MAGAZINE VOOR GGZ EN VERSLAVINGSZORG JAARGANG 69
|
NUMMER 01
|
JANUARI 2014
|
WWW.MGVONLINE.NL
MGV MAGAZINE 25 PAGINA’S DIE JE NIET WIL MISSEN
HOE GEBRUIKEN WE ROM
VERBETERING OF VERGELIJKING? RUTGER ENGELS
WETENSCHAPPER MET KOOPMANSGEEST
MGV KENNIS
MGV KENNIS 20 Anton Hafkenscheid & Jim van Os TER DISCUSSIE
29
NAAR EEN DEUGDELIJKE Hafkenscheid & van Os ROM ROM: HOE HET WEL TER ENDISCUSSIE NIET MOET Mijnke Jansen Janssen & anderen
INKOMSTEN KLACHTENVERBETERING
22 PAGINA’S DIE JE NIET MAG MISSEN
NIET RAMMEN OPINIE OVERMAAR ROMROMMEN
33
Stringer e.a. Richard Janssen & Rob de Jong
1PORTFOLIOANALYSE COLLABORATIVE CARE IN DE GGZ
ROM
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
COLOFON MGV is een crossmediale uitgave voor ggz en verslavingszorg van uitgeverij Performis/next level publishing, 's-Hertogenbosch en het Trimbos-instituut, Utrecht. Het is een forum waarop professionals uit alle ggz-disciplines,
Narratieve Exposure Therapie
Voorjaarssymposium Arq Psychotrauma Expert Groep
21 maart 2014
bestuurders, cliënten en zorgverzekeraars het debat aangaan over de inhoud van hun vak en over de taken van de ggz in de samenleving. MGV verschijnt 6 x per jaar in druk in een oplage van 1.650 exemplaren. Daarnaast vindt u op de website www.mgvonline.nl regelmatig actuele bijdragen en online
In maart verschijnt het eerste Nederlandstalige handboek over NET, Levensverhalen en Psychotrauma. Ter gelegenheid hiervan organiseert Stichting Centrum ’45 een symposium over NET. Op het symposium zullen nationale en internationale experts het thema levensverhalen en psychotrauma van diverse kanten belichten in lezingen en workshops.
discussies. REDACTIE: De redactie bestaat uit vakspecialisten uit verschillende geledingen van de geestelijke gezondheidszorg en wetenschappelijk onderzoek. (zie www.mgvonline.nl) HOOFDREDACTIE: dr. S.E. (Sonja) van ’t Hof. BUREAU-/WEBREDACTIE: drs. R.M. (Regine) zum Vörde sive Vörding en K. (Kristien) Harmsen. KERNREDACTIE: prof. dr. F. (Frits) Boer, dr. C.T. (Titia) Feldmann, dr. G. (Gerdien) Franx, prof. dr. M.W. (Michiel) Hengeveld (voorzitter), dr. A.J.K. (Adger) Hondius, dr. C.G. (Kees) Kooiman, dr. H. (Hans) Kroon. REDACTIEADRES: Postbus 725, 3500 AS Utrecht tel: 030 2971119 mgv@trimbos.nl UITGEVER: Performis B.V., Paardskerkhofweg 14, 5202 CJ ’s-Hertogenbosch tel: 073 689 5889 www.performis.nl BLADMANAGEMENT: Geert Janus PROJECT- EN MARKETINGCOÖRDINATIE: Vera van Boxtel VORMGEVING: A.M. Marin / www.ammarin.nl in opdracht van Performis B.V. ABONNEMENTEN: Ga naar www.performis.nl/titel/mgv/ of bel 073 689 5889. Jaarabonnementsprijzen: particulieren € 89,95, studenten € 42,50, instellingen (drie exemplaren, bij meer exemplaren extra korting) € 209,95*. *Voor de prijzen van een instellingsabonnement met IP-toegang neem contact op met 073 6895889 of info@performis.nl
ADVERTEREN: Geert Janus, tel: 073 689 5889, mgv@performis.nl, www.performis.nl Dit werk is auteursrechtelijk beschermd.
2
Sprekers o.a. dr. Maggie Schauer en prof. Thomas Elbert (de grondleggers van NET; Univ. Konstanz en vivo), prof. Selma Leydesdorff (hoogleraar Oral History, UvA), prof. Yvonne Sliep (Univ. van KwaZuluNatal en directeur Narrative Foundation, Zuid Afrika), prof. Eric Vermetten (Arq, LUMC en Defensie) en prof. Berthold Gersons (Arq; dagvoorzitter). Onderwerpen o.a. NET: coming home to the own life, Living in a twilight zone: the women of Srebrenica, Het Narratieve Theater, For the Love of Battle: appetitive aggression, Taal en therapie en diverse workshops NET. Programma en aanmelding www.arq.org en www.centrum45.nl Prijs € 145 (studenten € 100) inclusief boek Locatie Planetarium Amsterdam Zuidoost Accreditatie aangevraagd voor: NVvP, VGCT, FGzP, NVRG en NIP.
Levensverhalen en Psychotrauma (Ruud Jongedijk) verschijnt bij Uitgeverij Boom en maakt onderdeel uit van de Arq-reeks.
INHOUD 6
4 6
JAARGANG 69 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
REDACTIONEEL & UITGELICHT
INTERVIEW
RUTGER ENGELS EEN WETENSCHAPPER MET KOOPMANSGEEST
11
COLUMN
FORUG FORUGH KARIMI WAAR BENT U VERZEKERD?
12
PRAKTIJK
GERDIEN FRANX STUREN OP RESULTATEN: ROM IN DE USA
12 20
TER DISCUSSIE
Anton Hafkenscheid & Jim van Os
NAAR EEN DEUGDELIJKE ROM
29
TER DISCUSSIE
Mijnke Janssen & anderen
NIET RAMMEN MAAR ROMMEN
33
KENNIS
Richard Janssen & Rob de Jong
PORTFOLIOANALYSE IN DE GGZ
41 46
GEZIEN & GELEZEN
DE MEESTERPROEF
THEO DORELE DORELEIJERS
46 3
50
BIJBLIJVEN
LEESSUG LEESSUGGESTIE VAN TITIA FELDMANN
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
REDACTIONEEL
BEHANDELING MONITOREN
UITGELICHT De Wim Trijsburgprijs is in het leven geroepen voor professionals die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de psychotherapie, en die bovendien het perspectief van de cliënt centraal stellen.
Nieuwe aankleding en een gedeeltelijk nieuwe inhoud: MGV zal vanaf nu meer journalistieke bijdragen leveren. In dit nummer een interview met Rutger Engels, verslavingsonderzoeker en de nieuwe voorman van het Trimbos-instituut. Franx beschrijft wat zij over Routine Outcome Monitoring in de VS te weten is gekomen. Het vertrouwde MGV van de vakartikelen en recensies blijft bestaan in de vorm van het Kenniskatern, in het midden van het blad. Zo hopen we samen met uitgever Performis een gevarieerder vakblad te maken. Wat ook blijft zijn de Ter Discussieartikelen, in het Kenniskatern. Commentaren worden op de nieuwe site geplaatst (www.mgvonline.nl). Hafkenscheid & Van Os beschrijven dat Routine Outcome Monitoring in Nederland deugdelijker moet. Als je de kwaliteit van een behandeling wil verhogen (sturend monitoren), kun je niet tegelijkertijd benchmarken (volgend monitoren). Janssen en collega’s hebben daarnaast suggesties voor ROMmen in de kinder- & jeugdpsychiatrie. En hoe kan een organisatie beleidsbeslissingen afwegen? Middels een portfolioanalyse, leggen Janssen & De Jong met een casus uit. Sonja van ’t Hof, hoofdredacteur
4
Hafkenscheid (links op de foto) is klinisch psycholoog en psychotherapeut bij het Sinai Centrum. De jury loofde hem omdat hij eenvoudige instrumenten ontwikkelde die de kwaliteit van de therapeutische relatie meten en bevorderen (zie ook zijn artikel in dit nummer over ROM). De prijs, vernoemd naar een befaamd hoogleraar die overleed in 2007, is ingesteld door Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie en uitgereikt op de Dag van
Wim Trijsburgprijs voor
de Psychotherapie op 13 december 2013.
ANTON HAFKENSCHEID
REDACTIONEEL & UITGELICHT
toneelvoorstelling
ANGST Op een groot scherm zien we om beurten verschillende monden van mensen die vertellen over hun angst. De een durft bijvoorbeeld de trein niet in met haar vouwfiets, omdat iedereen dan naar haar zal kijken, de ander vermijdt alles waar het getal 4 in voorkomt, want dat betekent gevaar. Dan komt een vrouw het toneel op. Zij staat onder aan een trap, maar heeft hoogtevrees. In een dialoog met de ‘monden’ en met hulp van de trap legt zij uit wat angst is, hoe dat in de hersenen werkt, wat het voor gevolgen heeft voor je leven, én hoe je uiteindelijk die trap op kunt lopen.
Deze voorstelling is gemaakt in samenwerking met de Angst, Dwang en Fobie (ADF) Stichting. Meer informatie op http://podiumt.nu/angst/ en via 06-22396047.
5
MGV | JAARGANG 68 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
INTERVIEW
RUTGER ENGELS
EEN WETENSCHAPPER MET KOOPMANSGEEST 6
INTERVIEW | RUTGER ENGELS: EEN WETENSCHAPPER MET KOOPMANSGEEST
Als student wilde Rutger Engels het marktonderzoek in, maar hij werd een succesvol wetenschapper. Hij verdiende zijn sporen in het onderzoek naar jeugd en verslaving. Sinds januari 2014 is hij voorzitter van de Raad van Bestuur van het Trimbos-instituut. ‘De afstand van een onderzoeker tot politiek Den Haag is groot. Ik hoop dat ik in mijn nieuwe positie meer in staat ben om bij te dragen aan beleid en preventie.’ Door: Regine zum Vörde sive Vörding & Sonja van ’t Hof FOTO 'S: Roy Borghouts
E
KENNIS TOEPASSEN: VALORISATIE
Engels en zijn Nijmeegse onderzoeksgroep zijn bekend van
In Nijmegen leidt Engels ook de Academische Werkplaats
onderzoek naar psychopathologie en middelengebruik
Jeugd: een samenwerkingsverband waarin kennis-, beleid-
bij jongeren. Ze hebben al enig politiek resultaat bereikt.
en praktijkinstellingen gezamenlijk concrete manieren
‘We hebben een klein steentje bijgedragen aan de wets-
zoeken om angst, depressie en trauma bij jongeren te
wijziging rondom alcoholgebruik, de 18-jaar maatregel,
voorkomen en te behandelen. Dat maatschappelijke effect
waarbij alcoholgebruik onder de 18 jaar wordt verboden.
is voor Engels een wezenlijk onderdeel van zijn wetenschap-
Mede door ons onderzoek ligt er nu meer verantwoordelijk-
pelijk onderzoek. Hij hecht erg aan ‘valorisatie’: erop toezien
heid bij ouders, er worden meer voorlichtingscampagnes
dat ontwikkelde kennis daadwerkelijk te gebruiken is.
gevoerd. Daar ben ik trots op, misschien wel meer dan op
Hoe doe je dat? ‘Wij hebben bijvoorbeeld een depressie
wetenschappelijke papers in top tijdschriften.’ Hij staat
preventieprogramma voor jongeren, Op volle kracht.
bekend als een uitstekend wetenschapper, maar dat is niet
Het is geïnspireerd op een Amerikaans voorbeeld en wij
zijn grootste ambitie. De wetenschap die hij bedrijft moet
hebben het bewerkt, samen met het Trimbos-instituut en
ook toegepast worden. ‘Daarom was ik in 2011 blij met de
de GGD Nijmegen. We hebben vier grote studies opgezet en
Huibregtsenprijs. Die kregen we omdat we fundamenteel
uitgevoerd, zowel universeel, selectief als geïndiceerd, naar
onderzoek goed koppelen aan maatschappelijke ontwikkelin-
de toepassing van het programma, waarbij we direct jongeren
gen en toepassingen.’
hebben betrokken, de doelgroep, en clinici, de uitvoerders.
7
-
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
GERDIEN FRANX bestudeerde in de VS de grootschalige implementatie, inclusief financiering, van het collaborative care-model. Een van haar vragen was welke rol het routinematig meten van behandelresultaten hierin speelt. Franx (1963) is onderzoeker werkt bij het Trimbos-instituut en was uitgezonden als Commonwealth Fund Harkness Fellow in Health Care Policy and Practice, een mede door het ministerie van VWS gefinancierd programma voor praktijkonderzoek naar relevante beleidsvraagstukken.
MAYO CLINNIC MINESOTA
12
MGV-KENNIS |
KENNIS 22 PAGINA’S DIE JE NIET MAG MISSEN
20
TER DISCUSSIE
Anton Hafkenscheid & Jim van Os
NAAR EEN DEUGDELIJKE ROM
29
TER DISCUSSIE
Mijnke Janssen & anderen
NIET RAMMEN MAAR ROMMEN
33
Richard Janssen & Rob de Jong
PORTFOLIOANALYSE IN DE GGZ
BINNENKORT OP MGVONLINE.NL Een tijdschrift in een nieuw jasje vraagt om een nieuwe bijbehorende website. Zelfs de url is opgepoetst, mgv-online.nl wordt MGVONLINE.nl. Hier zal binnenkort alle nodige informatie over MGV op staan, in ‘lopende zaken’ volgen we de actualiteit en voor abonnees zijn de discussies, online only-artikelen en het online archief toegankelijk.
19
MGV | JAARGANG 69 | NUMMER 01 | JANUARI 2014
DE MEESTERPROEF
DE MEESTERPROEF VAN THEO DORELEIJERS WAT BLIJFT ER IN HET LICHT VAN DE GESCHIEDENIS OVER VAN EEN PROMOTIEONDERZOEK? Theo Doreleijers herleest zijn proefschrift uit 1995: Diagnostiek tussen jeugdstrafrecht en hulpverlening. Universiteit Utrecht, promotoren: Herman van Engeland en Frank Beijaert.
M
Mijn wetenschappelijke interesse voor adolescenten met psychiatrische stoornissen en delictgedrag ontstond na het jarenlang opstellen van rapportages in opdracht van de Haagse kinderrechters. Werk op het grensvlak van justitie en psychiatrie spreekt me nog steeds aan: juristen dwingen psychiaters helder te denken en zich nauwkeurig uit te drukken. Omgekeerd laat ik justitiemedewerkers zien dat een misdadiger dat vaak alleen op een bepaald moment is geweest; voor de rest van zijn tijd lijdt hij onder vaak ernstige stoornissen. De toentertijd gangbare etiologische theorieën rond jeugdcriminaliteit overtuigden mij niet. Het kón niet waar zijn dat werkloosheid van vader, slechte vriendjes en een arme buurt volledig verantwoordelijk waren voor de gepleegde gewelddadige delicten. Waar kinderen in de vrije maatschappij hulp kunnen zoeken, hebben deze jongens – eenmaal achter de tralies – die mogelijkheid niet meer, terwijl juist zíj die het
46
DE MEESTERPROEF | THEO DORELEIJERS
TWEE VAN DE DRIE JONGEREN DIE VOORGELEID WERDEN VOOR DE KINDERRECHTER BLEKEN INDERDAAD EEN PSYCHIATRISCHE STOORNIS TE HEBBEN, TIEN KEER ZO VAAK ALS VASTGESTELD WAS IN DE ALGEMENE BEVOLKING. hardst nodig hebben. Bovendien raken jongeren die ingeslo-
Amerikaanse zware-criminelen literatuur. Zou het waar zijn
ten worden (verder) getraumatiseerd door angst, bedreiging,
dat wat de moderne onderzoekstechnieken daar vastgesteld-
(seksueel) misbruik, educatieve ontbering en gezondheids-
hadden – bijvoorbeeld: criminelen hebben een lager afgesteld
problemen.
autonoom zenuwstelsel dan normale mensen – ook terug te
Eind jaren tachtig spoorde ik de door mij vijf jaar eerder
vinden zou zijn bij Amsterdamse straatschoffies? Ik zou dat
gerapporteerde jongeren op. In twee van de drie gevallen
met de aio die ik meekreeg bij mijn benoeming aan de VU
bleek het niet meer goed te zijn gekomen sinds het delict en
kunnen onderzoeken. De uitvoering van dat onderzoek heeft
het strafproces. 1 Bij het WODC verwierf ik vervolgens de
evenwel enkele jaren op zich laten wachten, forse last als ik
financiën om een en ander prospectief te onderzoeken: het
had van het na-ijleffect van de ‘affaire-Buikhuisen’ 3 : beambten
zou mijn promotieonderzoek worden. Twee van de drie
in Nederland weigerden medewerking aan mijn onderzoeks-
jongeren die voorgeleid werden voor de kinderrechter bleken
plan, ook in de gemeente Amsterdam. Pas toen daar in de
inderdaad een psychiatrische stoornis te hebben, tien keer zo
gemeenteraadscommissie Orde en Veiligheid over mijn
vaak als vastgesteld was in de algemene bevolking. Ik vond
plannen gediscussieerd werd, is burgemeester-wetenschapper
dat ADHD een belangrijke risicofactor is voor criminaliteit –
Cohen opgetreden en kreeg mijn plan groen licht − en
althans: één op de drie 12- tot 15-jarige boefjes leed eraan –
daarmee als het ware het neurobiologisch georiënteerd
wat destijds geen welkome boodschap was.
onderzoek in Nederland. Arne Popma 4 was de eerste die een proefschrift verdedigde op dat gebied. Het is inmiddels
GEDRAGSSTOORNIS
gevolgd door een reeks van projecten op dit vlak op vrijwel
Er bleek in die jaren veel mis te zijn in de justitiële jeugd-
alle universiteiten. Zelfs in de criminologie ontwikkelde zich
wereld: te weinig diagnostiekaanvragen, nauwelijks beschik-
een ‘bio-criminologische’ richting. Terwijl ik momenteel
bare instrumenten en veel te lange wachtlijsten bij het
binnen de RSJ op verzoek van het ministerie van Veiligheid en
Openbaar Ministerie, de Raad voor de Kinderbescherming en
Justitie mee nadenk over ethische normen bij het implemente-
het Bureau Kinderrechter, waardoor de helft van de minder-
ren van de resultaten van neurobiologisch onderzoek bij
jarigen zelfs veel langer preventief gehecht zat te wachten op
justitiabelen, onderzoekt Arne of dergelijke parameters
hun strafzitting dan wettelijk toegestaan was. Meer evidence-
zouden kunnen helpen de forensische diagnostiek en risico-
based behandelen werd in de Justitiële Jeugdinrichtingen
taxatie te verfijnen.
(JJI’s) pas geïntroduceerd naar aanleiding van zeer kritische rapporten in 2007 van de hand van de vier betrokken inspec-
DISCRIMINATIE
ties 2 en van de Rekenkamer.
Coby Vreugdenhil 5 , mijn eerste promovendus, had met haar
Omdat veel van de delinquente jongens natuurlijk (ook) de
proefschrift aangetoond dat de jongens die veroordeeld
diagnose ‘gedragsstoornis’ krijgen, wilde ik weten wat een
waren tot detentiestraf of gedwongen behandeling in de JJI’s
gedragsstoornis eigenlijk behelsde en kwam terecht in de
in 90% van de gevallen leden aan psychische stoornissen.
47
-