MAGAZINE VOOR GGZ EN VERSLAVINGSZORG JAARGANG 69
|
NUMMER 02
|
MAART 2014
|
WWW.MGVONLINE.NL
MGV MAGAZINE
30 PAGINA’S DIE JE NIET WIL MISSEN
HERSTEL VAN PSYCHISCHE PROBLEMEN
WERKEN WERKT EEN EX-PATIËNT OVER DE GGZ
FLEXIBELE VISIE GEWENST MGV KENNIS
18 PAGINA’S DIE JE NIET MAG MISSEN ONDERZOEK
Barbara Stringer en anderen
COLLABORATIVE CARE VOOR PATIËNTEN MET ERNSTIGE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN SEKSUEEL MISBRUIK
1SEKSUEEL MISBRUIK: MISSEN WE (N)IETS?! Anke van Dijke en anderen
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 02 | MAART 2014
COLOFON MGV is een crossmediale uitgave voor ggz en verslavingszorg van uitgeverij Performis/next level publishing,
ADVERTEREN IN MGV?
's-Hertogenbosch en het Trimbos-instituut, Utrecht. Het is
VERSPREIDING
een forum waarop professionals uit alle ggz-disciplines,
De standaardoplage van MGV bedraagt 1.650, hiervan worden 1.350 maga-
bestuurders, cliënten en zorgverzekeraars het debat aangaan
zines verspreid onder abonnees.
over de inhoud van hun vak en over de taken van de ggz in de
in de 2e helft van het jaar zal de oplage worden uitgebreid met tussen de
samenleving. MGV verschijnt 6 x per jaar in druk in een oplage
5.000 en 15.000 adressen i.v.m. een abonnee actie.
van 1.650 exemplaren. Daarnaast vindt u op de website www.mgvonline.nl regelmatig actuele bijdragen en online
ABONNEMENTEN
discussies.
Abonnementsprijzen per jaar: particulieren € 89,95, studenten € 42,50,
REDACTIE: De redactie bestaat uit vakspecialisten uit verschillende geledingen van de geestelijke gezondheidszorg en wetenschappelijk onderzoek. (zie www.mgvonline.nl) HOOFDREDACTIE: dr. S.E. (Sonja) van ’t Hof.
instellingen (drie exemplaren, bij meer exemplaren extra korting) € 209,95*. *De prijzen voor een instellingsabonnement met IP-toegang voor meerdere gebruikers zijn als volgt: 2-100 gebruikers: € 458,-, 101-500 gebruikers: € 520,50, 501-1000 gebruikers: € 707,-.
BUREAU-/WEBREDACTIE: drs. R.M. (Regine) zum Vörde
Voor meer dan 1000 gebruikers of andere licenties, neem contact op met
sive Vörding en K. (Kristien) Harmsen.
de klantenservice via 073 -6895889 of info@performis.nl
KERNREDACTIE: prof. dr. F. (Frits) Boer, dr. C.T. (Titia) Feldmann, dr. G. (Gerdien) Franx, prof. dr. M.W. (Michiel) Hengeveld
VERSPREIDINGSTABEL
(voorzitter), dr. A.J.K. (Adger) Hondius, dr. C.G. (Kees) Kooiman, dr. H. (Hans) Kroon.
NUMMER
REDACTIEADRES: Postbus 725, 3500 AS Utrecht
nr. 1
10 januari
tel: 030 2971119 mgv@trimbos.nl
nr. 2
14 februari
7 maart
nr. 3
11 april
2 mei
UITGEVER: Performis B.V., Paardskerkhofweg 14,
nr. 4
13 juni
4 juli
5202 CJ ’s-Hertogenbosch
nr. 5
15 augustus
5 september
tel: 073 689 5889 www.performis.nl
nr. 6
17 oktober
7 november
BLADMANAGEMENT: Geert Janus PROJECT- EN MARKETINGCOÖRDINATIE: Vera van Boxtel
AANLEVERDEADLINE
ZWART/WIT
VERSCHIJNINGSDATUM 31 januari
1X
3X
6X
845
799
1/1 pagina
950
VORMGEVING: A.M. Marin / www.ammarin.nl in opdracht
1/2 pagina
659
599
545
van Performis B.V.
1/4 pagina
455
429
395
ABONNEMENTEN:
FULL COLOUR
Ga naar www.performis.nl/titel/mgv/ of bel 073 689 5889. Jaarabonnementsprijzen: particulieren € 89,95, studenten € 42,50, instellingen (drie exemplaren, bij meer
1X
3X
6X
TOESLAGEN
1/1 pagina
1450
1232
1087
pagina 2 omslag
30%
1/2 pagina
999
899
799
pagina 3 omslag
20%
1/4 pagina
599
539
489
pagina 4 omslag
40%
exemplaren extra korting) € 209,95*. *Voor de prijzen van een instellingsabonnement met IP-toegang: neem
FORMATEN
contact op met 073 6895889 of info@performis.nl
kwart pagina (staand) 87
x
112 mm
ADVERTEREN:
halve pagina (liggend)
180
x
112 mm
Geert Janus, tel: 073 689 5889, mgv@performis.nl,
halve pagina (staand)
87
x
230 mm
www.performis.nl
hele pagina aflopend
220
x
270 mm + 3 mm extra afloop rondom
Dit werk is auteursrechtelijk beschermd.
Prijzen advertorials, inserts, meenieters etc. op aanvraag. Tarieven in euro’s, excl. BTW. Advertenties kunnen zonder opgaaf van redenen worden geweigerd.
2
INHOUD 4
6 10
REDACTIONEEL & PRAKTIJK
SONJA VAN ’T HOF GODZIJDANK GEEN ZIEKTE-INZICHT
INTERVIEW
ROB HOEDEMAN WERKSTRESS: EEN ZAAK VAN ALLE PARTIJEN PRAKTIJK
DEBBY KAMSTRA WERKEN ONDANKS PSYCHOSE
14
16
JAARGANG 69 | NUMMER 02 | MAART 2014
PRAKTIJK
KRISTIEN HARMSEN KANSEN OP WERK VIA EEN WERKERVARINGSPLAATS
OPINIE
DE VISIE VAN EEN EX-PSYCHIATRISCH PATIËNT OP DE ZORG
20
ONDERZOEK
Barbara Stringer en anderen
COLLABORATIVE CARE VOOR PATIËNTEN MET ERNSTIGE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN
31
KENNIS 42
37
GEZIEN & GELEZEN
WETTEN
WILLEMIEN KASTELEIN KLACHT- EN TUCHTRECHT: GROTE VERANDERINGEN OP TIL COLUMN
KEES KOOIMAN ROM TUSEN HEMEL EN AARDE
DE MEESTERPROEF
WILLEM KOOPS
50
3
Anke van Dijke en anderen
SEKSUEEL MISBRUIK: MISSEN WE (N)IETS?!
45
46
SEKSUEEL MISBRUIK
BIJBLIJVEN
LEESSUGGESTIE VAN GERDIEN FRANX
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 02 | MAART 2014
REDACTIONEEL
PRAKTIJK
WERKEN WERKT Het lijkt contra-intuïtief als het je overkomt, maar herstellen van psychische klachten of stress verloopt toch beter als je wel werkt. ' Werken werkt!' luidt de titel van de Kennisdag die op 20 maart a.s. wordt gehouden in Den Bosch (www.ggzkennisdag.nl). In dit nummer vertelt bedrijfsarts Rob Hoedeman dat het zelden alleen om werkproblemen gaat. Maar de werkgever kan wel wat voorkomen of verhelpen. Ook bij mensen met psychiatrische klachten bevordert werk hun herstel, maar voor hen is re-integratie geen gemeengoed. Ga maar vissen, want werk zit er niet meer in, kreeg Ronald van den Nieuwenhuijzen ooit te horen. Het team Vroege Interventie Psychose in Amsterdam zoekt juist werk voor hun jonge cliënten. Is werk nog te hoog gegrepen, dan biedt het project Kans op werk werkervaringsplekken. Want ook de cliënt moet leren dat je problemen kunt hebben, maar die op het werk opzij kunt zetten. In het Kenniskatern: seksueel misbruik in de jeugdzorg voorkom je door kinderen weerbaar te maken, maar niet bij al getraumatiseerde kinderen, en Collaborative Care lijkt gunstig voor patiënten met ernstige persoonlijkheidsproblematiek.
Een psychiatrische ziektegeschiedenis is geen beperking voor werk – werk kan aangepast aan elke kwetsbaarheid, vindt ervaringswerker Roland van den Nieuwenhuijzen. 'Zo'n waarzegger op tv, dat kan iemand met een psychotische kwetsbaarheid net zo goed.'
Sonja van ’t Hof, hoofdredacteur
4
PRAKTIJK | GODZIJDANK GEEN ZIEKTE-INZICHT
Godzijdank GEEN ZIEKTE-INZICHT Door: Sonja van ’t Hof FoTo: Privébezit R. van den Nieuwenhuijzen
A
het ’s nachts – dan lukt het vaak goed. Beperkingen kunnen zelfs kwaliteiten zijn. Om het schertsend te zeggen: als je ’s nachts tv kijkt, zie je al die waarzeggers. Iemand met een psychotische kwetsbaarheid kan dat net zo goed, wellicht beter!’ Het gaat om een andere manier van denken, heeft hij geleerd van mensen als Wilma Boevink. Bij zijn eerste opname was hij dertig jaar. Hij zat tien jaar in de WAO en kwam alleen maar weer aan het werk door eigen inspanning. ‘Hulpverleners en uitkeringsinstanties werkten het eerder tegen! Ik kreeg opmerkingen als: “Als je met een hengel aan het kanaal kan zitten, ben je een heel eind.” Ik zeg nu met een knipoog: in mijn diagnose stond dat ik geen ziekte-inzicht heb, en daar ben ik nou hartstikke blij om!’ Van den Nieuwenhuijzen ontwikkelde zich op eigen kracht tot ervaringswerker toen het vak nog niet bestond. Hij ontwikkelde en werkte mee aan cursussen zoals Herstellen doe je zelf,
Aan het begin van het telefonische gesprek hebben we de
Werken met Eigen Ervaring, en het Traject Opleiding Ervarings-
kern van de zaak meteen te pakken. Ik vraag of Van den
deskundigheid (TOED). Nu werkt hij bij Markieza, de academie
Nieuwenhuijzen zich onze interviewafspraak nog herinnert
voor herstel en ervaringsdeskundigheid in Zuid-Nederland.
en of het nog schikt. ‘Kijk,’ zegt hij, ‘ik proef uit uw toon dat ik
Hij is tevens docent en praktijkopleider bij Fontys Hogeschool,
vanwege een bepaalde kwetsbaarheid anders benaderd moet
leerlijn Ervaringsdeskundigen. ‘Dit werk helpt mijn herstel-
worden.’ Hij bedoelt het niet persoonlijk, maar hij ervaart
proces. Ik doe dat niet alleen voor anderen. Op deze manier
dagelijks dat mensen met een psychiatrisch heden of verleden
werken met mensen met dezelfde kwetsbaarheid, daar leer ik
niet als volwaardig worden gezien. Uit onwetendheid of
veel van. Ik heb collega’s voor wie “belevingen” niet raar zijn
bezorgdheid. Fluwelen handschoenen aan, oppassen met
en ik heb een vrije agenda. In een andere werkomgeving kan
die kwetsbare mensen!
dat misschien niet.’
Hij begint daarom elk gesprek zo, ook met familieleden van mensen die hij begeleidt. Net als bij lichamelijke klachten
VAARDIGHEDEN EN KWETSBAARHEID
moet je uitgaan van de mogelijkheden en kwaliteiten die
Hij wil een laatste punt benadrukken. ‘Het is belangrijk om
mensen hebben. ‘Een diagnose kan verlammend werken. Mijn
onderscheid te maken tussen kwetsbaarheid en werknemers-
boodschap is dat ook mensen met een psychische kwetsbaar-
vaardigheden. Veel mensen krijgen in de adolescentie psycho-
heid kunnen werken – alleen richten wij werk in op een manier
tische of andere problemen en verblijven jaren in de psychiatrie.
die niet past bij die kwetsbaarheid. Als je iets aan je rug hebt
Als zij dan rond hun dertigste op een werkplek terechtkomen,
en veel moet typen, krijg je een speciale stoel. Als ik moe word
moet je ervan uitgaan dat ze weinig werknemersvaardigheden
in mijn hoofd, zegt niemand: ga maar twee uur slapen. Terwijl
hebben. Net als alle beginnende werknemers zijn ze onervaren
dat ook een aanpassing is die mensen nodig kunnen hebben.’
en hebben ze gewenningsproblemen. Ze zijn vaak gestigmatiseerd. Of, omdat ze jarenlang als kwetsbaar mens te boek
OMDENKEN
hebben gestaan, lijden ze aan zelfstigma. Ze zaten in een
‘Iemand met de diagnose schizofrenie kan ’s morgens moeilijk
uitkering en het is lastig om daar uit te komen. Maar vaak
vroeg opstaan. Als je dat wel eist, gaat het fout. Als je zegt: dit
hangt de omgeving die problemen op aan beperkingen of
is je takenpakket, het maakt niet uit wanneer je het doet, al is
kwetsbaarheid, en dat is onterecht.’
5
MGV | JAARGANG 68 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
INTERVIEW
ROB HOEDEMAN
WERKSTRESS: EEN ZAAK VAN ALLE PARTIJEN 6
INTERVIEW | ROB HOEDEMAN: WERKSTRESS: EEN ZAAK VAN ALLE PARTIJEN
Iedereen heeft wel eens stress. Maar als dat heel veel wordt en je de controle verliest op verschillende terreinen, op het werk, thuis, financieel, dan is de kans groot dat je ziek wordt. Wat kan een bedrijfsarts in dit geval betekenen? Een gesprek met Rob Hoedeman, bedrijfsarts bij ArboNed. Tekst en foto's: Kristien Harmsen
'B
NAAR DE PSYCHOLOOG OF NIET
‘Bedrijfsartsen die voor de bouwsector werken, zien vaker
Het contract dat een bedrijfsarts of arbodienst met de
mensen met lichamelijke klachten dan met psychische. Werk je
werkgever afsluit, bepaalt voor een groot deel wat de bedrijfs-
voor een groot ict-bedrijf, zoals ik, dan heb je wel voor de helft
arts voor de zieke werknemer kan betekenen: pure verzuim-
van het spreekuur te maken met psychische klachten,’ vertelt
begeleiding of ook behandeling en (terugval)preventie.
Hoedeman. ‘Dat is dus een behoorlijk aandeel. Voor zo’n
De richtlijn van de Nederlandse Vereniging van Arbeids- en
driekwart zijn dat stressgerelateerde beelden, zoals overspan-
Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) geeft de bedrijfsarts twee
nenheid of burn-out. Heel wat van deze mensen zijn ook wel
mogelijkheden bij psychische klachten: hij verwijst de werkne-
een beetje somber of angstig, maar mensen met een opzich-
mer naar de huisarts of psycholoog voor behandeling en doet
zelfstaande depressie of angststoornis zie ik minder.’
zelf enkel de verzuimbegeleiding, of hij neemt beide taken op
Iedereen hoort wel eens een manager klagen dat werknemers
zich. Hoedeman: ‘In dat laatste geval ga je bij stressgerelateer-
zich onterecht ziek melden vanwege stressklachten, dat ze die
de klachten eerst stabiliseren, kijk je waar de stress vandaan
fingeren, omdat ze ongemotiveerd zijn. Volgens Hoedeman
komt en dan ga je behandelen met huiswerk en dergelijke.
valt dat zogenoemde ‘zwarte verzuim’ reuze mee: ‘Die mensen
Je kunt hier eigenlijk altijd mee beginnen, maar zodra je merkt
hebben echt wel stressgerelateerde klachten, die in veel
dat jouw hulp niet werkt, stuur je zo iemand naar de psycholoog.
gevallen inderdaad door problemen op het werk komen. Je
Zo had ik een helpdeskmedewerker, die niet verder kwam in
moet dan allebei de zaken benoemen. Je hebt je diagnose en
de re-integratie dan 75% werken. Na verwijzing naar de
daar staat een bepaalde hersteltijd voor, maar je hebt ook een
psycholoog bleken faalangst en schroom om aan te geven
probleem op het werk dat opgelost moet worden. Doe je dat
dat ze eigenlijk ander werk wilde de stagnatie te verklaren.
niet, dan klopt die persoon binnen de kortste keren weer aan
In samenwerking met een psycholoog, de leidinggevende en
op het spreekuur. Ik zie er wel een uitdaging in om met zijn
mij werkt deze mevrouw nu weer 100% na aanpassing van haar
allen door te praten hoe we dat structureel kunnen oplossen.’
werkpakket. Je kunt als bedrijfsarts nog een behoorlijk
7
-
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 02 | MAART 2014
door de beroepsgroep zelf, maar ook zeker door andere belang-
of de prognose van de behandeling. Zo is het mogelijk dat je
hebbenden, zoals de farmaceutische industrie. De belangen
bij de classificatie depressie van tien verschillende behande-
van de DSM zijn namelijk niet louter wetenschappelijk en
laars even zoveel verschillende behandelingen kan verwach-
medisch, maar vaak ook sociaal en economisch van aard.
ten, uiteenlopend van medicatie tot mindfullness en van
De farmaceutische industrie besteedt veel geld aan reclame en
gedragstherapie tot neurofeedback, of een combinatie
promotie. Onder deze invloed wordt vaker en eerder medicatie
hiervan.
voorgeschreven dan voorheen. Het voorschrijven van psychofarmaca is niet alleen voorbehouden aan psychiaters. Sterker
FLEXIBELE VISIE GEWENST
nog, huisartsen nemen het merendeel (80%) van het voor-
De labels werken ook stigmatiserend; eenmaal bestempeld
schrijven van antidepressiva voor hun rekening. Vaak voor
met een psychiatrische aandoening kan iemand veroordeeld
lichte depressieve klachten, waarbij het gebruik van antide-
zijn tot levenslange medicatie. Mensen veranderen, persoon-
pressiva niet eens zijn effectiviteit bewezen heeft. Artsen moe-
lijke omstandigheden en de omgeving veranderen, dit
ten daarom alert zijn op manipulatie van de farmaceutische
beïnvloedt ook psychische klachten. Juist daarom vind ik dat
industrie, en meer opleiding krijgen in het zelfstandig beoorde-
je van een adequate ggz-behandelaar mag verwachten dat
len van wetenschappelijke literatuur.
hij/zij enige flexibiliteit in denken en visie hanteert en kiest
1
voor een individueel gerichter diagnose en behandeltraject.
ONTOEREIKENDE CLASSIFICATIES
Een persoonlijke aanpak leidt mijns inziens tot meer succes.
Ook de zorgverzekeraars spelen een belangrijke rol bij de
…Had ik mijn laatste psychiater en psychotherapeute eerder
behandeling van psychische problemen. Tegenwoordig is in
ontmoet dan had mijn leven er de afgelopen twintig jaar
Nederland een DSM-classificatie noodzakelijk om een behan-
misschien heel anders uitgezien en was mij en mijn omgeving
deling vergoed te krijgen. De DSM beïnvloedt dus wat verzeke-
heel wat ellende bespaard gebleven…
ringen zullen vergoeden, wie recht hebben op extra hulp en
Misschien dat uit dit stuk enige frustratie blijkt − die heb ik
zorg, maar ook wie wel en niet aansprakelijk kunnen worden
niet; integendeel: ik ben de ggz heel dankbaar. Wat ik wil is
gesteld als het mis gaat. Het risico dat hieruit voortvloeit, is
als ervaringsdeskundige een bijdrage leveren aan de discussie
dat wanneer er vier van de vijf klachten aanwezig zijn voor een
over de ggz. Niet speciaal om andere cliënten te informeren/
in de DSM gestelde diagnose, de behandeling niet vergoed
helpen, maar meer om professionals aan te zetten tot denken.
wordt. Dit impliceert een probleem voor de patiënt, maar ook
Gebruik de DSM als hulpmiddel, maar ga uit van de patiënt,
inkomstenderving voor de ggz-instellingen. Dit systeem werkt
van zijn klachten, van zijn veranderende omstandigheden, pas
in de hand dat diagnoses gesteld worden uit financieel, in
de diagnostiek en behandeling daarop aan en doe het vooral
plaats van uit een klinisch oogpunt. Behandelaars willen hun
samen.
cliënten helpen en zullen derhalve een diagnose stellen. Dit is
Ik heb getwijfeld of ik mijn naam onder dit stuk zou zetten.
bijna altijd mogelijk, wat de klachten ook zijn. Met als gevolg
Ik deel mijn visie graag, maar toch heb ik besloten mijn
dat mensen die eigenlijk geen hulp nodig hebben, de capaciteit
verhaal anoniem te vertellen. In allerlei situaties kan het zo
aan zorg beïnvloeden, waardoor mensen die ernstig lijden de
zijn dat het enige dat blijft hangen de aanduiding ‘psychia-
noodzakelijke hulp ontberen.
trisch’ is; daarmee zou mij geen recht worden gedaan, maar
De labels in de DSM zeggen ook nog eens weinig over de
helaas werkt het vaak nog zo.
gewenste interventies bij de verschillende aandoeningen,
Ik ben bereikbaar via e-mail: artikel_mvg@hotmail.com
LITERATUUR 1 Wieren S van, Schoemaker C, Spijker J. Welke zorg gebruiken cliënten en wat zijn de kosten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM; 2007. <www.nationaalkompas.nl> Gezondheid en ziekte\Ziekten en aandoeningen\Psychische stoornissen\Depressie, 21 februari 2007.
18
MGV-KENNIS |
KENNIS 18 PAGINA’S DIE JE NIET MAG MISSEN
20
ONDERZOEK
Barbara Stringer en anderen
COLLABORATIVE CARE VOOR PATIËNTEN MET ERNSTIGE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN
31
SEKSUEEL MISBRUIK
Anke van Dijke en anderen
SEKSUEEL MISBRUIK: MISSEN WE (N)IETS?!
NU OP MGVONLINE.NL Alle artikelen uit het magazine en het kenniskatern zijn online te lezen voor abonnees. Extra: columns, lopende zaken en debat over opleidingen voor verpleegkundigen in de ggz en over het beroep psychotherapeut. Ook is het MGV-archief online te raadplegen.
19
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 02 | MAART 2014
DE MEESTERPROEF
DE MEESTERPROEF VAN WILLEM KOOPS WAT BLIJFT ER IN HET LICHT VAN DE GESCHIEDENIS OVER VAN EEN PROMOTIEONDERZOEK?
Sociale ontwikkeling en naïviteit van proefpersonen.
EEN WETENSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Rijksuniversiteit Groningen, promotoren: prof. dr. J.J. van der
De ontwikkelingspsychologie was een vooral klinisch en op
Werff en prof. dr. W.K.B. Hofstee.
onderwijstoepassingen georiënteerd vak. De studenten
Willem Koops herleest zijn proefschrift uit 1980:
kwamen er studeren omdat ze probleemkinderen wilden helpen. Zelf streefde ik naar aansluiting bij de Amerikaanse wetenschappelijke developmental psychology. Ik wilde bijdragen aan een moderne empirisch-analytisch georiënteerde
I
ontwikkelingspsychologie. Ik publiceerde over de geschiedenis en de eigen aard van de ontwikkelingspsychologie, en stelde vast dat er een ‘dubbele socialisering’ had plaatsgevonden: de
In 1980, toen ik aan de Rijksuniversiteit Groningen promo-
aandacht voor de cognitieve ontwikkeling was verschoven naar
veerde, was de universiteit zichzelf nog opnieuw aan het
de sociale ontwikkeling en binnen de cognitieve ontwikkeling
uitvinden, als gevolg van de door mij als student intensief
ging de aandacht steeds meer uit naar de sociale context. Die
meegemaakte ‘democratisering’.
visie zette ik uiteen in het theoretische deel van mijn proef-
Als medewerker werd je in die tijd eigenlijk alleen afgere-
schrift.
kend op je onderwijsbijdragen. Wetenschappelijk onder-
Ik verbond dit met een discussie over natuurwetenschappelijke
zoek hing er een beetje bij, en vond ook altijd met studen-
en sociaalwetenschappelijke psychologie, en probeerde
ten in een onderwijssetting plaats. Promoveren was ‘not
duidelijk te maken dat de psychologie moet kiezen voor de
done’, aangezien dat een verwerpelijke poging was jezelf te
tweede, omdat zij onvermijdelijk bepaald wordt door een
onderscheiden van anderen. Je kreeg er dus geen tijd voor.
bijzondere object-subjectrelatie, die ik ‘dubbele gespreksrelatie’
Ik heb toen, en dat is in belangrijke mate zo gebleven,
noemde. In navolging van mijn leermeesters, de hoogleraren
geleerd om wetenschappelijk onderzoek vooral in de
Van der Werff en Hofstee was (en ben) ik diep doordrongen van
avonduren, de weekends en de vakanties te verrichten.
het gegeven dat de psychologie over en met mensen communi-
En ik slaagde er dan toch in zo veel artikelen te publiceren
ceert. Dat heeft allerlei consequenties, die de bijzondere aard
dat ik er in 1980 een proefschrift op kon baseren.
van de psychologie bepalen. De bron van dit inzicht was de
46
DE MEESTERPROEF | WILLEM KOOPS
leermeester van mijn leermeesters, de jong gestorven B.J.
demonstreren dat het hier niet alleen ging om bespiegelingen,
Kouwer (1924-1968). Vanwege de dubbele gespreksrelatie is
maar dat er empirisch aantoonbare consequenties waren.
de psychologie, en dus ook de ontwikkelingspsychologie,
Als onderwerp koos ik gedragsnabootsing (‘modeling’), toen
aangewezen op een sociaalwetenschappelijke oriëntatie, die
een centraal onderwerp uit het onderzoek naar sociale
fundamenteel rekening houdt met de bijzondere aard van de
ontwikkeling. Mijn onderzoeksvraag had betrekking op wat ik
subject-objectverhouding. Zoals Kouwer eens samenvatte:
meta-validiteit noemde: de mate waarin empirisch-psychologi-
proefpersonen in de psychologie spelen wetenschappelijk
sche kennis geldig blijft wanneer proefpersonen niet naïef zijn,
medewerkertje. Stenen en andere echte objecten praten niet
maar in meerdere of mindere mate over de betreffende psycho-
terug. Mijn denken werd zeer geïnspireerd door de publicaties
logische kennis (meta-informatie) beschikken. In de experimen-
van mijn copromotor Hofstee.1
ten werden drie condities gehanteerd: de experimentele, de experimentele controle-, en de controleconditie. In die condities werden steeds groepjes van 25-30 kinderen van
EXPERIMENTEN GEDRAGSNABOOTSING
ongeveer tien jaar onderzocht. De experimentele groep hoorde
Die dubbele gespreksrelatie is een typisch Groningse preoc-
een verhaaltje en daarna een gesprek van een leeftijdgenoot
cupatie, toe te schrijven aan Kouwer, die, geïnspireerd door
met een volwassene, waarin de volwassene zorgde dat het kind
fenomenologie en existentialisme, voortdurend het probleem
werd beloond voor een bepaalde mening. Dit was ‘modeling’ in
van de eigenaardige gespreksrelatie van psychologen en hun
de zin van Bandura en Walters. 4
proefpersonen en cliënten aan de orde stelde. Ik wilde
Vervolgens werd de kinderen uit de experimentele conditie
2,3
47
-