ขออนุโมทนาคุณงามความดีบุญกุศลทั้งหมด ที่เกิดขึ้นในหนังสือเล่มนี้ น้อมถวายแด่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า พระธรรมเจ้า พระอรหันต์ พระอริยสงฆ์ พระมหาโพธิสตั ว์ พระโพธิสตั ว์ ทุกพระองค์ที่เคยบังเกิดขึ้นในทุกกัปทุกกัลป์ ขอเมตตาบู ร พาจารย์ ทุ ก ท่ า นในทุ ก ภพชาติ โดยเฉพาะหลวงปู่ทวด หลวงปู่แสง สมเด็ จโตฯ ครูบาเจ้าศรีวิชัย หลวงพ่อปาน หลวงปู่ดู่ หลวงพ่อ ฤาษีลิงดำ� ขอโปรดเมตตาอาราธนามหาบุญญาบารมี ของพระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า พระธรรมเจ้า พระอรหันต์ พระอริยสงฆ์ พระมหาโพธิสตั ว์ พระโพธิสตั ว์ ทุกพระองค์ ทุกองค์ และบุญกุศลของข้าพเจ้าทัง้ หลาย ทีเ่ คยทำ�มาทุกภพชาติ รวมเป็นมหาบุญกุศลอันยิง่ ใหญ่ โดยประมาณมิได้ ขอพลานุภาพแห่งมหาบุญกุศลนีโ้ ปรดดลบันดาล ให้ขา้ พเจ้า คณะผูร้ ว่ มจัดทำ� ผูเ้ ป็นเจ้าภาพ ผูใ้ ห้หนังสือ ผู้รับหนังสือ ผู้ที่ได้อ่านและครอบครัวทุกท่าน
พบแต่ความสุขความเจริญ มีเงินทองทรัพย์สิน มากมายเหลือคณานับ ความจน ความไม่มี ไม่พอ และ อุปสรรคทัง้ หลาย โรคภัยไข้เจ็บทัง้ หลาย โรคเวรโรคกรรม ขอจงอย่ าได้ บังเกิดขึ้นกับท่านทั้งหลายตั้งแต่ บั ด นี้ จนกว่าจะสำ�เร็จมรรคผลสู่พระนิพพาน ขออุทิศมหาบุญกุศลอันยิ่งใหญ่โดยประมาณ มิได้นแี้ ด่พอ่ แม่ บรรพบุรษุ ครูบาอาจารย์ ผูม้ พี ระคุณ ในทุกภพชาติ พรหมเทพเทวดาทัง้ หลาย เทวดาประจำ�ตัว เจ้าที่เจ้าทาง สรรพสัตว์สรรพวิญญาณทั้งหลายและ เจ้ากรรมนายเวรทั้งหลาย โดยเฉพาะเจ้ า กรรมนายเวรที่ กำ � ลั ง มาทวง หนี้กรรมอยู่ในขณะนี้ทั้งหมด และที่กำ�ลังรอทวงหนี้ กรรมลำ�ดับถัดไปในชาตินี้ บัดนี้ข้าพเจ้าทั้งหลายรู้ สำ�นึกผิดในกรรมที่ได้เคยกระทำ�กับท่านทั้งที่ตั้งใจ และไม่ตั้งใจ เจตนาหรือไม่เจตนา รู้ตัวหรือไม่รู้ตัวใน ทุกกรรมนัน้ ขอเมตตาจากท่านทัง้ หลายมาร่วมสร้างบุญ มาโมทนาและรับมหาบุญกุศลนี้
เพื่อเป็นการชดใช้หนี้กรรม เศษเวรเศษกรรม ทัง้ หมด หากท่านยินดีพอใจและรับในมหาบุญกุศลนีแ้ ล้ว ขอโปรดเมตตาอดโทษ ยกโทษ ให้อภัย ให้อโหสิกรรม ต่ อ ข้ า พเจ้ า ทั้ ง หลายและถอนตั ว ออกจากอุ ป สรรค ทั้งหลาย เรื่องร้ายๆ ทั้งหลาย ตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป โดยฉับพลันทันทีเทอญ พุทธัง อธิษฐามิ ธัมมัง อธิษฐามิ สังฆัง อธิษฐามิ โมทนาสาธุ โมทนาสาธุ โมทนาสาธุ ธ.ธรรมรักษ์ และผู้ร่วมเป็นเจ้าภาพสร้าง
คู่ มื อ ท ำ� วั ต ร เ ช้ า เ ย็ น
และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้าน แบบได้บุญมาก ปาฏิหาริย์วิชาศักดิ์สิทธิ์ ๘
คำ�ทำ�วัตรเช้� บูชาพระรัตนตรัÂ
โย โส ภะคะวา อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ,
พระผูม้ ีพระภาคเจ้านัน้ พระองค์ใด เป็นพระอรหันต์ ดับ เพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
สวากขาโต เยนะ ภะคะวะตา ธัมโม,
พระธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ใด ตรัสไว้ ดีแล้ว
7
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สุปะฏิปันโน ยัสสะ ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ, พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ใด
ปฏิบัติดีแล้ว
ตัมมะยัง ภะคะวันตัง สะธัมมัง สะสังฆัง อิเมหิ สักกาเรหิ ยะถาระหัง อาโรปิเตหิ อะภิปูชะยามะ
ข้าพเจ้าทัง้ หลาย ขอบูชาอย่างยิง่ ซึง่ พระผูม้ พี ระภาคเจ้า พระองค์นั้น พร้อมทั้งพระธรรมและพระสงฆ์ ด้วยเครื่อง สักการะทั้งหลายเหล่านี้ อันยกขึ้นไว้ตามสมควรแล้ว อย่างไร
สาธุ โน ภันเต ภะคะวา สุจิระปะรินิพพุโตปิ
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ ปรินิพพานนานแล้ว ทรงสร้างคุณอันสำ�เร็จประโยชน์ไว้ แก่ข้าพเจ้าทั้งหลาย
8
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ปัจฉิมาชะนะตานุกัมปะมานะสา
ทรงมีพระหฤทัยอนุเคราะห์แก่พวกข้าพเจ้า อันเป็นชนรุ่นหลัง
อิเม สักกาเร ทุคคะตะปัณณาการะภูเต ปะฏิคคัณหาตุ
ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า จงรับเครื่องสักการะ อันเป็นบรรณาธิการของคนยากทั้งหลายเหล่านี้
อัมหากัง ทีฆะรัตตัง หิตายะ สุขายะ
เพื่อประโยชน์และความสุขแก่ข้าพเจ้าทั้งหลาย ตลอดกาลนาน เทอญ
อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ ภะคะวา
พระผู้มีพระภาคเจ้า เป็นพระอรหันต์ ดับเพลิงกิเลส เพลิงทุกข์สิ้นเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
9
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทธัง ภะคะวันตัง อะภิวาเทมิ (กราบ) ข้าพเจ้าอภิวาทพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน
สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม
พระธรรม เป็นธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสไว้ดีแล้ว
ธัมมัง นะมัสสามิ (กราบ) ข้าพเจ้านมัสการพระธรรม
สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ
พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า ปฏิบัติดีแล้ว
สังฆัง นะมามิ (กราบ) ข้าพเจ้านอบน้อมพระสงฆ์
10
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ปุพพภาคนมการ (ผู้นำ�สวดว่า)
หันทะ มะยัง พุทธัสสะ ภะคะวะโต ปุพพะภาคะนะมะการัง กะโรมะ เส
เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความนอบน้อมอันเป็นส่วน เบื้องต้น แด่พระผู้มีพระภาคเจ้าเถิด
(รับ) นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์นั้น
อะระหะโต
ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส
สัมมาสัมพุทธัสสะ
ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง (กล่าว ๓ ครั้ง)
11
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทธาภิถุติ (ผู้นำ�สวดว่า)
หันทะ มะยัง พุทธาภิถุติง กะโรมะ เส)
เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความชมเชย เฉพาะ พระพุทธเจ้าเถิด
(รับ) โย โส ตะถาคะโต
พระตถาคตเจ้านั้น พระองค์ใด
อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ
เป็นผู้ไกลจากกิเลส เป็นผู้ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
วิชชาจะระณะสัมปันโน
เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ
สุคะโต โลกะวิทู
เป็นผู้ไปแล้วด้วยดี เป็นผู้รู้โลกอย่างแจ่มแจ้ง
12
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อะนุตตะโร ปุริสะทัมมะสาระถิ
เป็นผูส้ ามารถฝึกบุรษุ ทีส่ มควรฝึกได้ อย่างไม่มใี ครยิง่ กว่า
สัตถา เทวะมะนุสสานัง
เป็นครูผู้สอนของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย
พุทโธ
เป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานด้วยธรรม
ภะคะวา
เป็นผู้มีความจำ�เริญ จำ�แนกธรรม สั่งสอนสัตว์
โย อิมัง โลกัง สะเทวะกัง สะมาระกัง สะพรัหมะกัง, สัสสะมะณะพราหมะณิง ปะชัง สะเทวะมะนุสสัง สะยัง อะภิญญา สัจฉิกัตวา ปะเวเทสิ
13
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พระผูม้ พี ระภาคเจ้าพระองค์ใด ได้ทรงทำ�ความดับทุกข์ ให้แจ้ง ด้ว ยพระปัญญาอันยิ่งเองแล้ว ทรงสอนโลกนี้ พร้อมทั้งเทวดา มาร พรหม และหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์ พร้อมทั้งเทวดา และมนุษย์ให้รู้ตาม
โย ธัมมัง เทเสสิ
พระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์ใด ทรงแสดงธรรมแล้ว
อาทิกัลยาณัง ไพเราะในเบื้องต้น มัชเฌกัลยาณัง ไพเราะในท่ามกลาง ปะริโยสานะกัลยาณัง ไพเราะในที่สุด
14
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สาตถัง สะพยัญชะนัง เกวะละปะริปุณณัง ปะริสุทธัง พรัหมะจะริยัง ปะกาเสสิ
ทรงประกาศพรหมจรรย์ คือ แบบแห่งการปฏิบัติอัน ประเสริฐ บริสทุ ธิ์ บริบรู ณ์สนิ้ เชิง พร้อมทัง้ อรรถะ พร้อม ทั้งพยัญชนะ
ตะมะหัง ภะคะวันตัง อะภิปูชะยามิ
ข้ า พเจ้ า บู ช าอย่ า งยิ่ ง เฉพาะพระผู้ มี พ ระภาคเจ้ า พระองค์นั้น
ตะมะหัง ภะคะวันตัง สิระสา นะมามิ
ข้าพเจ้านอบน้อมพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น ด้วยเศียรเกล้า (กราบ ระลึกพระพุทธเจ้า)
15
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ธัมมาภิถุติ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง ธัมมาภิถุติง กะโรมะ เส เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความชมเชย เฉพาะพระธรรมเถิด
(รับ) โย โส สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม
พระธรรมนั้นใด เป็นสิ่งที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ตรัสไว้ดีแล้ว
สันทิฏฐิโก
เป็นสิ่งที่ผู้ศึกษาและปฏิบัติ พึงเห็นได้ด้วยตนเอง
อะกาลิโก
เป็นสิ่งที่ปฏิบัติได้ และให้ผลได้ ไม่จำ�กัดกาล
16
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เอหิปัสสิโก
เป็นสิ่งที่ควรกล่าวกับผู้อื่นว่า ท่านจงมาดูเถิด
โอปะนะยิโก
เป็นสิ่งที่ควรน้อมเข้ามาใส่ตัว
ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหิ เป็นสิ่งที่ผู้รู้ก็รู้ได้เฉพาะตน
ตะมะหัง ธัมมัง อะภิปูชะยามิ
ข้าพเจ้าบูชาอย่างยิ่ง เฉพาะพระธรรมนั้น
ตะมะหัง ธัมมัง สิระสา นะมามิ
ข้าพเจ้านอบน้อมพระธรรมนั้น ด้วยเศียรเกล้า (กราบ ระลึกพระธรรมคุณ)
17
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สังฆาภิถุติ (ผู้นำ�สวดว่า)
หันทะ มะยัง สังฆาภิถุติง กะโรมะ เส เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความชมเชย เฉพาะพระสงฆ์เจ้าเถิด
(รับ) โย โส สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น หมู่ใด ปฏิบัติดีแล้ว
อุชุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ
สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าหมู่ใด ปฏิบัติตรงแล้ว
ญายะปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า หมู่ใด ปฏิบัติเพื่อรู้ธรรมเป็นเครื่องออกจากทุกข์แล้ว
18
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สามีจิปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า หมู่ใด ปฏิบัติสมควรแล้ว
ยะทิทัง
ได้แก่บุคคลเหล่านี้ คือ
จัตตาริ ปุริสะยุคานิ อัฏฐะ ปุริสะปุคคะลา คู่แห่งบุรุษ ๔ คู่ นับเรียงตัวบุรุษได้ ๘ บุรุษ
เอสะ ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ
นั่นแหละ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า
อาหุเนยโย
เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขานำ�มาบูชา
ปาหุเนยโย
เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขาจัดไว้ต้อนรับ
19
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ทักขิเณยโย
เป็นผู้ควรรับทักษิณาทาน
อัญชะลีกะระณีโย เป็นผู้ที่บุคคลทั่วไปควรทำ�อัญชลี
อะนุตตะรัง ปุญญักเขตตัง โลกัสสะ
เป็นเนื้อนาบุญของโลก ไม่มีนาบุญอื่นยิ่งกว่า
ตะมะหัง สังฆัง อะภิปูชะยามิ
ข้าพเจ้าบูชาอย่างยิ่ง เฉพาะพระสงฆ์หมู่นั้น
ตะมะหัง สังฆัง สิระสา นะมามิ
ข้าพเจ้านอบน้อมพระสงฆ์หมู่นั้นด้วยเศียรเกล้า (กราบ ระลึกพระสังฆคุณ)
20
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
รตนัตตยัปปณามคาถา (ผู้นำ�สวดว่า)
หันทะ มะยัง ระตะนัตตะยัปปะณามะคาถาโย เจวะ สังเวคะวัตถุปะริกิตตะนะปาฐัญจะ ภะณามะ เส
เชิญเถิด เราทั้งหลาย กล่าวคำ�นอบน้อมพระรัตนตรัย และบาลีที่กำ�หนดวัตถุเครื่องแสดงความสังเวชเถิด
(รับ) พุทโธ สุสุทโธ กะรุณามะหัณณะโว
พระพุทธเจ้าผู้บริสุทธิ์ มีพระกรุณาดุจห้วงมหรรณพ
โยจจันตะสุทธัพพะระญาณะโลจะโน
พระองค์ใด มีตาคือญาณอันประเสริฐหมดจดถึงที่สุด
โลกัสสะ ปาปูปะกิเลสะฆาตะโก
เป็นผู้ฆ่าเสียซึ่งบาป และอุปกิเลสของโลก
21
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วันทามิ พุทธัง อะหะมาทะเรนะ ตัง ข้าพเจ้าไหว้พระพุทธเจ้าพระองค์นั้น โดยใจเคารพเอื้อเฟื้อ
ธัมโม ปะทีโป วิยะ ตัสสะ สัตถุโน พระธรรมของพระศาสดา สว่างรุ่งเรือง เปรียบดวงประทีป
โย มัคคะปากามะตะเภทะภินนะโก
จำ�แนกประเภท คือ มรรค ผล นิพพาน ส่วนใด
โลกุตตะโร โย จะ ตะทัตถะทีปะโน ซึ่งเป็นตัวโลกุตตระ และส่วนใดที่ชี้แนว แห่งโลกุตตระนั้น
วันทามิ ธัมมัง อะหะมาทะเรนะ ตัง
ข้าพเจ้าไหว้พระธรรมนั้น โดยใจเคารพเอื้อเฟื้อ
22
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สังโฆ สุเขตตาภยะติเขตตะสัญญิโต
พระสงฆ์เป็นนาบุญอันยิ่งใหญ่กว่านาบุญอันดีทั้งหลาย
โย ทิฏฐะสันโต สุคะตานุโพธะโก
เป็นผู้เห็นพระนิพพาน ตรัสรู้ตามพระสุคต หมู่ใด
โลลัปปะหีโน อะริโย สุเมธะโส
เป็นผู้ละกิเลสเครื่องโลเล เป็นพระอริยเจ้า มีปัญญาดี
วันทามิ สังฆัง อะหะมาทะเรนะ ตัง
ข้าพเจ้าไหว้พระสงฆ์หมู่นั้น โดยใจเคารพเอื้อเฟื้อ
อิจเจวะเมกันตะภิปูชะเนยยะกัง, วัตถุตตะยัง วันทะยะตาภิสังขะตัง, ปุญญัง มะยา ยัง มะมะ สัพพุปัททะวา มา โหนตุ เว ตัสสะ ปะภาวะสิทธิยา สังเวคปริกิตตน ปาฐะ บุญใดที่ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่ซึ่งวัตถุสาม คือ พระรัตนตรัย อันควรบูชายิ่งโดยส่วนเดียว
23
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ได้กระทำ�แล้วเป็นอย่างยิ่งเช่นนี้ ขออุปัททวะ (ความชั่ว) ทั้งหลาย จงอย่ามีแก่ข้าพเจ้าเลย ด้วยอำ�นาจความสำ�เร็จอันเกิดจากบุญนั้น
อิธะ ตะถาคะโต โลเก อุปปันโน พระตถาคตเจ้าเกิดขึ้นแล้ว ในโลกนี้
อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ
เป็นผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
ธัมโม จะ เทสิโต นิยยานิโก
และพระธรรมที่ทรงแสดง เป็นธรรมเครื่องออกจากทุกข์
อุปะสะมิโก ปะรินิพพานิโก
เป็นเครื่องสงบกิเลส เป็นไปเพื่อปรินิพพาน
สัมโพธะคามี สุคะตัปปะเวทิโต
เป็นไปเพื่อความรู้พร้อม เป็นธรรมที่พระสุคตประกาศ
24
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
มะยันตัง ธัมมัง สุตวา เอวัง ชานามะ
พวกเราเมื่อได้ฟังธรรมนั้นแล้ว จึงได้รู้อย่างนี้ว่า
ชาติปิ ทุกขา
แม้ความเกิดก็เป็นทุกข์
ชะราปิ ทุกขา
แม้ความแก่ก็เป็นทุกข์
มะระณัมปิ ทุกขัง
แม้ความตายก็เป็นทุกข์
โสกะปะริเทวะทุกขะโทมะนัสสุปายาสาปิ ทุกขา แม้ความโศก ความร่ำ�ไรรำ�พันความไม่สบายกาย ความไม่สบายใจ ความคับแค้นใจ ก็เป็นทุกข์
อัปปิเยหิ สัมปะโยโค ทุกโข
ความประสบกับสิ่งไม่เป็นที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์
25
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ปิเยหิ วิปปะโยโค ทุกโข
ความพลัดพรากจากสิ่งเป็นที่รักที่พอใจก็เป็นทุกข์
ยัมปิจฉัง นะ ละภะติ ตัมปิ ทุกขัง
มีความปรารถนาสิ่งใด ไม่ได้สิ่งนั้น นั่นก็เป็นทุกข์
สังขิตเตนะ ปัญจุปาทานักขันธา ทุกขา ว่าโดยย่อ อุปาทานขันธ์ทั้ง ๕ เป็นตัวทุกข์
เสยยะถีทัง
ได้แก่สิ่งเหล่านี้ คือ
รูปูปาทานักขันโธ
ขันธ์ อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่น คือ รูป
เวทะนูปาทานักขันโธ
ขันธ์ อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่น คือ เวทนา
26
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สัญญูปาทานักขันโธ
ขันธ์ อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่น คือ สัญญา
สังขารูปาทานักขันโธ
ขันธ์ อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่น คือ สังขาร
วิญญาณูปาทานักขันโธ
ขันธ์ อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่น คือ วิญญาณ
เยสัง ปะริญญายะ
เพื่อให้สาวกกำ�หนดรอบรู้อุปาทานขันธ์เหล่านี้เอง
ธะระมาโน โส ภะคะวา
จึงพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น เมื่อยังทรงพระชนม์อยู่
เอวัง พะหุลัง สาวะเก วิเนติ
ย่อมทรงแนะนำ�สาวกทั้งหลาย เช่นนี้เป็นส่วนมาก
27
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เอวัง ภาคา จะ ปะนัสสะ ภะคะวะโต สาวะเกสุ อะนุสาสะนี พะหุลา ปะวัตตะติ อนึ่ง คำ�สั่งสอนของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น ย่อมเป็นไปในสาวกทั้งหลาย ส่วนมาก มีส่วนคือการจำ�แนกอย่างนี้ว่า
รูปัง อะนิจจัง รูปไม่เที่ยง
เวทะนา อะนิจจา เวทนาไม่เที่ยง
สัญญา อะนิจจา สัญญาไม่เที่ยง
สังขารา อะนิจจา สังขารไม่เที่ยง
28
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วิญญาณัง อะนิจจัง วิญญาณไม่เที่ยง
รูปัง อะนัตตา รูปไม่ใช่ตัวตน
เวทะนา อะนัตตา เวทนาไม่ใช่ตัวตน
สัญญา อะนัตตา สัญญาไม่ใช่ตัวตน
สังขารา อะนัตตา สังขารไม่ใช่ตัวตน
วิญญาณัง อะนัตตา วิญญาณไม่ใช่ตัวตน
29
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สัพเพ สังขารา อะนิจจา
สังขารทั้งหลายทั้งปวง ไม่เที่ยง
สัพเพ ธัมมา อะนัตตา ติ
ธรรมทั้งหลายทั้งปวง ไม่ใช่ตัวตน ดังนี้ *เต (ตา) มะยัง โอติณณามหะ (ผู้ชายสวด เต ผู้หญิงสวด ตา) พวกเราทั้งหลายเป็นผู้ถูกครอบงำ�แล้ว
ชาติยา
โดยความเกิด
ชะรามะระเณนะ โดยความแก่และความตาย โสเกหิ ปะริเทเวหิ ทุกเขหิ โทมะนัสเสหิ อุปายาเสหิ
โดยความโศก ความร่ำ�ไร รำ�พัน ความไม่สบายกาย ความไม่สบายใจ ความคับแค้นใจ ทั้งหลาย
30
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ทุกโขติณณา
เป็นผู้ถูกความทุกข์ หยั่งเอาแล้ว
ทุกขะปะเรตา
เป็นผู้มีความทุกข์ เป็นเบื้องหน้าแล้ว
อัปเปวะนามิมัสสะ เกวะลัสสะ ทุกขักขันธัสสะ ทำ�ไฉน การทำ�ที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้
อันตะกิริยา ปัญญาเยถาติ จะพึ่งปรากฏชัด แก่เราได้
คำ�สวดเฉพาะ สำ�หรับพระภิกษุ-สามเณรสวด (อุบาสก-อุบาสิกา นั่งฟัง)
จิระปะรินิพพุตัมปิ ตัง ภะคะวันตัง อุททิสสะ อะระหันตัง สัมมาสัมพุทธัง
31
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เราทั้งหลายอุทิศเฉพาะพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้ไกลจากกิเลส ตรัสรู้ชอบโดยพระองค์เอง แม้ปรินิพพานนานแล้ว พระองค์นั้น
สัทธา อะคารัสมา อะนะคาริยัง ปัพพะชิตา เป็นผู้มีศรัทธาออกบวชจากเรือน ไม่เกี่ยวข้องด้วยเรือนแล้ว
ตัสมิง ภะคะวะติ พรหมะจะริยัง จะรามะ ประพฤติอยู่ซึ่งพรหมจรรย์ ในคำ�สอนของพระผู้มีพระภาคเจ้าพระองค์นั้น
ภิกขูนัง สิกขาสาชีวะสะมาปันนา
ถึงพร้อมด้วยสิกขาและธรรมเป็นเครื่องเลี้ยงชีวิต ของภิกษุทั้งหลาย
32
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ตัง โน พรหมะจะริยัง อิมัสสะ เกวะลัสสะ ทุกขักขันธัสสะ อันตะกิริยายะ สังวัตตะตุ
ขอให้พรหมจรรย์ของเราทั้งหลายนั้น จงเป็นไปเพื่อการทำ�ที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ เทอญฯ
คำ�สวดเฉพาะ สำ�หรับอุบาสก, อุบาสิกาสวด (พระภิกษุ-สามเณร นั่งฟัง)
จิระปะรินิพพุตัมปิ ตัง ภะคะวันตัง สะระณังคะตา
เราทั้งหลายผู้ถึงแล้วซึ่งพระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ปรินิพพานนานแล้ว พระองค์นั้น เป็นสรณะ
ธัมมัญจะ สังฆัญจะ
ถึงพระธรรมด้วย ถึงพระสงฆ์ด้วย
33
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ตัสสะ ภะคะวะโต สาสะนัง ยะถาสะติ ยะถาพะลัง มะนะสิกะโรมะ อะนุปะฏิปัชชามะ จักทำ�ในใจอยู่ ปฏิบัติตามอยู่ ซึ่งคำ�สั่งสอนของ พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นตามสติกำ�ลัง
สา สา โน ปะฏิปัตติ
ขอให้ความปฏิบัตินั้นๆ ของเราทั้งหลาย
อิมัสสะ เกวะลัสสะ ทุกขักขันธัสสะ อันตะกิริยายะ สังวัตตะตุ
จงเป็นไปเพื่อการทำ�ที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้เทอญ - จบคำ�ทำ�วัตรเช้า -
คำ�ทำ�วัตรเย็น คำ�บูชาพระ
โย โส ภะคะวา อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ,
พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น พระองค์ใด เป็นพระอรหันต์ ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
สวากขาโต เยนะ ภะคะวะตา ธัมโม,
พระธรรมเป็นธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ใด ตรัสไว้ดีแล้ว
35
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สุปะฏิปันโน ยัสสะ ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ, พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์ใด ปฏิบัติดีแล้ว
ตัมมะยัง ภะคะวันตัง สะธัมมัง สะสังฆัง, อิเมหิ สักกาเรหิ ยะถาระหัง อาโรปิเตหิ อะภิปูชะยามะ,
ข้ า พเจ้ า ทั้ ง หลาย ขอบู ช าอย่ า งยิ่ ง ซึ่ ง พระผู้ มี พระภาคเจ้าพระองค์นนั้ พร้อมทัง้ พระธรรม และพระสงฆ์ ด้วยเครื่องสักการะทั้งหลายเหล่านี้ อันยกขึ้นตามสมควร แล้วอย่างไร
สาธุ โน ภันเต ภะคะวา สุจิระปะรินิพพุโตปิ,
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พระผู้มีพระภาคเจ้าแม้ ปรินิพพานนานแล้ว ทรงสร้างคุณอันสำ�เร็จประโยชน์ ไว้แก่ข้าพเจ้าทั้งหลาย
36
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ปัจฉิมาชะนะตานุกัมปะมานะสา,
ทรงมีพระหฤทัยอนุเคราะห์แก่ข้าพเจ้า อันเป็นชนรุ่นหลัง
อิเม สักกาเร ทุคคะตะปัณณาการะภูเต ปะฏิคคัณหาตุ,
ขอพระผู้มีพระภาคเจ้า จงรับเครื่องสักการะ อันเป็นบรรณาการของคนยากทั้งหลายเหล่านี้
อัมหากัง ทีฆะรัตตัง หิตายะ สุขายะ,
เพื่อประโยชน์และความสุขแก่พวกข้าพเจ้าทั้งหลาย ตลอดกาลนาน เทอญฯ
คำ�นมัสการ
อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ ภะคะวา,
พระผู้มีพระภาคเจ้า เป็นพระอรหันต์ ดับเพลิงกิเลส เพลิงทุกข์สิ้นเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
37
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทธัง ภะคะวันตัง อะภิวาเทมิ, ข้าพเจ้าอภิวาทพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน (กราบ)
สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม
พระธรรมเป็นธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสไว้ดีแล้ว
ธัมมัง นะมัสสามิ
ข้าพเจ้านมัสการพระธรรม (กราบ)
สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ,
พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า ปฏิบัติดีแล้ว
สังฆัง นะมามิ.
ข้าพเจ้านอบน้อมพระสงฆ์ (กราบ)
38
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ปุพพภาคนมการ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง พุทธัสสะ ภะคะวะโต ปุพพภาคะนะมะการัง กะโรมะ เส
เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความนอบน้อมอันเป็น ส่วนเบื้องต้น แด่พระผู้มีพระภาคเจ้าเถิด
(รับ) นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต, ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์นั้น
อะระหะโต,
ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส
สัมมาสัมพุทธัสสะ.
ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง (กล่าว ๓ ครั้ง)
39
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทธานุสสะติ
ตัง โข ปะนะ ภะคะวันตัง เอวัง กัลยาโณ กิตติสัทโท อัพภุคคะโต, (ก็กิตติศัพท์อันงามของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น ได้ฟุ้งไปแล้วอย่างนี้ว่า
อิติปิ โส ภะคะวา,
เพราะเหตุอย่างนี้ๆ พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น
อะระหัง, เป็นผู้ไกลจากกิเลส
สัมมาสัมพุทโธ,
เป็นผู้ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
วิชชาจะระณะสัมปันโน,
เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ
40
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สุคะโต,
เป็นผู้ไปแล้วด้วยดี
โลกะวิทู,
เป็นผู้รู้โลกอย่างแจ่มแจ้ง
อะนุตตะโร ปุริสะทัมมะสาระถิ, เป็นผู้สามารถฝึกบุรุษที่สมควรฝึกได้อย่างไม่มีใครยิ่งกว่า
สัตถา เทวะมะนุสสานัง, เป็นครูผู้สอน ของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย
พุทโธ,
เป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ด้วยธรรม
ภะคะวา ติ.
เป็นผู้มีความจำ�เริญ จำ�แนกธรรม สั่งสอนสัตว์ ดังนี้
41
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทธาภิคีติ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง พุทธาภิคีติง กะโรมะ เส. เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความขับคาถา พรรณนา เฉพาะพระพุทธเจ้าเถิด
(รับ) พุทธะวาระหันตะวะระตาทิคุณาภิยุตโต, พระพุทธเจ้าประกอบด้วยคุณ มีความประเสริฐแห่งอรหันตคุณเป็นต้น
สุทธาภิญาณะกะรุณาหิ สะมาคะตัตโต, มีพระองค์อันประกอบด้วยพระญาณ และพระกรุณาอันบริสุทธิ์
โพเธสิ โย สุชะนะตัง กะมะลังวะ สูโร, พระองค์ใดทรงกระทำ�ชนที่ดีให้เบิกบาน ดุจอาทิตย์ทำ�บัวให้บาน
42
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วันทามะหัง ตะมะระณัง สิระสา ชิเนนทัง. ข้าพเจ้าไหว้พระชินสีห์ผู้ไม่มีกิเลสพระองค์นั้น ด้วยเศียรเกล้า
พุทโธ โย สัพพะปาณีนงั สะระณัง เขมะมุตตะมัง, พระพุทธเจ้าพระองค์ใด เป็นสรณะอันเกษมสูงสุดของสัตว์ทั้งหลาย
ปะฐะมานุสสะติฏฐานัง วันทามิ ตัง สิเรนะหัง. ข้าพเจ้าไหว้พระพุทธเจ้าพระองค์นั้นอันเป็นที่ตั้งแห่ง ความระลึกองค์ที่หนึ่งด้วยเศียรเกล้า
พุทธัสสาหัสมิ *ทาโส (ทาสี) วะ พุทโธ เม สา มิกิสสะโร, (ชายสวดทาโส หญิงสวดทาสี) ข้าพเจ้าเป็นทาสของพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าเป็นนายมีอิสระเหนือข้าพเจ้า
43
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทโธ ทุกขัสสะ ฆาตา จะ วิธาตา จะ หิตัสสะ เม. พระพุทธเจ้าเป็นเครื่องกำ�จัดทุกข์ และทรงไว้ซึ่งประโยชน์แก่ข้าพเจ้า
พุทธัสสาหัง นิยยาเทมิ สะรีรัญชีวิตัญจิทัง, ข้าพเจ้ามอบกายถวายชีวิตนี้แด่พระพุทธเจ้า
วันทันโตหัง (ผู้หญิงสวด *วันทันตีหัง) จะริสสามิ พุทธัสเสวะ สุโพธิตัง. ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่จักประพฤติตาม ซึ่งความตรัสรู้ดีของพระพุทธเจ้า
นัตถิ เม สะระณัง อัญญัง พุทโธ เม สะระณัง วะรัง,
สรณะอื่นของข้าพเจ้าไม่มี พระพุทธเจ้าเป็นสรณะ อันประเสริฐของข้าพเจ้า
44
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ วัฑเฒยยัง สัตถุ สาสะเน.
ด้วยการกล่าวคำ�สัตย์นี้ ข้าพเจ้าพึงเจริญในพระศาสนาของพระศาสดา
พุทธัง เม วันทะมาเนนะ (*วันทะมานายะสำ�หรับผู้หญิง) ยัง ปุญญัง ปะสุตัง อิธะ, ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่ซึ่งพระพุทธเจ้า ได้ขวนขวายบุญใดในบัดนี้
สัพเพปิ อันตะรายา เม, มาเหสุง ตัสสะ เตชะสา.
อันตรายทั้งปวง อย่าได้มีแก่ข้าพเจ้า ด้วยเดชแห่งบุญนั้น (หมอบกราบแล้วสวดว่า)
กาเยนะ วาจายะ วะ เจตะสา วา, ด้วยกายก็ดี ด้วยวาจาก็ดี ด้วยใจก็ดี
45
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุทเธ กุกัมมัง ปะกะตัง มะยา ยัง, กรรมน่าติเตียนอันใด ที่ข้าพเจ้ากระทำ�แล้วในพระพุทธเจ้า
พุทโธ ปะฏิคคัณหะตุ อัจจะยันตัง
ขอพระพุทธเจ้าจงงดซึ่งโทษล่วงเกินอันนั้น
กาลันตะเร สังวะริตุง วะ พุทเธ.
เพื่อการสำ�รวมระวัง ในพระพุทธเจ้าในกาลต่อไป
ธัมมานุสสะติ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง ธัมมานุสสะตินะยัง กะโรมะ เส. เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความตามระลึกถึงพระธรรมเถิด
46
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
(รับ) สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม,
พระธรรมเป็นสิ่งที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ได้ตรัสไว้ดีแล้ว
สันทิฏฐิโก,
เป็นสิ่งที่ผู้ศึกษาและปฏิบัติพึงเห็นได้ด้วยตนเอง
อะกาลิโก,
เป็นสิ่งที่ปฏิบัติได้ และให้ผลได้ ไม่จำ�กัดกาล
เอหิปัสสิโก,
เป็นสิ่งที่ควรกล่าวกะผู้อื่นว่า ท่านจงมาดูเถิด
โอปะนะยิโก,
เป็นสิ่งที่ควรน้อมเข้ามาใส่ตัว
ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหี*ติ. (*ออกเสียงว่า-ฮี) เป็นสิ่งที่ผู้รู้ก็รู้ได้เฉพาะตน ดังนี้
47
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ธัมมาภิคีติ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง ธัมมาภิคีติง กะโรมะ เส. (เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความขับคาถา พรรณนาเฉพาะพระธรรมเถิด)
(รับ) สวากขาตะตาทิคุณะโยคะวะเสนะ เสยโย,
พระธรรมเป็นสิ่งที่ประเสริฐเพราะประกอบด้วยคุณ คือ ความที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสไว้ดีแล้วเป็นต้น
โย มัคคะปากะปะริยัตติวิโมกขะเภโท, เป็นธรรมอันจำ�แนกเป็นมรรค ผล ปริยัติและนิพพาน
ธัมโม กุโลกะปะตะนา ตะทะธาริธารี, เป็นธรรมทรงไว้ซึ่งผู้ทรงธรรม จากการตกไปสู่โลกที่ชั่ว
48
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วันทามะหัง ตะมะหะรัง วะระธัมมะเมตัง, ข้าพเจ้าไหว้พระธรรมอันประเสริฐนั้น อันเป็นเครื่องขจัดเสียซึ่งความมืด
ธัมโม โย สัพพะปาณีนัง สะระณัง เขมะมุตตะมัง, พระธรรมใดเป็นสรณะอันเกษมสูงสุดของสัตว์ทั้งหลาย
ทุติยานุสสะติฏฐานัง วันทามิ ตัง สิเรนะหัง, ข้าพเจ้าไหว้พระธรรมนั้นอันเป็นที่ตั้ง แห่งความระลึกองค์ที่สองด้วยเศียรเกล้า
ธัมมัสสาหัสมิ ทาโสวะ (ผู้หญิงว่า-ทาสีวะ) ธัมโม เม สามิกิสสะโร, ข้าพเจ้าเป็นทาสของพระธรรม พระธรรมเป็นนายมีอิสระเหนือข้าพเจ้า
ธัมโม ทุกขัสสะ ฆาตา จะ วิธาตา จะ หิตัสสะ เม,
49
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พระธรรมเป็นเครื่องกำ�จัดทุกข์ และทรงไว้ซึ่งประโยชน์แก่ข้าพเจ้า
ธัมมัสสาหัง นิยยาเทมิ สะรีรัญชีวิตัญจิทัง, ข้าพเจ้ามอบกายถวายชีวิตนี้แด่พระธรรม
วันทันโตหัง (ผู้หญิงว่า-วันทันตีหัง) จะริสสามิ, ธัมมัสเสวะ สุธัมมะตัง, ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่จักประพฤติตาม ซึ่งความเป็นธรรมดีของพระธรรม
นัตถิ เม สะระณัง อัญญัง, ธัมโม เม สะระณัง วะรัง,
สรณะอื่นของข้าพเจ้าไม่มี พระธรรมเป็นสรณะอันประเสริฐของข้าพเจ้า
50
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ, วัฑเฒยยัง สัตถุสาสะเน, ด้วยการกล่าวคำ�สัตย์นี้ ข้าพเจ้าพึงเจริญในพระศาสนาของพระศาสดา
ธัมมัง เม วันทะมาเนนะ (ผู้หญิงว่า-วันทะมานายะ), ยัง ปุญญัง ปะสุตัง อิธะ,
ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่ซึ่งพระธรรม ได้ขวนขวายบุญใดในบัดนี้
สัพเพปิ อันตะรายา เม, มาเหสุง ตัสสะ เตชะสา.
อันตรายทั้งปวงอย่าได้มีแก่ข้าพเจ้าด้วยเดชแห่งบุญนั้น. (หมอบกราบแล้วสวดว่า)
กาเยนะ วาจายะ วะ เจตะสา วา, ด้วยกายก็ดี ด้วยวาจาก็ดี ด้วยใจก็ดี
51
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ธัมเม กุกัมมัง ปะกะตัง มะยา ยัง,
กรรมน่าติเตียนอันใดที่ข้าพเจ้ากระทำ�แล้วในพระธรรม
ธัมโม ปะฏิคคัณหะตุ อัจจะยันตัง, ขอพระธรรมจงงดซึ่งโทษล่วงเกินอันนั้น
กาลันตะเร สังวะริตุง วะ ธัมเม.
เพื่อการสำ�รวมระวังในพระธรรมในกาลต่อไป
สังฆานุสสะติ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง สังฆานุสสะตินะยัง กะโรมะ เส.
เชิญเถิด เราทั้งหลายทำ�ความตามระลึกถึงพระสงฆ์เถิด
(รับ) สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ,
สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าหมู่ใด ปฏิบัติดีแล้ว
52
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อุชุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ,
สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าหมู่ใด ปฏิบัติตรงแล้ว
ญายะปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ, สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าหมู่ใด ปฏิบัติเพื่อรู้ธรรมเป็นเครื่องออกจากทุกข์แล้ว
สามีจิปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ, สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้าหมู่ใด ปฏิบัติสมควรแล้ว
ยะทิทัง,
ได้แก่บุคคลเหล่านี้ คือ
จัตตาริ ปุริสะยุคานิ อัฏฐะ ปุริสะปุคคะลา, คู่แห่งบุรุษ ๔ คู่ นับเรียงตัวบุรุษได้ ๘ บุรุษ
เอสะ ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ,
นั่นแหละ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า
53
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อาหุเนยโย,
เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะ ที่เขานำ�มาบูชา
ปาหุเนยโย,
เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขาจัดไว้ต้อนรับ
ทักขิเณยโย, เป็นผู้ควรรับทักษิณาทาน
อัญชะลีกะระณีโย,
เป็นผู้ที่บุคคลทั่วไปควรทำ�อัญชลี
อะนุตตะรัง ปุญญักเขตตัง โลกัสสา ติ.
เป็นเนื้อนาบุญของโลก ไม่มีนาบุญอื่นยิ่งกว่า ดังนี้
54
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สังฆาภิคีติ
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง สังฆาภิคีติง กะโรมะ เส. เชิญเถิด เราทั้งหลาย ทำ�ความขับคาถา พรรณนาเฉพาะพระสงฆ์เถิด
(รับ) สัทธัมมะโช สุปะฏิปัตติคุณาทิยุตโต, พระสงฆ์ที่เกิดโดยพระสัทธรรม ประกอบด้วยคุณมีความปฏิบัติดีเป็นต้น
โยฏฐัพพิโธ อะริยะปุคคะละสังฆะเสฏโฐ,
เป็นหมู่แห่งพระอริยบุคคลอันประเสริฐแปดจำ�พวก
สีลาทิธัมมะปะวะราสะยะกายะจิตโต,
มีกายและจิต อันอาศัยธรรมมีศีลเป็นต้น อันบวร
55
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วันทามะหัง ตะมะริยานะ คะณัง สุสุทธัง, ข้าพเจ้าไหว้หมู่แห่งพระอริยเจ้าเหล่านั้น อันบริสุทธิ์ด้วยดี
สังโฆ โย สัพพะปาณีนัง สะระณัง เขมะมุตตะมัง,
พระสงฆ์ หมู่ใด เป็นสรณะอันเกษมสูงสุด ของสัตว์ทั้งหลาย
ตะติยานุสสะติฏฐานัง วันทามิ ตัง สิเรนะหัง,
ข้าพเจ้าไหว้พระสงฆ์หมู่นั้น อันเป็นที่ตั้งแห่งความระลึกองค์ที่สาม ด้วยเศียรเกล้า
สังฆัสสาหัสมิ ทาโสวะ (สำ�หรับผู้หญิงว่า-ทาสีวะ) สังโฆ เม สามิกิสสะโร, ข้าพเจ้าเป็นทาสของพระสงฆ์ พระสงฆ์เป็นนายมีอิสระเหนือข้าพเจ้า
56
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สังโฆ ทุกขัสสะ ฆาตา จะ วิธาตา จะ หิตัสสะ เม,
พระสงฆ์เป็นเครื่องกำ�จัดทุกข์ และทรงไว้ซึ่งประโยชน์แก่ข้าพเจ้า
สังฆัสสาหัง นิยยาเทมิ สะรีรัญชีวิตัญจิทัง, ข้าพเจ้ามอบกายถวายชีวิตนี้แด่พระสงฆ์
วันทันโตหัง (สำ�หรับผู้หญิงว่า-วันทันตีหัง) จะริสสามิ, สังฆัสโสปะฏิปันนะตัง, ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่จักประพฤติตาม ซึ่งความปฏิบัติดีของพระสงฆ์
นัตถิ เม สะระณัง อัญญัง, สังโฆ เม สะระณัง วะรัง,
สรณะอื่นของข้าพเจ้าไม่มี พระสงฆ์เป็นสรณะอันประเสริฐของข้าพเจ้า
57
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ, วัฑเฒยยัง สัตถุ สาสะเน,
ด้วยการกล่าวคำ�สัตย์นี้ ข้าพเจ้าพึงเจริญในพระศาสนาของพระศาสดา
สังฆัง เม วันทะมาเนนะ (สำ�หรับผู้หญิงว่า-วันทะมานายะ) ยัง ปุญญัง ปะสุตัง อิธะ, ข้าพเจ้าผู้ไหว้อยู่ซึ่งพระสงฆ์ ได้ขวนขวายบุญใด ในบัดนี้
สัพเพปิ อันตะรายา เม, มาเหสุง ตัสสะ เตชะสา.
อันตรายทั้งปวงอย่าได้มีแก่ข้าพเจ้าด้วยเดชแห่งบุญนั้น. (หมอบกราบแล้วสวดว่า)
58
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
กาเยนะ วาจายะ วะ เจตะสา วา, ด้วยกายก็ดี ด้วยวาจาก็ดี ด้วยใจก็ดี
สังเฆ กุกัมมัง ปะกะตัง มะยา ยัง,
กรรมน่าติเตียนอันใดที่ข้าพเจ้าได้กระทำ�แล้ว ในพระสงฆ์
สังโฆ ปะฏิคคัณหะตุ อัจจะยันตัง,
ขอพระสงฆ์ จงงดซึ่งโทษล่วงเกินอันนั้น
กาลันตะเร สังวะริตุง วะ สังเฆ.
เพื่อการสำ�รวมระวัง ในพระสงฆ์ในกาลต่อไป (เสร็จแล้วให้นั่งพับเพียบ)
59
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
บทพิจารณาสังขาร
สัพเพ สังขารา อะนิจจา. สังขารคือร่างกาย จิตใจ และรูปธรรม นามธรรม ทั้งหมดทั้งสิ้น มันไม่เที่ยง เกิดขึ้นแล้วดับไป มีแล้วหายไป สัพเพ สังขารา ทุกขา. สังขารคือร่างกาย จิตใจ แลรูปธรรม นามธรรม ทั้งหมดทั้งสิ้น มันเป็นทุกข์ทนยาก เพราะเกิดขึ้นแล้ว แก่ เจ็บ ตายไป สัพเพ ธัมมา อะนัตตา สิ่งทั้งหลายทั้งปวง ทั้งที่เป็นสังขาร แลมิใช่สังขารทั้งหมดทั้งสิ้น ไม่ใช่ตัวไม่ใช่ตน ไม่ควรถือว่าเรา ว่าของเรา ว่าตัวว่าตนของเรา.
60
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อะธุวัง ชีวิตัง ชีวิตเป็นของไม่ยั่งยืน ธุวัง มะระณัง ความตายเป็นของยั่งยืน อะวัสสัง มะยา มะริตัพพัง อันเราจะพึงตายเป็นแท้ มะระณะปะริโยสานัง เม ชีวิตัง ชีวิตของเรามีความตายเป็นที่สุดรอบ ชีวิตัง เม อะนิยะตัง ชีวิตของเรา เป็นของไม่เที่ยง มะระณัง เม นิยะตัง ความตายของเรา เป็นของเที่ยง
61
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วะตะ ควรที่จะสังเวช อะยัง กาโย ร่างกายนี้ อะจิรัง มิได้ตั้งอยู่นาน อะเปตะวิญญาโณ ครั้นปราศจากวิญญาณ ฉุฑโฑ อันเขาทิ้งเสียแล้ว อะธิเสสสะติ จักนอนทับ
62
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ปะฐะวิง ซึ่งแผ่นดิน กะลิงคะรัง อิวะ ปะดุจดังว่าท่อนไม้และท่อนฟืน นิรัตถัง หาประโยชน์มิได้ อุททิสสะนะคาถา
(ผู้นำ�สวดว่า) หันทะ มะยัง อุททิสสะนะคาถาโย ภะณามะ เส. เชิญเถิด เราทั้งหลาย จงสวดคาถาอุทิศและอธิษฐานเถิด
63
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
(รับ) อิมินา ปุญญะกัมเมนะ ด้วยบุญนี้อุทิศให้
อุปัชฌายา คุณุตตะรา อุปัชฌาย์ผู้เลิศคุณ
อาจะริยูปะการา จะ แล อาจารย์ผู้เกื้อหนุน
มาตา ปิตา จะ ญาตะกา ทั้งพ่อแม่แลปวงญาติ
สุริโย จันทิมา ราชา สูรย์จันทร์และราชา
คุณะวันตา นะราปิ จะ ผู้ทรงคุณหรือสูงชาติ
64
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พรัหมะมารา จะ อินทา จะ พรหมมารและอินทราช
โลกะปาลา จะ เทวะตา ทั้งทวยเทพและโลกบาล
ยะโม มิตตา มะนุสสา จะ ยมราชมนุษย์มิตร
มัชฌัตตา เวริกาปิ จะ ผู้เป็นกลางผู้จองผลาญ
สัพเพ สัตตา สุขี โหนตุ ขอให้เป็นสุขศานติ์ทุกทั่วหน้าอย่าทุกข์ทน
ปุญญานิ ปะกะตานิ เม
บุญผองที่ข้าทำ�จงช่วยอำ�นวยศุภผล
65
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สุขัง จะ ติวิธัง เทนตุ ให้สุขสามอย่างล้น
ขิปปัง ปาเปถะ โว มะตัง ให้ลุถึงนิพพานพลัน
อิมินา ปุญญะกัมเมนะ ด้วยบุญนี้ที่เราทำ�
อิมินา อุททิเสนะ จะ แลอุทิศให้ปวงสัตว์
ขิปปาหัง สุละเภ เจวะ เราพลันได้ซึ่งการตัด
ตัณหุปาทานะเฉทะนัง ตัวตัณหาอุปาทาน
66
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เย สันตาเน หินา ธัมมา สิ่งชั่วในดวงใจ
ยาวะ นิพพานะโต มะมัง กว่าเราจะถึงนิพพาน
นัสสันตุ สัพพะทา เยวะ มลายสิ้นจากสันดาน
ยัตถะ ชาโต ภะเว ภะเว ทุกๆ ภพที่เราเกิด
อุชุจิตตัง สะติปัญญา มีจิตตรงและสติทั้งปัญญาอันประเสริฐ
สัลเลโข วิริยัมหินา
พร้อมทั้งความเพียรเลิศเป็นเครื่องขูดกิเลสหาย
67
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
มารา ละภันตุ โนกาสัง โอกาสอย่าพึงมีแก่หมู่มารสิ้นทั้งหลาย
กาตุญจะ วิริเยสุ เม เป็นช่องประทุษร้ายทำ�ลายล้างความเพียรจม
พุทธาธิปะวะโร นาโถ พระพุทธผู้บวรนาถ
ธัมโม นาโถ วะรุตตะโม พระธรรมที่พึ่งอุดม นาโถ ปัจเจกะพุทโธ จะ พระปัจเจกะพุทธสม
สังโฆ นาโถตตะโร มะมัง ทบพระสงฆ์ที่พึ่งผยอง
68
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เตโสตตะมานุภาเวนะ ด้วยอานุภาพนั้น
มาโรกาสัง ละภันตุ มา ขอหมู่มาร อย่าได้ช่อง
ทะสะปุญญานุภาเวนะ ด้วยเดชบุญทั้งสิบป้อง
มาโรกาสัง ละภันตุ มา
อย่าเปิดโอกาสแก่มาร เทอญ
วิธีการปฏิบัติธรรม ใ ห้ ดี ผ ล ดี ที่ บ้ า น
สาเหตุสำ�คัญสาเหตุหนึ่ง ที่คนเริ่มไปปฏิบัติธรรม ถือศีล เปลี่ยนวิถีชีวิต เปลี่ยนวิธีรับประทานอาหาร และพยายามทำ�ความสงบให้เกิดขึ้นในใจนั้นมาจาก “ความทุกข์” ในชีวิตประจำ�วัน เราไม่สามารถจะ อดทนในความทุกข์ จึงพยายามดิน้ รนหาทางออกใน ชีวติ หลายคนจึงได้หนั หน้าเข้าหาพระธรรม เพราะ หวังว่าจะช่วยแก้ปัญหาในชีวิตได้ และตั้งความหวัง ไว้ว่าชีวิตจะเป็นสุขขึ้น
70
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ซึ่ ง ก็ นั บได้ ว่ า ผู้ ที่ คิ ด หาทางออกในการแก้ ปัญหาชีวิตด้วยวิถีทางแห่งธรรมนั้น ต้องถือว่าเป็น คนที่มีบุญและมีปัญญาที่น่ายกย่องเป็นอย่างยิ่ง
เพราะการปฏิ บั ติ ธ รรม เป็ น การหา ทางออกที่ถูกต้องและเป็นการดีกับชีวิตได้ มากที่สุดทางหนึ่ง
สำ � หรั บ ท่ า นใดที่ กำ � ลั ง แก้ ปั ญ หาชี วิ ต ผิ ด ทาง หรือกำ�ลังจะคิดผิดด้วยวิธีการหันหน้าเข้าหา อบายมุข หรือพึ่งพาสิ่งอื่นที่ไม่ก่อประโยชน์ในชีวิต อยู่โปรดกรุณาอ่านหนังสือเล็กๆ เล่มนี้อย่างช้าๆ ค่อยๆ ทำ�ความเข้าใจว่า “ธรรม” นัน้ เป็นของทีป่ ฏิบตั ไิ ด้ไม่เลือกสถานที่ และเวลา สามารถช่วยบรรเทาความทุกข์ได้จริงและ ไม่ใช่เรื่องที่ยากเกินความสามารถของผู้ใดแน่นอน
71
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
แม้ว่าความทุกข์ของคนเราจะไม่เท่ากันและ ท่านอาจจะยังมีความทุกข์อยู่มากมายซึ่งอาจจะ ไม่หมดไปได้เสียทีเดียว แต่เชือ่ เป็นอย่างยิง่ ว่าทุกข์นนั้ จะน้อยลงอย่างแน่นอน ถ้าได้เข้าใจอย่างถูกต้อง ผลแห่ ง การปฏิ บั ติ ธ รรมที่ ถู ก วิ ธี เ ป็ น สิ่ ง ที่ ทุกคนจำ�นวนมากต้องการเป็นอย่างยิ่งในเวลาที่ กำ�ลังทุกข์ทยี่ ากจะปฏิเสธ ก็คอื “บุญ” และ “ความสุข” ในเรื่องของบุญนั้นเป็นเรื่องที่แน่นอนอยู่แล้ว ว่า หากใครได้สร้างบุญ ได้ปฏิบตั ธิ รรมอย่างถูกต้อง ถูกธรรม อานิสงส์แห่งบุญนัน้ ก็จะเกิดขึน้ ไม่มอี �ำ นาจ ใดจะมาห้ามได้ แต่จะส่งผลเมือ่ ใด ส่งผลแค่ไหนนัน้ ก็เป็นอีกเรือ่ งหนึง่ เพราะหากยังไม่ถงึ เวลา ยังไม่ถงึ ลำ�ดับ ยังไม่ถงึ ตามหน้าที่ ผลบุญทีท่ �ำ มานัน้ อาจจะ ยังส่งผลไม่ได้ แต่ขอให้มั่นใจได้ว่า บุญที่ทำ�นั้นจะ ส่งผลแน่นอน และเป็นบุญที่พึ่งได้จริง
72
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อีกทัง้ ยังมีปจั จัยหลายอย่างทัง้ การสร้างกรรม ไม่ดีใหม่ขึ้นมาในขณะสร้างบุญ หรือในชีวิตปกติ และกรรมไม่ดีนั้นอาจจะมีกำ�ลังมากกว่ากรรมดี จึงมาขวางทางบุญไม่ให้ส่งผลได้ ซึ่งก็ต้องรอให้ กรรมไม่ดีนั้นอ่อนกำ�ลังลงหรือมีการสร้างกรรมดีให้ มากพอจนมีก�ำ ลังมากกว่า จนกรรมดีนนั้ มาส่งผลได้ เปรียบได้ดังสายลำ�น้ำ�แห่งบุญ ถ้ายังมีหิน โสโครกวางกีดขวางอยูเ่ ป็นจำ�นวนมาก น้�ำ นัน้ ก็ไหล ได้ไม่สะดวกคล่อง หินโสโครกนัน้ ก็คอื กรรมไม่ดี หรือ กรรมชัว่ ทีเ่ รายังทำ�อยูใ่ นชาตินี้ หรือเป็นวิบากกรรม หรือผลกรรมที่เคยทำ�มาจากในอดีตชาติ หากเราได้ยกหินโสโครกนั้นออกไป น้ำ�ก็จะ สามารถไหลได้อย่างสะดวกจนสามารถนำ�ไปใช้ ประโยชน์อะไรก็ได้
73
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
คำ�ว่า “บุญ” นัน้ ก็คอื เครือ่ งชำ�ระสันดาน ความดี กุศล ความสุข ความประพฤติชอบทางกาย วาจา และใจ กุศลธรรม ซึ่งหากจะกล่าวว่าบุญนั้นคือ ความสุข ก็น่าจะเข้าใจกันได้ง่ายขึ้น
แต่ความสุขในการปฏิบัติธรรมที่ว่านี้ เป็นความสุขที่เกิดขึ้นทั้งกายและใจ
พระพุ ท ธองค์ ท รงเรี ย กความสุ ข แบบนี้ ว่ า “นิรามิสสุข” เป็นความสุขใจในทางธรรมที่ไม่ต้อง อาศัยกามคุณ จึงไม่มเี หตุปจั จัยให้เกิดกิเลส ตัณหา และอุปาทาน ที่จะเป็นเหตุนำ�เหตุหนุนให้กระทำ� กรรมชั่วหรือบาปอกุศล ความสุ ข แบบนี้ แ ตกต่ า งอย่ า งมากจาก “สามิสสุข” ทีเ่ ป็นความสุขภายนอกทีต่ อ้ งอิงกามคุณ ต้องอ้างอิงจากปัจจัยภายนอกทั้งหลาย
74
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อันเกิดจากการได้พบเห็น ได้ยนิ และได้สมั ผัส กับรูป-รส-เสียง-กลิ่น-เสียง และสิ่งสัมผัสทางกายที่ น่าเพลิดเพลินรอบตัว จนทำ�ให้เกิดความพอใจใน ขณะเดียวกัน สุขเวทนาทีอ่ งิ อามิสนัน้ แหละย่อมเป็น เหตุเป็นปัจจัยให้เกิดความทุกข์รอบใหม่ขึ้นมาอีก หากเราได้ลองลิ้มรสความสุขแห่งการปฏิบัติ ธรรมแบบถูกต้องแล้ว เชือ่ ว่าเราทุกคนก็จะสามารถ มองปั ญ หาและสามารถแก้ ไ ขพาตนเองออกมา จากความทุกข์ได้ การรูจ้ กั ปฏิบตั ธิ รรมถือเป็นการสร้างวิสยั ทีด่ ที ี่ จะนำ�ไปสูก่ ารแก้ไขปัญหาของใจและปัญหาภายนอก อย่างได้ผล แม้เราอาจจะยังไม่เข้าใจลึกซึ้งมากนัก แต่ขอให้ลองทำ�ดูกอ่ น ทำ�อย่างถูกวิธี ซึง่ ในทีส่ ดุ ทุกข์ ทีไ่ ด้รบั การแก้ไขอย่างถูกต้อง ก็จะค่อยๆ คลายปม คลายตัวลงและอาจหมดไปได้ในที่สุด
75
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ความหมายแห่งธรรม การปฏิบัติธรรมนั้นไม่ได้มีความหมายแต่ เพียงการไปนั่งสมาธิ การสวมชุดนุ่งขาวห่มขาว หรือการนั่งวิปัสสนากรรมฐานหรือการเดินจงกรม ตลอดเวลา หรือแยกตัวออกไปจากสังคม ใช้ชีวิต โดดเดี่ยวทำ�ตัวไม่พูดไม่จากับใครอย่างนี้ก็ไม่ใช่ ธรรมะก็คือ ธรรมชาติ การอยู่ร่วมกับ ธรรมชาติอย่างสมดุล ไม่น้อยเกินไปและไม่ มากเกินเหตุ
“ธรรม” คือ สภาพทีท่ รงไว้ ความเป็นธรรมดา หรือความเป็นธรรมชาติ ความจริง ต้นเหตุ สิง่ ทีเ่ ป็น ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ ความดี ความถูกต้อง ความประพฤติชอบ หลักการ แบบแผน ธรรมเนียม หน้าที่ ความชอบ และความยุติธรรม
76
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
โดยที่ ท่านพุทธทาสภิกขุ พระอริยสงฆ์ผเู้ ป็น ครูบาอาจารย์คนสำ�คัญของเมืองไทย ให้ค�ำ นิยามไว้ ในหนังสือของท่านว่า
“ธรรมนั้ น มี ค วามหมายที่ ยิ่ งใหญ่ ไ ม่ สามารถหาคำ�พูดที่เป็นภาษาของมนุษย์มา นิยามได้ แต่ขอนิยามให้เข้าใจพอสังเขปไว้ ด้วยความว่า หน้าที่ เพราะไม่มีสิ่งใดใน สากลโลกที่ไม่มีหน้าที่”
ซึง่ คำ�ว่าธรรมทีท่ า่ นพุทธทาสฯ ได้กล่าวถึงนัน้ ยังแบ่งได้เป็น ๔ หมวดใหญ่ๆ ขอเมตตาอนุญาตนำ�มา เสนอให้ทุกท่านได้เจริญในธรรม คือ ๑. ธรรมชาติ ๒. กฎของธรรมชาติ ๓. หน้าที่ตามกฎของธรรมชาติ ๔. การได้รับผลตามกฎของธรรมชาติ
77
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ส่วนคำ�ว่า “ธรรม” ในความหมายของท่าน พระราชวรมุนี (ประยุทธ์ ปยุตโต) พระอริยสงฆ์คน สำ�คัญอีกคนหนึง่ ก็ได้กล่าวไว้วา่ คือ “สภาพทีท่ รงไว้ ความเป็นธรรมดา ธรรมชาติ สภาวะธรรม สัจธรรม ความจริง ต้นเหตุ ปรากฏการณ์ต่างๆ” จะเห็นได้ว่าคำ�ว่าธรรมนั้นมีความหมายที่ ค่อนข้างจะกว้าง แต่พอจะสรุปรวมความได้ว่าการ ปฏิบัติธรรมนั้นเป็นการลงมือกระทำ�สิ่งต่างๆ ให้ เป็ นไปตามธรรมชาติ แ ละทรงอยู่ ใ นความดี แ ละ ความถูกต้อง ซึง่ ก็นบั ว่าเป็นการปฏิบตั ธิ รรมได้ทงั้ สิน้ เริ่มต้นอย่างไรให้ถูกต้อง การปฏิบัติเพื่อจุดมุ่งหมายให้พบสุข ต้อง เข้าใจถึงเส้นทางแห่งความสำ�เร็จหรือการที่จะพา ไปถึงความสุขนั้นได้จริง
78
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ไม่หลงทางไม่ผดิ เส้นทาง ในทางธรรมนัน้ ก็คอื อริยมรรคมีองค์ ๘ ซึ่งนั่นก็คือองค์รวมทั้งหมดของ การปฏิบัติ ก่อนที่จะทราบถึงวิธีปฏิบัติ อันดับแรก ที่เราต้องทำ�ก็คือ ปรับทัศนคติให้ถูกต้องกับการ ปฏิบตั กิ อ่ น เปรียบกับเราหันหัวรถให้ตรงกับเส้นทาง ที่เราจะไปเสียก่อนจะได้ไม่ผิดทิศทาง ๑. ให้ความสำ�คัญกับ “จิต” ตนเอง ในคำ�สอนของพระอริยสงฆ์ของ พระราชวุฒา จารย์ หรือ หลวงปู่ ดุล อตุโล ท่านเคยเมตตา กล่าวไว้ว่า “จิตนั้นคือสิ่งสูงสุด เป็นพุทธะที่แท้” หมายความว่าจิตที่บริสุทธิ์ผุดผ่องปราศจากกิเลส ใดๆ แล้วคือเป็นสิ่งที่สูงสุดในพระพุทธศาสนา คือ ดับแล้วซึ่งกิเลสทั้งสามกองใหญ่ๆ คือ ความโลภ โกรธและหลง
79
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
การเน้นปฏิบัติธรรมเพื่อให้ได้บุญอย่างสูงสุด ผู้ที่มีสัมมาทิฐิจะมุ่งเน้นให้จิตสะอาดปล่อยวางจาก สิง่ ต่างๆ ได้ คือพิจารณาว่า “ทุกสิง่ ทุกอย่างไม่ใช่ตวั ไม่ใช่ตน ไม่มีอะไรเป็นของเราเลย” เมื่อเรารักษา ความคิดของเราให้สามารถปล่อยวางได้ ความรู้สึก หรือจิตทีข่ นุ่ มัว เสียใจ น้อยใจ โกรธ โลภ หลง และ รักอันเป็นต้นเหตุแห่งความทุกข์ทงั้ หมดก็จะสามารถ หมดไปได้เองโดยธรรมชาติ ๒. ให้ความสำ�คัญต่อข้อปฏิบัติธรรมต่างๆ ที่ต้องพึงปฏิบัติให้สม่ำ�เสมอ เมื่ อให้ ค วามสำ � คั ญ ถึ ง เรื่ อ งจิ ต ว่ า จะทำ �ให้ สะอาดได้อย่างไรก็จะทำ�ให้น้อมนำ�มาสู่วิธีการที่ ถูกต้องทีจ่ ะพึงปฏิบตั แิ ละจะต้องทำ�ให้สม่�ำ เสมอด้วย
80
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ยกตัวอย่างเช่น การสวดมนต์กจ็ ะไม่สวดเพือ่ มุง่ หวังในเมตตามหานิยมหรือการสวดอ้อนวอนเพือ่ ขอลาภขอทรัพย์หรือหวังให้มอี านุภาพฤทธิใ์ ดๆ แต่ จะมุง่ เน้นให้จติ ตัง้ มัน่ เกิดและมีสมาธิ จิตจดจ่ออยูก่ บั บทสวดเท่านั้น หรือการนั่งสมาธิทำ�จิตให้สงบก็จะ ไม่หวังเห็นนิมติ หรือหวังสร้างอภินหิ ารใดๆ ให้เกิดขึน้ แต่มุ่งเน้นให้จิตสามารถอยู่นิ่งๆ อันเป็นพื้นฐานใน การเจริญปัญญาที่ได้ผลต่อไป ประการต่อมาก็คอื ผูท้ ตี่ งั้ ใจปฏิบตั ธิ รรมให้ได้ ผลจริงนั้นควรมีระเบียบวินัยในการปฏิบัติธรรมโดย จะพึงปฏิบตั ติ ามคำ�แนะนำ�ของผูร้ จู้ ริงให้ได้มากทีส่ ดุ โดยไม่เห็นแก่สิ่งใด ผูค้ ดิ จะปฏิบตั ธิ รรมคือ หมัน่ รักษาการปฏิบตั ิ โดยไม่เห็นแก่ความหนาว ไม่เห็นแก่ความร้อน ไม่เห็น แก่ความง่วง ไม่เห็นแก่ความหิวใดๆ อันเป็นข้ออ้าง
81
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ที่จะขวางกั้นเพื่อการปฏิบัติธรรมนั้นให้เกิดผล ซึ่ง หมายความรวมถึงการดำ�รงชีวิตในชีวิตประจำ�วัน ด้วย ๓. ให้ความสำ�คัญกับครูบาอาจารย์ผู้ที่ให้ ความรู้และวิธีการในการปฏิบัติธรรมที่ถูกต้อง คำ�ว่า “พระพุทธศาสนา” นัน้ แปลว่า “ศาสนา ที่มีผู้รู้แจ้งรู้จริงอยู่” ดังนั้นการปฏิบัติธรรมให้ได้ผล อย่างแท้จริงนัน้ จำ�เป็นต้องมี “ผูร้ ”ู้ หรือครูบาอาจารย์ คอยให้คำ�แนะนำ� ซึ่งประการสุดท้ายนี้นับว่าเป็น ประเด็นสำ�คัญมากที่สุดข้อหนึ่งเลยทีเดียว เพราะแม้แต่พระภิกษุกรรมฐานผู้ที่พึงเน้น เรือ่ งการปฏิบตั ธิ รรมเพือ่ ความหลุดพ้น ท่านเหล่านัน้ ยังจำ�เป็นต้องมีผู้รู้หรือผู้ชี้แนะให้ปฏิบัติไปได้อย่าง ถูกทิศทาง เพราะไม่เช่นนั้นอาจทำ�ให้หลงผิดไปได้
82
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๔. ปฏิบตั ธิ รรมตามหลักมรรค ๘ ให้ครบอย่า ให้ขาด บางคนชอบนั่งสมาธิเจริญสติล้วนๆ แต่ไม่มี ฐานของสมาธิ ไม่มีศีลเป็นพื้นฐาน ทำ�ให้กำ�ลังการ ปฏิบัติไม่พอ เมื่อกำ�ลังไม่พอการปฏิบัติก็ไม่ได้ผล พอจะนำ�ธรรมไปใช้ในชีวติ ประจำ�วันก็ไร้ปญั ญาไม่มี ความแหลมคม บกพร่องอยูเ่ รือ่ ย สุดท้ายต้องกลับมา ใช้ชวี ติ “ตามกระแสโลก ตามกระแสกิเลสเหมือนเดิม รูห้ มดแต่อดไม่ได้เพราะกำ�ลังและความรูพ้ นื้ ฐานนัน้ ไม่มี” เวลาปฏิบัติธรรมจึงต้องมี “มรรคสามัคคี” ทำ�ให้ครบทุกข้อ พระพุทธองค์ทา่ นว่าไว้ ๘ ข้อก็ท�ำ ไปตามนั้น
83
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ลงมือปฏิบัติ ๑. ความเห็นที่ถูกต้อง (สัมมาทิฐิ) “สัมมาทิฐิ” คือจุดเริ่มต้นในการปฏิบัติธรรม ซึง่ ความจริงแล้วก็คอื “ปัญญา” ทีเ่ ฉลียวฉลาดนัน่ เอง แต่คนเราจูๆ่ จะให้เกิดปัญญาเลยก็เป็นเรือ่ ง ยาก วิธีการที่จะทำ�ให้เกิดขึ้นได้ก็คือ ๑. รู้จักพบกัลยาณมิตร (คนดี) ๒. รู้จักเดินเข้าไปหาคนดี ๓. รู้จักฟังในสิ่งที่เป็นเรื่องดี คุณงามความดี ๔. จับใจความเรื่องดีๆ ที่คนดีๆ เขาพูดกัน ให้ได้ ๕. พิจารณาเนื้อหาของสิ่งที่ได้ยินด้วยตัวเอง ๖. สิง่ นัน้ เกิดความเข้าใจกระจ่างในใจตนเอง ๗. ได้รับผลจากการนำ�สิ่งนั้นไปปฏิบัติ
84
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สัมมาทิฐินี้ใช้ได้กับชีวิตทุกเรื่อง คือเราต้อง เข้าใจว่าเวลาดำ�เนินกิจกรรมอะไรอยู่ เราต้องรูว้ า่ สิง่ นัน้ คืออะไร เรากำ�ลังทำ�ไปเพือ่ อะไร เรารูจ้ กั สิง่ ทีเ่ รา กำ�ลังทำ�หรือไม่ มีตน้ ทุนทางสังคมอย่างไร อะไรบ้าง ทีค่ วรทำ�หรือไม่ควรทำ� เหมือนอย่างทีค่ รูบาอาจารย์ ท่านกล่าวสอนเป็นบทกลอนไว้ว่า “ดูตนออก บอกตนได้ ใช้ตนเป็น เห็น ตนชัด จัดวางตนถูก”
ยกตัวอย่างเช่น ผูท้ มี่ อี าชีพเป็นครูบาอาจารย์ รู้ว่าหน้าที่ครูคืออะไรก็จะทำ�หน้าที่ของครูอย่างดี ที่สุด มีหน้าทีส่ อนสัง่ อบรมความรู้ จริยธรรมทีด่ งี าม ให้นักเรียนก็ต้องสอนและปฏิบัติตามนั้นไม่ใช่เอา เวลาของการสอนไปทำ�กิจกรรมอื่น
85
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
หรือเป็นข้าราชการก็ต้องทำ�งานเพื่อแผ่นดิน มากกว่าคิดจะไปหาประโยชน์ใส่ตนให้ร่ำ�รวยขึ้น ถ้าเรากำ�ลังพูดโทรศัพท์เราก็จะพูดทุกอย่างให้ ตรงประเด็น รู้ว่าคุยกับใคร พูดแค่ไหนจึงจะดี สื่อ สารถ้อยคำ�อย่างไรออกมาให้เหมาะสม ถ้าเราเริ่มต้นปฏิบัติด้วยแนวความคิดอย่าง นี้ไม่ว่าเราจะทำ�อะไรในชีวิตประจำ�วันเราก็จะทำ� ทุกอย่างได้อย่างชัดเจน ตรงประเด็น มีเหตุผล ตรงเรื่อง ตรงวัตถุประสงค์ของแต่ละเรื่องทุกอย่าง นี่คือความหมายโดยรวมในการปฏิบัติธรรมข้อแรก ในชีวิตของเราทุกคน ๒. คิดให้ชอบกับชีวิต (สัมมาสังกัปปะ) คำ�ว่าคิดชอบต่างกับการเห็นชอบเพราะมี รายละเอียดปลีกย่อยลงไปอีก ๓ ข้อคือ
86
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๒.๑ คิดในทางออกจากกาม (หรือไม่ยึดติด กับกาม) เรื่องกามเป็นสิ่งที่ฝังอยู่ในกมลสันดานของ มนุษย์ทุกคนคือ “อยากได้ อยากมี อยากเป็น มี ความกำ�หนัด มีความต้องการ” ถ้าไม่ลองคิดออกจากกามบ้างเลยก็จะทำ�ให้ หลงติดแต่เรื่องกามและความอยากต่อไปเรื่อยๆ ต้องลองคิดอยูค่ นเดียวไม่ปรารถนาสิง่ ใดดูบา้ ง คิดใน ทางที่จะนำ�ตนออกจากทุกข์ในเรื่องต่างๆ บ้าง คิด ในทางสงบบ้าง ไม่ใช่ตดิ อยูแ่ ต่ “กามวิตก” อยูร่ �่ำ ไป หากใครเริ่มมีความคิดจะออกบวชเพื่ออยากละเว้น กามสักช่วงเวลาหนึ่งก็ถือว่ามาถูกทางแล้ว
87
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๒.๒ คิดในทางเมตตากับทุกสิ่ง วิธีคิดนี้เป็นวิธีคิดมองเห็นว่าทุกคนในโลกนี้ เป็นมิตร ไม่มใี ครมีคา่ คูค่ วรแก่ความโกรธ ความเกลียด เลยแม้แต่คนเดียว เป็นการคิดเชิงบวกต่อทุกสรรพสิง่ ไม่พยาบาทเอาชนะใคร ไม่เพ่งโทษจ้องเอาแต่จบั ผิด ผู้อื่น ๒.๓ คิดในทางกรุณา คือไม่นิ่งดูดาย โดยส่ ว นมากคนเรามั ก เป็ นโรคนิ่ ง ดู ด าย เวลาที่เห็นคนอื่นตกทุกข์ได้ยาก อย่างเต็มที่ก็แค่ รู้สึกสงสารแล้วก็ให้ก�ำ ลังใจ แต่ไม่ค่อยมีใครลงมือ ลงแรงอุทิศตนช่วยเหลือด้วยความบริสุทธิ์ใจ ยกตัวอย่างเช่น พนักงานหลายๆ คนเห็นว่า ไม่ใช่หน้าทีข่ องตนเอง พอเห็นเพือ่ นร่วมงานคนหนึง่ กำ�ลังทำ�งานหนักคนเดียว
88
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
แต่เพราะมัวคิดว่า “ไม่ใช่หน้าที่ของตนเอง โดยตรงจึงไม่คดิ เข้าไปช่วย” แต่จะรอรับแต่ผลประโยชน์ จากเพื่อนร่วมงานเพียงอย่างเดียว อย่างนี้ถือว่าคิด ไม่ถูกต้อง ในภาษาสมัยใหม่กค็ อื คำ�ว่า “Social Responsibility” หรือคำ�ว่า “Public Mind” จิตสาธารณะ ทีม่ แี ต่คนรณรงค์แต่ไม่คอ่ ยมีคนปฏิบตั ิ จึงต้องหมัน่ ปรั บ ความคิ ดให้ ถู ก ต้ อ งเพื่ อ ประโยชน์ แ ก่ ต นเอง และคนรอบข้าง ๓. พูดในสิง่ ทีด่ แี ละเป็นความจริง (สัมมาวาจา) ในชีวิตประจำ�วันเรามักใช้เวลาส่วนใหญ่ใน การพูดไปในทางทีไ่ ม่ดมี ากกว่าทางทีด่ ี คือเอาการคุย ไปใช้ในทางพูดนินทา พูดไร้สาระ พูดด่าหยาบคาย และพูดโกหกปลิ้นปล้อน
89
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ซึง่ ในชีวติ ประจำ�วันตราบใดทีเ่ รายังต้องพูดจา สื่อสารหรือเขียน ไม่ว่าโดยตรงหรือโดยอ้อม การ แสดงนัยให้ผู้อื่นรู้ในความต้องการของตัวเองนั้นก็ ควรต้ อ งมี ห ลั ก ปฏิ บั ติ ไ ม่ ใ ห้ เ กิ ด ความเดื อ ดร้ อ น โดยใช้หลักที่ว่า - เรือ่ งทีพ่ ดู หรือสือ่ สารออกไปต้องเป็นเรือ่ งจริง - เรือ่ งทีส่ อ่ื สารออกไปต้องเป็นเรือ่ งทีม่ หี ลักฐาน - เรื่องที่สื่อสารออกไปต้องมีประโยชน์แก่ ตนเองและผู้อื่น ในส่วนของวิธกี ารสือ่ สารไม่วา่ จะพูด จะเขียน จะพิมพ์ หรือแชร์ข้อความใดๆ ก็ตามต้อง - พูดความจริง - พูดด้วยใจทีเ่ มตตา - พูดให้ ถูกกาลเทศะ - พูดให้สุภาพ - พูดเพื่อให้เกิดความ สามัคคี
90
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อย่าลืมว่าตราบใดที่เราต้องสื่อสารกับมนุษย์ ด้วยกันแล้ว เรือ่ ง “สัมมาวาจา” เป็นเรือ่ งทีข่ าดไม่ได้ เลยในการปฏิบัติในทุกเวลาของชีวิต อย่าเอาเวลา อันมีค่าไปใช้พูดฟุ้งซ่านและไม่เป็นประโยชน์กับ ชีวิต นี่คือหัวใจสำ�คัญในการปฏิบัติและฝึกเงียบให้ มากที่สุด ๔. อย่าละเลยศีล ๕ (สัมมากัมมันตะ) คำ�ว่า “สัมมากัมมันตะ” หรือแปลตรงตัวว่า “กระทำ�ชอบ” นั้นมีความหมายถึงการรักษาศีล ๕ เฉพาะ ๓ ข้อแรกคือการกระทำ� “ทางกาย” คือ ไม่ฆ่าสัตว์ ไม่ลักทรัพย์ และไม่ประพฤติผิดในกาม หรือไม่ละเมิดจริยธรรมทางเพศของคู่ชีวิต
91
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ศีลข้อที่ ๔ ไปอยูใ่ นข้อสัมมาวาจาและข้อที่ ๕ ไปอยู่ในข้อสัมมาสติแล้วเมื่อได้ปฏิบัติแล้วจากคน ธรรมดาก็จะกลายเป็นมนุษย์ทสี่ มบูรณ์ คือกลายเป็น มนุษย์ทมี่ จี ติ ใจสูง การรักษาธรรมข้อนีไ้ ว้คอื สิง่ ทีจ่ ะ นำ�ความเจริญและเป็นการปฏิบตั ธิ รรมทีไ่ ด้ผลจริงๆ ในชีวิตประจำ�วัน ธรรมข้อนี้เป็นธรรมหลักของ “มนุษยธรรม” เป็นหลักประกันความปลอดภัยในชีวิต ทรัพย์สิน คู่ครอง ความมั่นคงทางปัญญาข้อมูลข่าวสารและ ความมั่นคงเรื่องสุขภาพที่ได้ผลชัดเจนที่สุด ดั ง นั้ น การรั ก ษาศี ล เป็ น ข้ อ ธรรมที่ เ ราต้ อ ง ปฏิบัติตลอดเวลาอยู่แล้ว ไม่สามารถอ้างได้ว่า “ไม่มีเวลารักษาศีล” อีกต่อไป เพราะแท้จริงศีล ทุกข้อคือเครื่องมือในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของ มนุษย์ ไม่ใช่ข้อห้ามแต่อย่างใด
92
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ศีลเป็นสิ่งจำ�เป็นต่อมนุษย์ไม่ต่างจาก น้ำ� อาหาร และอากาศคนที่ปฏิเสธการรักษาศีลในชีวิต ประจำ�วันก็คอื ผูท้ ปี่ ฏิเสธโอกาสทีจ่ ะมีคณุ ภาพชีวติ ที่ ดีไปด้วย ๕. เลือกทำ�แต่อาชีพสุจริต (สัมมาอาชีวะ) ในความหมายของอาชีพสุจริตทั่วๆ ไปคือ ทำ�อะไรก็ได้ที่ไม่ผิดกฎหมายบ้านเมือง ไม่ทำ�ให้ ใครเดือดร้อน อยากขายอะไรก็ขายในสิ่งที่ชอบ ด้วยกฎหมาย แต่ในทางธรรมแล้วหากต้องการปฏิบัติธรรม ไปพร้อมกับอาชีพที่ทำ�อยู่ให้ได้ผลก็ต้องมีวิธีจัดการ กับอาชีพที่ทำ�อยู่รวมถึงการ “เลือกอาชีพ” ที่ทำ�ให้ เกิดประโยชน์สูงสุดทั้งต่อตนเองและผู้อื่น
93
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
- เลือกอาชีพให้สุจริตแบบทางธรรม อาชีพที่ว่านั้นอ้างอิง จากพระพุทธองค์คือ อาชีพที่ไม่เกี่ยวข้องกับการค้า ๕ ประการ ได้แก่ การค้าอาวุธ การค้าขายมนุษย์เป็นแรงงาน หรือเป็นทาสบำ�เรอกาม การค้าเนื้อสัตว์มีชีวิตเพื่อ เป็นอาหาร การค้าขายยาพิษทุกชนิดเป็นอันตราย ต่อทัง้ ตัวผูใ้ ช้และสัตว์ (รวมถึงยาเสพติดด้วย) และ การค้าขายสุรายาเมา หากเราไม่อยู่ในสายอาชีพ การค้าทัง้ ๕ อย่างนีแ้ ล้วก็พอเรียกได้วา่ ได้ประกอบ อาชีพสุจริตแล้ว - พยายามรับมือกับอาชีพที่ทำ�อยู่ให้ถูกทาง ทุกอาชีพต่างมีปัญหาในอาชีพให้แก้ไขกัน ตลอดเวลา ไม่มบี ริษทั ใดหรือทีท่ �ำ งานใดไม่มปี ญั หา ให้แก้
94
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ดังนัน้ จึงต้องมองให้ออกว่าปัญหาในทีท่ ำ�งาน คืออะไร ทำ�ไมเจ้านายจึงจ้างเรามาแก้ปัญหานั้น และเราจะรับมือกับงานและเพื่อนร่วมงานอย่างไร ให้เกิดความสมดุล การรับมือกับอาชีพในแง่ที่สำ �คัญมากก็คือ การระมัดระวังการทุจริตคอร์รัปชั่นให้มากที่สุด เพราะปัญหาการคอร์รัปชันเป็นสิ่งที่กัดกินสังคม มนุษย์ในทุกประเทศ และลามไปทุกวงการของ สังคม การทำ�มาหากินที่ขาดศีลธรรม ขาดความ รับผิดชอบต่อลูกค้า เพื่อนคู่แข่ง เป็นอันตรายต่อ สังคมมากทุกสังคมจึงต้องการคนที่รับมือกับอาชีพ ของตัวเองได้ดีและไม่คิดคดโกงใครแม้ในส่วนที่เล็ก น้อยที่สุด
95
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
- ถ้ายังเลิกอาชีพเดิมไม่ได้ อย่าใส่เจตนาเพิม่ มีคนทีค่ า้ ขายอาวุธรวยหรือไม่ คำ�ตอบคือ มี มีคนทีค่ า้ ขายสุราแล้วรวยหรือไม่ คำ�ตอบคือ มี มีคนเปิดบริษัทหรือรับจ้างกำ�จัดแมลงด้วย สารพิษแล้วรวยหรือไม่ ก็มีเช่นกัน มีคนฆ่าปลาเป็น หมูเป็น ชำ�แหละเนือ้ ส่งขาย ในตลาดสร้างฐานะก็มีเต็มบ้านเมือง อาชีพที่พระพุทธเจ้าทรงห้ามนั้น หลายๆ อาชีพยังไม่อาจจะเลิกทำ�ได้ต้องทำ�เลี้ยงตนเองและ ครอบครัวและสังคมไปด้วย หากเลิกอาชีพดังกล่าว ไม่ได้ก็ให้พิจารณาว่าอาชีพที่ทำ�อยู่มีเจตนาเพียง เพื่ อให้ มี ร ายได้ เ ลี้ ย งชี พ แต่ ไ ม่ ไ ด้ มี เ จตนาเพื่ อ ต้ อ งการเบี ย ดเบี ย นชี วิ ต หรื อ อยากจะทำ �ให้ ผู้ ใ ด ได้รับผลแห่งการทำ�อาชีพนั้น
96
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เมือ่ ใดก็ตามทีไ่ ด้รายได้มาแล้วก็ให้แบ่งส่วนหนึง่ เพื่อ ทำ � บุ ญ อุ ทิ ศ ส่ ว นกุ ศ ลให้ เ จ้ า กรรมนายเวรที่ เกิดจากอาชีพของเราอยู่เสมอ หากต้องฆ่าปลาวันละมากๆ ก็ให้ท�ำ บุญอุทศิ ให้ปลานัน้ มากๆ อย่าได้จองเวรต่อกัน หากต้องฆ่า แมลงกำ�จัดศัตรูพืชทั้งหลายมากๆ ก็ทำ�บุญอุทิศให้ แมลงเหล่านั้น หากต้องค้าสุราก็อุทิศบุญให้เจ้ากรรมนาย เวรบ่อยๆ อย่าพยายามเชียร์ขายเพื่อให้เราได้กำ�ไร มากๆ ยิง่ จิตมีความยินดีมากต่อการค้าในเรือ่ งดังกล่าว มากเท่าไรก็ยิ่งบาปติดตัวหนักมากเท่านั้น หากตั้ง เจตนาไว้ออ่ นเพียงเพือ่ ค้าให้อยูไ่ ด้ ก็จะช่วยผ่อนหนัก เป็นเบากลายเป็น “กรรมที่สักแต่ทำ�” เท่านั้น
97
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๖. หมั่นเพียรในเรื่องการปฏิบัติ (สัมมา วายามะ) ในภาษาบาลีค�ำ ว่าเพียรชอบคือ “สัมมาวายามะ” ไม่ใช่แค่การหมั่นนั่งสมาธิจนไม่สนใจสิ่งใด แต่ หมายถึงการมุ่งมั่นอุทิศตนเองเพื่อสร้างบุญกุศล และป้องกันอกุศลให้เกิดขึ้นใน ๔ ข้อสำ�คัญคือ ๑. เพียรป้องกันไม่ให้บาปหรือความชัว่ เกิดขึน้ ในจิตใจ และในชีวิตประจำ�วัน ๒. เพียรละความชั่วและบาปอกุศลทั้งหลาย ที่เกิดขึ้นแล้ว ๓. เพียรสร้างความดีทยี่ งั ไม่เกิดขึน้ ให้เกิดขึน้ อย่างสม่�ำ เสมอ หมัน่ ให้ทาน รักษาศีล และเจริญสติ ทุกวัน
98
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๔. เพียรรักษากุศลความดีใดๆ ทีเ่ กิดขึน้ ไปแล้ว ให้รักษาสิ่งนั้นไว้เหมือนเกลือรักษาความเค็มและ หมั่นทำ�เพิ่มขึ้นยิ่งๆ ขึ้นไป เรียกโดยรวมก็คอื “เพียรละความชัว่ และหมัน่ สร้างความดี” คนที่ยังไม่ประสบความสำ�เร็จในชีวิตก็ต้อง พยายามสร้างคุณงามความดีของตัวเองและนำ�ไป ใช้ในหน้าที่การงานทุกงาน เมื่องานนั้นสำ�เร็จแล้ว ก็หมั่นเพียรรักษาความสำ�เร็จให้ก้าวหน้าต่อไป ดัง เช่นโทมัส อัลวา เอดิสนั ทีก่ ล่าวว่า “อัจฉริยะบุคคล เป็นผลมาจากความเพียรร้อยละ ๙๙ ส่วนพรสวรรค์ มีส่วนร้อยละ ๑ เท่านั้นเอง”
99
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๗. อยู่กับปัจจุบันเสมอคือ (สัมมาสติ) คำ�นีแ้ ปลตรงๆ ว่า “ระลึกชอบ” คือการรับรู้ อารมณ์เวลาในขณะปัจจุบันนั้นเพียงอารมณ์เดียว รูไ้ ปตรงๆ สดๆ ใหม่ๆ ไม่ผา่ นการคิดคุกรุน่ ของสมอง ไม่มกี ารคิดพะวงหลัง ไม่กงั วลถึงอนาคต รูว้ า่ ง่วงก็ ง่วง รู้ว่าหิวก็หิว รู้ว่าทุกข์ก็ทุกข์แล้วก็ละออก รู้ว่า สุขก็รู้ว่ากำ�ลังสุขอยู่ เรียกได้ว่าในชีวิตประจำ�วันเรากำ�ลังทำ�อะไร อยู่ เราก็ตอ้ งรับรูค้ วามรูส้ กึ นัน้ ตรงๆ คือตรงไปตรง มาไม่ตอ้ งคิดต่อดังทีพ่ ระพุทธองค์ตรัสไว้เป็นเคล็ดใน การปฏิบัติต่อองคุลีมาลว่า
“อดีตก็ผา่ นไปแล้ว อนาคตก็ยงั ไม่มาถึง ไม่ควรหวนหาอดีตไม่ควรกังวลอยูก่ บั อนาคต พึงเจริญวิปัสสนาญาณที่รู้แจ้งสภาวธรรมที่ เกิดขึน้ ในปัจจุบันขณะนัน้ ๆ อันตัณหาไม่อาจ ฉุดรั้งและไม่วิบัติเสียด้วยตัณหาและทิฐิ”
100
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ในทางปฏิบัติจริงนั้นสัมมาสติก็คือ “การสัก แต่วา่ ระลึกรูห้ รือรับรูอ้ ารมณ์ในปัจจุบนั โดยไม่ผสม ผสานการปรุงแต่งใดๆ เข้าไป สิง่ ทีถ่ กู เรารับรูก้ ไ็ ม่ใช่ สิง่ ทีเ่ รานึกคิดเอาเอง แต่เป็นอารมณ์ปจั จุบนั ล้วนๆ” วิธีการฝึก ๑. เติมความตัง้ ใจหรือความใส่ใจลงไปในทุก เรือ่ งทีค่ ดิ ทุกกิจทีท่ � ำ ทุกคำ�ทีพ่ ดู ออกมา ทุกอิรยิ าบถ ในการเคลื่อนไหวตั้งแต่ตื่นนอนจนถึงเข้านอน ๒. กำ�หนดรูต้ ามลมหายใจแบบ “ดูไปเรือ่ ยๆ เฝ้าสังเกตการณ์ แต่ไม่ตอ้ งจ้องจับผิดด้วยความรูส้ กึ ผ่อนคลาย เวลากำ�หนดก็ก�ำ หนดเติมความรูต้ วั ด้วย “ความรู้สึก” ไม่ใช่ “ความคิด”
101
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๓. เวลากำ�ลังล้างหน้า แปรงฟัน ชำ�ระร่างกาย หรือทำ�กิจอืน่ ใดในห้องน้�ำ ก็ตามดู ตามรู้ ตามสังเกต อากัปกิรยิ าให้ได้ทงั้ หมด แค่จบั ตาดูเฉยๆ ล้างหน้า ก็รวู้ า่ ล้าง ไม่ใช่ลา้ งไปคิดไป แปรงฟันก็รวู้ า่ แปรงฟัน หรือในกิจกรรมอื่นๆ ของชีวิตก็เช่นเดียวกัน คนที่ ฝึ ก การเจริ ญ สติ ไ ด้ ทุ ก เวลาความ เปลี่ยนแปลงจะเห็นได้ชัดคือผิวหน้าผ่องใส สดชื่น อย่างเห็นได้ชัดและจะมีสติในทุกเรื่องที่ทำ�ในชีวิต อย่างไรก็ตามพระพุทธเจ้าตรัสเตือนต่อเรื่อง การเจริญสติเอาไว้ว่า “เมื่อเห็นก็สักแต่ว่าเห็น เมื่อได้ยินก็สักแต่ว่า ได้ยิน เมื่อได้กลิ่นก็สักแต่ว่าได้กลิ่น เมื่อลิ้มรสก็สัก แต่ว่าลิม้ รส เมือ่ ได้รบั สัมผัสก็สกั แต่รวู้ ่าสัมผัส และ เมื่อคิดคำ�นึงก็แค่รู้ว่าคิดคำ�นึงเท่านั้น”
102
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ใครก็ตามทีท่ �ำ ทุกอย่างด้วยอาการ “สักแต่ร”ู้ ไม่มีการไปปรุงแต่งอะไรให้มากกว่านั้นก็คือกิเลสไม่ อาจมาครอบงำ�ได้ “พญามารจะหาเขาผู้นั้นไม่พบ” การหมั่นเจริญสติให้มั่นคงเสมอจึงเป็นสิ่งที่จำ�เป็น ต่อทุกคนในโลกนี้และเป็นสิ่งจำ�เป็นตลอดเวลา ไม่ ต้ อ งเกี่ ย วว่ า คนคนนั้ น รวยหรื อ จนขอ แค่เป็นมนุษย์ที่รักษาศีลและรักษาสติอยู่กับตัวได้ ก็จะเป็นคนที่มีความสุข “สติมา สุขเมธติ” คนที่มี สติก็คือคนที่มีความสุข ๘. ฝึกสมาธิให้ตั้งมั่น (สัมมาสมาธิ) สมาธิหรือ “จิตตั้งมั่นชอบ” ในพระไตรปิฎก คือการที่สมาธิตั้งมั่นในองค์ฌานไม่ใช่สมาธิแบบ ทั่วไปที่คนธรรมดาเข้าถึงอาการของคนที่ได้พลัง สมาธิก็คือ
103
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๑. ได้คุณภาพจิตที่ดี คือจิตใจมีคุณธรรม กลัวบาป มีความอดทน มีความเพียร มีความกตัญญู ๒. ได้สุขภาพจิตที่ดี คือมีความปีติ รื่นเริง บันเทิงใจ ผ่อนคลาย และสุขแบบปลอดโปร่งโล่งเบา ๓. ได้สมรรถภาพจิต คือเมือ่ ต้องใช้ความคิด ใดๆ ก็จะมองภาพออก มีความแหลมคมในการพิจารณา ในทุกสรรพสิง่ มองเห็นสัจธรรมได้โดยง่ายจนถึงบรรลุ ถึงอิสรภาพทางปัญญา คือรูแ้ จ้งเห็นจริงในทุกข์และ วิธีดับทุกข์ในเรื่องต่างๆ ได้ การฝึกสมาธิที่สามารถทำ�ได้เลยที่บ้านก็คือ การฝึกจดจ่ออยูก่ บั ลมหายใจเข้าออก ให้รตู้ วั ตลอด เวลาว่ากำ�ลังหายใจ ตามดูลมสม่ำ�เสมอแม้จะ เพียงแค่ ๑ นาทีกต็ าม ซึง่ วิธฝี กึ สมาธิแบบนีใ้ ห้ได้ผล มากก็คือทุกๆ ต้นชั่วโมงให้นั่งตามดูลมหายใจของ เราเป็นเวลา ๕ นาที
104
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
วิธีการนี้จะช่วยสั่งสมสมาธิให้เกิดขึ้นภายใน อย่างเป็นธรรมชาติ ไม่ตอ้ งไปวัดหรือไม่ตอ้ งเข้าสถาน ปฏิบัติธรรมให้วุ่นวาย ทำ�ให้มีสุขภาพจิตดีขึ้นอย่าง เห็นได้ชดั บุคลิกภาพก็จะเปลีย่ นแปลงไปในทางทีด่ ขี น้ึ การเจริญภาวนา หลังจากสวดมนต์แล้ว ควรเจริญภาวนาต่อ ด้วยการทำ�สมาธิ (สมาธิภาวนา) เพือ่ ให้จติ สงบ และมี กำ�ลังในการเจริญปัญญา (วิปสั สนาภาวนา) เพือ่ ให้ รูเ้ ห็นจริง ตามความเป็นจริงในธรรมทัง้ หลาย สัง่ สม เป็นอุปนิสัยปัจจัยให้ถึงซึ่งความพ้นทุกข์ต่อไป การทำ�สมาธิเบื้องต้น (สมาธิภาวนา) ด้วยการนั่งสมาธิ คือการนำ�ขาขวามาทับขา ซ้าย นำ�มือขวามาทับมือซ้าย ตัง้ กายให้ตรง ดำ�รงสติ
105
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ให้มนั่ ระลึกรูล้ มหายใจ (กำ�หนดดูลมหายใจ เข้า-ออก) ไม่ตอ้ งเกร็ง ไม่ตอ้ งเพ่งลมแต่อย่างใด ปล่อยให้เป็น ไปตามธรรมชาติ ขณะทีห่ ายใจเข้าก็นกึ รูช้ ดั อยูว่ า่ ขณะนีห้ ายใจ เข้าอยู่ ขณะที่หายใจออกก็นึกรู้ชัดอยู่ว่าขณะนี้ หายใจออกอยู่ ขณะทีห่ ายใจเข้า-ออกอยูน่ นั้ ลมหายใจ ทีเ่ ข้า-ออกสัน้ -ยาวอย่างไรก็ให้รชู้ ดั รูเ้ ท่าทันลมหายใจ เข้าออก ทุกลมหายใจเข้า-ออก ให้ทำ�ความรู้อยู่ว่า สัมผัสผ่านที่ปลายจมูก เมือ่ รูส้ กึ สบายขึน้ แล้ว เวลาหายใจเข้าให้ก�ำ หนด คำ�บริกรรม (นึกท่องในใจโดยไม่ต้องออกเสียง) ว่า “พุท” เวลาหายใจออกก็ให้ก�ำ หนดคำ�บริกรรมว่า “โธ” ไปด้วย ให้นึกพุท-โธอยู่ในใจนึกต่อไปเรื่อยๆ ว่า พุท-โธๆๆ
106
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ทำ�ไปเรื่อยๆ จนรู้สึกโล่งสบายก็ให้กำ�หนด อยู่อย่างนั้นไป แต่ถ้าเผลอไผลไปคิดเรื่องอื่นเมื่อใด เมื่อรู้ตัวก็ให้รีบกลับมากำ�หนดดูลมหายใจเข้า-ออก แล้วก็นึกพุท-โธๆๆ ไปเรื่อยๆ อีก ทำ�อยู่อย่างนั้น แล้วจิตก็จะเข้าสู่ความสงบเอง การเจริญวิปัสสนาภาวนาเบื้องต้น หลังจากทีไ่ ด้ท�ำ สมาธิจนจิตสงบดีตามควรแล้ว ให้ถอนจิตออกจากสมาธิ (โดยกำ�หนดจิตว่าออกจาก สมาธิ) แล้วมาพิจารณาใคร่ครวญให้เห็นซึ่งความ เป็นจริงในทุกสรรพสิ่งว่า สรรพสิง่ ทัง้ หลายในโลกนี้ ไม่วา่ จะเป็น คน สัตว์ สิ่งของ ทั้งรูปธรรม นามธรรมทั้งหลายทั้งปวงนั้น ล้วนเป็นสิง่ ทีไ่ ม่เทีย่ งแท้ เกิดขึน้ ตัง้ อยู่ ท่ามกลางความ เปลี่ยนแปลงแปรปรวน สุดท้ายแล้วก็ดับสลายไป
107
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ทุกสิง่ ทุกอย่างไม่ใช่ตวั ไม่ใช่ตนไม่มตี วั ตนอัน แท้จริงไม่ถอื เป็นของเขา ของเรา เป็นของๆ ใครใดๆ ได้ ทั้ ง สิ้ นไม่ มี อ ะไรที่ จี รั ง ยั่ ง ยื น อย่ า งแท้ จ ริ ง เลย แม้แต่น้อย ไม่มีใครเอาอะไรไปได้แม้แต่ธุลีเดียว นอกจากบุญกรรมที่ทำ�ไว้เท่านั้น เมื่อได้เจริญภาวนาพอสมควรตามที่ต้องการ แล้ว ก็ถอื ว่าได้บญุ ใหญ่ครบในครัง้ เดียวทัง้ การให้ทาน (ขณะทีท่ �ำ บุญตอนสวด) การรักษาศีล การเจริญภาวนา ต่อจากนัน้ ก็ให้แผ่เมตตาอุทศิ บุญกุศล อธิษฐานบุญ เป็นลำ�ดับสุดท้ายต่อไป
ไตรสิกขา
ส ม บู ร ณ์ ไ ด้ ทุ ก เ ว ล า
คนส่ ว นใหญ่ มั ก จะปฏิ บั ติ ธ รรมไปไม่ ร อด ตัง้ แต่เจอข้อแรกของไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ และ ปัญญา เพราะคิดว่าศีลคือการรักษาวัตรไม่ให้ด่าง พร้อยเลย ทำ�ให้ปฏิบัติอะไร ทำ�อะไรในชีวิตก็ดูไม่ ก้าวหน้าเพราะศีลขาดทุกวัน ด่างพร้อยทุกวันก็เลย ยอมแพ้ในการปฏิบัติทุกวัน ปล่อยละเลยไป คิดว่า ไหนๆ ศีลก็หมองแล้วเลยละเลยการปฏิบัติ พอจะ กลับมาปฏิบัติก็รู้สึกผิดและจิตมัวหมองตลอดเวลา
109
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ความจริงแล้วไตรสิกขามันอยู่ที่ลมหายใจ เท่านั้น ศีล สมบูรณ์เมื่อกายไม่ได้ไปเบียดเบียนใคร แม้เพียงชั่วขณะจิตเดียวก็เป็นเวลาที่ร่างกายไม่ได้ กระทำ�การใดๆ ที่เป็นอกุศลกรรม สมาธิ ก็สมบูรณ์เมื่อเราเริ่มตามดูลมหายใจ อย่างสงบโดยไม่คิดฟุ้งซ่านไปอย่างอื่น ปัญญา เกิดขึน้ ได้เมือ่ จิตของเราเห็นตามความ เป็นจริงในรอบตัว ตามรูแ้ ต่ปจั จุบนั ขณะเห็นว่าอยูว่ า่ ลมหายใจเราเป็นไปตามกฎไตรลักษณ์ คือ เกิดขึ้น ตัง้ อยู่ ดับไป อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เกิดแล้วก็ดบั ไป เมื่อสรุปรวมความในมรรค ๘ แล้วจะเห็นได้ว่า สัมมาทิฐิและสัมมาสังกัปปะ คือเรื่อง “ปัญญา”
110
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
สัมมาวาจา สัมมาอาชีวะ สัมมากัมมันตะ และสัมมาวายามะ คือเรื่อง “ศีล” สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ คือ “สมาธิ”
การปฏิบตั ธิ รรมตามหลักมรรค ๘ ก็คอื การที่ เราใช้ชวี ติ โดยอาศัยข้อปฏิบตั ทิ งั้ ๘ ประการนีใ้ นทุก ขณะจิต รูท้ กุ อย่างทีค่ ดิ ทำ�ทุกอย่างด้วยสติและเกิด ปัญญาขึ้นในทุกการกระทำ�นั่นคือผลสมบูรณ์ในการ ปฏิบตั ธิ รรมแล้ว ไม่ใช่แค่เรือ่ งการพาตนเองเข้าสถาน ปฏิบัติธรรมแล้วต้องนั่งภาวนานานๆ แต่อย่างใด นิสัยแบบใดก็เลือกปฏิบัติให้ถูกทาง มนุ ษ ย์ เ ป็ น สิ่ ง มี ชี วิ ต ที่ ภ ายนอกเหมื อ นกั น แต่ภายในไม่เหมือนกันเลยแม้แต่คนเดียว เหมือน ดอกไม้หลากสีที่อยู่รวมกันในทุ่งหญ้าผืนเดียว มี พื้นเพความคิด และวิสัยที่ต่างกันไป
111
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
บางคนก็เจ้าความคิด บางคนก็เจ้าอารมณ์ บางคนก็ขี้วิตก บางคนก็เปี่ยมด้วยเหตุผลตรรกะ ความจริง การปฏิบัติธรรมและการใช้ชีวิตให้ก้าวหน้าก็ ต้องกลับมามองทีต่ วั เองก่อนว่าตัวเองเป็นคนแบบใด ซึ่งในภาษาธรรมคือคำ�ว่า “จริต ๖” จริตแปลว่า วิสัย ความเคยชิน บุคลิกภาพ เป็ น สิ่ ง ที่ ม นุ ษ ย์ ทุ ก คนควรรู้ ค วรศึ ก ษาของแต่ ล ะ บุคคลว่ามี ๖ ประเภท ๑. ราคะจริต คนที่มีลักษณะวิสัยมีราคะจริตประจำ�ตัว จะ เป็นคนที่ชอบหลงใหลในรูป รส กลิ่น เสียง สัมผัส เป็นคนจิตประณีตละเอียดอ่อน
112
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
จิตจะเกาะอยู่ในสัมผัสทั้งห้าอยู่ตลอดเวลา เป็นคนทีช่ อบในเรือ่ งของรูปลักษณ์ จะเป็นคนแต่งตัว เก่งออกมาดูสวยงาม ขอให้ตนเองดูเก๋และเท่ น่า ชวนมองชวนดูก็จะรู้สึกพอใจ นอกจากนั้นแล้วบุคลิกภาพภายนอกจะเป็น คนยิม้ แย้มแจ่มใส มีมาดดี สามารถควบคุมอิรยิ าบถ ของร่างกายตัวเองได้ดีได้ทุกกิริยา ไม่ว่าจะยืน นั่ง นอน หรือการแสดงออกทางอารมณ์ ไม่วา่ จะจะยิม้ จะหัวเราะก็ต้องออกมาดูดีไว้ก่อนเสมอ คนทีม่ วี สิ ยั ราคะจริตจะชอบคนทีม่ บี คุ ลิกดีไป ด้วย คือชอบความสวยงามของสิ่งของ สถานที่ก็ ชอบที่จะไปยังสถานที่ที่สวยงามหรูหรา ไม่ได้เน้น เนื้อหาสาระว่าสถานที่นั้นจะมีความสำ�คัญอย่างไร
113
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
หากสถานทีน่ นั้ สวยงามโอ่อา่ ก็ขอให้ได้ไปก่อน เกลียดเรื่องความสกปรกและความไม่สวยงามเป็น ที่สุด วิ สั ย ราคะจริ ต เมื่ อ เจอเพศตรงข้ า มที่ มี รูปลักษณ์ดี จะออกอาการที่จะพยายามสร้างความ ประทับใจให้เสมอ คือยิ้ม ส่งสายตา หรือแสดง จริตอาการเพื่อต้องการให้ฝั่งตรงข้ามประทับใจ อย่างเห็นได้ชดั เวลาพูดก็จะสามารถควบคุมน้�ำ เสียง ให้ออกมาไพเราะนุม่ นวล คำ�พูดทีอ่ อกมาจะเต็มไปด้วย คำ�ที่ไพเราะ และส่วนตัวก็ชอบที่ฟังคำ�พูดหวานไพเราะ ด้วยโดยพิจารณาเรือ่ งความจริงใจหรือความจริงเป็น ลำ�ดับถัดไป และชอบที่จะแสวงหากินแต่ของอร่อย เป็นประจำ�
114
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
- ข้อแนะนำ�ในการใช้ชีวิตและปฏิบัติธรรม ฝึ ก ตนเองให้ เ ห็ น ความจริ ง ว่ า ชี วิ ต ไม่ ไ ด้ สวยงามน่าหลงใหล หมัน่ สังเกตดูของสวยงามต่างๆ ที่ค่อยๆ เปลี่ยนแปลงไป อย่างเช่นดอกไม้สดที่อยู่ ในแจกัน หมัน่ เจริญอสุภกรรมฐาน คือการพิจารณา ว่ าร่ างกายเป็นของสกปรก และหมั่ นพิ จารณา ร่างกายตัวเองเสมอว่าเป็นเช่นนั้นไม่ต่างกัน ๒. โทสจริต โทสจริตก็คอื คนทีม่ บี คุ ลิกภาพโกรธง่ายเป็น ประจำ� โดยนิสยั แล้วเป็นคนจอมหลักการ คาดหวัง ว่าโลกจะต้องเป็นไปตามที่ตนเองคิดเอาไว้ เป็นคน ทีม่ รี ะเบียบวินยั สูงกว่าคนทีม่ จี ริตแบบอืน่ ๆ เป็นคน ตรงต่อเวลามาก จึงมักจะเดือดร้อนใจเสมอหากได้ เจอกับการผิดนัดหรือไม่ตรงต่อเวลา
115
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
คนกลุ่มนี้ยังเป็นคนที่มีนิสัยตรงไปตรงมา บางทีกเ็ ถรตรงมากจนเกินไป ไม่ได้ดโู ลกตามความ เป็นจริง ไม่ได้ดวู า่ คนอืน่ เขาคิดอย่างไร แตกต่างกับ เราอย่างไร อันที่จริงแล้วคนกลุ่มนี้ก็แทบจะไม่สนใจดู คนอื่นอยู่แล้ว เพราะคิดว่าโลกหรือทุกคนควรจะ เปลีย่ นตัวเองไปตามหลักการหลักเกณฑ์ทถี่ กู ต้อง มัก เห็นว่าทุกคนควรมีวนิ ยั ควรตรงต่อเวลา ควรเคารพ กฎเกณฑ์ที่มีอยู่ โดยตั้งความหวังไว้ว่าคนอื่นๆ น่า จะรับทราบเรื่องกฎเกณฑ์ได้และปฏิบัติตามได้ แต่อย่างไรก็ตาม คนกลุม่ นีเ้ รียกได้วา่ เป็นคน แข็งนอกอ่อนใน ต้องการความรักความอบอุ่นจาก คนรอบข้าง เพราะในชีวิตอาจไม่ได้รับความรักเท่า ที่ควร จึงเกิดความน้อยเนื้อต่ำ�ใจ
116
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เมื่ อไม่ เ คยได้ รั บ การตอบสนองจึ ง ยึ ด เอา กฎเกณฑ์ ค วามถู ก ต้ อ งมาเป็ น เกราะป้ อ งกั น ตน เมื่อสร้างเกราะป้องกันขึ้นมามากเกินไปจึงอาจเป็น การขังให้ตนเองอยู่กรอบของความขุ่นเคืองในใจ อยู่เป็นนิจ - ข้อแนะนำ�ในการใช้ชีวิตและปฏิบัติธรรม หมัน่ เจริญพรหมวิหารสี่ เมตตา กรุณา มุทติ า อุเบกขา คือรักคนอืน่ ให้เป็น สงสารคนอืน่ บ้าง ดีใจ กับคนอืน่ ด้วยเสมอ และอย่าถือสาหาความกับสังคม และโลกมากเกินไป ทุกคนต่างก็เป็นเพื่อนร่วมทุกข์ เช่นเดียวกันกับเราทั้งสิ้น ไม่มีใครสมบูรณ์พร้อม ไปเสียทุกอย่าง
117
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
๓. โมหะจริต คนที่ มี ลั ก ษณะโมหะจริ ต จะเป็ น คนมี วิ สั ย ง่วงเหงาหาวนอนเป็นประจำ� หลับได้ในทุกที่ทุก โอกาส มีความเบือ่ ง่ายเป็นวิสยั ชอบนอน จะทำ�อะไร ก็รสู้ กึ ว่ายากไปหมด เรือ่ งอะไรทีต่ อ้ งใช้ความพยายาม นั้นมักไม่ค่อยที่จะทำ� เพราะมีสมาธิค่อนข้างต่ำ� พลังงานที่จะทำ�งานจึงไม่ค่อยมี ทำ�อะไรจะรู้สึกว่า เบื่อก่อนที่งานนั้นจะเสร็จ นอกจากนัน้ มักเป็นคนทีม่ คี วามเศร้าอยูใ่ นใจ มักคิดถึงตัวเองในทางไม่ดีอยู่เสมอ มักจะคิดว่า ตัวเองไม่มีคุณค่า ชอบน้อยเนื้อต่ำ�ใจ รู้สึกตัวเอง ต่�ำ ต้อย ไร้ความสามารถ ไร้วาสนา ชอบนัง่ กลุม้ ใจ กับเรื่องของตัวเอง
118
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เสียใจกับปัญหาของตัวเอง จนแทบไม่ได้คดิ ว่า คนอืน่ ๆ อาจมีปญั หาทีห่ นักหนากว่าตัวเองอยูอ่ กี มาก และเพราะการทีม่ วั แต่จอ่ มจมกับความคิดความรูส้ กึ ของตนเองมากเกินไป จึงทำ�ให้ดูเหมือนเป็นคนมี จิตใจค่อนข้างคับแคบไม่สนใจคนอื่นๆ มากนัก ข้อดีของคนที่มีโมหะจริตคือ เป็นคนดีที่ เรียบง่ายไม่เป็นพิษเป็นภัยต่อสังคม ไม่คดิ อิจฉาริษยา ใคร ไม่คิดทำ�ร้ายใคร ไม่คิดจะทำ�ให้ใครเดือดร้อน เพราะไม่อยากไปยุ่งเกี่ยวกับใครหรือเปลี่ยนแปลง อะไรอยู่แล้ว จึงไม่เคยคิดอะไรที่ซับซ้อน ชอบนั่งฝันแต่ก็ไม่สามารถเอาความฝันไป สร้างสรรค์ให้เป็นจริงได้เพราะมีความไม่กล้าพอ บุคลิกภาพจึงแสดงออกมาแบบเป็นคนไม่ค่อยพูด พูดจาเบา
119
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
การแสดงออกทางบุคลิกภาพด้านอืน่ ๆ ก็ดจู ะ ไม่คอ่ ยมัน่ ใจ เดินแบบขาดจุดมุง่ หมาย ทำ�งานง่ายๆ ก็ดเู หมือนจะไม่เสร็จเสียที แม้แต่การทำ�ความสะอาด กวาดบ้านก็ตาม - ข้อแนะนำ�ในการใช้ชีวิตและปฏิบัติธรรม หมั่นตามดูตามรู้ลมหายใจตัวเองบ่อยๆ ให้ มากทีส่ ดุ ไม่ตอ้ งคิดอะไรมากนอกจากเรือ่ งลมหายใจ ๔. วิตกจริต คนที่มีวิสัยวิตกจริตมักเป็นคนพูดมาก ชอบ แสดงความคิดเห็น พูดเร็ว มีคำ�ถามเยอะ คิดมาก สมองเต็มไปด้วยความคิด ฟุ้งซ่านง่าย มีความ สับสนวุ่นวายในตัวเอง ทำ�งานแล้วรู้สึกว่าจะยุ่งอยู่ ตลอดเวลาเพราะไม่สามารถเรียงลำ�ดับความสำ�คัญ หรือจัดระบบอะไรได้
120
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
คนอืน่ อาจมองว่าคนทีว่ ติ กจริตจะเป็นคนทีด่ ู มีปญั ญาสูงเพราะเป็นคนทีส่ ามารถคิดได้เร็ว พูดได้ มาก ชีวิตเต็มไปด้วยประเด็นต่างๆ ที่ต้องพูดต้อง วิจารณ์เต็มไปหมด ฟังเผินๆ แล้วน่าประทับใจถ้า ไม่คดิ อะไรมาก แต่ถา้ ฟังแบบวิเคราะห์แล้วบางทีจะ พบว่าหาสาระไม่ค่อยเจอ โดยวิสยั แล้วคนกลุม่ นีม้ กั มองโลกในแง่รา้ ย มัก คิดว่าโลกชัว่ ร้าย คนอืน่ จะพยายามเอารัดเอาเปรียบ ตนเอง ไม่สามารถเชือ่ ใจใครได้ คิดแต่เรือ่ งอัปมงคล ทำ�ให้ส่งผลไปสู่การแสดงออกที่ย้ำ�คิดย้ำ�ทำ�อยู่เสมอ หน้าตาก็จะบึ้งตึง ไม่ค่อยมีรอยยิ้ม ดูเรียบเฉย แต่จะแสดงอารมณ์ออกมาอย่างรุนแรงได้ หากได้รบั ความกระทบกระเทือนทางอารมณ์ ควบคุม คำ�พูดตนเองไม่ได้ ชอบใช้วาจาทำ�ร้ายจิตใจคน โดยทั้งตั้งใจและไม่ตั้งใจ แต่ก็อดพูดไม่ได้
121
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
อย่ า งไรก็ ต ามคนที่ มี ลั ก ษณะวิ ต กจริ ต จะ เป็นคนที่ขยันขันแข็ง ลุกลี้ลุกลน แต่ก็มักเป็นคน หยาบๆ ที่ทำ�อะไรไม่ประณีตผลงานที่ทำ�ออกมาจึง ไม่ค่อยมีประสิทธิภาพหรือได้รับการยอมรับมากนัก ชอบทำ�เรื่องง่ายให้เป็นเรื่องยาก ชอบเจ้ากี้เจ้าการ มีอัตตาสูง คิดว่าตนเองฉลาดกว่าคนอื่น คนกลุ่มนี้ จึงเป็นกลุ่มที่จะถูกติฉินนินทาว่าร้ายได้ง่ายที่สุด ในด้านบุคลิกภาพภายนอก มักจะแต่งกายให้ ดูโดดเด่นฉูดฉาดแต่ไม่สวยงาม ชอบสะสมสิ่งของ มาก ชอบเก็บสิง่ ของเอาไว้ทงั้ ทีไ่ ม่ใช้กจ็ ะเก็บไว้จนดู เป็นคนตระหนี่ มีความโลภ ที่อยู่อาศัยก็มักรกรุงรัง ข้าวของเต็มไปหมด เป็นคนบ้าเก็บของและหาความ สงบในบ้านไม่ค่อยได้เพราะต้องทำ�อะไรใหม่ๆ อยู่ ตลอดเวลา
122
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
- ข้อแนะนำ�ในการใช้ชีวิตและปฏิบัติธรรม หมั่นเจริญสติด้วยหลักการตามดูลมหายใจ เข้าออก ระลึกรู้ลมหายใจบ่อยๆ ๕. ศรัทธาจริต คนทีม่ ศี รัทธาจริตในตัวสูงจะเป็นผูท้ รี่ กั ดีใฝ่ดี อยากจะเป็นคนดีมีลักษณะอุดมคตินิยม ต้องการ เปลี่ยนแปลงตนเองและสภาพแวดล้อมไปสู่สิ่งที่ ดีกว่า เป็นนักต่อสูเ้ พือ่ ตนเองและผูอ้ นื่ ให้ความเคารพ ต่อบุคคลที่น่าศรัทธาอย่างแรงกล้า เป็นคนจริงจัง พูดจาดูมหี ลักการ ให้ความเคารพต่อระเบียบกฎเกณฑ์ อย่างเคร่งครัด คนทีม่ ศี รัทธาจริตอย่างรุนแรงโดยไม่มปี ญั ญา ประกอบนั้นพระพุทธเจ้าตรัสว่าเป็นคนที่มีปัญญา น้อย
123
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
เพราะคนที่มีศรัทธาในสิ่งใดมากโดยขาด ปัญญามักจะหลงในศรัทธานั้นได้ง่าย มักยึดมั่น ถือมั่นในความเชื่อที่ตนเองเชื่ออย่างไม่เสื่อมคลาย โดยไม่ได้พิจารณาว่าชีวิตของตนเองจะดีขึ้นหรือ แย่ลง นอกจากนี้ ค นกลุ่ ม นี้ ไ ม่ ช อบอย่ า งยิ่ ง ที่ จ ะ ประนีประนอมเรื่องใดๆ กับใครที่ขัดแย้งกับความ เชื่อมั่นของตนเอง มองโลกสองแบบคือขาวและดำ� เท่านัน้ คิดไม่เหมือนเราคือคนชัว่ หากคิดเหมือนกัน คือคนดี โลกนีไ้ ม่มสี เี ทา และชอบทีจ่ ะทำ�ทุกวิถที าง เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ของตนเอง แม้วิธีการนั้น จะเป็นวิธีการที่ผิดก็สามารถทำ�ได้โดยไม่คิดถึงผล ที่ตามมา
124
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
- ข้อแนะนำ�ในการใช้ชีวิตและปฏิบัติธรรม หั น มาระลึ ก ถึ ง คุ ณ งามความดี ต ามหลั ก ที่ แท้จริงคือ “กฎแห่งกรรม” หมัน่ ระลึกถึงพระพุทธเจ้า พระธรรมเจ้า พระสงฆ์เจ้า ระลึกถึงคุณแห่งทาน ศีล และคุณธรรมต่างๆ อยู่บ่อยๆ ๖. พุทธิจริต คนที่มีลักษณะนิสัยเป็นพุทธิจริตจะพูดอะไร เป็นเหตุเป็นผล มองปรากฏการณ์ตา่ งๆ ตามสภาพ ความเป็นจริง ไม่ชอบเรือ่ งการปรุงแต่ง เป็นคนทีพ่ ร้อม จะรับความคิดเห็นเพื่อพัฒนาตัวเองให้ดีขึ้นสูงขึ้น จึงยอมรับความคิดใหม่ๆ ซึ่งมีเหตุผลมากกว่าได้
125
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
คนเหล่ า นี้ เ รี ย กได้ ว่ า เป็ น คนที่ ช อบความ ยุตธิ รรม ไม่เอาเปรียบใคร มีความเมตตาสูง เพราะ คิดตามความเป็นจริง มองโลกในแง่บวกอยู่เสมอ ต้องการพัฒนาขัดเกลาจิตใจอยู่ตลอดเวลา จึงเห็น ปัญหาและหนทางแก้ เมื่อเห็นผู้อื่นได้รับความลำ�บากไม่เป็นธรรม มี ปั ญ หาจึ ง เกิ ด ความเมตาต้ อ งการจะช่ ว ยเหลื อ คนอื่นเสมอ สามารถมองปัญหาเปรียบได้ดั่งกับ สายน้ำ�และก้อนเมฆที่มาแล้วก็ไป บุคลิกภาพภายนอกจึงดูเป็นคนที่หน้าตา ผ่องใส ดวงตาเป็นประกาย ไม่ทุกข์ มีความคิด ริเริ่มสร้างสรรค์มาก มีความสามารถในการเรียนรู้ งานได้เร็วอยู่แล้วจึงทำ�ให้คนเหล่านี้มักเป็นเจ้าของ กิจการ ผู้ประกอบการมากกว่าคนที่จะเป็นลูกจ้าง
126
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
พุ ท ธจริ ต นั บ ได้ ว่ า เป็ น กั ล ยาณมิ ต รของ คนอื่นๆ ได้พึ่งเสมอเพราะเป็นคนที่มีคุณธรรม น่าเชื่อถือต้องการให้คนอื่นเจริญก้าวหน้า - ข้อแนะนำ�ในการใช้ชีวิตและปฏิบัติธรรม หมัน่ พิจารณาความเป็นจริงของชีวติ กฎเกณฑ์ แห่งความไม่เที่ยง ความตายเป็นสิ่งที่แน่นอนของ ชี วิ ต และสภาวะนิ พ พานนั้ น มี อยู่จ ริ ง เป็ น สิ่ ง ที่น่ า ปรารถนาที่สุด การปฏิบตั ธิ รรมนัน้ โดยสรุปแล้ว คือการใช้ชวี ติ ตามปกติทมี่ ี “มรรค ๘” เป็นข้อปฏิบตั ิ ถ้าชีวติ ได้ด�ำ เนิน ตามมรรค ๘ แล้วไม่วา่ คุณจะอยูใ่ นสภาวะใด อาชีพใด หรืออยู่ที่ไหนก็ตามก็ได้ขึ้นชื่อว่าปฏิบัติธรรมตาม หลักขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่ถูกต้องแล้ว
127
คู่มือทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธีปฏิบัติธรรมที่บ้านแบบได้บุญมาก
ถ้าปฏิบัติไม่ก้าวหน้าให้ย้อนกลับไปพิจารณา ธรรมในแต่ ล ะข้ อ ว่ า เราปฏิ บั ติ ไ ด้ ค รบถ้ ว นและ สม่ำ�เสมอแล้วหรือยัง
ขออำ�นาจแห่งคุณพระรัตนตรัย สิ่งศักดิ์สิทธิ์ อานิสงส์ผลบุญของข้าพเจ้า ที่ได้บำ�เพ็ญมาตั้งแต่ใน อดีตชาติจนถึงชาติปัจจุบัน โมทนาอุทิศให้ผู้อ่านทุกท่านได้พบกับความสุข ความเจริญ ครอบครัวร่มเย็นเป็นสุข ไม่มีโรคภัยมา เบียดเบียน ร่ำ�รวยเงินทอง เกียรติยศชื่อเสียง สมดัง ที่ท่านปรารถนาทุกประการเทอญ ขอบุญรักษาทุกท่าน... ตลอดไปทุกภพชาติ
คูม่ อื ทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธปี ฏิบตั ธิ รรมทีบ่ า้ นแบบได้บญ ุ มาก โดย ธ.ธรรมรักษ์
สงวนลิขสิทธิ์ ห้ามนำ�ส่วนหนึ่งส่วนใดของหนังสือเล่มนี้ไปลอกเลียน ทำ�สำ�เนา ถ่ายเอกสาร หรือนำ�ไปเผยแพร่ในอินเตอร์เน็ต หรือสือ่ ชนิดอืน่ ๆ ไม่วา่ ในรูปแบบใด นอกจากจะได้รบั อนุญาตเป็น ลายลักษณ์อกั ษรเท่านัน้ ข้อมูลทางบรรณานุกรมของหอสมุดแห่งชาติ ธ.ธรรมรักษ์ คูม่ อื ทำ�วัตรเช้าเย็น และวิธปี ฏิบตั ธิ รรมทีบ่ า้ นแบบได้บญุ มาก.--กรุงเทพฯ : เสบียงบุญ, ๒๕๕๘. ๑๒๘ หน้า ๑. พุทธศาสนา--บทสวดมนต์. ๒. การปฏิบัติธรรม. I. ชื่อเรื่อง. ๒๙๔.๓๑๓ ISBN : ๙๗๘-๖๑๖-๒๙๒-๓๗๒-๒ พิมพ์ที่
บริษัท โรงพิมพ์มิตรสัมพันธ์กราฟฟิค จำ�กัด
๕๒๐-๕๓๐ ซอยเพชรเกษม ๔ ถนนเพชรเกษม แขวงท่าพระ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพฯ ๑๐๖๐๐
จัดทำ�โดย
สำ�นักพิมพ์เสบียงบุญ ในโครงการบุญธ.ธรรมรักษ์ ๑/๑๔๒ หมู่ ๙ ถ.วงแหวนรอบนอก ต.ท่าวังตาล อ.สารภี จ.เชียงใหม่ ๕๐๑๔๐ โทรศัพท์ ๐-๕๓๐๒-๑๓๒๐ โทรสาร ๐-๕๓๐๒-๑๓๒๑
จัดทำ�รูปเล่มโดย
แฮปปี้กราฟิก ท่านที่ต้องการหนังสือสร้างบุญนี้เป็นจำ�นวนมากเพื่อใช้ในการสร้างบุญต่างๆ ใช้แจกเป็นธรรมทานหรือเป็นหนังสือที่ระลึกในวาระโอกาสสำ�คัญ ติดต่อได้ที่ ๐๙-๕๖๙๐-๐๔๔๔
ราคา ๔๙ บาท