Moeder de gans by Ubel Smid

Berichten van Moeder de Gans Uitgave van Stichting Kinderboek Cultuurbezit Winsum

Jaargang 16 - no. 1 - Mei 2015

Uit het pand aan de Winsumer Hoofdstraat

De overdracht van de sleutel van het nieuwe pand van Het KinderBoekenHuis door de gemeente Winsum (burgemeester Michels) aan de voorzitter (Jan Kiewiet) en de secretaris (Harm Post).

et moet voor velen herkenbaar zijn; tegenslagen liggen op de loer bij een verbouwing of de bouw van een nieuw pand. En die ‘ijzeren wet’ heeft ook toegeslagen bij de verbouwing van het pand Kerkpad 2 tot ons KinderBoekenHuis. De vloer in dat gebouw blijkt niet sterk genoeg om de duizenden kilo’s aan boeken te dragen. Conclusie: moet dus versterkt worden. In technische zin is inmiddels een oplossing gevonden; met beton valt veel te doen! Maar het heeft ook andere consequenties en dan gaat het vooral om de gevolgen in de tijd. Was het aanvankelijk de bedoeling om voor de vakantie te verhuizen, nu zal de collectie van de stichting omstreeks september/oktober een andere plek krijgen. Maar - Johan Cruijff zei het al - tegenover elk nadeel staat een voordeel. Er is bijvoorbeeld meer tijd om de collectie te ‘screenen’; wat moet mee en welke boeken hoeven geen plaats te krijgen in het KinderBoekenHuis. Bovendien is het nu tijd om een finale uitverkoop te houden van de boeken die we in drieof viervoud in voorraad hebben. Via de website en natuurlijk ook in advertenties zullen we binnenkort aangeven wanneer de ‘leegverkoop’ op het programma staat. Tip: Houd dus onze website in de gaten!

Foto: Koos Boertjens

Van het financiële front zijn alleen maar goede tot zeer goede berichten te melden. Stichtingen en bedrijven hebben zeer positief gereageerd op onze verzoeken om financieel of in natura ‘iets’ te doen voor onze stichting. Zo levert het ict-bedrijf QNH Consultants uit Groningen de volledige infrastructuur (laptops etc.), voeren ingenieurs van Witteveen & Bos berekeningen uit, heeft de NAM een forse donatie gedaan en neemt Eska Graphic Board in Sappemeer de financiële kant van het (lopende) project met de basisschool De Tiggeldobbe in Winsum voor zijn rekening. Zie pagina 8 voor een volledig overzicht van stichtingen en bedrijven die de verbouwing van Kerkpad 2 mogelijk maken. Een goede zomerperiode toegewenst en in elk geval tot ziens bij de opening van het KinderBoekenHuis. Vanzelfsprekend volgt daarover meer in het augustusnummer van dit blad. Jan Kiewiet voorzitter Stichting Kinderboek Cultuurbezit Greetje Nijburg-Datema, directeur Stichting Kinderboek Cultuurbezit

HET MYSTERIE VAN DE DRIE FOTOOTJES

Boer. Binnenin is een naam overgeplakt: H. van Kuipers, Kamer 102, Wilgenbergh en het jaartal 1946.

e zou er een boekje over kunnen schrijven: Het mysterie van de drie fotootjes. Maar het is de werkelijkheid en het mysterie is nog steeds niet opgelost.

Als we het boekje doorbladeren blijkt het te gaan over de kinderen Piet en Lydie. En laat nu op twee van de fotootjes Piet en Lydie staan. Is het familie? Wie is tante Elly en en wie zijn Piet en Lydie en de ‘rest’?

Het Kinderboekenmuseum is in verband met de naderende verhuizing bezig lelijke, kapotte, niet meer te repareren boeken op te ruimen. Uiteraard kijken wij of er op onze verkoopafdeling nog goede exemplaren staan. Zo ook van het boekje Twee ongehoorzame kindertjes op reis van Joke A. Van Kuipers. Inderdaad bevond zich nog een betere uitgave tussen de verkoopboeken. Dus gauw omruilen.

Hoe komt het boekje in ons bezit? Hebben de foto’s emotionele waarde? Is er nog familie? Leeft de schrijfster nog? Allemaal vragen waar we een antwoord op willen. RTV Noord werd ingeschakeld. In het radioprogramma Noord en Ommeland op de zaterdagmiddag mag collega Ubel Smid zijn verhaaltje vertellen. Ook omroep MAX is geïnteresseerd. Een tijdje horen we niets tot er een mailtje komt van iemand die de oproep op RTV Noord had gehoord. Hij stortte zich in het mysterie, zocht in oude kranten en op Google en ontdekte dat Johanna Adriana van Mierlo-van Kuipers in 2008 op 91-jarige leeftijd was overleden in Groningen. Ze is begraven in Woltersum. Mevrouw Van Mierlo blijkt in Oude Pekela en Woltersum predikant te zijn geweest van de Nederlands Hervormde Kerk. Ze had geen kinderen. Opgegroeid in Rotterdam, theologie gestudeerd in Libanon. Ze heeft veel kinderboeken geschreven. Maar we zijn er nog steeds niet achter wie nu Piet en Lydie, tante Elly en ‘de rest’ zijn.

Toen we het boekje opensloegen ontdekten we voorin drie oude familiefoto’s uit 1946, waaronder namen en gebeurtenissen geschreven. Het mysterie werd nog groter door het plakkertje op het titelblad met de naam J.A. van Mierlo-van Kuipers uit Ten

Kleny de Jonge-Bimolt

LEONARD ROGGEVEEN door Dolf Verroen

k weet niet meer in welk jaar ik Leonard Roggeveen heb geïnterviewd. Vermoedelijk tussen 1948 en 1950. Hij was in elk geval nog niet afgekeurd voor de hartkwaal waaraan hij in 1959 61 jaar oud - zou sterven. Ik mocht pas na vieren komen; tot die tijd had hij school.

in Den Haag, over de welgestelde buurt waarin hij woonde - de Vogelwijk vlak bij de duinen - en dat hij elke dag na schooltijd in de huiskamer thee dronk en dan naar zijn werkkamer ging om minstens een paar bladzijden te schrijven. Hij vertelde niet vervelend of onsympathiek, toch alsof hij zich voor alles een tien gaf. Terwijl we door het doodstille huis naar zijn werkkamer liepen, vertelde hij dat hij eigenlijk altijd inspiratie had, dat de verhalen over de zeven jongens echt in Duinoord speelden, een volkswijk tussen Scheveningen en de Vogelwijk. Ik herinner me niet veel meer van het gesprek - het was ook nauwelijks een gesprek - het was meer een monoloog vanachter zijn schrijftafel. Hij was daar gaan zitten alsof hij wilde laten zien hoe hij werkte. ‘Altijd vanuit het kind. Ik ben niet een volwassene die zich voorover buigt naar het kind toe.’ Zo ongeveer althans. Het verwondert me achteraf ook niet dat hij Nynke van Hichtum aanhaalde, in die jaren nog zeer beroemd door het prachtige Afke’s Tiental.

Harry Mulisch en ik waren in onze schooljaren fervente lezers van Roggeveen. Mulisch van Bram Vingerling om zijn uitvindingen, ik vooral van De zeven jongens van Duinoord. Het zijn van die boeken waarin je kunt wonen, eenvoudig, veilig, warm. Ik denk dat zijn boeken onbewust een voorbeeld voor me zijn geweest, maar helaas, ik leef in een andere wereld dan Roggeveen en mijn boeken werden gelukkig heel anders.

Ik weet nog dat ik me een schrijver als Leonard Roggeveen heel anders had voorgesteld. Vooral zijn omgeving verbaasde me: de ordelijke kamer, alles goed onderhouden en op zijn plaats. Geen rommeligheid, geen slordigheid, geen avontuurlijkheid..

Hij was een kleine gezette man, levendig, praatgraag en op een aardige manier ijdel. Trots vertelde hij over zijn school, een volksschool op de Escamplaan

Toen hij het interview als klaar beschouwde - ‘Ik moet nu weer aan het werk. Ik sla echt geen 3

dag over.’- liet hij me zijn boekenkast zien. Zo’n geschulpte linnenkast die bijna alle ouders vroeger op hun slaapkamer hadden. Hij had er glas in laten zetten, zodat de volle boekenplanken duidelijk in het zicht stonden. ‘Hier staan alle drukken en vertalingen,’ zei hij trots. ‘Ik heb ze allemaal bewaard.’

Een aangename verrassing

ij, twee studenten uit Groningen, hebben meegewerkt aan een onderzoek naar leefbaarheid in onder andere de gemeente Winsum. Zo kwamen wij op een dag op bezoek bij Stichting Kinderboek Cultuurbezit. Hier hebben wij gesproken met Greetje Nijburg. Zij nam ons mee naar een ruimte waar wij haar mochten interviewen. Aanvankelijk wisten we niet zo goed wat we moesten verwachten van de stichting, maar we keken onmiddellijk onze ogen uit: kasten vol prachtige oude kinderboeken en vitrines met geweldige pop-up sprookjesboeken.

Toen ik op straat stond wist ik het niet meer. Zo’n druk, doenerig mannetje had ik niet bedacht. Toch had ik het kunnen weten. Zijn oeuvre is onvoorstelbaar. Hij schreef 145 kinderboeken. Hij maakte toneelstukken, zat in de redactie van Kris Kras, het nooit overtroffen tijdschrift voor kinderen, hij werkte mee aan Het Kind, een pedagogisch tijdschrift. Hij hield lezingen en had wekelijks een kinderprogramma op de radio, de Schoolbel, waar hij met kinderen over de meest uiteenlopende onderwerpen praatte. Zo iemand kan niet de kunstenaar uithangen. Hij was een ambachtsman in hart en nieren. De ontmoeting was geen teleurstelling, eerder een beetje bevreemdend omdat ik mij een totaal ander mens had voorgesteld. Ik leef nog steeds met zijn boeken: het geheim van de schrijver.

Vol enthousiasme sprak Greetje over het museum. Ze vertelde ons over de boeken die ze in de collectie hadden en over magazijnen met dubbele exemplaren voor de verkoop. Onze nieuwsgierigheid groeide en we werden dan ook direct uitgenodigd voor een rondleiding. Na het interview nam ze ons mee naar beneden, waar stellages vol met boeken voor de verkoop stonden. Greetje zag de bewondering in onze ogen en zei ons dat we elk een boek mochten uitkiezen. Dit lieten wij ons geen tweede keer zeggen. Maar voordat wij gingen rondsnuffelen, nam ze ons mee naar het museum op de eerste etage. Hier werden we wederom overdonderd met de mooiste exemplaren: van Annie M.G. Schmidt tot Godfried Bomans. We werden gastvrij ontvangen door de collega’s van Greetje en we kregen zelfs een kopje soep. Na de soep hebben we in het museum wat leuke ansichtkaarten gekocht en vervolgens gingen wij weer naar de kelder om alle boeken eens bij langs te gaan. Het lukte ons niet om er één uit te zoeken want het aanbod was te groot. Uiteindelijk vertrokken we dolgelukkig met elk vier boeken voor een zacht prijsje. Het was dat we nog een andere afspraak hadden, maar anders waren we zeker langer gebleven. Het is absoluut de moeite waard voor jong en oud! We zullen het nieuwe pand ook zeker een keer een bezoekje brengen. Machteld Nap en Ilse van der Wal 4

DE SCHEEPSJONGENS VAN BONTEKOE Johan Fabricius

Het standbeeld van ‘De scheepsjongens van Bontekoe’ Hajo, Rolf en

Padde in Hoorn.

n deze nieuwe rubriek belichten wij een kinderboek dat bij velen jeugdherinneringen oproept. Deze keer het jongensboek ‘De scheepsjongens van Bontekoe’ door Johan Fabricius.

De ‘Nieuw Hoorn’ met zijn 206 opvarenden heeft veel proviand aan boord. Zoals 37.000 pond hard brood, 85 ton gezouten vlees, 70 ton spek, 1800 vaten wijn, 2250 liter brandewijn, 32.000 liter bier, 62.000 liter water, 32.500 pond stokvis, kaas, ham, erwten, bonen, gort en slechts twee vaten wortelen. Veel vitamine C zit hier niet in, zodat er scheurbuik uitbreekt. Het aantal patiënten loopt op tot zeker veertig. Nadat Kaap de Goede Hoop in zicht is negeert Bontekoe de roep om verversing van zijn proviand, aangezien hij de wind vol in de zeilen heeft. Hij besluit door te varen naar Madagascar en daarna weer door (ook zonder verversing) naar het eiland Réunion. Bontekoe vond het eerst te gevaarlijk om hier aan land te gaan, maar door de zieke opvarenden moest hij dit besluit opgeven. Aan land voelen de zieken zich direct al een stuk beter, vooral doordat er volop vers water en voeding is.

Het spannende jongensboek of heldenboek is een geromantiseerd verhaal over de vermoedelijk spectaculairste scheepsramp uit de Nederlandse geschiedenis. Hierbij wordt verslag gedaan van de terugreis van schipper Bontekoe, die in de buurt van Madagascar bijna zijn met kostbare specerijen volgeladen schip ‘Hollandia’ verspeelde. Als ‘centsprent’ was het oorspronkelijke verhaal uit 1646 één van de eerste Hollandse stripverhalen. Fabricius gebruikte een deel van het journaal van Bontekoe als basis voor de spannende verhalen van de legendarisch geworden scheepsjongens Padde, Hajo en Rolf. Talloze jeugdige lezers hebben de belevenissen van het drietal gevolgd, niet wetend dat de drie echte opvarenden van de ‘Nieuw Hoorn’ met wie het heel slecht is afgelopen, model hebben gestaan voor die vrolijke jongens. De rampreis van de ‘Nieuw Hoorn’ begint al niet best. Op 5 januari 1619, een dikke week na het vertrek van Texel, komt het scheepje zuidelijk van Engeland in een grote storm terecht. De grote mast breekt, het schip maakt water, de toestand aan boord wordt bijna onhoudbaar. Dan gaat de wind liggen en kan het schip worden gerepareerd.

De laatste afbeelding van de Dodo geschilderd door C. Edwards in 1750.

Er was genoeg eetbaars op dit eiland zoals: vette ganzen, smakelijke papegaaien en dodo’s. Deze laatste vogels, die niet konden vliegen, waren een gemakkelijke prooi voor de zeelieden. Ubel Smid

De tocht naar - in eerste instantie - Kaap De Goede Hoop verloopt redelijk voorspoedig, afgezien van een lange periode van windstilte.

Vervolg in het volgende nummer van Moeder de Gans. 5

LAMPENKAPPEN VOOR KINDERBOEKENHUIS L eerlingen van de basisschool De Tiggeldobbe in Winsum zijn begonnen aan een nieuwe serie workshops voor het KinderBoekenHuis. Nadat ze eerder wegwijzers hadden gemaakt die na een projectweek waren gepresenteerd, hebben de scholieren zich nu gestort op het maken van lampenkappen voor het nieuwe onderkomen van de stichting. En ook nu weer vormt de overtollige boekenvoorraad van de stichting de basis van hun activiteiten. Onder leiding van kunstenaar Volken de Vlas wordt door de groepen 6, 7 en 8 gewerkt aan het project. Foto: Koos Trouw

OUDE HERINNERINGEN LEVEN WEER Stichting Vrienden van De Twaalf Hoven exposeert in de vitrines van het gelijknamige verpleegtehuis in Winsum geregeld boeken - foto’s - prenten etc. Voor de bewoners zijn afbeeldingen uit het verleden zeer herkenbaar. Met wisselende thema’s staat op dit moment ‘Koningsdag’ centraal. Hierbij een foto met een bijzondere stamboom familieprent van het Koninklijk Huis - het traditionele vlaggetjessteken, een beker die op de scholen werd uitgereikt en boeken over het Koninklijk Huis. Namens de bewoners van De Twaalf Hoven hartelijk dank voor het lenen van de prachtige spullen en de prettige samenwerking met de vrijwilligers van Stichting Kinderboek Cultuurbezit. Stichting V.V.T.H. Janny Wouda

UIT DE SCHATKAMER Wat staat er zoal in de boekenkasten in het pand aan de Winsumer Hoofdstraat? Op deze pagina proberen wij u een indruk te geven van de ‘schatten’ die de stichting in haar bezit heeft. Het is in mei zeventig jaar geleden, dat het laatste deel en daarmee heel Nederland, werd bevrijd van de Duitse overheersing. Daarover is heel veel geschreven. Ook de kinderboekenwereld bleef hierin niet achter. Jan Terlouw, Clara AsscherPinkhoff, W.G. v.d. Hulst en vele anderen hebben hierover verhaald. Bovenaan staat natuurlijk Het Dagboek van Anne Frank, dat zo’n beetje iedere Nederlander heeft gelezen. Voor deze rubriek ging mijn aandacht uit naar Anne de Vries (Bartje). Van hem vond ik in onze collectie een oorlogstrilogie getiteld Reis door de nacht. Deze trilogie is onderverdeeld in de boeken De duisternis in, De storm steekt op en Ochtendgloren. De Drentse auteur schreef deze ‘juweeltjes’ op verzoek van de Stichting 1940-1945. Later kwam er nog een vierde deel bij De nieuwe dag. En dit laatste boek gaat naar de climax: de bevrijding. De boeken van Anne de Vries zijn vooral bedoeld voor de oudere jeugd.

Schoolmeester Muys

De familie De Boer staat centraal in deze ‘trilogie plus een’. Vader, moeder en vijf kinderen zijn net verhuisd van Zeist naar een dorp op het Drentse platteland. Dan breekt de oorlog uit. Oudste zonen Jan en Frits en onderduiker Wim, die vanuit het gebombardeerde Rotterdam via Groningen bij de De Boertjes terechtkomt, zijn de hoofdpersonen. Wim wordt zo’n beetje het zesde kind. In het dorp, waar veel NSB’ers wonen, is het oppassen geblazen. Thuis mag je wel nsb’ertjes (koekjes) eten, Hitler Foetsiemoetie of Winnetoetinie noemen, maar het gevaar loert overal. Zo is daar op school meester Muys, die enorm wordt gewantrouwd en daarom gemeden, maar later blijkt de goede man in het verzet te zitten en onderduikers te hebben gered. Hij wordt afgevoerd naar een concentratiekamp.

Het hoofdbestuur van de Stichting 1940-1945 over de schrijver: Helden kunnen ook bang zijn. Wie zou het niet zijn als hij zijn leven moet wagen? Maar ze wisten hun angst te overwinnen door hun geloof, door hun liefde voor de vrijheid of door hun medelijden met verdrukte medemensen. Van die doodgewone en toch heldhaftige mensen vertelt Anne de Vries in deze boeken. Hij doet dat eenvoudig en boeiend en waar. Wie die prachtige verhalen leest mag denken: zó is het geweest, zó was die tijd en zó waren die mensen. En die zal er dan dankbaar voor wezen, dat er zulke mannen en vrouwen in Nederland geweest zijn. En fier, dat hij zelf ook een Nederlander is!

Spannend is ook de reis dwars door Friesland naar Rotterdam, die uiteindelijk via een bootje vanuit Kampen plaatsheeft omdat ze eerst bij Meppel stranden en vervolgens bleek ook de Afsluitdijk al te zijn afgesloten. Alle boeken zijn zo boeiend geschreven, dat je aandacht geen moment verslapt. Zo wordt Jan nog opgepakt, maar weet te ontsnappen en wordt gered door een boerenfamilie op de Veluwe en komen in De nieuwe dag Wim (inmiddels luitenant in het Canadese leger) en Jan (ondercommandant BS) elkaar weer tegen, halen ze vader uit een concentratiekamp en keert een deel van de familie De Boer terug naar hun hoeve in Drenthe.

Kleny de Jonge-Bimolt

KAARTEN en boekenleggers van KINDERBOEK CULTUURBEZIT

LEDEN COMITÉ VAN AANBEVELING Mevrouw Els van Eijck van Heslinga, Harm de Jonge, Dhr. Jan Jutte, Dhr. Jaap Kramer, Dhr. Dolf Verroen, Dhr. Jean Pierre Rawie, Dhr. Wim Daniëls.

BESCHERMVROUWE Mevrouw L. Vonhoff-Luyendijk, voormalig lid Eerste Kamer

Dankzij onderstaande bedrijven, overheden en fondsen komt het KinderBoekenHuis tot stand:

e 8 kaarten en 10 boekenleggers zijn te koop in ons KinderBoekenHuis.

Prins Bernhard Cultuurfonds J.B. Scholtenfonds Gemeente Winsum Levende dorpen provincie Groningen Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) Fonds Rabobank Noordenveld West-Groningen Stichting Cultureel Erfgoed Noordwest-Groningen Virol Scheemda Ingenieursbureau Witteveen+Bos, Heerenveen Stichting Moeder de Gans, fonds Toos Zuurveen QNH Consultants, Groningen Eska Graphic Board, Sappemeer Groningen Seaports

U kunt de kaarten kopen voor € 0,50 per stuk of 8 stuks voor € 3,50. U kunt de boekenleggers kopen voor € 0,50 per stuk of 10 stuks voor € 4,-. Ook te bestellen via: info@kinderboekcultuurbezit.nl Zie ook: www.kinderboekcultuurbezit.nl

Braderie vrijdag 28 augustus

SCHENKING Ook heeft u de mogelijkheid ons boeken te schenken. U gaat wellicht verhuizen of opruimen en u wilt dat uw boeken een goede bestemming krijgen. Dan kunt u er zeker van zijn dat wij zorgvuldig met uw schenking om zullen gaan. Bent u zelf niet in de gelegenheid ze bij ons te brengen, dan kunt u contact opnemen met één van onze contactadressen. Deze zijn te vinden in Almelo, Amsterdam, Deventer, Hellendoorn, Leek, Leeuwarden, Mook, Oostburg, Roden, Schagen, Sneek, Utrecht, Velp (Gld.), Velp (N.B.), Vlissingen en Zoetermeer. Adressen en telefoonnummers zijn bij ons op te vragen. Wij kunnen u helpen te bemiddelen en samen zorgen we dan dat de boeken in Winsum komen.

HET VOLGENDE NUMMER Het eerstvolgende nummer van Moeder de Gans verschijnt in augustus 2015. Kopij voor de nieuwe editie kunt u t.a.v. de redactie aanleveren tot uiterlijk 1 augustus a.s. op e-mail: info@kinderboekcultuurbezit.nl Uitgave van Stichting Kinderboek Cultuurbezit, verschijnt drie maal per jaar.

Openingstijden Dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur

Bijdrage voor donateurs € 20,- per jaar op rekening (IBAN): NL68ABNA0467316430. BIC ABNANL2A

Redactie Jan Kiewiet, Bouwina Hellinga, Wim Jassies, Kleny de Jonge-Bimolt, Greetje Nijburg en Ubel Smid.

SKC Winsum, Hoofdstraat W 4, 9951 AB Winsum (Gr.) Tel. 0595 - 44 36 63

Aan dit nummer werkten verder mee: Machteld Nap, Dolf Verroen, Ilse van der Wal en Janny Wouda e.a.

E-mail: info@kinderboekcultuurbezit.nl Website: www.kinderboekcultuurbezit.nl

Vormgeving: Ubel Smid Vormgeving, Roden |Druk: Farmprint Roden

Vrijdag 28 augustus is het weer zover. Onze jaarlijkse braderie in Winsum. Een grote hoeveelheid oude kinderboeken worden verkocht, tegen schappelijke prijzen, ten bate van het nieuwe onderkomen van het KinderBoekenHuis.