Bahaeddin Ögel
OGUZ - KAGAN DESTANI 1. OGUZ DESTANININ ÖZELLIKLERI
Eski Türk tarihinde hükümdarlarin dogusu, efsanelere büründürülmüs ve kutsal bir olay gibi anlatilmislardi. Hükümdarlar böyle kutsallastirilip, gökten indirilir iken; elbette ki Oguz-Kagan gibi, bütün Türk kavminin atasi olan kutsal bir kisinin menseleri de, Tanriya ve göge baglanacakti. Eski Türklere göre her seyi yaratan ve her varligin sahibi olan tek kutsal sey, gökteki biricik Tanri idi. Aslinda gögün kendisi olan Tanri degildi. Çünkü gök de, yer gibi, maddŒ birer varlik ve yüce Tanri tarafindan yaratilmis, dünyanin birer parçasi idiler. Gök, bir tane idi ve dünyamizin üstünü, bir kubbe seklinde kapliyordu. Fakat bu kubbenin üstünde, daha bir çok gökler vardi. Ayin günesin ve türlü yildizlar ile burçlarin dolastiklari, ayri ayri gökler, uzayin sonsuzluklarini kendi aralarinda paylasiyorlardi. Bütün bunlarin üstünde, bir gök daha vardi ki, bu gökte yaratici, büyük ve tek Tanri oturuyordu. Eski Türkler, gögün katlarini üst üste koyma yolu ile saymamislardi. Fakat sonradan, biraz da dis tesirler sebebi ile gökleri, yedi veya dokuz kat olarak tarif etmege basladilar.
"Oguz-Kagan destanina, Uygur çagindan sonra, hafif dis tesirler girmege basladi":
Göktürk çaginda, eski Türk dini ile inançlari, bozulmadan devam etmekte ve gittikçe de gelismekte idi. Uygur devleti kurulup da, yeni bir çok dinler Türkler arasina girmege baslayinca, durum biraz daha degisti. Çünkü Uygurlar, çok daha önceleri Çin'in ortalarinda gezmisler, ticaret yapmislar ve birçok insanlarla karsilasarak, konusmuslardi. "Bu dis iliskiler, Uygurlara birçok yeni görüsler getirmis ve onlarda, büyük dinlere inanmak ihtiyacini dogurmustur." Ticaret, eski Türk savasçilarinin dini ile, pek bagdasan bir meslek degildi. Eski Türk dini, disiplin, otorite ve savasçiligi, herseyden üstün tutuyordu. Halbuki tüccarlar, daha genis ve rahat bir hayata sahip olmak zorunda idiler. Iste bunun içindir ki, bu zamana kadar Türkler göge ve gökten gelen kutsalliklara inanirlar iken, Uygur çaginda durum birdenbire degisiyordu. Uygurlar, köklerini Suriye'den alip, Iran'da gelisen Mani dinini aldiktan sonra, aya
daha çok önem vermeye basladilar. Aslinda ise Türklerde, kutsal olan en önemli sey, gökten sonra dünyamizi isitan günes idi. "Uygurlarin, günesten aya geçmis olmalari, yeni bir düsüncenin baslangici gibi sayilabilirdi". Bu sebeple, Uygurlar çaginda yazilmis Oguz-Kagan destanlarinda, eski Türklerin dedikleri gibi kutsal kisiler, artik "Gögün oglu" degil; "Ayin ogullari" oluyorlardi. Oguz-Kagan da "Ay Tanri" nin bir oglu idi. Destan, daha baslangiçta, söyle basliyordu:
1