Ζαλ Ρηζπέλ
ΕΑΝ ΡΗΠΔΝ (1849-1926) ηες Τούλας Σοσβαλιώηε-Μπούηοσ aristeaboutou@gmail.com http://aristeaboutou.blogspot.gr/
Π
νηεηήο, δξακαηνπξγόο θαη κπζηζηνξηνγξάθνο. Γελλήζεθε ζηε Μεληέα ηεο Αιγεξίαο, από παηέξα ζηξαηησηηθό γηαηξό. πνύδαζε θηινινγία θαη πήξε κέξνο ζηνλ πόιεκν ηνπ 1870 ζην ζώκα ησλ Ειεπζέξσλ θνπεπηώλ. ηνπο θηινινγηθνύο θύθινπο ηεο Γαιιίαο ηεο επνρήο, αιιά θαη ζην πλεπκαηηθό γεληθόηεξα θνηλό, κόιηο πξσηνπαξνπζηάζηεθε ν λεαξόο Ρηζπέλ, κε ην βηβιίν ηνπ "Chanson des gueux" (Σν ηξαγνύδη ησλ θαηαηξεγκέλσλ) (1876), έθακε επζύο εληύπσζε ν αηίζαζνο ραξαθηήξαο ηνπ, ε αθξάηεηε δσεξόηεηα ηνπ, ε πεξηθξόλεζε πνπ έδεηρλε γηα θάζε θνηλσληθή θαζηεξσκέλε ηάμε θαη ε ζπκπάζεηα κε ηελ νπνία πεξηέβαιε ηνπο απόθιεξνπο ηεο δσήο θαη ηνπο επαλαζηαηεκέλνπο ραξαθηήξεο. Σν πξώην ηνπ έξγν "La Chanson des gueux" πνπ πξναλαθέξζεθε θαη όπνπ ν πνηεηήο αλύςσλε ηνπο αιήηεο, ηνπο ςσκνδήηεο, ηνπο γπξνιόγνπο, ηνπο απάρεδεο θαη ζύγθξηλε ηε δπζηπρηζκέλε θαη αλππόηαρηε δσή ηνπο κε θείλε ηελ θαλνληθή θαη κεηξεκέλε ησλ αζηώλ, αλαζηάησζε ην Παξίζη. Οη αζηνί, ηνπο νπνίνπο θαίξηα έζηγε ν άθνβνο Ρηζπέλ, εμνξγηζκέλνη θαη δηςώληαο γηα εθδίθεζε, θαηάγγεηιαλ ηνλ πνηεηή, κε απνηέιεζκα λα δηθαζηεί, λα θαηαδηθαζηεί θαη λα θιεηζηεί ζηηο θπιαθέο, γηα ηε δήζελ άθνζκε θαη αηζρξή γιώζζα ηνπ. Αλήζπρε ηδηνζπγθξαζία θαη εθαηζηεηαθή θαξδηά, αγαπώληαο παξάθνξα ηελ ειεπζέξηα, ν πνηεηήο, θάπνηα θνξά ηαμίδεςε γηα λα γλσξίζεη ηε ιεπηεξηά ησλ πόλησλ, ζαλ λαύηεο ζ' εκπνξηθό θαξάβη. Αθόκα, γηα λα δνθηκάζεη, όπσο έιεγε ηε γεύζε ηνπ ηδξώηα, επαγγέιζεθε γηα έλα δηάζηεκα ηνλ θνξηνεθθνξησηή ζηηο απνβάζξεο ηνπ ιηκαληνύ ηεο Μαζζαιίαο θαη, αξγόηεξα, δελ δίζηαζε λα βγεη ζηε ζθελή θαη απηνδίδαρηνο λα παίμεη έλα ξόιν κε ηε δηάζεκε Γαιιίδα εζνπνηό άξα Μπεξλάξ.
Ο Ρηζπέλ αξέζθνληαλ λα επηθαιείηαη κε έπαξζε ηελ ηζηγγάληθε θαηαγσγή ηνπ, θη ν ξεαιηζκόο ηνπ έθζαλε ζηελ σκόηεηα. Από πνιινύο ραξαθηεξίζζεθε ζαλ έλαο βάλαπζνο θήξπθαο ηεο αληαξζίαο θαη θάζε θνηλσληθήο παξεθηξνπήο. Φηιέιιελαο εηιηθξηλήο θαη γλήζηνο, ν Ρηζπέλ γλώξηδε άξηζηα ηελ αξραία ειιεληθή θηινινγία, ζπλέγξαθε κηα "Ειιεληθή Μπζνινγία", έκαζε λέα ειιεληθά κόλν θαη κόλν γηα λα δηαβάζεη δεκνηηθά ηξαγνύδηα ζην πξσηόηππν, ζπλδέζεθε κ' Έιιελεο ινγίνπο θαη επηζθέθζεθε ηελ Ειιάδα ύζηεξα απ' ηνλ πξώην παγθόζκην πόιεκν. Ο πνηεηήο εμειέγε Αθαδεκατθόο θαη δηεηέιεζε επί ζεηξά εηώλ θαη κέρξη ηνπ ζαλάηνπ ηνπ Πξόεδξνο ηεο Γαιιηθήο Αθαδεκίαο. Ο Ρηζπέλ ζην ινγνηερληθό ηνπ ύθνο δηαηεξεί κηα θάπνηα πλεπκαηηθή εμάξηεζε από ηνλ Ρακπειέ, ηδίσο ζηε γιώζζα, ην ηξαγνύδη ηνπ όκσο είλαη γεκάην δξνζηά θαη αλζξσπηά, ρξσκαηηζκέλν έληνλα κε γξαθηθά θη αηζζεκαηηθά ρξώκαηα. Η αγάπε ηνπ πξνο ηνπο ηαπεηλνύο δελ είλαη παξνδηθή νύηε επηθαλεηαθή, κα πίζηε θαη βίσκα πνπ εθηξέθεη θαη δσνγνλεί ην ηξαγνύδη ηνπ κ' έλα πξσηόγνλν ξεαιηζκό. Η ζηηρνπξγία ηνπ, ζηεγλή κα παηαγώδεο, κε κηα αραιίλσηε γιώζζα, ζαπκάδεηαη γηα ηε θσλεηηθή θαη θζνγγνινγηθή ηεο ζθνδξόηεηα. Αθηέξσζε ηνπ λενγέλλεηνπ ζηνλ Ήιην: Μεηά ηε γέλλεζε θαη ηε βάθηηζε, θάπνηα γεξόληηζζα ζπγγέληζζα ηνπο, ζα ζεθώζεη ςειά ζηα δπν ρέξηα ην κσξό θαη ζαλ θάπνηα αξραία Θέξεηα ζα ην ηάμεη ζηνλ Ήιην ηξαγνπδώληαο: Οη ηζηγγάλνη, όηαλ γελλεζεί ην κσξό ην βαθηίδνπλ ζε ηξερνύκελν λεξό, γηα λα ηνπ κνηάζεη θαη λα κε ξηδώζεη πνπζελά. Σε βάπηηζε ζπλνδεύνπλ κε ηνπο πην θάησ ζηίρνπο, ζε ειεύζεξε κεηάθξαζε από ην Γιώργη ακκά.
ΣΟ ΒΑΠΣΗΜΑ Όπσο ην δηάθαλν πνηάκη πνπ θπιάεη πηζηό πνηέ ηνπ ζηηο νρηηέο π' αθξνθηιάεη δε κέλεη, σο όηνπ ζηνπ πειάνπ η' άγλαλην βγεη, κσξό, πνπ ράξαμε γηα ζε ρξπζή κη' απγή δσνύια, πνπ 'ζαη ησ βπδηώλ κνπ ν ζειαζκόο καθξπάζε απ' άλζξσπνπ δεζκά θη εμηιαζκόο ζα ζην ιπηξσηηθό λεξό ηνπ ζε βπζίζσ θαη ζη' όλνκα ηεο ιεπηεξηάο ζνπ ζε βαθηίζσ. Με πειεθύζεηο θιίλε θαη θσιηά δε ζα 'βξεηο πην δεζηή απ' ηελ αγθαιηά κεο ζην δηαβαηηθ' όλεηξν πνπ βαίλεηο από ηεο κάλαο θη απ' ηεο εξσκέλεο. ύγλεθν γίλνπ π' νπξαλνύ ε αλέζζα ζθώλεη. Όξκα, αγξησπό θύκα πνπ ν δξόιαπαο θνπζθώλεη θη έπεηηα θινίζβεζε, γαιήλε όινο, θαζώο λεξό ηξερνύκελν πνπ ζηξαθηαιίδεη θσο. ηελ θνύληα -ηάδεη ε κνίξα ελώ ζε ξαίλεη-. Καηξνύο θαη ηόπνπο ηνπ Ήιηνπ ν γηνο πεξηδηαβαίλεη.
2
Ρηδηκηό απόθηεκα πνηέ ηνπ αο κε θζνλεί ηίπνηεο πην, απ' ηε ιεπηεξηά δελ αθζνλεί, ζε κηα δσή π' άδειν η' αύξην ζα θπιάεη θαη πνπ ηε κάλα κνλαρά ζ' απνδεηάεη. Αιι' όηαλ πηα ηε ζάιαζζά ζνπ ηδείο ζηα βάζε κε γλώζε νξζή, δίρσο κεγάια πάζε θαη ζα βαξηά όπσο ζα 'λ ηα βήκαηά ζνπ γηα κηα κνηξαία ζηηγκή κνλάρα ζηάζνπ ζηνπ θόζκνπ ηελ νρηηά, γεξηό θαιάκη, όπνπ ζνπ ιάρεη θη άθζε λ' απνθάκεη απ' ην θνξηηό ην γέξηθν θνξκί ζνπ. Πέζε αιαθξηά θαη θαηά γεο θνηκήζνπ Θα γύξεη ε Φύζε, ε κάλα ζνπ ε κεγάιε θη ν Ήιηνο πνπ ζ' έζπεηξε ζα ζε θεξδίζεη πάιη.
Ζ ΚΑΡΓΗΑ ΣΖ ΜΑΝΑ Έλα παηδί, κνλαρνπαίδη αγόξη, αγάπεζε κηαο κάγηζζαο ηελ θόξε. -Δελ αγαπώ εγώ, ηνπ ιέεη, παηδηά, κ' αλ ζέιεηο λα ζνπ δώζσ ην θηιί κνπ, ηεο κάλαο ζνπ λα θέξεηο ηελ θαξδηά λα ξίμσ λα ηε θάεη ην ζθπιί κνπ. Σξέρεη ν ληνο ηε κάλα ηνπ ζθνηώλεη θαη ηελ θαξδηά ηξαβά θαη μεξηδώλεη. Καη ηξέρεη λα ηελ πάεη, κα ζθovηάθηεη θαη πέθηεη ν ληνο θαηάρακα κε δαύηε. Κπιάεη ν γηνο θαη ε θαξδηά θπιάεη θαη ηελ αθνύεη λα θιαίεη θαη λα κηιάεη. Μηιάεη ε κάλα ζην παηδί θαη ιέεη: -Ερηύπεζεο, αγόξη κνπ; ...θαη θιαίεη. (Μεηάθραζε: Άγγελος Βλάτος) Ασηή ηε μεηάθραζε ηοσ Άγγελοσ Βλάτοσ έτει μελοποιήζει ο παηέρας ηες ελλενικής οπερέηας Νίκος Χαηδεαποζηόλοσ κι αποηελεί ένα διατρονικό κόζμεμα ηοσ λσρικού ρεπερηορίοσ.
3