Ετυμολογία
Ονομαςία Αρχαία : Ο αρχαίοςίππος. Επιστημονική:Equus caballus Από τοcaballusαυτό προέκυψε μια μεγάλη σειρά λέξεων O caballus ήταν το ευνουχισμένο άλογο. Ο βαρβάτος ίππος ονομάζεται «κέλης»
το κυπριακό ιδίωμα λέγεται «άππαρος» Σο θηλυκό άλογο λέγεταιφοράδα.Η αρχαία «φορβάς». Σο νεαρό άλογο λέγεταιπουλάρι. την ποίηση υιοθετείται η λέξηάτι, που είναι Σουρκικής προέλευσης(at = άλογο , at meydan = ιππόδρομος)
Εγκυκλοπαιδικά Το άλογο ή ίππος ή άτι ή κέλης ή φαρί, (Equus caballus), είναι τετράποδο περισσοδάκτυλο θηλαστικό της οικογένειας των ιππιδών (Equidae), που χρησιμοποιήθηκε από την αρχαιότητα ως μέσο μετακίνησης και αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη των αμαξών αλλά και χρήσιμο εργαλείο στον πόλεμο. Βοήθησε επίσης την εξάπλωση των ανθρώπων σε νέες περιοχές, καθώς και τη
1
μετανάστευση ολόκληρων λαών. Εξημερώθηκε από τον άνθρωπο γύρω στο 4500 π.Χ. Άλογο: Η λέξη «άλογο» είναι επίθετο που σημαίνει το άνευ λογικής ή λόγου (ομιλίας). Χρησιμοποιήθηκε στο στρατό για να διακρίνει το έμψυχο υλικό σε στρατιώτες και άλογα *ζώα+ = ίππους. Για τη λέξη αυτή ειπώθηκε πως δεν μπορεί να σχετισθεί με το αρχαίο επίθετο άλογος γιατί ο ίππος είναι πολύ έξυπνο ζώο και άλλα ζώα όπως το πρόβατο και το βόδι είναι πολύ πιο άλογα από τον ίππο. φαίνεται λοιπόν κατ΄αρχην παράλογο να χαρακτηρίζεται ο ίππος άμυαλος. Δεν είναι όμως. Γιατί η ονομασία αυτή δόθηκε στον ίππο από ανθρώπους που είχαν στενή σχέση μονό με αυτόν: τους στρατιώτες. Άλογον λοιπόν, κατ΄αντιδιαστολήν προς τον έλλογο, τον λογικό άνθρωπο. τη στρατιωτική ζωή γινόταν συχνά λόγος για ανθρώπους και άλογα: «ανάπαυσιν του τε στρατού και των αλόγων». (Θεοφάνης - Χρονογραφία - 317.17)
Ίππος: από το Ινδοευρωπαϊκό ekwo > Lat. equus. Φορβάς: Από το ουσιαστικό φορβιά: σχοινί με το οποίο δένεται το άλογο ή ο γάϊδαρος στο παχνί. Σο καπίστρι. Από το ρήμα φέρβω : βόσκω, φυλάω, τρέφω. Φαρί: από το Φαρί*ν+ < αραβικά φαράς=άλογο. Άτι: από το τουρκικό at = άλογο Κέλης: γεν. κέλητος από το αρχ. ρ. κέλλω = κατευθύνω (πρβλ εξ-οκέλλω = ρίχνω έξω *το πλοίο+ αλλά λέμε «σήμερα εξωκείλα» δηλ. «το έριξα έξω» = παρεκτράπηκα, συνήθως στο φαγητό , το ποτό ή το ξενύχτι. υνώνυμο «εξόρισα» και για αυτό λέμε «ο αέρας ξορίζει», δηλ. ρίχνει έξω πλοία. Σο «ξυρίζει» είναι παρετυμολογία. )
Παρομοιώςεισ 1. Ενδεικτικό μεγάλου μεγέθους, πρηξίματος: τον κάνανε «ίσα με ένα άλογο»= τον έδειραν. 2. Έχω τρεχάματα, μπλεξίματα = «Τρέχω σαν άλογο». 3. Σο «φοράδα», ως χαρακτηρισμός, δηλώνει γυναίκα σωματώδη και αναίσθητη. υνώνυμα: αλόγα και μουλάρα.
2
Παράγωγα και ςύνθετα από το «άλογο» •
αλογομούρης: φανατικός, που στοιχηματίζει στον ιππόδρομο.
•
αλογόμυγα: ο οίστρος. Κάνει το άλογο να αφηνιάσει. Μεταφορικά: η έξαψη, η παραφορά. πρβλ. «τι μύγα σε τσίμπησε»
•
αλογάρης: ιπποκόμος
•
αλογάκι: μικρό άλογο. Σο «Αλογάκι της Παναγιάς» είναιένα έντομο που μοιάζει με ακρίδα.
•
Σο αλογάκι της θάλασσας ο ιππόκαμπος
•
αλογοουρά: Είδος κόμμωσης κοριτσιών με σχήμα ουράς αλόγου.
•
αλογοπάζαρο: αγορά αλόγων. Από το τουρκικό παζάρ = αγορά, αλογοπανήγυρη.
•
Αλογόμυγα μύγα μεγάλων διαστάσεων που ζει παρασιτικά εις βάρος των αλόγων
•
αλογότριχα: τρίχα από ουρά αλόγου.
από τον «ίππο» ιππάριο: μικρό σε ηλικίαάλογο. Ιππασία:η τέχνη του να ιππεύεικανείςάλογο .Σο άθλημα κατά το οποίο ο ιππέας εκτελεί με το άλογο του διάφορεςασκήσεις και άλματα. Ιππέας:ο αναβατήςαλόγου2. ο στρατιώτης που ανήκει σε έφιπποστρατιωτικόσώμα3.ιππεις η δεύτερη από τις τέσσερειςτάξεις στις οποίεςείχανχωριστεί οι αρχαίοι Αθηναίοι με βάση το εισόδημα τους . Ιππεύτρια: στεγασμένοςχώρος στον οποίογίνονταιμαθήματαιππασίας. Ιππευτική: η τέχνη της ιππασίας κατά την οποίαεπιχειρείται η μέγιστηαξιοποίησητων αντιληπτικώνικανοτήτωντου αλόγου με τη μικρότερηδυνατήπαρέμβαση του αναβατή.
3
Άμιππος: τρατιώτης του ελαφρού πεζικού , παραστάτης του ιππέα. Πολεμούσε πεζός δίπλα του και πολλές φορές μπροστά του. υχνά και οι δύο χρησιμοποιούσαν το ίδιο άλογο*. Άμιππους χρησιμοποιούσαν οι Αθηναίοι και οι Βοιωτοί.
Σο ίδιο πράγμα λέγεται ότι έκαναν και οι Ναΐτες Ιππότες: καβαλούσαν το ίδιο άλογο για λόγους ταπεινότητας και οικονομίας. Σο έπαιζαν ότι ήταν φτωχοί στρατιώτες του Χριστού, μέχρι που κατέληξαν οι πλουσιότεροι Σραπεζίτες της εποχής τους. Ιππαγρέται: ιππεις+αγρέω (αγρέω = επιλέγω, διαλέγω, ξεχωρίζω αλλά και κυνηγώ>αγρεύς, αγρα). Πρβλ. "προς άγραν πελατών" Σρεις άρχοντες των παρτιατών που εξελέγοντο από τους εφόρους και επιφορτίζοντο με την επιλογή 300 οπλιτών που αποτελούν για την βασιλική φρουρά. ιππαστί: καβαλικευτά ιππικό: ώμα στρατού με έφιππους στρατιώτες, (συν. ιππείς)έναδιάστημα συνυπήρχε με τα τεθωρακισμένα και μετά καταργήθηκε τελειωτικά. την Ευρώπη και στις ΗΠΑ υπάρχει έφιππη αστυνομία. Ιππόδρομοςή ιπποδρόμιο : (τουρκικά ατ μεϊντάν), ιπποδρομιάκιας (βλ. αλογομούρης), ο αρχαίος Φίλιππος. ιπποκόμος:φροντιστής αλόγου (από το κομώ = φροντίζω πρβλ. νοσοκόμος)Πρβλ. το ρεμπέτικο η «Παξιμαδοκλέφτρα»
4
Ήσουνα ξυπόλυτη και γύρναγες στους δρόμους τώρα που σε πήρα εγώ γυρεύειςιπποκόμους. Ο ιπποκόμος ή ορντινάτσα ήταν στρατιώτης στην υπηρεσίαανώτερου ή ανώτατου αξιωματικού. Η ύπαρξη ιπποκόμου προσέδιδε περισσότερη αίγλη στους αξιωματικούς που ήταν τότε και περιζήτητοι γαμπροί. ιππότης: Σίτλος ευγενείας του Μεσαίωνα, για βαριά οπλισμένους έφιππους πολεμιστές, που μάχονταν με κάποιο τάγμα, όπως οι ιππότες της τρογγυλής Σραπέζης Μοναχός που ανήκε σε ένοπλο τάγμα και, δηλώνοντας πίστη στο Θεό, πολεμούσε τους άπιστους, όπως οι ιππότες του Ναού ή Ιππότες τής Ιερουσαλήμ ή Ιωαννίτες Ιππότες. Άντρας με ιπποτική και περιποιητική συμπεριφορά προς τις γυναίκες Γενικά έφιππος άνδρας. Οι γνωστότεροι τέτοιοι Ιππότες ήταν «οι Ιππότες της Αποκαλύψεως» (Μυστική Οργάνωση για τη στήριξη της Καθολικής Εκκλησίας- Οίκος ιδρυθείς το 1693 υπό του Agostino Gabrino). την Αποκάλυψη αναφέρονται 4 καβαλάρηδες που ιππεύουν πολύχρωμους ίππους: λευκόν, πυρρόν, μέλανα, και χλωρόν*. βλ. Αποκάλυψη Β6 §7. Ενέπνευσαν κηνοθέτες όπως ο Μπεργκμαν και ζωγράφους όπως ο Ντύρερ. Νεαρός ρομαντικός εραστής που διαθέτει ομορφιά κι ευγένεια ιπποσύνη: Η ιδιότητα του ιππότη. Απονέμεται με ειδική τελετή. ιπποτικός: Επίθετο που αποδίδεται συνήθως σε αυτόν που έχει καλούς τρόπους και ευγένεια. ιπποπόταμος: υδρόβιο (ποτάμιο) θηλαστικό. Δεν απαντά στην Ελλάδα. ιπποσκευή: το σύνολο των εξαρτημάτων που χρειάζονται για το καβαλίκεμα ενός αλόγου: αναβολέας, εφίππιο ή σέλλα ή σαμάρι, φορβή ή καπίστρι, παρωπίδα, στομίδα, χαλινός ή χαλινάρι. Απ’ αυτά οι παρωπίδεςχρησιμοποιούνται για να δηλώσουν, μεταφορικά, περιορισμένο οπτικό πεδίο και το χαλινάρι για να δηλώσει την απαίτηση χειραγώγησης. ιπποτροφείο, ιπποφορβίο :(φορβή=τάϊσμα). Ομόηχο υποτροφία ιππουρίδα: Ουρά αλόγου, σύμβολο αξιωμάτων του Μεσαίωνα.
5
Ιπποσιδηρόδρομος
Η Λεωφόρος των Ακακιών ή ταδίου στα τέλη του 19ουαιώνα απέκτησε ιπποσιδηρόδρομο, ένα τράμ που δούλευε με άλογα! Ωραία συγκοινωνία, δεν είχε στάσεις, όπου ήθελες κατέβαινες, αλλά στην Αιόλου βρωμούσε πολύ.
μόνιππο:Εννοείται μόνιππο αμάξι δηλαδή άμαξα με ένα μόνο άλογο. Πολύ συνηθισμένο μέσον βόλτας με αφετηρία το Κεφαλάρι της Κηφισιάς. Παλαιότερα (19ος Αιώνας) αντιστοιχούσε με το ταξί. πρβλ.« θα πάμε με ηα πόδια ή θα πάποςμε αμάξι». Οι αμαξάδες μετά έγιναν ταξιτζήδες.
6
ιππήλατο Λονδρέζικο ταξί (cab) του 1877
Αμαξάς τής Κηφισιάς
Ρωμαϊκό άρμα με τέσσερα άλογα: τέρθιππον τέρθιππον: ουσιαστικοποιημένο επίθετο του άρματος. Είναι το Άρμα με τέσσερα άλογα. Αγωνιζόντουσαν στον Ρωμαϊκό και Βυζαντινό Ιππόδρομο. Πιθανολογώ ότι η οδήγηση ενός τέτοιου άρματος ήταν αρκετά δύσκολη.Ο κακός ηνίοχος μπορεί να έβγαζε το άρμα εκτός στίβου και οι θεατές να τον κατηγορούσαν ότι«δεν ξέρει που του πάνε τα τέσσερα *άλογα+»
7
Σέθριππα χρησιμοποιούσαν και οι αρχαίοι Έλληνες. Ο παρτιάτης Ολυμπιονίκης Ευαγόρας νίκησε στους ολυμπιακούς του 548 πΧ στο τέθριππο.
από το λατινικό caballus καβάλος: η ένωση από τα δύο μπατζάκια του πανταλονιού. Φράση: «Με στενεύει στον καβάλο». καβαλίνα: η κοπριά των υποειδών. καβαλαρία: ιππασία αλλά και σώμα ιππικού. καβαλάρης: ο ιππέας. καβάλα: (επιρ.) έφιππος: Η φράση «ψώνισε καβάλα» σημαίνει χωρίς να κατεβεί από το άλογο δηλ. χωρίς σοβαρό ποιοτικό έλεγχο, επιπόλαια. Ανάλογη «ψώνισεαπό σβέρκο» δηλ. πιάνοντας και παίρνοντας το ζώο από το σβέρκο, χωρίς να εξετάσει φυσικά ελαττώματα ή ατέλειες. Καβαλαρικόν: το Ιππικό των Βυζαντινών αποτελείτο από τους κλιβανάριους και τους καταφράκτους. καβελερία ρουστικάνα:Όπερα του Ρ. Mascagni καβαλερία λετζέρα: Όπερα Cavalleria leggera του Franz Von Suppè - Overture Επέλαση ελαφράς ταξιαρχίας (ιππικού). καβαλιέρος: συνοδός κυρίας σε χορό ή χοροεσπερίδα, δείπνο κλπ. από το Ιταλικό cavaliere που σημαίνει ιππότης. Ιππότες χρίονται σήμερα στην Ιταλία, οι παρασημοφορημένοι με κάποιοπαράσημοτάγματος. καβαλάω: ιππεύω || μτφ. κυριαρχώ αλλά και συνουσιάζομαι. καβαλάω το καλάμι(απο το παιδικό παιχνίδι με το ξύλινο αλογάκι) = τρελαίνομαι, παλιμπαιδίζω. καβαλέτο: ο Αρχαίος οκρίβας, Cavalletto = μικρ. του Ιταλικού cavallo. Λατ. (Equuleus) το τρίποδο υποστήριγμα ή «καβαλέτο» του ζωγράφου (pictor), όπου ο ζωγράφος στήνει τον πίνακα που ζωγραφίζει, ξύλινηκατασκευή για τηνστήριξη του τελάρου των ζωγράφων. Ετυμολογείται από το όκρις = άκρη, προεξοχή, και το ρήμα βαίνω. καβάλα ή καβαλικευταβλ. ιππαστί 8
καβαλημένος: συνήθως εννοούμε αυτόν που καβάλησε το καλάμι τον κουζουλό, τον τρελό, αλλά και αυτόν που τον έχει καβαλήσει ο διάολος, τον δαιμονισμένο. νευροκαβαλίκεμα: κν. ονομασία για την κράμπα. Η κράμπα προέρχεται απο συσσώρευσή γαλακτικού οξέως στους μύες και εμποδίζει τη λειτουργία τους, προκαλώντας έντονους πόνους (κράμπα).
Το άλογο ςτην Ποίηςη ςτη Λογοτεχνία Παροιμίεσ 1. 2. 3.
4. 5. 6.
Μουλάρι ποιος σε γέννησε; - Σ' άλογο ειν΄ο θείος μου. Η μύγα διώκει τ΄αλογα. Ο πού ’χει ξένοάλογομεσοδρομίς πεζεύει.όμοια και ποντιακή Ιντζαν καβαλίκευ αλλουνού αλογο, ολήγορ αποκαβαλκευ. Ζήσε Μαύρε μου να φάς τριφύλλι. Εδώ ο Μαύρος είναι όνομα αλόγου. Ζήσε, μαύρε μου, να φας το Μάη τριφύλλι ή Ζήσε, μαύρε μου, να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι. Βγάλε το χαλινάρι απ' τ' άλογο, να φτάσει γρήγορα στην άκρη. Από το άλογο στον γάδαρον. πρβλ. Από Δήμαρχος *κατάντησε+ κλητήρας
7.
Σ'αλογο που χαρίζουνε στα δόντια μην το βλέπεις. Πρβλ. καποιανού χαρίζανε γάιδαρο και τον κοίταζε στα δόντια.
8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.
ε χαρισμένο άλογο τα δόντια δεν κοιτάνε. Σο πληγωμένο τ΄άλογο σαν δεί τη σέλλα τρέμει. Σο μάτι του αφεντικούείναι τροφή τ΄αλόγου. Ψόφησ' ο Μαύρος μου; Χορτάρι μή φυτρώσει. αράντα το άλογο, εξήντα το σαμάρι. Είδες πράσιν' άλογο; Είδες Χιώτη φρόνιμο; Είδες γουρούνι παστρικό; Είδες Μανιάτη γνωστικό; (ΕΛΛΗΝΙΚΗ) Φυλάξου από τά κέρατα τού ταύρου, άπό τά πέταλα τού άλογου κι' από τό χαμόγελο τού Εγγλέζου - Ιρλανδική Απόκαβάλα σ΄άλογο ξέπεσε σε γαϊδούρι. Αν σε ρίξει τ΄άλογο ξεπέζεψε και σύρ' το. Ότανσκοντάφτει τ΄ άλογο όλοι του λένε τύφλα. Όταν ψοφήσουν τ΄αλογα τιμή έχουν τα γαϊδούρια. Γυναίκα, άλογο και ντουφέκι δε δανείζονται. Ας έχουμ΄άλογακι΄ας τρώνε πέτρες. Για το πρόβατο χάνει το άλογο. Ακούω τ΄αλογα=με βρίζουν άδικα, παράλογα. Είναιένα σπάνιο παράδειγμα όπου το «άλογα» λέγεται κυριολεκτικά. Άσχετο με τον ίππο αλλά σχετικό μετην παρετυμολογία του «πράσσειν άλογα».
9
23. Αλόγαντ εστάθαν κι οι γαϊδουράντ εφτερνιζαν. τάθηκαν τά άλογα και σπηρουνίζονται τα γαϊδούρια. Σο φταρνίζονται, δεν προέρχεται από τον πταρμο, το φτέρνισμα αλλά απο τον πτερνιστήρα, το σπιρούνι.
24. Αντραν κι΄αλογον ποι κι' εχ, σην παρεβγαν ερχον κι εχ. Οποίαδεν έχει άντρα ή άλογο δεν έχει δουλιά στο ξεπροβόδισμα. 25. Ασην τάβλαν άλογον κι' ασο χορόν κορίτσ μη παίρνς 26. Ερθαν οι γαϊδουράντ κι εσώθαν οι Αλογάντ Ηρθαν τα γαιδούρια και σώθηκαν τα άλογα. (Πιθανόν γιατι απαλλάχθηκαν απο τις βαρειες δουλειές).
27. Καλοχαιρέτα τον πεζό όταν καβαλικέψεις, για να σε χαιρετά κι αυτός όταν θα ξεπεζέψεις.
28. Πάγνε τ' άλογα για να πίνε νερόν, φτυρκούν και σύρκουνταν Πάνε τ΄αλογα για νά πιουν νερο τρομάζουν και αποσύρονται
29. Σα μαλάρια τ' άλογα κλάνε ασημένια πορδία Σα μαλιαρά άλογα κλάνουν ασημένιες πορδές.
30. Σζούμπσον τον γάϊδαρό σου να εφταντσ' τ΄άλογό σου Σσιμπά τον γάιδαρο σου να φθάσεις στο άλογό σου.
31. Σο χαμελόν το άλογο ουλ΄καλκεύν΄ατο Σο χαμηλό το άλογο ολοι το καβαλικεύουν
32. Ας σο ' άλογον π ' έρουξεν τιδεν 'κ' έπαθεν, ας σο γαϊδούρ' π' έρουξεν εσκοτώθεν Απ' τ' άλογο που έπεσε δεν έπαθε τίποτε, απ' το γαϊδούρι που έπεσε σκοτώθηκε (Καρακ. Καρς) Αναφέρεται σε περιπτώσεις που κάποιοι από μικρές αιτίες παθαίνουν μεγάλη ζημιά
33. Ο Θεόν αν έκουεν τα σκυλία, στουδία θα έβρεχεν, αν έκουεν τα κορώνας, άλογα σον κόσμον 'κί θα επεμείν'ναν Αν ο Θεός άκουγε τα σκυλιά,θα έβρεχε κόκαλα, αν άκουε τους κόρακες, άλογα δεν θ' απέμεναν στον κόσμο.Λέγεται για παράλογες αξιώσεις που δεν εκπληρώνονται.
34. Ση Γιάνν τ' άλογον, τη Γιάνν΄το χωράφιν Είναι υπόθεση άλλου, δε με αφορά.
35. Σο γεραλιν τ΄'αλογον εμπροστά τρέχ Σο τραυματισμένοάλογοτρέχει μπροστά (για να κρύψει το προβλημά του)
36. Σο φαϊ κανει φαρί , το ντύμα παλληκάρι. 37. Κόψε κλαρί και μαύλα το *το άλογο+. Πάρε κλαρί, ξύλο για τον εκμαυλίσεις, να τον γοητεύσεις. Λέγεται για αυτούς που χρησιμοποιούν ανόητους τρόπους προσέλκυσης
38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45.
Όσες πράσινες φοράδες, τόσες καλοπεθεράδες Δουλεύουν τ' άλογα και τρώνε τα γαϊδούρια. Κλουτσιόντι τ' άλογα, αλίμουνου στα γαϊδούρια. Ο περήφανος έφυγε καβάλα και γύρισε πεζός. Ο τρελός και τ' άσπρο άλογο από 'να μίλι φαίνονται. Όποιος γυρεύει τ' άλογο, χάνει και το πέταλο. Όποιος καβαλικεύει ξένο άλογο, γλήγορα ξεπεζεύει. Όταν σκοντάφτ' τ' άλουγου, τύφλα κι μούτζα τ' λένι. Πρβλ. την κοινή της Δημοτικής: Δεν φτάνει που παραπατάς σου λεν κι οι φίλοι "τύφλα "
10
46. Πάρε άνθρωπο από ανθρωπιά κι άλογ' από λακινιά. Λακινία η· λακινιά.:Κοπάδι ζώων, συνήθως αλόγων: εγεννήθην ένα πουλάριν εις την λακινίαν σου
47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66.
Αλί απ’ τον Αλή που ‘χασε τ’ άλογο και πιλαλεί. Οι κάμποι τρέφουν άλογα και τα βουνά λεβέντες. αράντα τ’ άλογο κι εξήντα το σαμάρι. Σο καλό το άλογο στ’ αχούρι το πουλάνε. Αντί να βογκάει το άλογο, βογκάει το σαμάρι. Από καβάλα στ’ άλογο, κάθισε σε γαϊδούρι. (ξεπεσμένος) Βγάλε το χαλινάρι απ’ τ’ άλογο, αν θες να ’ρθει πρώτο. Για το άλογο που τρέχει, δε χρειάζονται σπιρούνια. (Οι φιλότιμοι δε χρειάζονται προτροπές). Η σέλα έγινε για τ’ άλογο. Μη σέρνεις τα πόδια σου προτού καβαλικέψεις. Μην πάρεις το Μάη άλογο και γυναίκα τη Λαμπρή< Μιλάς καβάλα< (από θέση ισχύος). Ο μαύρος είδε τη χλόη, μα το γκρεμό δεν τον είδε. (Λέγεται για όσους βλέπουν μόνον τα οφέλη και παραβλέπουν τους κινδύνους.) Ούτε καλό άλογο είχα, ούτε σε καλό παχνί το ’δεσα. του αλόγου τον τόπο, γαϊδούρι μη δένεις. (Ο καθένας στη θέση του). Σο άλογο κάτω απ’ τ’ αγώι ψοφάει. Σο άλογο το πληγωμένο σαν δει τη σέλα τρέμει. Σο καλό το άλογο, βγάζει το κριθάρι του. (Ο ικανός αποδίδει, προκόβει.) Σου τεμπέλη τ’ άλογο το τρώει ο λύκος. Δουλεύουν τ’ άλογα και τρώνε τα μουλάρια.
Ξένεσ Παροιμίεσ 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Μπορείς να οδηγήσεις το άλογο στο νερό, αλλά δεν μπορείς να το αναγκάσεις να πιει. Αγγλική παροιμία Αν οι επιθυμίες ήταν άλογα, οι ζητιάνοι θα ήταν καβαλάρηδες. Αγγλική παροιμία Σο άλογό σου σα φίλο να το ταΐζεις, σαν εχθρό να το καβαλάς. Σούρκικη Παροιμία Και χίλια άλογα να ‘χεις, στον κατήφορο κατέβα. Και ένα άλογο να ‘χεις, στον ανήφορο ανέβα.Σούρκικη Παροιμία Αν δεν μπορείς να ιππεύσεις δύο άλογα ταυτοχρόνως, τότε να φύγεις απ’ το τσίρκο. Αμερικανική παροιμία Για τ’ άγριο άλογο, το καμτσίκι δεν φτάνει. Σούρκικη Παροιμία
11
Αρχαία Γνωμικά Οίον ίππον απολλύουσι, δι’ απειρίαν και μαλακίαν χρήσασθαι μη δυνάμενοι. Μέγας Αλέξανδρος, 356-323 π.Χ., (σχετικά με την αδυναμία των άλλων αυλικών να δαμάσουν τον Βουκεφάλα)
μικρώ χαλινώ δ’ οίδα τους θυμουμένους ίππους καταρτυθέντας. οφοκλής, 496-406 π.Χ., Αρχαίος τραγικός ‐ Αντιγόνημτφρ: εγώ ξέρω πως στ’ άγρια άλογα βάζουν μικρό *κοντό+ χαλινάρι
Από όνων εφ’ ίππους. Αρχαιοελληνική παροιμιακή φράση(με την έννοια: από τα χαμηλά στα ψηλά)
Ιςτορικέσ φράςεισ Γουίλιαμ αίξπηρ: Ένα άλογο, ένα άλογο.Σο βασίλειό μου για ένα άλογο. Γουίλιαμ αίξπηρ, 1564-1616, Άγγλος συγγραφέας (από τον «Ριχάρδο Γ'», μετά την ήττα του στη μάχη του Μπόσγουρθ το 1485. Ο Ριχάρδος μάλλον δεν την ξεστόμισε στην πραγματικότητα ποτέ) Αφορισμοί ε μια συμμαχία, πάντα ο ένας κάνει το άλογο κι ο άλλος τον καβαλάρη. Βλαδίμηρος Ίλιτς Λένιν, 1870-1924, οβιετικός ηγέτης Όταν ο κόσμος ζει σύμφωνα με τους ηθικούς νόμους και το Θεό, τα άλογα οργώνουν τα χωράφια. Όταν ξεφεύγει, το ιππικό παρατάσσεται στις πεδιάδες. Λάο Σσε, 6ος αιώνας π.χ., Κινέζος φιλόσοφος Σο να κατακτήσεις τον κόσμο καβάλα στ’ άλογο είναι εύκολο. Σο δύσκολο είναι να ξεπεζέψεις και να κυβερνήσεις. Σζένγκις Χαν, 1162-1227, Μογγόλος κατακτητής Δεν αλλάζει κανείς άλογα στη μέση του ποταμού. Αβραάμ Λίνκολν, 1809-1865, Αμερικανός πρόεδρος Οι μεγάλοι πολιτικοί ακούν πριν από τους άλλους το μακρινό χλιμίντρισμα των αλόγων της ιστορίας. Όττο Φον Μπίσμαρκ, 1815-1898, Γερμανός καγκελάριος Οι πολιτικοί είναι σαν τα άλογα: δεν μπορούν να προχωρήσουν ίσια χωρίς παρωπίδες. Anatole France, 1844-1924, Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1921 Σο να καταδικάζεις ένα μεγαλοφυή άνθρωπο στο κάτεργο του σχολείου, είναι σαν να ζεύουμε ένα άλογο κούρσας σε μαγγανοπήγαδο. Samuel Taylor Coleridge, 1772-1834, Άγγλος ποιητής & φιλόσοφος Φρόντισε να πουλήσεις το άλογό σου προτού ψοφήσει. Η τέχνη της ζωής είναι να πασάρεις τις απώλειες στους άλλους. Robert Frost, 1874-1963, Αμερικανός ποιητής Πολιτική: ιπποδρομία Δουρείων Ίππων. Stanislaw Jerzy Lec, 1906-1966, Πολωνός γνωμικογράφος 12
Όταν το άλογό μου τρέχει καλά, δεν σταματώ για να του δώσω ζάχαρη. William Faulkner, 1897-1962, Αμερικανός συγγραφέας, Νόμπελ 1949 Αν υπήρχε ένα κομπιούτερ το 1872, θα είχε προβλέψει ότι μέχρι σήμερα θα υπήρχαν τόσες πολλές άμαξες με άλογα, ώστε ολόκληρη η επιφάνεια της Γης θα καλυπτόταν από 10 μέτρα κοπριά.Ανώνυμος Σα άλογα και οι ποιητές πρέπει να είναι χορτάτοι, αλλά όχι παραταϊσμένοι. Κάρολος Θ΄, 1550-1574, Βασιλιάς της Γαλλίας Σα άλογα ομορφαίνουν ένα τοπίο. Alice Walker, 1944-, Αμερικανίδα συγγραφέας Σο καλύτερο πάντα είναι ν’ αφήσεις το άλογο να πάρει το δρόμο του και να προσποιηθείς ότι είναι ο δικός σου. Δεν υπάρχει πιο κρυφό μυστικό από αυτό ανάμεσα στον αναβάτη και το άλογό του. Robert Smith Surtees, 1805-1864, Βρετανός συγγραφέας Εκείνο που δεν θέλω να με αποκαλούν είναι «Πρώτη Κυρία». Ακούγεται σαν άλογο του ιπποδρόμου. Σζάκυ Κέννεντυ-Ωνάση, 1929-1994, Η καμήλα είναι ένα άλογο που σχεδιάσθηκε από μια επιτροπή. Alec Issigonis, 1906-1988, Βρετανός σχεδιαστής αυτοκινήτων τοιχημάτισα σε ένα άλογο που ήταν τόσο αργό, που ο τζόκεϊ κρατούσε ημερολόγιο της διαδρομής. Henry Youngman, 1906-1998, Αμερικανός κωμικός Όποιος πιστεύει ότι είναι εύκολο να κάνεις λεφτά με τα άλογα, προφανώς ασχολείται με σκυλιά. Franklin P. Jones, 1908-1980, Αμερικανός χιουμορίστας
Πατάτεσ Σο άλογο θα μείνει για πάντα, ενώ το αυτοκίνητο είναι μόνο ένας νεωτερισμός, μια φούσκα. Ένας τραπεζίτης στις αρχές του 20ου αιώνα. Η ιδέα ότι αυτές οι σιδερένιες άμαξες θα μπορέσουν να αντικαταστήσουν το ιππικό είναι παρανοϊκή. Και σχεδόν αντεθνική. Άγγλος επιτελικός μετά την επίδειξη ενός τανκ κατά τον Α' Παγκόσμιο.
Στίχοι Καβάλα απάνω σε ίσκινα άλογα τους ίσκιους κυνηγούμε· ίσκιος κι ο θάνατος, και κυνηγάει τον ίσκιο της ζωής μας. Νίκος Καζαντζάκης, 1883-1957, Έλληνας συγγραφέας Λοιπόν, λίγο κουράγιο ακόμα. Όποιος βρεθεί με άλογο 13
του μένει να τραβήξει για την ήττακαβαλάρης Άρης Αλεξάνδρου, 1922-1978, Έλληνας συγγραφέας Σ’ άλογο! Σ’ άλογο! Ομέρ Βρυώνη. Σο ούλι εχούμησε και μας πλακώνει. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, 1829-1879, Εθνικός ποιητής (από τη «Φυγή») Βαστάτε Σούρκοι τ' άλογα, λίγου να ξανασάνω να χαιρετίσω τα βουνά και τις ψηλές ραχούλες, να χαιρετίσω τις πλαγιές, τις δροσερές βρυσούλες. Από το Δημοτικό τραγούδι «του Κατσαντώνη»
Φράςεισ Είναι καβάλα στ’ άλογο. Πράσιν' άλογα Σα άλογα ονομάζονται απο τα χρώματά τους πχ. Ψαρής, Ντορής, Γρίβας, Μαύρος. Ουδέποτε όμως υπήρξαν πράσινοι ίπποι-άλογα. Η φράση «πρασιν΄άλογα» πρέπει να γραφεί «πράσσειν άλογα» που σημαίνει «το να κάνει (πράττει ή πράσσει) κάποιος παράλογα πράγματα», δηλαδή ανοησίες. χετική παρετυμολογία έχουμε και στην φράση «τον πιάσανε στα πράσα» δηλ. «συνελήφθη εν τω πράσσειν» δηλ. ενώ το έκανε, επ' αυτοφώρω. Αντίστοιχη αρχαία φράση «Γάλα ορνίθων» και η σημερινή «του πουλιού το γάλα.» Πρέπει να πούμε όμως οτι υπήρχαν και πράσινα άλογα: τα άλογα μιάς φατρίας του Ιπποδρόμου, των πρασίνων. Οι Πράσινοι δεν είχαν την συμπάθεια των αυτοκρατόρων που ήταν Βένετοι εκ παραδόσεως. Όμως δεν έχουμε καμιά πηγή να αναφέρει οτι οι Βυζαντινοί ονόμαζαν «πρασιν΄άλογα» τα άλογα της φιλολαϊκής φατρίας των Πρασίνων. Επίσης δες και τον χλωρόν ίππον (πράσινο) των Ιπποτών της Αποκάλυψης (Κεφ. 6 στ. 7). Ο Γ. Μπαμπινιώτης πιστεύει ότι δεν είναι σωστή αυτή η ετυμολογία για τα πρασιν΄άλογα. Ίσως έχει τελικά δίκαιο γιατί όμοιες παροιμίες υπάρχουν σε άλλους λαούς. πχ. Η έκφραση πράσινο άλογο στα αγγλικά (green horse) σημαίνει ένα άλογο που δεν έχει εκπαιδευτεί ή έχει μόλις ξεκινήσει την κατάρτιση.
Χέστηκεη φοράδα στ΄ αλώνι.
Άλογα Παραλειπόμενα Πολλές φορές το άλογο δεν αναφέρεται αλλά υπονοείται, ως ευκόλως εννοούμενον, σε διάφορες φράσεις όπως: o o o
«σύρε/τράβα από εδώ *το άλογο+» «το έσκασε *το άλογο+» «δίνε του *άλογου βιτσιές +»
14
Το άλογο ςτη Μυθολογία Συγγενικά Σοσαλινάπιή ηα σάμοςπαείναι ο αρχαίος σαλινόρ ή τα ηνία κν. γκέμια < τουρ. Gem = ηνίον, χαλινάρι κν. γκέμια (από το τουρ. Gem = ηνίον, χαλινάρι). Λουρίδες με τις οποίες κατευθύνεται το άλογο ή το αμάξι. Γι' αυτό ο οδηγός του αλόγου λέγεται ηνίοσορ. Ασαλίνωηορ σημαίνει αυτόν που δεν έχει χαλινάρι και επομένως κάνει ό,τι θέλει και πάει όπου θέλει. Μεταφορικώς το ασαλίνωηορ σημαίνει τον ασύδοτο άνθρωπο που δεν συγκρατεί τις ορμές του και τις διαθέσεις του. Σα ηνία τα χρησιμοποιούμε μεταφορικά με τηνέννοια της εξουσίας πρβλ. ο «Πρωθυπουργός κρατάει τα ηνία του Κράτους» (ή τουλάχιστον έτσι νομίζει). υνώνυμο με τα ηνία είναι το καπίζηπι η αρχαία θοπβεία. Μεταφορικάλέμε: "έβαλε το καπίστρι" = παντρεύτηκε. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό capistrum= θοπβεία. Δηλ.θοπβεία είναι ο ιμάντας με τον οποίοσέρνουμε το άλογο για στο ασούπι (ή αχυρώνα) για να φάει την θοπβή του από τη θάηνη. Η φορβή, το φαγητό του αλόγου, είναι συνήθως άχυρα ή κριθάρι ή βρώμη. Αυτός που κάθεται στην πλάτη ενός αλόγου λέγεταιαναβάηηρ *ήιππεύρ.Ιππείρονομάζανε οι αρχαίοι Αθηναίοι μια από τις τέσσαρες οικονομικές τάξεις (πεντακοσιομέδιμνοι, ιππείς, ζευγίται θήτες).πρβλ.Αριστοφάνους «Ιππής»** Οι ηνίοχοι για να κάνουν το άλογο να τρέξει χρησιμοποιούσαν τομαζηίγιο. Σο μαστίγιο προέρχεται απο το αρχαίο μάστιξ*** (η) > (γεν μάστιγος) > μαστίγιον ή καμουτσίκι ( απο το τουρκ. καμτσί kamçi ) ή καμουτσί ή ταυρέα (μαστιξ από δέρμα ταύρου)Αντι μάστιγος χρησιμοποιούσαν μια βέργα που λέγοντανπατάκτρια*ράβδος+ = βίτσα, βέργα.
Σο αλογο το διακοσμούσαν και το προστάτευαν μεδιάφορα παραφερνάλια. Πχ. Αμπυκτήρ ήτανέναπρομετωπίδιο, ο λόφοςένα λοφίο όμοιο με αυτό που είχαν τα κασιδια των στρατιωτών. Επί φραγκοκρατίας για λόγουςπροστασίαςαπό το κρύο και τα κτυπήματααλλά και για αναγνώριση, το άλογοέφερεδιακοσμημένο καπαρασόν (καλυμα όπως στην εικόνα αριστερά), και ελάσματαόπως και της πανοπλίας (Εικ. δεξιά). * αναβάτης από το ανα+βαινω. Όπως και τα περισσότερα σε -βάτης. ** Δεν ξέρωγιατί ακολουθείται αυτή η γραφή από τον Αριστοφάνη (Ιππής αντί Ιππείς, Αχαρνής αντί Αχαρνείς). *** Σο μαστίγιο δεν χρησιμοποιείτομόνο για ταάλογα. Ήταν και όργανοβασανισμού. το Βυζάντιο[161.101] η χρήση του στα σχολεία ήταν εκτεταμένη. Η μάστιξ δηλώνει, μεταφορικά, κοινωνικό χρόνιο και επιζήμιο φαινόμενο ή πρόσωπο. πρβλ. "Η μάστιξ των ναρκωτικών" και "Αττίλας: ή μάστιξ του Θεού".
15
Ονόματα και επώνυμα Γρίβας (το γκρίζο άλογο) Ο ειδικός του ανταρτοπόλεμου, αρχηγός της ΕΟΚΑ, Γεώργιος Γρίβας.
Ιππ-Απο τη ρίζα Ιππ- υπάρχει σωρεία αρχαίων ονομάτων: Ιππίας, Ίππαρχος, Ιππίας ο Ηλείος, Ιππομέδων κ.α.
Ιπποδάμεια
Η Ιπποδάμεια του Οινομάου στην ελληνική μυθολογία ήταν η πανέμορφη κόρη του Οινομάου και της του Ευαρέτης. Ο Οινόμαος διακήρυσσε λοιπόν ότι θα έδινε ως σύζυγο την Ιπποδάμεια σε όποιον τον νικούσε σε αρματοδρομία. Σα άλογα 16
του Οινομάου είχαν θεϊκή δύναμη και αντοχή. Έτσι ο Οινόμαος νικούσε πάντα τον αντίπαλό του και του έκοβε το κεφάλι. Μετά από δώδεκα κεφάλια εμφανίσθηκε ο Πέλοπας και ζήτησε την Ιπποδάμεια για γυναίκα. Ο Πέλοπας είχε εξαγοράσει προηγουμένως (αν είναι δυνατόν!) τον Μυρτίλο, τον ηνίοχο του Οινομάου, υποσχόμενος ότι θα του έδινε το μισό βασίλειο ή την Ιπποδάμεια για μια νύχτα. Σότε ο Μυρτίλος αντικατέστησε τα καρφιά στον άξονα του εμπρόσθιου τροχού στο άρμα του βασιλιά με κέρινα, ή δεν έβαλε καθόλου καρφιά. Μόλις λοιπόν ξεκίνησε ο αγώνας, το τέθριππο του βασιλιά αναποδογύρισε και ο Οινόμαος σκοτώθηκε. Να ζήσουμε να τον θυμόμαστε! Πρόκειται για μυθολογία! Σα περί δωροδοκιών και στημένων παιχνιδιών είναι μυθεύματα της αντιπολίτευσης του Πέλοπα! Ομοιότητες με σημερινά πρόσωπα είναισυμπωματικές. Σελικώς, η Ιπποδάμεια έζησε καλά με τον Πέλοπα (... κι εμείς καλύτερα), και έγινε μητέρα και γιαγιά ονομαστών μορφών της ελληνικής μυθολογίας: μητέρα του Ατρέα και του Θυέστη, γιαγιά του Αγαμέμνονα, τουΜενελάου και του Ευρυσθέα, κ.ά.. Ιπποκράτης ο Κώος
Ο Ιπποκράτης (Κως 460 π.Χ. - Λάρισα 377 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας γιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικήςσε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής χολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και το φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ουμανιστικές αξίες. Σο πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και 17
στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές για γιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής υλλογής (Corpus ippocraticum) και άλλων έργων Απ΄όπου και το Ιπποκράτειο νοσοκομείο. Ιππόλυτος ο Θησέως. πάζοντας την παράδοση του μίσους προς την κακιά μητρυιά, τα έφτιαξε με την Φαίδρα και ενέπνευσε την ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη. Ιππολύτη
την ελληνική μυθολογία, η Ιππολύτη ήταν βασίλισσα των Αμαζόνων και κόρη του θεού Άρη. Πολλές φορές ταυτίζεται με την Αμαζόνα Αντιόπη, ακόμα και με τη Μελανίππη, ενώ υπάρχουν εν γένει πολλές παραλλαγές των μύθων της. Παντρεύτηκε τον Θησέα και έτεκε τον Ιππόλυτο. Ιππώναξ Ο Εφέσιος, ίππων Άναξ Αρχαίος Έλληνας Λυρικός Ποιητής. Ιπποφάντης :ίσως υποφάντης (βοηθός υπασπιστή, φάντη) Εφεντίνα Καβαλίνα Όνομαενός παρακούζουλου χότζα του Ηρακλείου που περιγράφει ο Ν. Καζαντζάκης στο Μυθιστόρημά του «Ο Καπετάν-Μιχάλης» Μαύρος Με κάθε επιφύλαξη ο συσχετισμός του επωνύμου με το μαύρο άλογο. υνήθως σημαίνει τον πολύ μελαχρινό, τον μαυριδερό, γιατί απαντούν πολύ συχνότερα : πχ. Μαυροειδής, Μελαχρινός. Σουρκικά Kara (Καρά) = Μαύρος αλλά και δυστυχής και κατ΄ επέκταση χήρος, η ορφανός. Από εκεί όλα τα σχετικά επώνυμα από Καρα- : Καραγιώργης, Καραγιάννης, Καραβαγγέλης κλπ, αλλά και η συνηθισμένη στην Πελοπόννησο φράση «Ωχ τι έπαθα ο μαύρος (ο δύστυχος)» 18
Ιπποφαἐς, ένα βότανο για πάσαν νόσον προσφάτως πολυδιαφημισθέν Φίλιππος ο Μακεδών, πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Φίλιππος, ο απόστολος,( πρβλ. «Βρήκε ο Φίλιππος τον Ναθαναήλ»). Ξανθίππη,η γυναίκα του ωκράτη. Ο Νικόλαος Πλαστήρας
(4 Νοεμβρίου 1883 26 Ιουλίου 1953) ήταν στρατιωτικός και πολιτικός στη νεότερη Ελλάδα. Έγινε γνωστός για την στρατιωτική του δράση κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (όπου έγινε γνωστός ως Μαύρος Καβαλάρης) και την Μικρασιατική εκστρατεία και πολλές φορές ενεπλάκη με την πολιτική συμμετέχοντας ή οργανώνοντας κινήματα. Ο Νικόλαος Πλαστήρας κυβέρνησε την Ελλάδα τρεις φορές, μία το 1945 και άλλες δύο στα 1951-1952. Ηλεκτρονική Βιβλιογραφία: http://www.stougiannidis.gr/hypoglossal/32_alogo.htm http://www.sansimera.gr/proverbs/categories/201 http://www.gnomikologikon.gr/catquotes.php?categ=3560
19