Egunerokotasunari barre. 2018ko azaroa | noviembre 2018 by Txantxangorri Aldizkaria

Lenguas Hay una lengua que no tiene boca y es el pensamiento, guardado en la torre loca, excusado del momento. Existe un idioma de entendimiento que es el que nos aflora mirándonos a los ojos, dejando de lado las notas que acompasan su movimiento. La letra es una canción en el alma que la manifiesta. Música de un buen amor y una voz al oído inquieto que anima su orquesta.

··· Mairus

Lo que dice es simple emoción de un alma grande y suelta. Lengua, saliva y sudor, componentes de su entrega para hacer hermoso el entender que el silencio también suena.

84. alea | 2018ko azaroa

Zer irakurri 04 Gaia: Aranzadiko liburutegia 08 Hizketan: Itziar Saenz de Ojer 11 Sakonean: matamoros gaztelua 15 Argazkiak 18 Kirolak: Tolobolei

··· A. Gonzalez

21 Ibilbidea: Otzaurte inguruan 24 Gastronomia: Tuberkuluak 29 Aisia 30 Agenda 31 Zaharrak berri ··· Werni Argitaratzailea: Belako publizitatea eta komunikazioa Helbidea: Herriko plaza 2, baxua; 20.270 Anoeta (Gipuzkoa) Kontaktua: 943.698.996 - 660.913.777 belako@belako.info Diseinua: Belako publizitatea eta komunikazioa www.belako.info Publizitatea: txantxangorri@txantxangorri.info Inprimategia: Gertu (Oñati) Tirada: 3.000 ale Lege-gordailua: SS-1161-2011 Erredakzioa: Amaia Núñez, Agurtzane Núñez, Martín García, Julian Bereciartua, José Antonio Pagola, Olivia Sanchez, Mairus, Joxe Landa, Txomin Garmendia eta Alberto Gonzalez. Txantxangorrik ez du bere gain hartzen aldizkarian adierazitako esanen eta iritzien erantzukizunik. Debekatua dago aldizkariko edozein testu edo argazki idatzizko baimenik gabe erabiltzea. Aldizkari hau dohainik banatzen da eta iragarleei zein harpidedunei esker argitaratzen da. Txantxangorri no se hace responsable de las opiniones y textos publicados en la revista. Queda prohibida la reproducción de textos o fotografías sin la autorización escrita correspondiente. Esta revista se distribuye gratuitamente y se publica gracias a los anunciantes y suscriptores.

Gaia Jakintza elkarbanatuz

84. alea | 2018ko azaroa

Aranzadi Zientzia Elkarteak ia hasieratik jaso ditu gai anitzetako liburuak

Amaia Núñez

Lourdes Ancin, liburuak gainbegiratzen. ··· Núñez

��

aur egungo filme ezagunenetan ere ageri dira liburutegiak. «Zerbaitegatik izango da», dio Lourdes Ancin Aranzadi Zientzia Elkarteko liburuzainak. Ehunmilatik gora liburu gordetzen ditu elkarteak, argitalpen propioak zein erosi, trukatu edo dohaintzan jasotakoak. Aranzadik ia bere sorkundetik du liburutegia. Elkartea 1947ko abuztuan sortu zuten Jesus Elosegik, Manuel Labordek, Reyes Corcostegik eta beste hainbatek, Telesforo de Aranzadi ikertzailearen omenez. Izan ere, bi urte lehenago zendu zen. Lehenengo liburua hurrengo urtean erregistratu zuen Elosegik berak, abuztuaren 17an: J.M. Navazek emandako ‘La pesca del arrastre en pareja’. Elosegi Bera izan zen elkarteko liburutegiaren lehen arduraduna. Hori, dena den, ez da argitalpenik zaharrena, XIX.

mendearen erdialdean argitaratutako lanak ere badituztelako. Baina liburutegiaren ardura bakarra ez da liburuak gordetzea. «Liburuzainen ideia nagusia informazioa zabaltzea da», argitzen du Lourdes Ancinek. Horregatik, gaur egun Munibe zientzia aldizkaria argitaratzeko eta zabaltzeko lanarekin jarraitzen dute. Aldizkaria ere ia hasieratik argitaratzen du Aranzadik, 1949an hasi baitziren. Bertan, natur zientzien, antropologiaren eta arkeologiaren inguruko ikerlanak argitaratzen dira urtean behin. Hasieran ale bateratua ateratzen bazuten ere, gaur egun bitan banatuta dago, alde batetik natur zientziak eta, bestetik, arkeologia-antropologia. Ikerketa lanak bertan argitaratzeko ‘itsu-bikoitza’ prozedura jarraitzen dute, behin lana jasotzen dutenean. Honekin, elkartetik kanpoko

84. alea | 2018ko azaroa

Gaia

‘La pesca del arrastre en pareja’ liburua, lehenengo anotazioarekin. Ondoan, Munibe aldizkaria. ··· Núñez bi aztertzailek konfirmatzen dute idatzitakoa eta testua zuzentzen dute. Tramite hau igaro ondoren, argitaratzearen alde teknikoa jartzen da martxan. Artikulu bakoitzari DOI zenbakia ematen zaio. Honela, zenbaki horren bidez edonork kontsulta dezake. Maketatu eta autoreak onartu bezain pronto, webgunean argitaratzen da artikulu bakoitza, Muniberen urteko alea argitaratu baino lehen. Izan ere, Aranzadiren helburu nagusienetakoa beraien lana ezagutaraztea da eta honela edonork kontsulta ditzake bertako ikerketak. Gero, papereko aleak nazioarteko erakunde eta uni-

“

Nazioarteko ehunka erakunderekin dituzte liburu elkartrukeak

”

bertsitateekin trukatzen dituzte. Egun 600 elkartruke baino gehiago dituzte, eta trukean ale berriak jasotzen dituzte, gai berekoak normalean. Honela lortu dituzte beren bilduma osatzen dituzten altxorretako batzuk. Kontsulta daitezkeen liburuetako batzuk. ··· Núñez

Liburutegi irekia Hala ere, liburutegia ez da leku itxia eta edonork kontsulta ditzake bertako liburuak, bazkide izan edo ez. Ezberdintasun

��

bakarra liburuak etxera ezin direla eraman da. Hori bazkide aktiboek bakarrik egin dezakete. Lourdes Ancinek ondo ezagutzen du eta gogoko

du erabiltzaileei kontsultetan laguntzea. «Emily Dickinsonek esan zuen ‘Bidaiatzeko ontzi hoberena liburu bat da’, eta arrazoi zuen», dio.

� � � ��

��

84. alea | 2018ko azaroa

Artikulua: Gure mundu txikia

Beasain, la grave pandemia de 1918 Martín García Garmendia > historias cercanas

ste año se cumple el centenario de una gran epidemia de gripe que afectó de una u otra forma a gran parte del mundo civilizado. A diferencia de otras gripes, ésta, llamada también ‘española’, no solo afectó a niños y ancianos, sino también a jóvenes y adultos con buenas defensas. Las muertes producidas en el Estado español por dicha epidemia se estiman hoy en unas 250.000/300.000 personas. Dada la gravedad del momento, en S.O. del 17 de Julio de 1915 el Ayuntamiento de Beasain ya decidió la construcción urgente de un ‘Pabellón de Infecciosos’ por las

distintas epidemias que había además de la gripe, tales como la viruela, tifus, tuberculosis, etc. Entonces las aguas no se trataban todavía y era frecuente enfermar también por dichas afecciones. Estamos hablando de los años 1916, 1917, 1918 y 1919, y, dado que la máxima virulencia de la gripe se produjo en 1918, la historia médica la recuerda como la grave pandemia de ese año. Siendo entonces D. Hilario Urteaga médico titular de Beasain, a todas esas afecciones se las denominaba de forma genérica como enfermedades ‘infecto-contagiosas’. El costo del “Pabellón de Infecciosos” que vemos el

día de su inauguración, a la vez que señalado con una flecha en la otra imagen, fue de 18.482 ptas. Se observa al alcalde revestido con esa capa municipal que le daba una autoridad simbólica. El 21 de Noviembre de 1918, con el nuevo ‘Pabellón de Infecciosos’ ya en funcionamiento junto al Hospital Arangoiti, a su vez inaugurado en 1881, se recrudeció la epidemia, y hasta se abrieron las presas del Oria varias veces para reducir la incubación de más insectos en esas aguas remansadas. Con ello se pretendía frenar dichas enfermedades infecciosas. Según las Actas Municipales del 21/11/1918 y 3/12/1918, también se cerraron las escuelas y se vacunó con

urgencia a toda la población de Beasain, siempre con la valiosa ayuda de los médicos y practicantes que la ‘Fábrica de Vagones’ puso a disposición del Municipio. Durante esos dos últimos años, tan solo en Beasain fallecieron unas 80 personas. Hasta los barrenderos del Ayuntamiento, encargados entonces de trasladar a los fallecidos hasta el cementerio de Zelaeta recién construido, se negaban a efectuar el traslado de los fallecidos por miedo a un posible contagio, y así lo manifestaron por escrito a los regidores de la Villa; lo mismo sucedía con los barrenderos de Villafranca, según constan en las Actas Municipales de ambos municipios en 1917.

El pabellón, junto al Hospital, y el día de la inauguración con las autoridades.··· M.G.

Hizketan

84. alea | 2018ko azaroa

«Edozein gai landu daiteke clownaren bitartez» Itziar Saenz de Ojer > Ipuin kontalari eta clowna

Agurtzane Núñez

puin kontaketan hasi bazen ere, clowna ezagutu zuenean beste mundu batera salto egin zuen. Ordutik, antzerkia, ipuin kontaketa eta clown-a bateratzen ditu. -Nolatan hasi zinen antzerkian?

-Nik pedagogia ikasi nuen eta aisialdian hasi nintzen lanean, gazteleku batean. Egiako kultur etxeko haurrentzako liburutegiko dinamizazioa ere eramaten genuen. Norbait behar zenez liburutegian ipuinak kontatzeko, eta niri beti gustatu izan zaidanez, ikastaro pare bat egin nituen eta astean behin ipuinak kontatzen hasi nintzen. Iratxoz mozorrotzen nintzen, Katxin iratxoa, eta oso esperientzia polita izan zen, haurrak zain egoten ziren astero, eta oraindik ere guraso batzuk gogoratzen dira. Hor konturatu nintzen bazeudela umeak oso mugituak zirenak baina ipuinak ent-

zuten adi egoten zirenak, ipuin-kontaketak bazuela magia bat. Pixkanaka gertukoek beraiek lan egiten zuten eskoletara joateko deitzen hasi ziren. -Katxin iratxoarekin jarraitzen duzu? -Ez, mozorrotzeari utzi nion. Educacion Creadora izeneko mugimendua ezagutu nuen, hezkuntzaren ingurukoa, gauzak irakurtzen, eta ordutik Itziar bezala kontatzen ditut. -Nolatan heldu zinen clown izatera? -Duela hamalau bat urte edo izango zen, Lugaritzen

clown ikastaro bat zegoela ikusi nuen Peio Arnaezekin. Niretzako clown-a ezagutzea izugarria izan zen. Oso jende jatorra elkartu ginen eta ikastaroa bukatu zenean, jarraitu nahi genuenez, Bazen Behin Clown sortu genuen. Nahi genuena zen gai sozialen inguruan hausnarketa bultzatzea clown-aren bitartez. Orduan, egoera bat hartu eta gure lehen lana sortu genuen, ‘Eta zergatik ez’, desgaitasunen inguruan. Taldean badago neska bat, Mentxu Arrieta, gurpildun aulkian doana, baina liburu bat, dokumental bat… gauza asko egin dituena. -Gai asko landu di-

Pituxa, ‘Sexigentziak askatuz’ emanaldian.. ··· Núñez

84. alea | 2018ko azaroa

Hizketan

Pituxa haurrekin jolasean Lizartzako jaietan egindako emanaldi batean.··· Núñez tuzue ordutik. -Konturatzen ginen clown-a jendearengana iristeko oso tresna potentea dena. Edozein gai, nahiz eta oso gordina izan, umoretik, baina goxotasunetik; seriotasunetik edo erruduntasunetik baino errazago iristen zara. Hori eta gero suizidioaren edota bullyingaren inguruko lanak egin genituen. Duela bi urte ‘Sexigentziak askatuz’ sortu genuen Sexune elkartearekin batera. Donostiako poltsiko lehiaketara aurkeztu ginen eta bigarren saria lortu genuen, eta ordutik berrogeita hamarretik gora emanaldi eskaini ditugu. -Nori zuzenduta daude zuen lanak? -‘Sexigentziak askatuz’ adibidez ikusle askoren-

tzako egin dugu, gazte- zuela pentsatu nuen. tzuetan, baina baita Pitxeetan, eskoletan sexu -Ipuin kontaketan ja- tuxa bezala. Galtzagorri heziketa tailerrarekin, rraitzen duzu? elkartekoek urtero egiten herri txikietan ere oso -Bai, Itziar bezala ba- duten ipuin maratoian ondo funtzionatzen du. Formatu txikikoa da eta toki askotan egin daiteke, tabernan, liburutegian edo eskoletan. Bukaeran gainera ikusleek parte hartzen dute eta jendeari gustatzen zaio parte hartze hori, besteek zer jartzen duten kuriositatea… -Pituxa da protagonista, eta zure clown pertsonaia. Nondik dator izena? -Bai, nire pailazoa da. Oso urduria da. Hasi nintzenean ez zitzaidan izenik bururatzen, eta beste bat aukeratu nuen. Baina egun batean Gaseosa La Pitusaz gogoratu nintzen, eta Pituxa, x-ekin, pertsonaia guztiz islatzen Abesten, haurrentzako emanaldi batean.··· Núñez

84. alea | 2018ko azaroa

“

Hizketan

“ ” ”

Jendearengana iristeko oso tresna potentea da clown-a, gai gordinenean ere

Ez zait gustatzen norbaitez barre egiten duen umorea besteek barre egiteko

parte hartzeko eskatu zidaten. Clown ikuskizuna da, baina ipuinak kontatzen ditut. Hiruzpalau ipuin aukeratu nituen eta elkarrekin lotu nituen. Eboluzionatzen joan da, oraindik egiten dut eta oso ondo funtzionatzen du. Hasieran liburutegietan eta egiten nuen, barruan, baina behin Lizartzako plazan egiteko eskatu zidaten, abesti batzuk sartu nituen, eta horrekin ere jarraitu dut. -Testuak nola idazten dituzue? -Bazen Behin Clown-en ideia bat hartu eta inprobisazioak eginez sortzen dugu testua. ‘Sexigentziak’, adibidez, Peio Arnaez eta bion artean idatzi genuen. Gero, bestelako ekintzetarako deitzen didatenean, bidaltzen didaten informazioa hartu eta eskema bat egi-

��

ten dut, eta horren gainean gero inprobisatzen dut. Adibidez, Bilbon eskola kontzertatuetako langileen grebako manifestazioaren ondoren Pituxa egon zen, baita Galtzaundi elkarteak Ibarran ireki duen tabernaren inaugurazioan. -Nolako umorea lantzen duzu? -Orain asko hitz egiten da baloreez, eta umoreaz ari garenean, niretzat denak ez du balio. Norbaitez barre egiten duen umore bat beste norbaitek barre egiteko, niri ez zait gustatzen. Oholtza gainean egoteak boterea ematen dizu norbait gaizki sentiarazteko momentu batean, baina nik ez dut hori nahi. Ez dakit nork esaten duen clown-ak bera bezala edo gorago daudenez barre egiten duela, ez beherago daudenez. Itziar Saenz de Ojer ipuin kontaketan.··· Núñez

��

84. alea | 2018ko azaroa

Artikulua: eguraldia

Gure mundu xahar hau zeharo kaxkarina ez ote dan Joxe Landa, eguraldian aditua

rain insignis piñua sumatzen da kinka larrian edo gal zorian. Enborrean sortzen zaion erdoia edo gorni gaitzak galzorian jarri du lurralde hauetan. Denbora gutxi barru erabat desagertuko da eta gehiago ez du inork aldatuko hemen. Aspaldiko urte hauetan etekinik gehien utzi duen zuhaitz mota izan da. Gu ume ginenean oso gutxi zen hemen oraindik eta gero 1956ko izozteak erabat izorratu zituen leku batzuetan. Berriz aldatzen ausartu ezinean ibili zen jendea baina garoaren premia gutxitu zenean berriz ere suspertu zen joera hori eta azkar ugaldu ziren pinudiak. Hogeita hamar urterekin bota paperera eta zerratokietan aprobetxatuaz etekin polita uzten zuten. Horrela ugaldu ziren pinudiak. Lehen esaten zen botatako lekuetan ez ote zen berriz ongi etorriko baina berdin irabazi izan du gehiagotan landatuta ere. Urte mordo batean nagusi izan da hemengo baso munduan. Etekin politak

eman ere bai, baina orain itxura penagarria hartu du eta nire ustez horrek ez dauka erremediorik, zuhaitz mota honekin behintzat. Bestalde, baserritarrak baserritik bizi edo baserrian bizi izatetik badago alde galanta basoen kudeaketa mailan. Horrela ikusita galdera da nola maneiatu arazoa. Komeniko litzake inguruko lurralde hauek ere nolabaiteko etekina ematea bertoko gizartearentzat. Janari bezala ere izan daiteke etekin hori eta egur material bezala ere

bai. Gaur egun ikazkintzarekin alperrik da pentsatzea, baina egurra modu askotara baliatu daiteke. Bertotik bertarako janaria ere ugaldu daiteke eta ez da hori sistema txarra hain zuzen. Fruta mota asko izan daitezke janaritarako berton ustiatu daitezkeenak eta ni bertotik bertarakoaren alde jarriko nintzateke. Intxaurra eta urra adibidez oso osasuntsuak eta maneiatzen errazak dira. Sagarra, kiwia eta abar fruta bezala janari bikainak bertotik bertara maneiatuaz.

‘Urrutiko intxaurrak hamalau, bertaratu eta lau’ dio esaerak. Adierazpen sakoneko esaera. Horregatik pinuaren atarramendu dela eta mereziko du pixka bat hausnartzean gai hau bertotik bertarakoaren estimazioa berpiztuaz. Ea asmatzen dugun inguruetako lurraldeen onurak aprobetxatzen. Zer pentsatua eman behar liguke. Lehen baserritarren eginkizuna zen gehien batean baina orain gizartearena izan behar luke. Asmatu egin behar nola eta zer.

··· Greyerbaby

Sakonean

84. alea | 2018ko azaroa

Los Matamoros, historia de abandono y un error Construcciones circulares en piedra seca sin referencia específica de uso Alberto Gonzalez otia@basozaina.com

ienen el encanto de las ruinas que envejecen sin gobernanza, en armonía, escondidas en el bosque, de simple arquitectura transparente, casi círculos perfectos de 12, 14 y 20 metros de diámetro interior, con muros que de forma singular superan los asombrosos 2 metros de ancho, de doble paramento de lajas del lugar en disposición radial. En ruina total y abandono absoluto, sus paredes en piedra seca llegan hoy hasta 1,5 m de altura, sin tejado, sin ventanas ni puertas, viajamos a los alrededores de la majada de Arratondo, a los recónditos matamoros de la Sierra de Urbasa, estamos a

Pieza del Habal, el matamoros mejor conservado. ··· Alberto Gonzalez 910 msnm, en el dominio de la vieja abuela Haya. Se les conoce como el matamoros de Artekosaro, la Pieza del Habal y el Haya del Ultzamés, entre los tres suman 581 m2 de superficie interior. Son sólo tres y no hay referencias se dice, de

��

construcciones similares con las características descritas. Su estado actual es deplorable, ruinas condenadas a un triste olvido, invadidas por una maraña de matorrales y arbustos, en un estado lamentable y muy cerca de los espectaculares

dólmenes de La Cañada y Artekosaro, este último el más grande de Urbasa. En 1920 la locomotora Aranzadi, Barandiarán y Eguren los visitan mientras excavan los dólmenes mencionados. Los exploran, también excavan y no encuentran nada

84. alea | 2018ko azaroa

Sakonean

Haya del Ultzames, matamoros invadido de maleza. ··· Alberto Gonzalez que aclare su significado. En la revista Pyrenaica, nº 139, Abr-Jun 1985, Fermín Leizaola presenta un imprescindible y precioso estudio etnográfico sobre los matamoros, con parecido e incierto resultado. En 1990, I. Barandiaran y J.I. Vegas en su extensa obra «Los grupos humanos en la Prehistoria de Encia-Urbasa: análisis cultural de asentamientos, sistemas de explotación, modos de vida y ritos desde el Neolítico hasta el final de la Edad Antigua» los analizan y concluyen que no pueden ser atribuidos a la Prehistoria, «no hay restos de referencia arqueológica», pero mezclan el uso que Leizaola atribuye a una chabola cercana a la Pieza del Habal, con el uso de los matamoros. No hay más estudios,

Artekosaro trikuharria, dolmen. ··· Alberto Gonzalez sólo el sonoro silencio de la selva. No son megalitos, no son construcciones funerarias, simbólicas o conmemorativas, no son tampoco habitación estacional, sin puertas, ni ventanas, no son chabolas, aunque ocasionalmente pudieran haberse utilizado para ello con un apaño de urgencia, pero están en el entorno de una majada pastoril. De ello se deduce que son

construcciones funcionales, destinadas a algún uso previsto de antemano por los inquilinos de Arratondo, espacio comunal a tres kilómetros. de Ubaba, lugar conocido con el neologismo de Balcón de Pilatos. Los ocupantes de una majada además de las labores y construcciones domésticas, levantan y mantienen una serie de estructuras anexas mul-

��

tifuncionales que facilitan el trabajo de temporada. Estas faenas son de dos tipos, el manejo de animales y aprovechamiento de vegetales. El trasiego de animales grandes o pequeños en las condiciones descritas sería complicado, los muros que superarían los 2 metros de altura y sin puertas de acceso, descartan su uso como rediles, refugios o parideras, nos quedan los vegetales. Es habitual en majadas la construcción de muros que impiden al ganado invadir una parcela destinada a cultivo o pasto, pero muros tan anchos y altos, ¿solo para 4 ha-

84. alea | 2018ko azaroa

Sakonean

Dibujos de Balere Barrero del Haya del Ultzames y pieza del Habal. ··· Balere Barrero

La única pista coherente son los hayucos de la zona, una gran fuente de alimento bas, 2 lechugas y media cosecha con buena suerte?, ¿qué hay allí de valor que justifique semejantes construcciones?. Solo hay una respuesta coherente, hayucos, muchísimos hayucos el año bueno de vecería. La anchura de los muros facilita un cómodo pasillo elevado para el trasvase de hayucos y la altura evita a los depredadores. Robles, olivos, manzanos, castaños y otros

Artekosaro, matamoros invadido de maleza. ··· Alberto Gonzalez veceros como el haya, a intervalos variables cada 2 o 4 años mayormente, parecen ponerse de acuerdo para una excepcional producción de semillas. A esta generosa fuente de ácidos grasos insaturados, le seguirán dos años de disminución radical en la productivi-

dad de grano. Ahora el valor de las semillas almacenadas se traduce en precio. Comestibles excelentes, las semillas de haya se convertían en harinas para panes o tortas, y en útiles aceites de gran resistencia al paso del tiempo. ¿No hay un cu-

rioso parecido entre las ericeras o kirikiñausiak del castañar y los matamoros?. El error está en el nombre, si los que así empezaron a llamarlos no supieron aclarar su aprovechamiento, el viaje es a antiguos y lejanos tiempos hayuqueros, pagatxadiak.

84. alea | 2018ko azaroa

Artikulua

Los frutos de un pueblo

Jose Antonio Pagola, teólogo

o es una visión simple la de aquellos que consideran «la propiedad privada, el lucro y el poder» como los pilares en los que se basa la sociedad industrial occidental. Sí analizamos las constantes que estructuran nuestra conducta social veremos que hunden sus raíces casi siempre en el deseo ilimitado de adquirir, lucrar y dominar. Naturalmente, los frutos amargos de esta conducta son evidentes en nuestros días. El afán de poseer va configurando normalmente un estilo de hombre insolidario, preocupado casi exclusivamente de sus bienes, indiferente al bien común de la sociedad. No olvidemos que si a la propiedad se la llama privada es precisamente porque se considera al propietario con poder para privar a los demás de su uso o disfrute. El resultado es una sociedad estructurada en función de los intereses de los más poderosos, y no al servicio de los más

necesitados y más «privados» de bienestar. Por otra parte, el deseo ilimitado de adquirir, conservar y aumentar los propios bienes, va creando un hombre que lucha egoístamente por lo suyo y se organiza para defenderse de los demás. Va surgiendo una sociedad que separa y enfrenta a los individuos empujándolos hacia la rivalidad y la competencia, y no hacía la solidaridad y el mutuo servicio. En fin, el deseo de poder hace surgir una sociedad asentada sobre la

agresividad y la violencia, y dónde, con frecuencia, sólo cuenta la ley del más fuerte y poderoso. No lo olvidemos. En una sociedad se recogen los frutos que se van sembrando en nuestras familias, nuestros centros docentes, nuestras instituciones políticas, nuestras estructuras sociales y nuestras comunidades religiosas. Eric Froom se preguntaba con razón: «¿Es cristiano el mundo occidental?». A juzgar por los frutos, la respuesta será básicamente negativa.

Nuestra sociedad occidental apenas produce «frutos del reino de Dios»: solidaridad, fraternidad, mutuo servicio, justicia a los más desfavorecidos, perdón. Hoy seguimos escuchando el grito de alerta de Jesús: «El reino de Dios se dará a un pueblo que produzca sus frutos». No es el momento de lamentarse estérilmente. La creación de una sociedad nueva sólo es posible si los estímulos de lucro, poder y dominio son sustituidos por los de solidaridad y fraternidad.

··· Barbara Bonanno

1. alea 84. alea| |2013ko 2018kohilabetea azaroa

Argazkiak

Kantauri itsasoko arrainez osatutako oinarria azken berrikuntzen ondoren jarri zen.··· Argazkiak: Nuñez

On Kixote eta Santxo | Donostia Alderdi Ederreko lorategien ondoan, Cervantes plaza dago, idazle ezagunari eskainitakoa. Erdian, Miguel de Cervantesen liburu ospetsueneko bi pertsonaiak irudikatzen dituen eskultura dago, Don Quijote eta Sancho Panza. Brontzezko eskultura da eta beheko aldetik ura botatzen duen iturriak ditu. Don Quijote zaldi gainean doa, bere lantzaz lagunduta, eta Sancho Panza asto gainean. Kantauri itsasoko arrainez osatuako oinarria jarri zitzaion 2011an. Eskultura Lorenzo Coullaut Valerak egin zuen 1929 urtean Madrilgo Espainia plazako Cervantesen omenezko monumenturako. Lehiaketa 1915ean egin zuten eta eskultura hori izan zen Coullaut Valerak aurkeztu zuen modeloa. Bertatik atera zen gero 1929an jarri zen eskultura, lan handiago baten barruan dagoena. Don Quijote eta Sancho Panza eskulturaren egilea, Lorenzo Coullaut Valera, Urgull mendian dagoen Bihotz Sakratuaren eskulturaren egilearen, Federico Collaut Valeraren, aita zen, gero Madrilgo monumentuan lan egin zuena aita hil ondoren. 1973ko uztailean Donostiako plaza inauguratu zenean Udalak eskultura bat jartzeko eskaria egin zion lanak egin zituen enpresari eta hauxe jarri zuten, biltegi batean aurkitu ondoren. Eskulturak beste kopia bat du, 1989an Europar Batasunari oparitu zitzaiona eta Bruselasko plaza batean kokatuta dagoena.

Argazkiak

11. alea | 2012ko urria

Behatoki ezin hobea Urruneko mendilerroak eta gertuko bailarak, mendi magaletik guztia ikusi eta gainbegiratzen da. Egun guztian eguzkiak berotzen ditu etxeak, baso eta zelaiez inguratuak.··· Núñez

Zein herri da ? a k n o err

Argazki

Bidali zure erantzuna txantxangorri@txantxangorri.info helbidera zure datuekin (izen-abizenak eta telefonoa) edo deitu 943.698.996 telefono zenbakira. Urtean zehar argitaratzen ditugun argazkiak asmatzen dituzuenon artean bi lagunentzako bi bazkari zozkatuko ditugu. Anima zaitez! Txantxangorrik adierazten du lortutako datuak ‘4. Argazki Erronka fitxategian sartuko direla lehiaketak irauten duen denboran eta zozketa egiteko eta saridunekin harremanetan jartzeko helburuarekin. Datu hauek konfidentzialtasun osoz tratatuko dira eta legez ezarritako segurtasun neurrien babesean gordeko dira. Era berean, datuen jabeei jakinarazten zaie datuok ikusteko, zuzentzeko eta ezabatzeko eskubideak erabili ahal izango dituztela Legeak aurreikusten duen moduan.

11. alea | 2012ko urria

eto R fotográfico

Argazkiak

¿Qué pueblo es?

Envíanos tu respuesta a txantxangorri@txantxangorri.info con tus datos (nombre, apellídos y teléfono) o llámanos al 943.698.996. Entre todos los que acertéis las imágenes publicadas durante este año sortearemos dos comidas para dos personas. ¡Animate!

Txantxangorri informa que los datos se incorporarán al fichero ‘4. Argazki Erronka’ durante el tiempo que dure el concurso y con el único objetivo de realizar el sorteo y ponerse en contacto con los premiados. Los datos obtenidos serán tratados con total confidencialidad y se conservarán bajo las medidas de seguridad legalmente establecidas. Asimismo, le informamos de la posibilidad de que ejerza los derechos de acceso, rectificación, cancelación y oposición de sus datos de carácter personal tal y como dispone la ley.

Kirolak

84. alea | 2018ko azaroa

El equipo Tolobolei Bidebide juega sus partidos en casa en el fronton Uzturpe.··· Núñez

Nueva cantera de voleibol En menos de una década Tolobolei ha impulsado el voleibol, con más de un centenar de aficionados en Tolosa

Agurtzane Núñez

o que hace casi una década comenzó como un encuentro lúdico-deportivo, se ha convertido hoy en día en un club de deporte, el Tolobolei, con un equipo en la segunda división fe-

menina senior. En un momento en el que parece que sólo hay un deporte, el voleibol se ha convertido en una opción que cuenta con cada vez más seguidores en Tolosa. Todo comenzó cuando la asociación de hoste-

leros decidió organizar un campeonato de vóley playa en la plaza Euskal Herria. Se juntaron cerca de una docena de equipos, pero el evento cuajó y continuó organizándose. «Nos gustó mucho el ambiente que se creó, y tres años más tarde un grupo de personas empezamos a quedar para jugar una vez a la semana», recuerda Iker Herrero, integrante de Tolobolei. Cada vez se fueron sumando más personas al encuentro semanal hasta

84. alea | 2018ko azaroa

“

Kirolak

Tolobolei cuenta con una pista de voley playa todo el año para entrenar

”

que unos años después se plantearon crear el club. El campeonato es de vóley playa, pero ellos entrenaban durante el año en pista, en el colegio de los Escolapios. Con un torneo cada vez más en auge, «un año antes de crear el club, el ayuntamiento nos empezó a dejar la plaza de toros para que pudiéramos

El campeonato de voley playa es cada vez más multitudinario.··· Tolobolei continuar jugando algo más», uno o dos meses, hasta que aguantara el tiempo, explica. De ahí ya pasaron a su actual

ubicación, en el Ferial, donde cuentan con un campo de arena para entrenar todo el año. Actualmente Tolobolei

tiene más de un centenar de socios, tanto chavales como adultos, imparten cursos, y cuentan con un equipo a nivel de de-

“

84. alea | 2018ko azaroa

Kirolak

Tienen tres equipos: uno escolar, otro infantil y uno en Segunda División

”

porte escolar, Laskorain Tolobolei, y dos propios, uno de categoría infantil, el Tolobolei Elduaien, y otro en Segunda División femenina senior que compite en la zona norte, contra otros 14 equipos de Gipuzkoa, Bizkaia, Araba, Navarra, La Rioja y Cantabria.

Tres victorias Es el primer año en competición de las chicas, pero por de pronto comenzaron la liga ganando sus tres primeros encuentros, y aspiran a todo lo que puedan, incluso a subir de categoría. Por ello, pese a que tienen dos días de entrenamiento semanal, van otro día más voluntariamente a entrenar para perfeccionar su técnica y continuar aprendiendo. Afición no les falta, ya que más de una veintena de socios del Tolo-

El equipo de la Segunda División femenina en la zona norte.··· Núñez

El primer campeonato por parejas organizado en el Ferial.··· Núñez bolei van a animarles a los partidos, tanto en los de casa que juegan en el

frontón Uzturpe, o fuera. Incluso llevan tres bombos para apoyar a las jugadoras. Además de los equipos que tienen, los socios del Tolobolei participan en los campeonatos que se organizan para aficionados, donde han logrado buenos resultados. En Donostia han ganado dos torneos y en el torneo de vóley-playa que se organiza en Semana Grande muchos de los equipos eran del club tolosarra. El director deportivo y entrenador de todos los

jugadores es Eligio Rodríguez, que se encarga de planificar los cursos y los entrenamientos de los equipos. Por ahora es el único entrenador con que cuenta Tolobolei, aunque ya piensan en formar a algunos de sus socios para poder ampliar su oferta. Y es que el voleibol ya ha se ha instalado en el día a día de la localidad. «Se está creando una cultura del voleibol, ahora ves a chavales jugando a vóley en el parque», indica Herrero.

84. alea | 2018ko azaroa

Ibilbideak

··· Núñez

Otzaurte inguruan

bilbidea Otzaurteko aparkalekutik hasiko dugu eta, errepidean gora eginez, San Adriango kobarantz joango gara. Ermita eta baserrien ondotik igaroko gara eta segituan kanadiar pasabide batetik igaroko gara. Gurutzatu ondoren, segituan bideak gora egingo du. Igoera nahiko luzea izango da, ordu erdi ingurukoa, pagoen basoan barrena. Igoera Beundeko atsedenlekuan bukatuko du-

gu. Atsedenlekura sartu gabe, bide nagusitik jarraituko dugu. Bidea basotik aterako da hemen, eta ibilbidea laua izango da datozen hamar minututan, jaisten hasi arte. Berrogei minutu inguruko ibilaldia daramagunean, bidearen ezkerretara beherantz doan bidea ikusiko dugu. Bertatik jarraituko dugu, berriro ere basoan barneratuz. Behera iritsitakoan, errekaren ondotik joango gara, bidearen bi al-

deetara ateratzen diren bideei kasurik egin gabe. Bide an aurrera, Urdalur urtegira iritsiko gara Otzaurtetik atera eta ordu eta erdi ingurura. Urtegian aldapa txiki bat igoko dugu, ondoren berriro jaisten jarraitzeko urtegiaren presaraino. Errepidetik segiko dugu ibilbidea, presa gurutzatu gabe. Hogeita bost minutu inguruan autobidearen ondoan dagoen bidegurutze batera iritsiko gara.

Ezkerretarantz jarraituko dugu, eta hamar minutu inguru ibili ondoren, Etzegarateko gaineko errepidera aterako gara. Berriro ere, ezkerretaratz jarraituko dugu ibilbidea, eta errepidetik, ordu erdi inguruan iritsiko gara berriro irteera puntura.

Iraupena: 3 o. Zailtasuna: ertaina Desnibela: 241 m. Distantzia: 14 km. Irteera: Otzaurte

Ibilbideak

84. alea | 2018ko azaroa

Inguruan Beundeko atsedenlekua Urbiarako bidean, Otzaurtetik bi kilometro eskasera dago Beundeko atsedenlekua. Bertatik San Adriango koba zein Aizkorri mendilerroa ikusten dira. Pagadiak eta larreak bat egiten duten lekua da eta kotxez ere iritsi daiteke bertara. Hainbat mahai eta parrilak daude, eguna bertan pasatzeko leku aproposa egiten duena mendizaleentzat. Iturria ere badago. Atsedenleku honetatik Otzaurtera doan beste bide bat ateratzen da.

Eguzkilorea Kardu mota bat da izatez eguzkilorea (Carlina acaulis), goi larreetan ateratzen dena. Etxeen babeserako sinbolo bezala da gehienbat ezaguna, nahiz eta beste propietate batzuk ere suposatzen zaizkion. Bi urtez behin ematen du lorea, udazkenean. Ia lurrean ateratzen da, hosto-erroseta, hosto arantzadun ugarirekin. Erdian ateratzen da lorea, 12 zentimetro inguruko diametroa duena. Gaur egun debekatua dago eguzkiloreak hartzea, izan ere, espezie mehatxatuen artean bakan edo arraro bezala izendatua dago.

Gipuzkoako Partzuergo Orokorra Altzania, San Adrian eta Urbiako mendiak hartzen dituen toki erakundea da Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra, herri mailako izaera juridikotik kanpo dago, baina ez da inguruko herrien parte. Guztira 24 kilometro koadroko zabalera hartzen du. Lurralde hau Erdi Arotik agintekidetzan izan dute Goierriko Idiazabal, Segura, Zerain eta Zegama herriek eta Arabako San Millan eta Asparrenak. 1994tik, Partzuergoa Aizkorri-Aratz Nartur-Parkearen barne dago.

Azafrai zangarra Udaren bukaera aldera eta udazkenaren hasieran larreetan ugari ikusten den lorea da azafrai zangarra (Crocus nudiflorus). Larreez gain, basoko argiuneetan ere erraz ateratzen da. Loreak, lila kolorekoak, sei petalo dituzte. Estanbreak, hiru lore bakoitzean, hori kolorekoak dira. Kolorante bezala erabiltzen den azarafai landarearen familia berekoa da, hortik â&#x20AC;&#x2DC;crocusâ&#x20AC;&#x2122; izena, guztia horiz margotzen baitu. Erraboiletik hazten den lorea da, gehienez hiru bakoitzetik. Hostoak lorea ateratzen denean erortzen zaizkio.

84. alea | 2018ko azaroa

Artikulua: bertsotan

Usoa eta gizakia

Txomin Garmendia, bertsolaria

1.-Urriko illak egun askotan du egoaize epela, usoak datoz iparraldetik egoa maite dutela; ikusten degu negu igesi arriskuan datoztela, sarri gizakiak ez al gabiltz uso gaixoak bezela? 2.-Bide orretan igaro bear lurrak eta itsasoak, eragozpen asko daduzkaten mendiak eta basoak; bizi obe bat billatu asmoz amesten datoz usoak, erruki, bidean il bearra izaten dute gaixoak. 3.-Uso oien zai mendi gaillurrez eiztari amorratuak, tiroan bidez eunka asko oi dira lurreratuak; da beste asko zauriturikan nunbait sakabanatuak, zer egin eta norako gabe erdi-illik geratuak. 4.-Ainbat gizakik munduan zear neguaren igesia, Aprika aldetik Europarako bidea askok asia; baiña badute naiko eziña, nunnai badute esia, usoan gisa askok bidean utzitzen dute bizia. 5.-Lana eginda ogia jan nai ez dute beste errurik, bizia arriskatuz abiatuzm beren taldetan bildurik; bizi nai orrek bultzatzu ditu ez datozte kokildurik, asko itsasoan itotzeko

··· Waldo93 betirako ixildurik. 6.-Aprika orrek bai omen ditu berez diran ondasunak, banaka batzuk esku ordea ango aberastasunak; lagun urkorik ez du maitatzen gizonan arrotasunak, da azkenean pagatutzen du batere errurik ez dunak. 7.-Uso gaixoak mundu guztia izango dute aukeran, da bizi-lekuz aldatzen dira giroaren gora-beran; gose-egarririk ez degu baiño ezin utzi joaten egan, konparaketak egin litezke nola portatutzen geran. 8.-Ama aurdunak gertatzen dira sasoikoaren tartean, beren bizia arriskatuaz txalupa sistrin batean; da Europako itsas-eskiña sarri naiko apartean, lo gozo asko egin gabean ura iritsi artean. 9.-Albisten oietzaz esango degu: “ea zer erremedio”? Malkorik itxuri ote degu

oiek dirala merio? Eguneroko arazo latz au artu ezean serio, meza entzunda Jauna artzeak ez dute asko balio. 10.-Sarri besteren gain uzten degu laguntza emate ori, norbere poltsa astindutzea ez gustatutzen iñori; al degun danon ekintza izan ondo ikasita nori, gure asmoak ez ditezela esku txarretan erori. 11.-Gure Aita Santu Prantziskok ere esan ditu bere itzak, erakutsiaz nola diraden kristau jatorran baldintzak; errezo onak baiño geiago bear dirala ekintzak, orretan pekatu gutxiena ez baidu egin elizak. 12.-Amabigarren bertsoarekin orra nik errematea, ez dago esan beharrik noski nora nai degun joatea; bertso zar baten ikasi nuna banijoa esatea; “karidadeak zabalduko du Zeruetako atea”.

Gastronomia

84. alea | 2018ko azaroa

Azenarioak tuberkulu kontsumituenetrikoak dira.··· ShireShy

Tuberkuluak, energia iturri Karbohidrato eta mineralen iturri garrantzitsua dira

Amaia Núñez

ukaldean egunero erabiltzen ditugun elikagaiak dira tu-

berkuluak. Hala ere, ez dira gehiegi baloratzen. Gehienetan osagarri bat gehiago bezala era-

biltzen dira sukaldean, tuberkuluak barruan ezkutatzen duten energia ezagutu gabe.

��

Izatez, lur-azpian hazten diren landareen zatiak dira, nutrienteak, energia eta ura gordetzeko erabiltzen dutena lehorte garairako zein negurako elikagai iturri moduan. Patata eta azenarioa dira gure artean gehien kontsumitzen direnak, baina erremolatxa, errefaua eta arbia ere ohikoak dira baratzeetan. Tuberkuluak elikagai garrantzitsuak dira al-

��

84. alea | 2018ko azaroa

Gastronomia

Karbohidrato konplexuen iturri dira, azukre maila kontrolatzeko lagungarriak Nutrienteak, energia eta ura gordetzen dute landareek lur-azpiko zati honetan midoi moduan gordetzen duten karbohidrato kantitate altuagatik. Honetaz gain, C eta B bitaminetan aberatsak dira, baita antioxidatzaile eta mineraletan. Elikadura piramidean oinarrian ageri dira, egunero jan beharko liratekeenen artean, ogia, zerealak, arroza eta pastarekin batera. Berez duten karbohidrato kantitate altuak zenbait dietentzako desegokitzat jo dituzte. Karbohidrato konplexuak dira kasu honetan, azukre maila kontrolatzen laguntzen eta eguneroko bizitzarako energia nahikoa ematen dutenak. Gainera, gure defentsak eta sistema immunitate-sistema indartzen dituen C bitamina dute tuberkuluek. Pota-

��

Erremolatxari betainak ematen dizkio kolore morea eta propietateak.··· MikeGoad sio maila altuak dituzte, hipertentsiorako onak, eta zuntzak digestio-sistemarentzat lagungarriak dira. Tuberkulu guztiak dituzte propietate guzti hauek, nahiz eta batetik bestera bakoitzaren kantitatea aldatu egiten den. Erremolatxaren kasuan, adibidez, betaina da nagusi, kolore more berezi hori ematen diona. Konposatu hau zelulak babesteaz arduratzen da, besteak beste, gibela, berau garbitzen laguntzen du eta. Gainera, zuntzak kolesterola gutxitzen eta giltzurruna garbitzen du, eta erremolatxaren folatoek hemozisteina gutxitzen dute, bihotzeko arazoak garatzeko arrisku-eragileetako bat. Azken urteetan hemen ere erabiltzen hasi den

Jengibrea hautsean ere kontsumi dauteke.··· Ajale tuberkulua da jengibrea. Propietate ugari egozten zaizkio. Txinatar medikuntza tradizionalean erabilia izan da gaixotasun ugari sendatzeko. Jengibrearen sustantzia nagusia gingerol izenekoa da, propietate guztiak jasotzen dituena

��

eta zapore berezi hori ematen diona. Honela, zorabioak eta goragaleak gutxitzeko liseriketa errazteko, infekzioen aurka egiteko eta minak arintzeko erabili izan da, baita arnasketa arazoak sortzen dituzten gaixotasunetan ere.

��

84. alea | 2018ko azaroa

Artikulua: osasuna

Hirugiharra

Julian Bereciartua, mĂŠdico

xerri haragiaren zati bat da; konparatzen hasiz gero, atunaren mendrezka edo gure sabel aldeko giharren antzekoa da. Harategietako kategorien sailkapenean mailarik baxuenean dago, baina arrautza pare frijituekin bada, edozeinen gogoa aseko luke, inolako zalantzarik gabe. Txerriak duen pisuaren %5 besterik ez da. Freskoa denean neurrizko estimazioa du, baina kontserban, gatzatua eta ketua bada, errespetu handia sortzen du. Haragi oso ona da, baina gizen edo zahar konplexurik gabeko pertsona osasunentzat. Motel liseritzen da, eta inoiz ez da gehiegi edo presaka jan behar. Gatza, pipar-hautsa edo beste eransgarriak izan ditzake. Ia %90 da jan-

garria. 100 gramok 400 kaloria ditu, 5 arrautza egosik bezala. %45 koipea du, kakahueteak bezala. Sodio asko du, aurretik ondutakoa delako, eta hori oso kontutan izan behar dute tentsio altua duten petsonek, ez baita ona beraientzat. Bitaminaz pobrea da. Badakigu gatza erabat beharrezkoa dela bizitzarako, baina gure artean elikagaiek dutena nahikoa da gehiago erantsi gabe. Beharrezkoa delako, likidoen eta gatzaren kopuru egonkorra mantendu behar dugu gure soinean.

Sodio asko du eta hori oso kontutan izan behar dute tentsio altua duten petsonek

ÂˇÂˇÂˇ Gellinger

84. alea | 2018ko azaroa

Gastronomia

Torrada intxaur saltsarekin Torrijak esne gozoan bustitako ogi-xerrak dira. Garai batean Aste Santu inguruan bakarrik egiten ziren, baina gaur egun urte osoan dastatu daitezke. Intxaursaltsa ere, baserrietan Eguberrietako postrea izaten zen, kasu honetan torrijentzako laguntza ezinhobea da.

Leire Garmendia Segore Etxe-Berri (Albiztur)

Osagaiak: -Ogi barra bat -1,5 litro esne -200 g azukre -Kanela txotxa

··· Argazkiak: Núñez

Esnea, azukrea, kanela eta, nahi bada, limoi azala berotzen jarriko ditugu. Beste aldetik, ogi xerrak bandejan jarri eta esne hori aromatizaten denean, ogi xerrak horiekin busti eta hozkailuan utziko ditugu hozten. Hozten direnean, irineztatu, arrautzetan pasa eta oliotan frijituko ditugu.

Intxaursaltsarako

-250 g intxaur xehetua -Litro bat esne -200 g kaña azukrea -50 g esnegaina

Intxaursaltsa egiteko osagai guztiak eltze batean jarriko ditugu eta su baxuan egiten utzi saltsa pixka bat loditu arte eta dena ondo nahasi arte. Noizean behin irabiatuko dugu intxaurra azpian ez itsasteko.

Lehenengo intxaur-saltsa jarriko dugu platerean. Gero, torrada pixka bat epelduko dugu eta gainean jarri. Torrada hori nahi bada azukre pixka batekin karamelizatu dezakegu. Izozki pixka batekin ere lagundu dezakegu, karameluzkoa, natazkoa edo intxaurrarena izan daiteke, baita gustuko dugun besteren bat.

-5 arrautza -Olioa -Irina

84. alea | 2018ko azaroa

Artikulua: eskulanak

Llaveros de madera

Olivia Sánchez, sortzailea

En esta ocasión os voy a proponer una manualidad que, además de ser entretenida, la podéis personalizar, bien para vosotros o para realizar regalos muy originales. Se trata de llaveros de madera en los que podéis colocar cualquier motivo, fotos, paisajes, frases, etc.

Material -Rodajas de madera -Foto transfer -Fotocopias del motivo deseado -Aros de llavero -Cordón -Pintura acrílica

De un pequeño tronco del diámetro deseado, cortaremos las rodajas que necesitemos. Estas rodajas de madera se pueden adquirir también en tiendas de manualidades. Con un taladro, realizaremos en un extremo un agujero del diámetro correspondiente al cordón que vamos a utilizar.

Si se desea que el motivo resalte, aplicaremos a la madera una base de pintura acrílica blanca. Asimismo, se puede dejar con el color original de la misma si queremos lograr un efecto más rústico. La imagen a utilizar deberá ser una fotocopia impresa y volteada horizontalmente.

Aplicaremos a la fotocopia un baño de foto transfer, y pasada media hora volveremos a aplicar de nuevo un segundo baño. Una vez seco, y utilizando el mismo barniz, pegaremos el motivo a la madera, teniendo en cuenta que deberemos poner el lado impreso contra la madera.

Transcurrido un día, para que el conjunto se seque, iremos quitando con cuidado con agua, el papel, hasta que la imagen aparezca con nitidez. Por último, barnizaremos la madera con barniz acrílico, y colocaremos el aro de llavero o el cordón para poder colgarlo.

Aisia

84. alea | 2018ko azaroa

67 diferencias

6sudoku

fÃ¡cil

6autodefinido

ANILLO

CONTRARIO A

UNO EN LA

Ã±

TERMINA

Ã±

DIURNA

A R B E R N

NEGACIÃ&#x201C;N

CARBÃ&#x201C;N

Ã±

PARECIDO AL

Ã±

CASEOSA

Ã± REZAN

Ã±

6cruzada SANTO 7 letras AZAROSO BADAJOS

4 letras AFAN ANUO AÃ&#x2018;IL BAJO

CAJA COCA EJES FINA MALA

OBRE SAYA TERA

5 letras APAÃ&#x2018;O BALDA CARDA OSADA

8 letras ABSCISAS ABURRIDA AGARRADO ALCAYATA COLISEOS COMENTAR ESCAPADA SERMONES

T R E T D A R B K O E T

K O J E R E

R K U T B T E S R

A R T E, I R

Z E R E N T E T T S N D N R R R M A

H O R I R F U N E N A. R

U R A K T U

E T T R K R O A N A A I

Z A Z R E Z

R T S U D I nÂº83

6soluciones

6autodefinido

Erantzunak 30. orrialdean. Soluciones en la pÃ¡gina 30.

Ã±

6sudoku

6pentsagrama

6diferencias

6cruzada

RUSO

$ 1 $ 8 2

EMPERADOR

$ ) , $ 1 7 ( 5 ' $

Ã±

% 3 $ f ' < $ 7 ' 2 6 $ f , % $ /

VIGILAR

( - ( 6 & , 6 $ 6 $ & < , ' $ $ / & $ = 3 $ $ * $ 5 5 $ 7 $ 5 ' ' 2 6 $ ' $ ( 2 6 2 % 5 (

MARCHARÃ&#x2030;

U A T E R E R T R

6 ( 5 0 2 1 ( 6

ARMA

ESPIAR,

Ã±

T U I R E, R I N R

Â«Kontzertu jendetsuak eman ditut eta aretoak bete, baina niretzat hori ez da funtsezkoena.Â»

PARTE DE UN

) 5 $ & $ 6 $ 5 2 1

Ã±

DE Ã&#x2030;L

R S D A T I R U A.

& $ $ % $ % 8 5 $ & 2 0 ( 2 $ & 2 / , $ $

EXISTE AVE RAPAZ

$ , - $ / ( 6 ( 1 * 2 5 ( $ / $ 7 = $ 1 2 6 2 5 $

Ã±

( 0 6 9 $ / 2 2 5 & 2 0 $ $ 1 $ ' & 8 , $ 5 5 % 2 ( $

CUERNO

2 5 8 * $ 6

Ã±

E T R R E N O F N

& ' ( / 7 8 / & 2 6 9 , & & $

PÃ&#x161;BLICA

HERIDA DE

Ã±

ALABANZA

RETASAR

PLAZA

Z E N A B R H R E

LARVAS

Ã±

ACCIÃ&#x201C;N DE

T D A T R A R A O

N N M E K N T D K

Ã±

O E E R A I A R Z

SE ALIMENTAN

Ã±

ELOGIO,

K J R T O A Z Z E

LISTO PARA RECOLECTAR

TUYO

Ã±

APÃ&#x201C;COPE DE

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Lluis Llach musikagile katalanak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

LASTIMADA

6pentsagrama

LESIONADA,

BARAJA

Ã±

LA LEY

Ã±

ALABANZA

FALLARON

REPETIDO: ABURRIDO

Ã±

EXTRAÃ&#x2018;O

Ã±

ROBAR

MILILITRO

Ã±

SAQUEAR,

REMEMORAN

Ã±

CELULOSA

Ã±

RELATIVA A LA

6autodefinido

CONTRARIO A

UNO EN LA

Ăą

BARAJA

TEATRO

CCIĂ&#x201C;N DE RETASAR

ExposiciĂłn Andoain Âˇ Fondo Truchuelo 4Desde letras el 23 de noviembre CAJA AFAN COCA La sala de exposiciones ANUO EJES de bastero acogerĂĄ AĂ&#x2018;IL FINA la exposiciĂłn del fondo BAJO MALA foto-

grĂĄfico Truchuelo. En la

muestra se podrĂĄn ver cuatro dĂŠcadas de la historia de Andoain y los andoaindarras en el obOBRE 5 letras jetivo de los hermanos SAYA APAĂ&#x2018;O Truchuelo. â&#x20AC;˘â&#x20AC;˘â&#x20AC;˘ Abierto TERA BALDA de lunes a viernes de 18:00 a CARDA 20:00 horas y losOSADA sĂĄbados de 10:30 a 13:30 h.

H O R I R F U N E N A. R

U R Z A R T E T T R Visita guiada literariaA por recorrido bidea K el Z U K R O A R S Muskerraren que aĂşna Asteasu con el municipio imaginario de Obaba, T U E Z D I N A A I del escritor Bernardo Atxaga. El recorrido es de alrededor de dos kilĂłmenÂş834 6soluciones SANTO tros y dos horas 6autodefinido 6sudoku de duraciĂłn, 7 letras con inicio en laAZAROSO escuela Pello BADAJOS Errota del barrio Elizmendi8 letras a las 10:00 horas. En ĂŠl se ABSCISAS puede conocer ABURRIDA 6pentsagrama los lugares a los AGARRADO que se hace reALCAYATA ferencia 6diferencias 6cruzada COLISEOStanto enCOMENTAR â&#x20AC;&#x2DC;Obabakoakâ&#x20AC;&#x2122; como en â&#x20AC;&#x2DC;Bi ESCAPADA anaiâ&#x20AC;&#x2122; , â&#x20AC;&#x2DC;Lekuakâ&#x20AC;&#x2122; SERMONES o â&#x20AC;&#x2DC;Nevadako egunakâ&#x20AC;&#x2122;. 2

EZAN

$ 1 $ 8 2

CASEOSA

Concierto para homenajear al coro Alberto IzagiĂą rre, que cuenta con mĂĄs de 30 aĂąos de trayectoria, en el que participarĂĄn la es6cruzada cuela municipal de mĂşsica de Andoain, txistularis de la AsociaciĂłn Olagain y diferentes coros. El concierto serĂĄ en el auditorio de Bastero, con entrada gratuita.

Z E R E N T Asteasu Âˇ Muskerraren E bidea T T S N D N R R R M A 1 de noviembre

$ ) , $ 1 7 ( 5 ' $

CARBĂ&#x201C;N

Ăą

25 de noviembre, 12:30 h. Ăą

% 3 $ f ' < $ 7 ' 2 6 $ f , % $ /

EGACIĂ&#x201C;N

PARECIDO AL

( - ( 6 & , 6 $ 6 $ & < , ' $ $ / & $ = 3 $ $ * $ 5 5 $ 7 $ 5 ' ' 2 6 $ ' $ ( 2 6 2 % 5 (

Ăą

6 ( 5 0 2 1 ( 6

RUSO

& $ $ % $ % 8 5 $ & 2 0 ( 2 $ & 2 / , $ $

EMPERADOR

Âˇ 1 de noviembre. Plektrum Ensemble,N â&#x20AC;&#x2DC;Cinco Ă&#x201C;rdenesâ&#x20AC;&#x2122;. Âˇ 4 de noviembre. Alberto Urretxo / Spanish Brass. Âˇ 11 de noviembre. LooĂą kingback R/ Andreas Prittwitz, â&#x20AC;&#x2DC;Zambra Barrocaâ&#x20AC;&#x2122;. Âˇ 18 de noviembre. Kamerata Oiasso, â&#x20AC;&#x2DC;Viaggio Musicaleâ&#x20AC;&#x2122;. Âˇ 25 de noviembre. Oroith abesbatza + Conductus Ensemble, â&#x20AC;&#x2DC;Dido &Aeneasâ&#x20AC;&#x2122; / Purcell.

ÂŤKontzertu jendetsuak eman ditut eta aretoak bete, baina niretzat hori ez da funtsezkoena.Âť

cilia

) 5 $ & $ 6 $ 5 2 1

Ăą

Andoain Âˇ Ciclo Santa CeĂą

$ , - $ / ( 6 ( 1 * 2 5 $ ( / $ 7 = $ 1 2 6 2 5 $

MARCHARĂ&#x2030;

VE RAPAZ DIURNA

( 0 6 9 $ / 2 2 5 & 2 0 $ $ 1 $ ' & 8 , $ 5 5 % 2 ( $

VIGILAR

XISTE

Ăą

ESPIAR,

ARTE DE UN ARMA

ERMINA

Ăą

E Ă&#x2030;L

LAZA PĂ&#x161;BLICA

2 5 8 * $ 6

ERIDA DE CUERNO

Este aĂąoĂąel festival se une a P la celebraciĂłn del 750 aniT versario de la carta Puebla a Ordizia. Por ello, habrĂĄE un concierto mĂĄs el 1 de A noviembre, ademĂĄs de los habituales todos los doĂą mingos en la Parroquia de Ordizia, a las 18:30 horas.

Ăą

ELOGIO, ALABANZA

El grupo Lanbroa ofreceH rĂĄ un concierto en Box.A elkartea. El grupo irunĂŠs Ăą creado a finales del 2017 fusiona los sonidos clĂĄsicos y deĂąraĂz con el softpop P D mĂĄs contemporĂĄneo.

& ' ( / 7 8 / & 2 6 9 , & & $

ARVAS

L 2 de noviembre, 22:00 h.

OPYRIGHT

T Z E R T U R Pereira, D E TRodrigo S U Lacasa, A K Pailaztana clown A N R D I Ttaldea U y Pailaztana junior. El dĂa T viernes, A R A enR laE Auzo T 16, B E T E, B R R Etxea de Amarotz, a las 22:00 A R horas, N I Pollo R E Rosa T producciones presentarĂĄ H O R I E R R â&#x20AC;&#x2DC;Gertrudis-en lagunakâ&#x20AC;&#x2122;; y A R F U N T S el dĂa 17, sĂĄbado, Diego O E NpresentarĂĄ A. R R R Calavia â&#x20AC;&#x2DC;Lo mĂĄs â&#x20AC;&#x2DC;inâ&#x20AC;&#x2122;â&#x20AC;&#x2122;, en el Auzo Etxea T de E T K a Olas A17:00 R R Amarotz, horas. D A R B J E T E, K O E T R E I R

Ăą

N N M E K N T D K

SE ALIMENTAN

K O J E C Ăą E R A Del 10 al 17 de noviembre T R O Intujai Teatro ha organi-A zado dentro del Festival A I de Teatro Zikloia tres Zac-A Ăą tuaciones en noviembre. Z R El dĂa 10, sĂĄbado, habrĂĄ E Z Birakabareta en el Topic, a las 19:30 horas, con la participaciĂłn de Xabi A LaR rrea, Sarini Circus, Gorka B E R visitas guiadas N Tolosa Âˇ Zikloia

Ordizia Âˇ Festival Barroco Aire Ăą

Tolosa Âˇ Lanbroa

LISTO PARA RECOLECTAR

TUYO

Ăą

6pentsagrama Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Lluis Llach musikagile katalanak esandako esaldi bat irakurriko duzu.

APĂ&#x201C;COPE DE

84. alea | 2018ko azaroa

LASTIMADA

LESIONADA,

CONCIERTOS

Ăą

LA LEY

Ăą

ANILLO

ABURRIDO

Ăą

REPETIDO:

Ăą

ALABANZA

FALLARON

Ăą

ROBAR

EXTRAĂ&#x2018;O

Ăą

SAQUEAR,

MILILITRO

Ăą

REMEMORAN

Ăą

CELULOSA

Ăą

Agenda

RELATIVA A LA

84. alea | 2018ko azaroa

Zaharrak berri

Azoka eguna

Baserritar emakumeak saskiekin azoka egunean. ···CC-BY-NC-4.0-2018/Kutxateka Urtea: XX. mende hasiera Astero saskiak frutaz eta barazkiz beteak eramaten zituzten baserrietatik probintziako azoka nagusietara. Aurreko egunean baratzean bildutako ekoizpena izaten zen: tipula, letxuak, porruak, piperrak... baita sagarrak, intxaurrak, udareak edota esnea eta arrautzak. Baserri bakoitzean zutena. Azokatik gertu bizi zirenak astoarekin edo zaldiaren jaisten ziren, inguruko herrietakoak goizean goiz pasatzen zen autobusa hartzen zuten. Argazkietan ikusten den bezala, azokara produktuak saltzera jaisten ziren gehienak emakumeak ziren. Eramandakoa saldu ondoren, etxerako produktuak erosteko aprobetxatzen zuten: haziak, oinetakoak, garbikariak, oihalak... Irudietan ez du argitzen zein herritan ateratako argazkiak diren. Hori bai, egun horretan lehiaketa zegoen, garaikur eta guzti, eskuineko irudietan ikusten den bezala.

Bakoitzaren ekoizpenarekin osatutako saskiak. ··· CC-BY-NC-4.0-2018/Kutxateka

Egunerokotasunari barre. 2018ko azaroa | noviembre 2018

Articles inside

«Edozein gai landu daiteke clownaren bitartez»

Beasain, la gran pandemia de 1918

Jakintza elkarbanatuz

Lenguas