T.OP Limburg territoriaal ontwikkelingsprogramma
ruimte voor groei
INTRODUCTIENUMMER
“Limburg staat voor een hele uitdaging: de sluiting van Ford Genk is een harde dobber en de lokale economie vertoont een aantal zwakheden. Maar de regio heeft ook een unieke kans om de huidige situatie om te buigen tot een opportuniteit. Via een gerichte en vernieuwende aanpak kan Limburg terug aanknopen bij de economische groei en op lange termijn een duurzamer economisch weefsel uitbouwen. Dit is het moment bij uitstek om aansluiting te zoeken bij de nieuwste economische en maatschappelijke trends, iets waar de SALK strategie ook duidelijk op aanstuurt.” SALK (Strategisch Actieplan Limburg Kwadraat) /2013
“De regio is op zoek naar een economische heroriëntering, maar ook naar het verstedelijkingsmodel dat daarbij past. Bij gebrek aan grote steden rijst de vraag hoe de metropolitane conditie er moet uitzien in Limburg. Sterk inzetten op ‘netwerken’ moet een basis vormen voor een toekomstig model. Een model met een sterke circulaire economie en een goede connectiviteit tussen strategische plekken. Binnen het kader van een uniek landschap, kan het Limburg een nieuw en uniek duurzaam welvaartsperspectief geven.” T.OP (Territoriaal Ontwikkelingsprogramma Limburg) /2015
02
De sluiting van Ford Genk zal het economische en maatschappelijke landschap in Limburg ingrijpend veranderen, net als bij de sluiting van de mijnsites eind jaren 80. Om die transformatie een positieve impuls te geven, investeerders aan te trekken en duurzame jobs te creëren, zetten de sociaal-economische actoren hun schouders onder een gedeeld strategisch plan (SALK). De ruimtelijke pijler van SALK zorgt ervoor dat maximaal wordt ingespeeld op de gebiedseigen kenmerken van Limburg. Het Territoriaal Ontwikkelingsprogramma (T.OP) wil de economische en ruimtelijke ontwikkeling in de regio beter op elkaar afstemmen. Zo worden economie én regio sterker en worden nieuwe kansen gecreëerd. T.OP zet vooral in op het centrale gebied van Limburg, waar de sluiting van Ford zich het meest laat voelen. Al wordt met T.OP de regionale ontwikkeling van heel Limburg gevoed.
01
Ruimte voor SALK Wie met een ruimtelijke bril naar Limburg kijkt, ziet veel mogelijkheden. Een aantrekkelijk landschap met een sterke natuurontwikkeling en een uniek fietsroutenetwerk. Een gebied dat doorkruist wordt door grote infrastructurele lijnen van snelwegen, spoorwegen en de economische as van het Albertkanaal. Een stuk Vlaanderen midden in de Europese deltametropool waar nog ruimte is, maar waar de opties soms beperkt lijken. De ‘Stad Limburg’ heeft niet alleen een andere configuratie en dynamiek, maar ook andere uitdagingen dan steden zoals Gent, Antwerpen of Brussel. Waar er in grote delen van Vlaanderen demografische druk is, staat Limburg voor een status quo.
De kiemen voor extra groei en welvaart zijn aanwezig, maar Limburg moet haar troeven gericht uitspelen en krachten bundelen. Innovatief omgaan met de overcapaciteit van de ruimte kan oude structuren opnieuw leven inblazen mét versterking van het waardevolle (woon)landschap. Denk aan nieuwe energielandschappen of andere duurzame technologieën die de identiteit van de regio als ideale plek voor wonen en werken verder vormgeven.
02
KANSEN IN BEELD BRENGEN T.OP Limburg wil meerwaarde creëren door investeringsplannen aan elkaar te koppelen vanuit sterke ruimtelijke logica’s. T.OP zoekt win-winsituaties tussen Vlaamse partners onderling, tussen lokale initiatieven en ambities op Vlaams niveau, tussen realisatietrajecten op korte en lange termijn. De dialoog tussen de verschillende actoren wordt gevoed, door onderzoek
van wat is en ruimtelijk ontwerp van wat mogelijk is. Wenselijke én ambitieuze samenwerkingstrajecten worden samen met belanghebbenden opgespoord met als doel ze op termijn ook samen te realiseren. De resultaten zijn geen bindende plannen, maar ‘kanskaarten’ van gebieden en plekken waar ruimtelijke win-wins mogelijk zijn. Ze brengen in beeld waar en hoe ambities en investeringsplannen
van meerdere actoren kunnen samengaan. Ze testen en prikkelen de verbeelding door creatief in te spelen op maatschappelijke en economische transities. Tijdens dit interactieve proces met overheden, ontwerpers en experten zijn drie uitdagingen bepaald waarvoor de ruimtelijke invalshoek een grote meerwaarde biedt: een innovatief ondernemingsklimaat, vrijetijdseconomie en gezonde verstedelijking.
03
Drie sporen 01 Innovatief ondernemingsklimaat: Poort Limburg SALK zoekt aansluiting bij economische en maatschappelijke transities. Zo wordt nagegaan hoe de interactie tussen bedrijven en innovatie-actoren in de maakindustrie gestimuleerd kan worden. Ruimte speelt daarin een belangrijke rol. Hoe worden wonen en werken met elkaar verzoend en waar kunnen ze elkaar versterken? Hoe kunnen we het oude industriële weefsel of de strategische terreinen opnieuw activeren? Economische transities die gebaseerd zijn op uitwisseling en samenwerking of het sluiten van kringlopen vragen van de bedrijfslocaties een heel andere invulling dan een traditionele lineaire economie.
02 Vrijetijdseconomie: Park Limburg SALK wil het wandel- en fietstoerisme promoten en de sectorgroei maximaal benutten. De ruimte voor natuur en het mijnerfgoed zijn een groot
strategisch voordeel van de regio. De fietsroutes, recreatieve bestemmingen en landschappelijke troeven liggen voor de hand. De ruimtelijke ondersteuning ervan betekent een betere verbinding en verknoping van dit topaanbod. Het verhogen van de belevingswaarde, de toegankelijkheid en de ruimtelijke samenhang moeten de sector op lange termijn versterken.
03 Gezonde verstedelijking: Stad Limburg SALK streeft naar een kwalitatief investeringsklimaat. Dat veronderstelt voldoende stedelijke dynamiek, een aantrekkelijk verblijfslandschap en een gezonde leefomgeving. Steden zijn de drijvende kracht achter economische vernieuwing. Welk verstedelijkingsmodel past bij de economische heroriëntering na de sluiting van Ford Genk? Hoe kunnen we op de juiste plekken voldoende stedelijke kritische massa creëren voor multimodaal transport, creativiteit en voorzieningen?
De voorgaande drie uitdagingen verbinden economische doelstellingen aan ruimtelijke vraagstukken. Nieuwe ruimtelijke koppelingen worden gemaakt tussen de economische transities, de ‘ontginning’ van gebiedseigen sterktes en het stedelijk ontwikkelingspotentieel. Die overkoepelende ambitie werd RE-MINE genoemd, met een knipoog naar het Limburgse mijnverleden en de nood aan een vernieuwende blik. Drie RE-MINE trajecten zijn in 2014 van start gegaan.
04
1
2
3
kanskaart
motor van de nieuwe economie 1 2 3
Greenville Corda Bioville
4 5 6
Ford-site C-mine Thor
SPOOR
01
6
RE-MINE Poort Limburg
Doelstellingen op lange termijn Ondersteunen van de herontwikkeling van Poort Genk als motor voor de nieuwe maakindustrie (meer grondstoffen hergebruiken, meer werkgelegenheid creĂŤren, de beschikbare ruimte beter invullen en bedrijven op nieuwe manieren laten samenwerken).
5
Versterken van de ruimtelijke samenhang tussen kennisinstellingen, incubatoren en bedrijvigheid.
Realisaties op middellange termijn Pilootproject(en) om de principes van een circulaire economie te realiseren. Pilootproject(en) om de stedelijke inbedding van de economie waar te maken. 4
Aangepast beleid en instrumentarium om bedrijvigheid en/of stedelijkheid te verweven en stromen van materialen, energie en kennis te sluiten.
Acties vandaag Partnerschaps- (community formation) en kennisopbouw om het potentieel van de circulaire economie in de Genkse regio in kaart te brengen en te activeren. Er wordt onderzocht welke (ruimtelijke) voorwaarden vervuld moeten zijn om de circulaire economie te stimuleren en investeringen aan te moedigen. Kansrijke cases die als voorbeeld of pilootproject kunnen dienen, worden uitgewerkt met bedrijven uit de (ruimere) regio als belangrijke partners.
Dit is een gezamenlijk traject van Ruimte Vlaanderen, OVAM, Agentschap Ondernemen, steden en gemeenten in de regio Genk, Provincie Limburg, UHasselt en NV De Scheepvaart.
05
1
2
3
belevingskapitaal
fietsroutenetwerk en trekpleisters 5
4
37
6 35
33
36
7 34
8
32
30 38
31 29
28 27 39
41
40
RE-MINE Park Limburg
Doelstellingen op lange termijn
Realisaties op middellange termijn
Uitbouw van een regionaal landschapspark in de vorm van een openruimtenetwerk, opgespannen door de landschappelijke troeven, belevingsroutes en multifunctionele recreatieve poorten.
Pilootproject(en) voor de doorontwikkeling of schaalvergroting van toegangspoorten om het toeristisch-recreatief potentieel van het Nationaal Park en de Wijers te optimaliseren.
Versterken van de groenblauwe dooradering als ecologisch netwerk.
Van een fietsroutenetwerk naar een belevingsroutenetwerk.
SPOOR
02
10 9
15
17
18
16
11 13 19
12
20
14
26
21 25
22 24
23
Acties vandaag Partnerschap in projecten die de landschappelijke en ecologische structuur versterken. Ontwerpend onderzoek voor de mogelijke ontwikkeling van de recreatieve poorten Bolderberg en Terhills op lange termijn. Een stappenplan voor realisatie dat voortbouwt op de huidige investeringsplannen.
Dit is een samenwerking tussen onder meer Ruimte Vlaanderen, VLM, ANB, betrokken gemeenten, Provincie Limburg, LRM, Toerisme Limburg, RLKM, partners van de Wijers en KU Leuven.
06
kanskaart
kolenspoor als nieuw energielandschap
SPOOR
03 RE-MINE Stad Limburg
Realisaties op middellange termijn Aangepast beleid en instrumentarium voor verdichting en leegstand.
Doelstellingen op lange termijn Strategische verdichting, verdunning of verweving van wonen en werken samen met de uitbouw van een innovatief, multimodaal vervoersmodel om de stedelijke dynamiek te vergroten. Regionale ontwikkeling van het Kolenspoor als multifunctionele structuur en verbindingsas, met hoogtechnologische toepassing van energievoorziening of mobiliteit.
Pilootproject(en) om de principes van slimme verdichting en verbinding te realiseren, inspelend op vernieuwing in mobiliteit, energievoorziening of ecologie.
Acties vandaag Partnerschaps- en ideeontwikkeling rond slimme verdichting en verbinding (bv. Lanaken en campus Diepenbeek), rond het Kolenspoor als katalysator voor de herontwikkeling van de regio en rond verbrede concepten van multimodale ontsluiting aangepast aan de regio (inclusief Europese fondsverwerving).
Dit is een samenwerking tussen onder meer Ruimte Vlaanderen, ANB, MOW, VLM, Provincie Limburg, betrokken gemeenten, UAntwerpen en Nederlandse partners.
07
Daadkracht om te realiseren Synergie realiseren tussen ruimtelijke en economische ontwikkeling is de grote ambitie van T.OP Limburg. Van “bovenaf alleen” volstaat niet om die uitdaging aan te gaan. Zoals ook visies als het streekpact beklemtonen, is het essentieel dat de betrokken partners samen aan het werk gaan om Limburg naar een hoger sociaaleconomisch niveau te tillen. Ook het verschil tussen overheid en ondernemer wordt vager. Ondernemingszin bij de publieke sectoren is een succesfactor voor gebiedsgerichte ontwikkeling. De vele actoren die aan de RE-MINE trajecten werken, hebben alvast
één ding gemeen: de wil om samen actie te ondernemen. Met die inzet is T.OP Limburg toegevoegd aan het bestaande beleid. De bestaande regelgevende kaders blijven gelden en de realisatiegerichtheid of daadkracht worden vergroot. Er wordt ook gemikt op efficiëntiewinsten. Ontwerpend onderzoek, partnerdialoog en beleidsinnovatie zijn de tools om dit voor de drie RE-MINE uitdagingen te realiseren. De winst die met die tools voor ogen wordt gehouden, is maatschappelijke vooruitgang door:
draagvlakverbreding en (internationale) zichtbaarheid; gedeelde visievorming; kostenbesparing door afstemming van (Vlaamse) investeringsagenda’s; extra middelen via (Europese) fondsverwerving; gezamenlijke actie en effectieve realisatie.
08
T.OP Limburg wordt uitgewerkt onder regie
Het is een open en uitnodigend proces om
van Ruimte Vlaanderen, OVAM,
partners en hun ontwikkelingsplannen te
VLM, ANB, Agentschap Ondernemen,
engageren voor RE-MINE.
Provincie Limburg, Stad Genk, LRM en Toerisme Limburg.
Meer informatie op toplimburg.ruimtevlaanderen.be
VLAAMSE LAND MAATSCHAPPIJ
Team T.OP Limburg bij Ruimte Vlaanderen: Liesl Vanautgaerden (project manager), Inge Bangels, Viviane Claes, Inge Coelmont, Christine Daniels, Els Geerts, Marthe Reumers & Rosita Vanbergen. Beeldmateriaal met medewerking van: Dominiek Lens: 05, 06, 07 Maat ontwerpers: 03 Uncompressed: 03, 04 Absoluut: concept en lay-out
Verantwoordelijke uitgever: Peter Cabus, Ruimte Vlaanderen, Koning Albert II-laan 19 bus 12, 1210 Brussel.
019
T.OP Limburg