz.

Al klinkt het concept van ecosysteemdiensten eenvoudig, wanneer het over toepassingen gaat, is het verleidelijk om af te dwalen richting algemene landinrichtingsopgaven. Om tot een gerichte aanpak te komen voor de gesprekken met personen met veel vakkennis, heeft het ontwerpteam voor iedere ecosysteemdienst een speelkaart gemaakt, waarmee het gesprek met experten aangegaan wordt. Op deze manier is iedere dienst behandeld en besproken aan de hand van een aantal punten:

De waarde van natuur en de verantwoordelijkheid die we als mens hebben om natuur te behouden valt dus buiten de scope van ecosysteemdiensten. Dit neemt niet weg dat natuurbehoud belangrijk is, bijvoorbeeld omdat een grote biodiversiteit in de toekomst meer kans biedt op het vinden van nieuwe ecosysteemdiensten, zoals bijvoorbeeld medicinale bacteriën of planten. Daarnaast is er een positieve link tussen biodiversiteit en de aantrekkingskracht van de natuur op recreanten.

1. 2. 3. 4.

Mogelijke ingreep; Mogelijke locatie; Relevantie; Mogelijke koppeling met andere diensten.

Op deze manier zijn -op een totaal aantal van 23 diensten– de tien meest relevante ecosysteemdiensten gedefinieerd die de Roosterbeek kan hebben voor haar omgeving. Een overzicht van deze kaarten is opgenomen in de bijlagen.

Schema met voorbeelden van ecosysteemdiensten

De ecosysteemdienst speelkaarten die gebruikt werden tijdens de werksessie met experts op 12 september 2016

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Foto's van de werksessie met experts op 12 september 2016

2.1 Selectie van de tien meest relevante diensten

Drie bepalende diensten

Ecosysteemdienst

Uit de expertsessies zijn deze tien meest relevante ecosysteemdiensten voor de Roosterbeek geselecteerd:

Op basis van de discussies tijdens het werkatelier en een globale inschatting van de kosten en effecten van maatregelen en baten die ze op kunnen leveren, is een inschatting gemaakt van de rangorde van de ecosysteemdiensten.

1. Bescherming tegen wateroverlast

1. De Roosterbeek voor bescherming tegen wateroverlast;

3. De Roosterbeek ten bate van het woongenot; 4. De verervingswaarde* van de Roosterbeek; 5. Bescherming door de Roosterbeek tegen verdroging;

De eerste drie diensten hebben een een dermate gunstige kosten-baten verhouding, dat ze in zichzelf hun bijbehorende maatregelen legitimeren. Dit zijn de bepalende diensten, die we in dit hoofdstuk verder uitdiepen.

6. De Roosterbeek en haar rol in de bescherming tegen klimaatverandering; 7. Mogelijkheden voor duurzame energieopwekking door de Roosterbeek;

Maatregel

Ingebuiste beek als flessenhals

Deze rangorde is dus op grond van de grootte van de bijbehorende kosten en baten. In de tabel op de volgende bladzijden neemt de kosten-batenverhouding van boven naar beneden toe. Een hoge rangorde houdt in dat de baat ten opzichte van de kosten hoog is, en dat de kans aanwezig is om de baat te realiseren.

2. De Roosterbeek als recreatieve en functionele verbinding;

Knelpunt/Kans

Grote piekafvoeren Verhard oppervlak vermindert infiltratie

Ruimte om te bufferen en vertragen

Zonhoven

De Waerde

Limelco

Aquafin

Bewoners

ANB

Teut-Tenhaagdoorn

AWV

Korenmolen

Erosie snelwegtalud Bebouwing in overstromingsgebied

2. Groene recreatie Zonhoven

Gebrek aan (benutten van) recreatieve bestemmingen

8. De omgeving van de Roosterbeek voor natuurlijke plaagbestrijding;

Roosterbeek

9. Mogelijkheden voor biomassastromen rondom de Roosterbeek;

Bewoners Recreanten Scholieren/Forenzen

Gebrek aan belevingsnatuur nabij het centrum Bereikbaarheid natuur Gebrek aan recreatieve verbinding vanuit centrum tussen natuur ten oosten en westen van Zonhoven

10. De Roosterbeek als leverancier van voedselrijk slib.

Baathouder/betrokkenen

3. Woongenot

Lokale ondernemers Natuurbeheerders

Bewoners Zonhoven Beek niet zichtbaar of beleefbaar

*de verervingswaarde is de waarde die de mens hecht aan de bescherming van natuur voor toekomstige generaties

Groen-blauwe woonomgeving

4. Vererving Schematische voorstelling van de drie bepalende ecosysteemdiensten die op zich al een positieve kosten-baten verhouding hebben Hoge recreatiedruk Slechte waterkwaliteit

Volgende generaties

Behoud unieke fauna en flora

ANB

voor volgende generaties

Versterken natuurlijke systeem dmv beheer en educatie

5. Bescherming tegen verdroging

Limelco

Droogschade van natuur

ANB

Verzakken veenkades Lek raken van vijvers

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

6. Bescherming tegen

Infiltratie en berging capaciteit vergroten

Teut-Tenhaagdoorn

3. Woongenot

Bewoners Zonhoven Beek niet zichtbaar of beleefbaar

Ecosysteemdienst

Knelpunt/Kans

Groen-blauwe Maatregel woonomgeving

1. Bescherming tegen 4. Vererving wateroverlast

Zonhoven

De Waerde

Hoge recreatiedruk

Limelco

Aquafin

Ingebuiste beek als flessenhals Slechte waterkwaliteit

Volgende generaties Bewoners

ANB

Grote piekafvoeren Behoud unieke fauna en flora

ANB Teut-Tenhaagdoorn

AWV

Verhard oppervlak vermindert infiltratie voor volgende generaties

Zeven bijkomende diensten

Complementaire ingrepen

De overige zeven diensten zijn bijkomend, en werken in combinatie met andere ingrepen.

Tijdens de werkateliers kwamen ook baten aan bod die niet direct kaderen binnen de ecosysteemdiensten. Zo blijkt de verbinding tussen Zonhoven en het treinstation niet optimaal te zijn. Met een verbeterde verbinding voor traag verkeer komen baten als reistijdverkorting en het voorkomen van ongevallen in zicht. Afhankelijk van het aantal mensen dat hier gebruik van zal maken, kan deze baat snel groot worden.

Zo bijvoorbeeld energie: het winnen van energie uit waterkracht is geen rendabele ingreep waar het gaat om maatschappelijke kosten en baten. Wanneer dit geïntegreerd wordt met recreatieve mogelijkheden en overstromingsbekkens, zou het wel een interessante ingreep kunnen zijn. Plaagbeheersing kan het resultaat zijn van een natuurlijkere inrichting van de Roosterbeek (als resultaat van ruimte voor waterbuffering). Ook de bescherming tegen verdroging kan – paradoxaal genoeg – het resultaat zijn van maatregelen tegen overstroming.

Daarnaast is er een kans om deze nieuwe route ook te gebruiken als recreatieve verbinding tussen de Weijers en het centrum van Zonhoven. Dit is zinvol als de plaatselijke werkgelegenheid hierdoor stijgt (inkomsten uit overnachtingen, restaurants, musea, etc.). Deze baat is in combinatie met de overige ecosysteemdiensten in het project meegenomen.

De rol van de Roosterbeek voor verervingswaarde (natuurbescherming) is groot – zeker gezien zij een van de voedingsbronnen voor het unieke vijvergebied De Wijers is, een onderdeel van het Europese Natura 2000-netwerk van natuurgebieden. Om deze reden is inzetten op een goede waterkwaliteit en natuurverbinding van van belang. Ook de aanwezigheid van scholen in de directe omgeving van de beek speelt een rol. Mits bereikbaar, toegankelijk en goed ontwikkeld, kan de beek een educatieve functie vervullen.

Het centrum van Zonhoven kan aantrekkelijker zijn als verblijfsruimte. Daarnaast is het centrum als verbinding tussen het oosten en westen van het dorp eerder een obstakel. De beek ligt er ingebuisd en de beekvallei wordt afgesloten door parkeerplaatsen en bebouwing.

Erosie snelwegtalud

Ruimte om te bufferen en vertragen Versterken natuurlijke systeem dmv beheer en educatie

Korenmolen

Bebouwing in overstromingsgebied

5. Bescherming tegen verdroging 2. Groene recreatie Droogschade van natuur Gebrek aan (benutten van) recreatieve Verzakken veenkades bestemmingen

Zonhoven Roosterbeek

Infiltratie en berging Lek raken van vijvers Gebrek aan belevingsnatuur capaciteit vergroten nabij het centrum Bereikbaarheid natuur Gebrek aan recreatieve verbinding vanuit centrum tussen natuur ten oosten en westen van Zonhoven

6. Bescherming tegen klimaatverandering 3. Woongenot Weerschade door Beek niet zichtbaar of beleefbaar klimaatverandering

Limelco Bewoners ANB Recreanten Teut-Tenhaagdoorn Scholieren/Forenzen Lokale ondernemers Natuurbeheerders

Bewoners Bewoners Bedrijven Zonhoven beide ook buiten het plangebied

Klimaatbewust beheer Groen-blauwe woonomgeving

7. Energie 4. Vererving

Bewoners Hoge recreatiedruk Energie uit fossiele bronnen Slechte waterkwaliteit

Het oplossen van dit obstakel is niet mogelijk door middel van de insteek van ecosysteemdiensten alleen. Het weer zichtbaar maken van de beek in het centrum is erg kostbaar, en zou dus slecht scoren in de kosten-batenanalyse als ingreep op zich. Als deze ingreep echter gekoppeld wordt aan een nieuwe ruimtelijke ontwikkelingsvisie op het centrum, zijn de positieve effecten veel groter. Een aanzet voor deze visie is daarom in een parallel traject verder uitgewerkt, en komt verderop in dit rapport aan bod.

Baathouder/betrokkenen

Behoud unieke fauna en flora voor volgende generaties

Korenmolen Volgende generaties

Oude ideeën met nieuwe technieken Versterken natuurlijke systeem dmv beheer en educatie

ANB

8. Plaagonderdrukking 5. Bescherming tegen Onoordeelkundig gebruik van pesticiden verdroging

Tuineigenaren Limelco Volkstuinen

Weinig variatie in natuurtypen Droogschade van natuur Verzakken veenkades Lek raken van vijvers

Ecologisch beheer van gelaagde natuur Infiltratie en berging capaciteit vergroten

ANB Natuurbeheerder Teut-Tenhaagdoorn

9. Biomassa Zonhoven

6. Bescherming tegen klimaatverandering Reststromen uit natuurbeheer Weerschade door klimaatverandering

10, Voedselijk slib

Natuurbeheerder Bewoners

Groenafval als energiebron

Bedrijven beide ook buiten het plangebied

Klimaatbewust beheer Tuineigenaren

7. Energie

Volkstuinen

Nutriëntrijk slib uit visvijvers als grondstof Energie uit fossiele bronnen

Efficiënte grondstofstromen

Natuurbeheerder Bewoners Korenmolen

ideeën met Schematische voorstelling van de zeven bijkomende ecosysteemdienstenOude die potentie hebben om meegekoppeld te worden nieuwe technieken

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

8. Plaagonderdrukking

2.2 Bescherming tegen wateroverlast - Rechttrekken en overwelven van delen van de beek (Centrum Zonhoven, Limelco) waardoor het water versneld wordt afgevoerd;

De Roosterbeek is onderdeel van een eeuwenoud netwerk van vijvers voor viskweek en wassen. Door een aantal ingrepen is de beek deels ‘verdwenen’ uit het landschap. Dit is niet alleen jammer om puur landschappelijke redenen. Zonhoven kampt met wateroverlast bij heftige regenbuien. Dit komt deels door een te groot debiet van de beek waardoor er te snel water op geloosd wordt, en deels door een aantal flessenhalzen in het beektracé. Ook is het kampensysteem dat van oudsher bovenstrooms water buffert, grotendeels verdwenen.

- Draineren van de beekvallei met (historische) grachten en greppels; - Aanbrengen van stuwen en vernauwingen waardoor het water wordt opgestuwd en er migratieknelpunten ontstaan voor fauna;

Hierna zijn de knelpunten en kansen met betrekking tot het ecohydrologische systeem van de Roosterbeek beschreven.

- Gebruik van grondwater en oppervlaktewater voor industrie, beregening en landbouw;

Knelpunten ecohydrologisch systeem Roosterbeek

- Mijnverzakking met sterker insnijden van de beeksystemen als gevolg;

Zoals in veel beken in Vlaanderen is de waterkwaliteit er in de loop van de tijd op achteruit gegaan. Door bevolkingsgroei, verstedelijking en ontginning is het watersysteem ingrijpend veranderd. Doorgaans was het de bedoeling om een teveel aan water zo snel mogelijk af te voeren. Dat leidt enerzijds tot een verhoging van de piekdebieten en anderzijds tot lagere basisdebieten in droge periodes. Dit resulteert in een zichzelf versterkend proces. De piekdebieten leiden ook tot erosie van de beken. Hierdoor treedt verdroging op van de beekvallei waardoor het basisdebiet nog verder afneemt. Samen met de toename van vervuilingsbronnen ontstaat er een heel scala aan effecten die negatief doorwerken op de ecologische waarde van de beek en de vallei. Klimaatverandering zal dat effect nog versterken.

- Vervuiling door effluent van RWZI’s, industrie (vroeger door Limelco), directe lozingen van bewoning en gebruik van het beekwater voor het aanvullen en doorspoelen van visvijvers;

In Zonhoven is in het verleden sprake geweest van wateroverlast. Verschillende gebouwen liggen in overstromingsgevoelig gebied. Er is ook duidelijk interactie met het rioolstelsel in het centrum. Door recente aanpassingen zou dit probleem in het centrum nu niet meer of veel minder voor moeten komen. Mogelijk dat ook de overwelving in het centrum vertragend werkt waardoor het water zich voor de overwelving ophoopt en het peil doet stijgen. De natuur heeft veel te lijden onder deze ingrepen. De ecologische waterkwaliteit is ontoereikend, vooral als gevolg van de hoge fosforgehaltes (overschrijding van meer dan 2 - 5 keer de norm in 2012), de aanwezigheid van toxische stoffen in het water en de waterbodem, en een tekort aan watervegetatie. Als gevolg hiervan is de visstand laag, mede beïnvloed door de aanwezigheid van verschillende migratieknelpunten (stuwen). De waterkwaliteit is ondertussen wel aan het verbeteren. In het kader van de Europese kaderrichtlijn Water worden er maatregelen voor verbetering getroffen door de waterbeheerders.

- Toename van het areaal aan bebouwd/verhard gebied in het hele stroomgebied waardoor extra lozing plaatsvindt van water en gebiedsvreemde stoffen. Belangrijke lozingen zijn:

• • •

het overstort aan de weg naar Zwartberg; de aanleg van woonwijk De Hutten in Houthalen in een naastgelegen stroomgebied met lozing van effluent op het stroomgebied van de Roosterbeek via RWZI Houthalen Oost; de aanleg van de snelweg E314 en de afwatering daarvan; de industrie en bebouwing van Zonhoven; de interactie tussen de Roosterbeek en het rioolstelsel van Zonhoven.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

De Wijers

- Inundatie van natuur in de beekvallei met vervuild water.

In de studie 'Ecologisch herstel en verbinding Teut en Tenhaagdoornheide' (Witteveen+Bos, 2017) is het ecohydrologische systeem van de beek onderzocht. De belangrijkste bedreigingen op stroomgebiedsschaal zijn:

• •

Zonhoven

De piekafvoeren leiden naar de beken zorgen voor een forse tijdelijke verhoging van de afvoerdebieten en stroomsnelheden waarbij grote erosieve krachten ontstaan.De gevolgen hiervan zijn zichtbaar in De Teut en Tenhaagdoornheide: blootliggende veenpakketten in de beekoevers, de diep ingesneden beken 18

De Roosterbeek als afvoer van een groot stroomgebied

Kansen ecohydrologisch systeem Roosterbeek

(ter hoogte van de E314 ligt de beek zo’n anderhalf tot 2 meter dieper dan het maaiveld van het aangrenzende Elzenbroek), de ondermijning van beekoevers (die na verloop van tijd instorten) en de ontwikkeling van eutrofe vegetatie die er oorspronkelijk niet voorkwam.

Specifiek gericht op de kosten en baten, is te verwachten dat wateroverlast veel kosten met zich meebrengt door waterschade in Zonhoven. De beek kan hierin regulerend optreden, maar ze kan deze ecosysteemdienst pas goed vervullen als ze de ruimte krijgt om zichtzelf ‘natuurlijk’ te gedragen en als bestaande bedreigingen worden opgelost.

De verlaagde drainagebasis zorgt op haar beurt weer voor verdroging van de beekbegeleidende broekbossen en graslanden, maar ten dele ook van de hellingsvenen grenzend aan de beekbegeleidende bossen. Uitingen van deze verdroging zijn elzen “op hoge poten” (50 tot 75 cm hoog), pluimzeggepollen van geringe vitaliteit en sterk veraard en ingeklonken veen. De uitdaging lijkt het terugdringen van piekafvoeren en het verhogen van de drainagebasis door beekbeddingverhoging.

De uitdaging is het herstel van een natuurlijk beeksysteem met ruimte voor dynamiek met de mogelijkheid om piekdebieten op te vangen en af te vlakken en water zo lang mogelijk vast te houden. Het bufferen kan gebeuren door middel van bufferbekkens langs de beek of het tijdelijk opslaan van water op straten, in tuinen, pleinen en parken. Daarnaast door het dempen van grachten en greppels die het water versneld afvoeren. De infiltratiecapaciteit in de vallei kan vergroot 19

worden door harde oppervlaktes meer open te maken (klinkers in plaats van asfalt, aanleg van wadiâ&#x20AC;&#x2122;s, â&#x20AC;Ś). Bij de oplossing kan direct gezocht worden naar kansen voor natuurherstel. Tijdens het proces werd duidelijk dat het beeksysteem nog niet voldoende gekend is. Het is bijvoorbeeld niet duidelijk wat in Zonhoven precies de oorzaak is voor de wateroverlast. Is dat een te hoog piekdebiet en onderdimensionering van de beek met vernauwing bij de overwelving in het centrum of is het rioleringsstelsel ondergedimensioneerd, of misschien wel beide? Knelpunten Roosterbeek ter hoogte van het verstedelijkt gebied Ook in het centrum van Zonhoven stellen er zich enkele specifieke problemen: -Inbuizingen ter hoogte van Limelco en het centrum van Zonhoven; -Overstorten en rechtstreekse lozingen, zie ook knelpunten waterkwaliteit: Limelco dient te voorzien in voldoende buffering op het eigen terrein; -Overstroming in het centrum van Zonhoven, bergingscapaciteit van de Roosterbeek in het centrum is onvoldoende; Overwelving van de Roosterbeek ter hoogte van Limelco

Wateroverlast in Zonhoven centrum in 2012 Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Overwelving van de Roosterbeek ter hoogte van de Dorpsstraat 20

Knelpunten in de bescherming tegen wateroverlast

van het snelwegtatud is een acuut probleem. Voortgaande erosie kan tot verzakking leiden wat kostelijk is om op te lossen. Kortom, de regulerende werking van het beeksysteem is nu onvoldoende en dit brengt een scala aan knelpunten met zich mee. Klimaatverandering zal deze knelpunten in de nabije toekomst versterken. Maatregelen gericht op het optimaal vasthouden en bergen van water (regulerende werking van het beeksysteem) leiden tot minder onkosten en hogere natuurwaarden.

Specifiek gericht op de kosten en baten, is te verwachten dat wateroverlast veel kosten met zich meebrengt door waterschade in Zonhoven. De hoge debieten leiden bovendien tot inundatie van de natuur met voedselrijk water en tot erosie van de beek. De erosie leidt vervolgens weer tot schade aan het talud van de snelweg en verdieping van de beek wat op haar beurt weer verdroging van de beekvallei veroorzaakt. De erosie

Kansen voor de bescherming tegen wateroverlast Naast een aantal belangrijke technische ingrepen stroomopwaarts, is het herstel van een natuurlijk beeksysteem met veel ruimte voor dynamiek een mogelijkheid om de piekdebieten af te vlakken. Dit kan gebeuren door middel van meer natuurlijke bufferbekkens langs de beek. Ook maatregelen voor een betere waterbuffering buiten het beekdal zijn belangrijk: water bufferen op straten, in tuinen, pleinen en parken.

5 Houthalen

Verdwenen kampen

Houthalen

E 314

3 5

De Waerde 3

N 74

De Waerde

2 3 5

1 3

4 2

Genk Noord

5 5

Verdwenen kampen

1. Flessenhals in waterloop

2. Vervuiling vanuit huizen

3. Afstroom maaiveld

4. Insnijding beekdal

5. Lozing vanuit bedrijven

6. Piekafvoer vanaf snelweg

1. Verbreden stroomgebied

2. Infiltratie bovenstrooms

3. Geleidelijke afstroom

4. Waterbuffers in tuin

5. Gescheiden rioolstelsel

AWZI

Een complexe set aan knelpunten langs de Roosterbeek met betrekking tot de bescherming tegen wateroverlast

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Maatregelen voor meer infiltratiemogelijkheden en meer buffercapaciteit en het trager afvoeren van water kunnen meer bescherming bieden tegen wateroverlast

2.3 Groene recreatie De Roosterbeek kan deze verbindingsfunctie voor mens en natuur opnemen. De lineaire structuur is immers een aantrekkelijke schakel tussen Kolenspoor en Albertkanaal.

Een van de ecoysysteemdiensten van de natuur is dat het verblijf in de natuur een positieve invloed heeft op het welbevinden van mensen. Om die ecosysteemdienst te kunnen benutten dient er wel waardevolle natuur te zijn en dient die natuur ook bereikbaar en toegankelijk te zijn.

Doordat de beek het centrum van Zonhoven doorsnijdt, zijn er twee bijkomende baten: recreanten die Zonhoven nu links laten liggen, passeren via een route langs de beek de horeca-ondernemers van de gemeente. Daarnaast heeft deze lineaire verbinding de potentie scholen te ontsluiten voor de omliggende wijken.

De waardevolle natuur is er wel in de omgeving van Zonhoven, maar de bereikbaarheid en toegankelijkheid laat duidelijk te wensen over. Ook de natuurverbinding tussen de natuurgebieden via de beekvallei is er niet. Het versterken van de verbinding voor mens en natuur is interessant omdat het naast natuurontwikkeling en toegang tot natuur ook een koppeling kan hebben met niet-ecosysteemdiensten zoals inkomsten uit recreatie, reistijdverkorting en het tegen gaan van verkeersslachtoffers. Baten die afhankelijk van het aantal gebruikers, snel kunnen oplopen.

Er is momenteel geen herkenbare route langs de beek â&#x20AC;&#x201C; al is het wel mogelijk op betrekkelijke nabijheid langs de beek te fietsen. Enkele schakels maken gebruik van de lineaire drager die de beekvallei is en verbinden de dorpskern sterk met haar omgeving.

Kolenspoor Laambeek

Roosterbeek

Stiemerbeek

Albertkanaal

De Roosterbeek als recreatieve schakel in de ladderstructuur tussen het Kolenspoor en het Albertkanaal

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Het Kolenspoor als recreatieve fietsroute doorheen De Teut

Knelpunten in de groene recreatie

naar station Zonhoven) en tot minder verkeersongevallen (vermeden blikschade, zorgen ziekenhuiskosten). Met name de laatste twee effecten kunnen hoge baten opleveren. De baat kan nog vergroot worden door in te spelen op de behoefte aan meer speelnatuur. Daarnaast kan de ecologische verbinding in oost-west richting geoptimaliseerd worden zodat flora en fauna beter de dorpskern in kunnen komen. Dat kan leiden tot plaagonderdrukking en bestuiving in moestuinen.

De baat voor recreatiemogelijkheden wordt hoog ingeschat. Zonhoven ligt tussen twee prachtige natuurgebieden. De ontsluiting is echter niet gericht op Zonhoven. Door een oostwestverbinding te maken, kunnen recreanten verleid worden om via Zonhoven te reizen waardoor er kansen ontstaan voor horeca en recreatie. We schatten in dat de nieuwe route ook leidt tot reistijdverkorting van woon-werkverkeer (van Zonhoven

Kansen voor de groene recreatie Een mogelijke fietsroute gaat grotendeels over bestaande infrastructuur alvorens aan te takken op het Kolenspoor. Ter hoogte van Zonhoven wordt van de Genkerbaan afgestapt en meer door het binnengebied gefietst, zodat fietsers een directe relatie met de beek aan kunnen gaan en bovendien midden in het centrum uitkomen. De potentie voor een schakel rond/over de Limelco site werd onderzocht tijdens de participatiesessie, en komt verderop aan bod.

N 74

E 314 4

1 Kolenspoor Kolenspoor

Station 3

2 3

Station

1 3 1

1. BarriĂ¨res

2. Ontoegankelijkheid

3. Beek niet beleefbaar

4. Fietsonvriendelijke paden

1. Heldere route

2. Landschappelijke kwaliteit

3. Link met lokale ondernemers

4. Nieuwe schakels

5. Veilige route

De belangrijkste knelpunten in het recreatieve netwerk

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Mogelijke maatregelen die ingezet kunnen worden om de Roosterbeek als recreatieve drager te verbeteren.

2.4 Woongenot Uit het oog, uit het hart. Die uitspraak lijkt zeer toepasselijk voor de Roosterbeek, die op veel plaatsen is overwelfd en vaak verborgen ligt achter tuinen. De nabijheid van (toegankelijk) groen en zicht op water heeft een positieve impact op vastgoedwaarde die kan oplopen tot 8%. De nabijheid van water zonder direct zicht kan een meerwaarde betekenen van 6% (*). De potentiĂŤle waarde van een beleefbare Roosterbeek is dus groter wanneer de beek publiek toegankelijk is, bijvoorbeeld ontsloten door een fietspad, een mooi bruggetje of zichtbaar in de openbare ruimte. Een groot aantal woningen grenst met haar achtertuinen aan de beek, maar de beek en de omliggende natuur is maar op weinig plekken te zien. Een mooie, groene omgeving leent zich uiteraard ook voor nieuwbouw. Hier doet zich echter een dilemma voor, aangezien huizenbouw doorgaans eerder een bedreiging is voor de ecosysteemdiensten (bijv. waterberging of natuurkwaliteit) dan dat het er positief aan bijdraagt. In het project is dit dilemma in meer detail onderzocht in het pilootproject noordelijke woonrand. Voor de gemeente Zonhoven is dit zeer relevant, omdat zijn de wens hebben voor wooninbreiding in de dorpskern. Precies op de plaats waar de beek haar grootste bijdrage kan leveren aan het woongenot, verdwijnt ze onder het maaiveld. Het opnieuw zichtbaar maken van de beek in het dorpscentrum is echter zeer kostbaar. Vooral omdat de beek over de gehele lengte opengewerkt zou moeten worden om effectief te zijn. Bestaande bebouwing en riolering over de beek maken dze ingreep bovendien bijzonder complex, wat de kosten nog verder opdrijft. Kortom, wanneer de aanpak van het centrum van Zonhoven alleen ingestoken wordt vanuit de ecosysteemdiensten, dan valt de kosten-batenverhouding sterk nadelig uit. Er dient daarom ook gezocht te worden naar aanvullende niet-ecosysteembaten. Het onderzoek hiernaar komt aan bod in het pilootproject dorpshart.

De privatisering en vertuining van de oevers ter hoogte van Zonhovencentrum

Aantrekkelijke natuur in de omgeving van de Roosterbeek

*www.teebstad.nl Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Knelpunten woongenot

Kansen woongenot

5 3

1 2 3

1. Geprivatiseerd

2. Verwaarloosd

3. Overwelfd

4. Verwilderd

Gemiste kansen in de woonkwaliteit die de Roosterbeek kan bieden

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

5. Bebouwd

1. Zicht als kwaliteit

2. Nieuwe woonvormen in woongebied

Perimeter met een potentieel positieve impact van een beleefbare Roosterbeek op de vastgoedwaarde

3. Open beeklandschap buiten woongebied

Kansrijke gebieden met directe verbinding naar de beek en maatregelen om de woonkwaliteit te verbeteren door het beelfbaar maken van de Roosterbeek

PA R T I C I PAT I E V E T E K E N S E S S I E S

3.1 Selectie van deelgebieden

3.2 Aanpak van de tekensessies

Door de locaties voor batenrijke ingrepen over elkaar heen te leggen zijn vijf mogelijke deelgebieden voor pilootprojecten uitgekozen waar ecosysteemdiensten te koppelen zijn, en waar een draagvlak gevonden kan worden omdat er verschillende partijen belangen hebben in deze deelgebieden.

Het doel van de tekensessies is om per locatie de strategische thema’s - en de hiermee verbonden ecosysteemdiensten - af te bakenen waarrond mogelijks toekomstige samenwerkingsverbanden opgezet kunnen worden, of waar er concrete acties voor ondernomen kunnen worden.

We hebben deze vijf deelgebieden aan de stuurgroep voorgelegd, elk met hun knelpunten en kansen, om uiteindelijk de gebieden Binnengebied-Oost, Grote Hemmen, Binnengebied-West en Dorpshart te weerhouden voor verdere uitwerking.

Qua aanpak werd gekozen voor het organiseren van tekensessies 'op maat'. Dit betekent dat er per sessie een beperkte en specifiek geselecteerde groep belanghebbenden werd uitgenodigd. Dit in tegenstelling tot 'brede' tekensessies waarop alle geïnteresseerden welkom zijn. Er werd gekozen voor sessies 'op maat' omdat dit de meest bruikbare input zou opleveren en het meeste draagvlak creëert bij de rechtstreeks betrokkenen.

De eerste drie deelgebieden werden uitgewerkt in nauw overleg met de betrokken actoren en de stuurgroep. Hiervoor werden 3 afzonderlijke participatieve tekensessies georganiseerd. Voor het vierde deelgebied, namelijk het dorpshart, waren het gemeentebestuur en de stuurgroep van mening dat de ontwerpmatige insteek via ecosysteemdiensten ontoereikend was om alle knelpunten en kansen van dit deelgebied adequaat aan te pakken. Daarom werd het dorpshart vanuit een stedenbouwkundige invalshoek benaderd, waarbij aspecten als verdichting, inrichting publieke ruimte en mobiliteit meer aandacht kregen.

Voor elke tekensessie werden per deelgebied de betrokken gemeentediensten en schepenen uitgenodigd, de bevoegde hogere overheden en de strategische grondeigenaars. Voorafgaand aan elke tekensessie werden de genodigden telefonisch gecontacteerd om hun te bevragen over hun visie op het deelgebied, of hun belangrijkste bekommernissen. Bij de aanvang van elke sessie kon elke genodigde in een korte pitch van een vijftal minuten zijn visie en bekommernissen delen met de groep.

Omwille van de andere insteek van de ontwerpopgave voor het dorpshart, besliste de stuurgroep om voor dit deelgebied een parallel proces te doorlopen. Voor het dorpshart werd dan ook geen participatieve tekensessie georganiseerd. Deze case werd bilateraal besproken met het gemeentebestuur en teruggekoppeld met de stuurgroep.

Om de belanghebbenden gerichter te kunnen bevragen, werden de resultaten uit de expertsessies verwerkt tot programmakaarten: voor elk deelgebied werd een kaart getekend waarin de mogelijke ingrepen getoond werden, rekening houdend met eigendommen, functies in de omgeving, mogelijke infrastructurele verbindingen, enz.

2. Grote Hemmen

- bufferen zuiveringscapaciteit - waterkwaliteit - doorgaande recreatieve verbinding

5. Dorpshart

- opheffen flessenhals - woonkwaliteit - recreatieve knoop

1. Binnengebied - Oost

- buffer voor flessenhals - woongenot aan water - doorgaande recreatieve verbinding

3. Binnengebied - West

- Oversteekbaarheid N74 - Recreatieve schakel tussen vijvers, centrum en station - Ontwikkelen steekeigen bestemmingen

De vijf mogelijke pilootprojecten als conclusie uit de input van de expertsessies

Deze kaarten werden niet gepresenteerd als een voltooid ontwerp, maar als een openingszet voor discussie. De programmakaarten voor deelgebied zijn opgenomen in de bijlagen. Tijdens de sessies werd getracht om op basis van de verschillende visies en bekommernissen van de deelnemers – binnen de vooropgestelde ecosysteemdiensten - concrete acties te formuleren met baten voor een zo breed mogelijk deelnemersveld.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

4. Korenmolen

- potentiële waterbuffer - recreatieve knoop - energieopwekking

3.3 Conclusies van de tekensessies De conclusies van de tekensessies zijn op de volgende bladzijden weergegeven, samen met een synthesekaart waarop deze conclusies ruimtelijk geduid worden. Het gaat om de voorlopige resultaten die op dit moment in het proces naar boven kwamen. Later in het proces zijn enkele van deze conclusies genuanceerd of meer op punt gezet. De integrale verslagen van de tekensessies zijn opgenomen in de bijlagen.

Foto's van de tekensessies met betrokken overheden en strategische grondeigenaars op 23 en 24 februari 2017

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

50m

100m

200m 36

200m

Ontsluitingsweg

Recreatieve route Overstromingsgevoelig gebied

Roosterbeek

Bouwen kan hier enkel als driegevelwoning als begeleiding naar het binnengebied.

Bouwen

Beekvallei

DELVA LA - plusofficearchitects - Witteveen+Bos in opdracht van T.OP Limburg Ruimte Vlaanderen

100m

ATELIER MULTIFUCNTIONEEL LANDSCHAP ROOSTERBEEK Syntheseschets tekensessie deelgebied magazijnen 23.02.2017

50m

bee

Synthesekaart met de conclusies voor het Binnengebied -Oost Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Woonontwikkeling op de gemeentelijke werkplaatsen als eerste stapsteen in het binnengebied.

Deelgebied Stadsmagazijnen

Overstromingsgevoelig gebied

Dijk

Recreatieve route

Ontsluitingsweg

Beekvallei

enw md

Alternatief beektracé

nsw omke

en B

Guld

weg

Bouwmogelijkheid

mkens

traa

ters

Roosterbeek

n Boo

stra

ps Dor

Bouwen

Infrastructuur Grachten in de Genkerbaan voor een betere waterhuishouding

Gulde

Bouwen Mogelijkheid van het ruilen van bouwrechten bekijken zodat we verdichten op de juiste plekken.

kwa

Bouwen kan hier enkel als driegevelwoning als begeleiding naar het binnengebied.

Sprin

ERBEEK .02.2017

Bouwen

Alternatief beektracé

Bouwen Mogelijkheid van het ruilen van bouwrechten bekijken zodat we verdichten op de juiste plekken.

Bouwmogelijkheid

Bouwen kan hier enkel als driegevelwoning als begeleiding naar het binnengebied. De wateropgave maakt de bouwopgave weinig evident.

Bouwen

De wateropgave maakt de bouwopgave weinig evident.

Grote Eggestraat

Kerkplein

Woonontwikkeling op de gemeentelijke werkplaatsen als eerste stapsteen in het binnengebied.

Bouwen

Bouwen kan hier enkel als driegevelwoning als begeleiding naar het binnengebied.

Beek

Bouwen

De beek kan opnieuw deel gaan uitmaken van de centrumidentiteit.

Beek

Kneep verbreden

Bouwen

erbaa

Genk

- Het natuurlijk systeem van de hydrologie optimaliseren (cfr hydronautstudie in opmaak door Infrax + Aquafin + Sweco);

Limelco Productie

Recreatie Zoeken naar zichtbare toegang tot het binnengebied

Beekvallei Diepe tuinen kunnen bijdragen aan een samenhangend valleigebied

Beekvallei Het beekprofiel aanpakken en extra meandering kan voor meer buffercapaciteit zorgen. Dit bekijken samen met het rioleringsstelsel.

Deelgebied Stadsmagazijnen

weg kens m o o en B Guld

Beekvallei Het beekprofiel aanpakken en extra meandering kan voor meer buffercapaciteit zorgen. Dit bekijken samen met het rioleringsstelsel.

n erbaa Genk

Infrastructuur Grachten in de Genkerbaan voor een betere waterhuishouding

Beekvallei

Diepe tuinen kunnen bijdragen aan een samenhangend valleigebied

Limelco PE afdeling

Recreatie

Een recreatieve verbinding kan de beleefbaarheid van de vallei versterken

Limelco Productie

Limelco Opslag verpakking

weg emmen Grote H

Limelco PE afdeling

tra

breden

- Bouwen op de hoeken met het fietspad is belangrijk als begeleiding naar het binnengebied. Hier kunnen kwalitatieve driegevelwoningen worden gebouwd mits ze voldoende ruimte laten langs het fietspad om de zichten op het binnengebied te vrijwaren; - Bouwen in de vallei mag geen extra druk op de waterhuishouding creëren. Dit spanningsveld tussen bouwen in de vallei enerzijds en het behouden/vergroten van de buffercapaciteit anderzijds moet opgelost worden;

- De opportuniteit onderzoeken om door grondruil de gronden rond de knijp te verwerven (door de gemeente) en hier meer ruimte voor de beek te creëren. Hierdoor zal er minder water in het binnengebied opgehouden worden. Wel opletten dat er in het centrum zelf geen nieuwe problemen gecreëerd worden, dus het waterbergend vermogen van het binnengebied blijft belangrijk;

- Meer densiteit toelaten op de juiste plekken; - Inzetten op typologische diversiteit, meerbepaald op woontypologieën die de verharding van het binnengebied tot een minimum beperken en het publieke karakter van de vallei behouden.

- Het hele beektracé doorheen het centrum aanpakken en meer zichtbaarheid geven;

3. Groene recreatie

- De beekvallei meer uitwerken als drager van fietsen wandelpaden;

- De opportuniteit om door een aantrekkelijke parkaanleg het groen dichter bij het centrum te brengen. Door de realisatie van een pad de bewoners en recreanten een veilige en aantrekkelijke verbinding aanbieden richting centrum. Dit impliceert dat het spanningsveld tussen bouwen in de vallei enerzijds en het realiseren van een publiek toegankelijk en doorwaadbaar binnengebied anderzijds opgelost moet worden.

- Er liggen heel wat diepe tuinen langs de Roosterbeek die in ideale omstandigheden kunnen ingezet worden als deel van het valleigebied;

ijz

Beek

Een recreatieve verbinding kan de beleefbaarheid van de vallei versterken

jze

- De ontsluiting is een cruciale factor voor het ontwikkelen van nieuwe bebouwing;

- Het profiel van de beek verbeteren en dit samen met de riolering bekijken en oplossen;

Limelco Opslag verpakking

en s

Bouwen Bouwen met de voorkanten naar het water geeft een sterkere uitstraling aan het binnengebied. De

weg

Recreatie

n Zo

1. Bescherming tegen wateroverlast

stra

ter kwa

Spri

emmen

Recreatie chtbare binnengebied

Conclusies Binnengebied-Oost

- De buffercapaciteit verhogen door de beek meer te laten meanderen;

Bouwen Bouwen met de voorkanten naar het water geeft een sterkere uitstraling aan het binnengebied.

Grote H

weg

mkens

n Boo Gulde

- Onderzoeken of door een aangepaste parkaanleg het waterbergend en waterzuiverend vermogen van het binnengebied vergroot kan worden. Kan bijvoorbeeld het historische grachtensysteem gedeeltelijk hersteld worden en ingezet worden voor waterberging of als wadi (pas op dat het systeem niet extra draineert)? Naarmate het waterbergend vermogen van het binnengebied vergroot, moet er minder water in de buizen gebufferd worden, wat voor Infrax een belangrijke besparing kan betekenen;

4. Ecologie - De waterkwaliteit moet worden verbeterd; - De Roosterbeek als belangrijke verbinder van natuur versterken;

- Wateroverlast vraagt om een stroomgebiedsbenadering. Onderzoeken wat de belangrijkste oorzaken zijn voor piekdebieten en die eerst aanpakken.

- De parkfunctie uibreiden tot aan de N74 zodat een bijna continue groene strook ontstaat doorheen het centrum van oost naar west.

2. Woongenot

- Bepaalde soorten flora en fauna aanwijzen als 'ambassadeurs' voor het groen in de gemeente. Een aanpak bedenken waarmee tuinen in de gemeente voor deze soorten ingezet kunnen worden (subsidie, vrijwilligersgroepen, etc.)

- De mogelijkheid kan onderzocht worden om bouwrechten te ruilen tussen private eigendommen ten noorden en ten zuiden van de Roosterbeek en eigendommen van de gemeente elders. Zo kan de privatisering van de beekvallei teruggedrongen worden; 37

Infrastructuur Veel verharde oppervlakte IGL IGL zorgt voor moeilijke waterhuishouding. Waterdoorlatende oppervlaktes kunnen een oplossing bieden.

400m 200m 100m

3. Groene recreatie -Realiseren van een recreatieve verbinding in het gebied ten noorden van het bedrijventerrein als onderdeel van het landschapsherstel;

Recreatieve route

Deelgebied Centrum/Vijvergebied

- De waterhuishouding is verbeterd, maar kan nog beter. Toekomstige stappen vereisen een geïntegreerde strategie voor het hele gebied; - Onderzoeken van mogelijkheden voor landschapsherstel ten noorden van de bedrijvenzone: enerzijds het realiseren van een vernieuwd beektracé, op basis van de stafkaart van 1951 of anderzijds het opwaarderen van de historische grachtensystemen volgens kavelgrenzen en de stafkaart van 1953?;

- De molen langs de Genkerbaan - met uitzicht op de vijvers als beeldbepalende plek versterken. Het water kan gekoppeld worden aan een recreatief pad dat een interessante by-pass is voor het meer zuidelijk gelegen vertuinde binnengebied. 4. Ecologie

Overstromingsgevoelig gebied

Beekvallei

Alternatief beektracé

Roosterbeek

- Nog veel overstorten waar de riolering bij piekmomenten rechtstreeks in de beek loost, wat een probleem is voor de waterkwaliteit. Deze moeten aangepakt worden;

- Door ruimtegebrek is Limelco genoodzaakt om innovatief te zijn. De waterbuffering van het terrein kan geoptimaliseerd worden met bijvoorbeeld groendaken;

- De waterkwaliteit verbeteren door afkoppelingsprojecten;

- Wateroverlast vraagt om een stroomgebiedsbenadering. Onderzoeken wat de belangrijkste oorzaken zijn voor piekdebieten en die eerst aanpakken.

Infrastructuur Grachten in de Genkerbaan voor een betere waterhuishouding

Aldi

Limelco Kantoor

Limelco Loskaaien Limelco Productie

Zuivering Chemisch magazijn

200m

400m

DELVA LA - plusofficearchitects - Witteveen+Bos in opdracht van T.OP Limburg Ruimte Vlaanderen

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

100m

ATELIER MULTIFUCNTIONEEL LANDSCHAP ROOSTERBEEK Syntheseschets tekensessie Grote Hemmen 24.02.2017

Synthesekaart met de conclusies voor Grote Hemmen

Recreatieve route

nsweg

oomke

nB Gulde erba Genk

Diepe tuinen

Overstromingsgevoelig gebied

Deelgebied Centrum/Vijvergebied

Limelco PE afdeling

Beekvallei

Limelco Poedertoren

Limelco Opslag verpakking

rstraat

Nieuwe vijvers

Vijvers

Zichten openen op het vijverlandschap vanaf Oppelsenweg beklemtonen de aanwezigheid in de kern.

Kreme Vijvers

Alternatief beektracé

- Onderzoeken van een uitdovingsscenario voor de bebouwing langs dwarsverbindingen door de ‘vallei’.

- Ten noorden van de bedrijvenzone kan een groenbuffer met ecologische doelstellingen gerealiseerd worden. - Bestaande natuur ecologisch beheren leidt al tot sterke vergroting van de biodiversiteit zonder dat de beheerskosten veel hoger hoeven te zijn.

Infrastructuur Kunnen de bedrijven gebruik maken van gezuiverd beekwater?

Opslag grondstoffen en verpakkingen

Infrastructuur Bedrijven willen extra bufferbekkens voorzien. Limelco

Kludweg

Roosterbeek

- Historische keuzes voor het vestigen van bedrijven in dit gebied zijn gemaakt, en zijn een randvoorwaarde;

Aluzon

Beekvallei

ldweg

TERBEEK 17

Beekvallei

Recreatie Molens als beeldbepalende plekken inschakelen in de belevingsroute

ctuur

2. Woongenot

Diepe tuinen kunnen bijdragen aan een samenhangend valleigebied

Landschap Landschapsherstel van historische kampenstructuur met grachten voor waterbeheer en drainage

Het beekprofiel aanpakken en extra meandering kan voor meer buffercapaciteit zorgen.

Boddenve

Een recreatieve verbinding kan de beleefbaarheid van de vallei versterken

Aluzon

Diepe tuinen

Vijvers Een recreatieve verbinding kan de beleefbaarheid van de vallei versterken

Recreatie Recreatie

Infrastructuur Veel verharde oppervlakte IGL IGL zorgt voor moeilijke waterhuishouding. Waterdoorlatende oppervlaktes kunnen een oplossing bieden.

Nieuwe vijvers

Vijvers Recreatie Molens als beeldbepalende plekken inschakelen in de belevingsroute

Landschap Landschapsherstel van historische kampenstructuur met grachten voor waterbeheer en drainage

Zichten openen op het vijverlandschap vanaf Oppelsenweg beklemtonen de aanwezigheid in de kern.

Beekvallei

Diepe tuinen kunnen bijdragen aan een samenhangend valleigebied

Kludweg

Boddenv

Het beekprofiel aanpakken en extra meandering kan voor meer buffercapaciteit zorgen.

1. Bescherming tegen wateroverlast

- Kan een open grachtensysteem langs/ in het midden van de Genkerbaan gerealiseerd worden?

eldweg

Beekvallei

Conclusies Grote Hemmen

Recreatie g tee De focus ligt hier echter ms omaar o niet op recreatie op natuur. B Het oostelijke gebied biedt hier wel mogelijkheden voor.

Wijvestraat

Jaarlijks 34.000 bezoekers voor De Wijers

Recreatie

400m 200m

Vijvers

Nieuwe vijvers

Fietspad

Bouwmogelijkheid

Beekvallei

grachten en houtwalen

Zonhoven Hasselt

De Wijers

Landschap verkavelingsinnovatie landbouwsysteem grachten en houtwallen

Bouwen Zware waterdruk vraagt voorzichtigheid rond nieuwe bouwprojecten.

g Bouwen kwe Don Ontwikkelen van een handboek voor ontwikkelingen en verkavelingsprojecten is een interessante oefening.

Toerisme Historische site mijnerfgoed Foraky fabriek

N72

Katschitstraat

De Wijers

Zonhoven Hasselt

ATELIER MULTIFUCNTIONEEL LANDSCHAP ROOSTERBEEK Syntheseschets tekensessie tussengebied 24.02.2017

Roosterbeek

Vijvers

Alternatief beektracé

Nieuwe vijvers

DELVA LA - plusofficearchitects - Witteveen+Bos in opdracht van T.OP Limburg Ruimte Vlaanderen

Beekvallei

Fietspad

grachten en houtwalen

Bouwmogelijkheid

Alternatief beektracé

N72 Toerisme Historische site mijnerfgoed Foraky fabriek

Infrastructuur Heraanleg N72 is aangrijpen om een sterkere landschappelijke integratie te maken én de fietskruising te onderzoeken

raat

Recreatie

Landschap Extra vijvers voor meer vernatting van het landschap. Deze kunnen bijdragen aan de buffercapaciteit.

Dellest

Verbinding naar recreatiedomein Heidestrand als toegang tot De Wijers

Landschap Coalitie VMM (middelen) en Limburgs landschap (beheer) plan voor natuur op privé- en openbaar terrein

Het oostelijke gebied biedt hier wel mogelijkheden voor.

Hoge

- Herbekijken van het profiel van de beek om een trager debiet - De natuurontwikkeling in het gebied laten samengaan met te realiseren. Dit zal ook helpen in de problematiek van de recreatie en educatie; grondwatertafel en de verdroging die vastgesteld wordt; - De mogelijkheid onderzoeken om een toeristisch project op te - Extra vernatting creëren door extra vijvers te ontwikkelen, die bouwen rond het mijnverleden van Zonhoven (Foraky fabriek) en de turfontginning (zie ook het studentenproject MYNroute kunnen bijdragen aan de buffercapaciteit; aan de KULeuven door Yaron Vanooteghem en Joachim - Coalitie vormen voor het beheer en het onderhoud van de Mertens, begeleid door Ward Verbakel); beekvallei, over de eigendomsgrenzen heen. Systemen moeten gecombineerd worden (waterbuffering, waterzuivering, - Een volwaardige link met het centrum en haar handelsapparaat viskweek, ecologie, beheer, commercieel belang...). ANB kan de realiseren en zorgen dat inwoners een betere toegang tot het beken onderhouden in dit tussengebied en Limburgs Landschap parkgebied en het vijvergebied krijgen; kan mogelijk een trekker zijn in het groenbeheer. - Verder ontwikkelen van de wandel-‐ en fietspaden die - Wateroverlast vraagt om een stroomgebiedsbenadering. aantakken op het station en de fietssnelweg (reeds in Onderzoeken wat de belangrijkste oorzaken zijn voor voorbereiding langs de westzijde van het spoor); piekdebieten en die eerst aanpakken. - Er moet een (fiets)brug over de N74 gebouwd worden. Om deze te realiseren is een actieve partnercoalitie noodzakelijk 2. Woongenot om andere partners te overtuigen (AWV bv.). Hierbij wordt - Bouwen mag geen extra druk op de waterhuishouding creëren; verwezen naar de case van Genk (zwarte puntenproject met bijhorend budget); - Onderzoeken of het oude grachtensysteem, op landbouwlogica’s gestoeld, als grijswater riolering ingezet en - Opmaak van een masterplan voor de stationsomgeving is opgelegd kan worden bij nieuwe verkavelingen en inbreidingen? noodzakelijk waarin wordt ingezet op diverse verbindingen tussen station en centrum (functioneel, recreatief, ecologisch, - Uitwerken van een handboek voor ontwikkelingen en mentaal...). verkavelingsprojecten in de gemeente; 4. Ecologie - Uitwerken van een creatieve manier om bouwrechten te - Buffercapaciteit verhogen door nieuwe vijvers aan te leggen, ruilen. en de bestaande efficiënter in te richten. Vijverwater is echter nutriëntrijk, best bijvoorbeeld in combinatie met rietveldfilters of nazuiveringsvijvers. De vijvers kunnen als rioleringsbuffer opereren; link naar - centrum - De Teut - kolenspoor (2)

Valw

Landschap Noodzaak om voldoende ruimte aan het water te bieden met betere oevers, de mogelijkheid tot overstromen, meer meandering en een lager debiet. Dit gaat samen met het rioleringsstelsel.

DELVA LA - plusofficearchitects - Witteveen+Bos in opdracht van T.OP Limburg Ruimte Vlaanderen

Het Zant

Recreatie

eg De focus ligt hier echter ste om niet op recreatie Bo maar op natuur.

Een betere verbinding tussen centrum en station maakt een brug over de N74 noodzakelijk.

Landschap Het gebied heeft pilootwaarde maar vergt een actieve partnercoalitie.

N72

Omwonenden een w betere toegang verlenen hin tot het parkgebied eld

Recreatie Belevingswaarde van het beek- en vijverlandschap versterken met recreatieve (De Wijers - centrum - De Teut) én functionele verbinding (centrum - station) Recreatie Ontwikkelen tot toeristisch-recreatief gebied dat De Wijers deels kan ontlasten bezoekers ook tot aan de handel in het centrum brengt.

Wijvestraat

Synthesekaart met de conclusies voor het Binnengebied -West

Roosterbeek

g Bouwen kwe Don Ontwikkelen van een handboek voor ontwikkelingen en verkavelingsprojecten is een interessante oefening.

Bouwen Zware waterdruk vraagt voorzichtigheid rond nieuwe bouwprojecten.

Infrastructuur Knoop oplossen vraagt budget van AWV en een sterke coalitie.

Landschap

Katschitstraat

Verbinding naar recreatiedomein Heidestrand als toegang tot De Wijers

N74

Infrastructuur

sew

en teg

ATELIER MULTIFUCNTIONEEL LANDSCHAP ROOSTERBEEK Syntheseschets tekensessie tussengebied 24.02.2017

N72

Infrastructuur bediend station Wijers - centrum en kolenspoor

Recreatie

Jaarlijks 34.000 bezoekers voor De Wijers

100m

N74 Landschap Coalitie VMM (middelen) en Limburgs landschap (beheer) plan voor natuur op privé- en openbaar terrein

Landschap Het gebied heeft pilootwaarde maar vergt een actieve partnercoalitie.

Infrastructuur Knoop oplossen vraagt budget van AWV en een sterke coalitie.

Infrastructuur Heraanleg N72 is aangrijpen om een sterkere landschappelijke integratie te maken én de fietskruising te onderzoeken

Landschap Extra vijvers voor meer vernatting van het landschap. Deze kunnen bijdragen aan de buffercapaciteit.

Landschap verkavelingsinnovatie landbouwsysteem grachten en houtwallen

Landschap Noodzaak om voldoende ruimte aan het water te bieden met betere oevers, de mogelijkheid tot overstromen, meer meandering en een lager debiet. Dit gaat samen met het rioleringsstelsel. Recreatie Belevingswaarde van het beek- en vijverlandschap versterken met recreatieve (De Wijers - centrum - De Teut) én functionele verbinding (centrum - station) Recreatie Ontwikkelen tot toeristisch-recreatief gebied dat De Wijers deels kan ontlasten bezoekers ook tot aan de handel in het centrum brengt.

g Omwonenden een we betere toegang verlenen hin tot het parkgebied eld

Landschap

weg e gst

weg

veld

mer

Tim

se gen

tra ss

masterplan stationsomgeving + diverse verbindingen

Recreatie

- Ruimte voor water garanderen: betere oevers die tijdelijke - Het gebied inzetten als een toeristisch recreatief gebied dat De Wijers deels kan ontlasten; overstroming toelaten, ruimte om te meanderen...;

link naar kolenspoor (1)

Het Zant

3. Groene recreatie

1. Bescherming tegen wateroverlast

traat

Delles

Eng

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Deelgebied Centrum/Vijvergebied

Bouwen Bouwen met voorkanten naar het park en grachten om het water te begeleiden.

link naar - centrum - De Teut - kolenspoor (2) g e Valw Hoge

Een betere verbinding tussen centrum en station maakt een brug over de N74 noodzakelijk.

Infrastructuur

N74 g

ldwe

Conclusies Binnengebied-West

Bouwen Bouwen met voorkanten naar het park en grachten om het water te begeleiden.

- Verhogen van de belevingswaarde en de ecologische waarde van de bufferbekkens die momenteel aangelegd worden.

N74

- Bestaande natuur ecologisch beheren leidt al tot sterke vergroting biodiversiteit zonder dat de beheerkosten direct veel hoger hoeven te zijn.

Deelgebied Centrum/Vijvergebied 100m

200m

400m

PILOOTPROJECTEN

4.1 Overzicht van strategische projecten voor de Roosterbeek

Project Waterbuffer en recreatie

Project Recreatie en waterbuffer

Project Entree binnengebied

Project Dorpshart Project Brug langzaam verkeer

Project Foraky-site

Pilootproject Landschapspark

Synthesekaart met een overzicht van de strategische (ecosysteemdienst)projecten voor de Roosterbeek Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Project Noordelijke woonrand

Project Genkerbaan

Project Landschapspark

Op basis van de resultaten en conclusies van de tekensessies werd een 'longlist' van strategische pilootprojecten voorbereid en aan de stuurgroep voorgesteld. Het overzicht van deze projecten is weergegeven op de bovenstaande figuur. Uit deze figuur blijkt duidelijk dat er binnen de vallei van de Roosterbeek verschillende interessante projecten opgestart kunnen worden waaruit belangrijke (ecosysteem)baten gehaald kunnen worden. Aangezien deze projecten rechtstreeks voorkomen uit de tekensessies met de belanghebbenden, wil zeggen dat er vandaag al voldoende draagvlak aanwezig is om de discussie rond deze projecten verder te voeren.

verwachten zijn (= meerwaarde creatie). Ook de strategische timing was een criterium: welk project kan het draagvlak voor een ander toekomstig project vergroten en komt dus best eerst aan bod? Op de volgende bladzijden worden alle opgelijste projecten kort voorgesteld. Omdat een project niet door de stuurgroep weerhouden werd betekent immers niet dat het niet waardevol is, of geen bijdrage kan leveren aan de ruimtelijke en ecologische kwaliteit van de beekvallei. Misschien dat andere partijen zich in de toekomst alsnog geroepen voelen om één van de projecten die hierna worden opgesomd verder uit te werken. Daarna worden in dit hoofdstuk de vier weerhouden pilootprojecten - aangeduid in rood op de bovenstaande figuur - uitvoeriger toegelicht.

Aan de stuurgroep werd gevraagd om het aantal projecten dat verder als pilootproject zal uitgewerkt worden, te beperken tot drie (met het dorpshart als specifieke vierde case). Om tot de drie meest geschikte projecten te komen, werd in overleg met de stuurgroep afgewogen of het project maatschappelijk en technisch realistisch is (= haalbaarheid), er lessen uit getrokken kunnen worden voor gelijkaardige cases in de Roosterbeekvallei of in andere beekvalleien in de omgeving (= voorbeeldfunctie) en of er hoge ecosysteembaten te

De bovenstaande figuur toont ook de samenhang tussen de projecten aan. De verbindende functie van de beekvallei op ecologisch én recreatief vlak kan pas gerealiseerd worden als hiervoor over de volledige lengte van de beek de nodige ingrepen genomen worden. 43

Maatregel

Bescherming tegen wateroverlast

Foraky-site

Landschapspark

Zonhoven Roosterbeek

Groene recreatie

Maatregel Maatregel

Woongenot

Bescherming tegen tegen Bescherming wateroverlast wateroverlast

Foto van de N72 (Wijersstraat) ter hoogte van de kruising met de Roosterbeek (bron: google maps)

Maatregel Maatregel Maatregel Maatregel Maatregel

Foto van de aanleg van het bufferbekken in de Dellestraat

Vererving Zonhoven Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen wateroverlast Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast wateroverlast wateroverlast

Groene recreatie recreatie Groene

Bescherming tegen verdroging Zonhoven Zonhoven Zonhoven Zonhoven Roosterbeek Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek Roosterbeek Roosterbeek

Groene recreatie Groene recreatie Groene recreatie Groene Groenerecreatie recreatie

Woongenot Woongenot

Bescherming tegen klimaatverandering

Vererving Vererving

Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot Energie

Bescherming tegen Bescherming Het doel tegen van dit project is om een verdroging verdroging toeristisch bezoekerscentrum te creĂŤren dat - thematisch ĂŠn ruimtelijk - de link legt over de N72 (Wijersstraat) heen, tussen De Wijers en 'binnengebied West'.

Dit bezoekerscentrum wordt opgevat als Bescherming tegen tegen Bescherming eenklimaatverandering educatieve hot-spot waar informatie klimaatverandering gegeven wordt over het ecologisch beheer van de ruimere omgeving, en waar de historische link gelegd wordt met het landschap (waterbeheersing en viskweek) en het mijnverleden Energievan de historische Foraky(nabijheid Energie site, waar de know-how ontwikkeld werd om de mijnschachten te graven). Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Architecturaal kan het bezoekerscentrum uitgewerkt worden als een landmark langs de N72, bijvoorbeeld in de vorm van een oude proefboortoren (dit idee werd innitieel ontwikkeld binnen de studentenworkshop MYNroute aan de KULeuven door Yaron Vanooteghem en Joachim Mertens, begeleid door Ward Verbakel). Het bezoekerscentrum ligt langs de recreatieve route voor zacht verkeer tussen De Wijers in het westen en De Teut-Tenhaagdoorn in het oosten. Deze route loopt doorheen de Roosterbeekvallei en maakt ter hoogte 44

van het bezoekerscentrum de aansluiting met het Vijvergebied. De omgeving zou aangelegd kunnen worden als een natuurlijk landschapspark. Rond dit project zou een samenwerking opgestart kunnen worden tussen de gemeente, de provincie (toerisme), Onroerend Erfgoed en het Provinciaal Natuurcentrum (PNC). Afhankelijk van het natuurareaal wat mee ontwikkeld wordt, kunnen ook partijen als ANB of Limburgs Landschap een rol opnemen.

Het Binnengebied-West kan als waardevol landschapspark uitgewerkt worden dat de toeristische druk van De Wijers (onderdeel van het Natura 2000-gebied Vijvergebied MiddenLimburg) wat wegneemt. Dit gebied kan tevens de maaswijdte van de ecologische structuur verkleinen, en zorgen voor bijkomende buffercapaciteit voor de omgeving. Het recente bufferbekken langs de Dellestraat kan mee in het landschapspark geĂŻntegreerd worden.

aan het woongenot en de recreatieve aantrekkingskracht van de omgeving. Daarbij hoort ook een verbeterde padeninfrastructuur en een onderdeel van de fietsverbinding tussen station en centrum Zonhoven. Rond dit project zijn samenwerkingsverbanden mogelijk tussen de gemeente, de provincie (toerisme en water), ANB, VLM, Aquafin en Limburgs Landschap (natuurbeheer).

Het landschapspark vormt een bijkomend attractiepunt tussen het station en het centrum, en draagt zo bij

Vererving Vererving Vererving Vererving Vererving Plaagonderdrukking

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen verdroging Bescherming tegen verdroging verdroging verdroging verdroging Biomassa

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen klimaatverandering Bescherming tegen klimaatverandering klimaatverandering Voedselrijk slib klimaatverandering klimaatverandering

Brug* langzaam verkeer

Dorpshart

Foto van de N74 ter hoogte van de kruising met de Roosterbeek (bron: google maps)

Foto van het dorpsplein in Zonhoven-centrum bron: google maps)

ONTWIKKELING DE KWINT MET WONEN - HORECA - FUIFZAAL

BEEKPARK TOT AAN DE KERK EN HET GEMEENTEHUIS, IN VERBINDING MET HET DORPSPLEIN

MOGELIJKHEID VOOR NIEUWE ONTWIKKELING AAN GROTE EGGESTRAAT

Maatregel Maatregel

NIEUWE MOBILITEITSVISIE GEEFT VOORRANG AAN HET PLEIN EN DE CENTRUMBELEVING

Bescherming tegen Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast

Zonhoven Zonhoven

Roosterbeek

Groene recreatie Groene recreatie

Woongenot Woongenot

Maatregel Maatregel

HET DORPSHART HEEFT EEN GOEDE RELATIE MET HET DIJKPARK

Met een langzaam verkeersbrug over de N74, kan één van de belangrijkste knelpunten in de verbinding tussen het Vijvergebied, het station, en Zonhovencentrum opgelost worden. Deze brug is een belangrijke voorwaarde opdat het Binnengebied-West als een recreatieflandschappelijk gebied voor bezoekers én bewoners ontwikkeld kan worden. Deze brug kan aangevuld worden met een groenstrook en kleinere faunatunnels zodat ze ook een ecologische verbinding vormt.

prioriteit voor wegbeheerder AWV/MOW. De gemeente is echter voorstander van een brede samenwerking waarin - naast de wegbeheerder - ook de provincie (toerisme) en de NMBS (ontsluiting stationsomgeving) betrokken kunnen worden.

Het dorpshart kampt vandaag met een aantal ruimtelijke knelpunten zoals de volledige afwezigheid van de Roosterbeek in de publieke ruimte, de versnippering van het parkeeraanbod, de verkeersdruk in het centrum en het gebrek aan verblijfskwaliteit.

(*) Misschien is een tunnel die een cominatie vormt tussen water, fauna en recreatie een betere oplossing dan een brug. Verder onderzoek moet dit uitwijzen.

Enkel op basis van ingrepen op niveau van de Roosterbeek, kunnen deze problemen niet adequaat aangepakt worden. Hiervoor is een bredere - ruimtelijke benadering nodig. In de marge van de

NIEUWE WOONONTWIKKELING MET HANDEL OP HET MAAIVELD

voorgestelde ruimtelijke oplossingen kunnen niettemin ecosysteembaten gerealiseerd worden op het vlak van recreatie en woongenot (aantrekkelijker en beter bereikbaar centrum voor bewoners en bezoekers). Bovendien is het verbeteren van de beekpassage door het centrum een belangrijke schakel in het totaal verhaal van de Roosterbeek en heeft het terug linken van het dorp aan de vallei een sterke symbolische waarde

Vandaag is een brug echter nog geen Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Bescherming tegen Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast

Zonhoven Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek

Groene recreatie Groene recreatie

Woongenot Woongenot

Entree binnengebied

Waterbuffer en recreatie Maatregel

Bescherming tegen wateroverlast

Zonhoven Roosterbeek

Maatregel Maatregel

Foto'sMaatregel van de overbouwing van de Roosterbeek vanuit het binnengebied en de Dorpsstraat

Foto van de Sprinkwaterstraat ter hoogte van de brug over de Roosterbeek

Bescherming Bescherming tegen tegen Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast wateroverlast

Maatregel Maatregel Maatregel Groene recreatie Maatregel Maatregel

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen wateroverlast Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast wateroverlast wateroverlast Woongenot

Zonhoven Zonhoven

Zonhoven Zonhoven Zonhoven

Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek

Zonhoven Roosterbeek Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek Roosterbeek Roosterbeek

Roosterbeek

Groene Groene recreatie recreatie Groene recreatie

Groene recreatie Groene recreatie Groene recreatie Groene recreatie Groene recreatie Vererving

Woongenot Woongenot Woongenot

Vererving Vererving Vererving

Bescherming Bescherming tegen tegen Bescherming verdroging verdrogingtegen verdroging

Bescherming Bescherming tegen tegen Bescherming tegen klimaatverandering klimaatverandering klimaatverandering

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Woongenot Woongenot Woongenot Bescherming tegen Woongenot Woongenot verdroging

Dit project heeft de bedoeling om een duidelijke entree te maken naar de vallei aan de Dorpsstraat, waardoor er vanuit het hart van het centrum een relatie met de Roosterbeek gelegd kan worden, en bij uitbreiding met De Teut/ Tenhaagdoorn. Tegelijk zou ook op de site van de gemeentelijke werkplaatsen in het binnengebied een voorkant naar de vallei gecreĂŤerd kunnen worden. Vandaag is een doorsteek vanuit het centrum naar het binnengebied echter onbestaand, omdat de bebouwing langs de Dorpsstraat over de beek is gebouwd.

Ook in de plannen voor het bouwen van een nieuwe woning over de beek, is nog onvoldoende ruimte voorzien voor de beek en een volwaardig (recreatief) fietsen wandelpad naar het binnengebied. Een grondruil met de eigenaars zou ruimte geven voor een structurele oplossing.

In het Binnengebied-Oost is voldoende ruimte aanwezig om het profiel van de beek te herzien, en zo de waterbufferingscapaciteit in de beekvallei te vergroten. Hiervoor kunnen de gemeente, de provincie en Aquafin samen zoeken naar gepaste oplossingen. Deze locatie is interessant omdat ze vlak vĂłĂłr het centrum gelegen is.

verkeersverbindingen richting De Teut/ Tenhaagdoorn en tussen de omliggende woonwijken. De nabijheid van scholen kan dan weer aanleiding zijn voor het opzetten van educatieve projecten rond de Roosterbeek.

Vererving Vererving Vererving Bescherming Vererving Verervingtegen klimaatverandering

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Energie Bescherming tegen verdroging Bescherming tegen verdroging verdroging verdroging verdroging

Zodoende kan het binnengebied bijdragen aan de maasverkleining van de ecologische structuur in het centrum, en kan het de drager worden van zacht Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Plaagonderdrukking Bescherming tegen klimaatverandering Bescherming tegen klimaatverandering klimaatverandering klimaatverandering klimaatverandering

Maatregel

Bescherming tegen wateroverlast

Noordelijke woonrand

Waterbuffer en recreatie

Zonhoven Roosterbeek

Groene recreatie

Maatregel Maatregel Woongenot

Foto van de buffer ten noorden van Limelco vanuit de Grote Hemmenweg Bescherming tegen tegen Bescherming Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast wateroverlast Vererving

Luchtfoto van de diepe percelen langs de Grote Hemmenweg (bron: google maps)

Maatregel Maatregel Maatregel Maatregel Maatregel

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen wateroverlast Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast wateroverlast wateroverlast

Zonhoven Zonhoven Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek

Roosterbeek

Zonhoven Zonhoven Zonhoven Zonhoven Roosterbeek Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek

Groene recreatie recreatie Groene Groene recreatie Bescherming tegen verdroging

Roosterbeek Roosterbeek

Groene recreatie Groene recreatie Groene recreatie Groene Groenerecreatie recreatie

Woongenot Woongenot Bescherming tegen Woongenot klimaatverandering Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot

Deelgebied stadsmagazijnen Luchtfoto huidig

50m

Energie Vererving Vererving Vererving

100m

200m

Vererving Vererving Vererving Vererving Vererving

Bescherming tegen Bescherming tegen Plaagonderdrukking Bescherming tegen verdroging verdroging verdroging

Biomassa Bescherming tegen tegen Bescherming Bescherming tegen klimaatverandering klimaatverandering klimaatverandering

Atelier Multifunctioneel Voedselrijk slib Landschap Roosterbeek

Energie Energie Energie

De achtertuinen van de woningen langs de Grote Hemmenweg zijn erg diep en privatiseren de oevers van de Roosterbeek. Dankzij overdracht van private grond naar het publieke domein, kan de vallei verbreed worden. In ruil kunnen de bewoners bijkomende bouwrechten verwerven op het achterste gedeelte van hun perceel.

Dit principe laat toe dat de valleirand afgewerkt wordt zonder dat er extra druk op de waterbuffering gecreĂŤerd wordt. Op de publiek gemaakte oevers kan natuur ontwikkeld worden en kan de recreatieve route voor zacht verkeer aangelegd worden die het centrum verbindt met De Teut/Tenhaagdoorn.

In het gebied ten noorden van Limelco, kan onderzocht worden of er een interactie mogelijk is tussen het landschap en de bedrijvigheid die daar gevestigd is. De positieve initiatieven van bedrijven in functie van waterzuivering en watergebruik zouden hiermee verder ondersteund kunnen worden. Interessante insteek is het herstel van de historische kampenstructuur waarmee

nieuwe mogelijkheden gecreĂŤerd kunnen worden voor waterberging en recreatieve verbindingen. Dit project vergt een intensieve samenwerking tussen de betrokken bedrijven, de gemeente, de eigenaars van de diepe tuinen langs de beek, de provincie (toerisme en water) en Aquafin (waterbeheer).

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen verdroging Bescherming tegen verdroging verdroging verdroging verdroging

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen klimaatverandering Bescherming tegen klimaatverandering klimaatverandering klimaatverandering klimaatverandering

Genkerbaan

Landschapspark

Maatregel

Maatregel Maatregel Maatregel Bescherming tegen Maatregel Maatregel wateroverlast

Foto van de vijvers langs de Genkerbaan (bron: google maps)

Deelgebied Grote Hemmen Luchtfoto huidig

Bescherming tegen wateroverlast

Zonhoven

50m

100m

200m

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen wateroverlast Bescherming tegen wateroverlast wateroverlast wateroverlast wateroverlast Roosterbeek

Maatregel

Groene recreatie Zonhoven Zonhoven Zonhoven Zonhoven

Roosterbeek

Zonhoven Roosterbeek Zonhoven Roosterbeek Roosterbeek Roosterbeek Roosterbeek

Bescherming tegen wateroverlast Groene recreatie

Foto en luchtfoto van de Genkerbaan (bron: google maps) Maatregel

Groene recreatie Groene recreatie Groene recreatie Groene Groenerecreatie recreatie Woongenot

Zonhoven Roosterbeek

Bescherming tegen wateroverlast Groene recreatie Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot Woongenot Vererving Zonhoven Roosterbeek

Vererving Woongenot Groene recreatie

De Genkerbaan is een volledig verharde publieke ruimte. Grachten langs de Genkerbaan en Oppelsenweg kunnen bijdragen aan een betere (noodzakelijke) waterhuishouding.

Bescherming tegen Vererving verdroging Woongenot

Bovendien brengen deze grachten een vergroening in het straatbeeld aan, en dragen ze zo bij tot de verbetering van de verblijfskwaliteit en de woonomgeving.

Bescherming tegen Bescherming tegen klimaatverandering Vererving verdroging

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Op deze plek langs de Genkerbaan zijn de waterpartijen nog zichtbaar vanaf de weg, een zeldzaam zicht. Het herstel van de kampenstructuur kan hier combineerd worden met het creĂŤren van meer ruimte voor waterberging en de realisatie van aantrekkelijk buurtpark. De diepe tuinen van de aangrenzende woningen kunnen mee ingezet worden om het buurtpark te versterken.

Vererving Vererving Vererving Vererving Vererving Bescherming tegen verdroging

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen verdroging Bescherming tegen verdroging verdroging verdroging verdroging tegen Bescherming klimaatverandering

De watermolen die hier wat verborgen ligt kan terug betekenis krijgen als schakel en bestemming in het recreatief netwerk. Misschien zelfs als bron voor alternatieve energie?

Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen Bescherming tegen klimaatverandering Bescherming tegen klimaatverandering klimaatverandering Energie klimaatverandering klimaatverandering

4.2 Pilootproject noordelijke woonrand Ecologie

Ten aanzien van ecosysteemdiensten spelen in dit gebied twee aspecten. De vallei raakt volgebouwd en de beek wordt afgeschermd door huizen en private tuinen. De ecosysteemdiensten woongenot, waterberging en groenbeleving komen niet tot hun recht en zijn voor de toekomst niet verzekerd door de vraag naar bouwgrond.

Zonhoven staat in de top tien van groenste gemeentes van Vlaanderen dankzij het grote areaal aan waardevolle natuur rondom de gemeente. De gemeente mag trots zijn op deze kwaliteit.

Dit pilootproject is leerzaam in verband met de tegengestelde belangen die hier spelen. Is het mogelijk te bouwen zonder de ecosysteemdiensten te schaden en ze bij voorkeur juist te optimaliseren?

De bebouwde kom van Zonhoven is echter een witte vlek tussen de natuur in. Natuurliefhebbers en natuur worden niet uitgenodigd om Zonhoven in of door te trekken. Bebouwing kan uiteraard niet verplaatst worden, maar de natuur kan wel geholpen worden. Daartoe kan de beek, waar mogelijk, omgevormd worden tot robuuste, groenblauwe verbinding.

Bescherming tegen wateroverlast

Migratieknelpunten als de N74, N72, het spoor, het centrum en veel gebruikte locale wegen, zouden dan opgelost moeten worden. Specifiek voor de noordelijke woonrand blokkeren de aaneengesloten huizenrijen langs de beek en de diepe tuinen die tot aan de beek lopen de verbinding en het zicht op de beek. Niet-inheemse planten, hekwerken, bouwwerken en schuttingen vormen ecologisch geen aantrekkelijke verbinding. De natuur zou veel baat hebben bij omvorming hiervan naar moeras, bloemrijk grasland of kruidenrijke ruigte, met hier een daar, bij voorkeur op de zuidoever, bosschages in de vorm van elzen- of wilgenbroekbosjes.

Dit beektraject behoort effectief tot overstromingsgevoelig gebied. In het verleden stonden de vallei en de straten bij zware buien blank. In het project is het preciese knelpunt niet duidelijk geworden. Vermoedelijk heeft het te maken met een samenspel van riolering en oppervlaktewater. Er hebben al ingrepen plaatsgevonden waardoor de overlast is verminderd. Door klimaatverandering en mogelijk de verdergaande verstedelijking in het stroomgebied zal de belasting van de Roosterbeek alleen maar toenemen. Het is daarom zaak om het watersysteem robuust te houden. Door de schaarse ruimte in dit vrij nauwe beektraject, ingeklemd tussen de Genkerbaan en Grote Hemmenweg (nog geen 250 m breed), is ervoor gekozen om geen extra ruimte te zoeken voor waterberging. Om de ecosysteemdienst waterberging te behouden, is het wel van belang om de bestaande inundatieruimte te behouden voor de toekomst. Dat houdt concreet in dat 'zonevreemde' objecten als bebouwing, verhogingen van het maaiveld, aanleg van verhoogde paden (die fungeren als dijkjes) uit het huidige overstromingsgebied geweerd moeten worden.

Het vinden van ruimte voor natuur kan duur zijn en beleidsmatig ingewikkeld. Grote winst kan echter al behaald worden door het bestaande groen natuurvriendelijk te beheren en deze op de al aanwezige trajecten van de groenblauwe ader aan te sluiten. Omdat de openbare ruimte in Zonhoven schaars is, kan daarbij ook ingezet worden op het privaat eigendom. Het wegennet is, vanuit de historie, vrij ruim opgezet. Daardoor sluit de bewoning niet geordend op elkaar aan en is er tussen de bebouwing vrij veel particulier groen aanwezig. Bewoners kan gevraagd worden om hun percelen natuurvriendelijk in te richten en te beheren. Dit hoeft niet noodzakelijk duur te zijn. Met eenvoudige maatregelen kan een grote meerwaarde bereikt worden voor vlinders, bijen, andere insecten, kleine zoogdieren, vleermuizen en natuurlijk de amfibieĂŤn en reptielen. De gemeente zou samen met bijvoorbeeld het Provinciaal Natuurcentrum (PNC) en bewoners een lijst kunnen opstellen met enkele ambassadeursoorten en tips kunnen geven hoe deze soorten met kleinschalige maatregelen geholpen zouden zijn. Hier ligt uiteraard ook een kans voor educatie. Scholen kunnen het voortouw nemen door hun schoolpleinen aan te passen.

Belangrijk om op te merken is dat dit beektraject niet op zichzelf staat. Wat in dit traject gebeurt is de resultante van alle hydrologische processen bovenstrooms van deze locatie. Onderzocht kan worden in welke mate bovenstroomse kenmerken van het stroomgebied van de Roosterbeek bijdragen aan wateroverlast in het centrum en of de oplossing daarvan kan bijdragen aan een meer robuust watersysteem in Zonhoven.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Scenario's voor de Roosterbeekvallei: bestaande toestand (links boven), trendscenario waarbij men niet ingrijpt (rechtsboven) en minimaal scenario waarbij enkele private gronden aan de vallei worden toegevoegd waardoor een continue, recreatieve verbinding gerealiseerd kan worden (onder) 55

Groene recreatie

Woongenot

Het Binnengebied-Oost vormt een belangrijke schakel in de recreatieve route voor zacht verkeer tussen het Vijvergebied in het westen en De Teut/Tenhaagdoorn in het oosten. Een dergelijke route zou de Roosterbeek(vallei) meer beleefbaar maken. De belangrijkste baten zijn echter te verwachten van de toeristen die de beide natuurgebieden bezoeken en via een aantrekkelijke en veilige route voor zacht verkeer rechtstreeks naar het centrum van Zonhoven geleid worden. Deze extra bezoekers voor het centrum vergroten de omzet voor handel en horeca.

Een groene omgeving heeft positieve baten. Het draagt bijvoorbeeld bij aan het welzijn van de bewoners en verlaging van het aantal gevallen van criminaliteit. Dat groen moet dan wel beleefbaar zijn, wat in dit traject maar zeer beperkt het geval is. Daarom wordt gezocht naar mogelijkheden om de beleefbaarheid te vergroten door het groen toegankelijk te maken en meer bewoning in het groen mogelijk te maken. Bij het denken over ecosysteemdiensten doet dit laatste wel een alarmbel rinkelen. Is bouwen mogelijk zonder de aanwezige ecosysteemdiensten te schaden?

In de huidige situatie is het echter onmogelijk om deze route doorheen het binnengebied te realiseren omdat op een aantal plaatsen de achtertuinen van de woningen tot tegen de beek aan liggen. Om de recreatieve troeven van de Roosterbeekvallei ten volle te kunnen benutten, moeten er dus delen van deze achtertuinen verworven worden door de gemeente. Dit kan door de eigenaars van deze percelen bijkomende bouwrechten te verlenen in ruil voor grondafstand (zie paragraaf woongenot).

De gemeente gaat uit van een proces waarbij de eigenaars er zelf voor kiezen om een deel van hun perceel af te staan in ruil voor bijkomende bouwrechten. Dit betekent dat de ruimtelijke oplossing die wordt voorgesteld, ermee rekening moet houden dat bepaalde eigenaars niet - of pas veel later tot een grondafstand overgaan. EĂŠn totaaloplossing, waarbij de medewerking van elke eigenaar vereist is, is dus geen optie. Er wordt uitgegaan van een scenario waarbij een beperkt aantal grondeigenaars (een drietal of meer) op hun percelen een project kunnen uitwerken. Via een erf dat loodrecht aantakt op de Grote Hemmenweg worden de achteringelegen tuinen ontsloten. Dit erf wordt gerealiseerd op de gronden van de deelnemende eigenaars en mond uit in een pijpenkop waarrond een aantal grondgebonden woningen worden geclusterd. Het parkeren worden collectief rond de pijpenkop georganiseerd. Vanuit het woonerf kan een pad voor voetgangers en fietsers aantakken op de recreatieve route langs de Roosterbeek.

In een minimaal scenario moeten een tiental eigenaars ten noorden van de Roosterbeek bereid zijn tot grondafstand. Dan kan de vallei voldoende verbreed worden zodat er nog een pad voor zacht verkeer naast de Roosterbeek gelegd kan worden. Dit scenario is uitgetekend op de figuur onderaan de vorige bladzijde. De gemeente heeft duidelijk aangegeven dat er van gedwongen grondafstand geen sprake kan zijn, en dat de grondafstand bijgevolg vrijwillig moet gebeuren, in ruil voor bijkomende bouwrechten. Om deze grondruil effectief te onderhandelen, is de gemeente de meest aangewezen partij. Zij zal hiervoor het initiatief moeten nemen.

De architectuur van de woningen streeft een zo beperkt mogelijke footprint na en zo min mogelijk versnippering van de omliggende buitenruimtes. Beeldkwaliteitsprincipes voor deze woningen moeten uitgewerkt worden, zodat er een consistente valleirand ontstaat. In ieder geval moeten de woningen zich met een representatieve gevel naar de vallei richten.

In een optimaal scenario wordt de vallei over haar volledige lengte breder gemaakt. Dit scenario is weergegeven op de figuur hiernaast. Er is in dit scenario niet enkel ruimte om een pad voor zacht verkeer te realiseren, maar ook om het volledige valleigebied in te richten als een publiek toegankelijk park- of natuurgebied. Naast de hoger vermelde baten voor handel en horeca in het centrum, hangen aan dit scenario ook belangrijke baten vast voor de bewoners van Zonhoven, en vooral voor de bewoners die dicht bij de Roosterbeek wonen. Zij zien door de realisatie van een publieke parkruimte de kwaliteit van hun woonomgeving toenemen, hetgeen zich wellicht vertaald in een meerwaarde van hun eigendom.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Optimaal scenario voor de Roosterbeekvallei waarbij de vallei in het binnengeied over haar volledige lengte verbreed wordt door de toevoeging van private tuinen aan het openbaar domein in ruil voor bouwrechten.

Dit scenario heeft een aantal belangrijke voordelen: - Het realiseren van bijkomend woonprogramma gaat gepaard met een verbreding van de beekvallei, waardoor meer ruimte ontstaat voor waterbuffering en ecologisch oeverbeheer; - Het scenario is flexibel en laat een gefaseerde ontwikkeling van de noordelijke rand toe. Het initiatief ligt bij de eigenaars die allemaal dezelfde rechten hebben;

Principefiguren voor het bebouwen van de noordelijke rand langs de Roosterbeekvallei

- De gemeente heeft een faciliterende rol en moet een RUP opmaken dat dit scenario mogelijk maakt. Daarnaast bewaakt de gemeente de ruimtelijke kwaliteit; - De achterkanten van de noordelijke valleirand worden op termijn getransformeerd tot een voorkant; Op dit scenario kunnen nog varianten bedacht worden waarbij ook de bebouwing langs de Grote Hemmenweg wordt herdacht, en waarbij niet enkel de valleirand wordt afgewerkt, maar er ook een woonverdichting gerealiseerd wordt. De vraag of deze woonverdichting wenselijk is en hoe deze het best gerealiseerd kan worden, valt buiten de scope van deze opgave, en kan door de gemeente zelf verder onderzocht worden. Dat is immers een vraag die bekeken moet worden op een breder gebied doorheen het hele centrum. Aan de zuidelijke rand van de vallei moeten geen gronden afgestaan worden om het pad voor zacht verkeer te realiseren. Hier kan een ecologische inrichting van de tuinen echter wel bijdragen tot de ruimtelijke en ecologische kwaliteit. De site van de stadsmagazijnen kan eveneens ontwikkeld worden in functie van een woonprogramma. Hier moeten de bouwvolumes echter een beperkte bouwdiepte in acht nemen om voldoende ruimte te geven aan de beekvallei. De ontsluiting gebeurt aan de kant van de Genkerbaan, via de bestaande insteek die verlengd wordt achter de bestaande woningen door. Op de hoek van de Spinkwaterstraat en de Genkerbaan wordt de bebouwing als driegevelvolumes uitgewerkt die de hoek afwerken en de toegang naar het binnengebied markeren, zoals is aangegeven op de figuren op de bladzijde hiernaast.

Referentiebeelden voor de bebouwing langs de noordelijke valleirand (bron: Seier&Seier architecten) Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Referentiebeeld voor de bebouwing op de hoek van de Genkerbaan en de Sprinkwaterstraat (bron: Van Dongen - Kosuch architects) 59

4.3 Pilootproject landschapspark 1. Kwaliteit leefgebied verhogen tbv biodiversiteit en educatie (culturele dienst):

Ten aanzien van ecosysteemdiensten liggen hier kansen voor waterberging, natuurontwikkeling (vererving) en groene recreatie (natuurbeleving). Waterberging en natuurontwikkeling worden het beste integraal ontworpen zodat zij elkaar kunnen versterken en worden daarom samen besproken.

- Ecologisch beheer bestaand groen inclusief exotenbeheer; - Uitbreiden natuurareaal tot historische begrenzing beekvallei (Ferraris, Vandermaelen) en het ontwikkelen van een cultuurhistorisch leesbaar en samenhangend landschap. Bijvoorbeeld door bossen om te vormen naar natte hooiweiden met overgang naar akkers en heide op de flank van de vallei, ‘zoals het vroeger was’;

Bescherming tegen wateroverlast en ecologie De beekvallei is hier breed en er komt nog veel groen voor met waardevolle typen als moerasspirearuigte, ruige graslanden, rietland, mesotroof elzenbos, wilgenstruweel en verschillende gegraven, eutrofe plassen. De natuur staat wel onder druk als gevolg van de hoge piekdebieten, lage basisafvoer en slechte waterkwaliteit (zie ook hoofdstuk 2). Ook hier trekt de bebouwing op, bijvoorbeeld langs de Wijerstraat en Dellestraat. De N74 is een belangrijke barrière voor de natuur.

- Waterkwaliteit verbeteren door vervuilende bronnen aan te pakken bovenstrooms en de overstorten in het gebied zelf. Denk ook aan spuit-en bemestingsvrije zones; - Ecologische kwaliteit beek verhogen door hout in de beek te brengen, beek te verondiepen en beekvallei te vernatten (dempen drainage/grachten, Building with Nature).

Natuurontwikkeling en het creeëren van waterberging is gecombineerd mogelijk. Allereerst speelt ook hier dat het traject niet op zichzelf staat. Natuurontwikkeling kan altijd, met kleine of grote maatregelen, maar zaken als wateroverlast en verdroging dienen allereerst op stroomgebiedsniveau beschouwd te worden. Als blijkt dat het zinvol is om hier maatregelen te nemen, dan kan gedacht worden aan de vogende maatregelen:

2. Leefgebieden verbinden: - Ecologische passage ontwikkelen ter hoogte van dwarswegen en spoor op grond van selectie aan doelsoorten, bijvoorbeeld amfibieën, reptielen, insecten, vleermuizen, kleine zoogdieren. Concreet: - Amfibieën- reptielen- of dassentunnels; - Hopover voor vleermuizen over de drukste wegen; - Viaduct voor traag verkeer met groenstrook; - Oprukkende bebouwing tegengaan; - Stuwen in Roosterbeek vispasseerbaar maken. 3. Waterberging - Visvijvers benutten als noodoverloopgebied; - Heraansluiten van historische beek (zie Ferrariskaart 1777) richting natuurgebied en vijvers van de Platwijers en uiteindelijk de Slangebeek; - Inundatiezone in de vallei vergroten. Er zijn in de expertsessies twee scenario's uitgewerkt.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Scenario's voor de Roosterbeekvallei: bestaande toestand (links boven), minimaal scenario met beperkte ecologische ingrepen en kleinschalige waterbuffering (rechtsboven) en optimaal scenario waarbij een doorstroommoeras gerealiseerd wordt (onder)

Scenario doorstroommoeras:

Scenario accoladeprofiel:

In opdracht van ANB heeft Witteveen+Bos recent een oplossing bedacht om de beek bovenstrooms van de snelweg weer om te vormen naar een doorstroommoeras. Door de problemen met het debiet en de waterkwaliteit is dit alleen mogelijk door de Roosterbeek om de natuur heen te leiden, aan de rand van de vallei, en de huidige beek natuurvriendelijk in te richten.

De waterberging van de Roosterbeek en natuurwaarde kan ook vergroot worden door de oever te verlagen en een zogenaamd accoladeprofiel aan te leggen. De voordelen hiervan zijn dat er bij laagwater voldoende waterdiepte over blijft en dat er bij hoogwater ruimte is voor inundatie zonder dat de hele vallei onder water komt te staan en hoge stroomsnelheden tot erosie leiden in de beek.

Dat kan door haar te verondiepen en hout in de beek aan te brengen. Kwel en neerslag moeten zorgen voor schoon water. Voor de omleiding van de beek kan gebruik gemaakt worden van historische grachten in de vallei. Dit is vooral kansrijk op de linkeroever. Bij hoogwater kan de huidige beek incidenteel ingezet worden als noodoverloop. De voordelen van deze optie zijn dat de natuur onafhankelijk van herstelmaatregelen in de bovenloop optimaal tot ontwikkeling kan komen.

De verlaging van de oevers leidt daarbij tot vernatting wat kansen biedt voor moerasvegetatie. Door hout in de beek aan te brengen, kan ook de ecologische kwaliteit van de beek zelf vergroot worden. Deze optie is zeker mogelijk. Het is wel zaak om de waterkwaliteit te verbeteren, omdat de natuur anders niet optimaal tot ontwikkeling zal komen. Op termijn zou dit ook moeten. In verband met de Europese Kaderrichtlijn Water hebben de waterbeheerders namelijk de plicht om hun wateren op orde te brengen.

Het is echter niet zeker of deze maatregel succesvol zal zijn. Het vraagt nog enig studiewerk. Niet duidelijk is bijvoorbeeld of de kweldruk voldoende is om een doorstroommoeras te realiseren. Het is ook mogelijk dat de omleiding veel kwel afvangt. Er dient dan toch beekwater gebruikt te worden om de beek te laten stromen en dat is qua waterkwaliteit niet wenselijk.

Referentiebeeld doorstroommoeras (bron: natuurpunt Velpe-Mene) Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Typesnede accoladeprofiel (boven) en isometrie (onder) 62

Groene recreatie en woongenot Het centrum van Zonhoven loopt aan de westzijde over in een parkgebied dat aansluit op de evenementenhal 'Den Dijk'. Dit parkgebied stop echter abrupt aan de N74. De relatie tussen het centrum en het binnengebied ten westen van de N74 wordt gelegd via de kruispunten aan de Engstegenseweg en de Donkweg.

De realisatie van deze brug zal wellicht nog enige tijd op zich laten wachten. In de tussentijd kan het landschappelijke en ecologische potentieel van het Binnengebied-West al verder ontwikkeld worden (zie hiervoor), zodat het gebied voldoende kwaliteiten op zichzelf heeft om als recreatieve trekker te kunnen functioneren.

Om deze kruispunten te bereiken vanuit het centrum moet fietsers echter omrijden. Aan de kant van De Wijers en het station van Zonhoven is er een analoog verhaal. Hier vormt de N72 een barriĂ¨re tussen De Wijers en het BinnengebiedWest. Het verdertrekken van de recreatieve route langs de Roosterbeek doorheen het Binnengebied-West heeft dan ook meerdere voordelen en baten:

Bovendien heeft deze verbinding ook een strategisch potentieel om het station van Zonhoven als een volwaardig vertrekpunt uit te bouwen binnen het toeristisch recreatief netwerk en de natuurbeleving in de omgeving. Dat zo een aantrekpunt ook verbonden wordt met het centrum is cruciaal om de toeristische stromen ook naar de handelszaken in het centrum te leiden en een win-win situatie te creĂŤren.

- Het park aan de westzijde van Zonhoven-centrum wordt verlengd richting De Wijers. Het binnengebied kan fungeren als een schakel tussen De Wijers en het centrum. De natuur wordt zo dichter naar het centrum gebracht, wat een verbetering betekent voor de woonomgeving in het centrum; - Bezoekers van De Wijers kunnen makkelijker het centrum bereiken, en zo meer draagvlak creĂŤren voor de handel en horeca in het centrum; - In het Binnengebied-West kan een aftakking van de recreatieve route richting station aangelegd worden. Voor bewoners en schoolgaande jeugd is dit een comfortabeler en veiliger alternatief voor de bestaande kruispunten met de N74. Hier kan ook aangetakt worden op de noord-zuid fiets-o-strade tussen Hasselt en Hamont-Achel; Het Binnengebied-West kan echter meer zijn dan enkel een doorgangsgebied. Het heeft voldoende ecologische en landschappelijke troeven om zelf te worden uitgebouwd als recreatieve trekker. Een bezoekerscentrum en enkele interessante wandelroutes die aantakken op de recreatieve hoofdroute behoren zeker tot de mogelijkheden. De uitbouw van de hoofdroute voor zacht verkeer en de aansluitingen op het centrum, de stationsomgeving en De Wijers zijn echter de noodzakelijke eerste stappen die gezet moet worden om het recreatieve potentieel van dit gebied te kunnen benutten. Een cruciale schakel is de kruising van de N74 met de recreatieve hoofdroute. Een ongelijkvloerse kruising in de vorm van een brug is de veiligste en aantrekkelijkste oplossing. Vanuit deze studie wordt de realisatie van een fietsen voetgangersbrug dan ook als vraag neergelegd bij de verantwoordelijk wegbeheerder. Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Referentiebeelden voor de brug over of tunnel onder de N74 in combinatie met een ecologische verbinding

Bestaande kruispunten van de N74 met de Donkweg (boven) en de Engstegenseweg (onder) 64

4.4 Pilootproject recreatie en waterbuffer De beekvallei tussen de Grote Hemmenweg en Oppelsenweg is hier breed (meer dan 550 m). In dit pilootprojectgebied is vooral gezocht naar manieren waarop meer waterberging gecreĂŤerd kan worden in combinatie met recreatieve verbindingen. De focus lag minder op ecologie, hoewel ook hier oplossingen mogelijk zijn zoals beschreven bij de de andere pilootprojecten.

Om dit te realiseren moet: - Het industriegebied ten noorden van de Grote Hemmenweg worden afgekoppeld van het rioolstelsel; - Een stelsel van grachten worden (her)aangelegd. Hiervoor kunnen deels bestaande grachten worden gebruikt, moeten grachten worden verbreed of geherprofileerd en moeten grachten/buizen worden aangelegd naar de industriezone;

Bescherming tegen wateroverlast Een van de manierom om meer ruimte voor waterberging te zoeken is om de beek te splitsen in twee trajecten. In dit geval werd gedacht aan een nieuw traject in de noordelijke flank van de vallei. Bij de ruimtelijke uitwerking daarvan bleek echter dat dit tot veel graafwerk zou leiden om de nieuwe beek vanaf de splitsing naar de rand van de vallei te leiden. Er zou een soort van canyon ontstaan, een erg diep liggende beek, wat landschappelijk niet acceptabel bleek.

- Het grachtenstelsel worden voorzien van kleine stuwen of grondlichamen zodat het waterpeil wordt opgestuwd en de grachten de valleirand niet draineren via het afvangen van kwel. Verlaging van de grondwaterstand moet worden voorkomen; - Een wadi worden aangelegd. De verbindingen zijn in de afbeelding getoond;

Een tweede optie is eerder haalbaar en werd wel gedragen in de expertsessie. Aan de noordrand van de Limelcosite en de Roosterbeekvallei kan een stelsel van grachten worden (her) aangelegd om als wadi te fungeren. Afstromend hemelwater dat momenteel naar het RWZI wordt gestuurd kan dan worden opgevangen in de grachten zodat het kan infiltreren of vertraagd naar de Roosterbeek kan stromen. Hiermee wordt de Roosterbeek ontzien en nemen de zuiveringskosten van de RWZI af.

- Een gescheiden rioolstelsel worden aangelegd op het industrieterrein. Qua dimensies moet gedacht worden aan een breedte van de grachten en wadi's van 2 tot 5 meter met een waterdiepte van 0,5 tot 1 m. Dit hangt af van de percelen die op de wateren zijn aangesloten (areaal), rekening houdend met een maatgevende afvoer. Daar waar alle grachten en wadi's samen komen dient maximaal 4 m3/m afgevoerd te kunnen worden. Op basis van luchtfotoâ&#x20AC;&#x2122;s, perceelsgrenzen en bestaande bebouwing lijkt er voldoende ruimte aanwezig om de wadi's te realiseren zonder al te veel grote ingrepen te doen. Tussen de industrieterreinen van de Senator A. Jeurissenlaan en de woonpercelen aan de Grote Hemmenweg is er strook groen aanwezig waar mogelijk een wadi kan worden gerealiseerd.

Scenario's voor de Roosterbeekvallei: bestaande toestand (links boven), minimaal scenario met kleinschalige waterbuffering (rechtsboven) en optimaal scenario met grootschalige waterbuffering door herstel van het grachtensysteem (onder)

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Groene recreatie De continuĂŻteit van de route voor zacht verkeer doorheen de Roosterbeekvallei is cruciaal. Als deze route over een te lang stuk onderbroken wordt, of er teveel van moet worden afgeweken, neemt de performantie en dus de aantrekkelijkheid ervan af. Hierdoor kan de realisatie van de route in zijn geheel in het gedrang komen. Ter hoogte het bedrijventerrein Grote Hemmen verdwijnt de Roosterbeek onder de gebouwen. Het bedrijf Limelco is met andere woorden bovenop de Roosterbeek gebouwd. Omdat de toegang tot het bedrijventerrein streng gecontroleerd wordt, is het niet mogelijk om de route voor zacht verkeer hier dicht tegen de beek te leggen. Een mogelijke oplossing voor dit probleem kan gevonden worden in de bufferzone ten noorden van Limelco. In deze zone geldt een bouwverbod, en ze is niet vertuind zoals het geval is in het binnengebied dichter naar het centrum toe.De route voor zacht verkeer kan geĂŻntegreerd worden in het historische grachtensysteem dat hier ten behoeve van de waterbeheersing hersteld kan worden (zie hiervoor). Aan de overzijde van de Boddenveldweg kan de route voor zacht verkeer verdergezet worden doorheen het ingesloten landbouwgebied, en aansluiten op de Hazendansweg. Via de Teutseweg bereikt men vervolgens het natuurgebied De Teut.

Gewestplan voor het pilootproject recreatie en waterbuffer Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Isometrie voor het principe van het grachtensysteem en de route voor zacht verkeer (boven) en bestaand fietspad richting De Teut 68

Woongenot De grootste baten voor de woonomgeving die te halen zijn uit het publiek toegankelijk maken van de Roosterbeekvallei situeren zich in het binnengebied ten oosten van het centrum. De grootste baten in dit deelgebied situeren zich ter hoogte van de molen. Op deze plek liggen al bestaande vijvers die - als enige - nog zichtbaar zijn vanaf de Genkerbaan. De omgeving kan als een publiek toegankelijk buurtpark ingericht worden. Om dit park te kunnen realiseren, moeten de eigenaars van de aangrenzende woningen het achterste deel van hun tuin publiek toegankelijk maken. De vijveroevers kunnen heringericht worden en een pad voor zacht verkeer kan dan rond de vijvers aangelegd worden. De molens kunnen heringericht worden met een horeca-programma. Het buurtpark kan beschouwd worden als een eerste fase in de herinrichting van de onbebouwde ruimte rond de Roosterbeek. In een latere fase kan dit buurtpark aangetakt worden op de meer noordelijk gelegen recreatieve hoofdroute, zoals is aangegeven op de onderstaande figuur.

Referentiebeelden voor het buurtpark langs de Genkerbaan Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

4.5 Pilootproject dorpshart Het centrum van Zonhoven situeert zich al van oudsher op het kruispunt van straatdorp (noord-zuid) en de vallei van de Roosterbeek (oost-west). Waar beide figuren elkaar vroeger letterlijk in het centrum ontmoetten, is vandaag enkel nog de infrastructurele verbinding zichtbaar. De aanwezigheid van de Roosterbeek is niet meer voelbaar, tenzij in de binnengebieden of wat verder naar het westen langs de evenementenhal in het Dijkpark.

wordt uitgebreid over de Heuvenstraat heen en gespiegeld in een nieuwe hoek waardoor een duidelijk afgebakende ruimte ontstaat. Hier ontstaat het nieuwe dorpsplein waar de auto te gast is en plaats wordt gemaakt voor verblijven, winkelen en horeca. De centrumbeleving wordt vervolgens verder getrokken tot de evenementenhal met ambitieuze mogelijkheden om de Roosterbeek opnieuw open te leggen en het Dijkpark voelbaar te maken vanaf het dorpshart. Zo wordt het valleigebied ook in het centrum uitgebreid en kan de parkaanleg tot aan de kerk doorgetrokken worden waar het nieuwe dorpsplein met zijn commercieel apparaat een belangrijke meerwaarde toevoegt aan de vallei en parkbeleving. De ecosysteemdiensten die dit soort herorganisatie van het centrum kan opleveren zijn minder uitgesproken dan de andere cases maar we vatten ze hier samen:

Met de aanleg van de N74 is de keuze gemaakt om de doortocht in de kern te reduceren. Vandaag is daar echter weinig van te merken. Een ambitieuze mobiliteitsvisie kan de druk op het centrum alsnog verminderen door te kiezen voor duidelijke aan- en wegrijroutes waarbij het doorgaand verkeer teruggeschroefd wordt. We stellen geen knip voor in het centrum maar een andere gevoelswaarde en weghiërarchie.

- Bescherming tegen wateroverlast: door het aantal vierkante meters verharde oppervlakte drastisch te verminderen, dragen we bij aan een vermindering van de waterdruk, al zal dit natuurlijk nooit alle problemen ondervangen. Het doorgetrokken park wordt een veelzijdiger watersysteem waar minstens het oppervlaktewater dat in het centurm naar de beek vloeit vertraagd en deels plaatselijk geïnfiltreerd wordt;

De centrumaanleg kent vandaag wat moeilijkheden in de hiërarchie voor auto, fietser en voetganger. Voetgangers worden weggeduwd naar de ruimte tussen gevel en bloembakken, de fietser voelt zich niet thuis op de weg. Het resterende brede straatprofiel laat immers nog toe om met een redelijke snelheid door het centrum te rijden. Het centrum is vandaag voornamelijk een plaats voor de auto met veel ruimte voor de doortocht en een ruim parkeeraanbod verspreid over verschillende plaatsen. Met enkele eenvoudige ingrepen op schaal van de bebouwing en aanleg van het openbaar domein zien we heel wat verbeteringen mogelijk.

- Ecologie: de ecologische meerwaarde van de parkinrichting en beekdoortocht is relatief beperkt; - Groene recreatie: Door het aantakken van de grote groene recreatie gebieden via de beek en de zachte verbinding (zowel naar het oosten als het westen) wordt de groene recreatie extra aangemoedigd;

De vele uitgestrekte verharde zones worden op dit moment weinig efficiënt gebruikt. Er is een heel groot aandeel parking die slechts in uitzonderlijke gevallen dubbel gebruikt wordt of meerdere functies bedienen. Gezien de nood om waterinfiltratie en buffering doorheen heel Zonhoven te voorzien, lijkt een strategie waarbij verharding wordt weggenomen een heel interessante piste.

- Woongenot: de kwalitatieve verbetering van de publieke ruimte in het centrum heeft veel effect op de woonkwaliteit van vele bewoners van het centrum. De zone rond het gemeentehuis en de kerk blijft een belangrijke drager van de gemeenschapsvoorzieningen ook in de toekomst. Het ontmoeten komt hier samen met de parkruimte van het centrum en draagt in die zin bij aan de algemene beleving van het centrum Zonhoven als aantrekelijke woonomgeving.

Het vertrekpunt van de ingrepen vindt plaats aan de kerk en site De Kwint. De plek met het meeste centrumgevoel maar met een gebrek aan een duidelijke ruimtelijke afbakening. De hoek die de kerk en het oude gemeentehuis afbakenen

Scenario's voor de Roosterbeekvallei: bestaande toestand (links boven), scenario met de herinrichting van site De Kwint (rechtsboven) en scenario met de reorganisatie van de centrumbebouwing en het open leggen van de Roosterbeek (linksonder)

hoofdwegen fietsinfrastructuur bebouwing Dorpsstraat centrumbebouwing valleigebied Roosterbeek centrumpleinen

Schema voor de gewenste verkeersafwikkeling (rechtsonder) Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Heraanleg dorpscentrum

De ingrepen voor het centrum (van kerk tot evenementenhal) situeren zich op drie niveau's. In een eerste stap kan het autoluw maken van het centrumgebied heel wat kansen bieden voor een sterkere doorstroming van fietsers en voetgangers tussen het Dijkpark en het dorpshart. Het gemotoriseerd verkeer bljft aan de rand en kan parkeren op de aangewezen plekken zonder in conflict te komen met de trage weggebruiker.

ONTWIKKELING DE KWINT MET WONEN - HORECA - FUIFZAAL

BEEKPARK TOT AAN DE KERK EN HET GEMEENTEHUIS, IN VERBINDING MET HET DORPSPLEIN

De parkeercluster aan de evenementenhal blijft behouden. Parkeren is ook mogelijk ter hoogte van de bibliotheek of onder het eventueel toekomstige dienstencentrum.

MOGELIJKHEID VOOR NIEUWE ONTWIKKELING AAN GROTE EGGESTRAAT

De Roosterbeek opnieuw op het maaiveld brengen is geen onmogelijke opgave. De beek kan optreden als blauwe geleider van het centrum naar het Dijkpark en omgekeerd.

NIEUWE MOBILITEITSVISIE GEEFT VOORRANG AAN HET PLEIN EN DE CENTRUMBELEVING

Door enkele gebouwen in de toekomst te herzien en richting de beek te oriënteren krijgt Zonhoven op die manier een heel nieuwe uitstraling waar alle (publieke) diensten zich op de groen-blauwe figuur orïenteren. Het publieke domein en de parkomgeving geven ruimte voor zeer diverse invullingen en het organiseren van evenementen.

NIEUWE WOONONTWIKKELING MET HANDEL OP HET MAAIVELD

Alles start met een reorganisatie van het dorpshart. Het PPS project met woningen en een vernieuwde ontmoetingszaal op de huidige Kwint-site is een kans om het centrum een ruimtelijke verbetering mee te geven waarbij de Dorpsstraat zich op een volwaardige manier met de dwarse vallei kruising verbindt. De ruimte tussen de kerk en site De Kwint krijgt duidelijke randen en de aanleg van het plein wordt doorgetrokken van gevel tot gevel, waar de auto te gast is. Het plein ligt iets verhoogd t.ov. de weg zodat de auto letterlijk het plein op moet rijden. Aan de nieuwe ontwikkeling van De Kwint kan plaats gemaakt worden voor terrassen met optimale bezonning en zicht op de kerk. Aan de overzijde gaat het plein over in het park. Deze ingrepen geven Zonhoven opnieuw een duidelijk beleefbaar centrum met directe toegang tot natuurlijk groen. Hier ligt het startpunt voor dagjestoeristen om de landschappelijke troeven van de gemeente te gaan ontdekken.

Een goed uitgebouwde padenstructuur zorgt voor een goede doorwaadbaarheid van de parkomgeving in sterke relatie met de Roosterbeek. Door de afstand tot de beek te laten variëren is de parkbeleving op elke plek anders en versterkt dit de beleving. De beek krijgt zo op bepaalde plaatsen ook de ruimte om buiten de oevers te treden op natte dagen. De uitstraling van het groen-blauwe park is zo ook seizoensafhankelijk en versterkt de beleving op elke dag van het jaar.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

HET DORPSHART HEEFT EEN GOEDE RELATIE MET HET DIJKPARK

Evenementenhal MOEILIJKE ORGANISATIE ROND DE HAL HERZIEN

NIEUWE ONTWIKKELINGEN BOUWEN LANGS DE BEEK EN GEVEN RUIMTE AAN HET PARK MET PARKEREN ONDERGRONDS. RUIMTE VOOR HANDEL EN KANTOREN OP MAAIVELDNIVEAU.

PARKEREN IN HET GROEN

NIEUWE WOONONTWIKKELING MOGELIJK

ROOSTERBEEK LOOPT DOOR TOT CENTRUM

EVENEMENTENHAL MET GEZICHT NAAR HET PARK

FIETSVERBINDING LANGS HET WATER

ROOSTERBEEK DEEL VAN HET PARK

De hoeveelheid aan moeilijk bruikbare ruimten en onduidelijke circulatie rond de sportzaal wordt bij voorkeur herzien. Bovendien zijn heel wat van de lokalen met ondersteunende functies rondom de grote sportzaal toe aan renovatie. Daarom stellen we voor om rond de te behouden hal een nieuw complex te bouwen met zicht op de Roosterbeek en het park en een natuurlijkere aansluiting te organiseren van de horeca naar het park. De parkeerplaatsen worden ruimtelijk geoptimaliseerd, aangelegd in halfverharding en voorzien van een bomengrid om de groene context te maximaliseren.

ROOSTERBEEK ALS DRAGER VAN HET NIEUWE BEEKPARK MET RECREATIEVE VERBINDINGEN EN NIEUWE ONTWIKKELING.

De ruimte tussen de kerk en het huidige gemeentehuis is vandaag een eerder verharde ruimte met onduidelijke bestemming dan een aangename verblijfsruimte. Het openleggen van de Roosterbeek in combinatie met een maximale groene aanleg kan deze conditie al aardig verbeteren. In de verre toekomst is een vervanging van het gemeentehuis mogelijk en kan er meer plaats gegeven worden aan de beekpassage en de beleving van de groene ruimte. Het parkeren kan hier dan mogelijks ondergronds worden opgelost.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

DE HUIDIGE PARKING WORDT ELDERS GEORGANISEERD EN MAAKT PLAATS VOOR RUSTIGE GROENRUIMTE AAN DE BEEK

De ruimte tussen de gebouwen van het woonzorgcentrum is een zeer versnipperde ruimte die de leesbaarheid en doorstroming bemoeilijkt. Het parkeren hier wordt liever opgelost aan de rand, met een mogelijke uitzondering voor kortparkeren voor bewoners die moeilijker te been zijn. De gebouwen langs de Dijkbeemdenweg kunnen plaats maken voor een nieuwbouw project met dubbele oriëntatie tussen weg en park. Hier kunnen op gelijkvloers handel en kantoren komen met wonen bovenop.

ROOSTERBEEK ALS DRAGER VAN HET NIEUW PARK EN RECREATIEVE PADEN.

Het project in de Dorpsstraat kent al heel wat voorgeschiedenis in relatie tot de Roosterbeek. Deze plek is dé kans om de Roosterbeek tot aan de straat te brengen en zo meer zichtbaarheid te geven voor de passant. Bij voorkeur geeft dit project rechtstreekse toegang tot het groene binnengebied zonder overbouwing. Indien de beek toch overbouwd wordt, dient hier voldoende hoogte en breedte te worden bewaard om de zichtbaarheid te garanderen.

NIEUWE ONTWIKKELING MET DIVERSE FUNCTIES AAN DE RAND VAN HET NIEUWE PARK.

VA N P I L O O T P R O J E C T N A A R A C T I E P R O G R A M M A

5.1 Aanpak

5.2 De pijlers van het ecosysteemdienst project

De pilootprojecten die in deze nota voorgesteld worden, zijn testcases voor de implementatie van de ecosysteemdiensten op het terrein. De initiële ambitie die we bij de aanvang van deze studie hadden, namelijk om tot gevalideerde projecten te komen, bleek niet haalbaar binnen de looptijd van deze studie. Hiervoor is de complexiteit van de Roosterbeekvallei als systeem te groot. De pilootprojecten riepen dan ook veel vragen op waarop er in de stuurgroep geen pasklaar antwoord gegeven kon worden. Zo heeft de waterproblematiek bijvoorbeeld een oplossing nodig die het hele stroombekken van de beekvallei bekijkt, en dus een veel groter werkterrein beslaat. De zoektocht naar deze antwoorden zou ons te ver buiten het bestek van deze studie gevoerd hebben. Daarnaast nam de besluitvorming bij het brede actorenveld ook meer tijd in beslag dan voorzien. Niettemin heeft de insteek van deze studie, namelijk het werken rond ecosysteemdiensten een aantal duidelijke voordelen.

Werken rond ecosysteemdiensten is per definitie een geïntegreerde benadering. Dit biedt enerzijds de mogelijkheid om een breder draagvlak te verwerven, maar anderzijds maakt dit de processen ook complexer. Het pilootproject 'noordelijke woonrand' is hier een goed voorbeeld van. De intentie van de gemeente om in de vallei te bouwen, benaderd vanuit een louter ruimtelijke insteek , stuitte op weerstand van verschillende partijen. Door te werken rond ecosysteemdiensten kon het bouwen in de vallei verzoend worden met een betere waterhuishouding, en konden alle betrokken partijen zich onder voorwaarden - vinden in het voorstel. Vervolgens konden deze voorwaarden ook beter omschreven worden, waardoor het kader voor alle betrokkenen duidelijk was.Consequentie is echter dat het toehechten van private gronden aan de vallei een belangrijke voorwaarde is voor bijkomende bebouwing, hetgeen het vervolgtraject er natuurlijk niet eenvoudiger op maakt.

Zo konden een aantal patstellingen ontmijnd worden, waardoor openingen gecreëerd werden voor constructieve samenwerking. De insteek via ecosysteemdiensten levert met andere woorden thema's op waarrond een breed actorenveld bijeen gebracht kan worden. Hierin schuilt volgens ons de grote meerwaarde van het werken rond ecosysteemdiensten, naast het feit dat projecten inhoudelijk breder (geïntegreerder?) opgezet worden. De pilootprojecten zijn dan ook interessante aanzetten voor vervolgtrajecten. Dankzij deze pilootprojecten en het gevoerde proces, kunnen we deze vervolgtrajecten beter in kaart brengen, en de meest aangewezen vervolgstappen uitzetten.

Om het complexe actieprogramma voor ecosysteemdienstprojecten op een bevattelijke manier voor te stellen, wordt gewerkt rond 3 pijlers die volgens ons de basis vormen, namelijk het smeden van coalities, het uitwerken van een instrumentarium op maat, en gebiedsspecifieke kennisverwerving.

Het werken met ecosysteemdiensten om ruimtelijke processen aan te sturen is geen wondermiddel. Het blijven uitdagingen die talrijke beslissingsniveaus en beleidsdomeinen doorkruisen. Het aantal partners in deze studie die mee aan tafel zitten is daar een mooi voorbeeld van. Toch heeft het ESD denken een belangrijk voordeel. Er wordt een gezamenlijke taal ontwikkeld die doorheen een gebied en haar ruimtelijke uitdagingen gesproken wordt. Er is een concensusmodus gevonden waarin er gezocht wordt naar hoe ingrepen meerdere effecten kunnen hebben en dus ook gedeelde waarden ondersteunen. Waterberging, natuurwaarde en recreatie- of woongenot kunnen hand in hand gaan. De studie is dan ook een oproep aan diverse partners om domeinoverschrijdend te (blijven) werken en een uitnodiging om verantwoordelijkheden op te nemen. Wie kan welke doelstelling nastreven en wie kan de trekkersrol opnemen?

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

- coalities: dit is het samenwerkingsverband tussen alle betrokken actoren waarbinnen kennis wordt uitgewisseld, instrumenten worden voorbereid, beslissingen op elkaar worden afgestemd, visies worden scherpgesteld, en informatie doorstroomt naar de achterban; - Instrumenten: dit zijn de tools die ter beschikking staan om een project te realiseren, zoals bijvoorbeeld ruimtelijke uitvoeringsplannen, landinrichtingsprojecten, beheersovereenkomsten, technische uitvoeringsplannen... Deze instrumenten komen tot stand dankzij de inbreng van de partners die deel uitmaken van de coalitie; - Kennis is noodzakelijk om de juiste keuzes te maken. Meestal zit deze kennis verspreid over meerdere partners. Coalities zijn waardevol voor kennisuitwisseling maar ook voor kennisopbouw. Kennis is geen doel op zich, maar dient uiteindelijk om de juiste keuzes en instrumenten te maken. Voor de implementatie van een ecosysteemdienstproject moeten deze drie pijlers rond het project samengebracht worden. Pas dan kunnen stappen vooruit gezet worden naar uitvoering toe. De actieplannen hierna behandelen deze drie thema's.

Schematische weergave van de drie pijlers van het ecosysteemdienstproject

5.3 Conclusies noordelijke woonrand en aanbevelingen voor het vervolgtraject Coalities

Instrumenten

De grondafstand is cruciaal voor de realisatie van een brede(re) beekvallei in het binnengebied ten oosten van het centrum. De gemeente Zonhoven is de meest aangewezen partij om de gesprekken hierrond aan te knopen met de betrokken eigenaars. Indien er onvoldoende draagvlak bij de eigenaars is, wordt het sowieso onmogelijk om het voorgestelde pilootproject te realiseren. De gemeente is bijgevolg ook de meest aangewezen partij om als trekker voor dit pilootproject op te treden.

Het is duidelijk dat er voor een aantal zaken een overkoepelende visie op de vallei noodzakelijk is om een aantal concrete ingrepen op te starten, zoals bijvoorbeeld een visie op het tacé voor de fietsroute tussen De Wijers en De Teut/Tenhaagdoorn, of een integrale visie op de verbetering van de waterkwaliteit en de waterbeheersing. Verder overleg binnen de coalitie is noodzakelijk om uit te maken welke instrumenten hiervoor het meest geschikt zijn: een gebiedsgericht of thematisch RUP, een landinrichtingsplan,...?

Het ‘Multifunctioneel Landschap Roosterbeek’ werd door Departement Omgeving ingediend als Landinrichtingsplan (LIP) op de planbegeleidingsgroep van 22 mei 2018. Het voorstel werd goedgekeurd en opgenomen in het meerjarenprogramma van de VLM. De VLM is in de komende jaren dus een belangrijke partner voor de gemeente. Ondersteunende partners voor dit deel van de Roosterbeekvallei zijn de provincie - dienst waterlopen voor zover het om een intregale beekherinrichting gaat waarbij het creëren van buffercapaciteit en ecologische meerwaarde hand in hand gaan. Het pilootproject dat in deze studie werd uitgewerkt, toont aan dat er hiervoor voldoende opportuniteiten op het terrein aanwezig zijn. Als er rioleringswerken bij komen kijken, zullen ten gepaste tijde ook Aquafin en Infrax in het proces betrokken moeten worden.

Een belangrijk instrument dat de gemeente in handen heeft is die van het voorbeeldproject. Op haar eigen gronden (de oude werkplaats) kan een bijzonder kwalitatief project gerealiseerd worden dat deels een financiële meerwaarde kan betekenen om elders ingrepen te bekostigen, maar vooral de andere benadering kan aantonen van hoe het wonen aan een natte vallei met werkend waterbergingssysteem er kan uitzien.

De Roosterbeek is een waterloop van tweede categorie en valt daarom buiten het beheer van de VMM. De Roosterbeek kan wel als project voor de verbetering van de waterkwaliteit in aanmerking komen, maar dan moet een ruimer gebied in beschouwing genomen. De bekkencoördinator van de VMM kan in de lijsten van projecten prioriteiten stellen waar investeringsmiddelen van Aquafin voor ingezet kunnen worden.

Indien de gemeente partners zoekt voor het beheer van de (publieke) beekvallei, kan ze hiervoor een beheersovereenkomst afsluiten met ANB.

Wat betreft het creëren van ecologische meerwaarde, kan ANB een adviserende rol opnemen met betrekking tot de inrichting en opwaardering van de oevers. Het PNC kan door het organiseren van werksessies eigenaars ondersteunen om ecologisch waardevolle tuinen te realiseren die een onderdeel vormen van de beekvallei. Vooral aan de zuidzijde is dit de meest aangewezen strategie om de vallei te 'verbreden'. Ze pleit ervoor om bewoners als baathouders te betrekken bij de werksessies. Overleg met de provinciale dienst ‘mobiliteit en routenetwerken’ is nodig om verder uit te klaren of het fietspad via het fietsfonds betaald kan worden. Deze dienst kan ook een belangrijke partner zijn in de realisatie . Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Voor de realisatie van de noordelijke woonrand en de verbreding van vallei conform het pilootproject, is sowieso de opmaak van een RUP vereist. Het huidige BPA laat de implementatie van het pilootproject immers niet toe. In dit RUP kunnen de overkoepelende thema's natuurlijk wel een verdere uitwerking krijgen, zoals bijvoorbeeld de tracébepaling van de route voor zacht verkeer. Ook de randvoorwaarden waaraan de bijkomende bebouwing moet voldoen op het vlak van volumetrie, bouwtypologie, ontsluiting en beeldkwaliteit, dienen in dit RUP bepaald te worden. De voorschriften van dit RUP moeten ook zodanig opgesteld worden dat alle eigenaars langs de Grote Hemmenweg dezelfde rechten krijgen.

Kennis Het gedeelte van de Roosterbeekvallei dat in deze studie onderzocht werd, kan niet los gezien worden zijn ruimere context. Inzicht in het volledige beekbekkensysteem is noodzakelijk om de meest efficiënte ingrepen op het vlak van waterberging te realiseren. De provincie is bij het schrijven van dit rapport bezig met een dergelijke studie. Met betrekking tot het verruilen of overdragen van bouwrechten, zou Ruimte Vlaanderen de gemeente kunnen ondersteunen. De waterproblematiek van de gemeente is immers niet enkel op te lossen via enkele binnengebieden. De fundamentele vraag over verdichten en ontvolken komt hier naar boven.

5.4 Conclusies landschapspark en aanbevelingen voor het vervolgtraject Coalities

Instrumenten

Als de Roosterbeekvallei in zijn geheel als landinrichtingsproject weerhouden wordt, is de VLM de meest aangewezen trekker voor dit pilootproject. Met name de inrichting van het Binnengebied-West als 'voorpost' van het vijvergebied, sluit nauw aan bij het takenpakket van de VLM. In het andere geval is het niet voor de hand liggend om een andere partij te vinden die dit project op zich kan nemen.

Als de Roosterbeekvallei in zijn geheel als landinrichtingsproject weerhouden wordt, is de landinrichting het meest aangewezen instrument voor realisatie van het landschapspark. Gelet op de complexiteit van de (verkeersknoop van de) stationsomgeving wordt voor deze specifieke locatie best een afzonderlijk ruimtelijk masterplan opgemaakt. Hierin kan ondermeer de ruimtelijke visie op de aansluiting van de route voor zacht verkeer op de fiets-o-strade en de toegang tot De Wijers scherpgesteld worden.

Voor het beheer van het landschapspark kan een beroep gedaan worden op het Limburgs Landschap dat enkele percelen in eigendom heeft. Wellicht behoort de overdracht van het beheer via beheersovereenkomsten aan ANB ook tot de mogelijkheden. Bij de realisatie van het doorstroommoeras als zuiveringssysteem kan Aquafin samen met VMM en Infrax optreden.

Een masterplan stationsomgeving voor Zonhoven zou de gemeente erg kunnen helpen in het uitzetten van een kader waarbinnen het station als ontwikkelingspool kan groeien, zowel als woonplek en als uitvalsbasis voor toeristisch recreatieve ontwikkelingen (station met startpunt voor fiets toerisme in De Teut, De Wijers en het Kolenspoor).

Net als voor het vorige pilootproject is overleg met de provinciale dienst ‘mobiliteit en routenetwerken’ nodig om verder uit te klaren of het fietspad via het fietsfonds betaald kan worden.

Kennis Het herstel van het natuurlijke grachtensysteem, de realisatie van een doorstroommoeras en een eventuele aftakking van de beek is een complexe opgave die in de stuurgroep nog tal van vragen opriep. Verder onderzoek omtrent de haalbaarheid en de meest effectieve ingrepen op het terrein is noodzakelijk.

AWV is een strategische partner om op het juiste moment de realisatie van de overbrugging van de N74 op de agenda te plaatsen, dit om ervoor te zorgen dat de noodzakelijke budgetten tijdig gereserveerd worden. Vanuit de coalitie opgebouwd rond de Roosterbeekvallei kan de vraag aan AWV gesteld worden, en kan hiervoor de nodige onderbouwing gegeven worden. De taktiek is om eerst een waardevolle plek te realiseren die goed aangesloten is op het centrum en de omliggende wijken, waarbij de waarde van deze verbinding als preferentiële route tussen station en centrum stijgt. Vanuit die positie is een gesprek met AWV over de oversteekbaarheid van de N74 en de stationsknoop een andere soort opgave.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Dit onderzoek zou kunnen kaderen binnen andere lopende onderzoeken over de bovenstroomse wateruitdagingen van de Roosterbeek die ANB op dit moment laat uitvoeren.

5.5 Conclusies recreatie en waterbuffer en aanbevelingen voor het vervolgtraject Coalities

Instrumenten

Als de Roosterbeekvallei in zijn geheel als landinrichtingsproject weerhouden wordt, is de VLM de meest aangewezen trekker voor dit pilootproject. Met name het herstel van het grachtensysteem ten noorden van Limelco, sluit nauw aan bij het takenpakket van de VLM. In het andere geval is het niet voor de hand liggend om een andere partij te vinden die dit project op zich kan nemen.

Als de Roosterbeekvallei in zijn geheel als landinrichtingsproject weerhouden wordt, is de landinrichting het meest aangewezen instrument voor realisatie van het pilootproject. De afkoppeling van het industriegebied, net ten noorden van de Roosterbeek, kan hierin opgenomen worden. Voor de inrichting van het buurtpark kan een landschapsontwerp opgemaakt worden. De gemeente kan hiervoor een ontwerper aanstellen, van zodra voldoende draagvlak aanwezig is bij de omwonenden.

Met betrekking tot het realiseren van grootschalige waterbufferingscapaciteit in de Roosterbeekvallei ligt de focus van de provincie – dienst waterlopen meer stroomopwaarts en minder in dit gebied. De middelen van de provincie zullen dan ook eerder besteed worden aan het realiseren van meer buffercapaciteit en een meer natuurlijke inrichting bovenstrooms. Indien het landinrichtingsproject rond de Roosterbeek zich aandient, dan kan de provincie – dienst waterlopen wel een ondersteunende rol spelen in dit project.

Kennis Het staat niet vast of het creëren van bijkomende waterbufferingscapaciteit in dit gebied door het herstel van het historische grachtensysteem de meest efficiënte ingreep is. Wellicht dat bovenstrooms efficiëntere ingrepen mogelijk zijn. Inzicht in het volledige beekbekkensysteem is noodzakelijk om de meest efficiënte ingrepen op het vlak van waterberging te realiseren. De provincie is bij het schrijven van dit rapport bezig met een dergelijke studie.

Specifiek rond de site van de molen kan een strategisch project opgezet worden samen met de eigenaar en de omwonenden. De gemeente kan hiervoor als trekker optreden. De VLM, ANB en het PNC kunnen binnen de coalitie rond de Roosterbeekvallei inhoudelijke ondersteuning bieden voor de inrichting van het buurtpark.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Maar ook de visuele en educatieve meerwaarde van zulk een systeem op deze plek kan een extra reden betekenen voor een realisatie. Er is immers heel wat extra belevingskwaliteit te winnen met een verbeterd grachtensysteem dat de aanleiding kan zijn voor een educatief verhaal en helpt om de Roosterbeek ook in de perceptie van de omwonenden en recreanten een belangrijke plek te laten innemen.

5.6 Conclusies dorpshart en aanbevelingen voor het vervolgtraject Coalities Rond het centrum en de mogelijke vernieuwingsoperatie is de gemeente de belangrijkste trekker om tot relevante coalities te komen. Ze hebben zelf een belangrijke grondpositie in handen en zijn ook bevoegd voor de ruimtelijke planningsopgaven die deze vernieuwing moeten kaderen. Reeds bij de PPS procedure die nu loopt voor de nieuwe Kwint-site heeft de gemeente deze rol opgenomen, door een ruimtelijke visie mee te geven over de centrum vernieuwing aan de diverse ontwerpteams. De coalitie die hier gevormd wordt tussen gemeente, grondeigenaren en ontwikkelaar met zijn ontwerpers staat of valt met een juiste projectdefinitie. De volgende stap is ook een totaalvisie voor de gemeentelijke kern waarbij zowel openbare ruimteprojecten als bouwvoorschriften voor ontwikkelingen duidelijke randvoorwaarden mee krijgen. Instrumenten Om deze transformatie in goede banen te leiden, en ook andere uitdagingen die zich aandienen op te vangen, is er voor het centrum een masterplan of beeldkwaliteitsplan nodig waarbij ontwerpend onderzoek wordt ingezet om een gedragen visie uit te werken en de strategische belangen van verschillende pistes ook op hun financiĂŤle impact door te rekenen. Daarbij hoort ook het opbouwen van een politiek draagvlak en een participatieve aanpak met de bewoners. Kennis Een beter inzicht in de demografische uitdagingen van Zonhoven centrum en het eventueel omruilen van bouwrechten om andere gebieden te ontlasten zijn de twee kennisdomeinen die een dergelijke studie dienen te begeleiden. Deze passen in de strategie die op Vlaams niveau wordt voorbereid door Departement Omgeving en de Vlaamse Bouwmeester en die ook in Zonhoven zal landen op middellange termijn.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

AANZET VERVOLGTRAJECT

Na de validatie door de stuurgroep van de pilootprojecten voor de Roosterbeek, werden door de opdrachtgever en het ontwerpteam nog een aantal (bilaterale) overlegmomenten georganiseerd. Het doel van deze overlegmomenten is om na te gaan of er draagvlak is bij de partners voor de pilootprojecten en/of wat hun rol kan zijn in het vervolgtraject.

Speficiek voor het pilootproject rond de Bookmolen, werd een aanzet gegeven met de opmaak van een startnota voor een landinrichtingsproject.

6.1 Bilateraal overlegmoment met de provinciale dienst Mobiliteit en Routenetwerken

6.2 Bilateraal overlegmoment met de Vlaamse Landmaatschappij

De dienst Mobiliteit en Routenetwerken staat in voor het mobiliteitsbeleid van de provincie Limburg. De fiets, als meest duurzame vervoermiddel, neemt een centrale plaats in dit beleid in.

Voor de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) is het eindrapport van het Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek een goede basis voor de opmaak van landinrichtingsprojecten. Hiervoor moeten eerst nog één of meerdere landinrichtingsplannen opgemaakt worden die goedgekeurd moeten worden door de minister waarna de VLM het plan kan uitvoeren.

De Dienst Mobiliteit en Routenetwerken ondersteunt de gemeentes in de aanleg van paden voor zacht verkeer met know-how (inzet van een tekenaar en een ingenieur), en kan tot 50% van de aanlegkosten subsidiëren op voorwaarde dat het om vrijliggende paden gaat.

De dienst Mobiliteit en Routenetwerken geeft tijdens het bilateraal overleg met de ontwerpers en Departement Omgeving aan dat de route tussen Zonhoven-centrum en het Vijvergebied recentelijk uit het toeristisch fietsroutenetwerk geschrapt is. De reden hiervoor is dat deze route niet veilig genoeg is en te weinig belevingswaarde heeft. Een alternatieve route langs de Roosterbeek tussen De Teut en het Vijvergebied is voor de verkleining van de maaswijdte van het toeristisch netwerk dus zeker waardevol.

Voor de aanleg van functionele paden kan via de Gemeentelijke Begeleidingscommissie (de GBC-procedure) tot 80% van de aanlegkosten gesubsidieerd worden op voorwaarde dat de paden aangelegd worden conform het vademecum fietsvoorzieningen. De subsidies voor toeristische en functionele fietsroutes kunnen gecombineerd worden, waardoor 100% van de aanlegkosten gesubsidieerd kunnen worden. Subsidies kunnen alleen voor de aanlegkosten ingezet worden, niet voor studiekosten of voor grondverwervingen.

Als link tussen de fietssnelweg ten westen van het spoor en het kolenspoor (thv De Teut) is een route langs de Roosterbeek ook voor het functionele fietsroutenetwerk interessant.

Buiten het instrument landinrichting ziet de VLM nog mogelijkheden voor het Regionaal Landschap om een pilootproject te realiseren voor zover dit in een landschappelijke context ligt en niet te groot is. Grotere pilootprojecten in complexe (bebouwde) gebieden komen niet in aanmerking voor het Regionaal landschap. Hoedanook is ook bijkomende financiering van partners nodig als Regionaal Landschap als trekker optreedt.

Voorafgaand aan de opmaak van het landinrichtingsplan, moeten echter nog een aantal stappen doorlopen worden. De VLM stelt volgende werkwijze voor:

De VLM zag ook nog mogelijkheden voor de uitwerking van het landschapspark tussen de N74 en de N72. Het doorstroommoeras zoals voorzien in het eindrapport, kan immers beschouwd worden als een voorzuivering voor het Vijvergebied.

- Eerst moeten er door de gemeente, in overleg met de stuurgroep, een aantal prioritaire pilootprojectgebieden bepaald worden; - Vervolgens wordt een startnota met kostenraming opgemaakt voor de inrichting van het projectgebied;

De waterkwaliteit van het Vijvergebied valt onder de bevoegdheid van ANB. Als zij middelen ter beschikking kunnen stellen, wordt dit pilootproject ook haalbaar.

- De partners bekijken samen welke middelen zij ter beschikking kunnen stellen;

NB. Het ‘Multifunctioneel Landschap Roosterbeek’ werd door Departement Omgeving ingediend als Landinrichtingsplan (LIP) op de planbegeleidingsgroep van 22 mei 2018. De fiche voor deze aanvraag is opgenomen in de bijlage. Het voorstel werd goedgekeurd en opgenomen in het meerjarenprogramma met het Departement Omgeving als medefinancierder en penhouder in de verdere planvormingsfase.

- Indien voldoende middelen gevonden kunnen worden, kan een landinrichtingsplan opgemaakt worden. In een landinrichtingsplan wordt het projectgebied geïnventariseerd, worden conceptschetsen op perceelsniveau uitgewerkt, worden de te nemen maatregelen in detail beschreven, wordt een afweging gemaakt omtrent de instrumenten die ingezet moeten worden en wordt een kostenraming en -verdeling opgemaakt. De meest haalbare projecten voor de VLM zijn het buurtpark rond de Bookmolen en het landschapspark tussen het Vijvergebied en de N74.

Terugkoppeling met ANB leerde dat er op korte termijn geen middelen ter beschikking gesteld konden worden voor de realisatie van het doorstroommoeras tussen de N74 en de N72, hoewel de ingreep op zich wel interessant is voor de waterkwaliteit van het Vijvergebied.

De VLM haalt nog aan dat er mogelijks nog andere pilootprojecten opgestart kunnen worden. Maar omdat deze gelegen zijn in bebouwd gebied met een complexe eigendomsstructuur, zijn dit voor de VLM minder evidente projecten waar ze bovendien minder ervaring mee hebben.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

6.3 Talkshop met de bewoners van de Noordelijke woonrand De bewoners vragen zich af of de voorgestelde ingrepen wel beter zijn voor de vallei en voor het milieu in het algemeen. Er wordt immers bijkomende bebouwing voorzien.

Tijdens de zitting van 22 augustus 2017 besliste het college van burgemeester en schepenen van Zonhoven om het pilootproject 'Noordelijke woonrand' terug te koppelen met de bewoners en eigenaars van de woningen ten noorden van de Roosterbeek (tussen de Dorpsstraat en de Hazendansweg), om na te gaan of er voldoende draagvlak is voor het pilootproject.

Het ontwerpteam antwoordt dat de voorgestelde ingrepen misschien de bebouwde oppervlakte aan de rand van de vallei vergroten, maar dat het voorgestelde principe ook impliceert De 'talkshop' met de bewoners vond plaats op 10 januari 2018. dat er tegelijkertijd meer ruimte wordt gecreëerd voor Er daagden een 15- tal bewoners op. waterbuffering door het afstaan of minstens het beschikbaar stellen van de achtertuinen aan de waterloop. Deze ruimte Na een kadering van het pilootproject door de gemeente en voor waterbuffering is vandaag niet beschikbaar door de een inhoudelijke toelichting van het pilootproject door de privatisering en de vertuining. De verschillende instanties die ontwerpers, werden de volgende vragen gesteld door de zich bezig houden met de waterbeheersing en de natuurwaarde bewoners. van de beekvallei (VMM, Provincie, VLM, PNC, ANB) zien voldoende mogelijkheden in dit ontwikkelingsprincipe om hun De bewoners vroegen zich af hoe de toegangswegen tot de doelstellingen te realiseren. nieuwe woningen langs de Roosterbeek eruit zullen zien, aangezien deze over hun percelen zullen lopen. Een bewoner vraagt waarom er geen scenario onderzocht wordt waarin Limelco geherlocaliseerd wordt. De ontwerpers antwoorden dat deze toegangswegen geen openbare wegen zijn. Ze bedienen enkel de De ontwerpers antwoorden dat Limelco inderdaad een nieuwe woonclusters, en hebben dus het statuut van een belangrijke druk op de Roosterbeek legt. Maar het bedrijf is (gemeenschappelijke) private oprit. Deze opritten moeten historisch gegroeid op deze locatie en werd als randvoorwaarde maar een minimale uitrusting en breedte hebben. Eventueel voor het onderzoek beschouwd. Bovendien zijn er naast kunnen (delen van) bestaande opritten hergebruikt worden. Limelco nog heel wat knelpunten in het tracé van de beek, met verschillende inrichtingen en constructies die de ruimte voor de De bewoners vinden dat de nieuwe woningen langs de beek onder druk zetten (N74, spoorwegberm, E314...). Iedereen Roosterbeek meer moeten zijn dan kangoeroewoningen. zal dus inspanningen moeten leveren om de waterbeheersing Aan deze woontypologie hangen immers teveel in en rond de beekvallei te verbeteren.

wettelijke restricties vast. Zo zou ook een afzonderlijk adres voor deze woningen tot de mogelijkheden moeten kunnen behoren.

De omwonenden hebben natuurlijk wel het recht om de vraag naar herlocalisatie van Limelco actueel te houden en om dit thema op de politieke agenda te plaatsen. De herlocalisatie van Limelco staat echter los van de afbouw van de noordelijke valleirand. Ook met dit afbouwscenario kunnen al stappen vooruit gezet worden.

De ontwerpers antwoorden dat de woningen langs de Roosterbeek qua omvang en oppervlakte beperkter zijn dan de bestaande woningen langs de Grote Hemmenweg, maar ze zouden inderdaad perfect kunnen functioneren als compacte ééngezinswoning. Meergezinswoningen zijn niet aangewezen op deze plek. In het ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) dat de bouw van deze woningen juridisch mogelijk moet maken, kan verder bepaald worden welke woontypes zijn toegelaten.

De bewoner antwoordt dat Limelco bezwaarschriften indient als er verder naar achter gebouwd wordt op de percelen die rond het bedrijf liggen. Wordt hierdoor het voorgestelde pilootproject niet onmogelijk? De ontwerpers antwoorden dat het uitwerken van een ontwikkelingsscenario, dat steeds gekaderd wordt in de ruimere context van de hele beekvallei, in onderling overleg gevoerd zal worden. Er zal in het proces dus maximaal gezocht worden naar scenario’s en oplossingen die voor alle betrokken actoren aanvaardbaar zijn. Naarmate de betrokkenheid,

De bewoners vragen zich al welke bouwvoorschriften er voor deze woningen zullen gelden? De gemeente geeft aan dat er nog geen stedenbouwkundige voorschriften opgesteld zijn. Dit zal pas gebeuren op het moment dat het RUP wordt opgemaakt. Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Foto van de talkshop met de bewoners, georganiseerd op 10 januari 2018

Een bewoner vraagt of er geen compensaties voorzien zijn voor eigenaars die niet bouwen? Zij verliezen immers een stuk van hun privacy.

ook van Limelco, vergroot zal de kans op bezwaarschriften verkleinen. De ontwerpers hebben er goede hoop op dat een dergelijke oplossing gevonden kan worden. Het voorliggende ontwikkelingsscenario zal wellicht nog wat bijgesteld worden. Misschien dat er voor het wonen in de achtertuinen ten noorden van Limelco (ter hoogte van de buffer) naar een alternatief gezocht moet worden voor het ingetekende scenario (bijvoorbeeld door meer bouwrechten te verlenen langs de Grote Hemmenweg ipv in de achtertuinen).

De ontwerpers antwoorden dat er in het voorliggende scenario van uitgegaan wordt dat iedere eigenaar vrijwillig een stuk van zijn tuin afstaat in ruil voor bouwrechten. Dit impliceert ook dat ze ermee akkoord gaan dat hun buren dit bouwrecht benutten. Bijkomende compensaties voor eigenaars die niet onmiddellijk bouwen, zijn dan ook niet voorzien. Aangezien het om zeer diepe tuinen gaat, valt het verlies aan privacy bovendien nogal mee.

De bewoners vragen hoe snel er gebouwd kan worden langs de Roosterbeek? Een aantal eigenaars geven aan dat ze – omwille van hun leeftijd – hopen dat ze geen tien jaar meer moeten wachten om grond te kunnen ruilen voor extra bouwrechten.

De bewoners vragen hoe er bepaald wordt hoeveel grond er afgestaan moet worden, en hoe dit vertaald wordt in bouwrechten?

De ontwerpers antwoorden dat er eerst een ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) opgemaakt moet worden om te kunnen bouwen. In het verkiezingsjaar 2018 zal dit RUP waarschijnlijk niet meer opgestart worden. Na de verkiezingen kan er in het beste geval op twee jaar tijd een RUP opgemaakt worden. Drie tot vier jaar is echter een meer realistische termijn.

Dit is voor de ontwerpers nog een vraag die bijkomend onderzoek vergt. Misschien kan een systeem uitgewerkt worden waarbij het bouwrecht groter is naarmate de grondinbreng ook groter is? Tijdens de opmaak van het RUP zal hiervoor een gepaste oplossing uitgewerkt moeten worden. 91

De bewoners vragen wanneer er draagvlak genoeg is om het pilootproject op te starten

Conclusie: Hoewel er bij de aanwezige bewoners nog veel vragen zijn omtrent het pilootproject 'Noordelijke woonrand', wordt het voorstel niet bij voorbaat afgewezen. Integendeel, een aantal bewoners staan uitermate positief tegenover het initiatief.

De ontwerpers antwoorden dat de ruimtelijke oplossing voor de vallei beter wordt naarmate meer eigenaars instappen. Van een aantal eigenaars is het cruciaal dat ze mee in het verhaal stappen (op de plaatsen waar de vallei het smalst is). Op andere plaatsen kunnen wel alternatieve oplossingen bedacht worden waarbij de vallei rond een perceel heen gaat. Het spreekt voor zich dat dergelijke oplossingen de uitzondering moeten zijn.

Op de vraag of er voldoende draagvlak is voor de opmaak van een RUP, kan positief geantwoord worden. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat een snelle actie de voorkeur heeft omdat het draagvlak nu groot is, en dat dat over vijf of tien jaar wel anders kan zijn. Er is echter nog bijkomend onderzoek nodig , met name omtrent de bepaling van de bouwrechten en het aandeel grond dat hiervoor afgestaan moet worden. Dit moet gebeuren in het kader van het RUP, en in overleg met de betrokken bewoners.

Een andere oplossing kan zijn dat er met deze eigenaars een aangepast beheer van de tuin en omheining overeengekomen wordt. PNC wil hierin een educatieve en sensibiliserende rol opnemen. Conclusie is dus dat het merendeel van de eigenaars zich toch achter dit ontwikkelingsprincipe moeten scharen, opdat het haalbaar zou zijn. Gefaseerde bebouwing is mogelijk, maar eigendom beschikbaar stellen of afstaan ifv ruimte voor de beek zou gelijktijdig moeten gebeuren. Door de drempel te verlagen (geen bouwverplichting, initiatief ligt bij de individuele eigenaar, flexibele samenwerkingsmogelijkheden) hopen we zoveel mogelijk eigenaars te kunnen overtuigen. De bewoners vragen of er ook bijkomend verdicht kan worden langs de Grote Hemmenweg? Dit is voor de ontwerpers en de gemeente een terechte vraag, maar het onderzoek naar de verdichtingsmogelijkheden in Zonhoven zou breder gevoerd moeten worden dan enkel op niveau van de Grote Hemmenweg (beter is op niveau van de dorpskern, of de gemeente). Dit onderzoek â&#x20AC;&#x201C; hoewel dus zeer relevant - valt echter buiten de scope van deze opgave.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

6.4 Aanzet startnota omgeving Bookmolen Context van de opdracht

Ruimtelijke context

Tijdens het bilateraal overlegmoment met het Department Omgeving en de ontwerpers, gaf de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) aan dat het eindrapport van het Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek een goede basis is voor de opmaak van landinrichtingsprojecten, maar dat er nog een aantal stappen gezet moet worden alvorens tot een project kan worden overgegaan. Zo moet de gemeente een aantal prioritaire projecten aanduiden, en moet er een startnota met kostenraming opgemaakt voor de inrichting van het projectgebied.

De omgeving van de Bookmolen is één van de drie pilootprojecten die in het Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek werden weerhouden, zoals is aangegeven op de figuur bovenaan op de pagina hiernaast. De vijvers rond de Bookmolen is de laatste locatie in Zonhoven waar de Roosterbeekvallei nog enigszins als natuurlijk landschap beleefbaar is vanaf het openbaar domein. Op andere plaatsen gaat de vallei verscholen achter bebouwingslinten, of is ze volledig ingenomen door achtertuinen. Daarnaast is het gebied interessant om de continuïteit van de beekvallei als groene verbinding te versterken.

Voor de omgeving van de Bookmolen diende er zich in de loop van 2018 een opportuniteit aan: de molen was aangekocht door een particulier, die er wenste een woning in onder te brengen. De nieuwe eigenaar van de molen kwam zich bij de gemeente bevragen over de mogelijkheden van de molen en de achterliggende vijvers. Deze vraag bracht het pilootproject rond de Bookmolen opnieuw in een stroomversnelling.

In omgeving van de Bookmolen kunnen in het kader van het onderzoek naar de ecosysteemdiensten van de Roosterbeek een aantal quick-wins gerealiseerd worden. Het woongenot van de omliggende woonstraten kan vergroot worden indien men erin slaagt om een publiek toegankelijk landschapspark te creëren rond de molen en de vijvers. Dit landschapspark kan ook (in beperkte mate) het waterbergend vermogen van de beekvallei vergroten, en kan de groene recreatie in de Roosterbeekvallei versterken, als het binnengebied met de vijvers kan aangesloten worden op het fietspad langs de beek.

De gemeente besliste in de zitting van 16 januari om in overleg met de nieuwe eigenaars een startnota voor de omgeving van de Bookmolen op te laten maken door Delva Landscape Architects en Plusoffice, en hiervoor een studiebudget ter beschikking te stellen. In het proces werden ook de sleutelactoren betrokken i.c. de VLM, de dienst waterlopen van de provincie Limburg, het Agentschap Natuur en Bos (ANB) en het Provinciaal Natuurcentrum (PNC).

Pilootproject landschapspark

Pilootproject noordelijke woonrand

Pilootproject recreatie en waterbuffer

Synthesekaart met overzicht van de 3 pilootprojecten (boven) en foto van de omgeving van de Bookmolen vanaf de Oppelsenweg (onder)

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Bestaande toestand Hoewel de omgeving van de Bookmolen nog in grote mate onbebouwd is, en nog overduidelijk beschikt over de nodige landschappelijke kwaliteit, is de belevingswaarde van het binnengebied tussen de Katschoteseweg, de Spierhoofseweg en de Oppelsenweg vandaag uitermate beperkt. Dit komt omdat het gebied ontoegankelijk is.

Spierhoofseweg landschap niet beleefbaar

Het volledige binnengebied is geprivatiseerd: het ligt grotendeels in de achtertuinen van de omliggende woningen. Dit is vooral het geval aan de noorden westzijde, langs de Katschotseweg en de Spierhoofseweg. Bovendien lopen de toegangen tot het binnengebied vanuit de omliggende woonstraten over privaat domein. De twee vijvers in het binnengebied behoren qua eigendomsstructuur bij de Bookmolen

Kats ch

otse weg

beperkte waterberging

De inrichting van het gebied levert vandaag geen bijdrage aan de belevingswaarde, noch aan het waterbergend vermogen van het binnengebied. Met een gepaste inrichting zijn op dit vlak nog grote winsten te boeken.

landschap niet bereikbaar

watermolen verscholen Oppelsenweg

De molen tenslotte ziet er wat verwaarloosd uit. Het historische hoofdvolume gaat verscholen achter hedendaagse aanbouwen, waardoor het gebouw veel van zijn authenticiteit verloren heeft. Het goede nieuws is dat de nieuwe eigenaars de ambitie hebben om de molen zoveel mogelijk zijn historische verschijningsvorm terug te geven. Door zijn ligging langs de Oppelsenweg vormt de molen een uitermate geschikte instapplek voor het achterliggende buurtpark.

Luchtfoto bestaande toestand met aanduiding van de knelpunten (boven) en historische en recente foto van de molen (onder)

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Afbakening van het projectgebied Een blik op het gewestplan verklaart waarom het binnengebied vandaag grotendeels onbebouwd is: het is ingekleurd als parkgebied. In feite zou er daarom in het binnengebied helemaal geen private bebouwing mogen voorkomen, dus ook geen kleine bijgebouwtjes die zijn opgericht in de achtertuinen van de woningen. Omdat de grens tussen woongebied en parkgebied in het gewestplan scherp wordt vastgelegd, is het gemakkelijk om op een objectieve manier het projectgebied af te bakenen: het ligt voor de hand dat de juridische grens van het gewestplan ook de grens is voor het landschapspark dat we willen creĂŤren. De realisatie van een landschapspark brengt zodoende de feitelijke invulling van het binnengebied dichter bij de juridische bestemming. De Bookmolen zelf ligt ook in parkgebied. Dit betekent dat het realiseren van een woonfunctie in de molen vandaag niet voor de hand ligt. De molen is daarnaast ook opgenomen in de Inventaris Bouwkundig Erfgoed. De juridische context en randvoorwaarden omtrent de bouwmogelijkheden en toelaatbare bestemmingswijzigingen zullen verder onderzocht moeten worden.

Kats ch

Hazend

otse weg

answeg

Spierhoofseweg

Oppelsenweg

Detail gewestplan (boven) en plankaart met de gewenste inrichting van het landschapspark (onder)

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Ingrepen in functie van het waterbergend vermogen Om het waterbergend vermogen van het binnengebied te verhogen, wordt het profiel van de beek aangepast naar een zogenaamd accoladeprofiel (zie figuur hieronder). Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor waterberging, en ecologisch interessantere oevers. Ten noorden van de grote vijver kunnen bijkomende wadi's gecreëerd worden die tijdens piekmomenten water vasthouden.

Om de omliggende woningen te beschermen tegen overstromingen, worden twee dijklichamen opgeworpen tussen de vijvers en de achtertuinen. Het waterpeil van de vijvers kan geregeld worden met twee dammen (zie plankaart op de bladzijde hiernaast). De grond voor deze dijken kan ter plaatse gewonnen worden uit de uitgraving van de wadi's.

answeg Hazend

otse weg Kats ch

De bijkomende buffercapaciteit in het binnengebied creëert marge voor het afkoppelingsproject van de riolering in de Spierhoofseweg. Momenteel wil Aquafin, de uitvoerder voor dit project, een perceel langs de Boddenweg aankopen om bijkomende buffercapaciteit te creëren. Door de realisatie van het landschapspark is deze aankoop overbodig en kan bovendien aan Aquafin gevraagd worden om het beheer van het landschapspark te co-financieren.

Spierhoofseweg

Oppelsenweg

Bovenop de dijken wordt een wandelpad aangelegd, waardoor het binnengebied ook toegankelijk is tijdens nattere periodes. Vanaf het wandelpad heeft men een overzicht over het waterrijke landschap (zie referentiebeeld op de figuur hiernaast).

Strategie voor de aanleg van de dijken (boven) en gewenst profiel van de Roosterbeek in het landschapspark (onder)

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

100

Plankaart met de nieuwe dijkjes en dammen (boven) en referentiebeeld voor de inrichting van het landschapspark (onder)

101

Ingrepen in functie van de groene recreatie Om het gebied beleefbaar te maken (en te laten functioneren als een publiek toegankelijk buurtpark), wordt een netwerk van paden aangelegd dat rond de vijvers en wadi's heen loopt. Om dit pad te kunnen realiseren, moeten (delen van) de private achtertuinen aan het landschapspark toegevoegd worden. Ook in functie van het beheer van het park op langere termijn, is het nodig dat over deze gronden 'beschikt kan worden'. In ruil krijgen de omwonenden een ecologisch interessant park aansluitend op hun private tuin, dat op kosten van de overheid wordt onderhouden.

Afhankelijk van het aantal eigenaars die bereid zijn om in het project mee te stappen, kunnen verschillende padenstructuren uitgewerkt worden. De ruggengraat van dit netwerk wordt gevormd door een lusvormige wandelroute rond de vijvers en wadi's.

Bijkomende doorsteken kunnen deze lus aantakken op de omliggende woonstraten, waardoor de doorwaadbaarheid en toegankelijkheid van het binnengebied vergroot. Deze doorsteken zorgen er ook voor dat het binnengebied beter aansluit op het bestaande recreatieve fietsroutenetwerk dat Om de private tuinen aan het publieke park toe te voegen, passeert via de Hazendansweg in het oosten. laat het instrument landinrichtingsplan verschillende mogelijkheden toe, gaande van onteigening tot erfpacht of beheersovereenkomsten. Verder overleg met de individuele eigenaars is nodig om te bepalen wat haalbaar is.

Kats ch

Hazend

otse weg

answeg

Spierhoofseweg

Oppelsenweg

Referentiebeeld van de natuurlijke omgeving

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

Isometrie met de inrichting van het landschapspark (boven) en plankaart met de gewenste inrichting van het landschapspark (onder)

102

103

Ingrepen rond de Bookmolen De Bookmolen is opgenomen in het register van bouwkundig erfgoed, wat wijst op zijn intrinsieke historische waarde. De huidige eigenaars hebben de intentie om een woning in de molen te realiseren, met respect voor de historische waarde van het gebouw. Voor de realisatie van het landschapspark is het belangrijk dat de molen als instapplek voor het achterliggende parkgebied kan functioneren. Een publieke functie in de molen, zoals een horecagelegenheid of B&B zou hiervoor ideaal zijn. Er is dan wel een uitbreiding van het bouwvolume noodzakelijk en bijkomende parkeergelegenheid. De invulling van de molen met een woonprogramma is ook combineerbaar met de functie als (publieke) instapplek, maar vereist de nodige aandacht voor de privacy van de bewoners. Daarom wordt het publieke pad naar het landschapspark ten oosten van de molen gelegd, aan de kant van de vijver. Dit pad verbindt de Oppelsenweg met de lusvormige wandelroute rond de vijvers. Het pad en de buitenruimte rond de molen

krijgen een landschappelijke inpassing: qua inrichting maken ze integraal deel uit van het landschapspark. Zo maakt ook de molen, ongeacht de functionele invulling, deel uit van het park. Als de buitenruimte rond de molen geen publiek gebruik heeft, kan aan de hand van groenaanplantingen en/of grachten de privacy gegarandeerd worden, zonder dat er harde grenzen zoals hekken of draadafsluitingen gerealiseerd moeten worden. De private tuin bij de woning bevindt zich aan de westzijde van de molen, onttrokken aan het zicht van de Oppelsenweg, en uitkijkend over het landschapspark. Ook aan deze zijde kunnen grachten en aanplantingen de privacy garanderen. Naar realisatie toe kan de uitwerking van de molen (als woning) een andere timing volgen als de uitwerking van de achterliggende vijvers (als landschapspark). Voor het publiek toegankelijk stellen van de achterliggende vijvers kan de gemeente met de eigenaars een aparte erfdienstbaarheid afsluiten.

recreatie plek

watermolen hersteld

privĂŠ tuin

Isometrie met de inrichting van de omgeving van de molen Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

zicht richting het park

landschappelijke inrichting

Referentiebeelden van recreatieve activiteiten in het landschapspark (boven) en plankaart met de inrichting van de omgeving van de molen (onder) 104

105

Maatschappelijke kosten-batenanalyse

Evaluatie van het onderzoek

Op basis van de inrichtingsschets voor het landschapspark, werd door Witteveen en Bos een maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) opgemaakt. De integrale MKBA-nota is opgenomen in de bijlage.

Alle sleutelactoren die in het proces voor de opmaak van de startnota betrokken waren, evenals de eigenaars van de Bookmolen, beschouwen het landschapspark als een haalbaar, interessant projectvoorstel.

De conclusie van de nota is duidelijk. De kosten voor de aanleg van het landschapspark, inclusief de aanleg en het onderhoud van het fietspad tussen het Kolenspoor en het station en de fietstunnel onder de N74, bedragen ongeveer 1,9 mio euro (zie tabel rechts bovenaan).

Na een toelichting van het projectvoorstel besliste het college op 20 maart 2018 echter om niet verder te gaan met de opmaak van de startnota, en het pilootproject voor de omgeving van de Bookmolen voorlopig on hold te zetten.

De maatschappelijke baten van het project bedragen ruim 5 mio euro (zie tabel rechts onderaan). Vooral de recreatie- en verkeersveiligheidsbaten wegen sterk door (voor zover het landschapspark deel uitmaakt van het verkeersvrije fietspad tussen het Vijvergebied en Teut-Tenhaagdoorn). De waterbaten vallen dan weer wat tegen. Voor deze baten geldt dat het beter is om ze op een hoger schaalniveau, voor een groter samenhangend pakket van maatregelen te bekijken. Uit de kostenbatenberekening kan geconcludeerd worden dat het pilotproject een investering is die maatschappelijk loont.

Uit de MKBA blijkt duidelijk dat de aanleg van (enkel) het landschapspark een relatief lage kost is. De kosten hiervoor - inclusief onderhouds- en beheerkosten - werden geraamd op bijna 117.000 euro. Bovendien kan de aanleg van het landschapspark als autonoom project uitgevoerd worden, los van de realisatie van de tunnel en het fietspad. Hoewel de maatschappelijke baten in dit geval veel beperkter zijn, kunnen er toch enkele quick-wins gerealiseerd worden op het vlak van woongenot en waterbeheersing. Ook de positieve aandacht die de Roosterbeek met dit project zou krijgen, kan bijdragen aan het maatschappelijke draagvlak voor de andere pilootprojecten. Als de eigenaars beslissen om door te gaan met de renovatie van de Bookmolen, blijft het dus belangrijk dat de gemeente erop toeziet dat de ruimtelijke uitgangspunten van dit onderzoek meegenomen worden in de heraanleg van de buitenruimte rond de molen en de vijvers. Zodoende kan het landschapspark naar de toekomst toe alsnog (gefaseerd) uitgebouwd worden.

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

106

107

BIJLAGEN

7.1

Ecosysteemdiensten matrix

7.2

Ecosysteemdiensten kaartspel

7.3

Verslagen en programmakaarten participatieve tekensessies

7.4

Verslagen stuurgroepvergaderingen

7.5 Fiche Landinrichtingsproject De Wijers 'Mangelbeek Roosterbeek'/Voorstel Landinrichtingsproject 'Multifunctioneel Landschap Roosterbeek' in Zonhoven 7.6

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek

108

Maatschappelijke kosten-batenanalyse landschapspark omgeving Bookmolen

109

7.1

Ecosysteemdiensten matrix

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

7.2

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

Ecosysteemdiensten kaartspel

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

ra a

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

pss traa t

weg

Dor Ontwikkelmogelijkheid magazijnen

Ecologische oevers

Waterbuffer om flessenhals te ontzien

den

weg

Verbinding scholen en recreatieroute

Poort naar beekvallei

baan

Limelco PE afdeling

Boomk enswe

kwa

terst raat

Grote Eggestraat

50m

100m

eg ensw oomk BDeelgebied n stadsmagazijnen e Guld Programmakaart

er Genk

Recreatieve route rchting open landschap Waterbuffer

Wonen met zicht op water

Natte natuurbeleving

Beek als bestemming en begeleiding naar centrum

Wonen met zicht op water

Sprin

m bee Dijk

wij

Poort naar beekvallei

Flessenhals als entree

n Zo De

emmen

Grote H

Waterbuffer

Relatie scholen en natuur

ituu

Centrumplein als bestemmin Kerkpleing

lst

ine

Kle

enw

m em

ins

ans

Gulden

m rch

rwe

str

nt Ka

ve n

rstraat Kreme 200m

Limelco Productie

Limelco Opslag verpakking

Limelco Kantoor

Verslagen en programmakaarten participatieve tekensessies Limelco Loskaaien

Limelco Poedertoren

Limelco Opslag grondstoffen en verpakkingen

7.3

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

tee

s om Bo

ra at

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN Foraky Fabriek in relatie tot recreatieve route

kwe

Don

Dellest

Katschitstraat

N72

Oversteek

Pleisterplaats aan het water

Waterbuffer voor sluis

N74

Hog

Open maken beek en ecologisch beheer oevers

raat

100m

Programmakaart

b Dijk

d eem

eg enw

200m

400m

Deelgebied Centrum/Vijvergebied

Landschapspark ecologisch beheer

Ecologische beheer graslanden bos en oevers

Waterbuffer landschappelijk ingepast

Sluis complex Oversteek Landschapspark ecologisch beheer Sluis complex

Vlonderpaden over natte natuur

Sluis complex

Vlonderpaden

Aangename recreatieve verbinding met centrum

mm Grote He

aters

Aantakken Fietsostrades

N72

eldw

Landschapsontwikkeling

Oversteek N74 woon-werk verkeer

hin

ld Ve

eg e Valw

Kerkplein

aat t

merv nkw

Recreatiedruk afnemen in beschermd natuurgebied

Wijvestraat

ns ege

st Eng

g ewe

N74

sstr aa

Tim Spri

Verbinding station met recreatieve route

Het Zant

Dorp str

st ne

ns n Zo

ke De

st ra at

enweg

we g

traa t

wijz er

Grote Eggestraat

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

H o ant

Be m rch

orw

ans ins ituu t

Zuiveren water in beekvallei

erbaa

Genk

Limelco Productie

Limelco Kantoor

Limelco Loskaaien

Vergroten infiltratie- en buffecapaciteit industrie Aldi

Zuivering Chemisch magazijn

IGL

Gulden

kw Sprin ater

50m

Programmakaart

100m

200m

Gescheiden riool in relatie met waterbuffering Limelco

Recreatieve verbinding richting Kolenspoor

Deelgebied Grote Hemmen

Groene daken als buffer regenwater

Landschappelijk interessante waterbuffer

Aluzon

ldweg

Ecologisch beheerde oevers

rstraat Limelco Opslag verpakking

Limelco Poedertoren

IGL

Centraal groen ontmoetingsplein

Limelco Opslag grondstoffen en verpakkingen

Boddenve

Meer spoelwater opnemen bij wateroverlast

Limelco PE afdeling

Kreme Waterplein herbruik water

Poort naar recreatie route

Landschappelijk interessante waterbuffer Beek als bestemming en begeleiding naar centrum

eg mmenw

Poort naar recreatie route

e Grote H

enw

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

m em

Kludweg

Boomk enswe g

stra at

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

7.4

Verslagen stuurgroepvergaderingen

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

7.5 Fiche Landinrichtingsproject De Wijers 'Mangelbeek Roosterbeek'/Voorstel Landinrichtingsproject 'Multifunctioneel Landschap Rossterbeek' in Zonhoven

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN

7.6

Maatschappelijke kosten-batenanalyse landschapspark omgeving Bookmolen

Atelier Multifunctioneel Landschap Roosterbeek - BIJLAGEN