Berichten van Moeder de Gans Uitgave van het KinderBoekenHuis Winsum
Jaargang 20 - no. 2 - september 2018
VOETBALJEUGD MAAKT HET VERSCHIL In dit nummer
D
e 30 kinderen die deelnamen aan het jaarlijkse voetbalkamp van Voetbaltechniekschool Het Verschil op camping Marenland te Winsum hebben het KInderBoekenHuis allemaal minstens een jeugdboek uit hun eigen verzameling cadeau gedaan. Daar zijn we natuurlijk erg blij mee, want onze collectie is via giften ontstaan en moet ook zo verder groeien. Het blijft heel bijzonder als kinderen ons boeken komen brengen, want dat leidt ook tot verjonging van onze collectie. En het is prachtig dat de leiders van het voetbalkamp ons wisten te vinden met dit prachtige idee. En van de dik 50 boeken die we ontvingen bleken er slechts vijf exemplaren al in huis. Voorwaar een gouden oogst.
We kregen er allemaal een kick van om te zien dat deze sportieve kinderen, echt niet allemaal zo dol op lezen, geboeid waren door de bijzondere geschiedenis van het KinderBoekenHuis. Als dank voor hun bijdrage kregen ze een kleine versnapering en een ‘vintage’ Donald Duck cadeau, waarna ze hun speurtocht door ons prachtige dorp weer vervolgden. Leuk om daar onderdeel van te zijn en dat krijgt vast wel een vervolg! Romke Visser
Voetbaljeugd maakt het verschil Nieuws uit het KinderBoekenHuis Even voorstellen Studenten halen de pareltjes van de planken Tocht om de noord Emotioneel Wat uit boeken valt Vakantieverzetje Van Moeder vertel eens van Adolf Hitler tot Reis door de nacht Boekenzoeker
1 3 3 5 7 7 9 11 12 15
NIEUWS uit het EVEN KinderBoekenHuis VOORSTELLEN M
Als u dit leest ligt een lange, hete zomer achter
ijn naam is Romke Visser (56), historicus, gespecialiseerd in erfgoededucatie. Sinds medio juni mag ik mezelf directeur van het KinderBoekenHuis noemen. Dat doe ik eerst op tijdelijke basis, tot 1 januari aanstaande, omdat ik in samenspraak met het bestuur en de medewerkers werk aan een beleidsplan op basis waarvan het KBH weer jaren meekan. Bevalt de samenwerking en staat je daarbij hetzelfde voor ogen, dan is het moment daar om die te bestendigen.
ons. Hoewel de tropische temperaturen noodden tot het nemen van lange siësta’s, hebben bestuur en medewerkers van het KinderBoekenHuis bepaald niet stil gezeten.
Zo werd een Biggles-tentoonstelling ingericht, waarover u elders in dit blad het nodige kunt lezen. En startten we meteen met de voorbereiding van de volgende expositie: ‘Van Moeder, vertel eens wat van Adolf Hitler tot Reis door de Nacht. Het kinderboek uit en over de Tweede Wereldoorlog”. Deze expositie organiseren we met het Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen (OVCG), de Bibliotheek Winsum en de Stichting een Joodse Erfenis, een uiting van onze wens om de samenwerking te zoeken met lokale en regionale cultuurinstellingen. Anna van der Molen, de coördinator van het OVCG, licht in dit nummer de expositie met aanhangend educatief programma toe.
Ik voel me thuis in het KinderBoekenHuis, als vrijwilliger tussen de vrijwilligers, al helemaal verknocht aan onze prachtige collectie en genietend van de unieke sfeer van de fraaie behuizing. Na een veelzijdige loopbaan in wetenschap, bibliotheek- en redactiewerk, welzijnswerk en onderwijs (onder andere Pabo De Eekhorst te Assen), werk ik al enige tijd als zelfstandig adviseur en onderwijsontwikkelaar. Daarnaast ben ik politiek en bestuurlijk actief, onder andere als lid van de Provinciale Staten van Groningen. Om fit te blijven en het hoofd koel te houden ben ik ook als postbesteller bij PostNL werkzaam en bezorg dan soms de post bij het KinderBoekenHuis, die ik dan als directeur de volgende dag openmaak. Dat past!
Deze activiteiten vormden meteen de lakmoesproef voor onze nieuwe directeur, Romke Visser. Hij is sinds medio juni actief, voorlopig op interim basis, met als voornaamste opdracht beleid te ontwikkelen waardoor het KinderBoekenHuis weer jaren mee kan. Er zal dan vast het nodige veranderen. Maar vreest u niet: onze unieke collectie blijft letterlijk en figuurlijk centraal staan! En vanzelfsprekend houden we u op de hoogte.
Jan Kiewiet voorzitter Stichting Kinderboek Cultuurbezit
Romke Visser
3
Het gebeurt in de Hoogte!
Interesse naar nog meer mogelijkheden? info@dehoogte.nl
Studenten halen de pareltjes van de planken E
manier te verheerlijken. Een populaire kinderboekenschrijver uit die tijd was Pieter Louwerse (1840-1908). Masterstudent Maaike Bakker analyseerde vijf van zijn boeken. Ze vroeg zich af: hoe droeg Louwerse bij aan de beeldvorming van deze historische figuren en hoe maakte hij ze aantrekkelijk voor kinderen?
r staan zoveel boeken in het KinderBoekenHuis dat het moeilijk kan zijn om ze echt op waarde te schatten. Wat is er eigenlijk precies te vinden? Waarom zijn die boeken interessant? Wat vertellen ze ons over heden en verleden? Om een antwoord op die vragen te krijgen begonnen het KinderBoekenHuis en de Wetenschapswinkel Taal, Cultuur en Communicatie van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) twee jaar geleden een samenwerking. Via de Wetenschapswinkel kunnen studenten onderzoek doen naar de collectie van het KinderBoekenHuis. Inmiddels vonden al vijf studenten Neerlandistiek pareltjes op de Winsumse boekenplanken. Ze kozen hun eigen thema en schreven er hun scriptie over. Al eerder kon u hier lezen over na-oorlogse meisjesboeken en de rolverdelingen tussen man en vrouw daarin. Deze keer lichten we drie nieuwe onderzoeken verder toe.
Maaike Bakker
Maaike ontdekte dat Louwerse de helden aantrekkelijk maakt door zoveel mogelijk positieve eigenschappen en uiterlijkheden van de zeehelden te beschrijven en aan negatieve eigenschappen een positieve draai te geven. Michiel de Ruyter haalde dan wel veel kwajongensstreken uit, hij loog nooit en gaf altijd eerlijk toe wat hij gedaan had. Natuurlijk dragen ook de spannende avonturen bij aan de heldenstatus van de hoofdpersoon. Ondanks alles blijven de zeehelden hardwerkende mannen die veel van hun familie houden.
Vanaf november zult u trouwens ook zelf de pareltjes van de planken kunnen halen. Er wordt door de studenten momenteel hard gewerkt aan thematische BoekenLopers. Daarmee kan iedereen straks op reis langs meisjesboeken, zeehelden of dierverhalen. Op een speciale middag in november zullen we de onderzoeken en de nieuwe BoekenLopers presenteren.
Zeehelden in de historische jeugdboeken van Pieter Louwerse
Om de helden juist ook interessant te maken voor kinderen beschrijft Louwerse ook de jeugd van de historische figuren. Of hij vertelt het verhaal van een ontmoeting tussen de held een jeugdige bewonderaar. Een ander terugkerend fenomeen in de boeken van Louwerse is het belang van vriendschap en familie. De held is omringd door voor kinderen herkenbare personages, zoals zijn ouders en vrienden.
Standbeeld Pieter Louwerse (1840-1908)
Mogen we de Coentunnel nog wel de Coentunnel noemen? Er is de laatste tijd veel debat over nationale helden, die meer omstreden kunnen zijn dan we soms denken. Maar zeker in 19e eeuwse kinderboeken worden historische figuren als Piet Hein en Michiel de Ruyter vaak als zeehelden afgeschilderd. Het was de tijd van het romantischnationalisme, waarin het heel gebruikelijk was om het vaderlandse verleden op een romantische 5
Het beeld van migranten in historische kinderboeken (1945-1970)
Deze omslag heeft in menig boek te maken met het christelijke geloof, maar kan ook het gevolg zijn van positief gedrag van de migrant. Zo krijgt Guus in Guus en het chocoladeventje bewondering voor ‘de ander’ wanneer deze een hondje uit het water redt.
“Er was eens een jongetje en hij heette Sambo en hij was pik pik zwart.” Sambo, het kleine zwarte jongetje was een populair Gouden Boekje dat ook een tijd uit de handel is genomen. Was het nu stereotype en racistisch of juist herkenbaar en empowering? Een lastige discussie die ook in de tijd geplaatst moet worden. In het onderzoek van masterstudent Jonna Mager wordt het beeld van personages in kinderboeken die in uiterlijk of cultuur verschillen van traditioneel witte Nederlandse kinderen onder de loep genomen. Daarvoor analyseerde ze tien kinderboeken uit de periode 1945 – 1970. Dit is een interessante periode, omdat er toen vanwege de dekolonialisatie veel nietwesterse migranten naar Europa kwamen.
Hoe dieren op mensen lijken in kinderboeken over Reynaert de vos Het dierenepos Van den vos Reynaerde is een van de bekendste Middelnederlandse literaire teksten. Hoewel de originele tekst niet meer zo vaak wordt gelezen hebben veel mensen weleens van Reynaert gehoord of kennen zelfs enkele van zijn avonturen. De vele kinderboeken die over deze vos zijn verschenen hebben ongetwijfeld daaraan bijgedragen. Ook in het KinderBoekenHuis zijn moderne bewerkingen van de Reynaert makkelijk te vinden. Jeltsje van der Mark analyseerde voor haar bachelorscriptie bewerkingen uit de periode 1950 tot nu.
Jonna Mager
Het viel Jonna op dat het uiterlijk vooral in het begin van veel boeken de voornaamste reden is om een personage te presenteren als ‘de ander’. Er wordt veel nadruk gelegd op hoe het personage verschilt van de rest. Ook is er vaak sprake van pestgedrag en negatieve stereotyperingen. Personages zeggen bijvoorbeeld dat ze geen hoogte krijgen van een jongen en verbinden dat aan zijn Indische afkomst. In een enkel geval wordt de migrant vanaf het begin op een positieve manier gepresenteerd, hij is bijzonder en interessant.
Een belangrijke reden om juist dit verhaal voor kinderen te bewerken is het feit dat Van den vos Reynaerde een dierenverhaal is. Dieren hebben een grote aantrekkingskracht op kinderen, vandaar dat er vaak dierpersonages voorkomen in kinderboeken. Om de herkenbaarheid met de jonge lezer te vergroten geven kinderboekenauteurs hun dierpersonages vaak menselijke trekjes. De dieren hebben bijvoorbeeld kleren aan, lopen op twee poten en kunnen praten. Jeltsje concludeerde dat de dierpersonages in de moderne bewerkingen vaker en sterker zijn vermenselijkt dan in het origineel. Deze sterkere vorm van vermenselijking is een belangrijke aanpassing die kinderboekenauteurs hebben gedaan om het verhaal herkenbaar te maken voor een jong publiek. Bovendien kun je zo gemakkelijk een wijze les meegeven. Toch zijn de dieren niet precies als mensen. Vooral wanneer er mensen in de buurt zijn kunnen ze ineens weer typisch dierlijk gedrag vertonen. Dat levert dan weer grappige situaties op.
In de loop van het verhaal vindt in alle boeken een omslag met een morele les plaats. De nadruk ligt niet meer op de verschillen maar op de overeenkomsten met de personages uit de omgeving.
Saskia Visser 6
TOCHT OM DE NOORD
O
p 29 en 30 september wordt de Tocht om de Noord gelopen, inmiddels een mooie wandeltraditie door de provincie Groningen. Het wandeltraject wordt ‘een culturele ontdekkingstocht’ genoemd en dan is het passend dat de route op de zaterdag letterlijk door het KinderBoekenHuis loopt. Voor het KinderBoekenHuis een geweldige kans om zoveel mensen (vaak van heinde en verre) te ontvangen. Voor de wandelaars een mooie en verrassende plek voor een stempel, wat drinken, een sanitaire stop, een leuke attentie en misschien een boek voor tijdens een welverdiende pauze. De nieuwe expositie (zie elders in deze Moeder de Gans) is dan ook te zien. Veel wandelaars kennen het KinderBoekenHuis al: het is een stempelpost van het Pronkjewailpad, de populaire individuele variant van de Tocht om de Noord. Dat heeft ons al veel leuke reacties en een nieuwe vrijwilliger opgeleverd, namelijk ik zelf! Ik zal mezelf in het volgende nummer voorstellen.
Voor veel wandelaars is het KinderBoekenHuis dé stempelpost van het Pronkjewailpad.
EMOTIONEEL
Chantal van der Ende-Appel
B
ij het catalogiseren van een aantal boeken kwam dit ontroerende tekstje tevoorschijn in een boek van Daniel Defoe’s Robinson Crusoë. Het boek zat tussen een aantal schenkingen. Hier staat met beverige krulletters: ‘In dit boek heeft Joop de laatste week van zijn leven nog gelezen. Hij is gestorven Zondagavond half elf den 29 ste September 1935 op den leeftijd van 22 jaar.’ Misschien herkent iemand de woorden op de eerste pagina van deze uitgave. We kunnen ons voorstellen dat familie het boek graag als herinnering terug wil. In dat geval ligt deze Robinson Crusoë klaar voor teruggave.
7
UIT DE SCHATKAMER Wat staat er zoal in de boekenkasten in het pand van het KinderBoekenHuis aan het Kerkpad? Op deze pagina proberen wij u een indruk te geven van de ‘schatten’ die de stichting in haar bezit heeft.
ANNIE’S VOORUITZIENDE BLIK...
Het boek Abeltje van Annie M.G. Schmidt zou in deze tijd geschreven kunnen zijn. Dan was het reuze actueel geweest! Misschien had de schrijfster een vooruitziende blik. In 1953 verscheen Abeltje. Een van de vele boeken van Annie. Naast hoofdpersonen Abeltje, Laura en mevrouw Klaterhoen speelt meneer Tump een grote rol. Het boek werd in 1998 zelfs verfilmd met Frits Lambrechts in de rol van meneer Tump. Bijna iedereen kent wel het verhaal van Abeltje, de liftjongen uit Middelum aan de IJssel dat uitgroeit tot een grote plaats als er zich een poetsdoekenfabriek vestigt. Er komt zelfs een groot hotel. Als de jongen in het mooie rode pak met eerder genoemde mensen in de lift van hotel Knots staat drukt hij per ongeluk op het verboden bovenste kleine groene glazen knopje. Ze vliegen dwars door het dak van het gebouw over de Noordzee en de Atlantische Oceaan. Onderweg worden verschillende knopjes uitgeprobeerd en na een landing in het water, weer opstijgen en een tweede landing komen ze midden in Central Park in New York terecht. In de ‘Big Apple’ beleeft het viertal vele avonturen. Tot zover even liftjongen Abeltje. Meneer Tump is een mottige mottenballenhandelaar uit Middelum. Een opschepperige, narcistische man met een bontkraagje, eigenaar van het Anti-Mot-Bedrijf. Zijn grootste wens is president te worden van een groot land. En je ziet de bui al hangen! Als het kwartet na een tijdje in de lift verder vliegt en terechtkomt in de hoofdstad Quoquapepapetl van de republiek Perugona wil het volk hem als president nadat hij een generaal en een aantal burgers met zijn anti-
motballen geneest van de mysterieuze lila ziekte. Perugona is weliswaar geen groot land, maar Jozias Tump stemt graag toe. Hij ontpopt zich als een ware dictator die vreemde wetten invoert en geen tegenspraak duldt... En hier komt, naast de naam, de gelijkenis met de huidige Amerikaanse president Donald Trump wel heel sterk naar voren! Annie M.G. Schmidt kon niet beseffen hoe sterk het verhaal van Abeltje de werkelijkheid in 2018, 23 jaar na haar dood, benadert! Met meneer Tump loopt het overigens goed af. Hij komt tijdig tot inkeer. Kleny de Jonge-Bimolt
8
en smaak. Goede afbeeldingen van belangrijke kunstenaars zijn een rijke aanvulling op de tekst. Een eigenstandige kunstvorm naast de literatuur. In onze doos ‘Wat uit de boeken valt' zit een grote stapel met plaatjes uit andere boeken die waarschijnlijk als leeswijzer hebben gediend en de lezer aanspraken. Hieronder een selectie. Als eerste (links hieronder) zomaar een zielig plaatje van een onbekende schrijver en illustrator en een onbekend verhaal. Het geeft ons enerzijds enorm veel informatie en anderzijds prikkelt het de fantasie.
O
nlangs was een oudere dame op bezoek die een boek zocht. Het enige dat ze zich kon herinneren was: een afbeelding van een meisje met lange vlechten. Deze tekening had vroeger diepe indruk op haar gemaakt en ze was het nooit vergeten. Of we dit boek hadden. Voor onze medewerkers is dit een geweldige vraag. En zowaar, nadat we een flink aantal boeken met meisjes met lange vlechten uit de kast hadden opgediept vonden uiteindelijk wat deze mevrouw zocht: Roswitha van Marie Boddaert met tekeningen van B&J Middergh-Bokhorst uit 1909.
Dan (rechtsboven) Anton Pieck, een illustrator die generaties lezers heeft aangesproken. In onze doos liggen drie van zijn afbeeldingen van Nils Holgerssons reizen. Het onderschrift is de originele Zweedse titel: Nils Holgerssons underbara resa, oftewel zijn wonderbaarlijke reis. Als kind kan je je verliezen in een dergelijk plaatje - er is zoveel te zien. Als laatste een andere meester: Rie Cramer. Hoewel ze in veel stijlen werkt is het altijd direct duidelijk dat zij de maker is. Dit prentje van dansende meisjes viel uit een boek en is onmiskenbaar van haar hand.
Ze was zielsgelukkig. En wij ook. Dergelijke gebeurtenissen maken dat we ons weer eens realiseren hoe belangrijk het is dat we onze prachtige collectie goed toegankelijk houden voor onze bezoekers. Het was opmerkelijk dat ze helemaal niet geĂŻnteresseerd was in het verhaal. Het bewijst maar weer eens hoe belangrijk illustraties zijn. Ik durf te verdedigen dat goede illustraties in de kinderboeken de basis leggen voor de ontwikkeling van gevoel voor beeldende kunst. Voor het besef van historie en van andere culturen. Voor de ontwikkeling van fantasie
Martha Mol
9
BIGGLES HERLEEFT IN KBH er toen uitzag en wat voor spullen er werden gebruikt. Vooral Biggles stond hierin centraal. Fans van de oorlogsheld en zijn boeken kwamen kijken en gingen daardoor in gedachten even terug naar hun jeugd. Voor 50 cent konden ze ook nog een eventueel ontbrekend pocketboek op de kop tikken. Kleny Bimolt
W
ie heeft in zijn of haar jeugd geen boek van Biggles gelezen. Een oudere collega van het KinderBoekenHuis begint er zelfs nu nog aan. “Ik wil weten wat ik vroeger heb gemist.� Bij het verschijnen van deze Moeder de Gans is de Biggles-tentoonstelling inmiddels vervangen dooreen nieuwe. Toch geven we Biggles graag nog wat aandacht. Biggles (Bigglesworth), de vroegere Britse vliegenier van de RAF (Royal Air Force) die vocht in de Eerste en Tweede Wereldoorlog, heeft over de hele wereld veel avonturen beleefd die hij niet in het vergeetboek wilde laten verdwijnen. De Engelse schrijver Johns schreef er 96 boeken over, die vooral door jongens werden verslonden. In Uithuizen bestaat een heuse Bigglesclub, die allerlei wetenswaardigheden bezit over deze oorlogsheld. Ze namen contact op met het KinderBoekenHuis voor een expositie en waren bereid veel van hun in de loop der jaren verzamelde attributen tijdelijk aan ons af te staan. In vier vitrines van het KBH is gedurende een aantal weken te zien geweest hoe de luchtvaart
10
VAKANTIEVERZETJE
Z
e stonden bedeesd voor ons, terwijl wij buiten in de zon van onze koffie genoten. �Mogen wij een boekje lezen?� Het is natuurlijk een uitdaging als je in de grote vakantie bij opa en oma logeert, die ook nog eens naast het KinderBoekenHuis wonen. Het jeugdige trio was al snel verdiept in diverse boeken, die ze netjes voor zich op de grote tafel hadden uitgestald. De controle van oma was eigenlijk helemaal niet nodig. Na een klein uurtje hielden ze het voor gezien, borgen de boeken netjes op op de planken en verdwenen even bedeesd als ze gekomen waren.
11
Van Moeder, vertel eens wat van Adolf Hitler tot Reis door de Nacht Het kinderboek uit en over de Tweede Wereldoorlog
H
et Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen en het Kinderboekenhuis Winsum hebben de handen ineengeslagen voor een tentoonstelling over het kinderboek uit en over de oorlog. In deze tentoonstelling zijn verschillende kinderboeken uit de jaren 1940-1945 te zien. Van propaganda zoals Wij hebben den Führer gezien! Jongens en meisjes vertellen van de grootste gebeurtenis in hun leven tot clandestiene werken zoals Dokter Langpootmug. Hoe het kinderboek ondanks de papierschaarste en de Kultuurkamer nog steeds uitgegeven werd wordt ook duidelijk.
Het nationaalsocialistische kinderboek Van alle kinderboeken die in de oorlog onder de bezetter zijn verschenen was maar een zeer klein deel uitgesproken nationaalsocialistisch gekleurd. De meeste jeugdboeken in dit genre zijn uit het Duits vertaald. Het meest gedrukte propagandaboek in Nederland was het eveneens uit het Duits vertaalde Moeder, vertel eens wat van Adolf Hitler.
Begin van de boekenzuivering Al in het najaar van 1940 begon de bezetter zich met de literatuur in Nederland te bemoeien. Ook het kinderboek ontkwam hier niet aan. Er werden boeken verwijderd uit de bibliotheek, maar de grootste zuivering begon bij de bron, bij de uitgeverijen. In 1940 en 1941 werd de druk van circa 140 boeken verboden. Er werden tot eind 1941 circa 300.000 boeken in beslag genomen.
De Nederlandse schrijvers lieten zich op het eerste gezicht niet duidelijk propagandistisch uit, maar als je beter kijkt zijn er in sommige boeken duidelijk elementen van nationaalsocialistisch gedachtengoed terug te vinden. Heroïek, avontuur, kameraadschap en opoffering zijn veelvuldig voorkomende ingrediënten van de nationaalsocialistische jeugdliteratuur.
Bij het verbieden van boeken werd vaak willekeurig te werk gegaan. Er waren geen vastomlijnde regels van wat er wel en niet mocht. Een uitgever kon een aanvraag indienen voor papier, zodat het boek gedrukt kon worden. Onder het mom van papierschaarste werd zo censuur toegepast. Voor elk manuscript moest een uitvoerig formulier ingevuld worden en de tekst moest goedgekeurd worden. K-nummers en Kultuurkamer Om uitgevers achteraf te kunnen controleren werd in de zomer van 1941 het K-nummer (kennummer) ingesteld. Elke drukker die zich keurig aan de regels had gehouden kreeg zo’n K-nummer en was verplicht dat af te drukken op door hem vervaardigd werk. Een boek uitgegeven in de oorlog zonder K-nummer was dus per definitie verdacht. Met de instelling van de Kultuurkamer op 22 januari 1942 werd de positie van het boek nog meer aangetast. Iedereen die werkzaam was op cultureel gebied en zijn vak wilde blijven uitoefenen moest verplicht lid worden. Wie zich aanmeldde moest beloven niets tegen de Duitsers of het nationaalsocialisme te zullen schrijven.
12
Het ontduiken van de regels Natuurlijk waren er ook schrijvers en uitgeverijen die de voorschriften van de Duitse bezetters wilden omzeilen. Een probleem was de papierschaarste tijdens de oorlog. Zonder goedkeuring vooraf kreeg de drukker geen papier en geen K-nummer. Nu wisten uitgevers vaak via illegale wegen ook wel aan papier te komen.
In de jaren tussen 1960 en 1980 verdwijnt de avonturenroman en komen meer kinderboeken op de markt die over de oorlog willen onderwijzen. Er wordt de nadruk gelegd op historische feiten en de invloed van de bezetting op verschillende groepen wordt uitgelegd. In deze periode wordt ook de Jodenvervolging een onderwerp in de kinderboeken.
Was het papier geregeld, dan bestond er nog er de hindernis van het K-nummer. Boeken zonder K-nummer konden alleen op een illegale manier verspreid worden. Via betrouwbare boekwinkels werden deze drukken in kleine oplages van onder de toonbank verspreid. Daarnaast namen verzetsgroepen soms illegale uitgaves over, die ze verkochten en de opbrengst gebruikten voor de financiering van het verzet.
In de jaren tachtig wordt de Tweede Wereldoorlog steeds meer als decor dan als hoofdthema gebruikt. Het is duidelijk terug te zien dat er een nieuwe generatie is opgestaan voor wie de oorlog een minder prominente plek inneemt. In de jaren negentig tot nu zijn er ook veel kinderboeken over de Tweede Wereldoorlog verschenen. Vaak staat hierin een individu centraal. Ook komen alle aspecten van de oorlog aan bod, van kinderen van NSB-ers tot verhalen die zich afspelen in Auschwitz. De vorm van het boek verandert ook, tegenwoordig kan je bijvoorbeeld stripverhalen over de Tweede Wereldoorlog lezen. Dat kinderboeken over de oorlog nog steeds niet vervelen blijkt wel uit het feit dat de Gouden Griffel in 2017 werd toegekend aan een oorlogsboek (Koos Meinderts, Naar het noorden).
Een andere manier om de Duitse regelgeving te ontlopen was het antedateren van de boeken. Dit betekent dat er een jaartal van voor juli 1941, toen de K-nummers werden ingevoerd, als jaar van uitgave werd genoteerd. Deze boeken konden ‘legaal’ zonder K-nummer verkocht worden, al was er natuurlijk altijd het gevaar van de boekcontrole. Het schrijven over de oorlog Het tweede deel van de tentoonstelling gaat over het kinderboek over de oorlog. Dit deel laat zien hoe dit kinderboek zich ontwikkelde van een avonturenboek tot persoonlijke, waargebeurde verhalen. De oorlog was nog maar net afgelopen toen de eerste kinder-boeken verschenen die de jaren 1940-1945 als onderwerp hadden. Deze titels groeiden uit tot ware grootheden op het gebied van jeugdliteratuur over de oorlogstijd, denk hierbij aan Reis door de Nacht, Engelandvaarders en Snuf de Hond. Deze boeken vallen allemaal onder de noemer ‘spannende avonturenroman’.
Naast de tentoonstelling worden verschillende kinderactiviteiten georganiseerd. Zo is er een voorlees- en knutselmiddag voor kinderen onder leiding van Martine Letterie, schrijfster van meerdere kinderboeken over de oorlog. Ook voor volwassenen worden lezingen georganiseerd. Anna van der Molen Coördinator Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen
13
Flower Design Winsum Hoofdstraat winsum 24 9951 AB Winsum T: 0595 44 3620 www.flowerdesign-winsum.nl info@flowerdesign-winsum.nl
Marenland recreatie Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum Telefoon: 0595 442 750
www.marenland.nl
14
Ik ben ook op zoek naar het boek:
De Vader kom toch Boekenzoeker van Gre van Tiel Ik ben op zoek naar het boek:
Terug in het vaderland van Fenna Feenstra
Dankzij onderstaande bedrijven, overheden en fondsen komt het KinderBoekenHuis tot stand: Prins Bernhard Cultuurfonds J.B. Scholtenfonds Gemeente Winsum Levende dorpen provincie Groningen Fonds Rabobank Noordenveld West-Groningen Stichting Cultureel Erfgoed Noordwest-Groningen Ingenieursbureau Witteveen+Bos, Heerenveen Stichting Moeder de Gans, fonds Toos Zuurveen Eska Graphic Board, Sappemeer Wierda-Stichting, Winsum Groningen Seaports Koninklijke Oosterhof Holman
spar Gijzen Winsum SCHENKING
U gaat wellicht verhuizen of opruimen en u wilt dat uw boeken een goede bestemming krijgen. Dan kunt u er zeker van zijn dat wij zorgvuldig met uw schenking om zullen gaan. Bent u zelf niet in de gelegenheid ze bij ons te brengen, dan kunt u contact opnemen met één van onze contactadressen. Deze zijn te vinden in Almelo, Amsterdam, Assen, Deventer, Eelde, Heerde, Hellendoorn, Naarden, Utrecht, Velp (Gelderland), Velp (Noord-Brabant). Adressen en telefoonnummers zijn bij ons op te vragen. Wij kunnen u helpen te bemiddelen en samen zorgen we dan dat de boeken in Winsum komen.
HET VOLGENDE NUMMER Het eerstvolgende nummer van Moeder de Gans verschijnt in december 2018. Kopij voor de nieuwe editie kunt u ter attentie van de redactie aanleveren tot uiterlijk 1 december op e-mail: info@kinderboekenhuis.eu
Uitgave van het KinderBoekenHuis Winsum, verschijnt drie maal per jaar. Bijdrage voor donateurs € 20,- per jaar op rekening (IBAN): NL68ABNA0467316430. BIC ABNANL2A KinderBoekenHuis Winsum, Kerkpad 2, 9951 EP Winsum (Gr.) Tel. 0595 - 44 36 63. E-mail: info@kinderboekenhuis.eu Website: www.kinderboekenhuis.eu
Openingstijden Dinsdag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur Zaterdag van 12.00 tot 16.00 uur Redactie Chantal van der Ende, Bouwina Hellinga, Kleny de Jonge-Bimolt, Jan Kiewiet, Ubel Smid en Romke Visser.
Opmaak: Ubel Smid Vormgeving -
15
www.ubelsmid.nl
directie vervoer
“Visser chauffeursdienst is meer dan rijden alleen”
chauffeursdiensten
Mobiel: 06 - 200 85 852
privé chauffeur
www.visserchauffeursdienst.nl
Romke’s Verbouw- en onderhoudsbedrijf Lombok 4 9951 SC Winsum Tel.: 0595 492 163 Mobiel 06 - 232 49 120