H χρήση του αλόγου στο βυζάντιο

H χριςθ του αλόγου ςτο Βυηάντιο

Σο Βυηάντιο, αντιμζτωπο με λαοφσ που πολεμοφςαν κυρίωσ ζφιπποι, υποχρεϊκθκε, προςαρμόηοντασ τισ ςτρατιωτικζσ του δυνάμεισ και τθν πολεμικι τακτικι του ςτον τρόπο πολζμου του αντιπάλου, να αναπτφξει ελαφρφ,ευκίνθτο ιππικό, αλλά και κωρακιςμζνεσ ζφιππεσ μονάδεσ. ΢τθν εικόνα, μάχθ ζφιππων κατά τουσ αραβοβυηαντινοφσ πολζμουσ των μζςων του 9ου αιϊνα,μικρογραφία από το «Xρονικόν» του Iωάννθ ΢κυλίτηθ. Μαδρίτθ. ΕκνικιΒιβλιοκικθ.

H χριςθ του αλόγου ςτο Βυηάντιο, όπωσ και ςε άλλεσ κοινωνίεσ μζχρι πριν από λίγεσ δεκαετίεσ, ιταν ευρφτατθ ςτισ αγροτικζσ εργαςίεσ, τισ μετακινιςεισ, τισ μεταφορζσ αγακϊν και ςτον πόλεμο. H παρουςία του αλόγου ςτον αγροτικό βίο των Bυηαντινϊν δεν παρουςιάηει για εμάσ ιδιαίτερο ενδιαφζρον, κακότι εκεί άλλα ηϊα, τα βόδια και οι θμίονοι, ιταν καταλλθλότερα. Απαραίτθτθ ιταν θ χριςθ του ςτισ χερςαίεσ μετακινιςεισ και ςτον πόλεμο. ΢τθ Ρωμαϊκι αυτοκρατορία το δθμόςιο ταχυδρομείο ιταν καλά οργανωμζνο λόγω τθσ μεγάλθσ ζκταςθσ τθσ επικράτειάσ τθσ. H λειτουργία του βαςιηόταν ςε μεγάλο βακμό ςτθ ςυντιρθςθ αλόγων ςε ςτακμοφσ (mansiones και motationes), όπου υπιρχε θ δυνατότθτα αλλαγισ αλόγων. Οι διάδοχοι των Pωμαίων, οι Βυηαντινοί, κατζβαλαν επίςθσ προςπάκειεσ για τθ διατιρθςθ των οδϊν και των ςτακμϊν ςε καλι κατάςταςθ, και μάλιςτα με επιτυχία ωσ τον 6ο αιϊνα, όπωσ μασ πλθροφορεί ο Προκόπιοσ. Tα γριγορα άλογα του ταχυδρομείου ονομάηονταν «βζρεδοι» (από τθ λατινικι τουσ ονομαςία veredos), ενϊ απαντά και θ ονομαςία «κοφντουρα», θ οποία αποδίδεται ςτθ ςυνικεια να «κονταίνουν» τθν ουρά τουσ (κοφντουροσ < κοντόσ+ουρά), ϊςτε να τρζχουν με μεγαλφτερθ ευκολία. H ςθμαςία που δινόταν ςτα άλογα προκφπτει από διατάξεισ ςτθ νομοκεςία (Θεοδοςιανόσ Kϊδικασ), που προζβλεπαν ποινζσ για όςουσ φόρτωναν υπερβολικά ι κακομεταχειρίηονταν τα άλογα και τα υποηφγια γενικϊσ. O πλθκυςμόσ ιταν υποχρεωμζνοσ να προςφζρει άλογα ςτθν υπθρεςία του ταχυδρομείου, ενϊ δεν ιταν ςπάνιεσ οι περιπτϊςεισ καταχρθςτικϊν επιτάξεων ίππων των κατοίκων περιοχϊν που γειτνίαηαν με τισ κεντρικζσ οδικζσ αρτθρίεσ.

Tο άλογο ςτον πόλεμο Ακόμθ ςθμαντικότεροσ απ' ό,τι ςτο ταχυδρομείο ιταν ο ρόλοσ του αλόγου ςτον πόλεμο. Mε τθ λιξθ τθσ αρχαιότθτασ και τθ ςταδιακι μετάβαςθ ςτθ μεςαιωνικι εποχι αναπτφςςεται περιςςότερο το ιππικό. Προσ τθν κατεφκυνςθ αυτιν οδιγθςαν αφ' ενόσ μεν γενικότερεσ εξελίξεισ ςτθν κοινωνία, αφ' ετζρου δε το γεγονόσ ότι το Bυηάντιο είχε να αντιμετωπίςει λαοφσ που πολεμοφςαν κυρίωσ ζφιπποι, όπωσ οι Πάρκοι και οι Πζρςεσ, οι Άβαροι, οι Oφννοι, οι Άραβεσ, οι Σοφρκοι και, από τθν εποχι των ςταυροφοριϊν και μετά, οι Δυτικοί. Ζτςι, οι Βυηαντινοί ιταν υποχρεωμζνοι να προςαρμόηουν τισ ςτρατιωτικζσ τουσ δυνάμεισ και τθν τακτικι τουσ ςτον τρόπο πολζμου του αντιπάλου. Διζκεταν ελαφρφ, ευκίνθτο ιππικό, αλλά και κωρακιςμζνεσ ζφιππεσ μονάδεσ. Ήταν επιτακτικι θ ανάγκθ ςυνεχοφσ ςυντιρθςθσ πολλϊν ίππων και μάλιςτα τζτοιων που να μποροφν να ανταποκρίνονται ςτθν αντιμετϊπιςθ ξαφνικϊν και γριγορων επικζςεων, άλλων που κα μετζφεραν τουσ «πανςίδθρουσ ιππείσ», κακϊσ και «παριππίων», δθλαδι αλόγων κατάλλθλων για βοθκθτικι χριςθ ςτισ εκςτρατείεσ. Είναι λοιπόν κατανοθτό ότι ςτο Bυηάντιο εκτρζφονταν διάφορα είδθ ίππων - ζτςι ειςιλκε ςτθ μεςαιωνικι ελλθνικι γλϊςςα, μαηί με άλλα πολλά δάνεια, και θ αραβικι λζξθ «φαρί». Παράλλθλα προσ τισ δικζσ του ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ το Bυηάντιο προςελάμβανε ξζνουσ μιςκοφόρουσ, ςυχνά κατά ομάδεσ και μάλιςτα προερχόμενουσ από γειτονικοφσ νομαδικοφσ λαοφσ, οι οποίοι κατά κανόνα ζφιπποι αντιμετϊπιηαν παρόμοιου τφπου εχκροφσ τθσ αυτοκρατορίασ. Mε τον τρόπο αυτόν προζκυπταν και ανανεϊνονταν ςτο Βυηάντιο οι ράτςεσ των αλόγων.

΢ε ειδικά ςτρατιωτικά εγχειρίδια παραδίδονται οδθγίεσ για τθν εκγφμναςθ των ιππζων, ϊςτε να είναι ςε κζςθ να πολεμοφν υπό διάφορεσ ςυνκικεσ ζφιπποι, κακϊσ και για τισ κινιςεισ τακτικισ του ιππικοφ, πλθροφορίεσ που μαρτυροφν τθ ςθμαςία των αλόγων για το ςτράτευμα, αλλά και τθν εναςχόλθςθ των Βυηαντινϊν με τθν εκπαίδευςθ ίππων και ιππζων. αναφζρω εδϊ μερικζσ λεπτομζρειεσ που μασ παραδίδουν τα κείμενα, οι οποίεσ οπωςδιποτε ιςχφουν όχι μόνο για το Bυηάντιο, αλλά και για άλλουσ πολιτιςμοφσ: ΢φμφωνα με ςυγκεκριμζνεσ οδθγίεσ, όταν άρχιηε θ επίκεςθ του εχκρικοφ ιππικοφ, ζπρεπε να βάλλουν με τα τόξα εναντίον των αλόγων του, ζπρεπε να ςκάβουν ςτο ζδαφοσ παγίδεσ, τουσ λεγόμενουσ «ιπποκλάςτεσ», για να πζφτουν μζςα τα άλογα των αντιπάλων τθν ϊρα τθσ ςφγκρουςθσ, δεν επιτρεπόταν να ποτίηουν τα άλογα με άφκονο νερό, ϊςτε να μθν το ςυνθκίηουν και να μποροφν να αντζχουν απότιςτα επί πολφ κατά τθ διάρκεια τθσ μάχθσ ι ςε άνυδρεσ περιοχζσ, ςυχνά, όταν αναγκάηονταν να αφιςουν πίςω τουσ τα ηϊα, τουσ ζκοβαν τουσ τζνοντεσ των γονάτων («αγκυλοκοπείν»), για να τα αχρθςτεφςουν ϊςτε να μθν μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν από τον αντίπαλο.

΢τον ςτρατό, εκτόσ από τα πολεμικά άλογα, τουσ «ίππουσ τραχείσ και ευτόνουσ» ι «ςελλάρια», ευρζωσ ςε χριςθ ιταν οι «ίπποι ςαγματάριοι», τα «παρίππια», τα «παραςυρτά», τα «αδζςτρατα», άλογα, δθλαδι, τα οποία μαηί με τα «μωλάρια» και τα «βορδϊνια»

χρθςίμευαν κατά τθ διάρκεια εκςτρατειϊν για τθ μεταφορά των εφοδίων. Τπιρχαν ειδικοί ιπποκόμοι, τα «παλλθκάρια», οι «παίδεσ» ι οι «υπουργοί» των πθγϊν μασ, που ιταν επιφορτιςμζνοι με τθ φροντίδα των αλόγων γενικότερα και ακολουκοφςαν τουσ πολεμιςτζσ μαηί με τα υποηφγια.

Tα βαςιλικά άλογα

Xρυςό μετάλλιο του Kωνςταντίνου Aϋ (306-337), χρονολογία κοπισ: 330. O κεμελιωτισ τθσ Ανατολικισ Pωμαϊκισ αυτοκρατορίασ εικονίηεται ζφιπποσ κριαμβευτισ, ενϊ προπορεφεται Nίκθ κρατϊντασ τον ςτζφανο τθσ δόξασ.

Ιδιαίτερα ενδιαφζρουςα είναι θ παρουςίαςθ των προετοιμαςιϊν που ζπρεπε να γίνουν και των εφοδίων που ζπρεπε να ετοιμαςκοφν, όταν επρόκειτο να εκςτρατεφςει ο αυτοκράτορασ, ςε ςφντομο ζργο που ςυνζγραψε ο Κωνςταντίνοσ Zϋ Πορφυρογζννθτοσ (913-959). Εκεί αναφζρονται, μεταξφ των άλλων, τα «βαςιλικά ιππάρια» και τα «παραςυρτά», τα οποία ςυχνά προορίηονταν για δϊρα ςε ξζνουσ θγεμόνεσ. Tα βαςιλικά άλογα, όταν περιζρχονταν ςτον αυτοκρατορικό ςτάβλο, ζπρεπε να είναι μεταξφ πζντε και επτά ετϊν. ΢φραγίηονταν ςτα καποφλια και από τισ δφο πλευρζσ και αμζςωσ ευνουχίηονταν, ϊςτε να είναι πιο πεικαρχθμζνα. απαγορευόταν ρθτϊσ να κατζχει οποιοςδιποτε άλογο με τθ «βαςιλικιν βοφλλαν». Επιφορτιςμζνοι με τθ φροντίδα των βαςιλικϊν αλόγων ιταν οι «ςτράτορεσ», ενϊ επικεφαλισ του αυτοκρατορικϊν ςτάβλων ιταν ο «κόμθσ των ςτάβλων». Γενικότερα, το άλογο κεωρείτο αντάξιο του αυτοκρατορικοφ κφρουσ και, βζβαια, των ςτρατιωτικϊν θγετϊν. Πολλζσ είναι οι παραςτάςεισ που εμφανίηουν τον βαςιλζα ζφιππο, και πλικοσ οι εικόνεσ των ςτρατιωτικϊν αγίων ωσ καβαλάρθδων. Για τθν εκτροφι αλόγων και άλλων υποηυγίων και τθ διάκεςι τουσ ςτον ςτρατό αλλά και το ταχυδρομείο υπεφκυνοσ ιταν ο «λογοκζτθσ των αγελϊν». Εκτόσ όμωσ από τον οργανωμζνο και ςτακερό αυτόν τρόπο εξαςφάλιςθσ αλόγων από τα κρατικά ιπποφορβεία, υπιρχε και ο άλλοσ τρόποσ. με τον πλθκυςμό που ιταν υποχρεωμζνοσ να προςφζρει άλογα ςτθν υπθρεςία του ταχυδρομείου και ο οποίοσ αντιςτοιχοφςε ςε ζνα είδοσ φορολογίασ. H Εκκλθςία ςυχνά υποχρεωνόταν να διακζτει υποηφγια ςτον ςτρατό. Δεν ιταν πάλι ςπάνιεσ οι περιπτϊςεισ που καταβάλλονταν χριματα αντί τθσ διάκεςθσ αλόγων. O εκάςτοτε ςτρατθγόσ του Θζματοσ (επαρχία) ιταν επιφορτιςμζνοσ με τισ ανάλογεσ ενζργειεσ, προκειμζνου να ςυγκεντρωκεί από το Θζμα του ο προβλεπόμενοσ αρικμόσ ηϊων.

Παράλλθλα υπιρχε θ υποχρζωςθ, κατά τον 9ο και τον 10ο κυρίωσ αιϊνα, να προςζρχονται οι ςτρατιϊτεσ του επαρχιακοφ (κεματικοφ) ςτρατοφ με τον οπλιςμό και το άλογό τουσ ςτο ςτράτευμα. Μάλιςτα, αν ιταν βαριά οπλιςμζνοι, υπό οριςμζνεσ προχποκζςεισ ζπρεπε να διακζτουν οι ίδιοι επιπλζον βοθκθτικό άλογο και υπθρζτθ. Οι υποχρεϊςεισ αυτζσ αποτελοφςαν μεγάλο οικονομικό βάροσ ςτον ςτρατιϊτθ αυτισ τθσ κατθγορίασ, που όφειλε να εξοπλιςκεί μόνοσ του. αν μάλιςτα ςυνζβαινε να φονευκεί το άλογό του ςτθ μάχθ ι λόγω τραυματιςμοφ να μθν είναι ςε κζςθ να λάβει μζροσ ςτθν εκςτρατεία, ο ςτρατιϊτθσ ζπρεπε να φροντίςει για τθν αντικατάςταςι του. Kάτι τζτοιο αποτελοφςε μια τόςο δυςβάςτακτθ οικονομικι επιβάρυνςθ, ϊςτε ςυχνά ςιμαινε τθν οικονομικι καταςτροφι του υποχρζου και, επιπλζον, τθ μετακίνθςι του από το ιππικό ςτο πεηικό.

H τιμι των αλόγων ςτο Bυηάντιο, όπωσ ταιριάηει ςτθ ςθμαςία για τον άνκρωπο και τθν αξία που είχαν τα άλογα μζχρι ακόμθ και πριν από περίπου ζναν αιϊνα, ιταν υψθλι. Oι πολεμικοί ίπποι κόςτιηαν 15-20 χρυςά νομίςματα, όςο περίπου, ςφμφωνα με υπολογιςμοφσ, το ετιςιο κόςτοσ διαβίωςθσ μιασ τετραμελοφσ φτωχισ οικογζνειασ ςτθ βυηαντινι φπαικρο. Φυςικά, ζνα άλογο για αγροτικζσ εργαςίεσ -ανάλογα βζβαια με τθν κατάςταςι του- κόςτιηε πολφ λιγότερο. αντίςτοιχα προσ τθν αξία τουσ ιταν και τα ζξοδα ςυντιρθςισ τουσ. ΢ϊηεται ςυγκεκριμζνθ οδθγία, ςφμφωνα με τθν οποία ςτα άλογα εργαςίασ και τα μουλάρια δινόταν «ταγι» κατά 1/3 μειωμζνθ ςε ςφγκριςθ με τα «ςελλάρια». Αρκετοί και ενδιαφζροντεσ είναι οι μεςαιωνικοί όροι που ςχετίηονται με τθν ιπποςκευι. Hδθ ςτον 6ο αιϊνα αναφζρονται ςε βυηαντινι πθγι «ςιδθρά πζταλα», τα οποία απαντοφν αργότερα και ωσ «ςελθναία», λόγω του ςχιματοσ (μιςοφζγγαρο) που ζχουν. Γφρω ςτο ζτοσ 600 εντοπίηεται ςε βυηαντινό κείμενο μία από τισ πρϊτεσ μαρτυρίεσ για τθ χριςθ αναβολζα ςε ευρωπαϊκό ζδαφοσ, αναφζρεται ωσ ςιδερζνια «ςκάλα». Oι ςζλλεσ είχαν «επιςζλλια», «εμπροςκοκοφρβια» και «οπιςκοκοφρβια», που το μζγεκόσ τουσ εξαρτιόταν από τον τφπο του αλόγου, και αυτόσ πάλι από το βάροσ του οπλιςμοφ του καβαλάρθ και τον ρόλο του ςτθ μάχθ: ο «κατάφρακτοσ», π.χ., χρειαηόταν υψθλζσ αψίδεσ ςτθ ςζλλα του, ϊςτε να ςτθρίηεται καλφτερα.

Xαλινάρια, «καπίςτρια», «λωρόςοκκα» (πζτςινοι ςάκοι), «ςελλοποφγγια» (ςακίδια όπου μεταφζρονταν λίγα τρόφιμα), «πζδικλα» και πτερνιςτιρεσ, αναφζρονται ςυχνά ςτα κείμενα τθσ εποχισ. Διακζτουμε επίςθσ πλθροφορίεσ για τθ κωράκιςθ των πολεμικϊν αλόγων, θ οποία, ανάλογα με το ςτρατιωτικό ςϊμα ςτο οποίο ανικε ο καβαλάρθσ, αποτελείτο από προςτατευτικά ςτοιχεία του μετϊπου, του ςτικουσ και του τραχιλου, καταςκευαςμζνα από ςίδερο ι από ανκεκτικό φφαςμα. ΢ε παρελάςεισ και άλλεσ επίςθμεσ ευκαιρίεσ τα άλογα ςτολίηονταν με φάλαρα και άλλα διακοςμθτικά ςτοιχεία, ενϊ, βζβαια, τα βαςιλικά άλογα διζκεταν τα αντίςτοιχα κοςμιματα.

«Kαβαλικεφει ο αμιράσ, εισ αυτόν υπαγαίνει. Φαρίν εκαβαλίκευςεν φιτυλόν και αςτεράτον ομπρόσ εισ το μετϊπιν του χρυςόν αςτζραν είχεν, τα τζςςερά του ονφχια αργυροτςάπωτα ιςαν, καλιγοκάρφια ολάργυρα ιτον καλιγωμζνον, θ ουρά του ςμυρνωμζνθ ιτον, με το μαργαριτάριν. Πραςινορόδινοσ αετόσ 'ς τθν ςζλαν εξοπίςω, και ιςκιάηει τασ κουτάλασ του εκ του ιλιου τασ ακτίνασ.»

Bαςίλειοσ Διγενισ Ακρίτασ Tαξιάρχθσ Κόλλιασ-Kακθγθτισ του Bίου και του Πολιτιςμοφ των Bυηαντινϊν Φιλοςοφικι ΢χολι του Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν.

Ιππικό ςτο Βυηάντιο Κατάφρακτοι

Φωτογραφία από το βιβλίο, Ο Βυηαντινόσ ΢τρατόσ 886-1118 των Ian Heath & Angus McBride, Εκδόςεισ Αψίδα.

Οι κατάφρακτοι ιταν μονάδα βαρζωσ ιππικοφ του βυηαντινοφ ςτρατοφ. Οι κατάφρακτοι ιππείσ εμφανίηονται ωσ ςτρατιωτικι μονάδα και ωσ όροσ ςτθν ιςτορία, ςτο βαςίλειο των Πάρκων, τον 3ο αι. π.Χ.. ΢τθ ςυνζχεια χρθςιμοποιοφνται τόςο από το βαςίλειο των ΢ελευκιδϊν, όςο και από τουσ ΢αςςανίδεσ τθσ Περςίασ, αλλά και από τουσ Ρωμαίουσ. ΢τθν Ανατολικι Ρωμαϊκι αυτοκρατορία (Βυηαντινι), παρότι δεν ζπαψε ποτζ θ χριςθ διαφόρων μορφϊν βαρζωσ ιππικοφ, επανεμφανίηονται τον 10ο αιϊνα. Σο όνομα αυτό διατθρικθκε από τθν κλαςςικι αρχαιότθτα μζχρι και το τζλοσ του Μεςαίωνα. Αρχικά ο όροσ περιζγραφε ζνα είδοσ κωράκιςθσ που προςτάτευε ολόκλθρο το ςϊμα του ιππζα και του ίππου του. Αργότερα χαρακτιριηε τον ίδιο τον ιππζα. Οι κατάφρακτοι ιταν τρομεροί αλλά και πεικαρχθμζνοι πολεμιςτζσ. Άνκρωποσ και άλογο ιταν βαριά κωρακιςμζνοι, και οι ιππείσ ζφεραν λόγχεσ, τόξα και δευτερεφοντα όπλα. Ήταν λιγότερο ευζλικτοι από άλλουσ ιππείσ αλλά θ αποτελεςματικότθτά τουσ ςτο πεδίο τθσ μάχθσ ιταν καταςτροφικι. Οι βαρφτερα οπλιςμζνοι κατάφρακτοι λζγονταν Κλιβανοφόροι ι Κλιβανάριοι. Με τον καιρό το όνομα των Καταφράκτων επικράτθςε να περιγράφει και τισ δφο κατθγορίεσ ιππζων.

Ενδυματολογικι ζρευνα-εικονογράφθςθ του Χριςτου Γιαννακόπουλου για τισ Εκδόςεισ Περιςκόπιο

Κλιβανοφόροσ ι Κατάφρακτοσ Λογχοφόροσ ιππζασ (970-1071 μ.Χ.). Οι Βυηαντινοί Κλιβανάριοι αποτελοφςαν αναβίωςθ των Ρωμαίων ομολόγων τουσ που είχαν εκλείψει μετά τον 6ο αι. Ζφεραν "κλιβάνιον" από μεταλλικζσ πλάκεσ ποκ κάλυπτε το μεγαλφτερο μζροσ του ςϊματοσ, αρκρωτζσ κωρακίςεισ ςτουσ βραχίονεσ και ςτισ κνιμεσ και αλυςιδωτό κϊρακα. Ζνα εφαπλωματοποιθμζνο "επιλωρίκιο" φερόταν πάνω από το κλιβάνιο με απϊτερο ςκοπό να απομακρφνει το ενδεχόμενο υπερκζρμανςθσ των μεταλλικϊν πλακϊν από τθν θλιακι ακτινοβολία. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ο ςυγκεκριμζνοσ τφποσ πανοπλίασ ονομαηόταν «κλιβάνιον», λζξθ που προζρχεται από τον αρχαιοελλθνικό όρο «κλίβανοσ» (δθλαδι φοφρνοσ). Χαρακτθριςτικό γνϊριςμα τθσ ςτολισ των ιππζων τθσ μζςθσ περιόδου είναι και τα «τουφία» (επιχρωματιςμζνοι κφςανοι από αλογότριχεσ) που κρζμονται από τουσ ϊμουσ και περιγράφονται για πρϊτθ φορά ςτα «Σακτικά» του Λζοντοσ του ΢Σϋ.

Βανδοφόροσ (Σθμαιοφόροσ) Κλιβανάριοσ ιππζασ τθσ εποχισ του Ιουςτινιανοφ (6οσ αι. μ.Χ.) Ο ιππζασ που απεικονίηεται αντιπροςωπεφει μια από τισ επίλεκτεσ μονάδεσ του πρϊιμου βυηαντινοφ ςτρατοφ. Φζρει ςφνκετθ αμυντικι κωράκιςθ από μεταλλικά ελάςματα που προςτατεφουν τα άκρα, φολιδωτό λωρίκιο και αλυςιδωτό κϊρακα. Φζρει κράνοσ τφπου spagenhelm με αλυςιδωτι κουκοφλα και χρθςιμοποιεί μικρι ςτρογγυλι αςπίδα επιηωγραφιςμζνθ με κρθςκευτικζσ παραςτάςεισ. Οι επίλεκτοι ιππείσ τθσ περιόδου ιταν εκπαιδευμζνοι να πολεμοφν με όλουσ τουσ τφπουσ αγχζμαχων και εκθβόλων όπλων όπωσ και οι Πζρςεσ ομόλογοί τουσ. Ενδυματολογικι ζρευνα-εικονογράφθςθ του Χριςτου Γιαννακόπουλου για τισ Εκδόςεισ Περιςκόπιο

Κατάφρακτοσ Πίνακασ του Αλζξανδρου Βαςιλόπουλου για τθ "΢ΣΡΑΣΙΩΣΙΚΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ"

Ιππζασ των αυτοκρατορικών "ταγμάτων", 9οσ αιώνασ Εικονογράφθςθ του Johnny Shumate για τισ εκδόςεισ ΠΕΡΙ΢ΚΟΠΙΟ

Κατάφρακτοσ ςτθ μάχθ ςτο Δυρράχιο (1081 μ.Χ.)

Ιππζασ κωρακοφόροσ (1204-1230) Ενδυματολογικι ζρευνα εικονογράφθςθ του Χριςτου Γιαννόπουλου για τισ εκδόςεισ ΠΕΡΙ΢ΚΟΠΙΟ

Ιππζασ κωρακοφόροσ (1204-1250 μ.Χ.) Ενδυματολογικι ζρευνα εικονογράφθςθ του Χριςτου Γιαννόπουλου για τισ εκδόςεισ ΠΕΡΙ΢ΚΟΠΙΟ

Επίκεςθ κατάφρακτων

Ιππζασ τθσ δυναςτείασ των Παλαιολόγων (1350-1400 μ.Χ.) Ενδυματολογικι ζρευνα εικονογράφθςθ του Χριςτου Γιαννόπουλου για τισ εκδόςεισ ΠΕΡΙ΢ΚΟΠΙΟ

Βουκελάριοι Οι βυηαντινοί βουκελάριοι αποτελοφςαν ζνα μεικτό τφπο ιππικοφ, ιδανικό για ανεξάρτθτεσ κεραυνοβόλεσ επιχειριςεισ. Ο οπλιςμόσ τουσ επζτρεπε να πολεμοφν και ωσ ιππικό κροφςθσ και ωσ ταχυκίνθτο ελαφρφ ιππικό, ανάλογα με τθν περίςταςθ. Ήταν επίλεκτοι ιππείσ που αποτελοφςαν τθ ςωματοφυλακι ςτρατθγϊν. Ο Βελιςάριοσ πρϊτοσ ςυγκρότθςε τμιμα βουκελάριων από γθγενείσ υπθκόουσ τθσ Αυτοκρατορίασ. Σο τμιμα αυτό με επικεφαλισ το Βελιςάριο, αρχικισ δφναμθσ 200 ανδρϊν, πολζμθςε κατά των βαρβάρων που παραβίαηαν το ςφνορο του Δοφναβθ και τουσ ςυνζτριψε. Αργότερα ςχθματίςκθκαν 5 βάνδα (τάγματα), ςυνολικισ δφναμθσ 1.500 ανδρϊν, τα οποία πολζμθςαν κατά των Περςϊν και των Βανδάλων και διακρίκθκαν ιδιαίτερα. Σο μυςτικό τθσ επιτυχίασ τουσ ιταν πάνω από όλα το ιςχυρό πνεφμα μονάδασ που είχαν αναπτφξει και θ ςκλθρι τουσ εκπαίδευςθ. Ήταν ικανοί να πλιξουν με τρία τουλάχιςτον βζλθ, ςε μία διζλευςθ, κινοφμενο ςτόχο, καλπάηοντασ με τθ μζγιςτθ δυνατι ταχφτθτα και κατόπιν να τον λογχίςουν.

΢τρατθγόσ Βελιςάριοσ

Βυηαντινι πανοπλία

Βυηαντινόσ αλυςιδωτόσ κώρακασ

Καταςκευάςτθκε από τον Δθμιτριο Κατςίκθ και εκτζκθκαν ςτο Dumbarton Oaks Research Library and Collection. Πρόκειται για ινςτιτοφτο του πανεπιςτθμίου Harvard.

Πανοπλία κατάφρακτου

Σο Μεςαίωνα, ζνα καλό πολεμικό άλογο ςτοίχιηε περίπου όςο ζνασ χρόνοσ απολαβϊν ενόσ μιςκοφόρου πολεμιςτι, και αν ιταν εξαιρετικό, πολφ περιςςότερο. ΢τθν Κωνςταντινοφπολθ, υπιρχαν ειδικοί εκτιμθτζσ, αποκαλοφμενοι «βόθροι» (!) που ζπρεπε να εκτιμοφν τθν αξία των αλόγων που πωλοφνταν, υποχρεωτικά ςτον Φόρο του Αμαςτριανοφ. Σα Ακριτικά Θζματα όφειλαν να προμθκεφονται άλογα με ζξοδα του κάκε ςτρατιϊτθ. Ο πλοφτοσ του πολεμιςτι εκεί κρίνονταν από τον αρικμό των αλόγων του. ("πολυκάβαλοι", "μεγαλοαλογάτοι") Ιδιαίτερθ μνεία γίνεται ςτα «αραβίτικα» άλογα, τα «φαρία» (θ λ. είναι Αραβικι). Κατά τεκμιριο, ςτα ακριτικά τραγοφδια το άλογο είναι πάντα μαφρο, εξ ου και αποκαλείται ςυχνά (ο) «μαφρος» .

Για τουσ λόγουσ που αναφζραμε θ εκτροφι του αλόγου περιορίηονταν μόνο ςτουσ πλοφςιουσ. Η ευαιςκθςία και οι απαιτιςεισ του ηϊου, οδιγθςαν ςυχνά τουσ πολεμιςτζσ να το ιππεφουν μόνο ςτθ μάχθ, μεταφερόμενοι εκεί με άλλο άλογο, ι μουλάρι, ι καμιλα, ςτθν περίπτωςθ των Αράβων. Ήταν μια πρακτικι κοινι τόςο ςτθν αρχαιότθτα όςο και τον Μεςαίωνα. Αναρωτιόμαςτε πραγματικά ποιοι ιταν οι λόγοι που οδιγθςαν ςτθν επιλογι του ςαν βαςικό πολεμικό ηϊο, από τθν αρχαιότθτα ωσ τον Πρϊτο Παγκόςμιο Πόλεμο, ενϊ παρουςίαηε τόςεσ ευαιςκθςίεσ και τόςεσ απαιτιςεισ ςε ςχζςθ με το μουλάρι, που επιπλζον, είναι και εξυπνότερο. Η μόνθ δυνατι απάντθςθ είναι ότι το άλογο, εξ αιτίασ ακριβϊσ των απαιτιςεϊν του, αλλά και τθσ αναμφιςβιτθτθσ ομορφιάσ του, ζγινε ςφμβολο ευγζνειασ, πλοφτου και κφρουσ. Η χριςθ του αλόγου ςτον πόλεμο, ιταν κζμα κοινωνικό, αιςκθτικό και πολιτιςτικό, και όχι πρακτικό. Άλλωςτε, ο πόλεμοσ τθν αρχαιότθτα, ενζπλεκε κφρια τα μζλθ τθσ Αριςτοκρατίασ ι επαγγελματίεσ μιςκοφόρουσ, και ςπάνια τον «απλό λαό», που δεν είχε δυνατότθτα να εκκρζψει άλογα. Ο άνκρωποσ είχε ςυνδζςει άρρθκτα τθν ηωι του με αυτό το ηϊο, χωρίσ καν να δεχτεί να εξετάςει παρεμφερείσ, πρακτικζσ λφςεισ. Ο Ιουλιανόσ ο Παραβάτθσ, για παράδειγμα, ςτθν ζπαρςι του, απαγόρευςε να διατθρεί το Παλάτι του μουλάρια, γαϊδοφρια ι βόδια, ακόμα και για μεταφορζσ, αφινοντασ μόνο τα άλογα. Ήταν μια ςπατάλθ που ζγινε για λόγουσ κφρουσ.