82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
Τούλας Μπούτοσ Ιατρού αναισθησιολόγοσ - λογοτέτνιδος
Ο
Κ. Καβάθεο γελλήζεθε ηνλ Απξίιην ηνπ 1863 ζηελ Αιεμάλδξεηα ζηελ νδό εξίθ. Από παηέξα πινύζην έκπνξν θαη κεηέξα από εθιεθηή Φαλαξηώηηθε νηθνγέλεηα. Μεηά ην ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ – ήηαλ 7 εηώλ – έδεζε ζηελ Αγγιία. Σν 1877 ε
νηθνγέλεηα, ε κεηέξα κε ηα παηδηά ηεο, επηζηξέθεη ζηελ Αιεμάλδξεηα θη ν πνηεηήο αξρίδεη λα δηδάζθεηαη ηελ Διιεληθή γιώζζα. αλ έθεβνο ζα κείλεη γηα 2 ρξόληα ζηελ Κσλζηαληηλνύπνιε, ρξόληα πνπ έδεζε κε έληαζε θαη πεξηπέηεηα θαη ζηα νπνία αλαθέξεηαη ζπρλά ζην θαηνπηλό έξγν ηνπ. από ην 1899 ζα παξακείλεη κόληκνο θάηνηθνο ηεο Αιεμάλδξεηαο, ζα εξγαζζεί ζηελ ππεξεζία ηεο Αηγππηηαθήο θπβέξλεζεο, ζην ηκήκα άξδεπζεο όπσο θαη ζαλ ρξεκαηνκεζίηεο. Αλ θαη δελ πίζηεπε πσο ε βηνπνξηζηηθή εξγαζία ήηαλ θάηη πνπ ηνπ αξκόδεη. «Δπηηέινπο ειεπζεξώζεθα απ’απηό ην κηζεηό πξάγκα» έγξαςε όηαλ παξαηηήζεθε από ηελ ππεξεζία ηνπ. Πνιύ κηθξά θαη ζύληνκα ηα δηαζηήκαηα πνπ έιεηςε γηα λα επηζθεθηεί ηελ Αγγιία, ηε Γαιιία θαη ηελ Διιάδα όπσο ην 1903 κε αθνξκή ην ζάλαην ηεο κεηέξαο ηνπ ή θαη γηα ζάλαην αδειθώλ ηνπ αξγόηεξα. Πξσηνδεκνζηεύεη πνίεκά ηνπ ζε θάπνην πεξηνδηθό ηεο Λεηςίαο κε ειηθία 23 εηώλ. Καη ην 1904 εθδίδεη ηελ πξώηε ηνπ νιηγνζέιηδε πνηεηηθή ζπιινγή, 14 πνηήκαηα όια θη όια. Σν 1910 άιια 7 πνηήκαηα ζηε δεύηεξε ζπιινγή ηνπ. Από
ηόηε απνζύξεηαη απνθαζηζηηθά από ηνλ θόζκν ησλ εθδόζεσλ. Σα πνηήκαηά ηνπ θπθινθνξνύλ έλα έλα ηππσκέλα ζε κνλόθπιια ραξηηά, αλάκεζα ζηνπο θύθινπο ησλ κπεκέλσλ, ησλ θίισλ, ηνπ θνηλνύ πνπ εθείλνο επηιέγεη. Καη πνπ όκσο πεξηκέλεη κε κεγάιν ελδηαθέξνλ, κε αδεκνλία ηηο θξίζεηο ηνπ. Πνιιέο νη θαθέο θξηηηθέο θαη νη ζαξθαζκνί. «ηηρνπιόθν», «ινγνπαίθηε», «πεδνιόγν», «αλόζην» θαη άιινη ραξαθηεξηζκνί πνπ ηνλ ηαπεηλώλνπλ. Ζ είζνδόο ηνπ ζηελ πνηεηηθή ζθελή έρεη δπζάξεζηα μαθληάζεη πνιινύο από ηνπο θύθινπο ηεο. «Μέζα ζηνλ θόβν θαη ηεο ππνςίεο, κε ηαξαγκέλν λνπ θαη ηξνκαγκέλα κάηηα» ζα γξάςεη θάπνπ. κσο δελ παύεη ηελ πξνζπάζεηα κ’επηκνλή θαη πάζνο. Πνιιά από ηα πνηήκαηά ηνπ ηα απνθήξπμε ν ίδηνο, ηδίσο ηα πξν ηνπ 1900, κε ιίγεο εμαηξέζεηο όπσο γηα ηα πνηήκαηα «Ζ Πόιηο» πνπ έγξαςε ην 1896. Μεηά ην ζάλαηό ηνπ θαη κε ηελ επηκέιεηα θίισλ θαη ζαπκαζηώλ, όπσο ηνπ Γ.Π. αββίδε, ηνπ Αιεμαλδξηλνύ ιόγηνπ Σίκνπ Μαιάλνπ, πνπ ππήξμε βηνγξάθνο θαη βαζύο κειεηεηήο ηνπ Καβαθηθνύ έξγνπ θ.α., βγήθαλ ζηελ επηθάλεηα θαη ηα κε αλαγλσξηζκέλα, πνιιά πνπ γξάθηεθαλ κέρξη ην 1923. ύλνιν 154 ήηαλ ηα πνηήκαηα πνπ αλαγλσξίζζεθαλ από ηνλ πνηεηή. Πάληα θάηνηθνο ηεο αγαπεκέλεο πόιεο, ηεο Αιεμάλδξεηαο, ζηελ νδό Λέςηνπο. «Καηνηθώ κεηαμύ εδνλήο θαη πόλνπ» έιεγε ν ίδηνο (επεηδή ην ζπίηη βξηζθόηαλ αλάκεζα ζ’έλα λνζνθνκείν θαη έλαλ νίθν αλνρήο). Εεη ηελ ηδηόξξπζκε δσή ηνπ. «Αλεπαηζζήησλ κ’έθιεηζαλ από ηνλ θόζκν έμσ», αλαθέξεη ζην πεξίθεκν πνίεκά ηνπ «Σα ηείρε». Καη ζην πνίεκα «Παξάζπξα» καληεύεη θαλείο πσο ε ίδηα ζθνηεηλή θαζνδήγεζε ιεηηνύξγεζε γηα λα γξαθεί. Φαλεξώλεη ην αδηέμνδν πνπ δεη κέζα ζηνπο «ςπρηθνύο ηνπ ιαβπξίλζνπο» κσο ε πνίεζή ηνπ απηή κε ηε ζθξαγίδα κηαο κνλαδηθόηεηαο, ηελ αλάκεημε θαζαξεύνπζαο, αξραίαο θαη δεκνηηθήο κε κηα θαηλνκεληθή απιόηεηα ζηε δνκή ηνπ ζηίρνπ, ησλ ιέμεσλ πνιιέο θνξέο πνπ ρξεζηκνπνηεί, πιεζηάζεη νινέλα θαη ζέιγεη αλζξώπνπο θαη πνηεηέο όπσο ηνλ Σέιιν Άγξα, ηνλ Άιθε Θξύιν, ηνλ Ναπ. Λαπαζηώηε, ηνλ Πεξηθιή Γηαλλόπνπιν, ηνλ Μηιη. Μαιαθάζε. Ο Γξ. Ξελόπνπινο αγθαιηάδεη πξώηνο θη αλεπηθύιαθηα απηή ηελ πνίεζε. «Σώξα είλαη αδύλαηνλ λα κελ ηδώ πηα κε ηα κάηηα ηεο ςπρήο κνπ ηελ δσληαλή γξακκή ησλ αλακκέλσλ θεξηώλ θαη ηε ζιηβεξή, αιιίκνλνλ, ησλ ζβεζκέλσλ», ζ’αλαθσλήζεη γηα ην ηόζν γλσζηό πνίεκα «Κεξηά», γξακκέλν ην 1896. κσο ν Φώηεο Πνιίηεο, ν Γεκ. Σαγθόπνπινο ζα παξνκνηάζνπλ κε «επηδεκία» ηνλ «Καβαθηζκό». Αληίζεηα, ν Νίθνο Καδαληδάθεο ζα θζάζεη κέρξη ηελ Αιεμάλδξεηα, ζηελ θαηνηθία ηνπ Τούλας Μπούτοσ, 82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
~2~
πνηεηή γηα ηνλ γλσξίζεη από θνληά. «Δίλαη από ηα ηειεπηαία άλζε ηνπ πνιηηηζκνύ. Αξρεγόο, εξεκίηεο, ηειεί ηνλ άζιν ηεο ηέρλεο κε ππεξεθάλεηα θαη ζησπή. Έπξεπε λα είρε γελλεζεί ηνλ 15ν αηώλα ζηε Φισξεληία… Καξδηλάιηνο, απεζηαικέλνο ζην παιάηη ηνπ Γόγε ζηε Βελεηία… Πίλνληαο, αγαπώληαο, γξάθνληαο λα δηαπξαγκαηεπηεί ηηο πην ζαηαληθέο, πνιύπινθεο ππνζέζεηο ηεο Καζνιηθήο Δθθιεζίαο…». Έηζη ζα γξάςεη ν κεγάινο πεδνγξάθνο καο θάησ από ηελ ππνβνιή θαη ηελ επηξξνή απηήο ηεο μερσξηζηήο πνηεηηθήο πέλαο θαη ηεο επαθήο κε ηνλ δεκηνπξγό. Ζ ζπλάληεζε ηνπ Καδαληδάθε κε ηνλ Καβάθε πεξηγξάθεηαη ζην πνιύ ελδηαθέξνλ βηβιίν ηνπ Δ.Ν. Μόζρνπ «Κ.Π.Καβάθε: Δπηζηνιέο ζηνλ Μάξην Βατάλν», εθδόζεηο Δζηία. Από ηηο πνιύ ελδηαθέξνπζεο επηζηνιέο ηνπ Κ. Καβάθε πξνο ηνλ Μ. Βατάλν, πνπ ν ηειεπηαίνο ζπγθέληξσζε κε ηέηνηα ζξεζθεπηηθή πξνζήισζε θαη κε έλαλ απεξηόξηζην ζαπκαζκό θαη αθνζίσζε γηα ηνλ πνηεηή, ν αλαγλώζηεο κπνξεί λα πάξεη πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ επνρή θαη ηνπο πλεπκαηηθνύο αλζξώπνπο θαη ηηο ζρέζεηο ηνπ Κ. Καβάθε κε ηνπο αλζξώπνπο απηνύο. Ζ αιιεινγξαθία απηή άξρηζε ην 1923 θαη θξάηεζε ζρεδόλ κέρξη ην ηέινο όκσο. Γπζηπρώο δελ έρνπλ βξεζεί νη επηζηνιέο ηνπ Μ. Βατάλνπ πξνο ηνλ πνηεηή. Ο Ν. Καδαληδάθεο δεκνζίεπζε από ηηο 3-7 Μαίνπ ηνπ 1927 ζηελ εθεκεξίδα «Διεύζεξνο Λόγνο» ιεπηνκέξεηεο από απηή ηελ ζπλάληεζε. Κη απηά αξγόηεξα ζα κπνπλ ζηνλ ηόκν ηεο ζεηξάο «Σαμηδεύνληαο» κε ηίηιν «Ηηαιία – Αίγππηνο – Ηεξνπζαιήκ – Κύπξνο – Μνξηάο». «…Σα σξαία καύξα κάηηα ηνπ μάθλνπ αζηξάθηνπλ κόιηο πέζεη πάλσ ηνπο κηα κηθξή αρηίδα από ην θσο ησλ θεξηώλ… Ζ θσλή ηνπ είλαη γεκάηε αθθηζκνύο θαη ρξώκα θαη ραηξόκαζηε κε ηέηνηα θσλή λα δηαηππώλεηαη ε ‘πνλεξή’ όιν θνθεηαξία, βακκέλε, ζηνιηζκέλε γξαία ακαξησιή ςπρή ηνπ… Ννηώζσ πόζν ζνθά κηα ηέηνηα πεξίπινθε βαξπθνξησκέλε ςπρή ηεο άγηαο παξαθκήο θαηόξζσζε λα βξεη ηε θόξκα ηεο – απηή πνπ ηεο ηαηξηάδεη – ηελ ηέρλε θαη λα ζσζεί… Ο Καβάθεο έρεη όια ηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ελόο εμαηξεηηθνύ αλζξώπνπ ηεο παξαθκήο. νθόο, εηξσληθόο, εδνληζηήο, γόεο, γηνκάηνο κλήκεο… Εεη αδηάθνξνο, ζα ζαξξαιένο. Κνηηάδεη μαπισκέλνο ζε κηα καιαθή πνιπζξόλα από ην παξάζπξν θαη πεξηκέλεη ηνπο βαξβάξνπο λα πξνβάιινπλ… Κξαηάεη πεξγακελή κε θαιιηγξαθηθά εγθώκηα θαη ληπκέλνο γηνξηάζηκα, βακκέλνο κε πξνζνρή πεξηκέλεη… Μα νη βάξβαξνη δελ θζάλνπλ θη αλαζηελάδεη θαηά ην βξάδπ θαη ρακνγειά εηξσληθά γηα ηελ απιντθόηεηα ηεο ςπρήο ηνπ λα ειπίδεη». Καη λ’αλαδεηεί πάληα θάπνην «αιινύ» πνπ λα ρσξέζεη εληόο ηνπ… Τούλας Μπούτοσ, 82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
~3~
Απηό ην κηθξό κέξνο από ηελ έμνρε πεξηγξαθή ηνπ Ν. Καδαληδάθε κνηάδεη κε πίλαθα δσγξαθηθήο πνπ δσληαλεύεη κπξνο ζηα κάηηα καο ηελ εηθόλα ηνπ πνηεηή, εηζρσξώληαο θαη κέζα από ηελ Πύιε ησλ καηηώλ ηνπ κέρξη ηα κύρηα ηεο ςπρήο ηνπ… ζαξξείο θη απηή ζθηηζαξηζκέλε από ηα ρέξηα εθζηαζηαζκέλνπ ςπραλαιπηή. «Ο Καβάθεο ήξζε εγθαηληάδνληαο ηε θεηδώ ηεο ιπξηθήο πξνζθνξάο» αλαθέξεη ν Γηάλλεο Υαηδίλεο ζηα «Διιεληθά θείκελά» ηνπ. «Κη ό,ηη ηνλ θέξλεη νξκεηηθά ζηελ επηθαηξόηεηα είλαη αθξηβώο ηα αληηπνηεηηθά ζηνηρεία ηνπ έξγνπ ηνπ». Ζ αιήζεηα είλαη πσο ηελ ίδηα επνρή ν ξσκαιένο ιπξηζκόο ελόο Παιακά είρε θαηαθηήζεη ηελ πνηεηηθή ζθελή θαη κε άιινπο πνηεηέο ζηελ δηθή ηνπ γξακκή. «Ο Παιακάο είλαη κεγάινο ιπξηθόο πνηεηήο… Μα δελ κνπ αξέζεη ε ιπξηθή πνίεζε, ε πνιιή ελζνπζηώδεο ιπξηθή πνίεζε… Κη ν Παιακάο έρεη πνιιέο εμάξζεηο…» ζ’αλαθέξεη ν Καβάθεο ζε κηα ζπλέληεπμε πξνο θάπνηνλ Γηνθαξίλε (από ηηο επηζηνιέο ηνπ Μ. Βατάλνπ). Κη ν Παιακάο ζα γξάςεη κε εηξσληθά ππνλννύκελα ζηνλ «Διεύζεξν Λόγν», αληηπαξαζέηνληαο ηνλ εδνληζκό ηνπ Καβάθε κε άιινλ, όπσο ηνπ Μπσληιαίξ, ηνπ Πσι Βαιεξύ, κε ηελ ηόζε έθθξαζε ζπληξηβήο γηα ην πάζνο ηνπο θαη γηα ηνλ ηξόπν δσήο ηνπο. κσο δελ κπνξεί λα κελ εληππσζηαζζεί από ηελ παξάμελε πνηεηηθή ζηόθα ηνπ Καβάθε θαη κε ηε βαζηά θξηηηθή ηνπ αληίιεςε λα κελ πεη: «Δίλαη απιντθά ή πεξηζπνύδαζηα ηα πνηήκαηά ηνπ; πνπ ζέινπλ λα πνπλ πεξηζζόηεξα από όζα δείρλνπλ κε ηελ πξώηε καηηά, πνπ πξέπεη πνιύ λα εκβαζύλεηο γηα λα θζάλεηο ζηελ νπζία;» Σν 1930 – καο πιεξνθνξεί ν Δ.Ν. Μόζρνο κέζα από ην βηβιίν κε ηηο επηζηνιέο ηνπ Μ. Βατάλνπ – ζα γίλεη ε απνθαηάζηαζε θαη ε δίθαηε αμηνιόγεζε ησλ δπν πνηεηώλ. Ο ζόξπβνο ν ινγνηερληθόο γύξσ από ηνλ Αιεμαλδξηλό λα απμάλεηαη νινέλα. Κξηηηθέο, δεκνζηεύζεηο, κεηαθξάζεηο, βηνγξαθηθέο εξγαζίεο ν Καβάθεο έλαο πνηεηήο ηνπ Μείδνλνο Διιεληζκνύ θαη όρη κόλνλ κε δηαρξνληθόηεηα θαη παγθνζκηόηεηα πνπ όιν θαη πεξηζζόηεξν θαίλεηαη ζηελ πνίεζή ηνπ. Έηζη γξήγνξα μεπεξλά ηα ζύλνξα ηεο Διιάδνο. Ο ίδηνο ήζειε λα ιέγεηαη «Διιεληθόο». «Γελ είκαη Έιιελ. Ούηε Διιελίδσλ! Δίκαη Διιεληθόο» έιεγε θαηά καξηπξία ηνπ Σίκνπ Μαιάλνπ. Ίζσο γηα ηελ ηδηόηεηά ηνπ ζηελ παξνηθηαθή, αθνύ δελ έδεζε ζηελ Διιάδα, δελ πεξηνξίδεηαη ζε ζηελά όξηα ν ρώξνο ησλ ζεκάησλ ηνπ. κσο ν Δζληζκόο ηνπ ήηαλ πάληα θάηη γηα ην νπνίν ππεξεθαλεπόηαλ. Γξάθεη ζην πνίεκά ηνπ «Αληηόρεηα»: «…Μα πην πνιύ, αζπγθξίησο απ’όια, ε Αληηόρεηα θαπρηέηαη πνπ είλαη πόιηο παιηόζελ ‘Διιελίο’». Τούλας Μπούτοσ, 82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
~4~
Πηζηεύεη βαζύηαηα ζηελ αλσηεξόηεηα ηνπ Διιεληθνύ πνιηηηζκνύ. «Τπάξρεη κηα θπιεηηθή πεξεθάληα ζηνλ Καβάθε» ζα παξαηεξήζεη θη ν Απ. αρίλεο. Δίλαη αξρηπέιαγνο Καβάθε, θνξπθέο κηαο ηζηνξίαο βπζηζκέλεο πνπ κόιηο πξόζθαηα δηαθαίλεηαη. Σν έξγν ηνπ είλαη ηνπνζεηεκέλν θπξίσο ζε κηα λεθξή ηζηνξηθή επνρή, νξόζεκν θνηλσληθήο παξαθκήο νη Διιεληζηηθνί Υξόλνη. Κη είλαη αμηνζαύκαζηνο ν ηξόπνο πνπ δίλεη δσή ζ’απηήλ ηελ επνρή, δεκηνπξγώληαο κηαλ ελόηεηα κε ην «ζήκεξα» θαη ηνλ πεξίγπξό ηνπ. Σα πξόζσπα, ηα νλόκαηα είλαη πνιύ θαληαζηηθά, όκσο ν Καβάθεο ηα εληάζζεη ηόζν πεηπρεκέλα ζην θιίκα ηεο επνρήο εθείλεο θαη γίλεηαη ηόζν πεηζηηθόο γηα ηελ ύπαξμή ηνπο. Σν παξειζόλ αζθεί κεγάιε αίγιε θαη επηξξνή πάλσ ηνπ. Κη είλαη κηα αλζξσπνθεληξηθή θη εγσθεληξηθή πνίεζε. Πνιιά είλαη ηα εδνληζηηθά ηνπ πνηήκαηα πνπ θαλεξώλνπλ ζπρλά απξνθάιππηα ηελ εξσηηθή ηνπ ηδηαηηεξόηεηα. Έρεη κηα ηθαλόηεηα θαη δύλακε ζηε ζπκππθλσκέλε γξαθή, ηελ επηγξακκαηηθή πνιιέο θνξέο πνπ όκσο κπνξεί λα δίλεη ηηο θαίξηεο θαηεπζύλζεηο, απνθεύγνληαο θαη ηηο ιεπηνκεξείο αλαιύζεηο πνπ ηνλ πνλνύλ, είλαη θπζηθό. Ο Γ. ηαηόπνπινο ζην βηβιίν ηνπ «Κ. Παιακάο – Κσλ/λνο Καβάθεο – δπν πνηεηαί, δπν θόζκνη» ζα κηιήζεη γηα άλζξσπν θιεηζκέλν ζε κηα εζηθή Βαζηίιε πνπ θαλέλα πάζνο ειεπζεξίαο δελ ηνλ έζπξσμε πνηέ λα επηρεηξήζεη κηαλ έμνδν. Ή, πνιύ πεξηζζόηεξν, λα ηελ γθξεκίζεη». ην πνίεκά ηνπ «Σείρε» εθθξάδεη όιε ηελ απνγνήηεπζε ηνπ πξνδνκέλνπ από ηνλ ίδην ηνλ εαπηό ηνπ αλζξώπνπ. Πώο πνηέ δελ άθνπζε ηνλ ύπνπιν ζόξπβν ησλ θηηζηώλ… νύηε ήρν θαλέλα; Πώο άθεζε λα ηνλ θαηαδηθάζνπλ έηζη δσληαλό ζε κηα θξηθηή απνκόλσζε; Ζ εηξσληθή έθθξαζε είλαη θη απηή κηα ραξαθηεξηζηηθή ηδηόηεηα ζηελ πνίεζε ηνπ Κ. Καβάθε. ην πνίεκά ηνπ «ηα 200 π.Υ.» αλαθέξεηαη ζηνλ Μ. Αιέμαλδξν θαη ηελ απνζηνιή από κέξνπο ηνπ κεηά ηε κάρε ηνπ Γξαληθνύ, ησλ 300 πεξίηερλσλ αζπίδσλ ζαλ ιάθπξα γηα ηελ Αζήλα γηα ηνλ Παξζελώλα, κε ην κήλπκα ‘Αιέμαλδξνο Φηιίππνπ θαη νη Έιιελεο πιελ Λαθεδαηκνλίσλ…’. Γηα λα ζρνιηάζεη ηελ άξλεζε ησλ Λαθεδαηκνλίσλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζηελ πεξίιακπξε ληθεθόξα εθζηξαηεία, ζην πνίεκα κε ηε ιεπηή εηξσλεία. Καη κε ηελ πιεζώξα ησλ επηζέησλ, πξάγκα όρη ζπλεζηζκέλν ζηελ πνίεζε ηνπ Καβάθε. «Κη από ηε ζαπκάζηα παλειιήληα εθζηξαηεία, ηελ ληθεθόξα, ηελ πεξίιακπξε, ηελ πεξηιάιεηε, ηε δνμαζκέλε σο άιιε δελ δνμάζζεθε θακία, ηελ απαξάκηιιε βγήθακε εκείο Διιεληθόο θαηλνύξγηνο θόζκνο κέγαο. Δκείο νη Αιεμαλδξείο, νη Αληηνρείο, νη ειεπθείο θη νη Τούλας Μπούτοσ, 82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
~5~
πνιπάξηζκνη επίινηπνη Έιιελεο Αηγύπηηνη θαη πξίαο. Κη νη ελ Μεδεία θη νη ελ Πεξζίδη θη όζνη άιινη. Με ηηο εθηεηακέλεο επηθξάηεηεο, κε ηελ πνηθίιε δξάζε, ηελ ζηνραζηηθή πξνζαξκνγήλ. Καη ηελ θνηλή Διιεληθή Λαιηά! Ωο κέζα ζηε Βαθηξηαλή ηελ πήγακε, σο ηνπο Ηλδνύο. Γηα Λαθεδαηκνλίνπο ζα κηινύκε ηώξα;» «Σν έξγν ηνπ Καβάθε δελ ελζνπζηάδεη…», ιέεη ν Πέηξνο Υάξεο. Αιιά θάλεη θάηη θαιύηεξν (πξν πάλησλ ζε έλαλ ηόπν πνπ ηνλ θαηέζηξεςαλ νη ελζνπζηαζκνί, ηα κεγάια ιόγηα θαη νη εύθνιεο απνθάζεηο). Πξνεηνηκάδεη ηνλ άλζξσπν γηα ηηο κεγάιεο πεξηπέηεηεο, γηα ηα θνβεξά δηιήκκαηα, γηα ηηο θξίζηκεο ζηηγκέο θαη ηνλ νπιίδεη κε ηελ θαξηεξία θαη ηελ αμηνπξέπεηα πνπ πξέπεη λα έρεη όπνηνο δελ ζέιεη λα πνδνπαηεζεί ζηε δσή: Γηα ην Νηθεθόξν Βξεηηάθν ν Κ. απνηέιεζε ην πην παξάδνμν θαηλόκελν ησλ γξακκάησλ καο. Σν έξγν ηνπ είλαη πάληα άμην κειέηεο θη έξεπλαο γηα ηνλ ηξόπν πνπ απηή ε πνίεζε κε ηελ αμεθαζάξηζηε γιώζζα, ηνπο ζηίρνπο ηνπο ρσξίο ξπζκό θαη ξίκα, θαηέθηεζε ηόζν πνιιέο αλζξώπηλεο νκάδεο. Έγηλε πεγή πνηεηηθήο επθξνζύλεο, θαζηεξώζεθε, αγαπήζεθε. Φαίλεηαη πσο πάξα πνιινί αλαγλώξηζαλ ζ’απηό ηνλ εαπηό ηνπο κε ηηο πιεγέο, ηελ αλαζθάιεηα, ην ηαπεηλσκέλν εγώ θαη δελ κηινύκε κόλνλ γηα ηε ζεμνπαιηθή εθηξνπή πνπ ζε πνιιέο ζηηγκέο δέρεηαη κε παξξεζία αιιά θαη γηα ζθνηεηλέο θαη αμεδηάιπηεο ςπρηθέο θαηαζηάζεηο ακθηβνιίαο, δηζηαγκνύ κπξνζηά ζηα κνλνπάηηα ηεο δσήο πνπ πξνβιεκαηίδνπλ θάζε κέξα θαη ζε θάζε επνρή ηνλ Άλζξσπν. Γηα ην αίζζεκα ηεο Μνλαμηάο ηειηθά θαη γηα ην αλαληηθαηάζηαην θαη ηε κνλαδηθόηεηα ηνπ θάζε αλζξσπίλνπ όληνο. Δίλαη «δηδαθηηθόο» ν Καβάθεο όπσο πνιύ ζσζηά ραξαθηεξίζηεθε από ηνλ Δ. Παπαλνύηζν. Μέζα όκσο από ηηο «δηδαρέο» πνπ αλαδύνληαη από ηα πνηήκαηά ηνπ, ίζσο πξνζπαζεί λα εκςπρώζεη ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηό. Πάλσ από ηνλ «δηδαθηηθό» Καβάθε θπξηαξρεί ν «δξακαηηθόο». Σν κπζηηθό ηεο ηέρλεο ηνπ Καβάθε είλαη απηή ε αλάγθε ηνπ γηα κηα ιύηξσζε. Γξάθεη θαη αθήλεη ηόζα πνιιά λα ελλνεζνύλ ζην πνίεκα «αηξαπεία»: «Ση πκθνξά! / Δλώ είζαη θακσκέλνο / γηα ηα σξαία θαη ηα κεγάια έξγα / ε άδηθε απηή ζνπ ηύρε πάληα / ελζάξξπλζε θη επηηπρία λα ζε αξλείηαη! / Να ζ’εκπνδίδνπλ επηειείο ζπλήζεηεο / θαη κηθξνπξέπεηεο θη αδηαθνξίεο / Καη ε θξηθηή εκέξα πνπ ελδίδεηο! / (Ζ κέξα πνπ αθέζεθεο λα ελδίδεηο!)» Παξ’όιε ηελ αλαγλώξηζε πνπ εηζέπξαμε γηα ην έξγν ηνπ, νη έκπξαθηεο απνδείμεηο ιίγεο. Ζ δηθηαηνξία ηνπ Πάγθαινπ ην 1926 ηνπ απέλεηκε ην «Παξάζεκν ηνπ Φνίληθα». Σν 1932 ν Τούλας Μπούτοσ, 82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
~6~
πνηεηήο ζα επηζθεθηεί ηελ Διιάδα γηα ηειεπηαία θνξά κε ηελ ειπίδα θάπνηαο ζεξαπείαο. Πξόθεηηαη γηα ζνβαξό ζέκα ηεο πγείαο ηνπ, νη γηαηξνί έρνπλ δηαγλώζεη πσο πάζρεη από θαξθίλν ηνπ ιάξπγγα. ην μελνδνρείν «Κνζκνπνιίη» ηεο Οκόλνηαο όπνπ ζα θαηαιύζεη, νη πάξα πνιινί ζαπκαζηέο ηνπ ηνλ πνιηνξθνύλ αζηακάηεηα, ηνλ θνπξάδνπλ. Ο Μ. Βατάλνο πνπ ηόζν ιαρηαξνύζε λα γλσξίζεη από θνληά ηνλ πνηεηή – ίλδαικά ηνπ, απνγνεηεύεηαη - θαη ην πεξηγξάθεη – από ηελ ςπρξή, απόκαθξε ζηάζε ηνπ Καβάθε. Ήδε ε αιιεινγξαθία ηνπο έρεη δξακαηηθά αξαηώζεη, από ην 1929 είλαη ζρεδόλ κεδακηλή. Άιινη είλαη ηώξα νη θίινη ηνπ. ην δεύγνο Αιέθνπ θαη Ρίθαο ηγθνπνύινπ πνπ ζεσξεί θαη θιεξνλόκνπο ηνπ. Έθπγε από ηε δσή ζηηο 29 Απξηιίνπ 1933 ηελ ίδηα κέξα ησλ γελεζιίσλ ηνπ. ην λνζνθνκείν Αιεμάλδξαο. Πξνζσπηθά είρα ηελ επθαηξία λα γλσξίζσ πξηλ από ρξόληα ην λνζνθόκν πνπ είρε πεξηπνηεζεί ηνλ πνηεηή ηνλ ηειεπηαίν θαηξό ηεο δσήο ηνπ ζηνλ Δξπζξό ηαπξό, κεηά ηελ ρσξίο επηηπρία εγρείξεζε πνπ είρε ππνζηεί. Θπκόηαλ πάληα ηνλ άλζξσπν, ηνλ δύζηξνπν πνιιέο θνξέο, ηνλ θιεηζκέλν απόιπηα ζηνλ εαπηό ηνπ γέξνληα πνπ αθελόηαλ κε ηα κάηηα θιεηζηά ζηηο ηαηξηθέο πεξηπνηήζεηο. Έρνληαο πιήξε ζπλείδεζε πσο δελ ππήξρε πηα πινίν, δελ ππήξρε νδόο γηα θείλνλ… Καη πσο είρε έξζεη ε ώξα λα απνραηξεηήζεη πεξήθαλα θαη κνηξνιαηξηθά ηε δηθή ηνπ Αιεμάλδξεηα.
Τούλας Μπούτοσ, 82 χρόνια από το θάνατο του Κ. Καβάφη
~7~