ภาคอีสานเป็นภาคที่มีสภาพอากาศร้อนและค่อนข้างแห้งแล้ง มี วิถีชีวิตแบบไทยลาว การสร้างบ้านหรือปลูกเฮือนของชาวอีสานนั้นจะ ออกแบบให้เหมาะกับสภาพแวดล้อมและสนองประโยชน์ในการดำรง ชีวิต ลักษณะของเฮือนส่วนใหญ่จึงเปิดโล่งและโปร่งลม ยกใต้ถุนสูง เพื่อให้ลมพัดผ่านและมีพื้นที่สำหรับทำกิจกรรมต่าง ๆ เช่น ทำคอก วัวควาย เก็บเครื่องมือทางเกษตร ทำหัตถกรรมพื้นบ้าน เช่น ทอ ผ้า ทำเครื่องจักสาน หรืออาจจะวางแคร่สำหรับพักผ่อนหรือรับแขก ชาวอีสานมีความเชื่อในการสร้างเรือนโดยจะให้ด้านกว้างหันไป ทางทิศตะวันออกและตะวันตกและด้านยาวหันไปทางทิศเหนือ และใต้ ซึ่งเป็นลักษณะที่เรียกว่า วางเรือนแบบ "ล่องตาเว็นหรือตาม ตะวัน" เพราะถือกันว่าหากสร้างเรือนให้ "ขวางตาเว็นหรือขวาง ตะวัน" แล้วจะ "ขะลำ" คือเป็นอัปมงคล ทำให้ผู้อยู่ไม่มีความ สุข การเลือกสถานที่ปลูกเฮือนต้องเลือกสถานที่ปลอดโปร่ง ไม่มีหลุม บ่อ ไม่มีจอมปลวก ไม่มีหลุมผี ไม่มีตอไม้ใหญ่ และต้องดูความสูง ต่ำ ลาดเอียงของพื้นดินว่าลาดเอียงไปทางทิศใด และจะเป็นมงคล หรือไม่ดังนี้
ÊสÃรé้Òา§งºบé้Òา¹น»ปÅลÙู¡กàเÎฮ×ืÍอ¹น áแºบºบÍอÕีÊสÒา¹น
1. พื้นดินใด สูงทางใต้ ต่ำทางเหนือ เรียกว่า "ไชยะเต ดีหลี" 2. พื้นดินใด สูงทางตะวันตก ต่ำทางตะวันออก เรียกว่า "ยสะศรี-ดีหลี" 3. พื้นดินใด สูงทางอีสาน ต่ำทางหรดี เรียกว่า "ไม่ดี" 4.พื้นดินใด สูงทางอาคเนย์ ต่ำทางพายัพ เรียกว่า "เตโซ" เฮือนนั้นไม่ดี เป็นไข้ พยาธิฮ้อนใจ การเลือกพื้นที่ที่จะปลูกเรือนอีกวิธีหนึ่งคือ การชิมรสของดิน โดยขุดหลุมลึกราวศอกเศษ ๆ นำเอาใบตองมาปูไว้ก้นหลุม แล้วหา หญ้าคาสดมาวางไว้บนใบตอง ทิ้งไว้ค้างคืนจะได้ไอดินเป็นเหงื่อจับอยู่ หน้าใบตอง จากนั้นให้ชิมเหงื่อที่จับบนใบตองหากมีรสหวาน เป็นดิน ที่พออยู่ได้ หากมีรสจืดเป็นดินที่เป็นมงคล จะอยู่เย็นเป็นสุข หากมีรส เค็ม เป็นอัปมงคล ใครอยู่มักไม่ยั่งยืน หากมีรสเปรี้ยว พออยู่ได้แต่ ไม่ใคร่ดีนัก จะมีทุกข์เพราะเจ็บไข้อยู่เสมอ
ฤกษงามยามดีในการปลูกเฮือน
=ฤกษ์วัน= ๏ วันอาทิตย์ ปลูกเรือนจะเกิดทุกข์อุบาทว์ ๏ วันจันทร์ ทำแล้ว 2 เดือน จะได้ลาภผ้าผ่อนและของขาว เหลือง เป็นที่พึงพอใจ ๏ วันอังคาร ทำแล้ว 3 วัน ไฟจะไหม้หรือจะเจ็บไข้ ๏ วันพุธ ปลูกเรือนจะได้ลาภเครื่องอุปโภคมีผ้าผ่อน เป็นต้น ๏ วันพฤหัสบดี ปลูกเรือนจะเกิดสุขกายสบายใจทำแล้ว 5 เดือน จะได้โชคลาภมาก ๏ วันศุกร์ ปลูกเรือนจะมีความทุกข์และความสุขก้ำกึ่งกันทำแล้ว 3 เดือนจะได้ลาภเล็กน้อย ๏ วันเสาร์ ปลูกเรือนจะเกิดพยาธิหรือเลือดตกยางออกทำแล้ว 4 เดือนจะลำบาก ห้ามไม่ให้ทำแล =ฤกษ์เดือน= ✤ เดือนอ้าย นาคนอนหลับ หากปลูกเรือนอยู่มักตาย ✤ เดือนยี่ นาคนอนตื่น ปลูกเรือนอยู่ดีมีสุข ✤ เดือนสาม นาคหากินทางเหนือ มิดี อยู่ฮ้อนไฟจักไหม้ ✤ เดือนสี่ นาคหากินอยู่เรือน ปลูกเรือนอยู่ดีเป็นมงคล ✤ เดือนห้า นาคพ่ายครุฑหนี ปลูกเรือนร้อนอกร้อนใจ มิดี ✤ เดือนหก จะบริบูรณ์ด้วยทรัพย์สินเงินทอง มิตรสหายมาก ✤ เดือนเจ็ด นาคพ่ายหนี จักได้พรากจากเรือน มิดี ✤ เดือนแปด นาคเห็นครุฑ จักได้เสียของมีรู้แล้ว ✤ เดือนเก้า นาคประดับตน ปลูกเรือนมีข้าวของกินมิรู้หมด ✤ เดือนสิบ นาคถอดเครื่องประดับ ปลูกเรือนเข็ญใจ และคนใน เรือนมักเจ็บไข้ตาย ✤ เดือนสิบเอ็ด จะเกิดทุกข์ภัยอันตรายต่างๆ มักจะมีคนฟ้องร้อง กล่าวหา จักมีโทษทัณฑ์ ✤ เดือนสิบสอง จะได้ทรัพย์สิน เงินทอง ข้าวของและคนใช้ ที่มา :
สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคอีสาน เล่มที่ 15 เฮือนอีสานกับความเชื่อในใบลาน. http:// www.bl.msu.ac.th/bailan/p_home1.html http://www.manager.co.th