TRAJECTUM Fotospecial
#10 | 02 06 2015 | www.trajectum.hu.nl | magazine voor Hogeschool Utrecht
+FOTO C U R S U Se ch Voor fantastis ’s vakantiefoto
+ DRIE GASTFOTOGRAFEN + EEN ODE AAN HET FOTOALBUM + HEEFT DE FOTOJOURNALISTIEK NOG TOEKOMST + DE BESTE FOTOAPPS + DRIE ZILVEREN CAMERAPRIJSWINNAARS UIT EIGEN STAL
Foto: Martin Parr
2
TRAJECTUM#10 02062015
Trajectum Fotospecial Ga je voor de coverfoto van Tadao Cern, die met zijn strandserie
‘Comfort Zone’ mensen vastlegde met al hun onvolkomenheden? Of
toch maar voor deze strandfoto in Torremolinos van de beroemde
Engelse fotograaf Martin Parr? Eén ding is duidelijk: beeld en fotografie worden steeds
belangrijker. Vandaar deze zomer-
Trajectum Fotospecial, het resultaat van onze samenwerking met drie
gasthoofdredacteuren. Een resultaat dat zich uitstrekt van jong HU-talent
en oud-HU’ers met Zilveren Camera’s in de prijzenkast tot internationaal
vermaarde topfotografen. Plus onze eigen MINIFOTOCURSUS. Want
fotograferen doen we allemaal en overal.
02062015 TRAJECTUM#10
3
Gert-Jan Peddemors
Ben Krewinkel
Dit is gasthoofdredacteur Gert-Jan Peddemors. Sinds
Dit is gasthoofdredacteur Ben Krewinkel. Docent fotogra-
1986 docent aan de School voor Journalistiek, man achter
fie aan de HU, documentair fotograaf en curator die sa-
de minor fotografie en zelf fotograaf. Trotse maker van het
menwerkte met o.a. Geert van Kesteren, Cynthia Boll en
fotoboek Op Eigen Benen, (2014) het resultaat van zijn trip
Dana Lixenberg. Foto-historicus met de nadruk op Afrika.
met voormalig journalistiekstudenten door de voormalige
Maakt nooit zomaar een foto, maar zoekt naar het verhaal
Sovjet Unie. Reist daar al sinds 2001 met plezier doorheen.
van individuen en hun verbondenheid met heden, verleden
Houdt van journalistieke documentaire fotografie. Maar
en toekomst. Klinkt abstract? Kijk naar zijn favoriete foto
ook van ‘gewoon’ heel mooie, bijzondere foto-
op bladzijde 29 en je snapt het. Of bekijk de serie foto’s uit
producties. Had het liefst de Engelse fotograaf Martin Parr
zijn fotoboek Looking for M. (bladzijde 26). Oh ja, hij kwam
op de cover vanwege het absurde van het alledaagse.
ook nog met het idee voor de Nederlandse fotograaf Rob Hornstra op de cover.
TRAJECTUM #10 | 02 06 2015 www.traj | ectum.hu.nl | magazine voor Hogesch
ool Utrecht
Gastfotografen Ben Krewinkel, Gert-Jan Peddemors en Kees Rutten over hun eigen werk en over andere fotografen
F ot os p ec ia l
+ EEN ODE AAN HET FOTO + HEEFT DE FOTOJOURN ALBUM + 10 TIPS VOOR EEN GOEDE FOTO MET JE MOBIE ALISTIEK NOG TOEK L + DRIE ZILVEREN CAME OMST + DE BESTE FOTO RAPRIJSWINNAARS APPS UIT EIGEN STAL
4
TRAJECTUM#10 02062015
6
Van HU naar Zilveren Camera
12
Ode aan het Fotoalbum
17
Column: Reint Jan Renes
Kees Rutten:
Kees Rutten
18
- Uit eigen werk: Chicago
20
- Favoriet: Bethany de Forest
Gert-Jan Peddemors:
Dit is gasthoofdredacteur Kees Rutten. Al jarenlang trouw
22
- Uit eigen werk: niet-bestaande landen
24
- Favoriet: Liu Bolin
top-Trajectumfotograaf. Vooral befaamd om zijn vlijmscherpe en uiterst sfeervolle interviewportretten. Maar ook
Ben Krewinkel
om zijn speelse tabletop-foto’s bij de rubriek Check. Verbindt herkenbaarheid met originaliteit. Zijn voorkeuren en
26
- Uit eigen werk: Mozambique
specialismes zie je terug in dit blad: bij zijn favoriete foto
29
- Favoriet: Paul Babeliowsky
30
Essay: Krewinkel & Peddemors
(bladzijde 20) laat hij de lol van tabletops zien, in zijn eigen fotoserie speelt hij met herkenbare filmstills. Maakte zelf coverfoto’s in het Stedelijk voor dit nummer, maar is ook een groot Martin Parr fan.
zoeken nieuwe beelden
TRAJECTUM
Column: Nina’s Selfie
34
MINIFOTOCURSUS
40
De foto-apps Top 11
42
Uittips
43
Column: Chris van der Heijden
44
SvJ-prijs: Gino Kleisen
| magazine voor Hogeschool Utrecht
Gastfotografen Ben Krewinkel, Gert-Jan Peddemors en Kees Rutten over hun eigen werk en over andere fotografen
F ot os p ec ia l
+ EEN ODE AAN HET FOTO + HEEFT DE FOTOJOURN ALBUM + 10 TIPS VOOR EEN GOEDE FOTO MET JE MOBIE ALISTIEK NOG TOEK L + DRIE ZILVEREN CAME OMST + DE BESTE FOTO RAPRIJSWINNAARS APPS UIT EIGEN STAL
INHOUD
#10 | 02 06 2015 www.traj | ectum.hu.nl
33
IEDERE DAG VERS trajectum.hu.nl twitter.com/trajectum facebook.com/trajectum 02062015 TRAJECTUM#10
5
Drie oud-studenten van de School voor Journalistiek wonnen in 2014 een Zilveren Camera. Hoe zijn ze zo ver gekomen? De Trajectum Fotospecial portretteert ze met
6
TRAJECTUM#10 02062015
Foto: Kees Rutten
hun winnende foto. | GERARD RUTTEN
ZILVEREN CAMERA WINNAAR ILVY NJIOKIKTJIEN (30) • Freelancefotograaf voor onder meer NRC Handelsblad, Nieuwe Revu, New York Times, National Geographic • Student aan de School voor Journalistiek 2002-2006 • Winnaar Zilveren Camera 2014 in de categorie Cultuur & Entertainment met een fotoserie over Hollandse verjaardagen
‘Op fotostage wist ik niet hoe sluitertijd en diafragma werken’ Wat is het meest idiote wat je voor een foto hebt gedaan? ‘Een reportage in IJsland, met een journalist voor de New York Times. We maakten een artikel over een Chinese oliemagnaat die helemaal afgelegen woont. Alleen maar sneeuw, sneeuw, sneeuw en een klein boerderijtje. Hij bemant een weerstation en geeft drie keer per dag de sneeuwval door. We reden ernaartoe met een gehuurde Land Cruiser. De journalist had geen rijbewijs dus ik zat de hele tijd achter het stuur. Spannend hoor, rijden over ijs.’ Hoe ben je aan het fotograferen geslagen? ‘Ik zat op een highschool in Amerika waar we veel vrije vakken kregen. Dans. Zang. En bij fotografie dacht ik: dat is leuk. Later in Nederland ben ik journalistiek gaan studeren omdat ik fotograaf wilde worden.’ Heb je iets aan de opleiding journalistiek gehad? ‘Ik heb geleerd om research te doen. Dat is ook voor fotograferen heel belangrijk. Maar wat betreft fotografie heb ik er niets aan gehad. Ik zwoegde drie jaar op schrijven en keek uit naar het vak fotografie in het vierde jaar. Toen werd de leraar ziek en verviel het vak. Schandalig. Ik heb flink geprotesteerd. Het was mijn grote droom om fotograaf te worden. In 2006 ging ik bij het ANP op fotostage terwijl ik niet eens wist hoe sluitertijd en diafragma werken. Toen heb ik een fotografiecursus voor huisvrouwen gevolgd.’ Is het terecht dat je de prijs hebt gewonnen? ‘Ja. Het project over de verjaardagen heb ik serieus en grondig uitgevoerd. Daar ben ik
trots op. Maar de categorieën van de Zilveren Camera zijn tegenwoordig zo onlogisch ingericht. Ik won in de categorie Cultuur & Entertainment maar eigenlijk is het Binnenland Documentair. De indeling in categorieën is een beetje een zootje.’ Welke foto wil je altijd nog maken? ‘Ik wil heel graag een groot nieuwsverhaal fotograferen. Dus zoiets als een ebola-uitbraak, tsunami of aardbeving. Het zou fantas-
tisch zijn als een internationale krant of NRC zegt: pak je tas en ga er naartoe. Bij de begrafenis van Mandela heb ik een voorproefje kunnen nemen. Dat was groot nieuws en er waren zo veel fotografen. Lange tijd heb ik gedacht: ik kan het niet omdat ik geen opleiding heb gehad. Maar ik heb goede beelden gemaakt. Met één ervan heb ik in 2013 de hoofdprijs van de Zilveren Camera gewonnen. Ik weet nu dat ik het goed kan.’ |
Foto uit de serie over Hollandse verjaardagen, waarmee Ilvy Njiokiktjien een Zilveren Camera won 02062015 TRAJECTUM#10
7
Foto: Kees Rutten
8
TRAJECTUM#10 02062015
ZILVEREN CAMERA WINNAAR ROBERT OOSTERBROEK (27) • Redacteur en fotograaf bij De Utrechtse Internet Courant (DUIC.nl) en freelancejournalist/-fotograaf • Student aan de School voor Journalistiek 2011-2014 • Winnaar Zilveren Camera categorie Buitenland met een foto van de gevechten in Kiev (Oekraïne) tussen opstandelingen en oproerpolitie
‘Of ik mijn studie nog ga afmaken? Ja natuurlijk’ Wat is het meest idiote wat je voor een foto hebt gedaan? ‘Toen ik in Kiev op pad was, stuitte ik op een aantal politiebussen die gebruikt werden als barricade. Ik wilde naar de andere kant en klom door het raam van de bus waarna ik door de vloer zakte en vastzat. Mijn collega Bart Thiesen, met wie ik daar was, moest mij helpen eruit te komen. Mijn broek was gescheurd maar ik had zelf gelukkig geen verwondingen.’ Hoe ben je aan het fotograferen geslagen? ‘Heel klassiek. Ik vond fotografie leuk en ben na de middelbare school een studie fotonica (lichtkunde) gaan volgen aan een ROC in Ede, een technische foto-opleiding waarbij we ook natuurkunde, scheikunde en wiskunde kregen. Dat gaf mij vier jaar de tijd om met fotografie bezig te zijn. Ik liep enkele mooie stages, bijvoorbeeld bij het Algemeen Dagblad en het Ministerie van Defensie. Als freelancer ben ik blijven fotograferen. Omdat ik me verder wilde verdiepen in de journalistiek ben ik gestart met de studie journalistiek.’ Heb je iets aan de opleiding journalistiek gehad? ‘Qua fotografie niet. Ik heb er geen technische vaardigheden gehad. Maar ik kon naast de studie freelance werk blijven doen. Met deze studie heb je daar tijd voor en ik heb dan ook geen studievertraging opgelopen. Ik ben wel tijdelijk gestopt om aan de slag te gaan bij DUIC.nl. Daarmee bouw ik mijn cv op en doe ik praktijkervaring op. Of ik mijn studie nog ga afmaken? Ja natuurlijk. Geen enkele twijfel daarover.’
Is het terecht dat je de prijs hebt gewonnen? ‘Het onderwerp an sich is van een groot maatschappelijk belang. Rusland is zich gaan mengen in Oekraïne en dat heeft invloed op de wereldpolitiek. Dus het onderwerp was een goede kanshebber voor de prijs. Maar ik had de prijs voor deze foto minder snel verwacht. Ik had andere foto’s ingestuurd met meer branden en molotovcocktails.’ Welke foto wil je altijd nog maken? ‘Ik zou graag documentaires maken over een maatschappelijk onderwerp, waar je lang
mee bezig kan zijn en waarbij je ook mag reizen. Fotograaf Kadir van Lohuizen heeft een tocht gemaakt van 40.000 kilometer door Zuid- en Noord-Amerika met als thema: immigratie. Daar is een app voor de iPad van uitgegeven met filmpjes, foto’s, teksten en audio. In het klein doe ik zoiets al. Ik ben met collega Bart bezig met een crossmediaal project in Wellerlooi, een klein dorp in NoordLimburg. We willen de hiërarchische structuren blootleggen door de mensen te volgen bij de verkiezing van Prins Carnaval. We zijn er al 35 keer geweest.’ |
Foto van gevechten in Kiev, waarmee Robert Oosterbroek een Zilveren Camera won 02062015 TRAJECTUM#10
9
TRAJECTUM#10 02062015
Foto: Kees Rutten
10
ZILVEREN CAMERA WINNAAR SHODY CAREMAN (29) • Freelancejournalist voor Algemeen Dagblad, Het Parool, Kidsweek, LOF (magazine voor ambitieuze vrouwen) • Student aan de School voor Journalistiek 2003-2007 • Winnaar categorie Binnenland Documentair met een foto over de laatste nacht van haar ongeneeslijk zieke schoonmoeder die met het gezin in de woonkamer sliep
‘Ik zou Geert Wilders een week lang willen volgen’ Wat is het meest idiote wat je voor een foto hebt gedaan? ‘Vanwege de start van de Tour de France waren een aantal bobo’s in Utrecht, zoals oud-burgemeester Wolfsen, wielercoryfeeën Jan Janssen en Joop Zoetemelk en hoogste Tour-baas Prudhomme. Ik wilde hen fotograferen maar struikelde en viel voor hun neuzen op de grond. Zij lachten mij keihard uit. Maar ik had wel hun aandacht en toen maakte ik een foto waarbij ze in de camera keken. Het was gênant maar ik had wel een goede foto.’ Hoe ben je aan het fotograferen geslagen? ‘De vader van een vriendinnetje van mij had als enige in het dorp een spiegelreflexcamera. Wij mochten ermee spelen en hielden hele fotoshoots. Toen was ik een jaar of dertien, op mijn zeventiende ging ik journalistiek studeren om fotojournalist te worden. Ik probeerde zoveel mogelijk onder het schrijven uit te komen en mijn verhalen met foto’s te vertellen. Vanaf het derde jaar schreef ik niet meer. Zo heb ik me door de studie geworsteld.’ Heb je iets aan de opleiding journalistiek gehad? ‘Ik zou het iemand niet aanraden. Er was maar één fotografiedocent en die was altijd ziek. Het waren vier gezellige jaren, maar fotograferen heb ik geleerd op stage bij het Algemeen Dagblad. Ik werd op alle onderwerpen afgestuurd. Ze zeiden: “Ga het maar proberen. Je leert het beste van je eigen fouten.” ’
Is het terecht dat je de prijs hebt gewonnen? ‘Dat is moeilijk om te zeggen. Ik vind het een goede foto, maar er zijn veel meer goede foto’s ingestuurd. Sommige mensen vinden het te dichtbij komen omdat het over mijn eigen schoonmoeder gaat. Maar ik heb de foto ingestuurd op aanraden van mijn schoonvader. Hij vond het een monument voor haar als ik er een prijs mee zou winnen.’
Welke foto wil je altijd nog maken? ‘Ik zou Geert Wilders een week lang 24 uur per dag willen volgen. Bij deze vraag ik dat aan hem. Hij lijkt bezeten van de politiek en ik wil weten hoe het er thuis aan toegaat. Of hij daar altijd documenten zit te lezen. Of dat hij romantisch met zijn vrouw kletst of een biertje drinkt met vrienden. Kortom: hoe is het om Geert Wilders te zijn?’ |
Foto van Shody Careman uit de serie over de laatste nacht van haar schoonmoeder, waarmee ze een Zilveren Camera won 02062015 TRAJECTUM#10
11
Waar je ook komt, overal staan mensen met hun telefoons foto’s te maken. Deze belanden bijna nooit meer in een album, maar blijven rondzwerven op social media of een harde schijf. Redacteur Tosca Sel zwemt in de beeldbestanden en wil er fraaie fotoalbums van maken. Of is dat ouderwetsch?
12
ODE AAN HET TRAJECTUM#10 02062015
ACHTERGROND
FOTOALBUM
02062015 TRAJECTUM#10
13
Op een grijze zo ndagmid boeken dag bla van m’n der ik d ouders. bladen oor de fo Achter s liggen v to e mi-trans e kenmak rg eelde fo moeder parante er en sa to’s van en haar menstell v g ro b en. Hij v e e ste vrien er van fo ger: m’n veel te k ertelt d d in hoo totento rappe s at de ge gzwang onstell in vroeger trandsto mij en m middeld e r in e in l, e heel vee en heel een ’n broert e Nederl leven on maakte. l babyfo je, een re ander aangele g to ‘H e ’s v e p e t v o gde ach er tien fo an eerste a rtage va met een tertuin, lbum be n de nie toalbum dertuss de aank eerste li staat uit uw s en overl o e m fd vakantie s e e a t den hon . Het tw lbum, d van onz hun in le foto’s aarna ko eede is e ond, (weg er gebo een trou )en het men ee baby- e nden tro pronkstu n tot tw wn kinderf uwalbum ee boek k: oto’s en . g werken e m engde fa Vijfende dan volg met rt ig jaar en er no mil iepe famil iev rikelen z geleden g vier m kaar eeu a o k et b a a eloofde nties. D ls schoo wige tro e album n m’n o lmusica de eers uw. Ik w toch zie u ls s te d a e e a a : n rs s n h e e het eind eln hoe h r niet bij t zijn foto et was. zonder e lijken , maar k ’s van he m’n vad Het ges d o e a p n k t in n e er tijden u chtpaar deren o pannen s de sta p vakan dat wee gezicht bij het ja tige foto tie gaat. r van -woord s ’ e ri O e e , de oplu n de rod PGED De klere e koontj chting ROOG n lijken es op he DE FO DIGIT rechtstr en iede t feest. eeks uit ALE C TOST reen he Mad Me ROOM A e M T ft h ERA u e is kijk ik en volle n te kom ten d ie & naar mij niet verl bos haa en n r. H o re e e M ig t n o is moeite e o z n ij e ie n e v m n e g rz e ie o gaan om menameling heeft ge l stapelt plank va dat iem je in verg fotoalbu nomen plakken and de ze vast n m’n o ms. elijking . te legge u d met de e rs na niet. . T n en in te ie volle n albums Ik heb b haal ik b oeken u delbare ij lange it m’n b Erik Kes schoolt ij aby-, kin sels is o d e n der- en e p d e ri rie vaka rste vak chter va Kramer, mid ntieboe anties z n reclam maar oo ken van onder o ebureau tickets, k foto-a uders, c m’n bonnetj Kessels lbumverz omplee es en an amelaar, wege d t met vli dere aa fotoboe e Schoo egndenke l v o ns. Halv or Journ stroom eralistiek op. Er z droogt ijn nog de foto wat map jes met foto’s e n
14
TRAJECTUM#10 02062015
negat ieve n, maar ze worden st internat io eeds dunn nale stud ie er. Van m’n jaar in Den gezien van emarken h een envelo eb ik af pje met vi kaartje van er foto’s e een oud-k n een lief la sgenoot h jes, terwijl elemaal g ik zeker w e en kieke e t dat ik foto Waar zijn ze ’s heb gem ? aakt.
heen en e r zijn veel dubbele p nu weer m laat jes: wat et veert ig moet ik semi-iden zwerm rin tieke foto gbandpar ’s van een ki e te n in San Fra foto per g ncisco? Eé ebeurtenis n is al tevee l. Terwijl ik e en al bum-w aard ige se maken, sc lect ie prob hud t Erik K eer te essels me gens hem wakker. He gedaan m t is volet de hand bums. Hee geplakte fo l misschien to al maken ze op vinyl - e ooit - net en comeb al s m uziek ac k, maar dan klein publie is het voor k. Kessels: e en ‘H et is in onze pen dat d ig natuur gesl itaal beeld on ie t is gemaa ren. Laatst kt om te b zat ik in he e w t avl ie g d ie in and tuig naast erhal f uur een vrouw haar vakan Van de dri tiefoto’s se eduizend lecteerde. foto’s van fl ikkerde ze h aar kleinki de helft w n deren eg. Dat was foto’s nog ondenkbaa werden af r toen g e drukt, dat foto’s d ie kost te geld overblijve . De n , w o rden gede gram, Fac eld op Inst ebook, Flic akr . M isschien m vrouw uit aakt d ie m het vl iegtu eig er nog e bum van, en d igitaa maar dat w l fotoal as het.’
M’n vader heeft de ve rklaring: je een d igital hebt toen e camera g toch ekocht, zo huis kon m dat je foto ailen en op ’s naar Facebook ook zo! Uit kon zetten een stoffig ? Dat is e doos trek van m’n ou ik de hard de MacBo e schijf o k. Ik koppel nieuwe lap hem aan m top en na ’n w at ro len megab nd kl ikken vind ik tien ytes aan o ude foto’s talleuk om d terug. Het oor d ie pla is best at jes heen koude gevo te scrollen el van m’n , maar het touchpad het gevoe haalt het n l van een p iet bij apieren fo toboek. Volgens kl inisch psych oloog Ad iets perso Vingerhoe onlijks, de ts is het ze voorkeur vo boeken bo or papiere ven foto’s n foto op een sch geplakte al erm. Ik vin bums fijn o d hand mdat ik erm groeid, maa ee ben op r waarschijn gelijk groeit generatie er nu een jongeren o p d ie er niets gerhoets: N O S TA mee heeft ‘Er zijn oo LGISCH . Vin k ouderen E TRUT hebben va W d ALGEL ie niets moe TEBOL n e-books IJKE L ten & , d ie houd ETTERT Terwijl zo’n V ro e n e g lie er had je 2 YPES ver papier computert 4 va o f st je 3 6 . su foto’s per tie.’ Oef, ik perhand ig vol was, m rolletje en is op vaka word oud. oest je he als ie nt naar de fo ‘m te laten tobal ie bre ontwikkele ngen om n . E BITTER e of ze gelu n week late SWEET kt waren. r wist je pas Soms werd GEVOE LOZE M onverwach je verrast L & LIE EGABY t p ar door een e F lt D je , maar me ETES Maar dat ik len. Portre estal stond het fijn vin tten met h je te bad al om oude fo fopen oge mij en m’n waarop nie n, groepsf toal bums familie te t iedereen oto’s va b n e ki in jken, dat h de lens kijk mijn st ijge foto van d eeft niets t, een onsc nde leeft ijd at mooie ke m e herpe t te rk m je seels. Ving aken. Het en een be dat bord p is iets univ erhoets: ‘F wogen foto aella: ze za erotoal bums van te n pen een n er al tijd tu het al bum en plakbo ostalgisch ssen en haa nog ook. D eken roe gevoel op ld at en vi gevoel, bit n het is verle d ik dus pra . Dat is ee tersweet n den tijd. A chtig, maa n gemeng oemen we ls d r d ig het goede it h ier – zeker ale fotogra het ook w gevoel ove met de tip af hoef je el, maar rheerst. H je s en apps zaamheid, fen in d it n et bestrijd van onze fo geeft een u mmer - ge t e e togra n b o ost aan je e n zorgt voor zo ke rg n e . n meer ove Doordat je zelfvertrou een gevoe r te magelijk kan wen en l van conti de foto’s zi zien wat je vakantie-a nuïteit, om et dat je n lb schiet, zijn u m d s at p je e o rf o g e p al le ct st . Wat niet eeds deze mensen vi ogen, sche zo mooi is lfde bent. nden het e ve horizon Want (r ng als ze te o d ), e b e Niets enge werk je en gooi je we veel veran r dan te de wat mislukt g. deren. nken dat je , ren heen b jezelf doo ent kwijtg r de ja eraakt.’ Misschien ben ik me t mijn liefd Tijd om d ie boekjes ee e voor pap liefdeloze n nostalgis ier en m che trutte egabytes een al bum id e e bol en mo van zo’n g om te zett dat ik late e o e t ik het e n d in r g d e o vu or kan bla lde boeke gemoed e bonden en deren als m nplank me en oppepp hand gepla ’n t gee r ka kt n gebruike e al bums la oude best 2300 foto’s n. Ik sleep anden naa ten gaan. d ie ik na ri r m’n nieu De d e g o u ik ondertu reuze sele zijn er nog we laptop ssen een kl ct ie over h steeds vee en zie dat eine tien g eb, l te heb verzam ve Kessels ra el om af te igabyte aa ad t me aa eld. Het is drukken. n beeld n een ongeo m ’n de. Vakan w e e en mapje ggegooid rganiseerd ties en ge te stoppen e foto’s in e benbeurtenisse en te kijke komsten zi n lopen do n wat de o jn . Hij heeft or elkaar vereen hier een se van gemaa rie fotobo kt met de eken titel ‘In alm ost every p icture’. ➤ 02062015 TRAJECTUM#10
15
to’s waarld met fo vu e g is n hierva et. Los zijn Een deel de lens zi r o vo r e e ving ar als seri op je een ssant, ma re te in t nie . d ie foto’s eite waard ns de mo e e in ze zijn latn online p jes op ee k ie k netjes te st is en de re Mijn moo sl ingeren ze t de u jk e li k t r a a schijf, d form na en harde e n er p e o m n o k re archive aar dan M . e ti p et o ische eer bij. H meest log albums m to fo re e w st u nie t een uit dus geen antie word k n va va t n e d e a ssels vin plakken n at erg? Ke d Is n a t. m ch a iets ro vend amb oek heeft oud fotob n e wat bij de ‘E d t. o o ie tl n er met po ls a lbums r e k d igitale a tisch, ze n is, maar ve re r lang h e sc e je foto’s g t zijn. Als n a ss re te ok in d igitale kunnen o je slechte r kijkt, zie a a es en le n g yp e rt o gen lijke lette e lg a w , het n ge ie maken bewerkin leuren. D k d n ro rg lijke achte r eigen.’ | toch wee m van de foto-albu t e h it u omst ig Foto’s afk l e S ie famil
16
TRAJECTUM#10 02062015
Sch(e)urende beelden Dat beeld allesbepalend kan zijn, weten we sinds de jurk van Trijntje maar al te goed. Wanneer beeld een sterke emotie oproept of een duidelijke boodschap uitdraagt, vervaagt de rest. Al zing je nog zo mooi, als het beeld de kwaliteit van je liedje overstemt zal vooral dat wat men ziet (een scheurjurk met diep decolleté) indruk maken. Opvallende beelden worden vaak gebruikt om aandacht te genereren. Zo hangen er sinds kort op de HU campagneposters met seksueel geladen foto’s, onder andere van twee naakte mensen achter een douchescherm en van een stel dat op het punt staat seks te hebben. De posters vragen aandacht voor energiebesparing. Het aardige is dat hier nog een moedige poging is gedaan om de boodschap - bespaar energie - te synchroniseren met het beeld. Gesuggereerd wordt dat je energie bespaart door samen te douchen en dat het duurzamer is om seks te hebben met het licht uit. Vaak loopt een gekozen beeld niet synchroon met een expliciet uitgedragen boodschap. Zo verscheen een paar maanden geleden in Volkskrant Magazine een interview met modeontwerpster Olcay Gulcen, eigenaar van het kledingmerk Supertrash. In het magazine werd een quote van Gulcen uitgelicht waarin ze stelde haar uiterlijk niet belangrijk te vinden. De quote ging vergezeld met een prikkelende foto waarop ze zorgvuldig was opgemaakt en uitdagend poseerde. Het beeld dissoneerde sterk met de door haar uitgesproken tekst. Binnen de sociale psychologie kennen we het fenomeen negation bias: in de ontkenning zit de bevestiging. Door iets te ontkennen wat overduidelijk wel het geval is (‘Nee hoor, ik vind uiterlijk helemaal niet belangrijk’) bekrachtigt Gulcen juist het bestaande beeld (‘Zij is écht wel van het uiterlijk!’). Zodra de verbeelding schuurt met wat je wil uitdragen, heb je eigenlijk al verloren. Iets wat Trijntje inmiddels helaas maar al te goed weet. Daar waar The Common Linnets vorig jaar via slim geregisseerde beelden een extra dimensie aan de kwaliteit van hun liedje wisten te geven (‘best een goed liedje’), zorgden de beeldenmakers er dit jaar voor dat werd bevestigd wat we massaal al vermoedden (‘rare jurk, vreemd gezichtsnetje en eigenlijk best een stom liedje’).
COLUMN REINT JAN RENES, LECTOR CROSSMEDIALE COMMUNICATIE IN HET PUBLIEKE DOMEIN
02062015 TRAJECTUM#10
17
KEES RUTTEN DE GASTHOOFDREDACTEUREN VAN DE TRAJECTUM FOTOSPECIAL PRESENTEREN EEN KLEINE SELECTIE UIT EIGEN WERK
CHICAGO MOVIE SHOTS
The Untouchables (1987)
Opmerkelijke stad voor filmmakers Sinds 1980 zijn er meer dan 1100 speelfilms gemaakt in Chicago. Dat gegeven boeide me. Waarom wordt daar zoveel gefilmd? Ik besloot het verder te onderzoeken.
The Blues Brothers (1980)
Het blijkt dat de stad goed meewerkt, ze heeft zelfs een eigen Chicago Film Office. En natuurlijk is de stad erg fotogeniek. Voor deze foto’s heb ik een aantal films bekeken. Ik lette op de scènes die kenmerkend zijn voor de betreffende film, maar ook op de locaties die iets van de stad prijs geven. Door zelf geënsceneerde situaties te creëren, verwijs ik naar deze films. Maar wel met beelden die iets te raden overlaten. Dat probeer ik te bereiken door weinig kleur te gebruiken en zelf kunstlicht op de locatie toe te passen. Ook de personages die ik heb gebruikt, moeten de raadselachtigheid versterken. Het zijn mijn eigen verwijzingen naar de films. |
18
TRAJECTUM#10 02062015
Home Alone (1990)
Ocean’s Eleven (2001)
Batman Begins (2005)
The Fugitive (1993)
02062015 TRAJECTUM#10
19
Stonehenge 20 TRAJECTUM#10 02062015
DE KEUZE VAN KEES RUTTEN DE GASTHOOFDREDACTEUREN VAN DE TRAJECTUM FOTOSPECIAL OVER HET VERHAAL ACHTER HUN FAVORIETE FOTO
Bethany de Forest Een paar kilometer van Amesbury (GB) ligt Stonehenge, het enorme bouwwerk dat rond 2300 v.C. is aangelegd. Het werd gebruikt als gezondheidscentrum. Hier zijn uit die tijd veel skeletten gevonden met lichamelijke aandoeningen. Blijkbaar werkte het niet zo goed. Archeologen zien Stonehenge als het Lourdes van de oudheid. Tegenwoordig komen er veel mensen bijeen om samen de zonnewende te ervaren, de zon komt dan achter de ‘stone’ op. Je zou verwachten dat je eerst een eind moet lopen door de bossen en de heuvels om dan verwachtingsvol dit mythische bouwwerk te
mogen aanschouwen. Nee helaas. Bethany de Forest (pinhole-fotografe uit Amsterdam) geeft heel mooi weer dat het een ‘uitspanning’ is geworden langs de snelweg. Een groot Heras-hekwerk, fish-and-chips-tentjes en een enorme parkeerplaats zorgen voor een grote teleurstelling. Deze foto is gemaakt op een tafel, met een pinhole camera. Zo’n camera is niet meer dan een doosje met een piepklein gaatje waardoor het licht komt. Het beeld is overal even (on) scherp en aan de randen krijg je vertekening. Het lijkt eigenlijk op een camera obscura. |
Bethany de Forest bouwt aan ‘haar’ Stonehenge, voor opname met de pinhole camera
NIET-BESTAANDE LANDEN In 2005 zond de BBC de documentaireserie Holidays in the Danger Zone: Places That Don’t Exist uit. Over fascinerende plekken die zich onafhankelijk van het moederland hebben verklaard. Landen zonder uitzicht op een normale ontwikkeling, simpelweg omdat ze door bijna niemand worden erkend. Geen economische banden met de rest van de wereld, geen McDonalds, geen Starbucks, geen voor ons bruikbaar mobiel netwerk, geen pinautomaten voor onze bankpassen, geen consu-
laire ondersteuning als je er naartoe reist. En toch heeft ook daar het dagelijkse leven zijn gang. In 2013 heb ik een aantal niet-erkende landen bezocht die vooral ontstaan zijn door het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. De landen zijn in hun voortbestaan vaak afhankelijk van Rusland. De patstelling waar deze gebieden in terecht zijn gekomen, maakt een diplomatieke oplossing praktisch onmogelijk. Het risico op een gewapend conflict ligt altijd weer op de loer. |
1
22
TRAJECTUM#10 02062015
4
GERT-JAN PEDDEMORS DE GASTHOOFDREDACTEUREN VAN DE TRAJECTUM FOTOSPECIAL PRESENTEREN EEN KLEINE SELECTIE UIT EIGEN WERK
Foto’s 1 en 2: De Krim heeft de afgelopen jaren een turbulente tijd doorgemaakt. Ten tijde van deze foto’s hoorde de Krim nog bij Oekraïne. Inmiddels is het onderdeel van de Russische Federatie. Buiten Rusland is Wit-Rusland het enige land dat deze annexatie heeft erkend.
Foto 3: Het conflict in Transnistrië is al sinds 1990 bevroren, de steun van Rusland zorgt voor een status quo. Het land heeft vooral een dubieuze reputatie als doorvoerland van grote hoeveelheden wapens.
2
5
Foto 4: De zelfverklaarde republiek Nagorno-Karabach leeft met de permanente dreiging van een Azerbeidzjaanse aanval. In de jaren negentig van de vorige eeuw is er fel gevochten om de Armeense enclave die formeel in Azerbeidzjan ligt. In 1994, na een staakt-het-vuren, kwam het gebied in handen van etnische Armeniërs.
Foto 5: De werkloosheid is enorm sinds Abchazië zich onafhankelijk heeft verklaard van Georgië. Internationale handel is nauwelijks mogelijk, omdat alleen Rusland, Venezuela, Nicaragua en Nauru Abchazië als soeverein land erkennen.
Foto 6: Abchazische studenten zijn net afgestudeerd aan de Universiteit van Soechoemi. Veel afgestudeerden vertrekken naar Rusland waar de economische vooruitzichten beter zijn.
3
6
02062015 TRAJECTUM#10
23
24 TRAJECTUM#10 02062015 Courtesy Liu Bolin and Klein Sun Gallery Š Liu Bolin
DE KEUZE VAN GERT-JAN DE GASTHOOFDREDACTEUREN VAN DE TRAJECTUM FOTOSPECIAL OVER HET VERHAAL ACHTER HUN FAVORIETE FOTO
Liu Bolin Liu Bolin is een Chinese kunstenaar die foto’s maakt waarin mensen in de achtergrond verdwijnen. Hij staat bekend als ‘de onzichtbare man’, omdat hij meestal zelf het onderwerp in zijn foto’s is. Hij probeert zichzelf onzichtbaar te maken, terwijl fotografie juist gaat over het zichtbaar maken van wat je wilt laten zien. Alhoewel: je kan juist ook dingen buiten beeld houden om je verhaal te vertellen. Soms is wat je niet ziet belangrijker dan wat je wel ziet. Maar hier zie je het dus eigenlijk wel, als je maar even zoekt. Verwarrend. Het lijkt een soort familiespelletje: wie ziet Liu het eerst? Zijn eerste grote serie was Hiding in the City, waarbij hij zichzelf in de kleuren van het landschap schilderde en zo onzichtbaar werd voor de omgeving. Sindsdien heeft hij deze truc verder verfijnd en zichzelf onder andere voor gondels in Venetië, op het Plein van de Hemelse Vrede en in een bioscoopstoel onzichtbaar gemaakt. Dit werk heet ‘Instant noodels’ en is gemaakt in 2012. Het is een protest tegen kankerverwekkend fosfor dat toen in noedels in China werd aangetroffen. Los van de intrigerende foto die het oplevert, zie ik het protest niet helemaal. Maar de fascinatie voor het beeld is voor mij genoeg. Dit soort fotografie is behoorlijk tijdrovend: drie tot vier uur voor de beschildering, drie tot vier dagen voorbereiding. Geen Photoshop gebruikt. Toch even goed kijken of ik niet stiekem de liquify-tool tegenkom om een bepaalde bolling net even lekkerder aan te zetten. Dit werk doet me denken aan 99 cents van Andreas Gursky (tot voor kort de duurste foto aller tijden: 3,34 miljoen dollar). Er zit een zelfde soort ritme in. De esthetiek van een goed ingericht winkelschap. Raar eigenlijk dat het makkelijkste stuk het slechtst is gelukt: de plint. Daar verraadt hij zich. | 02062015 TRAJECTUM#10
25
BEN KREWINKEL DE GASTHOOFDREDACTEUREN VAN DE TRAJECTUM FOTOSPECIAL PRESENTEREN EEN KLEINE SELECTIE UIT EIGEN WERK
KORTE ONTMOETINGEN Mozambique viert dit jaar haar veertigjarig bestaan. Vrijwel direct na de bevrijdingsstrijd tegen Portugal (1960-1974) volgde een lange burgeroorlog die pas in 1992 werd beëindigd. Het land herstelde opvallend snel en ondanks de enorme armoede beleefde het een sterke economische groei. In 2013 besloot ik door Mozambique te reizen om te zien en te horen hoe het zich volgens haar bewoners heeft ontwikkeld sinds de onafhankelijkheid. Het resulteerde in het boek Looking for M. Naast mijn eigen werk zijn er foto’s opgenomen van Frits Eisenloeffel, journalist van de Groene Amsterdammer, uit 1974 en 1975. Het boek beschrijft de complexe geschiedenis van Mozambique aan de hand van thema’s zoals kolonialisme, oorlog, marxisme, kapitalisme, macht, illusie, identiteit en migratie. Het zijn allemaal ontwikkelingen waar Mozambique, maar ook veel andere Afrikaanse landen mee te maken kregen. Looking for M. bevat veel meer dan alleen portretten, maar voor Trajectum zijn enkele portretten geselecteerd die voortkwamen uit de vele ontmoetingen die ik had in Mozambique. |
26
TRAJECTUM#10 02062015
Schoolmeisje op Mozambique-eiland. Op het moment van de opname was ze nogal afgeleid door haar schoolgenoten.
Overal zijn politieke schilderingen te vinden van de marxistische leiders, maar de jeugd lijkt haar eigen helden te kiezen.
Dulia Mangile, veteraan uit de onafhankelijkheidsoorlog. Zij was lid van het vrouwendetachement van Frelimo, dat meevocht tegen Portugal.
Faith Dzekedzeke en Praise Saiwala, twee reisgenoten uit Malawi die op zoek zijn naar werk in het economisch meer welvarende Mozambique.
Antonio Sozinho Curasse vocht samen met de Portugese bezetter tegen Frelimo. Antonio verloor een been toen hij op een oude landmijn stapte.
Twee meisjes die graag poseerden op Avenue Eduardo Mondlane, vernoemd naar de oprichter van de onafhankelijkheidsbeweging Frelimo.
02062015 TRAJECTUM#10
27
WINACTIES
BOEK: MENTAAL KAPITAAL In de zomer iets meer doen dan alleen luieren? Lees dan Mentaal Kapitaal van Elke Geraerts, versterk je mentale veerkracht en vermijd burn-out. Trajectum mag drie boeken weggeven. Mail naar trajectum@hu.nl o.v.v. Kapitaal en wie weet ben jij de winnaar.
BOEKENPAKKET: STONER & DE CIRKEL! Twee bestsellers in één boekenpakket: Stoner van John Edward Williams & De Cirkel van Dave Eggers. Trajectum mag er vijf van weggeven! Mail Boekenpakket naar trajectum@hu.nl.
28
TRAJECTUM#10 02062015
BOEK: LOOKING FOR M. Heb je de foto’s gezien van gasthoofdredacteur Ben Krewinkel op bladzijdes 26 en 27? En wil je meer van zijn werk zien? We geven één exemplaar weg van zijn bijzondere boek Looking for M. Mail naar trajectum@hu.nl o.v.v. Looking for M. Bestellen kan ook via www.benkrewinkel.nl (vanaf €24,50)
BOEK: OP EIGEN BENEN Heb je de foto’s gezien van gasthoofdredacteur Gert-Jan Peddemors op bladzijdes 22 en 23? En wil je meer van zijn werk zien? We geven één exemplaar weg van zijn bijzondere boek Op Eigen Benen. Mail naar trajectum@hu.nl o.v.v. Op Eigen Benen. Bestellen kan ook via www.menjatj.nl (€39,95)
DE KEUZE VAN BEN KREWINKEL DE GASTHOOFDREDACTEUREN VAN DE TRAJECTUM FOTOSPECIAL OVER HET VERHAAL ACHTER HUN FAVORIETE FOTO
Paul Babeliowsky Hoeveel clichés passen er in een foto? Paul Babeliowsky, hogeschooldocent aan de HU en al heel lang bekend freelancefotograaf maakte deze opname in 1991. Plaats van handeling; het ontnuchteringscentrum van het politiebureau van Novokuznetsk in Siberië. De man op de houten vloer werd laveloos aangetroffen in een park. In het ontnuchteringscentrum ontdekte de dienstdoende arts dat de man ook was aangerand. De verpleegster in beeld voldoet in elk geval aan een van de twee meest voorkomende stereotypen van deze beroepsgroep. Vooral de spuit met tegengif bij een overdosis alcohol boezemt angst in. Dat een man die out is, kennelijk door twee mannen in bedwang moet worden gehouden, doet ook het ergste vermoeden. Een van deze twee mannen draagt een politie uniform, de ander lijkt een burger. Zou die de man hebben aangetroffen en de autoriteiten hebben ingelicht? De laveloze man is naar het politiebureau gebracht. Daar hebben medewerkers hem ontdaan van zijn sportschoenen, alvorens zijn broek uit te kunnen trekken. Zodoende kan de betreffende verpleegster, wellicht een arts, de spuit in de bil van de man zetten. Achter het bureau staat een vrouw op wat vermoedelijk haar werkplek is. Ze staat, maar wordt grotendeels aan het zicht onttrokken door de man in onderbroek. Komt die ook uit het park? Waarom zou hij dan in een onderbroek rondgelopen hebben terwijl de andere man gekleed was? Misschien is het een van de patiënten op het ontnuchteringscentrum. Zijn ontspannen houding suggereert dat hij al met de vrouw achter het bureau in gesprek was, voordat de dronken man werd binnengesleept. Echt geschrokken of onder de indruk lijkt hij niet; hij maakt in elk geval geen aanstalten hulp te bieden. Als de clichés kloppen zal hij bekend zijn met dit soort taferelen. Of misschien heeft hij vlak voor deze scène zelf een spuit in zijn bil gehad. |
De spuit 02062015 TRAJECTUM#10
29
ESSAY
De nieuwe beeldmaker Fotograaf: het is een prachtige baan. Maar net als veel andere beroepen verandert het werk, mede door de digitale revolutie. Wat kan het onderwijs doen met die nieuwe situatie? Gasthoofdredacteuren Gert-Jan Peddemors en Ben Krewinkel, beiden docenten fotografie, buigen zich over een verstoorde relatie. | DOOR BEN KREWINKEL EN GERT-JA N P E DDE MO RS
Al jaren wordt er gesproken over een crisis in de journalistiek. In het kritische essay The rules of photojournalism are keeping us from the truth schrijft de Canadese fotojournalist Donald Weber vooral over een relatiecrisis tussen de fotografie en nieuwsmedia. Lange tijd hadden deze twee een warme verhouding, zo meent Weber. De journalistieke media boden het voornaamste platform én inkomstenbron aan de fotojournalist. Redacties gaven opdrachten en fotografen voerden deze uit. Daarmee realiseerden de fotografen zich echter nauwelijks dat hun invloed op het beeldverhaal langzaamaan afnam. De fotograaf was niet zozeer de maker van het verhaal, maar slechts een middel voor de schrijvende media om verhalen te ondersteunen. Door teruglopende inkomsten bij kranten en tijdschriften en verzadiging van de markt bleek de fotograaf als leverancier van enkel
30
TRAJECTUM#10 02062015
illustraties, hoe sterk ook, steeds makkelijker te vervangen door goedkopere alternatieven. De groei van de concurrentie en de opkomst van civic journalism, mede voortkomend uit de digitale revolutie, droegen hieraan bij. Z O E K E N N A A R I N N O VAT I E Goede fotografie onderscheidt zich vooral door de manier waarop het gebruikt wordt om over onderwerpen te berichten. Terecht is er vaak kritiek geuit op het oneindig herhalen van journalistieke foto’s die niet tot nadenken stemmen, maar vooral onvolledige of zelfs onjuiste aannames ten aanzien van een onderwerp bevestigen. Maar de verantwoordelijkheid hiervoor ligt niet alleen bij de fotograaf. Ook behoudende fotoredacties en schrijvende collega’s dragen schuld. Ze onderkennen de verhalende kracht van het beeld niet en dat resul-
Radicaal anders
Fotograaf Ad van Denderen in klassieke stijl: Immigranten worden door Marokkaanse smokkelaars aan land gezet bij Punta Paloma, Spanje
De fotojournalistiek is de laatste decennia veranderd. En dat valt goed te zien aan twee projecten van fotograaf Ad van Denderen. Go No Go (2003) en So Blue So Blue (2008) gaan allebei over de grenzen van Europa. Opvallendste verschil: de fotografische stijl. Bij Go No Go doet de stijl sterk denken aan de klassieke zwart-wit reportage. Om hiervan los te breken, gebruikt Van Denderen in zijn boek ansichtkaarten - afkomstig uit de landen van waaruit de migranten vertrokken. Deze keuze dwingt de lezer na te denken over zijn eigen positie ten opzichte van die landen; voor de Europeaan een paradijs, voor veel bewoners een hel. De fotograaf ontwikkelde naast het boek een zeer uitgebreide, ietwat verouderde, website, tentoonstelling én een educatief programma. So Blue So Blue (2008) kent een radicaal andere stijl. De directe reportage werd verruild voor een afstandelijkere en meer retrospectieve stijl: niet zozeer de gebeurtenis zelf wordt vastgelegd, maar juist de nasleep. Deze vorm van fotojournalistiek heeft de laatste jaren aan terrein gewonnen. Tot genoegen van de een, tot afschuw van de ander. Oordeel zelf door de websites te bekijken: www.go-no-go.nl & www.sobluesoblue.nl Voor een uitgebreid overzicht van recentere multimediale producties: www.photo-stories.org
Ad van Denderen met radicaal andere stijl: Dit strand in Albanië was in 2000 het vertrekpunt voor veel immigranten. De dure villa’s aan het strand waren het bezit van mensenhandelaren
teert in het eindeloos bewandelen van telkens weer dezelfde gebaande paden. Tijd en risico voor alternatieve visies op beeld worden niet geboden. Stephen Mayes, voormalig juryvoorzitter van World Press Photo, vindt dat de nieuws-, reportage- en documentairefotografie toe zijn aan een herdefinitie. Het is tijd om opnieuw te kijken naar de waarde van fotogra-
fie, een nieuw publiek te vinden, interesses te begrijpen en te zoeken naar nieuwe manieren om hiermee te communiceren. Volgens Mayes hebben we de bevoorrechte kans om de vastgeroeste regels voor beeldgebruik te veranderen en nieuwe modellen voor visual storytelling te creëren. Al in de jaren negentig ontwikkelden foto➤ grafen vernieuwende initiatieven voor inhou02062015 TRAJECTUM#10
31
ESSAY
delijke verdieping. Mooi voorbeeld: door het gebruik van een groter formaat camera ontstond een overgang van de klassieke, directe en betrokken nieuwsfotografie naar een ogenschijnlijk afstandelijker, meer onbevangen perspectief. Er werd daarbij meer tijd genomen om beeld te produceren en vooral om uitgebreidere research te doen naar het te fotograferen onderwerp. Vaak ging de voorkeur uit naar foto’s die na de gebeurtenis werden gemaakt; liever nog dan foto’s van de gebeurtenissen zelf. Deze ‘nieuwe’ documentaire fotografie, kreeg namen als post-reportage en slowjourna lism toebedeeld. Het verlaten van de ‘traditionele’ fotojournalistiek leidde tot een opleving van de tegenstelling tussen de op feitelijke waarneming gestoelde reportage en de meer associatieve ‘kunstfotografie’. VERBREDEN NAAR VISUAL JOURNALISM Het huidige debat over de fotografie is dus niet nieuw. Toch hebben nog veel mensen de naïeve mening dat fotografie altijd heel concreet moet zijn en vanuit een absolute waarheid opereert. Zelfreflectie of kritische afstandelijkheid vinden zij vooral postmodernistisch geneuzel. Dat mag zo lijken, maar met deze nieuwe aanpak van fotografie krijgt de fotojournalist zelf het auteurschap op het (beeld)verhaal. Internet biedt mogelijkheden om werk in eigen beheer uit te geven. Juist hierin kan het auteurschap van de fotograaf perfect tot uiting komen; de fotograaf maakt de selecties, brengt gebeurtenissen over het voetlicht en voorziet beelden van commentaar, nieuwe vormen of andere kaders. Ook door gebruik te maken van bestaand materiaal, zoals gevonden foto’s en originele documenten, kan de fotograaf zelfs de rol van redacteur op zich nemen. De fotocriticus Fred Ritchin schrijft hierover in Bending the Frame (2013) dat de fotojournalistiek zich kan verbreden tot ‘visual journalism’, een vorm van journalistiek waarin op innovatieve en aantrekkelijke wijze de formele conventies van de fotografie worden aangevuld met andere vormen van digitale en multimediale inhoud. Dat hier vraag naar is, blijkt wel: bij Zilveren Camera en
32
TRAJECTUM#10 02062015
World Press Photo zijn al aparte categorieën voor vernieuwende fotoproducties ontwikkeld. KRACHTEN BUNDELEN IN OPLEIDINGEN Het is echter een illusie te denken dat één persoon zo’n productie op zich kan nemen. In praktijk zal het auteurschap daarom vaker overgaan in een co-auteurschap. Naast het werk van de fotograaf zal steeds vaker een cruciale en inhoudelijke rol zijn weggelegd voor vormgevers, producenten, webdevelopers, curatoren en schrijvende journalisten. Technologische ontwikkelingen hebben weliswaar geleid tot een groei van visueel en inhoudelijk sterke multimediale-, crossmediale- en transmediale producties, maar zelden tot nooit werd een winnende multimediale productie door een individu gemaakt. Juist hier ligt een kans voor de Faculteit Communicatie en Journalistiek (FCJ). Docenten van opleidingen zoals communication and media design en journalistiek, maar ook bedrijfscommunicatie en communicatiemanagement, zouden de handen ineen moeten slaan om studenten te leren om nieuwe, kritische en uitdagende manieren te ontwikkelen om inhoudelijke verhalen overtuigend te brengen. Studenten dienen voldoende bagage mee te krijgen, zodat zij zich kunnen blijven ontwikkelen. Daarbij is het inzetten van multimedia niet het doel, maar slechts een middel. Wellicht heeft de relatie tussen de gevestigde media en de (foto)journalisten inderdaad zijn beste tijd gehad en is het tijd dat professionals uit verschillende vakgebieden hun krachten bundelen en werken aan op zichzelf staande producties. Of zoals John Stanmeyer, winnaar van World Press Photo opmerkte: ‘We’ve got to stop thinking of ourselves as photographers. We’re publishers.’ |
COLUMN NINA JUFFERMANS, VIERDEJAARS JOURNALISTIEK
Kijk eens blij! Iets naar links. Kin een tikje naar beneden. Telefoon iets omhoog. Kaken strak op elkaar en de lippen net iets van elkaar af. Geen lachje, nee dat is duidelijk voor amateurs. Even wachten op de zon die achter de wolken vandaan komt en... klik. De selfie is gemaakt. Een glimlach naar het scherm van de iPhone. Tevreden met het eindresultaat. Vol verbazing kijk ik naar het meisje tegenover me in de trein. Het gaat haar zo makkelijk af. Zonder schaamte, gewoon in de trein. Iedereen mag zien hoe zij de perfecte selfie maakte. Terwijl ze door de filters swipet, denk ik na over haar selfie. Het zal me niks verbazen als de mooiste mannen der aarde haar een like gaan geven. Verdomme. Verdomme? Ja, verdomme. Ik kan zelf namelijk absoluut geen selfies maken. Ik probeer het echt wel eens, absoluut. Ik raap mezelf weleens bij elkaar om weer een poging te wagen. Het resultaat mag er eigenlijk nooit zijn. Als ik ze op social media zou gooien zouden er absoluut geen mooie mannen reageren. Nee, eerder mijn moeder en oma die vragen of ik wel genoeg vitaminen eet en voldoende slaap. Als ik voor een blije lach ga, zie ik mezelf terug met verkrampte, bijna angstige grijns. Een blik die me doet terugdenken aan de tijd dat ik op de basisschool één keer per jaar bij de schoolfotograaf moest komen. ‘Kijk eens blij!’, zei hij altijd, waarna ik altijd met hetzelfde teleurstellende resultaat thuiskwam. De andere optie: de mysterieuze-sexy-diepzinnige-blik. Bij deze soort is het heel belangrijk vooral niet te lachen, want dan is het mysterie weg. Als ik dat doe, zie ik eruit alsof ik zojuist uit een inrichting ben ontsnapt en een schuilplaats zoek. Ook niet het gewenste resultaat. Maar goed, ik heb voor jullie maar weer een poging gewaagd. Als je erover schrijft, moet je het ook laten zien natuurlijk. Tja, wat zal ik ervan zeggen. Weet je wat, ik zeg wel niks. Sorry. En ja: ik eet genoeg vitaminen en slaap voldoende. En nee: ik ben ook niet net ontsnapt uit een inrichting. Kan je nagaan. 02062015 TRAJECTUM#10
33
TIEN TIPS
MINIFOTOCURSUS Fotograferen doen we allemaal. Maar hoe maken we goede foto’s? Gasthoofdredacteur Kees Rutten geeft in deze Trajectum Fotospecial tien tips om met je mobiel mooie foto’s te maken.
1
KIES JE FOCUS Zet slechts één onderwerp centraal op je foto. Oftewel: kies één focus. Dit zorgt voor interessantere foto’s. Dus probeer niet een compleet gebouw te fotograferen, maar zet alleen een lamp centraal en isoleer die in je beeld.
34
TRAJECTUM#10 02062015
2
S TA D I C H T B I J J E ONDERWERP Belangrijk verschil tussen de camera op je mobiel en een gewone digitale camera: de laatste heeft wel een echte zoomlens. Dat nadeel van je mobieltje kun je ondervangen: neem je foto van zo dichtbij mogelijk. Zo voorkom je dat foto’s wazig en ‘pixelig’ worden. Want inzoomen met je mobiel betekent meestal verlies van pixels. Ervaring leert dat je met een iPhone-camera ook weer niet te dichtbij moet fotograferen. Ideaal is een afstand van zo’n 50 centimeter. Wil je toch op kortere afstand fotograferen? Gebruik een vergrootglas (die zit in een zakmes of ligt in de keukenla van je grootouders). Hou het vergrootglas tussen lens en het voorwerp en je zult zien dat de foto opeens superscherp wordt.
3
LICHT/TEGENLICHT Zie je zonnestralen, pak dan snel je fototoestel! Zorg er eerst voor dat de zonnestralen in het gebied van je onderwerp vallen. Zoek de invalshoek waarbij de zonnestralen het best te zien zijn. Raak het scherm van je mobieltje aan om in te zoomen en maak de foto. Je hebt zonnestralen gevangen in je foto. Zo kun je nog verder spelen met het licht van de zon. Sla toe als het door de bomen schijnt, op het water weerkaatst of aan het eind van de dag nog net in een steegje valt. Creëer silhouetten bij een ondergaande zon. Of maak een portret met tegenlicht, maar vergeet dan niet de flits te gebruiken. Zo wordt het gezicht belicht en leg je ook het schitterende zonlicht vast. Overigens wordt het fotograferen bij tegenlicht vaak afgeraden. Je onderwerp wordt heel donker en de meeste camera’s hebben moeite met deze omstandigheden. Toch kan je veel leuke dingen ➤ doen met tegenlicht.
02062015 TRAJECTUM#10
35
4
5
GA OP DE GROND LIGGEN (KIKKERPERSPECTIEF) Maak je foto vanuit het standpunt van een kikker. Alles lijkt hierdoor groot en monumentaal. Probeer je camera tegelijkertijd naar boven te kantelen. Je fotografeert dan van beneden naar boven. Doordat de camera laag bij de grond is én naar boven is gekanteld, lijkt dit jongetje nu een indrukwekkende held. Dit standpunt wordt geregeld gebruikt door modefotografen. Fotografeer maar eens een paar benen van beneden naar boven. Die lijken nu heel lang!
36
TRAJECTUM#10 02062015
ZO MAAK JE STRANDFOTO’S INTERESSANTER: CREËER DIEPTE Plaats voorwerpen op de voorgrond van je beeld (bijvoorbeeld strandspullen of parasols). Dit maakt je strandfoto spannender, doordat je meer ziet dan alleen een zee met een horizon.
6
VIND DE SYMMETRIE IN JE OMGEVING De wereld zit vol symmetrie en vooral in steden – met al z’n architectuur – zie je het overal. Maak gebruik van al die symmetrie, dat zorgt voor een sterke compositie en geeft een gaaf effect.
7
FOTOGRAFEER JE EIGEN ACHTERGRONDEN Klassieke amateurfout: je probeert je vriend/vriendin te fotograferen, maar op de achtergrond loopt net op het verkeerde moment iemand door het beeld. ‘Wie is dat?’ vraagt iedereen die de foto van je vriend/vriendin ziet. En ze bedoelen het onbekende personage. Oplossing? Neem de regie zelf in handen. Zet hem/ haar voor een zelf uitgekozen achtergrond. Denk aan een oud muurtje, tegels of zich herhalende patronen. ➤ 02062015 TRAJECTUM#10
37
NU € 12,50 jubileum-editie
I N T E R N AT I O N A L E BE STS E L L E R
50 jaar stoner – 300.000 verkocht
stoner
DE
‘EEN ORWELLIAANSE SATIRE’ Het Parool
CIRKEL
‘RELEVANT EN ANGSTAANJAGEND’ De Morgen
john williams
‘EEN VAN DE MEEST RELEVANTE SCHRIJVERS VAN ONZE TIJD’ Humo
D AVE
‘EEN VERONTRUSTEND BOEK’ de Volkskrant
EGGERS ‘Als u een boek wilt lezen dat uw leven gaat veranderen, lees dan Stoner’ Arnon Grunberg, de Volkskrant
‘Een spectaculair onspectaculaire roman.’ – NRC Handelsblad John Williams – Stoner
300.000 exemplaren verkocht
‘Relevant en angstaanjagend.’ – De Morgen Dave Eggers – De cirkel
120.000 exemplaren verkocht
www.lebowskipublishers.nl
38
TRAJECTUM#10 02062015
(advertentie)
8
P L A AT S J E O N D E R W E R P N I E T I N HET MIDDEN Het mooiste resultaat krijg je door je onderwerp niet in het midden van je foto te plaatsen, maar door het een beetje naar de zijkanten te positioneren. Deze techniek is beter bekend als de ‘gulden snede’. Ter toelichting: op de foto hierboven is het onderwerp bewust naar links verplaatst. Hierdoor wordt de foto spannender voor de kijker en tegelijkertijd straalt het meer rust uit. En om nog preciezer te zijn: bij ‘de gulden snede’ wordt het beeld horizontaal en verticaal in drieën gedeeld (zoals bij het spel boter, kaas en eieren). Het onderwerp van je foto bevindt zich op één van de vier snijpunten.
9
H E B O O G V O O R D E TA I L Van dichtbij zien onderwerpen er vaak zo veel mooier uit! Besteed aandacht aan de details van je vakantie. Vraag je af wat je wil laten zien. Close-ups zijn bovendien prachtig voor in je fotoboek, vooral als je ze combineert met overzichtsfoto’s.
10
EXPERIMENTEER
Ga gewoon je eigen gang, lap alle regels aan je laars en experimenteer. Daarmee krijg je soms verrassende foto’s. Maar een foto wordt pas echt interessant wanneer het geen kiekje is, maar als het beeld een verhaal vertelt, iets te raden overlaat of nieuwsgierig maakt. |
02062015 TRAJECTUM#10
39
FOTO-APPS
FOTO-APPS: TOP 11 De MINIFOTOCURSUS op de vorige pagina’s gedaan? Dan is het nu tijd om je mobiel uit te breiden. Van Selfieswap tot Hipsta-filters en negen andere zinvolle fotoapps. Plus de tips van onze drie gasthoofdredacteuren | TO S CA S EL
3 TIPS VAN DE 3 GASTHOOFDREDACTEUREN
Kees Rutten tipt:
Ben Krewinkel tipt:
Gert-Jan Peddemors tipt: GRATIS
€ 2,99
GRATIS
Verkrijgbaar voor: iPhone en Verkrijgbaar voor: iPhone en Verkrijgbaar voor: iPhone en Android Android. Aanvullende pakket- Android. ten kosten geld, maar zijn niet per se nodig.
Flickr
Camera+
Deze app werkt bijna als een gewone camera. Je kunt alles instellen: scherpte bepalen, lichter, donkerder, uitsnijden en filters mooi toepassen. Goed opslaan en dan heb je een niet te groot bestand.
40
TRAJECTUM#10 02062015
Adobe Photoshop Express Handig om foto’s te croppen en kleine oneffenheden weg te werken.
Dit is volgens mij de handigste app voor professionele fotografen. Ik gebruik hem al tien jaar om m’n foto’s online te zetten, al lang voordat iedereen op Instagram ging.
EFFECTEN
COLLAGES
GRATIS
€ 2,99
Verkrijgbaar voor: iPhone
Brushstroke
Verandert je foto’s met een druk op de knop in waterverfschilderijtjes.
GRATIS
GRATIS
Verkrijgbaar voor: iPhone / Retro Camera voor Android
Verkrijgbaar voor: iPhone en Verkrijgbaar voor: iPhone en Android Android
Hipstamatic
Photo Grid
Open de app en er verschijnt een oude camera in beeld. Een eindeloze rij filters geven je foto’s een ouderwetse, verweerde of verlopen look.
ZWART-WIT
Meerdere foto’s, een achtergrondje en een tekstje combineren in een foto? Het kan met deze app.
Pic Collage
Met deze app kan je niet alleen meerdere foto’s naast/ onder/boven elkaar zetten maar ook achtergronden, tekstjes, ballonnetjes en feesthoedjes toevoegen. Hysterisch!
SELFIES
€ 3,99
Verkrijgbaar voor: € 2,99 voor iPhone / Camera Noir, gratis voor Android
Noir Photo
Wie meer van zwart-wit of sepia houdt dan van kleur, gebruikt deze app die daar speciaal voor is ingericht. Je kan gemakkelijk dramatisch licht of een korrelig effectje toevoegen.
Verkrijgbaar voor: € 0,99 voor iPhone, € 2,25 voor Android
Verkrijgbaar voor: iPhone en Verkrijgbaar voor: €1,59 AnAndroid droid, € 1,99 iPhone
Colour Splash
Facetune
Zwart-wit kan mooi zijn, maar soms heb je toch iets van kleur nodig om die ene bloem in het boeket of die ene appel op de fruitschaal net even uit te lichten.
Mooi portret geschoten maar niet op je beste dag? Met Facetune geef je jezelf met een paar klikken een porseleinen poppenhuidje en sprekende ogen.
Face Swap
Hoe zou jij eruit zien met het gezicht van je beste vriend/ vriendin/hond/oma? En andersom? Je vindt het uit met deze app. De resultaten zijn hilarisch.
02062015 TRAJECTUM#10
41
beeld: Jeroen Hofman
UITTIPS
beeld: Michael de Louw
19 EN 20 JUNI ATALANTA Parnassos Elk seizoen presenteert Parnassos een aantal producties, uitgevoerd door hun getalenteerde cursisten. Deze keer Atalanta, een voorstelling gebaseerd op de Griekse mythe van Atalanta over een prinses die als baby wordt verstoten door haar vader. Het contact wordt hersteld. Om de troon veilig te stellen moet Atalanta wel trouwen en daar heeft ze niet zoveel zin in. Een voorstelling over vriendschap, verraad en liefde. Soms ontroerend en soms juist heel grappig. www.uu.nl/parnassos
27 JUNI DE BESCHAVING - FESTIVAL UNIVERSALIS Botanische Tuinen Met het thema ‘Le Grand Day of Art’ geeft deBeschaving dit jaar een creatieve draai aan Le Grand Départ, de feestelijke start van de Tour de France. De Botanische Tuinen staat op zaterdag 27 juni in het teken van het ultieme parcours, waarin je in verschillende etappes afdaalt in het unieke festivalgevoel van deBeschaving. Op de drie muziekpodia o.a. Kensington, Typhoon, internationale ontdekkingen en een 3FM Serious Talent Stage. www.debeschaving.nl
8 T/M 10 JULI DE URBAN DANSWEEK Het Huis Studenten van de dansopleiding van het Creative College nodigen dans-, hiphop en cultuurliefhebbers, studenten, buurtbewoners en andere nieuwsgierigen uit voor de eerste urban Dansweek in Het Huis. Onder leiding van de gerenommeerde experimentele hiphop choreografen Andre ‘Drosha’ Grekhov en Senna Amarnis presenteren studenten hun innovatieve urban theatershows ‘Thuisonderweg’ en ‘Lucid Dreams’ en andere examenwerken. www.dedansopleiding.nl
WINACTIE! 2x2 vrijkaarten Je Maintiendrai - Samba Schutte
beeld: Martin_Wickenhaeuser
Samba Schutte won in 2006 alle prijzen tijdens het Leids Cabaret Festival en maakte met ‘Hakili Jambar’ een prima debuut. Daarna ging hij naar Los Angeles, zijn droom achterna. In Hollywood deed hij ervaring op bij de wereldberoemde Comedy Store. Met ‘Je Maintiendrai’ meldt Schutte zich weer aan het Nederlandse cabaretfront met een show over zijn levenservaringen op drie continenten en over hoe hij zich staande houdt tussen alle culturen. Op maandag 15 juni is hij te zien in RASA en jij kan er heen. Voor meer informatie: ssbu.nl Winnen? Check www.trajectum.hu.nl/cultuur of www.uitagendautrecht.nl
42
TRAJECTUM#10 02062015
i.s.m.
www.uitagendautrecht.nl
Kijkles Eergisteren, toen ik nog studeerde, was mijn wereld er een van woorden. Louter woorden. De boeken die ik las, bestonden uit pagina’s vol onophoudelijke lettercombinaties. Ook mijn hoofd zat vol woorden. Grote woorden. Abstracte woorden. Tegenwoordig zou ik zeggen: ongrijpbare woorden. Maar dat voelde niet zo. De betekenis van mijn woorden was glashelder. Maatschappij. Bewustzijnsindustrie. Sociale klasse. Liefde. Je hoefde het maar te noemen en ik ‘zag’ het, voelde het, wist het. Wat een mens met ruim twee dozijn letters al niet kon doen. Volledige werelden werden daaruit geschapen. Ook in de wereld van mijn werk maakten woorden de dienst uit. Als je een artikel schreef, leverde je alleen tekst in. Iemand van de beeldredactie zocht daar vervolgens een plaatje bij. Dat plaatje was een extraatje, gewoon omdat de pagina er anders te saai uitzag. In zoverre was er sinds plaatjes hun intrede deden in de gedrukte media, midden negentiende eeuw, niet veel veranderd. Maar in de afgelopen, zeg, twintig jaar is het snel gegaan en heeft de cultuur van het woord in razend tempo plaatsgemaakt voor een cultuur van het beeld. Plaatjes, plaatjes, plaatjes, alles is plaatjes. Het is nog niet zover dat de verhoudingen omgedraaid zijn – dat een beeldredacteur plaatjes instuurt waar een woordredacteur vervolgens wat bij brabbelt -, maar veel scheelt het niet. Zelfs sjieke kranten als NRC Handelsblad worden steeds meer door beeld beheerst. Tv is beeld. Internet, zeker bekeken op mobiele apparaatjes, is overwegend beeld. Zelfs de radio kan niet meer zonder: velen ‘kijken radio’, via de webcam. Waar dit op wijst? De klassieke gymnasiumcultuur waarin ook ik ben opgevoed, heeft zijn tijd gehad. Die cultuur was van het oude Europa, van wijsgeren, klassieken en Gods woord. We leven tegenwoordig in een andere cultuur: Amerikaans of internationaal, een cultuur van celebrities, hype, mode en digitale bestanden. Dat is een re-volutie, letterlijk: een beweging terug. Want beelden zijn ouder dan woorden. Beelden lijken ook eenvoudiger. Ze zijn internationaler. Sneller. Modern! Onze cultuur is een beeldcultuur. Dat is een feit. Nu nog leren daarmee om te gaan. Laten we maar ’s beginnen met kijkles op de lagere school.
COLUMN CHRIS VAN DER HEIJDEN, HISTORICUS EN SCHRIJVER, DOCEERT AAN DE SCHOOL VOOR JOURNALISTIEK
02062015 TRAJECTUM#10
43
44
TRAJECTUM#10 02062015
WINNAAR SVJ-PRIJS Gino Kleisen (24) in Iran Elk jaar reikt de School voor Journalistiek een prijs uit voor de beste studentenproductie. Vierdejaarsstudent Gino Kleisen won in mei met de fotoserie ‘Afghaanse vluchtelingen in Iran’. Kleisen reisde in juni 2014 naar Iran, waar naar schatting drie miljoen Afghaanse migranten verblijven - een groot deel illegaal, en allemaal op zoek naar veiligheid en werkgelegenheid. Deze Afghanen vinden – ook illegaal - werk in de steden, maar leiden een leven als tweederangsburger in dit land dat sinds 2003 bijna geen asiel verleent. De journalist-in-opleiding zocht deze Afghanen op in Iran. Hij trof een jongen van veertien die werkdagen van twaalf uur maakte op onveilige bouwplaatsen in Teheran. Hij sprak een man die geen geld had om zijn flauwvallende vrouw naar het ziekenhuis te sturen. Ondanks de barre omstandigheden zag Kleisen dat deze Afghanen blij waren dat ze aan het werk konden om geld te verdienen. Zijn zoektocht resulteerde in een fotoreportage, die ‘kaal maar indringend’ is. ‘Treffende foto’s van een kwetsbare groep waarover hier in het Westen nauwelijks iets bekend is. De foto’s behoeven bijna geen begeleidende tekst’, oordeelde de jury. De jury vindt de fotoreportage verder een goede afwisseling van detail- en portretfoto’s. Jurylid Robert Oosterbroek: ‘Het gaat niet alleen om de foto’s. Het is ook de weg ernaartoe. Het kan lastig zijn om mensen aan te spreken en bij mensen in huis te komen. Je ziet ook emotie terug, dus dat heeft hij goed uitgevoerd.’ | SANDY JANSSEN
Twee Afghaanse jongens leggen een riolering aan
02062015 TRAJECTUM#10
45
advertenties
HET NATIONAAL OUDERENFONDS Het Nationaal Ouderenfonds zoekt jou als bezoekvrijwilliger voor ouderen. Als bezoekvrijwilliger ga je wekelijks op bezoek bij een oudere bij jou in de buurt. Je kunt samen leuke dingen doen, bijvoorbeeld wandelen, een boodschap doen, of gewoon gezellig praten met een kopje koffie. Je hebt een positieve invloed op het welzijn van een ander. Interesse? Mail naar nofutrecht2@gmail.com KLINIEK CONTACTLENZEN Heb of wil je contactlenzen? Bij de HU-kliniek contactlenzen krijg je een deskundige aanmeting en controle voor alle soorten en korting op de aanschaf. Bel naar: 088 – 4815 777 SNEL HEES OF EEN SCHORRE STEM? Moeilijk verstaanbaar of alles twee keer moeten zeggen? Meld je dan aan voor een gratis logopedieonderzoek, -advies of -behandeling in de opleidingskliniek logopedie. Bel naar: 088 – 4815 777 KLINIEK OOGZORG Vermoeide ogen bij beeldschermwerk? Maak gebruik van de HU regeling & HU faciliteiten: GRATIS oogonderzoek & beeldschermbril via de kliniek van Oogzorg op De Uithof. Voor een afspraak, bel: tel. 088 – 4815 777 BEGELEIDING BIJ AFSTUDEREN Moeite met het afstuderen? Blijf niet zwemmen! Vraag extra hulp en maatwerk bij de laatste stappen in je studie. begeleidingbijafstuderen.nl | begeleidingbijafstuderen@gmail.com
Trajectum, het redactioneel onafhankelijke magazine van Hogeschool Utrecht, verschijnt elke tweede dinsdag van de maand, behalve in de vakanties. Redactieadres Bezoekadres: Padualaan 99, kamer 3S.140, Utrecht Postadres: Postbus 8611,3503 RP Utrecht Tel: (088) 481 66 90 E-mail: trajectum@hu.nl www.trajectum.hu.nl twitter.com/trajectum facebook.com/trajectum Redactie Janny Ruardy (hoofdredacteur, (088) 481 66 92, janny.ruardy@hu.nl) Marc Janssen (eindredacteur, (088) 481 66 93, marc.janssen@hu.nl) Gerard Rutten (redacteur, (088) 481 66 94, gerard.rutten@hu.nl) Tosca Sel (redacteur, (088) 481 66 95, tosca.sel@hu.nl) Maarten Nauw (webredacteur, (088) 481 66 96, maarten.nauw@hu.nl) Nettie Peters (redactie-assistent, (088) 481 66 90, nettie.peters@hu.nl) Sandy Janssen, Alexandra Dijkstra (stagiaire, (088) 481 67 30) Met medewerking van Ben Krewinkel Gert-Jan Peddemors, Kees Rutten Columnisten Chris van der Heijden, Reint Jan Renes, Nina Juffermans Fotografie Paul Babeliowsky, Liu Bolin, Shody Careman, Ad van Denderen, Bethany de Forest, Gino Kiesen, Ben Krewinkel, Ilvy Njiokiktjien, Robert Oosterbroek, Martin Parr, Gert-Jan Peddemors, Kees Rutten Coverbeeld en achterpagina Tadao Cern Vormgeving Joyce Vanhommerig Advertenties Bureau van Vliet zandvoort@bureauvanvliet.com, tel: 023 - 571 47 45 Abonnementen e 35,– per jaargang Druk BDU, Barneveld Redactieraad Sebastiaan Hameleers, Stef Verhoeven, Hendrien van de Weert © Trajectum Auteursrecht voorbehouden. Het is verboden om zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur artikelen of illustraties geheel of gedeeltelijk over te nemen.
46
TRAJECTUM#10 02062015
vanaf 10 augustus
VOLGENDE EDITIE
Kijk jij ook zo uit naar het nieuwe collegejaar? - Levenslessen voor eerstejaars - Hoe ga je om met studiestress - Toch niet de goede studie gekozen? Zo stop je met stijl.
02062015 TRAJECTUM#10
47
TRAJECTUM Fotospecial
#10 | 02 06 2015 | www.trajectum.hu.nl | magazine voor Hogeschool Utrecht