Berichten van Moeder de Gans Uitgave van het KinderBoekenHuis Winsum
Jaargang 20 - no. 1 - Juni 2018
KorENdAG trEKt KBh UIt StILtE In dit nummer Korendag trekt KBH uit stilte Nieuws uit het KinderBoekenHuis Paasboompje voor KBH Juf Elsa leest voor ... Petronella Moens, vriendin van de jeugd Wat uit boeken valt Uit de schatkamer Op zoek naar Hans de Torenkraai Margje Toonder ziet WO II De bank Boeken moeten leven Bezoek vrouwengenootschap Winsum aan KBH Succesvolle boekenmarkten
1 3 3 3 5 7 8 9 11 12 12 12 13
Singer-Songwriters Mirjam & Pieter speelden tijdens de Korendag.
Een al wat ouder echtpaar, rugzak even
afgedaan, was neergestreken op een van de vele gezellige zitjes in het KinderBoekenhuis. Genietend van een kop soep met een broodje en een kop koffie straalde de tevredenheid ervan af. En als je dan ook nog gratis zang bij je lunch hebt en er genoeg te lezen en te zien is, kan je dag helemaal niet meer stuk. dit is even een kleine impressie van de jaarlijkse Korendag in Winsum, waar ook het KBh in deelde. overal in Winsum was het die zaterdag de 14de april druk en gezellig.
Popkoor Encore uit Bedum zong zich de longen uit het lijf en Singer-Songwriters Mirjam & Pieter tokkelden er op hun gitaar lustig op los. Zij hadden speciaal het KinderBoekenhuis toegewezen gekregen en trokken heel wat publiek. het weer was stralend en de bijkomstige boekenverkoop liep als een trein. het KBh aan het Kerkpad was opeens geen ‘verstopte, stille boudel’ meer. Voor vooral de ‘medewerkers van dienst’ vloog de middag om! Kleny de Jonge-Bimolt
LAtE MoEdEr dE GANS
door ziekte van enkele redactieleden valt Moeder de Gans deze keer ietwat verlaat op uw deurmat. hiervoor onze excuses. Koorleden gezellig aan de lunch in het KinderBoekenHuis. Foto’s: Margot Jassies
NIEUWS uit het KinderBoekenHuis H
et seizoen is begonnen. Niet het leesseizoen, want dat loopt immers het hele jaar door: ’s winters met een boek bij de centrale verwarming en ’s zomers op het strand of de camping. Lezen is niet seizoengebonden. Dat geldt wel – min of meer – voor het wandelseizoen. Het voorjaar, de zomer en de herfst zijn de jaargetijden voor de wandelaars. En ze lopen – een beetje overdreven misschien – ook weer en masse door Winsum en daarbij kunnen ze het KinderBoekenHuis niet missen! Het pand van de Stichting Kinderboek Cultuurbezit lag al aan de route van het (befaamde) Pieterpad. Filevorming is er nog niet op dat pad, maar jaarlijks trekken zo’n 12.000 wandelaars langs het gebouw en maken dus kennis met het verschijnsel KinderBoekenHuis.
Het paasboompje, geschonken door de Ondernemersvereniging Winsum.
PAASBOOMPJE VOOR KBH
Met de Kerst kregen we een gezellige boom. De Ondernemersvereniging Winsum kwam voor de Pasen een boomstronk met kronkeltakken langsbrengen bij het KinderBoekenHuis: een paasboompje. Maar de kale takken verdienen versiering: eitjes, linten, slingers enz. Medewerkster Lideke zocht en vond ze. Evenals de paaskaarsjes in de vorm van schaapjes. Uiteraard in de hoofdkleur geel. Het geheel fleurde het KBH lekker op. Van buurman De Blokker kregen we paasstickers. En zo hielp de Winsummer middenstand het KBH de Paasdagen door te komen.
Twee jaar geleden lukte het de organisatie van Tocht om de Noord ‘te verleiden’ de route van deze tweedaagse wandeltocht door het KinderBoekenHuis te laten lopen; enkele duizenden deelnemers kwamen op die manier direct in contact met de unieke collectie kinderen jeugdboeken van de stichting. En: eind september zal dat opnieuw het geval zijn.
JUF ELSA LEEST VOOR ...
Maar er is (nog) meer: de organisatie van de Tocht om de Noord heeft een tweede route uitgezet en wel het zogeheten Pronkjewailpad. Met als één van de stempelposten in Winsum het KinderBoekenHuis. Dat betekent in de praktijk dat zeer regelmatig wandelaars – of ze nou willen of niet – in het gebouw een stempel kunnen/moeten laten zetten op hun deelnemerskaart. Als beloning – en herinnering – is er voor hen een Pronkjewail (Gronings voor juweeltje) in de vorm van een speciaal gedrukte boekenlegger. Met andere woorden: in een Pronkjewail (KinderBoekenHuis) krijgen ze een Pronkjewail. Het is al en het blijft nog even een drukke tijd in het KinderBoekenHuis!
Juf Elsa leest voor aan de kinderen, met één van hen gekleed in de speciale Elsa-trui.
Z
aterdag, 24 maart was wederom een boeiende en gezellige middag in het KinderBoekenHuis. Enkele gasten brachten niet alleen een bezoek, maar ook boeken. Eén van de kinderen had ter gelegenheid van ‘juf Elsa leest voor’ haar Elsa-trui aangetrokken. De kinderen luisterden naar het verhaal van ‘De avonturen van Pinkeltje’ van Dick Laan en naar de verhalen over Jorrie en Snorrie van Annie M.G. Schmidt. Ook werden de illustraties heel goed bekeken en maten ze met hun pink of Pinkeltje echt zo klein was als hun pink.
Jan Kiewiet voorzitter Stichting Kinderboek Cultuurbezit PS: Ook voor de andere bezoekers is er natuurlijk de boekenlegger! 3
Het gebeurt in de Hoogte!
Interesse naar nog meer mogelijkheden? info@dehoogte.nl
PEtroNELLA MoENS, VrIENdIN VAN dE JEUGd de predikantsdochter verhuisde op jonge leeftijd van het Friese dorpje Kubaard naar het Zeeuwse Aardenburg, waar haar vader werd beroepen in de Grote of Baafskerk. In Aardenburg is ter ere van deze dichteres een bronzen buste geplaatst en een Moens-ommegang gemaakt. deze bestaat uit twaalf panelen waarop teksten en gravures uit De twaalf maanden des jaars (1810].
Aan de zich in het lezen oefenende kleinen, tusschen de zes en tien jaren. Leest dit Boekje, lieve Kleinen! Vreugde en hoop van uw geslacht! Wichtjes, in wier vriend’lijke oogjes, Onder zachte wenkbraauwboogjes, Nog de reine zielenblijdschap Der bekoorlijke onschuld lacht. Leest dit Boekje: ziet .. Gedichtjes En Verhalen staan er in; Komt … ontvangt het, waardste Panden! Als een’Herfstbloem, uit mijn’handen‘; Vroeger loof bekoorde uw hartjes; MOENS noemt Ge immers uw’Vriendin?‘
Wat maakt nadere bestudering van haar leven en werk nu zo interessant?2 Petronella Moens was in haar tijd een gevierde en geliefde kunstenares. Lid van diverse genootschappen en zij bezat een grote vriendenkring.3 toen er een nieuwe wind waaide in letterenland met de komst van de Gids in 1837, werd haar werk en dat van letterkundige vriendinnen, als achterhaald beschouwd.
1
Met deze en soortgelijke woorden pleegde Petronella Moens (Kubaard 1762 - Utrecht 1843) haar lieve lezertjes te begroeten. Een bijzondere vrouw, want behalve dat zij een grote hoeveelheid gedrukte werken heeft gepubliceerd, was zij gedwongen dit via een ’schrijfjuffrouw‘ te doen. Zij was namelijk vanaf haar vierde jaar blind, als gevolg van een ernstige ziekte, de zogenaamde kinderpokken.
Bovendien had de persoonlijkheid van Moens in grote mate bijgedragen aan waardering voor haar werk. het belang voor de moderne onderzoeker ligt op het cultuur-historische vlak. haar gedichten en verhalen geven ons een beeld van de cultuur in haar lange leven. Nadat zij in 1785 haar debuut maakte op het letterkundig podium met een bekroond gedicht De waare Christen,4 verscheen een stroom van dichtbundels, politieke pamfletten, romans, kinderboeken, bijdragen aan almanakken en zelfs een eigen tijdschrift: De Vriendin van ’t Vaderland (1798/1799). tot haar dood in 1843 bleef zij als schrijfster actief. het einde van de achttiende eeuw was een roerige tijd in de vaderlandse politiek. Moens was als patriotse schrijfster zeer betrokken bij de ontwikkelingen na de grote omwentelingen. daarom is haar tijdschrift uit 1798, dat de organisatie van een nieuwe staatsregeling op de voet volgt, historisch zo interessant. ook op het gebied van de slavernijdiscussie heeft Moens haar sporen verdiend. Voer voor actuele studie!
De bronzen buste ter ere van de dichteres Petronella Moens in het Zeeuwse Aardenburg.
5
de seizoenen, feestdagen tot godsdienstige opvoeding en omgang met andere mensen. Qua stijl is zij een navolgster van hiëronymus van Alphen. Wie herkent in ‘Katootje zag eens appels hangen’ niet het bekende ‘Jantje zag eens pruimen hangen’? Zij achtte snoeplust het begin van ‘schandelijk stelen’ zoals blijkt uit het gedicht onder de titel ‘het schuldig Naatje’. Naatje heeft van de taart gesnoept en de kleine Jakob adviseert haar niets te zeggen:
het gevolg van haar idealistische benadering van de politiek was wel dat zij teleurgesteld haar toevlucht nam tot wat minder heftige onderwerpen: boekjes voor kinderen. Bovendien schetste zij in haar exotisch-utopistische roman Aardenburg, of de onbekende volksplanting in ZuidAmerika uit 1816/1817 een ideale maatschappij, niet bestaand, maar wel mogelijk!5
Jakob! Foei, dat doe ik niet. Neen mijn zwijgen was dan liegen, En, daar God het weet en ziet Zoude ik moeder nog bedriegen! O, dan deed ik dubbel kwaad. 7 ook deelde Moens de opvatting van Van Alphen dat spelen leren is en dat er geen plaats dient te zijn voor verveling, zoals blijkt uit haar pedagogische verhalen en gedichten.
In 1806 gaf zij haar eerste kinderboekje uit onder de titel Letter-kransje voor lieve en brave kinderen.6 het bleek een gouden greep en na dit eerste bundeltje verhalen en gedichten met plaatjes, volgden nog vele, meermaals herdrukte titels. Er verschenen kinderboeken zoals De kleine Suse Bronkhorst [1808] bij dezelfde uitgever, De kleine Willem, of het huisgezin van den Heer Lausbach, [1814]bij J. ten Brink & de Vries uit Amsterdam en Aan de vrolijke bloesemknopjes der Menschelijke Maatschappij, door hare liefhebbende Vriendin Petronella Moens, [1816] bij Schalekamp en Van de Grampel uit Amsterdam, om maar enkele te noemen.
haar afkeer van sprookjes, spookverhalen en zelfs van Sinterklaas is opvallend, maar passend bij haar Verlichte opvattingen: Mietje en het onderwijzende heintje of het Sint Nicolaasfeest. Mietje Heintje! Gij zijt stout geweest, Sint Nic’laas brengt op zijn feest U noch moois noch lekkernijen. Ja, ja, lach maar, Hein! Ik wed, Waar gij ook uw’ schoenen zet, Dat hij die voorbij zal rij’ en heintje Lieve Mietje! zijt gij dwaas? Weet gij, waarom Sint Nic’laas In den almanak blijft pronken? Hoor.. hij was en kindervriend Wie zijn gunst maar had verdiend, Heeft hij altijd koek geschonken. ’t Was een lieve man, wiens dood Al de kind’ren regt verdroot. O! hij stierf zoo vroom, zoo heilig; Daarom wordt hem sinds die tijd, Jaarlijks nog een feest gewijd; Voor vergeting blijft hij veilig.
In de kinderboekjes kon zij haar Verlichte ideeën over de opvoeding, vooral ook van meisjes, ruimschoots kwijt. de onderwerpen variëren van omgang met dieren, natuurverschijnselen, 6
visie toe te voegen aan de opvattingen van haar vriendenkring en wat zij hoorde uit de kranten en tijdschriften. dat maakt haar interessant voor moderne onderzoekers op het gebied van cultuurhistorische kwesties als opvoeding, moraal, politiek en vrouwenstudies.
Vader las dit uit een boek: Neen, wie dood is brengt geen’koek, Ook geen printje of and’re zaken. Wie u daarmeê vleit of kwelt, En van Sint Nic’laas vertelt, Zoekt u sprookjes wijs te maken.
dr. Ans J. Veltman-van den Bos Nijmegen
Vraag het aan uwe ouders maar: Deze zijn het, die, elk jaar, Op Sint Nicolaasdag zorgen, Dat hun zoet, hun leergraag kind Moois en lekkernijen vindt, Door hen in uw’schoen verborgen.
Voor meer informatie:
www.petronella-moens.nl de Stichting Petronella Moens, de Vriendin van ’t Vaderland geeft een jaarlijkse nieuwsbrief uit onder de naam Moensiana. deze is te vinden op de website. Een aantal werken van Petronella Moens is te vinden in de digitale Bibliotheek Nederlandse Letteren.
Schoon mijn’ moeder dat niet doet, Toch wil ze ons ook lekker goed, Op Sint Nicolaasdag schenken. Waarom zoudt gij in uw’jeugd – Zegt zij – niet met gulle vreugd, Aan dien kindervriend gedenken?
1 2
Zelfs wanneer ik ijv’rig leer, Koopt mij vader iets ter eer Van Sint Nic’laas; juist geen koekje, Maar, tot voedsel voor mijn’geest, Koopt hij op dat Kinderfeest Vast een aardig kinderboekje. 8
3
4
5
6
hoewel zij vooruitstrevend was, gaat het te ver om haar revolutionair noemen. dat maakte haar bij de toenmalige ouders een geliefde schrijfster voor de jeugd. Als dochter van een van de oprichters van ‘tot Nut van het Algemeen’ hechtte zij veel waarde aan opvoeding, onderwijs en emancipatie van vrouwen en meisjes. de goede huisvrouw diende zich ook in geestelijk opzicht tot een waardige partner van haar man te ontwikkelen. de opgroeiende meisjes in de romans van Moens interesseren zich behalve voor nuttig handwerken eveneens voor lezen en rekenen, aardijkskunde, volkenkunde, muziek en tekenen. ook het gebruik van de microscoop om natuuronderzoek te doen, wordt vermeld. daarnaast vraagt de huishouding tijd en aandacht. haar verhalen in kinderboeken zijn dikwijls in de vorm van leergesprekken gegoten. op die manier, liefst tijdens een wandeling in de natuur, kunnen ouders hun kinderen vertellen over natuurverschijnselen als onweer en het nut van vrieskou in de winter. haar godsdienstige opvoeding moet gezien worden als het resultaat van een protestantse, maar niet-orthodoxe, benadering. Moens had goed contact met EvangelischLutherse vrienden, dichtte voor de gezangbundel voor vrijmetselaren en voor de Lutherse gezangbundels. het bekende gezang ‘Wat God doet, dat is welgedaan’, is een door haar bewerkte versie van het oorspronkelijke gezang van Samuel rodigast. duidelijk is dat deze veelzijdige dichteres de tijdgeest goed wist te vangen, door haar eigen
7
8
herfstbloempje voor de lieve Jeugd, door Petronella Moens te Zutphen bij W.C. Wansleven z.j., 1e druk 1818, 2e druk 1825. Petronella Moens, de Vriendin van ’t Vaderland, Ans J. Veltman-van den Bos, proefschrift Nijmegen 2000. Vantilt. Zie hiervoor haar Vriendenrol, uitgegeven in 2009 onder de titel Par Amitié, Ans J. Veltman-van den Bos en Jan de Vet. de Waare Christen, Amsterdam, Martinus de Bruijn. In: Werken van het Amsteldamsche dicht- en Letteroeffenend Genootschap Wij streven naar de volmaaktheid 1789-1794. Bewerking van deze roman verscheen in 2001 bij Amsterdam University Press. Letter-kransje voor lieve en brave kinderen, 1806 Loosjes haarlem. Geschenk voor lieve kleinen, in den morgenstond des levens, Koevorden 1838 p. 60. herfstbloempje [..] p. 155-157
Met blijdschap geven wij kennis ... Bij de mededelingen van de digitale Bibliotheek der Ned. Letteren (dBNL) voor april wordt vermeld dat de twaalf maanden des jaars (1810) van Petronella Moens aan de collectie is toegevoegd. het was veel werk om van een dik pak papier, niet ingebonden, niet afgesneden, een e-boek te maken. Nu is dit boek, verlucht met 12 fraaie gravures van Zeeuwse landschappen, beschikbaar voor studenten, onderzoekers en in Moens geïnteresseerden.
7
UIt dE SChAtKAMEr
Vader Klinkhamer koopt voor 10 gulden een bootje, dat in de smederij voor een reparatie aangeboden wordt. de jongens redden met deze boot later de dorpsdokter uit zijn auto, die in het water geraakt was na een windhoos. Zij krijgen de motor van de kapotte auto, die ze in hun boot inbouwen. hun avonturen kunnen gaan beginnen. de namen, die ik mij herinner, zijn Cor Bleeker, die niet vies mag worden van zijn tante en de altijd grapjes makende knecht Gerben Zonderland. ook veldwachter Zwart maakte indruk op mij. hij was mijn eerste echte speurneus. Elke lezer zal zo zijn/haar herinnering hebben aan een personage uit deze boeken.
Wat staat er zoal in de boekenkasten in het pand van het KinderBoekenHuis aan het Kerkpad? Op deze pagina proberen wij u een indruk te geven van de ‘schatten’ die de stichting in haar bezit heeft.
d
e keuze van Jan Kiewiet, voorzitter van het bestuur en al vanaf 2003 actief betrokken bij de Stichting Cultuurbezit Kinderboek. toos Saal, zijn buurvrouw (1934 – 2004), benaderde hem destijds met de vraag of hij lid wilde worden van het bestuur van deze stichting.
het boek is verfilmd door Steven de Jong (2003)
toen ik hem vroeg naar zijn favoriete kinderboek(en), stuurde hij mij deze top drie: - de schippers van de Kameleon - Pim Pandoer - old Shatterhand
In terherne is een attractiepark dat geheel is gewijd aan deze boekenserie. Eveline van der heijden
deze boeken zijn allemaal te vinden op de planken van ons kinderboekenhuis. de kameleonboeken nemen drie planken in beslag. Er is altijd nog veel vraag naar deze boeken. We zorgen ook altijd exemplaren van deze boeken in onze winkel te hebben.
‘de Schippers van de Kameleon’ (1949) is het eerste deel van een lange rij boeken over hielke en Sietse Klinkhamer, de beruchte tweeling uit het fictieve Friese dorpje Lenten, geschreven door hotze de roos (1909 – 1991). de eerste druk werd geïllustreerd door Pol dom, de volgende edities door Gerard van Straaten.
8
OP ZOEK NAAR HANS DE TORENKRAAI B
ij het doorbladeren van de doos met plaatjes, kaartjes, krantenknipsels, boodschappenlijstjes en geheimzinnige brieven en briefjes kwam ik een reclamefolder tegen uit 1934, getiteld: Bij onderstaande Verkade ‘s artikelen worden plaatjes of bons voor plaatjes verpakt. Ik val onmiddellijk voor bons: nu kan ik nooit meer bonnen zeggen. Het is een prachtig gave reclamefolder met informatie over het sparen van plaatjes voor het Verkade Album Hans de Torenkraai. Ik vond in de doos meer commerciële teksten uit dezelfde periode zoals Krusemans ’s Kinderkalender uit 1935. En de Omnibus Teekenwedstrijd uit 1937 van uitgever Meulenhoff.
grote standaardwerk over kinderboeken heeft geschreven over deze populaire uitgaven. En daar ging me een lichtje op: er was veel armoe in de eerste helft van de 20e eeuw. De goedkope uitgaven waarvoor je kon sparen via de normale dagelijkse boodschappen waren daardoor zeer geliefd. Je moet maar bedenken dat kinderen nog geen elektronische spelletjes hadden. Er werden nog heel veel boeken gelezen. Door schaarste was de kwaliteit van het papier vaak erg slecht en uitgaven die goed bewaard zijn gebleven zijn zeldzaam en kostbaar geworden. Er worden vandaag door verzamelaars soms honderden euro’s voor een exemplaar betaald.
Commerciële uitgaven Op zoek in onze boekenkast naar Hans de Torenkraai kwam ik meer firma’s tegen die in eerste helft van de 20e eeuw kinderboeken uitgaven als reclame-actie. Van Nelle en Verkade spannen de kroon. Vaak waren belangrijke schrijvers en kunstenaars auteur en illustrator. Met titels die nu nog steeds bekend zijn. Het blijkt dat er enorme aantallen van deze commerciële uitgaven zijn verschenen. Ik ben maar eens gaan kijken wat Toos Zuurveen, oprichtster van ons KinderBoekenHuis, in haar
Een inplakplaatje uit ‘van het Toovervischje’ uit het album van Van Nelle uit 1922.
Enkele bekende voorbeelden van commerciële uitgaven uit onze collectie:
Van Nelle koffie en thee Het Toovervischje (over 1922 Naar het sprookje van de gebroeders kabouter Piggelmee) Grimm Calvé Delft Arretje Nof 1927 Johan Fabricius In de jaren 50 opnieuw uitgegeven en door de Toonder Studio’s geïllustreerd. Jamfabriek De Betuwe Flipje van Tiel 1936 tekeningen van E. Em. ten Harmsen van der Beek en later van zijn dochter Fritzi. Van Nelle koffie en thee
Bulletje en Bonestaak
1937
teksten van A. M. de Jong
Tiktak Koffie Thee Het voorjaar
1948
Fop I. Brouwer
9
Verkade Albums op Internet ben ik verder gaan zoeken naar de geschiedenis van de Verkade Albums. In Wikipedia vond ik: Verkade Albums zijn in 1903 ontstaan toen koekfabrikant Verkade plaatjes bij zijn producten ging voegen, die konden worden verzameld en in speciaal daarvoor gemaakte albums konden worden geplakt. Dat werd een groot succes en toen besloot Verkade om andere albums uit te gaan geven over diverse aspecten van de natuur en het landschap in Nederland. In 1905 werd Jac. P. Thijsse benaderd om de tekst te gaan verzorgen. Uiteindelijk werd hij de schrijver van 19 van de 31 Verkade Albums. Het totaal aantal uitgebrachte albums is ongeveer 3,2 miljoen met een record aantal van 30 miljoen plaatjes. Een andere bekende schrijver van een flink aantal Verkade Albums was de toenmalige directeur van Artis: A. F. J. Portielje,
hoewel sommige recensies over de tekst van Kuylman niet erg positief waren heeft Verkade hem later nog een keer gevraagd. hans de torenkraai was immers een groot commercieel succes. dat werd de minder bekend geworden De Boerderij.
Hans de Torenkraai Er zijn van het originele album “hans de torenkraai” vanaf 1935 ruim 110.000 exemplaren verkocht. h. E. Kuylman heeft de tekst geschreven. dat was een breuk met de schrijver van de voorgaande albums: Jac. P. thijsse. Ik vond een recensie in dagblad trouw uit 1995 over een recente en opzienbarende ontdekking. het bleek, dat er in de archieven van Verkade een niet gebruikte en met de handgeschreven tekst van thijsse uit 1934 lag met originele aquarellen van Jan Voerman en h. en C. rol voor een nieuw boek. Een aantal van deze aquarellen is voor hans de torenkraai gebruikt. Blijkbaar was er iets aan de hand tussen Verkade en thijsse. de verklaring vond ik in een biografie over thijsse: De samenwerking tussen Verkade en Thijsse was goed, maar één keer ontstond een conflict toen een concurrent van Verkade een aanbod deed dat deze niet direct afwees. Verkade wilde Thijsse voor zich alleen houden. Dit gebeurde in 1935 en het Album “Eik en Beuk”, dat reeds klaar was, werd niet uitgegeven. Het verscheen pas in 1995, dankzij een subsidie van Verkade.
Jan Wolkers gaf ooit in een radio-interview op de vraag welke regel uit een Nederlands boek het meeste indruk op hem had gemaakt het volgende antwoord: Dreigend naderde de winter met de komst van de wilde zwanen. Op de machtige, sterke wieken kwamen zij onverwachts over het grauwe watervlak van het IJsselmeer. Wit als sneeuw stak hun gevederte af tegen het grijsgrauwe water en de lood-blauwe lucht, die benauwend laag over de aarde hing. Dit is de openingszin van hoofdstuk 4 uit Hans de Torenkraai. overigens was dit het eerste Verkade Album met een echt verhaal. En niet alleen een educatief boek over de natuur. het gaat over het harde leven van hans en andere vogels. In 1934 is de Spelling Marchant ingevoerd. de tekst van hans de torenkraai is nog in de oude spelling. op een willekeurige pagina (11): ‘In den nacht, dat in het kraaiennest in den ouden beuk de eierschalen braken en vier jonge kauwtjes (119)* geboren werden, die met hun onevenredig lange pooten en groote snavels, welke veel te forsch waren [….]’. Waarom het Hans de Torenkraai is en niet Hans de Toorenkraai zou ik nog eens moeten uitzoeken. Nadat het album was uitverkocht had Verkade nog heel veel kleine plaatjes over. Men had echter geen grote platen meer, dus besloot men om in 1940 nog 500 plaatjesalbums van hans de torenkraai uit te brengen zonder de grote platen. In onze collectie hebben we de originele uitgave uit 1935 met alle plaatjes keurig ingeplakt. tenslotte: de biologie kent geen ‘torenkraaien’. hans is een kauwtje. Een klein donkergrijs familielid van de kraaien, met zwart petje, zilveren oogjes, slim en sociaal en parmantig. Martha Mol
10
MArGJE tooNdEr ZIEt Wo II het zijn geen boeken, die je zo even aan je kind voorleest voor het slapengaan. Maar de jeugd zou het eigenlijk wel moeten lezen om te beseffen hoe goed ze het nu hebben en hoe gemakkelijk het leven thans is. En vergeet vooral niet de grote vrijheid in alles wat ze doen. de boeken waren bij ons al bij het oud papier beland, juist om de ‘volwassenheid’. Een medewerkster van het KBh heeft ze gered. Ze was van mening dat deze exemplaren, ook al zijn het geen kinderboeken, van grote historische waarde zijn. Laat de jeugd ze lezen. Net als in de dagboeken van Anne Frank is het niet verkeerd te weten wat zich in de oorlogsjaren ‘40-‘45 zoal heeft afgespeeld.
Margje Toonder
Z
Margje toonder droeg het boek De wind waait weg op aan haar man Jan Gerhard. En bij nader inzien ook nog maar aan haar broer Marten. “Want ik hoorde dat hij den omslag moest teekenen, hoewel ik dat liever zelf had gedaan; maar hij zal er misschien beter zijn best op doen, als er een opdracht aan hem in het Boek staat, en bovendien zou ik het misschien nooit geschreven hebben, als hij niet zoo hinderlijk had neergekeken op mijn Huisvrouw-zijn.”
ijn het kinderboeken? Eigenlijk niet, ofschoon ze wel in onze collectie oorlogsuitgaven staan. het is een trilogie, waarvan wij twee exemplaren in ons bezit hebben: De wind waait weg en De wolken branden. We missen deel drie: Als de sterren zingen. het zijn boeken geschreven en getekend door Margje toonder. de band- en omslagillustraties zijn gemaakt door broer Marten. Ze verhalen over de oorlogsjaren en dan vooral 1942. de erg kinderlijk aandoende illustraties van Margje zeggen zoveel, dat je de tekst eigenlijk niet meer in je op hoeft te nemen, ofschoon deze toch wel boeiend is. Als je het boek nu uitgegeven zou hebben zouden ze beiden in de gevangenis zijn beland. Zo compromitterend zijn de tekening van onder meer hitler, Goring, Mussert en en Mussolini, ‘reichs’-kopstukken.
de boeken werden verstopt achter het behang van haar woning in Amsterdam. onder meer schrijft ze dat Jan Gerhard, haar echtgenoot, zich in 1942 net als alle mannen moet melden bij de bezetters. Ze stelt hem voor zich als vrouw te vermommen, wat hij overweegt. “Maar Tunis en Bizerta zijn ingenomen, en misschien, heel misschien, is het nu toch wel gauw afgeloopen en kan ik binnenkort mijn boek weer achter het behang weg halen...” Kleny de Jonge-Bimolt
11
DE BANK
Boeken moeten leven Ongeveer 10 jaar geleden las ik het boek
H
“de schaduw van de wind”. Een bijzonder boek, maar al snel vergat ik ook weer veel van de inhoud. Wel herinner ik mij dat er een kerkhof in voorkwam voor verloren en vergeten boeken. Als ik hier aan terugdenk dan ruik ik ook de muffe geur van die oude boeken. Mooi dat die boeken werden bewaard maar een boek is geen grafzerk op een kerkhof. Een boek moet leven. Het KinderBoekenHuis is niet muf. Het is een frisse plek waar met veel liefde en respect oude boeken zijn terug te vinden. Ik heb er alleen nog maar wat aan zitten snuffelen.
et leek zo mooi. Even dachten de medewerkers van het KinderBoekenHuis een mooie grote steigerhouten bank rijk te zijn. Het ding werd namelijk op de parkeerplaats aan de zijkant van het KBH uit een bestelbus geladen en op straat neergepoot. Een jongeman stond er een poosje besluiteloos bij te kijken. Toen het hem te lang duurde besloot hij bij ons binnen te vragen naar een bepaalde persoon. “Nee, bij ons onbekend”. Wisten wij veel. Toen we hem vertelden dat we dachten dat hij het geval bij ons kwam brengen zei hij: “Nou als er niemand komt, is ie voor jullie. Ik neem hem niet weer mee!” We hebben het hele zaakje opgetild en aan de Kerkpadkant van ons gebouw neergezet. Stond prachtig! Allerlei plannen spookten door ons hoofd. Mooi man, voor de wandelaars van het Pronkjewail- en Pieterpad. Beetje PR voor ons. Een rustmomentje voor vermoeide lopers, die dan bij het KBH even een bakkie kunnen doen enz. Een kwartiertje heeft de prachtbank bij ons gestaan. Toen kwam de nieuwe eigenaar opdagen. Hij had een half uur op de verkeerde plek staan wachten. De zeepbel spatte voor ons hevig uiteen.... Kleny de Jonge-Bimolt
Bij een eerste kennismaking kom je niet veel verder. Het geeft een indruk van de veelheid en verscheidenheid aan oude kinderboeken. Allemaal boeken met een eigen sfeer, een eigen verhaal en in een eigen tijd geschreven. Vaak prachtige illustraties en omslagen. Deze oude boeken vertellen zo veel over menselijke verhoudingen door de tijd heen. Over rijk en arm, over gebruiken, vrije tijdsbesteding etc. Het is een plek om naar terug te keren. Gericht verder te kijken en herinneringen op te frissen. Ik denk dat het mogelijk is om in een boek te verdwalen en zo in een boek op te gaan dat ik de tijd vergeet en tot de ontdekking kom dat het al lang 4 uur is geweest. Het KinderBoekenHuis is dicht. Ik zit opgesloten, maar met 30.000 boeken en het Cappuccino apparaat zal ik het wel overleven. Wim Verkerk
Bezoek Vrouwengenootschap Winsum aan KBH
T
wee vrijwilligers van het KinderBoekenHuis zijn lid van het Vrouwengenootschap Winsum. Deze groep van 25 vrouwen, in de leeftijd tussen 40 en 70 jaar, treft elkaar één keer in de veertien dagen ’s avonds in café J&A. Per avond verzorgt een van de leden een presentatie of een excursie. Op 14 maart bezochten de vrouwen het Kinderboekenhuis. Van tevoren hadden wij de leden gevraagd om ons per mail herinneringen aan een favoriet kinderboek toe te sturen. Deze oproep leverde ons een mooie lijst op. Nog leuker was het dat al deze boeken in de collectie van het Kinderboekenhuis opgenomen waren. Deze boeken lagen die avond op tafel en zo ontstond er direct een geanimeerd gesprek over herinneringen en associaties bij de boeken. Voor u, de lezer van ‘de Gans’ is het vast leuk om te weten welke boeken op deze lijst stonden. U hebt ook vast uw eigen lijstje en misschien zijn er wel overeenkomsten tussen u en de vrouwen van Winsum.
‘De Vijf’ E. Blyton ‘De zilveren schaatsen’ M. Bruyn ‘Kruistocht in spijkerbroek’ T. Beckman ‘Alleen op de wereld’ H. Malot ‘De grote kleine kapitein’ P. Biegel ‘Lawines razen’ A. Rutgers van de Loef Baseman ‘Joop ter Heul’ C. v. Marxveld ‘Peerke en zijn kameraden W.G. v.d. Hulst ‘Rozemarijntje’ W.G. v.d. Hulst ‘Pietje Puk’ H. Arnoldus ‘Kruimeltje’ C. v. Abcoude ‘De Hardy’s’ F.W. Dixon Eveline van der Heijden 12
SUCCESVOLLE BOEKENMARKTEN S
oms verstopt tussen de vele boekenkasten verkeren ze in hun eigen wereldje. Met een Donald Duck, strip-, sprookjes- of prentenboek (de jongste jeugd), of Arendsoog, Kameleon of Pinkeltje (de oudere jeugd) had je geen kind aan ze. Dus de mythe, dat de tegenwoordige jonge mensjes haast niet meer lezen gaat bij het KinderBoekenHuis niet op. Ook de ‘vroegere jeugd’ neusde flink in de nostalgische voorraad om eventjes terug te keren naar hun jonge jaren. Vaak vinden ze bij het KinderBoekenHuis juist dat boekje terug waar zoveel herinneringen en soms emoties aan kleven. Het was al weer de vierde boekenmarkt van 2018. Op de laatste zaterdag in januari begonnen. De opbrengst was de eerste drie keer geweldig. De laatste zaterdag in april was de oogst minder. Maar dat was vooral te wijten aan het fraaie weer, de naweeen van Koningsdag met bijbehorende feesten en vrijmarkt en de voorjaarsvakantie.
Gezellige drukte tijdens een van de boekenmarkten (Foto: Bouwina Hellinga)
13
Flower Design Winsum Hoofdstraat winsum 24 9951 AB Winsum T: 0595 44 3620 www.flowerdesign-winsum.nl info@flowerdesign-winsum.nl
MARENLAND RECREATIE Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum Telefoon: 0595 442 750
www.marenland.nl
14
Ik ben op zoek naar het boek:
DE BOEKENZOEKER Ik ben op zoek naar het boek:
Spoorwegkinderen 2e druk in goede staat Auteur: E. Nesbit Mevr. van royen
Dankzij onderstaande bedrijven, overheden en fondsen komt het KinderBoekenHuis tot stand:
Een gelukkig jaar Auteur: B. van Asinga
Prins Bernhard Cultuurfonds J.B. Scholtenfonds Gemeente Winsum Levende dorpen provincie Groningen Fonds rabobank Noordenveld West-Groningen Stichting Cultureel Erfgoed Noordwest-Groningen Ingenieursbureau Witteveen+Bos, heerenveen Stichting Moeder de Gans, fonds toos Zuurveen Eska Graphic Board, Sappemeer Wierda-Stichting, Winsum Groningen Seaports Koninklijke oosterhof holman
G.J.h. drenth dorpsstraat 15 9551 AB Sellingen
SPAR GIJZEN WINSUM SChENKING
ook heeft u de mogelijkheid ons boeken te schenken. U gaat wellicht verhuizen of opruimen en u wilt dat uw boeken een goede bestemming krijgen. dan kunt u er zeker van zijn dat wij zorgvuldig met uw schenking om zullen gaan. Bent u zelf niet in de gelegenheid ze bij ons te brengen, dan kunt u contact opnemen met één van onze contactadressen. deze zijn te vinden in Almelo, Amsterdam, Assen, deventer, Eelde, heerde, hellendoorn, Naarden, Utrecht, Velp (Gld.), Velp (N.B.). Adressen en telefoonnummers zijn bij ons op te vragen. Wij kunnen u helpen te bemiddelen en samen zorgen we dan dat de boeken in Winsum komen.
hEt VoLGENdE NUMMEr het eerstvolgende nummer van Moeder de Gans verschijnt in augustus 2018. Kopij voor de nieuwe editie kunt u t.a.v. de redactie aanleveren tot uiterlijk 1 augustus a.s. op e-mail: info@kinderboekenhuis.eu Uitgave van het KinderBoekenHuis Winsum, verschijnt drie maal per jaar. Bijdrage voor donateurs € 20,- per jaar op rekening (IBAN): NL68ABNA0467316430. BIC ABNANL2A KinderBoekenHuis Winsum, Kerkpad 2, 9951 EP Winsum (Gr.) Tel. 0595 - 44 36 63. E-mail: info@kinderboekenhuis.eu Website: www.kinderboekenhuis.eu
Openingstijden Dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur Zaterdag van 12.00 tot 16.00 uur Redactie Jan Kiewiet, Bouwina Hellinga, Kleny de Jonge-Bimolt en Ubel Smid.
Opmaak: Ubel Smid Vormgeving -
15
www.ubelsmid.nl
directie vervoer
“Visser chauffeursdienst is meer dan rijden alleen”
chauffeursdiensten
Mobiel: 06 - 200 85 852
privé chauffeur
www.visserchauffeursdienst.nl
Romke’s Verbouw- en onderhoudsbedrijf Lombok 4 9951 SC Winsum Tel.: 0595 492 163 Mobiel 06 - 232 49 120