Τούλας Μπούτου Ιαηπού αναιζθηζιολόγος - λογοηέσνιδορ
Ν
α κηιήζνπκε γηα όζα πνηέ δελ ζα μεραζηνύλ, απηά ηα δεκέλα κε ηελ ηζηνξία καο, πνπ ηδηαίηεξα ζε θαηξνύο ραιεπνύο, πξέπεη λ’αθνπκπνύκε ηε ζθέςε θαη ηελ Διπίδα πάλσ ηνπο, πξνζκέλνληαο λ’ «αλνίμνπλ πάιη ηα θηεξά ηα πξσηηλά
καο, ηα κεγάια», όπσο κε ηόζε ζηγνπξηά ηξαγνύδεζε ν Γηθόο καο, ν Διιεληθόο καο Κσζηήο Παιακάο. Ο Γηνλύζηνο νισκόο γελλήζεθε ζηε Εάθπλζν ζηηο 8 Απξηιίνπ ηνπ 1798. Σελ ίδηα ρξνληά πνπ έθπγε από ηε δσή ηόζν ηξαγηθά ν βάξδνο καο, ν Ρήγαο ν Βειεζηηλιήο. Έηζη, ζαλ θάηη ζπκβνιηθό, πσο ε Διιάδα πνηέ δελ πεζαίλεη θαη ηα άμηα παηδηά ηεο ζα είλαη πάληα παξόληα λα ηελ αγθαιηάδνπλ, λα ηελ πξνζηαηεύνπλ θαη λα ηελ πκλνύλ. Ο νισκόο άθεζε ηελ ηειεπηαία ηνπ πλνή ζηελ Κέξθπξα, ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ 1857, ρσξίο λα έρεη αθόκε ζπκπιεξώζεη ηα 60 ηνπ ρξόληα. Ζ Έιιε Αιεμίνπ ζηα «πξνιεγόκελα ησλ Απάλησλ ηνπ Γηνλ. νισκνύ», πεξηγξάθεη: «Σν μόδη δηάβαηλε από ηα πνιπαλζξσπόηεξα κέξε ηεο πόιεο θαη ε ζνβαξή ιύπε ήηαλ δσγξαθηζκέλε ζε όια ηα πξόζσπα» Κη ν Μηιηηάδεο Μαιαθάζεο, κεηαμύ άιισλ: … Κι ακόμα δπόμοςρ θώηιζερ Δπόμοςρ και δπόμοςρ άνοιξερ ηπιγύπω
κι η αύπα πος μια μέπα ππωηοζκόππιζερ έγινεν εςωδιά, κι έγινε μύπο. Ω! Την Αγάπη πος ηην ξύπνηζερ με ηην ολόθωηή ζος Λύπα πος ηηρ εθόπεζερ μιαν άθθαπηη και μιαν αζύγκπιηη ποπθύπα Οη πξόγνλνη ηνπ πνηεηή ήζαλ Κξεηηθνί. Όηαλ έγηλε ε ηνπξθηθή θαηάιεςε ηνπ λεζηνύ κεηαηέζεθαλ ζηνλ Μσξεά θαη ζηε ζπλέρεηα ζηε Εάθπλζν. Παηέξαο ηνπ ν θόληεο Νηθόιανο νισκόο, ήδε κε ζε πξνρσξεκέλε ειηθία. Μεηέξα ηνπ ε 16ρξνλε νηθηαθή βνεζόο Αγγειηθή Νίθιε (κε ηελ νπνία απέθηεζε θη έλα κηθξόηεξν γην, ην Γεκήηξην). Μαζήκαηα ηηαιηθήο γιώζζαο άξρηζε από πνιύ ηξπθεξή ειηθία θαη ζηα 8 ηνπ ρξόληα νη ζπγγελείο ζέινληαο λα ηνλ απνκαθξύλνπλ από ηελ κεηξηθή επηξξνή, ηνλ ζηέιλνπλ κε ην δάζθαιό ηνπ Rossi λα ζπνπδάζεη ζηελ Ηηαιία. Ήδε όκσο απηά ηα 8 ρξόληα πνπ έδεζε θνληά ζηελ απιντθή κεηέξα ηνπ πνπ κηινύζε κηα ιατθή δσληαλή ειιεληθή γιώζζα ηνλ έρνπλ κπνιηάζεη κε ηε γλώζε ηεο. Ζ πνηεηηθή ηνπ θιέβα ζα θαλεί πνιύ λσξίο, γξάθεη ηηαιηθά πνηήκαηα πνπ ζεσξνύληαη αμηνπξόζεθηεο ιπξηθέο θόξκεο. Σν πάζνο όκσο γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο Διιεληθήο γιώζζαο ηνλ δηαθαηέρεη. Σν 1818 γπξίδεη ζηε Εάθπλζν. Γλσξίδεηαη κε ηνπο Καξκπνλάξνπο, γίλεηαη κέινο ηεο Φηιηθήο Δηαηξίαο (αδειθήο εηαηξίαο ηδενινγηθά) όπσο θαη ν αδειθόο ηνπ Ρνβέξηνο (από ην λόκηκν γάκν ηνπ παηέξα ηνπ κε ηε Μαξηέηηα Κάθλε). Σν 1822 γλσξίδεηαη κε ηνλ ππξίδσλα Σξηθνύπε. Απηόο ζα ηνλ παξνηξύλεη λα γίλεη «ν ζεκειησηήο ηεο λέαο θηινινγίαο ζηελ Διιάδα». Σν 1823 θαη κέζα ζ’έλα κήλα κόλν ζα γξάςεη νιόθιεξν ηνλ «Ύκλν ζηελ Διεπζεξία» πνπ αξγόηεξα νη πξώηεο δπν από ηηο 158 ζηξνθέο ηνπ ζα γίλνπλ ν Δζληθόο Ύκλνο ηεο Διιάδαο. Ο πνηεηήο ήηαλ ηόηε 25 εηώλ. ~2~
Με ηε βνήζεηα ηνπ ππξίδσλα Σξηθνύπε, ν Ύκλνο ζα ηππσζεί ην 1824 ζην Μεζνιόγγη (θαη ζα κεινπνηεζεί από ην Νηθόιαν Μάληδαξν ύζηεξα από ηε γλσξηκία ηνπο ζηελ Κέξθπξα). ε όιν ην πνηεηηθό θείκελν δεν ππάξρεη νύηε κηα ηηαιηθή ιέμε, κνινλόηη ζηα Δπηάλεζα πνιιέο ηηαιηθέο ιέμεηο ήηαλ αλαθαηεκέλεο κε ηελ επηαλεζηαθή δηάιεθην. Ο Ηκπξαήκ έρεη αξρίζεη ηελ πνιηνξθία ηνπ. Πνιιά αληίηππα ηνπ Ύκλνπ ηόηε κνηξάδνληαη ζην θησρό ιαό γηα λα ηνλώζνπλ ην θνπξάγην ηνπ. Ο πνηεηήο παξαθνινπζεί κε ζπγθίλεζε θαη κε πνιύ ελδηαθέξνλ ηηο εμειίμεηο. Λέγεηαη πσο θάπνην κεζεκέξη αλέβεθε ζην ιόγν ηνπ ηξάλε θαη πςώλνληαο ηα ρέξηα πξνο ηελ ηεξή πόιε ηνπ Μεζνινγγίνπ πνπ ηξαληαδόηαλ από ηνπο ήρνπο ησλ ερζξηθώλ θαλνληώλ, θώλαμε θιαίγνληαο «Βάζηα θαεκέλν Μεζνιόγγη! Βάζηα!» Μα είλαη έλαο λένο 25 εηώλ. Πσο, αλαξσηηέηαη ν Κσζηήο Παιακάο, πσο κπνξεί λα ζπκπάζρεη ρσξίο όκσο ν ίδηνο λα δνθηκάζεη λα κπεη ζηε θσηηά ηνπ πνιέκνπ; Καη ζ’απαληήζεη κόλνο: «…θαη κήπσο ε Ηδέα δελ είλαη δύλακε; Καη κήπσο γηα ηελ ηηκή ησλ πξαγκάησλ δελ ππάξρεη έλαο πςειόηεξνο θύθινο; Όπνπ κέζα ηνπ ιείπεη ην μερώξηζκα ηεο ζεσξίαο από ηελ πξάμε θαη πνπ κέζα ηνπ ν ιόγνο είλαη ην βιαζηάξη ηεο ελέξγεηαο θαη πνπ έλα θαιιηηέρλεκα αμίδεη κηα αλδξαγαζία;» Ο νισκόο πιήξσζε κε ηε ςπρσκέλε ηνπ ιύξα ην κεγάιν θόξν ηηκήο πξνο ηελ Παηξίδα γξάθνληαο έξγα όπσο ν Ύκλνο. «Ο ύκλνο πξνο ηνλ Λόξδν Βύξσλα», «Διεύζεξνη Πνιηνξθεκέλνη», «Ζ θαηαζηξνθή ησλ Ψαξώλ», θ.α. Σν 1826, ν . πεγαίλεη γηα εγθαηάζηαζε ζηελ Κέξθπξα. Ν’απνκνλσζεί, λ’αθνζησζεί ζην έξγν ηνπ, πνπ πνηέ δελ θαηόξζσζε λα ζπγθεληξώζεη θαη λα ηνπνζεηήζεη ζπζηεκαηηθά ζε κηα ζεηξά. Όηαλ ν νισκόο είρε ζπλδεζεί ζηελά κε ηνλ πνηεηή Monti ζην Μηιάλν, απηόο ηνπ είρε πεη θάπσο ελνριεκέλνο από ηελ θξηηηθή ηόικε θη επηκνλή ηνπ πνηεηή ζηελ αλάιπζε ελόο ρσξίνπ ηνπ Γάληε: «Γελ πξέπεη θαλείο λα ζπιινγίδεηαη ηόζν αιιά θαη λα αηζζάλεηαη, λα αηζζάλεηαη!». Κη ν νισκόο απάληεζε κε ην πνιύ γλσζηό: «Πξέπεη
~3~
πξώηα κε δύλακε λα ζπιιάβεη ν λνπο θη έπεηηα ε θαξδηά λα αηζζαλζεί απηά πνπ ν λνπο ζπλέιαβε!»1 Ζ πνίεζε ήηαλ κηα αέλαε πλεπκαηηθή άζθεζε γηα ηνλ νισκό. Δπώδπλε θη επίκνλε. Πνιύ γξήγνξα, κεηά ηελ επηζηξνθή ηνπ θαη παξά ηελ πινύζηα ηηαιηθή ζπγθνκηδή ηνπ, εγθαηαιείπεη ηελ ηηαιηθή γξαθή. Γξάθεη ηελ «Ξαλζνύια», πνιιέο λεθξνινγίεο, κεηαθξάζεηο, ηε «Φαξκαθσκέλε», ηελ «Σξειή Μάλα», «Σα δπν αδέιθηα» από ηνλ «Λάκπξν» πνπ γξάθηεθε ην 1826 - ζε απνζπάζκαηα. Έλαο αληθαλνπνίεηνο ζπγγξαθέαο, ρσξίο λα θηαίεη γη απηό ε ηαπηόρξνλε ζρέζε ηνπ κε δπν γιώζζεο. Ο ίδηνο ν νισκόο είρε πεη ζε θάπνηνλ πνηεηή Ησζήθ Ρεγθάιληη πνπ ηνλ ξώηεζε γηαηί δελ ηειείσζε ηνλ «Λάκπξν»: «Ο Λάκπξνο ζα κείλεη απόζπαζκα γηαηί ην όιν πνίεκα δελ θηάλεη ζην ύςνο κεξηθώλ ζηξνθώλ ηνπ»2 Ο Ηάθσβνο Πνιπιάο είλαη ν θίινο, ν καζεηήο, ν ζπλεξγάηεο πνπ ζηάζεθε πιάη ηνπ πεξηζζόηεξν από θάζε άιινλ. Απηόο ζα ηνπ ζπγρσξεί ηα αλζξώπηλα πάζε θαη ειαηηώκαηα. Ήηαλ εθείλνο πνπ έβαιε κηα ηάμε θαη δηέζσζε ην έξγν ηνπ νισκνύ. Ο Η. Πνιπιάο (κεηαθξαζηήο θαη ηνπ Οκήξνπ θαη ηνπ αίμπεξ) έδσζε ζην έξγν ηνπ «ηα πξνιεγόκελα» όζν πεξηζζόηεξν νισκό, πνπ ηνλ αγάπεζε, ηνλ έλησζε βαζηά. Ο Κ.Θ. Γεκαξάο αλαθέξεη πσο πεξλώληαο θαλείο από ηνλ Κάιβν ζηνλ νισκό, βξίζθεη πνιιά θνηλά ζηνηρεία θαη αληηζέζεηο. Παηξίδα, επνρή, μεληηεκόο. Αξηζηνθξάηηζζα ε κεηέξα ηνπ Κάιβνπ, παηδί ηνπ ιανύ ε κάλα ηνπ νισκνύ, όκσο ε θαηαγσγή ηνπ αξηζηνθξαηηθή από ηνλ θόληε παηέξα ηνπ θαη ηνπο ζπγγελείο ηνπ πνπ ηόζν πνιύ από λσξίο επηζπκνύζαλ λα ηνλ απνκαθξύλνπλ από ην κεηξηθό πεξηβάιινλ. Καη ηα θαηάθεξαλ ηόζν πνπ θάπνηε ε ίδηα ε κεηέξα ηνπ ζηξέθεηαη ζηηο γλσζηέο 5ρξνλεο δίθεο κεηά ην ζάλαην ηνπ θόληε, ελαληίνλ ηνπ Γηνλπζίνπ θαη ζπληάζζεηαη κε ην κηθξόηεξν γην ηεο Ησάλλε πνπ είρε απνθηήζεη από θάπνηνλ Λενληαξάθε θαη πνπ όκσο απηή ηζρπξηδόηαλ πσο ήηαλ παηδί ηνπ γεξν-νισκνύ θη επνκέλσο είρε δηθαίσκα ζηελ πεξηνπζία θαη ην δηεθδηθνύζε δηθαζηηθώο. Ο πνηεηήο είρε κεγάιε αδπλακία ζηε κεηέξα ηνπ θη απηόο ν άδηθνο δηθαζηηθόο αγώλαο πξέπεη πνιύ λα ηνπ ζηνίρηζε. Κη αο 1 2
Η. Πνιπιάο – Ππολεγόμενα ζηα Άπανηα ηος Δ. Σολωμού – 1959, ζει. 101-102 Γηώξγ. Αιηζαλδξάηνο , πεξ. Νέα Εζηία,1797
~4~
ηνλ θέξδηζε ηειηθά, όκσο κε ςπρηθά ηξαύκαηα πνπ είραλ αληίθηππν ζηελ πγεία ηνπ ζε αληηζηνηρία κε ην έξγν ηνπ, πνπ γίλεηαη εκθαλέο από ην 1844, νπόηε αζρνιείηαη πηα θπξίσο κε ηελ 3ε επεμεξγαζία ησλ Διεύζεξσλ Πνιηνξθεκέλσλ θαη κε πνιιά πνηήκαηα θπξίσο πάιη ζε ηηαιηθή γιώζζα, όπσο έγξαθε παιηά. Ο νισκόο είρε ζαλ θύξην ζηόρν ηελ Διεπζεξία πνπ ηελ ηαπηίδεη κε ηελ Διιάδα, γη απηό ε ιέμε Διιάδα απνπζηάδεη από ην έξγν ηνπ. ε αληίζεζε κε ηνλ Παιακά πνπ πνιύ ζπρλά αλαθέξεηαη ζην όλνκα Διιάδα ζαλ «πιηθή ππόζηαζε». Ο νισκόο δελ επηζθέθζεθε πνηέ ζε όιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ ηελ Διεύζεξε Διιάδα. Ήζειε θαίλεηαη λα ηελ θιείλεη ζηελ ςπρή ηνπ κέζα, όπσο εθείλνο ηελ είρε πιάζεη θαη ληύζεη κε ηνλ πνηεηηθό ηνπ καλδύα. Κη όηαλ γξάθεη «Κιείζε ζηελ ςπρή ζνπ ηελ Διιάδα (θη ό,ηη άιιν) θαη ζα ληώζεηο λα ζπαξηαξά κέζα ζνπ θάζε είδνπο κεγαιείν», απηή ε παξέλζεζε (θη ό,ηη άιιν) δελ εμαζζελεί ην κεγαιείν ηνπ λνήκαηνο. Γπλακώλεη ηδαληθά ηελ αμία ηεο ξήζεο, γηαηί έηζη πεξηιακβάλεη πιαηεηά θαη θάζε άιιν είδνο Ηδαληθνύ πνπ ην ηαπηίδεη κε ηελ Παηξίδα καο. Πνιινί θαη πνιιώλ απνρξώζεσλ νη «νισκηζηέο» πνπ αζρνιήζεθαλ κε ην έξγν ηνπ θαη πάληα ζα εκθαλίδνληαη ιόγηνη πνπ ζέινπλ θάηη λ’αιιάμνπλ ή λα πξνζζέζνπλ ζ’απηό ζηηο εξγαζίεο ηνπο. Καη ην θαίξην ζέκα είλαη γηαηί ν νισκόο έγξαςε απνζπαζκαηηθά. Ο Λίλνο Πνιίηεο, ην 1948 ζα γξάςεη θαη ζα ππνζηεξίμεη πσο ηα απνζπάζκαηα «ησλ Διεύζεξσλ Πνιηνξθεκέλσλ έρνπλ ηε δηθή ηνπο αηζζεηηθή απηνηέιεηα. Δίλαη ‘Λπξηθέο ελόηεηεο’, ‘Λπξηθά επεηζόδηα’ θαη όρη ‘απνζπάζκαηα’». Μ’απηό πνιινί ζπκθσλνύλ. Σν γεγνλόο είλαη πσο όζνη θη αλ αζρνιήζεθαλ κε ην έξγν ηνπ ην μερσξηζηό, ηελ ηδηόξξπζκε δσή ηνπ, δελ κπόξεζαλ λα θαηαιήμνπλ νκόθσλα. Τπάξρεη γηα ηνλ θαζέλα ν ππξήλαο ηεο «κνλαδηθόηεηαο» θαη ηεο «ηδηαηηεξόηεηαο» ζην θέληξν θάζε πξνζσπηθόηεηαο, είηε απιήο, θαζεκεξηλήο είηε πεξηζζόηεξν αθόκε ηεο μερσξηζηήο θαη παξεθθιίλνπζαο από ηηο θνηλέο όπσο ηνπ νισκνύ. Απηό θαίλεηαη από ηα «απηόγξαθα» πνπ ν Λίλνο Πνιίηεο δεκνζίεπζε ην 1964 από ην Παλ/κην Θεζζαινλίθεο θαη είλαη ζθόξπηα θύιια όπνπ ζεκείσλε ν πνηεηήο κέξε από ηα έξγα ηνπ ζε δηάθνξα ζηάδηα ηεο επεμεξγαζίαο ηνπο. Δθεί δηαθξίλεηαη ε Αγσλία ~5~
ηεο Αλαδήηεζεο γηα λα κπνξέζεη λα νινθιεξώζεη απηά πνπ θαηαθιύδνπλ ηε θαληαζία θαη ηε δεκηνπξγηθή ηνπ πξνζπάζεηα. Καη πάληα απηό ην πάζνο ην αζίγαζην γηα ηελ «ηειείσζε» ηεο γιώζζαο. Δίλαη ε ξήζε «Μήγαξηο έρσ άιιν ζην λνπ πάξεμ Διεπζεξία θαη Γιώζζα;» πνπ ν νισκόο βάδεη ζην ζηόκα ηνπ πνηεηή ζην έξγν ηνπ «Ο Γηάινγνο». Σν ηέινο ηεο δσήο ηνπ κε ηελ θινληζκέλε πγεία θαη ηηο βιαβεξέο ζπλήζεηεο όπσο ην πνηό πνπ είρε απνθηήζεη ζα είλαη κνλαρηθό ζε κηα ζειεκαηηθή απνκόλσζε θαη πεξηζπιινγή. ήκεξα ππάξρεη θελνηάθην ζην Γήκν Κέξθπξαο (αθηέξσκα 1930), εθεί όπνπ είρε κείλεη ζακκέλνο σο ην 1865, νπόηε έγηλε ε αλαθνκηδή ησλ νζηώλ ζηε Εάθπλζν, ζηελ πιαηεία Αγίνπ Μάξθνπ, θνληά ζην αξρνληηθό ησλ νισκώλ, θη όπνπ ππάξρεη θαη ε πξνηνκή ηνπ.
http://aristeaboutou.blogspot.gr/
~6~