DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNİN TÜRKLEŞMESİNDE KIPÇAKLAR'IN ROLÜ Dr. Salim CÖHÇE*
Tarihin en eski devirlerinden itibaren çeşitli Türk boylarının gelip yerleştikleri bir bölge olan Doğu Avrupa bozkırları ile Orta Asya bozkırları arasındaki sahada ortaya çıkan Kıpçaklar'ın ilk defa nereden ve nasıl geldikleri henüz kesin olarak bilinmemektedir. O sebeple, Kun, Kimek ve Kanglı gibi Türk zümreleri ile birlikte eski zamanlarda Batı ve Doğu Türkistan'ın güney kısımlarında yaşayıp oradan Uzak-Doğu ve Avrupa içlerine yayılan Kıpçaklar'ın Milâd başlarında Maveraünnehir civarında görüldüklerini, ancak daha sonra Kun, Kimek ve Kanglılar ile beraber UraI- Altay Dağlarıarasında kalan sahayı işgal ettiklerini belirten ilim adamlarının1 yanında Kıpçaklar'ı Kuzey Türkleri'nden sayan ve Oğuz Destanındaki bilgilerden hareketle onların Sibirya'da İrtiş Nehri ile Ural Nehirleri arasında yaşayan Türkler olduklarını kaydedenler de vardır.2 Bu kayıtlara göre VI. yy.'da Güney Rusya bozkırlarına yayılmaya başlıyan Sabirler de kök itibariyle muhtemelen Kıpçaklar’a dayanmaktadır. Kaynaklarda “Kimek, Kun” gibi Türk zümreleri yanında zaman zaman Başkurt, Uz, As ve Becne (Peçenek) gibi müstakil sayılan boylar da Kıpçaklar içerisinde veya onlarla birlikte zikredilmişlerdir.3 Ancak bu zümreler ile Kıpçaklar arasındaki münasebet de bugün için tam olarak ortaya konulabilmiş değildir. Dolayısiyle Kıpçak ismi X. yy.'da geniş bir sahaya yayılmış ve bu isim altında birçok Türk boyunu içine alan büyük bir birliğin ifadesi olarak görülmektedir. Başlangıçta, Kıpçak-Uruğlar birliğini meydana getirenler; IV. yy.'dan itibaren ağırlığını batıya kaydırmaya başlıyan Hun Devletinin, Hazar Denizinin kuzeyine kadar uzanan bölgelerde yaşayan alanları buralardan sürmesiyle ortaya çıkan boşluğu birbirlerini takiben dolduran Kun, Peçenek,