EAE-ko tokiko iraunkortasun txostena 2008 by Udalsarea 21

INFORME DE SOSTENIBILIDAD LOCAL DE LA CAPV

2008 • 2008

EAEKO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008

INFORME DE SOSTENIBILIDAD LOCAL DE LA CAPV 2008

EAEKO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA

PORTADA EUSK I ESP.indd 1

23/10/08 20:22:02

Idazkaritza Teknikoa

Secretaría Técnica

PORTADA EUSK I ESP.indd 2

23/10/08 20:22:02

EAEKO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008

Txostenean sartu diren udalerri eta eskualde hauek Ekintza Planak ebaluatu dituzte, eta iraunkortasun-adierazleak kalkulatu: Abanto Zierbena, Aia, Albiztur, Alkiza, Alonsotegi, Amorebieta-Etxano, Amoroto, Amurrio, Andoain, Areatza, Aretxabaleta, Arrankudiaga, Arrasate/Mondragón, Arrigorriaga, Astigarraga, Aulesti, Azkoitia, Azpeitia, Balmaseda, Barrika, Basauri, Bedia, Berango, Bermeo, Bidegoian, Deba, Debabarrena eskualdea, Donostia-San Sebastián, Durango, Errenteria, Etxebarri, Galdames, Gatika, Gizaburuaga, Goierri eskualdea, Gordexola, Gorliz, Güeñes, Hernani, Idiazabal, Igorre, Ispaster, Itsasondo, Karrantza Harana, Larraul, Laudio, Laukiz, Legazpi, Leioa, Lemoa, Lemoiz, Loiu, Maruri-Jatabe, Mendexa, Mungia, Munitibar, Muskiz, Ondarroa, Orduña, Ortuella, Portugalete, Sopelana, Tolosa, Uribe Kosta eskualdea, Urretxu, Zalla, Zarautz, Zeberio, Zestoa, Zierbena, Zumarraga. EAEko I. Tokiko Iraunkortasun Txostenean jada sartuta zeuden udalerriak eta eskualdeak.

EAEKO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008

AURKEZPENA Bi urte dira Euskal Autonomia Erkidegoan 2007-2010 aldirako II. Esparru Programa ezarri genuela. Denbora honetan, ekintza ugari gauzatu ditugu ingurumena hobetzeko konpromisoen alde: klima-aldaketa arintzeko eta egokitzeko, bioaniztasuna babesteko, hiriguneen ingurumen-kalitatea hobetzeko eta kontsumo zein ekoizpen iraunkorrak bultzatzeko.

Eusko Jaurlaritzaren Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Sailean ezinbestekoa iruditzen zaigu iraunkortasunerako bidean udalerriek parte hartzea. Izan ere, udalerriek dute herritarrekin harreman zuzena eta neurri zehatz asko bultzatzeaz arduratzen dira.

Marko horretan, Udalsarea 21ek, Iraunkortasunerako Udalerrien Euskal Sa-

reak, Euskadiko 197 udalerriren lana antolatzen du Tokiko Agenda 21en (TA21)

dituztela barne, eta Tokiko Agenda 21en ekintza planak direla udal planak in-

prozesuak dinamizatuta eta ekintza planak indartuta.

tegratzeko markoa. Beharrezko da udal gobernuak indartzeko behar beste konpromiso hartzea, gobernantza hobetzea eta udalen gaitasuna indartzea.

Zalantzarik gabe, Ingurumen eta Lurralde Antolamendu Sailaren lehenta-

Barne iraunkortasun batzordeak sortzea eta sendotzea da gakoa horretan

sunetako bat udalerriei euskarri egokia ematea da ekintza planak diseinatu,

aurrera egiteko.

gauzatu eta ikuskatu ditzaten. EAEn ebaluazio-prozesuak gauzatzen doazen heinean, kalitatea etengabe Euskal Autonomia Erkidegoaren Tokiko Iraunkortasunari buruzko bigarren

hobetzeko egiten dugu lan. 2008an kalitatea errekonozitzeko tresna berriak

Txosten honekin, hausnarketarako eta ekintzarako beste tresna bat eman

artikulatu ditugu, zerbitzu berritzaileak abian jarrita, adibidez: Auzolan 21 eta

nahi diegu udalerriei. Alde batetik, txostenak ingurumenaren gaineko infor-

Berringurumena.

mazioaren gardentasuna eta informazioa erabiltzeko aukera bermatu nahi du, ekintza-planen ebaluazioan eta tokiko iraunkortasunaren adierazleak

Zehazki, planak berrikusteko metodologia komuna diseinatzeko eta zuzen-

kalkulatzean lortutako emaitzak aurkeztuta. Bestetik, emaitzak aztertzeak

tzeko Auzolan 21 proiektua, etapa berri baten hasiera da. Tokiko Agenda 21ak

erronka berriak ezartzen laguntzen digu, elkarrekin iraunkortasunerantz la-

sortu ondoren, ekintza-planak eguneratu behar ditugu urte hauetan guztie-

nean jarraitzeko. Ildo horretatik, bigarren txosten hau argitaratzea posible

tan udalerriek ikasitakoarekin.

egin duten 71 udalerrien eta eskualdeen partaidetza eskertu nahi dut. Eta alor guztiak jorratzeko, berriz esan nahi dut garrantzitsua dela herritaEuskal Autonomia Erkidegoaren Tokiko Iraunkortasunaren 2007ko Txoste-

rrek TA21 prozesuetan parte hartzea. Ildo horretatik, TA21en garapenari eta

nean, Tokiko Agenda 21en ezarpenen ebaluazio globalaren inguruko hamar

funtzionamenduari buruzko informazioa jakinarazten jarraitzen dugu, baita

ondoriotara iritsi ginen, 2008. urterako hainbat erronka planteatzen zituz-

partaidetza-prozesuak bultzatzen ere, denok batera iraunkortasunerantz au-

tenak. Erronka horietako askori egin diegu aurre, eta beste batzuk lortzeko

rrera egiten jarraitzeko espazioak sortuta. Gainera, gero eta udalerri gehiagok

lanean jarraitu behar dugu.

sortzen eta banatzen dituzte udal iraunkortasunaren inguruko txostenak.

Bestalde, EAEn Tokiko Agenda 21en Ebaluaziorako eta Segimendurako biga-

Azkenik, eskerrak eman nahi dizkiet berriz planak ebaluatzeko eta adierazleak

rren programari esker, segimendu-programak sendotu egin dira, parte har-

kalkulatzeko prozesuetan sartu diren udalerriei, horiei esker, bigarren txosten

tzen duten udalerriak eta eskualdeak bikoiztu egin baitira. 2007an, planen

hau egin baitugu. Eta gainerako udalerriak animatu nahi ditut udalerrietako,

ezarpenaren batez besteko balorazioa positibotzat jo zen arren, udalez gain-

lurralde historikoetako eta EAE osoaren ingurumen-informazioa areagotzeko

diko erakundeen laguntza-programak indartu egin dira, udalerriek planak

eta hobetzeko prozesuan parte hartzera.

gauzatzeko laguntza ekonomikoa gehitzeko eta Udalsarea 21ek antolatutako gaikako lantaldeen bidez baliabide teknikoak emateko asmoz. Esther Larra単aga Gainera, beharrezkoa da oraindik ere nabarmentzea planek alor asko hartzen

Ingurumen eta Lurralde Antolamendu sailburua

c ihobe 2008 ARGITARATZAILEA: Ingurumen Jarduketarako Sozietate, Publikoa, IHOBE, S.A. EDUKIAK: Dokumentu hau IHOBErentzat egin da Minuartia Enea aholkularitza

taldearen lankidetzarekin ARGAZKIAK: Mikel Arrazola © Archivoa “Argazki” Eusko Jaurlaritza -

Gobierno Vasco DISEINUA: Artentraç TZULPENA: Elhuyar EGE GORDAILUA: BI-XXX-XXX

Paper birziklatuan eta klororik gabe zurituan inprimatua ESKUBIDE GUZTIAK ERRESERBATUTA

Debekatuta dago publikazio hau erreproduzitzea, informazioa berreskuratzeko sistemetan gordetzea eta publikazio honen zati bat transmititzea, erabilitako bitartekoa edozein dela ere (elektronikoa, mekanikoa, fotokopia, grabazioa, etab.), jabetza intelektualaren eskubideen titularraren eta editorearen idatzizko baimenik gabe.

1. KOKAPEN OROKORRA ETA TESTUINGURUA TOKIKO AGENDA 21AK EZARTZEA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN

UDALSAREA 21: SAREKO LANA, KALITATEAREKIKO KONPROMISOAREKIN 2. TOKIKO AGENDA 21EN EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA KALITATEAREN EBALUAZIO GLOBALA TOKIKO AGENDA 21AK EZARTZERAKOAN

EKINTZA PLANAK EZARTZEKO UDALSAREA 21EK JARRITAKO EREDU KOMUNA TOKIKO AGENDA 21AK EBALUATZEA ETA HAIEI JARRAIPENA EGITEA EKINTZA PLANEN EBALUAZIO-PROZESUEN ETA ADIERAZLEEN KALKULUAREN IRISMENA EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN 3. TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA EBALUATUTAKO EKINTZA PLANEN EZAUGARRIAK

• Ekintza Planetako ekintzen gaiak TOKIKO AGENDA 21AK EZARTZEA, JOERAK ETA IKUSPUNTUAK • Udalsarea 21en batez besteko ezarpen-maila • Planen ezarpen-mailaren bilakaera • Udalsarea 21eko Ekintza Planetako ekintzen egikaritze-egoera 4. HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA TA21EKO PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA TOKIKO AGENDA 21EKO PROZESUEN BARNE-KOORDINAZIOA ETA ZEHARKAKOTASUNA

• Barne-koordinaziorako mekanismoak HERRITARREN PARTE-HARTZEA 5. EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA AALBORGEKO KONPROMISOEI LAGUNTZEA, GAI-EREMUEN ARABERA LAN EGINEZ ETA IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEEN BIDEZ EBALUATUZ

AALBORGEKO KONPROMISOEN EKARPENAK EZARPEN-MAILAREN IKUSPEGI OROKORRA, GAI-ESPARRUKA LURRALDE-ALDERDIAK BALIABIDE NATURALAK, HONDAKINAK ETA INGURUMEN-KALITATEA GIZARTEA ETA EKONOMIA 6. ONDORIOAK ETA 2009RAKO ERRONKAK

KOKAPEN OROKORRA ETA TESTUINGURUA Hemen aurkezten den 2008ko Tokiko Iraunkortasun Txostenak azterketa orokor berri bat dakar, EAEko Tokiko Agenda 21etako (TA21) Ekintza Planen ezarpen-mailari eta Tokiko Iraunkortasun Adierazleen bilakaerari buruzkoa. Bigarren txosten honen bidez, sendotu egiten da urtero-urtero iraunkortasun-helburuen betetze-maila ebaluatzeko konpromisoa eta Aalborg-eko Konpromisoei eginiko ekarpena; horrez gain, klima-aldaketaren kontrako borrokako udal-ekintza aztertzen da. Era berean, aurreko txostenean 2008. urterako zehaztu ziren erronkak zer neurritan bete diren ere balora daiteke bigarren txosten honetan. Balorazio horren helburua da TA21eko prozesuen lorpenak eta hobetu beharreko esparruak antzematea, hala iraunkortasune6

rako bidea errazago egiteko.

Tokiko Agenda 21ak ezartzea Euskal Autonomia Erkidegoan Tokiko Agenda 21ak (TA21) euskal udalerriek Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategiaren (GIEIE, 2002-2020) barruan, ingurumen-hobekuntzan eragiteko dituzten tresnak dira. Euskal Autonomia Erkidegoan, Udaltalde 21 metodologiaren bidez diseinatu eta martxan jarri ziren Tokiko Agenda 21ak. Metodologia hori udalerrietako lantalde baten bidez Tokiko Ekintza Plana (TEP) diseinatzean datza. 2008an, 218 udalerrik dituzte TA21eko Ekintza Planak, hau da, EAEko udalerrien % 86,9k. Biztanle-kopurua aintzat hartuta, EAEko biztanleen % 98,8 bizi da TA21a ezarrita duten udalerrietan. 2002an sortu zen Udalsarea 21, Iraunkortasunerako Euskal Udalerrien Sarea, EAEn TA21ak ezartzea bultzatzeko, behin udalerrien beraien TEPa diseinatu eta onartu ondoren. Sarea sortu zenean Eusko Jaurlaritzak, Foru Aldundiek,

EUDELek eta 16 udalerrik osatu zuten, hasiera batean. Ordutik, udalerri-kopurua handituz joan da, eta 197 dira gaur egun. Une honetan, EAEko udalerrien % 78,5ek Udalsarea 21en parte hartzen du; biztanle-kopurua aintzat hartuz, Euskal Autonomia Erkidego osoaren % 92,3 da hori. Sarean sartuta ez dauden udalerrietan, berriz, TA21ak garatzea zaildu dute zenbait faktorek adibidez, lidergo politiko falta edo langile teknikorik eza, besteak beste.

TA21a duten Udalerriak, US21eko kideak

TA21a duten Udalerriak

Lurralde Historikoen artean, Arabak du Udalsarea 21en parte hartzen duten udalerri gutxien (Arabako udalerrien % 29,4k hartzen dute parte). Hori gertatzen da, beste faktore batzuen artean, lurraldearen ezaugarriak eta uda-

TA21arik gabeko Udalerriak

1. Irudia. Tokiko Agenda 21 duten eta Udalsarea 21eko partaide diren udalerrien banaketa

lerrien egitura direla eta, horiek zaildu baitute gehien TA21ak garatzea. Hala ere, biztanle-kopurua aintzat hartuz, Arabako biztanleen % 89,8 sareko parBestalde, Udalsarea 21en udalerrien artean aniztasun handia dago, herrien

taide diren udalerrietan bizi dira.

tamaina aintzat hartuz. Izan ere, EAEko biztanle-kopuru handiena duten udalerriak ditu, hiri-eremukoak, eta baita 1.000 biztanle baino gutxiagoko

Egoera horrek balio erantsia ematen dio Sareari, Euskal Autonomia Erki-

kide diren udalerri-kopurua

120 100 80

udalerri-kopurua orotara (2008): 197

zerbitzuak egokitzeko eta bereizteko beharra dakar horrek.

40 20

partaideen arteko aniztasun horri erantzuna emateko, eskaintzen diren 78

degoko tokian tokiko errealitateen aniztasuna islatzen baitu. Era berean,

104

103

3 5

2002

18 15 5

4 2003

2005 Araba

Bizkaia

2006

2007

15 2008

Gipuzkoa

Guztira: 197 udalerri

1. Grafikoa. Udalsarea 21eko partaide-kopuruaren bilakera Lurralde Historikoka sailkatuta.

2. Grafikoa. Udalsarea 21eko partaide diren udalerrien banaketa, herri-tamainaren arabera.

KOKAPEN OROKORRA ETA TESTUINGURUA

landa-eremuko udalerri asko ere. Azken horiek dira talderik handiena (% 37).

Udalsarea 21: sareko lana, kalitatearekiko konpromisoarekin Bigarren Ingurumen Esparru Programan (II. IEP, 2007-2010) zehazten dira aldi

ten udalerri guztientzat ebaluazio-prozesuak eta adierazleen kalkulua finkat-

horretarako Garapen Iraunkorraren Euskal Ingurumen Estrategiaren (GIEIE,

zearen emaitza da.

2002-2020) helburuak eta jarduerak; TA21eko Ekintza Planen esparruko jarduerei jarraipena egiten die, eta bultzatu egiten ditu; horrez gain, hiriguneen

Txosten honen bidez baloratu egin nahi da, era berean, euskal udalerriek zer

kalitate-hobekuntza sartzen du bere lau lehentasunen artean.

neurritan parte hartzen duten iraunkortasunaren aldeko ekintzetan TA21eko prozesuen bidez; hau da, zer neurritako ekarpena egiten duten Aalborg-

Udalsarea 21ek bi eginkizun betetzen ditu: alde batetik, EAEko ingurumen-

eko Konpromisoak betetzeko, hori baita nazioarteko erreferentzia-esparrua

politikak garatzeko tresna da, bere partaideei plan berriei buruzko informa-

Sarea osatzen duten udalerriek iraunkortasuna bultzatzeko bere gain hartu

zioa eta prestakuntza emanez (adibidez, Eusko Jaurlaritzaren Lurzoru Kutsa-

dituzten tokiko politikentzat.

tuen 2007-2012 Planari buruzkoa); bestetik, udalerriek Eusko Jaurlaritzaren politiketan parte hartzeko eta eragiteko mekanismoa da, Klima Aldaketari

Bestalde, txostenaren helburua da TA21i laguntza ematen dioten udalez

Aurre Egiteko 2008-2012 Aldirako Euskal Planaren kasuan gertatu zen bezala,

gaindiko politiken eraginkortasuna ebaluatzeko baliabide izatea, eta horre-

adibidez.

kin, politika horien egokitasuna edo berriro bideratzeko beharra baloratu ahal izatea.

Sarearen azken kudeaketa-planean, urteko jarraipen-adierazleen bidez lortu-

KOKAPEN OROKORRA ETA TESTUINGURUA

riko emaitzek agerian utzi zuten helburu estrategikoak eta operatiboak neurri handian bete zirela 2006-2007 aldian, eta partaideen adostasun-maila ere handia zela. Bigarren Plan Estrategikoan (2006-2009), Udalsarea 21ek “Kalitatearekiko konpromisoa” berresten du, eta hori “prozesuak eta bertako partaide guztiei eskatzen zaizkien jarduerak ebaluatuz eta hobetuz” gauzatuko duela dio. Konpromiso horrekin bat etorriz, gaur egun indarrean dagoen 2008-2009 Kudeaketa Planak jarduera-multzo bat ezartzen du. Alde batetik, nabarmentzekoa da TA21eko prozesuen kudeaketari laguntza emateko zerbitzu bat ezartzen dela; hor sartzen da iraunkortasun-adierazleak kalkulatzea eta Ekintza Planak ebaluatzea eta programatzea. Beste aldetik, EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia ezartzea aztertzen da. Plataforma horren bidez, alde batetik adierazleen kalkuluaren emaitzen urteko jarraipen globala egin daiteke, eta, bestetik, TEPen ebaluazioa ere egin daiteke. EAEko bigarren Tokiko Iraunkortasun Txosten honen helburua da aipaturiko kalitatearekiko konpromisoa lortzen laguntzea, eta Udalsarea 21 osatzen du-

TOKIKO AGENDA 21en EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA kAliTATeAren ebAluAzio globAlA Tokiko AgendA 21Ak ezArTzerAkoAn Prozesu eta Ekintza Plan iraunkorrak, estrategikoak, zeharkakoak, parte-hartzaileak eta operatiboak sortzeko egin ziren Tokiko Agenda 21ak, beheko irudian adierazten den bezala:

Aurrerapen ekonomikoa, zuzentasun soziala eta ingurumenaren babesa baterazteko plangintza eta ezarpena

OPERATIBOA

IRAUNKORRA TA21 EKINTZA PLANA

PARTE-HARTZAILEA Herritarren eta eragile ekonomiko eta sozialen iritzia eta proposamenak sartzea

Era hitzartuan aurrera egiteko ikuspegia eta etorkizuneko helburuak

ESTRATEGIKOA ZEHARKAKOA

Udalerrira hurbiltze zabala eta globala egitea tokiko garapenarekin zerikusia duten gai ezberdinak eta hauen kudeaketaren arduradunak integratuz

2. Irudia. Tokiko Agenda 21eko prozesuen kalitatearen ebaluazio globala

Bidezkoa dirudi kalitatea ebaluatzeko eta aitortzeko sistema guztiek TA21eko prozesuak baloratzea, pentagonoaren bost ertzetako bakoitzean. Udalsarea 21, tresna batzuk garatzen eta ezartzen ari da pixkanaka-pixkanaka, haien bidez kontuan hartu ditugun TA21eko prozesuen ezaugarri guztiak ebaluatzeko. Aipatzekoa da udalerriaren egoeraren autodiagnostikoa egiteko (TA21eko prozesuko alderdi ezberdinen ingurukoa) metodologia baten diseinua eta gidaritza, proiektu berritzaile baten barruan kokatua.

TOKIKO AGENDA 21en EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA

Ekiteko plana: tresna erabilgarria eta udal-kudeaketan aplikatu beharrekoa

Txosten honetan TA21en ebaluazioa egiten da batez ere, bai iraunkortasun-

komeni izaten da, bost urtean behin, gutxi gorabehera, EKINTZA-PLANA BE-

alderdiena (adierazleen bilakaera), bai eraginkortasun-alderdiena (planak

RRIKUSTEA.

gauzatzea). Hala ere, aurreko txostenean baino eduki gehiago agertzen dira hemen, prozesuen izaera parte-hartzailearen eta zeharkakoaren balora-

Gaur egun, hamarren bat udalerrik egin dute edo egiten ari dira Ekintza

zioarekin loturiko alderdiak sartu baitira.

Planaren berrikusketa hori. Eginkizun hori errazte aldera, Udalsarea 21ek

Ekintza Planak ezartzeko Udalsarea 21ek jarritako eredu komuna Tokiko Ekintza Planak – TA21ek kudeaketarako tresna eraginkorrak izan behar dute udalerrientzat. Helburu hori lortzeko, Udalsarea 21ek Ekintza Planak

planak berrikusteko metodologia espezifikoa eta komuna garatzen ari da, Auzolan 21 programaren barruan. Zazpi udalerrik parte hartzen dute programa horretan.

Tokiko Agenda 21ak ebaluatzea eta haiei jarraipena egitea

– TA21ak ezartzeko eredu bat jarri du, eta urteroko eginkizun hauek ditu:

• IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK kalkulatzea

• EKINTZA-PLANAREN EZARPENA EBALUATZEA •

Jarduerak PROGRAMATZEA

Planen urteko zikloan jarraipena egiteko ezarrita dauden bi tresnek bi emaitza-mota ematen dituzte. Alde batetik, udalerriek aurrera eraman duten ekintza aztertzen da, eta ekintza horrek Aalborg-eko Konpromisoei egiten dien ekarpena, Ekintza Planen ebaluazioaren bidez; bestetik, berriz, Aalborg-eko Konpromisoak bete diren aztertzen da, Tokiko Iraunkortasun Adierazleak

TOKIKO AGENDA 21en EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA

Datu horiekin, Ekintza Planen – TA21en kudeaketarako urteko zikloa ezart-

kalkulatuz.

zen da. Zikloaren hasieran, urte horretarako eginkizunak programatzen dira, Ekintza Planaren edukietan oinarrituta. Eta zikloaren amaieran, berriz, plana

Urteko ebaluazio-prozesuetatik ateratako emaitzak udalerri-esparruan zein

nola gauzatu den ebaluatzen da, eta adierazleak kalkulatzen dira. Lortzen di-

udalerriz gaindikoen erabil daitezke. Udalerri-esparruan, ezarritako hel-

ren emaitzen arabera, hurrengo urtean egin beharreko jardueren programa-

buruak zenbateraino bete diren eta udalerri bakoitza besteekiko non dagoen

zioa egiten da berriro.

jakitea ahalbidetzen dute. Udalerriz gaindiko esparruan, berriz, udalerri guztien iraunkortasun-joerak adierazten dituzte datuek, Ekintza Planak ezartze-

2008an, jada 71 udalerri eta eskualdek sartu dute kudeaketarako urteko ziklo

rako garaian egindako aurrerapen globalaren berri ematen dute, eta udalen

hori, edo gutxienez, ziklo horren zati bat, beren funtzionamenduan. Eredu

beharrak antzematea ahalbidetzen dute.

komun horri esker, udalen barruan plana modu eraginkorrean eta zeharka sartzeko bidea egiten da.

2005. urtetik, Gipuzkoako Foru Aldundiak laguntza teknikoa emateko urteko Programa bat sustatzen du, Ekintza Planak ebaluatzeko. Programa hori

Eredu hori hobeto ezartzeko, Udalsarea 21ek metodologia komun bat ze-

Udalsarea 21eko Gipuzkoako udalerrientzat dago zuzenduta. Ekimen horrekin

haztu zuen, eta MUGI 21 aplikazio informatikoa garatu zuen. 2008ko lehen

batera, Eusko Jaurlaritzak eta Bizkaiko Foru Aldundiak 2006an EAEn TA21ak

hiruhilekoan aplikazioaren bertsio berri bat egin zen, MUGI 21 3.1, eta urte

ebaluatu eta haiei jarraipena egiteko lehenengo programa jarri zuten abian;

honen amaieran aplikazio hori jada instalatuta dago 150 udalerritan baino

programa horrek adierazleak kalkulatzeko laguntza ematen die sareko uda-

gehiagotan.

lerri guztiei, eta Ekintza Planak ebaluatzeko laguntza, berriz, Bizkaiko eta Arabako udalerriei. Bi ekimen horiek batuta, 71 udalerrik egiten dute TA21en

Tokiko Ekintza Planaren indarraldia amaitzen denean, azken lan bat egitea

jarraipena. Haien emaitza osoak honako txosten honetan sartzen dira.

TA21en kudeaketa- eta jarraipen-prozesuak modu integratuan egiten dira,

Aurrekoa osatzeko, udalerri bakoitzean izan diren emaitzak Idazkaritza Tek-

MUGI 21 aplikazio informatikoaren bidez. Tresna horrek Tokiko Agenda 21a

nikora bidaltzen dira aldiro-aldiro, eta hortik, berriz, MUGI 21eko EAEko Tokiko

udalerri bakoitzean modu integratuan eta eraginkorrean kudeatzea ahalbi-

Iraunkortasunaren Behatokiko moduluan sartzen dira. Iazko urtean bezala,

detzen du, eta aipaturiko eginkizun bakoitzerako laneko modulu espezifiko

Behatokian sartuta dauden emaitzak izan dira bigarren txosten hau egiteko

bat sartzen du: plangintza, ebaluazioa, adierazleak eta programazioa. Era be-

informazio-oinarri.

rean, MUGI 21ek udalerri guztien emaitzak EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokiaren moduluan sartzea ahalbidetzen du, aplikazio beraren barruan.

EMAITZAK INTEGRATZEA Udalsarea 21eko Idazkaritza Teknikoa-EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia

UDALERRIEN EMAITZAK Planaren ebaluazioa Iraunkortasun-adierazleak

Emaitzak konparatzea eta interpretatzea Barne-komunikazioa eta komunikazio publikoa TA21en kudeaketara aplikatzea

3. Irudia. Informazioa integratzea EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokiaren esparruan, eta Tokiko Iraunkortasun Txostena.

Udalerriak

TOKIKO AGENDA 21en EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA

Emaitza globalak interpretatzea Sareko helburuen betetze-maila ebaluatzea Sarearen erronkak adieraztea

ekinTzA plAnen ebAluAzio-prozesuen eTA AdierAzleen kAlkuluAren irismenA euskAl AuTonomiA erkidegoAn de Historikoetakoak dira. Bi kasuetan, parte hartzen duen udalerri-kopurua bikoiztu egin da azken urtean (ikus 4. grafikoa).

Udalerri-kopurua

Parte hartzen duten udalerri gehien-gehienak Gipuzkoako eta Bizkaiko Lurral-

Lagineko udalerriak tamaina askokoak dira, eta batez ere nabarmentzekoa da asko gehitu direla 1.000 biztanle baino gutxiago dituzten udalerri txikiak, 5etik 18ra igaro baitira 2007 eta 2008 artean. Hain modu nabarmenean ez

Gipuzkoa Bizkaia Araba

2007 12 21 2

2008 25 44 2

bada ere, gainerako herri-kategoriak ere modu esanguratsuan igo dira. Ondorioz, udalerri-tipologien adierazgarria da udalerrien lagina.

25 18

15 10 5 0

16 12

8 5 <1.000

5 >1.000

>5.000

>15.000

udalerriko biztanle-kopurua 2007

2008

Ebaluatutako ekintza-kopurua

TOKIKO AGENDA 21en EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA

Udalerri-kopurua

4. Grafikoa. Ebaluaturiko Planak dituzten udalerrien bilakaera, Lurralde Historikoka sailkatuta

9.000 8.000

7.940

7.000

6.000 5.000

4.000

3.928

3.000

2.000 1.000 0

Gipuzkoa Bizkaia Araba

2007 1.891 1.722 315

2008 3.442 4.186 312

3. Grafikoa. Parte hartzen duten udalerri-kopuruaren bilakaera, herri-tamainaren arabera.

5. Grafikoa. Ebaluaturiko ekintzen bilakaera, Lurralde Historikoetan sailkatuta

71 Plan Ebaluatu dira guztira (68 udalerri eta 3 eskualde), eta horrek ekarri du planetan dauden 7.940 ekintzetako bakoitzaren betetze-maila ebaluatzea.

Adierazleak kalkulatzen parte hartu duen udalerri-kopurua bikoiztu egin da

Ebaluazioa 2007. urtean planak gauzatzeko zeregina duten 900 langile tek-

azken urtean, eta iazko urtearekin konparatuz kalkulaturiko adierazle-ko-

nikoek egindako jarduera zehatzen multzoa bildu ondoren egin da.

purua ere modu esanguratsuan handitu da, 2008an 1.709 dira.

Planen exekuzioaren ebaluazioa eta adierazleen kalkulua. Hori egiteko, TA21ak koordinatzeko barne-mekanismoen eta ezarritako parte hartzeko prozesuen lehen ebaluazio sinplifikatu bat sartu da. Hala, TA21ak ebaluatzeko ikuspegia

EKINTZA PLANEN EBALUAZIOAREN BILAKAERA ETA IRISMENA

•

zabaldu nahi da, prozesuen kalitate orokorrari buruzko informazio osoagoa eskaintzen duten aldagaiak sartuz, adibidez, zeharkakotasun-maila eta parte-hartzearen maila.

TOKIKO AGENDA 21EKO EKINTZA-PLANEN SEGIMENDU-PROZESUEN BILAKAERA ETA IRISMENA EAE-N

• •

TOKIKO AGENDA 21EKO SEGIMENDU-PROZESUEN BILAKAERA ETA IRISMEN OROKORRA EAE-N.

•

Tokiko Agenda 21eko segimenduan parte hartzen duen udalkopurua nabarmen handitu da, eta 2007 eta 2008 urteetan bikoiztu egin da. Udaletan prozesuak ﬁnkatzeak igoera hori indartu du, eta udalen % 90ek parte hartzen jarraitu du bigarren urtean ere. Prozesuen garapena alderdi berrietara zabaldu da, hala nola Aalborgeko konpromisoen ekarpenera, zeharkakotasun-mailara eta barne–koordinaziora, bai eta parte hartzeko prozesuetara ere. Horrekin guztiarekin, EAEn Tokiko Agenda 21eko prozesuen kalitatea modu orokorragoan ebaluatzea lortu nahi da. Euskal Autonomia Erkidegoko tokiko administrazioak politika iraunkorretan gauzatzen dituen ekintzei eta udalerrien garapen sozioekonomikoari buruzko informazio-maila gero eta handiagoa da, eta MUGI 21en inguruan egituratzen eta integratzen da. Informazio hori EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokian jasotzen da, eta baliabide potentzial bikaina da EAEko hainbat administraziok sustatzen dituzten tokiko iraunkortasun-politiken eraginkortasuna diseinatzeko eta ebaluatzeko.

ADIERAZGARRITASUNA UDALERRI- ETA LURRALDE-TIPOLOGIAREN ARABERA

•

Lagina orekatua eta ondo antolatua da, hainbat neurritako udalerriek osatzen dutenez, EAE osoaren adierazgarri da, eta Tokiko Agenda 21eko Ekintza Planen kudeaketa sendotzen du udalerrien askotariko tipologietan.

•

TA21en segimendu-prozesuak gero eta gehiago eta sendoago ezarri dira Gipuzkoan eta Bizkaian. Oso bestelakoa da Arabako udaletan segimenduak duen hedakuntza txikia. Arabako udalek Udalsarea 21en barruan duten presentzia txikia da hori horrela izateko arrazoia. Haien lurralde- eta demograﬁa-ezaugarriek zaildu egin dute TA21ak hedatzea. Ebaluatu den plan-kopurua bikoiztu egin da azken urtean, eta 71ra iritsi da; ebaluatutako ekintza-kopurua (7.940) eta inplikatutako eragile-kopurua ere (901) bikoiztu egin dira. Ebaluazioak ﬁnkatu egin dira udaletan, eta segimenduen urteko partaidetza mantendu egin da. Prozesuaren jarraipenak urtetik urtera bizitasuna eta kalitatea irabazteko aukera ematen du, udal bakoitzean parte hartzen duten eragile teknikoen multzoak gero eta ezaguera handiagoa baitu gauzatu beharreko zereginei buruz. Gainera, urteko ebaluazioa egonkortzeak integrazio handiagoa dakar, eta udalerriek gehiago hartzen dute prozesua bere gain; hori funtsezko baldintza da arrakasta eskuratzeko. Ebaluazioa trakzio-mekanismo bat da ekintzarentzat. Horri esker, urtero beren kudeaketa politikoki eta sozialki ebaluatua, aztertua eta islatua ikusten dute euskal administrazioko 901 eragile-teknikok.

TOKIKO IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEEN KALKULUAREN BILAKAERA ETA IRISMENA

•

Adierazleen kalkuluan parte hartu duen udal-kopurua bikoiztu egin da, bai eta adierazle-kopurua ere. Hala ere, denborazko serie esanguratsuak dituzten adierazle-kopurua ez da nahikoa zenbait udaletan. Gertaera horrek mugatu egin du adierazle horiek gestioan eta komunikazioan modu eraginkorrean aplikatzea, bai udaletan, bai eta udalez gaindi ere. Udalek erabilgarri dituzten baliabide metodologikoak, informatikoak eta guztientzako informazio-baliabideak areagotu eta hobetu egin dira. Elementu hori (eta adierazleen kudeaketako langile teknikoen trebakuntza etengabe handitzen ari dela) kontuan hartuta, aurreikus daiteke kalkuluak areagotu egingo direla, eta horien kalitateak hobera egingo duela epe motzean eta ertainean. Langile teknikoek TA21en alorreko adierazleen kudeaketari buruz duten ezagutza hazi egin da; eta adierazleen kudeaketaren eta kalkuluaren barruan daude urtero lortzen diren emaitzen interpretazioa, komunikazioa eta kudeaketaren aplikazioa. Horrekin guztiarekin, eta udalaren hedaduraz, gero eta gehiago barneratu nahi dira adierazleen ﬁlosoﬁa eta praktika TA21en ohiko kudeaketan.

TOKIKO AGENDA 21en EBALUAZIOA ETA JARRAIPENA

Azkenik, azpimarratzekoa da azken urte honetan zabaldu egin dela Ekintza

TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA

ebAluATuTAko ekinTzA plAnen ezAugArriAk Ebaluatutako planek 112 ekintza dituzte batez beste, eta horiek gauzatzeko 13 eragile behar dira batez beste, udaleko zerbitzu teknikoak, batik bat. Ekintza Planetan sartzen den ekintza-kopuruak korrelazio argia erakusten du populazioaren tamainarekin, nahiz eta iazkoa baino dezente txikiagoa den. Azken urte honetan sartu diren udalerri txikiek landa-garapenaren inguruko ekintza ugari dituzten Ekintza Planak aurkeztu dituztelako eta ekintza horiek aurrez kontuan hartzen ez zirelako gertatu da hori.

200

160

150 100 50 0

81 8

<1.000

124

>1.000

>5.000

>15.000

Biztanleak Planaren ekintza-kop

Planarekin zerikusia duen agente-kop

6. Grafikoa. Ekintza Planetan inplikatutako batezbesteko ekintza- eta eragile-kopurua, udalerriaren tamainaren arabera.

Batezbesteko neurketa-kop

250 Batezbesteko ekintza-kop

Bestalde, 2002 eta 2006 urteen artean onartutako planak dituzten udale-

Klima-aldaketaren aurkako borrokan laguntzen duten planen ekintzei da-

rriek osatzen dute lagina. Beraz, plan batzuek sei urte daramatzate jada mar-

gokienez, eta eragin handiena duten gai-eremuei lotutakoak soilik kontuan

txan, eta beste batzuek aldiz, hau dute lehen urtea. Bestalde, bost udalerri

hartuta (energia, mugikortasuna, hondakinak eta kontsumoa), guztizkoaren

bigarren Ekintza Plana ezartzen ari dira.

% 30 lirateke (2.300 ekintza, gutxi gorabehera). Gai horiei dagozkien ekintzak gehitu beharko litzaizkieke aurreko guztiei, besteak beste, plangintza,

Ekintza Planetako ekintzen gaiak

biodibertsitatea eta natura-ingurunea; ura, jarduera ekonomikoen inguru-

Planetako ekintzen gaien banaketari dagokionez, azpimarratu behar den le-

men-kudeaketa eta udal-administrazioa edo komunikazioa eta herritarren

henengo alderdia da kontuan hartzen diren esparruen dibertsitate ikaraga-

parte-hartzea.

rria. Esparru horiek gero eta modu orekatuagoan integratzen dituzte alderdi sozioekonomikoak eta parte-hartze soziala (% 30), lurralde-alderdiak (% 26)

Duela gutxi hasi dira bereziki klima-aldaketaren alorrekotzat jotzen diren

eta ingurumen-alderdiak (% 44).

ekintzak gehitzen, esaterako, arintze-estrategiak edo emisioen kontabilitatea. Nahiz eta oraindik nahiko pisu txikia duten gainerakoekin alderatuta, plan be-

Esku-hartze desberdina behar duten 24 gai-eremu baino gehiagotan bana-

rrietan izaten ari diren etengabeko integrazioak adierazten du TEPak berrikus-

tutako ekintzak daude, eta hor ere dibertsitatea islatzen da. Zenbait kasu-

ten direnetik aurrera garrantzi handia izango duen eremua izango dela.

tan, ekintza- eta zinegotzigo-kopuru handiak dituzten planen alde egin dute udalerriek, gai ugari hartzen dituzten lanen alde. Beste zenbait kasutan alia erabateko ingurumen-izaera dutelako, edo baita alderantzizkoagatik ere, osagai sozial eta ekonomiko sendo bat dutelako. Oro har, ekintza-aniztasun azpimarragarria eskaintzen dute.

17 16 15 14 13

19 20 21 22 2324

8 7

3 5

Azken urtearen bilakaera aztertzen badugu (ikus 1. Taula), gaikako banaketa oso antzekoa ikusten dugu, nahiz eta azpimarratu behar den ingurune sozial eta ekonomikoari lotutako ekintzen garrantzia handitu egin dela. Aitzitik, agerian jartzen da zenbait ingurumen-alderdi, zarata, jarduera ekonomikoko eta administrazioko ingurumen-kudeaketa eta hondakinak, besteak beste, gutxitu egin direla. Azken urte honetan planen ebaluazio-programetara gehitu diren udalerrien profilek baldintzatzen dute bilakaera hori. Udalerri horien artean, pisu handia dute tamaina txikikoek eta landa-eremukoek. Kasu horietan, Ekintza Planek, neurri handi batean, landa-ingurunean lehentasuna duten alderdi sozialak eta ekonomikoak barne hartzen dituzte; eta neurri txikiagoan, hondakinekin, kalitatearekin eta ingurumen-kudeaketarekin erlazionaturiko alderdiak. Azken horiek ohikoagoak dira ingurumen arloan presio gehiago duten udalerri handiagoetan.

1 Lurraldea eta plagintza % 8,6 2 Biodibertsitatea eta natura ingurunea % 6,5 3 Mugikortasuna eta garraioa % 11,2 4 Ura % 6,5 5 Hondakinak % 7,5

6 Energia % 4,9 7 Atmosfera % 1,5 8 Akustika % 1,8 9 Jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa % 3,8 10 Ingurumen-arriskua % 1,0

11 Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra % 8,2

12 Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa % 7,6

13 Garapen ekonomikoa % 5,5 14 Lurzoruak % 1,0 15 Klima-aldaketa eta inpaktu globala % 0,1

16 Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea % 2,8 17 Lan-merkatua% 2,2

18 Ongizatea eta gizarteratzea % 9,2 19 Kultura % 3,1 20 Osasuna % 1,4 21 Euskara % 2,7 22 Berdintasuna % 1,0 23 Etxebizitza % 1,4 24 Bizikidetza % 0,6

7. Grafikoa. TEP-TA21en ekintzen batez besteko banaketa gai-eremuen arabera.

TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA

diz, udalerriek nahiago dituzte berezko profilak dituzten Ekintza Planak; bai

GAI-EREMUAK

2007

2008

Ingurune sozial eta ekonomikoa (1)

23,5%

27,1%

Mugikortasuna eta garraioa

10,9%

11,2%

Lurraldea eta plangintza

9,1%

8,6%

Sentsibilizazioa eta partaidetza

8,6%

11,0%

Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa

8,6%

7,6%

Hondakinak

8,1%

7,5%

Biodibertsitatea eta natura ingurunea

7,8%

6,5%

Ura

6,9%

6,5%

Energia

5,4%

4,9%

Jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa

4,7%

3,8%

Akustika

2,4%

1,8%

Atmosfera

1,9%

1,5%

TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA

TEP-TA21EN EKINTZEN BANAKETA GAI-EREMUEN ARABERA

Lurzoruak

0,6%

1,0%

Ingurumen-arriskua

1,4%

1,0%

1. Taula. Tokiko Agenda 21en Ekintza Planetako ekintzen banaketa, gai-eremuen arabera (1) 2008. urterako kategoria hauetako ekintzak gehituko dira: garapen ekonomikoa, komunikazioa eta herritarren parte-hartzea, lan-merkatua, gizarte-ongizatea eta gizarteratzea, kultura, osasuna, euskara, berdintasuna, etxebizitza eta bizikidetza.

EKINTZA-PLANEN EZAUGARRIAK

•

Planek gai-eremu ugari bildu ohi dituzte, eta gero eta faktore sozial eta ekonomiko gehiago hartzen dituzte barne. Fenomeno horrek indar handia du udalerri txikien eta landatarren kasuan, bai eta bigarren plana egin duten udalerrien kasuan ere.

Gero eta dibertsifikazio handiagoa azaldu da Ekintza Planen gaikako profilean, eta bere gain hartzen ditu Ingurumen Ekintza Planetatik hasi eta tokiko garapen-planetaraino, hau da, udalaren esku-hartzeko eremu guztiak bateratzen ditu. Profil bat edo beste aukeratzeko, kontuan hartzen da udaleko behar zehatzetara eta hedatzeko baliabideetara (teknikoak, ekonomikoak eta politikoak) zinez doitzen den ala ez; planmota bakoitzaren balioari ez zaio hainbesteko garrantzirik ematen. Ekintzek gai-eremuen arabera duten banaketa zentzuzkoa dela esan daiteke, kontuan hartzen badugu ekintza horiek noiz diseinatu ziren. Hala ere, badira orain sortzen ari diren zenbait aspektu ekintza horietan ia islatu ez direnak, esaterako klimaaldaketa edo kontsumo iraunkorra. Zalantzarik gabe, Ekintza Planak berrikusteko prozesuak aukera egokia dira jardueraeremuak eguneratzeko eta EAEn azken urteetan eskalan garatu diren plan zehatzen norabideekin bat egiteko (EAEko II. Ingurumen Esparru Programa 2007-2010, Klima-aldaketaren Aurka Egiteko Euskal Plana 2008-2012, Ingurumenaren aldetik Iraunkorra den Euskal Kontsumo Plana 2006-2010, ...). Planek klima-aldaketari buruzko ekintza zehatz gutxi dituzten arren, % 30 inguru dira (2.300 ekintza, gutxi gorabehera) zuzenean klima-aldaketa arintzen laguntzen duten esparruetakoak (energia, hondakinak edo kontsumoa).

PLANAK EGITEA

•

EKINTZA PLANEN BARNEAN DAUDEN GAI-EREMUAK

•

Batzuetan, kudeaketan jada ﬁnkatutako ekintzak erantsiz integratu dira alderdi sozialak eta ekonomikoak. Askotan, ezer bereizi gabe egin da integrazio hori, eta kudeaketan jada ﬁnkatuta dauden ekintza horiek ez dute inolako balio erantsirik iraunkortasunean. Planak berrikusteko metodologia lantzeko egungo prozesua aukera bat da egoera horiek saihesteko.

•

Planen ehuneko esanguratsu batek ez ditu behar bezala zehaztu gauzatu beharreko ekintzen ezaugarriak, eta horrek udalaren kudeaketa antolatzeko eta ebaluatzeko lanak zailtzen ditu. Ebaluazio-prozesuek hutsune horiek antzematen eta zuzentzen laguntzen dute neurri batean, eta hori mesedegarria da hurrengo urteetan TEP gehiago eta modu egokiagoan ezartzeko. Planetan proposatutako irismenean eta helburuetan dibertsitate handia dago, eta ez da beti doitzen udalak erabilgarri dituen baliabideetara. Horrek desberdintasunak sortzen ditu plana exekuzioaren bideragarritasunean, eta ondorioz, ezarpen-mailaren balioak ezin dira elkarren artean konparatu. Nahiz eta ez den beti gertatzen den fenomenoa, zenbait kasutan desberdintasunak egoten dira Planen ikuspuntuaren eta izaeraren artean. Zentzu horretan, badira helburu estrategiko generikoak ﬁnkatzen dituzten planak, beste

Ekintza Planen batez besteko ezarpen-mailaren bilakaera positiboa eta

â&#x20AC;˘

batzuek epe motzera gauzatzeko ekintza oso zehatzak biltzen dituzte, eta beste askok udal-kudeaketako ekintza guztiak sakon biltzen dituzte, baita plan zehatzetan bildutakoak ere (berdintasuna, euskara, ...). Plan-moten heterogeneotasunak adierazten du zenbait kasutan ez dagoela Planak udalkudeaketaren barruan duen funtzio zehatzaren deďŹ niziorik, eta ez dela jakiten nola txertatu behar den.

iraunkorra da ezarpen-urteak aurrera doazen heinean, nahiz eta uste izan

Oro har, TEPak aurkezteko modua garatzen joan da denborarekin, hasi izaera estrategikoa bai, baina zehaztasun praktiko eta bideragarritasun eskasa zuten planetatik, eta uneko ekintzak edo jada programatutako ekintzak biltzera eta ďŹ nkatzera soilik bideratutako planetara arte. Planak berrikusteko etorkizuneko prozesuak dira, zalantzarik gabe, izaera estrategikoa eta izaera eraginkorra eta praktikoa konbinatzen dituzten modeloak aurkitzeko aukera.

Planen ezarpen-mailak funtsezko igoera izan zuen lehen urtean (% 16,2). Bi-

zena baina erritmo motelagoan gertatzen ari den. Ezarpen-maila errealaren eta lortu nahi den helburuaren arteko distantzia nabarmenago hazi da laugarren urtetik aurrera.

garren urtetik aurrera, igoeraren erritmoa txikiagoa izan zen, nahiz eta nahiko egonkor mantendu zen. Kontuan izanda planak bost urtetan ezarri behar direla eta epea betetzeko erritmo egokian gauzatu behar direla, udalerrien % 28k lortu edo gainditu

Tokiko AgendA 21Ak ezArTzeA, joerAk eTA ikuspunTuAk

egin du erritmo egokia. Beste % 32k aurreikusitako erritmoaren % 20 azpitik egin du aurrera, eta, azkenik, % 40k behar denaren oso azpitik dagoen erritmoa du.

UDALSAREA 21EN BATEZ BESTEKO EZARPEN-MAILA 2007. urte bukaeran, ebaluatutako Ekintza Planen edukiaren % 30.4 gauzatu zen batez beste. Bi urte eta erdiko batez besteko ezarpen-aldi baten urtekoa izan ohi dela, ondorio hori positiboa da.Azken urtean TEPen ezarpenmaila % 11.4 areagotu da.

Aurreikusitako helburuaren % 20 baino baxuago: % 40

Helburuarekin bat dator, edo gainetik dago: % 28

PLANEN EZARPEN-MAILAREN BILAKAERA

%80 %60 %40 %20 %0

%18,0 %16,2 1

%28,5 %25,3 2

%39,0 %35,7

%49,5 %43,8

%60,0

%70,5

%50,5

%57,0 Aurreikusitako helburuaren azpitik dago, % 20ra arte: % 32

Exekuzio-urtea Helburuko ezarpen-maila

Batez besteko ezarpen-maila

8. Grafikoa. Udalsarea 21eko udalerrietako Ekintza Planen batez besteko ezarpen-mailaren bilakaera

9. Grafikoa. udalerrietako planen exekuzio-erritmoaren egokitzapena

Oharra: Bigarren urterako aholkatutako ezarpen-maila erreferentziatzat hartu da, bosgarren urtean planaren % 60 gauzatzeko.

TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA

ondoren, eta kontuan hartzen badugu normalean planen ezarpen-aldia bost

Aurreko txostenean antzeman zen moduan, 2005etik aurrera planen exe-

UDALSAREA 21EKO EKINTZA PLANETAKO EKINTZEN

kuzio-erritmoa azkarragoa dela azpimarratu behar da 2002 eta 2003 urtee-

EGIKARITZE-EGOERA

tan hasi zirenekin alderatuta. Hala, 2002ko planek hirugarren urtean ezarpe-

Ekintza Planak ebaluatzeko, planean jasotzen den ekintza bakoitzaren exe-

naren % 22 lortu zuten bitartean, 2005ekoek % 45 gainditu dute.

kuzio-egoera baloratu behar da, Udalsarea 21en metodologian jasotako irizpide-multzo bati jarraituz. Gero, ekintza bakoitzari metodologiak ezart-

Bigarren Ekintza Plana gauzatzen ari diren udalerriek exekuzio-erritmo aipa-

zen dituen exekuzio-egoeren bost kategorietako bat esleitu behar zaio, (ikus

garria dute. Udalerri horiek % 44 gauzatzen dute 3 urtetan soilik. Berriki disei-

10. grafikoa).

natutako bigarren Planen edukiak gehiago doitzen dira udalerrien kudeaketara eta bitartekoetara, eta horrek lagundu egin dio egoera horri. Era berean, plan horiek gauzatzeko epea motzagoa da, oro har (kasu batzuetan 3 urte), eta horrek eragiten du emaitzak gainerako udalerrietakoekin ezin konparatu

amaituta dauden ekintzen %: % 8 amaitzen ari diren hasi gabe dauden ekintzen %: % 10 ekintzen %: % 32

izatea. Gaur egun planen berrikusketarako gida metodologiko bat lantzen ari da Auzolan 21 Programaren esparruan, eta horrek berrikusiko diren planen artean homogeneotasun handiagoa egon dadin lagunduko du.

aurreratuta dauden ekintzen %: % 21

TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA

hasita dauden ekintzen %: % 29 Guztira: 7.940 ekintza

10. Grafikoa. Udalsarea 21eko Ekintza Planetako ekintzen exekuzio-egoera (2007)

Ebaluatutako planetan agertzen diren 7.940 ekintzetatik, eta planak gauEzarpenaren % (2007) Daturik ez <10

25-35

10-25

>35

4. Irudia. Ezarpen-mailaren banaketa, udalerrien arabera Iturria: EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia Oharra: 2007. urterako planek lortu zuten ezarpen-mailaren emaitzak aurkezten ditu mapak, ebaluatutako udalerrientzako tarteen arabera. Planak gauzatzeko urte-kopurua aldatu egiten da udalerritik udalerrira, eta, ondorioz, datuak ezin dira zuzenean alderatu.

zatzen batez beste 2 urte eta erdi daramatzagunean, % 32 hasi gabe dago oraindik; talderik handiena da. Beste muturrean, % 8 amaituta daude, % 10 amaitzen ari dira, eta % 21 aurreratuta daude.

EKINTZA-PLANEN-TA21EN EZARPENA BATEZ BESTEKO EZARPEN-MAILA Ezarpen-maila positiboa ikusten da, baina ez da nahikoa. Batez beste 2 urte eta erdian, exekuzioaren % 30,4 gainditu da; ekintza-planen indarraldiaren ekuatorea da (5 urte irauten dute). Epe hori amaitutakoan, exekuzio-helburu egokia % 34 litzake.

EKINTZA PLANEN EXEKUZIO-ERRITMOA

•

Planak gauzatzeko batez besteko epea bi urte eta erdi izanik, ekintzen % 32 hasi gabe daude oraindik. Ondorioz, egokia litzateke udalek ekintza-talde hori zehatz aztertzea, planak ezartzeko oztopoak identiﬁkatu ahal izateko. Exekuzioaren hazkunderako aurreikuspenak positiboak dira egungo baliabideen esleipenak bere horretan jarraitzen badu; izan ere, jardueren % 29 hasita daude, eta % 31, berriz, aurreratuta eta/edo amaituta.

Planak nahiko erritmo egonkorrean gauzatzen dira ezarpenurteetan, nahiz eta zentzuzko erritmoa litzakeenaren azpitik izan. Diferentzia hori nabarmen areagotzen da laugarren urtetik aurrera. Udalerrien % 28k exekuzio-erritmo egokia du, eta gainditu ere egiten du. Hala ere, gehiengoa eskatutako abiaduraren azpitik dabil, eta udalerrien % 40ren erritmoa exekuziohelburuaren % 20 azpitik dago. Udalerri-talde horrek planak gauzatzen daraman erritmo baxua zenbait faktoreri lotuta dago. Azpimarratu behar da plan horietako batzuk ez direla oso aplikagarriak, eta nahiko zaharkituta daudela udal-kudeaketaren beharrentzako eta aukera errealentzako.

EXEKUZIO-MAILA, UDALERRI-MOTAREN ARABERA

•

Azken hiru urteetan hasitako Ekintza Planek goranzko erritmoa dute, aurreko urteetako erritmoak baino bi aldiz azkarragoa. Udalei emandako laguntza-zerbitzuak hobetu eta gehitu egin dira, Eusko Jaurlaritzak eta foru-aldundiek ezarpenerako laguntza gehiago jarri dituzte, eta giza baliabideak ere esleitu dira; jarduera horiei esker lortu da, zalantzarik gabe, joera positibo hori. Badago udalerri-multzo bat 2004. urtea baino lehen onartutako planak dituena; plan horiek gauzatzeko abiadura gelditu edo moteldu egin da. Indarrean bost urte baino gehiago daramaten Plan horiek ez daude udalen egungo beharretara eta kudeaketara doituta, eta horrek, beste faktore batzuen artean, abiadura moteltzen laguntzen du. Duela gutxiko planak gauzatzeko erritmo altua eta iraunkorra, eta urte gehiago dituzten planak berrikuste-prozesuan daudela kontuan hartuta,datozen urteotan Ekintza Planen exekuzio-erritmoak hobera egitea aurreikusten da.

TA21 EKINTZA-PLANEN EZARPEN-MAILA

•

EKINTZEN EXEKUZIO-EGOERA ETA EPE MOTZERAKO AURREIKUSPENAK

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA TA21eko PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA Tokiko Agenda 21eko prozesuen barne-koordinazioa eta zeharkakotasuna Tokiko Ekintza Planen elementu bereizgarrietako bat da udal-antolakuntzan duen zeharkako izaera. Hain zuzen ere, Udalek kudeatzen dituzten gai eta 20

tresna ugaritan dute eragina planek. Ondorioz, teknikariek eta ordezkari politikoek esku hartzea ezinbestekoa da TA21a modu eraginkorrean ezartzeko. Prozesuaren zeharkakotasuna, beraz, ebaluatu beharreko balioa da, etorkizunean hedatzen joan dadin.

%39

%15

%46

% 50etik behera

% 50 eta % 80 artean

% 80tik gora

11. Grafikoa. EAEn ebaluatutako TEPen exekuzioetako zeharkakotasun-indizea.

Iaz egin zen moduan, gutxienez hasita dauden ekintzen ehunekoak oinarrit-

egonkorrak. Hala ere, horietako askok badute zenbait momentutan Tokiko

zat hartuta aztertu da planak gauzatzerakoan lortu den zeharkakotasuna.

Agenda 21ari lotutako aspektuak bateratzen dituen koordinazio tekniko

Ekintza horiek gauzatzean, TA21eko koordinatzaile ez diren gainerako eragi-

orokorrerako organoa.

leek parte hartzen dute. Koordinazio-organoaren bilera gehienetan (% 40) informazioa soilik ematen Azterketak adierazten du ekintzen % 70ean koordinatzailearen eremua ez

da, bai bilera zehatzetan eta baita orokorretan ere. Hala eta guztiz ere, gero

den beste udal-eremuetako eragileek parte hartzen dutela. Horrek iaz lortu-

eta udalerri gehiago hasi dira planen ebaluazioetatik eta adierazleen kalku-

tako balioa (% 66) nabarmen areagotu du. Hau lotuta dago udalerri txiki asko

luetatik ateratako emaitzak baliozkotzeko funtzioak sartzen, eta, zenbait ka-

sartu izanarekin. Azken horien TA21ak eskualde-mailan koordinatzen dira, eta

sutan, planetan bildutako ekintzak egiaztatzen eta antolatzen hasi dira.

planak gauzatzea udaletako teknikarien esku dago.

Udalerri guztien % 39k zeharkakotasun handia erakusten du (% 80 baino handiagoa). Bestalde, udalerrien % 15ean, ekintzen erdiak baino gehiago To%34,7

%26,7

Barne-koordinaziorako mekanismoak

21 %38,7

2007ko TA21ak modu eraginkorrean hedatzeak udal-eragileen inplikazioa eta koordinazioa eskatzen ditu. Koordinazio hori antolatzeko eta eragileen partehartzea dinamizatzeko, gomendagarria da prozesu horiei barne-koordinaziorako tresna egonkorrak ematea, plana udalean gauzatzea bultza dezaten.

Ez dago AL21 barne hartzen duen koordinazio teknikoko organo bat dago

TA21eko organo egonkorra dago: Udaleko Iraunkortasun Batzordea

TA21en segimendu-programen esparruan, tresna horien dinamismoari buruzko ebaluazio orokor orientagarri bat egin da. Inola ere ez da barne-koordinazioaren kalitateari buruzko ebaluazio kualitatibo sakona, baina lehe-

12. Grafikoa. TA21en koordinazio teknikorako mekanismo egonkorrak egotea

nengo ikuspegi orokorra eskaintzen digu, eta etorkizunean horren inguruan sakondu beharko dugu. Zentzu horretan, TA21en prozesu orokorra ebaluatzeko metodologia zehatza zazpi udalerritan garatu eta bideratu da (proiektu berritzailea da) eta ildo honetan jarraitzeko oinarria da.

Koordinaziorako mekanismo egonkorrak dauden ala ez kontuan hartuta (bileren funtzioak eta maiztasuna), erantzun guztien bateratze zuhurra egin da. Azterketa horretatik ondorioztatu da udalerrien artean diferentzia handiak

II. Programari lotuta udalerri askori egin zaie kontsulta, eta, horien artean,

daudela, eta horrek esan nahi du TA21eko prozesuen zeharkakotasuna asko

heren batek dio badituela Tokiko Agenda 21ari lotutako koordinazio-organo

aldatzen dela udal batetik bestera.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA TA21eko PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

kiko Agenda 21eko koordinatzailearen esku daude.

PLANAREN EXEKUZIOAN IZANDAKO ZEHARKAKOTASUN-MAILA ETA BARNE-KOORDINAZIOA

Herritar parte-hartze mekanismoak

UDAL-ERAGILEEK PLANA GAUZATZEAN IZAN DUTEN INPLIKAZIOA

•

Jada hasitako edo amaitutako jardueren % 70 TA21eko koordinatzaile ez diren eragileen ardurapean daude, zati batean edo osorik. Horrek zeharkakotasun-maila handia erakusten du. Balio hori iazkoa baino handiagoa da, eta, neurri handi batean, udalerri txikiak sartu direlako gertatu da. Udalerri horien TA21ak eskualde-mailan koordinatzen dira, eta udaletatik gauzatzen dira. Udalen % 39ren Ekintza Planetako ekintzen % 80an TA21en koordinatzaileak ez diren eragileek parte hartzen dute.

BARNE-KOORDINAZIOA

•

Barne-koordinazioari dagokionez, desberdintasunak daude udalerrien artean. Hala ere, udalerri gehienek aurkezten dituzten erdi mailako balorazioek adierazten dute barne-koordinaziorako mekanismoak existitzen direla (TA21en mekanismo zehatzak izan ala ez), nahiz eta Planeko ekintzen koordinazioari eta programazioari dagokienean jarduera gutxi izan.

%21

%4,9

%16

%58,0 Ez dago Organo egonkor orokorra dago: parte-hartze foroa Parte-hartze organo osagarriak daude, gai-esparruka Parte-hartze organo osagarriak daude, sektoreka

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA TA21eko PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

herriTArren pArTe-hArTzeA Herritarren parte-hartzea Tokiko Agenda 21eko prozesuen hedapenari lotutako faktore bat da. Horren bidez, planen diseinuaren kalitatea hobetu eta

Herritar parte-hartze mekanismo egonkorren bileren maiztasuna (foroak/batzordeak)

%26

%17,8

ezarpena erraztu eta indartu nahi da. Helburua parte-hartzea antolatzea

%9,6

da, eta horretarako, prozesuei parte hartzeko tresna egonkorrak eskaintzen zaizkie, ez soilik diseinu-faseak irauten duen bitartean erabiltzeko, baita ezartzean erabiltzeko ere. %46,6

2007ko TA21en segimendu-programen esparruan, mekanismo horiei eta haien dinamismoari buruzko ebaluazio orokor orientagarri bat egin da. Ez da inolaz ere parte-hartzearen kalitatearen inguruko kalitatezko ebaluazio sakona, baina lehen ikuspegi orokorra eskaintzen digu. Aipatu den bezala, TA21en prozesu orokorra ebaluatzeko metodologia zehatza zazpi udalerritan garatu eta bideratu da (proiektu berritzailea da) eta ildo honetan ja-

Ez dago parte-hartze saiorik Ez du bilerarik egin azken bi urte baino gehiagotan Organo egonkorraren bilera puntualak (1-2 azken 2 urteotan)

Organo egonkorraren aldizkako bilerak (>2 urtean)

rraitzeko oinarria da. Banatutako galdeketan oinarrituta, 13. Grafikoan aurkeztutako informazioa lortu da, udalerrietan ezarri diren parte-hartze mekanismoei, haien ezaugarriei eta dinamikari buruzko informazioa.

13. Grafikoa. Herritarren parte-hartzearen mekanismoen ezarpena eta ezaugarriak.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA PROZESUETAN Parte-hartze saioak honelakoak dira, batik bat... %12,4

PARTE-HARTZE ORGANO EGONKORREZ HORNITZEA %31,5

%24,7

•

Udalerrien erdiak baino gehiagok dituzte, maila formalean, parte hartzeko foro egonkorrak, eta udalerrien % 25ek gaikako edo sektorekako parte hartzeko tresnekin osatzen dituzte.

PARTE-HARTZE ORGANOEN DINAMIKA %31,5 Informatzeko Kexak eta eskaerak jasotzeko Ebaluazio- eta programazio-prozesuaren emaitzak baliozkotzeko TEPeko proposamenak egiteko, eztabaidatzeko eta adosteko

•

• Foroaren parte-hartze saio bakoitzeko batezbesteko parte-hartzaileen kopurua

%3,6

%23,2

%50 <5

5 - 10

10 - 20

>20

13. Grafikoa. Herritarren parte-hartze mekanismoen ezarpena eta ezaugarriak.

•

Parte-hartze mailan desberdintasun handiak daude udalerri batetik bestera. Batzuek ez dute inolako parte-hartzerik, eta beste batzuek, aldiz, intentsitate handiko prozesuak dituzte aztertutako aldietarako. Hala ere, parte-hartze prozesuek, dinamismo txikia dute oro har, batez ere ezarpen-fasean. Udalerrien laurdenak soilik du modu egonkorrean eta urtean gutxienez bi aldiz biltzen den tresna eta egoera horrek okerrera egin ohi du Ekintza Plana onartu zenetik denbora gehiago igarotzen den heinean. Oso udalerri gutxik ematen diete TA21en ebaluazio- eta segimendu-prozesuaren berri herritarrei eta gizarte-eragileei, eta, hala, mugatu egiten da azken horiek planen ezarpenfasean duten eginkizuna. Kasuen % 62,5etan, antolatu diren parte-hartze saioetan informazioa soilik eman da, edo kexa eta eskakizun zehatzak bildu dira.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA ETA TA21eko PROZESUEN ZEHARKAKOTASUNA

•

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAIEREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA 24

Aalborgeko Konpromisoei laguntzea, gai-eremuen arabera lan eginez eta iraunkortasun-adierazleen bidez ebaluatuz Ekintza Planek ekintza-kopuru handia biltzen dute, eta 24 gaikako ekintzaesparrutan sailkatzen dira horiek guztiak, aurreko urtean zeuden 14 esparru horiek zabaldu ondoren. Txostenean emaitzak errazago aurkeztu eta azaltzeko, hiru bloke bereizi dira (ikus 2. Taula):

• Lurraldeari buruzkoak

• Baliabide naturalak, hondakinak eta ingurumen-kalitatea • Gizartea eta ekonomia

24 esparruetako bakoitzean ekiteak, gainera, «Aalborgeko Konpromisoak» betetzen laguntzen du. Helburu horiek funtsezkoak dira iraunkortasunaren aldeko ekintzak egiteko. 3. Taulan Udalsarea 21eko Ekintza-Planen gaikako ekintza-esparruen eta Aalborgeko konpromisoen arteko korrelazioa azaltzen da. Kasu gehienetan, argi ikusten da gaikako ekintza-esparru bakoitzak Aalborgeko konpromiso bat baino gehiago betetzen laguntzen duela.

Bestalde, Tokiko Iraunkortasun Adierazleekin, gaikako esparru bakoitzean

aukera ematen du aldi berean urteka kalkulatzen den adierazle- eta udal-ko-

udalerriak duen egoera eta garapena ebaluatzen da, baita gainerako udale-

puru nabarmena izateko; eta horrela, txosten honetan egindako azterketa

rriekin alderatuta duten posizioa ere. Halaber, esparru bakoitzean planaren

orokorra bezalakoak egin ahal izateko aukera. Udaletan adierazle-kalkulua

exekuzioan egindako ahalegina udalerrian lortutako hobekuntzarekin alde-

sartu ondoren, aurreikus daiteke EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behato-

ratzeko ere balio dute adierazle horiek, eta, hala, ezarritako politiken era-

kian dagoen informazio-kantitatea eta â&#x20AC;&#x201C;kalitatea handitu egingo dela epe

ginkortasuna eta nahikotasuna ebaluatzen dira.

motzera eta ertainera.

Iraunkortasun-adierazleen sistema egokitu eta zabaldu egin da azken urtean,

Datuak EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokiaren esparruan sartu iza-

TA21en segimendurako I. Programaren esparruan ezarri zenetik eta, bereziki,

naren asmoa da, lehenik eta behin, azpiadierazle bakoitzaren batez besteko

udalerri txikietarako adierazlei buruzko Ekitaldearen eremuan egindako lana

balioak ematea, udalerri bakoitzak bere egoera konparatzeko eta baloratzeko

hartu da oinarri. Hori dela eta, alderdi sozialei eta ekonomikoei lotutako adie-

aukera izan dezan. Bigarrenik, iraunkortasunarekiko konpromisoaren bilakae-

razle kopuruak gora egin du.

ra oro har ebaluatzeko aukera ematen duten balio orokorrak erabili behar dira, Udalsarea 21en eskalan, eta TA21ei laguntzeko udalaz gaindiko politikak

Era berean, klima-aldaketari buruzko Ekitaldean egindako lanari esker, bero-

egokitu behar dira.

tegi-efektua eragiten duten gasen (BEG) emisioen adierazle bat diseinatu da eta kalkuluak hasi dira. Adierazle horrek udalerriko zenbait sektoreren emisioak eta udalaren egoitzen eta zerbitzuen emisioak zenbatzen ditu.

programaren esparruan ezinbestekotzat jotzen diren adierazleetan jartzen du arreta txostenak, bai duten garrantziagatik, bai kalkuluek duten bideragarritasunagatik. Bestalde, azpimarratu behar da Udalsarea 21en esparruan egiten den adierazleen kalkulua udalerriari oso bideratua dagoela, prozesuaren elementu nagusiari, alegia. Ondorioz, kalitatezko informazio-iturriak hautatzeko, datuak biltzeko eta adierazleen azken kalkulua egiteko ardura udalek partekatzen dute. Hortaz, adierazleen kalkuluen lehen urteak kalkulu-prozesuen ikaskuntza eta integrazio prozesu bat dira udaleko teknikarientzat. Ikuspegi horrek izaera eta balio erantsi zehatza ematen dizkio TA21en segimendu-programari. Horrekin lortu nahi dena da adierazleen kudeaketa udaletako funtzionamenduan sartzea, eta, hala, kudeaketa hori iraunkorragoa izatea. Azken emaitzen balioa eta erabilera udaletan aplikatzen dira. Eskala horretan, datuek kalitate handiagoa izan ohi dute, eta erraz interpretatzen eta aplikatzen dira. Hala ere, azken bi urteetan udaletan ezarri den kalkulu-prozesuak

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Txostenak eskaintzen duen ikuspegi orokorraren helburua kontuan hartuta,

LURRALDEALDERDIAK

EAE-KO TOKIKO IRAUNKORTASUNAREN ADIERAZLEAK

10. TOKIKOTIK GLOBALERA

9. BERDINTASUNA ETA JUSTIZIA SOZIALA

8. TOKIKO EKONOMIA BIZIA ETA IRAUNKORRA

7. OSASUNAREN ALDEKO TOKIKO EKINTZA

6. . MUGIKORTASUNA HOBETZEA ETA ZIRKULAZIOA MURRIZTEA

5. HIRIGINTZA DISEINATZEA ETA PLANIFIKATZEA

4. KONTSUMO ETA BIZIMODU ARDURATSUA

3. ONDASUN NATURALAK

2. UDAL-KUDEAKETA IRAUNKORTASUNAREN BIDEAN

EKINTZEN GAI-EREMUAK TEP-TA21 UDALSAREA 21

1. GOBERNATZEKO MODUAK

AALBORGEKO KONPROMISOAK

1. Eremu publiko irekien eta zerbitzuen erabilgarritasuna udalerrian. 2. Lurzoruaren erabilera iraunkorra 3. Tokiko mugikortasuna eta bidaiarien garraioa 4. Garraio-azpiegituretan erabilitako udal-azaleraren banaketa

LURRALDEA ETA ANTOLAMENDUA BIODIBERTSITATEA ETA NATURAINGURUNEA MUGIKORTASUNA ETA GARRAIOA URA

ENERGIA

5. 6. 7. 8. 9.

Ur-kontsumoa Energia-kontsumoa Hondakinen sorrera eta kudeaketa Uretarako isurketak Ingurumena kudeatzeko sistemak udalerrian 13. Berotegi-efektua eragiten duten gasen emisioen inbentarioa

ATMOSFERA KLIMA-ALDAKETA ETA INPAKTU GLOBALA AKUSTIKA LURZORUAK INGURUMEN-ARRISKUA JARDUERA EKONOMIKOEN INGURUMEN-KUDEAKETA UDAL-ADMINISTRAZIOAREN INGURUMEN-KUDEAKETA SENTSIBILIZAZIOA ETA KONTSUMO IRAUNKORRA KOMUNIKAZIOA ETA HERRITARREN PARTE-HARTZEA

GIZARTEA ETA EKONOMIA

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

BALIABIDE NATURALAK, HONDAKINAK ETA INGURUMEN-KALITATEA

HONDAKINAK

10. Pobrezia eta baztertze soziala 11. Langabezia-tasa 12. Herritarrek udal-komunitatearekin duten gogobetetze-maila 14. Udal-gastua 15. DemograямБa 16. Herritarren sentsibilizazioa eta parte-hartzea 17. Euskara 18. Etxebizitza 19. Adindunak 20. Bizitasun ekonomikoa 21. Merkataritza-eskaintza

GARAPEN EKONOMIKOA LAN-MERKATUA ONGIZATEA ETA GIZARTERATZEA KULTURA OSASUNA EUSKARA BERDINTASUNA ETXEBIZITZA BIZIKIDETZA 2. Taula. Gaikako ekintza-esparru bakoitzak Aalborgeko konpromisoei egin dien ekarpena.

Aalborgeko Konpromisoen ekarpenak 10. Tokikotik globalera % 3,4

Planei lotutako ekintza-kopuru handiena duen Aalborgeko Konpromisoa 3.a da: Guztion ondasun naturalak (% 18,6). Konpromiso honek esku-hartzerako gai-eremu ugari hartzen ditu, esaterako: biodibertsitatea eta natura-ingurunea, ura, energia, atmosfera, ingurumen-arriskua, jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa, lurzoruak eta akustika

9. Berdintasuna eta justizia Soziala %15,4 8. Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra % 9,1

1. Gobernu-moduak % 6,5 2. Iraunkortasunerako udal-kudeaketa % 11,4

Ekintza Planetan bigarren garrantzia handiena duen Konpromisoa 9.a da: Berdintasuna eta gizarte-justizia (% 15,4). Aurreko kasuan bezalaxe, konpromiso hori gai-eremu ugariri lotuta dago, baina kasu honetan gizarte-alorrekoak dira, adibidez: ongizatea eta gizarteratzea, berdintasuna, etxebizitza, bizikidetza, kultura, euskara eta lan-merkatua. Hirugarren eta laugarren tokian, hurrenez hurren, 2. konpromisoa Iraunkortasunerako udal-kudeaketa, (% 11,4) eta 6.a Mugikortasuna hobetzea eta zirku-

7. Osasunaren aldeko tokiko jarduera % 3,1

3. Guztion ondasun naturalak % 18,6

5. Hirigintzaren plangintza eta diseinua % 8,9 4. Kontsumo eta 6. Mugikortasun bizi-ohitura arduratsuak hobea eta % 13,6 zirkulazioa murriztea % 10,1

lazioa murriztea, (% 10,1). Itxuraz garrantzia gutxien duten konpromisoak 7.a Osasunaren aldeko tokiko ekintza, (% 3,1) eta 10.a dira Tokikotik globalera, (% 3,4). 10. konpromisoarekin lotuta (klima-aldaketa arintzen laguntzen duten ekintzak biltzen ditu), azpimarratu behar da bere benetako pisuak balio askoz handiagoa izango

14. Grafikoa. TEP-TA21en ekintzen batez besteko banaketa Aalborgeko Konpromisoen arabera. Oharra: Aztertutako ekintza-kopurua (6.429) aztertu diren guztietatik (7.940) udalek Aalborgeko Konpromiso bat ezarri dieten ekintzakopurua da.

lukeela beste Konpromiso batzuetara zuzenduta dauden baina aldi berean 10. konpromisoan eragina duten ekintza guztiak kontuan hartuko balira. Esaterako, 6.a (Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea). Txosten

Burututako ekintza-kopuru handiena duten konpromisoak 3.a Guztion ondasun

hau egiteko erabili diren datuetatik ondorioztatzen da ekintzen % 3 baino

naturalak eta 9.a Berdintasuna eta gizarte-justizia dira, planifikatutako ekintza-

gehiago aldi berean 10. Konpromisora eta garrantzia handien eman zaienen

kopuru handiena duten bi konpromisoak baitira; gainera, 9.aren kasuan, buru-

arteko beste batera esleitzen direla. Etorkizunean, balio hori % 30 baino han-

tutako ekintza-kopurua oso altua da gainerakoekin alderatuta.

diagoa izango dela aurreikusten da, udalerri guztiek ekintzak konpromisoka modu zehatzean eta guztiz esleituta dituztenean.

4. Kontsumo eta bizimodu arduratsuak eta 6. Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea konpromisoek ere exekuzio-maila altua dute.

Beste muturrean daude 1. Gobernu-moduak, 8. Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra eta 7. Osasunaren aldeko tokiko ekintzak konpromisoak; guztiek planifikatutako ekintza-kopuru txikia dutelarik.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

166

Aalborgeko Konpromisoak

157

•

128

111

2. 44

7. 0

100

120

140

160

180

Ekintza-kopurua 3. Guztion ondasun naturalak 9. Berdintasuna eta justizia soziala 4. Kontsumo eta bizi-ohitura arduratsuak 6. Mugikortasun hobea eta zirkulazioa murriztea 5. Hirigintzaren plangintza eta diseinua

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

2. Iraunkortasunerako udal-kudeketa 10. Tokikotik globalera 1. Gobernu-motak 8. Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra 7. Osasunaren aldeko tokiko jar duera

15. Grafikoa. Aalborgeko Konpromiso bakoitzeko burututako ekintzak Oharra: Azterketa honetan, egindako ekintzatzat hartzen da “amaituta” edo “amaitzen” deitu zaiona.

BURUTZE-MAILA, AALBORGEKO KONPROMISOEN ARABERA BURUTZE-MAILARIK HANDIENA DUTEN KONPROMISOAK

•

1.konpromisoari ( Gobernu-motak) eta 8.ari (Tokiko ekonomia bizia eta iraunkorra) lotutako ekintzek dute ezarpenmailarik txikiena. Alor horietako ekintza gutxi daude planifikatuta eta amaitzen edo amaituta moduan ebaluatuta dauden ekintza gutxi.

10.

BURUTZE-MAILARIK TXIKIENA DUTEN KONPROMISOAK

3. Guztion ondasun naturalak eta 9. Berdintasuna eta gizarte-justizia konpromisoekin lotutako ekintzek dute egindako ekintza-kopuru handiena, eta gainera konpromiso horientzako planifikatu dira ekintza gehien planen barruan. Kontuan hartzen badugu zein den ekintzen exekuzio-maila konpromiso bakoitzarentzat planifikatutako ekintzekin alderatuta, nabarmendu egiten dira 6. konpromisoa Mugikortasuna hobetzea eta zirkulazioa murriztea eta, neurri txikiagoan, 9.a Berdintasuna eta gizarte-justizia eta 5.a Hirigintza diseinatzea eta planifikatzea. Horiekin batera nabarmentzen dira planifikatutako ekintza-kopuru txikiena baina exekuziomaila handiena duten konpromisoak: 10. a Tokikotik globalera eta 7.a Osasunaren aldeko tokiko ekintzak.

ezArpen-mAilAren ikuspegi orokorrA, gAi-eremukA Gai-esparru bakoitzaren exekuzio-ahaleginaren lehen irakurketan, gai bakoitzean exekutatutako ekintzak baloratzen dira. 16. grafikoan agertzen da, txikienetik handienera ordenatuta, gai bakoitzeko ekintzen exekuzio-maila, amaitutako ekintzen kopuru baliokidearen bidez adierazita. Mugikortasuna eta garraioa edo ongizatea eta gizarteratzea dira exekuziomailarik handiena duten alorrak, alde handiarekin, gainera. Beste muturrean daude kalitateko eta ingurumen-kudeaketako alderdiak (ingurumen-arriskua, lurzoruak eta akustika) eta gizarte-alderdi batzuk (etxebizitza, berdintasuna eta osasuna). Espezifikoki klima-aldaketaren ingurukotzat jotzen diren ekintzak gutxi dira oraindik, eta ez dira grafikoan agertzen; alderdi hori datozen urteetan indartzea espero da. Berriro nabarmendu behar da, dena dela, energia, mugikortasuna eta garraioa, hondakinak eta sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra alorretako ekintzek zuzenean parte hartzen dutela klima-aldaketa arintzen, eta hala har daitezkeela. Halaber, hirigintza, administrazioaren eta jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa, ura eta natura-ingurunea alorretako ekintzetako askok eragina dute, neurri handiagoan edo txikiagoan, klimaaldaketaren aurkako borrokan.

Bigarren irakurketan, gai-esparru bakoitzeko ekintzen ezarpen-maila balorat1

264

242

174

17. Grafikoa, argi erradialaren forman, gaikako ekintza-planen batez besteko

170

ezarpen-mailaren ikuspegi orokorra ematen digu, aintzat hartutako udalerri

152

139

guztietan ebaluatutako azken urtekoa.

133

119

Alde batetik, gaien araberako ezarpen-maila konparatzeko aukera ematen

du, eta, ondorioz, batezbestekoaren aurretik dabiltzanak identifikatzeko aukera ere bai. Bestalde, gai-esparru bakoitzean lortutako ezarpen-maila

konpara dezakegu aurreikusitako aldian planek duten helburuen ezarpena-

rekin (% 34). Kasu honetan, aldi horrek bi urte eta erdi hartzen ditu, ebalua-

tutako planak onartu zirenetik igaro den batez besteko denbora, hain zuzen. Kanpoaldeko berde koroan kokaturik dauden gai-eremuek, aipatutako he-

lburu-balioaren gaineko ezarpen-maila dute. Barneko zirkulu gorrikoak hel-

10 0

100

150

200

250

300

Amaitutako ekintza baliokideen kopurua

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Mugikortasuna eta garraioa Ongizatea eta gizarteratzea Lurraldea eta plangintza Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra Hondakinak Ura Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa Garapen ekonomikoa Biodibertsitatea eta natura ingurunea Energia Kultura

12. Euskara 13. Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea 14. Jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa 15. Lan-merkatua 16. Osasuna 17. Berdintasuna 18. Akustika 19. Etxebizitza 20. Atmosfera 21. Lurzoruak 22. Ingurumen-arriskua

burutik behera daude, % 20 edo gehiago. Koro horian, berriz bi horien artekoak daude. Gizarte-arloko gaiek (berdintasuna, osasuna, euskara, ongizatea eta gizarteratzea eta kultura) eta komunikazioa eta herritarren parte-hartzeak dute ezarpen-mailarik handiena, eta ezarritako helburua besteko balioak edo handiagoak lortzen dituzte. 17. grafikoan ikus daitekeen moduan, kanpoko koroa positiboan (berdean) kokatzen dira. Hain ezarpen-maila handia izatearen arrazoia da gizarte- eta ekonomia-alderdien integrazioa, askotan, kudeaketan lehenagotik programatu eta finkatutako ekintzen bidez egin dela, eta, beraz, errazagoak direla exekutatzeko.

16. Grafikoa. Ekintzen exekuzio-maila, gaiaren arabera (2007) Oharra: Alor bakoitzean osatutako ekintzen kopurua lortzeko, ekintzak gehitzen dira, egoeraren araberako haztapen-faktoreekin, hau da: amaituta (1), amaitzen (0,75), aurreratuta (0,5), hasita (0,25) edo hasi gabe (0).

Klima-aldaketari eta inpaktu globalari dagozkion ekintza espezifikoak grafikoan ez sartzea erabaki da, baina balio handia izango lukete (% 50); hala ere, datu hori ez da oso adierazgarria, udalerri-multzo osoaren ekintza gutxi batzuei baino ez baitagokie.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Gai-esparrua

planifikatutako ekintzen kopuru guztiaren arteko erlaziotik ateratzen da.

184

zen da, Hau, eremu bakoitzeko amaituta dauden ekintzen kopuruaren eta

Ura, mugikortasuna eta garraioa eta hondakinak dira batezbestekoaren al-

GAI-EREMUEN ARABERAKO EZARPEN-MAILA

dean ezarpen-maila altua duten beste gai-esparru batzuk; hala ere, hirurak ere ezarritako helburuaren azpitik daude.

EZARPEN- ETA EXEKUZIO-MAILARIK HANDIENA DUTEN GAI-EREMUAK

Bestalde, ingurumen-kontrolarekin lotutako alderdiek (atmosfera, akustika

•

eta lurzoruak) edota ingurumen-kudeaketarekin lotutakoek (jarduerak kudeatzea eta ingurumen-arriskua) ezarpen-maila txikia dute. Hala, bada, ezarritakoa baino ezarpen-maila txikiagoa dute, eta, ondorioz, grafikoaren behe-

•

ko koroa negatiboan daude (gorrian)

• Lurraldea eta plangintza Bizikidetza Etxebizitza

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Biodibertsitatea eta natura ingurunea %50

Berdintasuna

%40

Euskara

%30

Mugikortasuna eta garraioa

Hondakinak

%10

Energia

%0 Atmosfera

Kultura % 3,1 Ongizatea eta gizarteratzea

Akustika Jarduera ekonomikoen ingurumenkudeaketa

Lanmerkatua

Ingurumen-arriskua

Lurzoruak Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea

Horiez gain, aipagarria da lurraldea eta plangintza, sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra, hondakinak eta ura alorretako ekintzen exekuzioa. Alor bakoitzean planiﬁkatutako ekintzen ezarpen-maila ebaluatuz gero, gizarte-alderdiari lotutako alderdiek (berdintasuna, osasuna, euskara, ongizatea eta gizarteratzea eta kultura) eta komunikazioak eta herritarren parte-hartzeak dituzte baliorik handienak, Planetan ezarritako helburua bestekoak edo handiagoak.

EZARPEN-MAILA TXIKIKO GAI-EREMUAK

Ura

%20

Osasuna

Mugikortasuna eta garraioa eta ongizatea eta gizarte-justizia alorrek dituzte exekutatutako ekintzarik gehien, bai planiﬁkatutako ekintza-kopurua dela eta, bai ezarpenean nahikoa aurreratuta daudelako.

Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra Udaladministrazioaren ingurumenkudeaketa

Garapen ekonomikoa

17 Grafikoa. Planen batez besteko ezarpen-maila, gai-eremuen arabera (2007).

•

Ingurumen-kalitateko eta -kudeaketako alderdiek dituzte exekuzio-mailarik txikienak (ingurumen-arriskuak, lurzoruak eta akustikak), bai eta gizarte-alderdi batzuek ere (etxebizitza eta berdintasuna). Batez ere ingurumen-kontrolarekin zerikusia duten ekintzek, hala nola atmosferari, akustikari eta lurzoruei buruzkoek nahiz gestio administratiboa eskatzen duten alderdiekin lotutakoek (jarduerak eta arriskua) dute ezarpen-mailarik txikiena.

lurrAlde-AlderdiAk AALBORGEKO KONPROMISOAK

TEPen lurralde-alderdiei lotutako ekintzen proportzioa

3. ONDASUN NATURALAK 5. HIRIGINTZA DISEINATZEA ETA PLANIFIKATZEA 6. MUGIKORTASUNA HOBETZEA ETA ZIRKULAZIOA MURRIZTEA 10. TOKIKOTIK GLOBALERA

BESTE GAI-ESPARRU BATZUK % 73,7 Lurraldea eta plangintza % 8,6

IKUSPEGI OROKORRA ETA EZARPEN-MAILA Lurralde-alderdiak estrategikoak dira iraunkortasunaren aldeko ekintzan, eta, horretan, udalek funtsezko zeregina dute, haien eskumenak eta eskuhartzeko ahalmena direla eta. Mugikortasuna eta garraioa % 11,2

Lurralde-alderdietan iraunkortasun-irizpideak ezarrita, lehenik eta behin,

Biodibertsitatea eta natura-ingurunea % 6,5

biodibertsitatea gorde eta paisaia naturala eta eraikia gorde nahi dira; horrez gain, azpiegiturak ezarrita eta zerbitzuetarako eta ekipamenduetarako TEPen lurralde-alderdiei lotutako ekintzak ezartzeko portzentajea

Bigarrenik, lurralde- eta hiri-eredu iraunkorraren bidez, eskuragarri ditugun baliabideen (ura, energia, lurzorua, materialak) erabilera eraginkorragoa eta egokiagoa egiten laguntzen dugu , bai eta hurbilen dugun ingurunearen

Lurralde-alderdiak Planetan bildutako ekintzen % 26 inguru dira, hau da, 2.100 ekintza inguru.

Mugikortasuna eta garraioa da alderdirik garrantzitsuena (% 11,2); aurreko

Gai-esparrua

ingurumen-kalitatea hobetzen ere (atmosfera, zarata).

%32

%29

%25

3 %0

%10

%15

urtean baino pisu handiagoa du, eta ekintza gehien duen alorra da. Lurraldeak eta plangintzak eta biodibertsitateak ere nahiko pisu handia dute, hala ere, apur bat atzera egin dute aurreko urtearekin alderatuta.

1. Mugikortasuna eta garraioa 2. Lurraldea eta plangintza 3. Biodibertsitatea eta natura-ingurunea

%20

%25

%30

%35

Gaien batezbestekoa % 30 Ezarpen-helburua % 34

Hirurek ere Planen exekuzio-eperako ezarritako helburutik beherako exekuziomaila dute (% 34,2). Bereziki aipagarria da biodibertsitatearen kasuan (% 25), nahiz eta azken urtebetean batez besteko ezarpen-maila hobetu duen.

18 . Grafikoa. Planifikatutako ekintzak eta lurralde-alderdien ezarpen-maila

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

irisgarritasuna hobetuta, herritarren beharrizanak ase nahi dira.

IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: LURRALDE-ALDERDIAK (2006) Adierazlea

Batezbestekoa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

Oharrak eta alderdi garrantzitsuak

UDALERRIAN IREKITA DAUDEN EREMU PUBLIKOEN ETA ZERBITZUEN ERABILGARRITASUNA 68,7

100,0

0,9

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora osasun-zerbitzuak dituzten biztanleak (%)

57,5

97,0

8,1

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora elikagaien establezimenduak dituzten biztanleak (%)

69,1

98,0

2,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora garraio publikoko geltokiak dituzten biztanleak (%)

63,7

100,0

0,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora edukiontziak edo birziklatzeko instalazioak dituzten biztanleak (%)

82,6

100,0

32,7

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora ikastetxeak dituzten biztanleak (%)

52,2

95,0

0,0

LURZORUAREN ERABILERA IRAUNKORRA

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora irekitako eremu publikoak dituzten biztanleak (%)

Udalaren azalera artiﬁzialdua (%)

14,9

69,8

1,2

Lurzoru abandonatuetako garapen berriak (%)

6,3

39,7

0,0

Babestutako lurzorua (%)

25,6

63,5

0,0

Adierazle horren bidez, udalerriaren zerbitzuak eta ekipamenduak eta herritarrekin duten hurbiltasuna baloratzen dira aldi berean. Zerbitzuak eta ekipamenduak etxetik 5 minutu baino gutxiagora dituen biztanleriaren portzentajea zenbat eta handiagoa izan, orduan eta handiagoak dira haien bizikalitatea eta ibilgailu pribatua erabili beharrik gabe oinez joateko aukerak. Batez besteko balio handiak ditu adierazleak; beraz, biztanleriaren erdiak baino gehiagok 5 minutu baino gutxiagora du aztertutako zerbitzua edo ekipamendua. Osasun-zerbitzuek eta ikastetxeek dituzte baliorik txikienak. Hala ere, litekeena da inkesta bidez eskuratutako balio horiek egoera erreala neurriz kanpo baloratu izana. Etorkizunean, KSIrekin metodologia zehatzagoak erabilita, informazioa zehatzagoa jasotzeko aukera egongo da.

Artiﬁzialdutako lurzoruaren batez besteko balioa neurrizkoa da. Hala ere, EAEko orograﬁa oso malkartsua denez, hirien garapenerako erabil daitekeen lurzorua baliabide natural mugatua da, eta kudeaketa zuhurra eta iraunkorra behar du. Ildo horretatik, adibide egokia da udalerri batzuek abandonatutako lurzoruetan egiten ari diren garapena.

TOKIKO MUGIKORTASUNA ETA BIDAIARIEN GARRAIOA Oinez egin ohi diren lekualdaketak (%)

39,5

66,0

0,1

Autoz egin ohi diren lekualdaketak (%)

39,4

70,5

0,1

Garraio publikoan egin ohi diren lekualdaketak (%)

21,2

73,0

0,0

Bidegorrien Sarea (km/1.000 biztanle)

2,1

8,9

0,0

Parte hartu duten udalek emandako datuen arabera, oinez eta autoan egindako lekualdaketek pisu bera dute ia; hala ere, ezberdintasun handiak aurkitu dira udalerri-motaren arabera. Garraio publikoak pisu txikiagoa du, aurreko bien erdia. Udalerriaren hiritar-izaeraren mailak eta trenbidera edo metrora lotura izateak eragin handia du balio horietan. Nabarmentzekoa da, halaber, bidegorrien pisua handitzen ari dela, eta datozen urteetan are gehiago handitzea espero dela zenbait lurralde historiko eta udalerritan.

Oharra: Taula honetan bildutako balioek udalerri bakoitzari buruz eskuragarri dagoen azken balioa dira batzuetan; ez dira beti 2006koak. Datu batzuek urtero egiten ez diren inkestetatik hartuak direlako gertatzen da hori.

BATEZ BESTEKO BALIOA, UDALERRIAREN NEURRIAREN ARABERA (2006) Adierazlea

<1.000 bizt.

1.000 â&#x20AC;&#x201C; 5.000 bizt.

5.000 -15.000 bizt.

>15.000 bizt.

Oharrak

UDALERRIAN IREKITA DAUDEN EREMU PUBLIKOEN ETA ZERBITZUEN ERABILGARRITASUNA

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora elikagaien establezimenduak dituzten biztanleak (%)

30,3

22,3

78,8

74,3

59,3

52,3

79,3

83,8

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora garraio publikoko geltokiak dituzten biztanleak (%)

59,3

52,3

79,3

83,8

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora edukiontziak edo birziklatzeko instalazioak dituzten biztanleak (%)

52,9

76,7

95,1

94,0

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora ikastetxeak dituzten biztanleak (%)

28,4

78,9

76,0

Udalerri txikietako balioak udalerri ertainetakoak eta handietakoak baino askoz baxuagoak dira. Balio horietan eragina du udalerrian ekipamendu edo zerbitzu zehatz bat izateak, bai eta eraikinak sakabanatuta daudelako zerbitzu edo ekipamendu hori urrun izateak ere. Osasun-ekipamenduen eta ikastetxeen irisgarritasunean dago alderik handiena udalerri ertainen eta handien artean.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Etxetik 5 minutura edo gutxiagora osasun-zerbitzuak dituzten biztanleak (%)

OHARRAK ETA ALDERDI GARRANTZITSUAK

•

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

•

Mugikortasun iraunkorragoa lortzeko ekintzak dira garrantzitsuenak TA21en Ekintza Planetan aztertzen diren gai guztien artean. Halaber, planifikatutako ekintzen artean ezarpen-maila handiena duen alderdietako bat da. Tokiko Ekintza Planetan mugikortasunaren aldeko apustua egin izana bat dator 8. helburu estrategikoarekin (Mugikortasunaren kudeaketa-eredu berri baterantz joatea); 2007-2010 eperako II. Ingurumen Esparru Programak (II. IEP) jasotzen zuen. Udalez gaindiko administrazioek hainbat finantzazio-programa dituzte udalek zuzendutako mugikortasun-ekintzak bultzatzeko, eta horrek ekarpen positiboa egiten dio, zalantzarik gabe, alor horretako ekintza-maila altuari, eta bat dator II. IEPk ezarritako ildoarekin. TA21ek mugikortasunaren arloan ahalegin handia egiten badu ere, EAEko tokiko eta mundu-mailako adierazleen emaitzen balio eta/edo joerak ez dira, oraindik ere, nahi bezalakoak. Horren ondorioz, tokiko ahaleginak sendotzeaz eta areagotzeaz eta mugikortasun-politika espezifikoak hobetzeaz gain, koherentzia eman behar zaie ekonomia-, hirigintza- eta azpiegitura-politikei, nork bere mailan mugikortasun-ereduan eragina baitute. Biodibertsitateari eta natura-inguruneari lotutako ekintzen ezarpen-maila txikia da (% 25, urte horretarako helburua % 34 bazen ere). Hala ere, horrelako ekintzen ezarpen-mailan gorakada nabaritu da azken urtean. Horretarako, lagungarri izan dira, zalantzarik gabe, Ekintza Planen biodibertsitate-ekintzetarako finantziazio espezifikoko lerroak. Joera positibo horrek etorkizunean hobera egitea espero da, Sarearen zerbitzu espezifikoen hedapena dela eta (Ekitaldeak eta Berringurumena). Hirigintza-zerbitzuen esku-hartzearen gain dago, neurri handi batean, lurralde-alderdiek, eta, bereziki, plangintzari eta mugikortasunari dagozkienek aurrera egitea. Zalantzarik gabe, lurraldealderdiak funtsezkoak dira iraunkortasunaren aldeko ekintzetan; izan ere, eragin handia dute ingurumen-baliabideetan eta -kalitatean (energia-kontsumoa eta klima-aldaketa, atmosferako poluzioa eta poluzio akustikoa, uraren zikloa kudeatzea, biodibertsitatea, hirigune berdeak...), baita gizartean eta ekonomian ere. Uneko planen ebaluazio-prozesuak eta aurten orokortzen hasi diren berrikuspen-prozesuak aukera ezin hobeak dira, zalantzarik gabe, hirigintza-zerbitzuen esku-hartzea bultzatzeko, eta, beraz, baita planek lurralde-alderdietan eragina izateko ere.

bAliAbide nATurAlAk, hondAkinAk eTA ingurumen-kAliTATeA AALBORGEKO KONPROMISOAK

2. UDAL-KUDEAKETA IRAUNKORTASUNAREN BIDEAN 3. ONDASUN NATURALAK 4. KONTSUMO ETA BIZIMODU ARDURATSUA 7. OSASUNAREN ALDEKO TOKIKO EKINTZA 10. TOKIKOTIK GLOBALERA

IKUSPEGI OROKORRA ETA EZARPEN-MAILA Baliabide naturalen, hondakinen eta ingurumen-kalitatearen inguruko eskuhartzeak dira nagusi, Ekintza Planetako ekintzen % 44 baitira, hau da, 3.500 ekintza baino gehiago. Ekintza-multzoaren helburua da baliabide naturalak modu eraginkor eta zuhurragoan erabiltzea (ura, lurzorua, energia edo materialen kontsumoa), sortutako hondakinak minimizatzea eta inguru hurbileneko ingurumenkalitatearen etengabeko hobekuntza bultzatzea. Ildo horretatik, jarduera ekonomikoak eta udalaren instalazioen eta jardueren funtzionamendua ingurumen-alderditik hobetzeko ekintza espezifikoak aurreikusi dira. Multzo horretan sartzen dira zuzenean udalaren eskumenekoak diren alorrei lotutako ekintzak. Bestalde, beste batzuk ere kontuan hartzen ditu, eskumenak banatuak diren alorren ingurukoak edo eskualdeko edo udalaz gaindiko beste erakunde batzuek (Foru Aldundiek edo Eusko Jaurlaritzak, esaterako) egindako kudeaketan udalak lankidetza bidezko parte-hartzea duen alorrak, esaterako. Planifikatutako ekintzen artean, sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorrak (% 8,2) eta administrazioaren ingurumen-kudeaketak (% 7,6) dute pisu gehien. Horien ondoren, nabarmentzekoak dira hondakinak (% 7,5), ura (% 6,5) eta energia (% 4,9). Alderdi horien garrantziak aurreko urteko datuei eutsi die, sentsibilitateak apur bat gora egin badu ere. Planifikatutako ekintzen artean, horiek dute ezarpen-mailarik handiena, nahiz eta lortutako balioak ezarritako helburuaren azpitik dauden.

Ingurumen-kalitatearen kontrolari eta kudeaketari lotutako alderdiek (zara-

dez ere egiten da, zuzenean edo zeharka. Mugikortasuna, hondakinak edo

ta, atmosfera, lurzoruak, jarduera ekonomikoak eta arriskua) aurreko urtean

sentsibilizazioa eta kontsumoa dira arlo horietako batzuk.

baino pisu txikiagoa dute, eta beheranzko joera dute, oro har. Datu horietan eragina du udalerri txiki asko sartu izanak; horientzat, alderdi horiek bai-

Azkenik, eta sentsibilizazioko eta kontsumo iraunkorreko ekintzei lotuta, azpi-

no garrantzia handiagoa dute planetan aurreikusitako beste zenbaitek, so-

marratu beharrekoa da, lehenik eta behin, Eskola Agenda 21en hedapenaren

zioekonomikoek, esaterako.

garrantzia. Ezarpen-maila handia dute tresna horiek euskal udalerrietan, eta hainbat arlotan eragina duen iraunkortasunerako hezkuntza bilakatu dira.

Aurretik adierazi den moduan, klima-aldaketa izenburupean hari buruzko al-

Eragina dute, besteak beste, uraren kontsumoaren arrazionalizazioan, hon-

derdi oso zehatzak jasotzen dira (arintzeko estrategiak, emisioen jarraipena

dakinen minimizazioak eta birziklapenean eta mugikortasunean. Eskoletara

egiteko sistemak, parte hartzeko tresna espezifikoak). Hala ere, TA21ek klima-

zuzendutako tresnak badira ere, azkenen finean gizarte osoari balio berriak

aldaketaren aurka egiten duten ekarpena beste arlo batzuetako ekintzen bi-

helarazteko bide eraginkorra da.

TEPen ingurumen-alderdiei lotutako ekintzak ezartzeko portzentajea

BESTE GAI-ESPARRU BATZUK% 56,2

1 2

Energia % 4,9

Lurzoruak %1

%29

4 Gai-esparrua

Ura % 6,5

%31

Hondakinak % 7,5

%26

%25

%25 %23

%22

%20

9 %14

Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa % 7,6 Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra % 8,2

Atmosfera % 1,5 Akustika % 1,8 Jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa % 3,8

Ingurumen-arriskua % 1,0

%32

%10

%15

%20

1. Ura 2. Hondakinak 3. Sentsibilizazioa eta kontsumo iraunkorra 4. Energia 5. Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa 6. Atmosfera 7. Akustika 8. Lurzoruak 9. Udal-administrazioaren ingurumen-kudeaketa 10. Ingurumen-arriskua

19 . Grafikoa. Planifikatutako ekintzak eta ingurumen-alderdien ezarpen-maila

%25

%30

%35

%40

Gaien batezbestekoa % 30 Ezarpen-helburua % 34

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

TEPen ingurumen-alderdiei lotutako ekintzen proportzioa

IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: BALIABIDE NATURALAK, HONDAKINAK ETA INGURUMEN-KALITATEA (2006) Adierazlea

2005eko batezbestekoa

Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

Uraren etxeko kontsumoa (litro/biztanle/egun)

120,8

140,6

102,1

Saneamendu-sarera konektatutako etxebizitzak udalerrian (%)

72,9

99,1

0,0

Oharrak eta alderdi garrantzitsuak

URAREN ZIKLOA

31,1

42,4

21,5

Etxeko gas naturalaren eta elektrizitatearen kontsumoa (tpb/ biztanle/urte)

0,20

0,28

0,11

0,20

Argiztapeneko energia-kontsumoa (kW/biztanle/urte)

143,2

244,1

35,5

2,54

0,74

1,29

25,9

41,7

11,4

25,4

Uraren banaketako galerak (%)

Udalerriek emandako datuen arabera, etxeko uraren kontsumoa txikia dela dirudi. Banaketako galeren portzentajeak handiak dira, ordea, eta urrun daude oraindik II. IEPk 2010erako jarritako helburutik (% 25). Hala ere, hutsune handiak daude oraindik udalerri batzuen kontsumoneurketetan, eta horrek mugatu egiten du, nolabait, Sare osoaren azterketa zehatza egiteko aukera.

ENERGIAREN KONTSUMOA

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Biztanle bakoitzak argiztapenerako kontsumitzen duen energia-kopurua oso handia da. Horretan eragina dute, besteak beste, udal batzuek martxan jarri dituzten energia-eraginkortasunerako neurriek, emaitzek hobera egingo baitute hala.

HONDAKINAK SORTZEA ETA KUDEATZEA Hiri-hondakinen sorkuntza biztanleko eta eguneko (kg/bizt./egun) Gaika bildutako hondakinak (%)

Biztanle bakoitzak sortutako hirihondakinen eta gaikako bilketaren portzentajearen balioak egonkorrak izan dira 2005ean eta 2006an.

UDALERRIKO INGURUMENA KUDEATZEKO SISTEMAK Ingurumena kudeatzeko sistemen ezarpen-maila enpresetan (ISO 14001, EMAS, Ekoscan, iraunkortasun-txostenak) (kop. osoa)

4,2

Ingurumena kudeatzeko sistemen ezarpen-maila erakunde publikoetan (kop. osoa)(ISO 14001, EMAS, Ekoscan, Iraunkortasun-txostenak)

0,7

Ingurumen-kudeaketako sistemen ezarpena nahiko handia da EAEko tokiko administrazioan. TA21etan, halako ekimenek, administrazioaren kontsumoa eta ingurumen-inpaktua murrizteaz gain, eredu-izaera dute, eta koherenteak dira udalaren TA21en prozesuarekin.

SENTSIBILIZAZIOA ETA KONTSUMO IRAUNKORRA Ingurumen-heziketako jarduerak

Udalerri asko txikiak izan arren, gehienek dute ingurumen-heziketako jardueraren bat; jardueren batezbestekoa ere nahikoa handia da.

IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: KLIMA ALDAKETA ETA INPAKTU GLOBALA (2007) Adierazlea

Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

2006eko batezbestekoa

Oharrak eta alderdi garrantzitsuak

KLIMA-ALDAKETA

5,9

7,5

4,6

5,8

BATEZ BESTEKO BALIOA, UDALERRIAREN NEURRIAREN ARABERA (2006) Adierazlea

<1.000 bizt.

1.000 â&#x20AC;&#x201C; 5.000 bizt.

5.000-15.000 bizt.

>15.000 bizt.

Oharrak eta alderdi garrantzitsuak

ENERGIAREN KONTSUMOA Etxeko gas naturalaren eta

0,17

0,21

Hiri-hondakinen sorkuntza biztanleko eta eguneko (kg/bizt./egun)

1,32

1,61

1,24

1,20

Gaika bildutako hondakinak (%)

24,3

25,9

26,4

26,6

elektrizitatearen kontsumoa (tpb/biztanle/urte)

Etxeko gas naturalaren eta elektrizitatearen kontsumoa txikiagoa da udalerri txikietan. Datu horiek baldintzatzen ditu gas naturala gutxiago ezarrita egoteak eta beste erregai batzuek gehiago erabiltzeak, hala nola gasolioa edo PGLak.

HONDAKINAK SORTZEA ETA KUDEATZEA Gaika bildutako hondakinen portzentajea apur bat handiagoa da udalerri handiagoetan eta hiri-izaera dutenetan. Horren arrazoi nagusia da udalerri horiek dentsitate handiagoa izatea, eta, beraz, gaikako bilketarako edukiontziak hurbilago izatea.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Berotegi-efektua eragiten duten gasen inbentarioa tCO2e/biztanle/urte

BEG-en emisioen kalkulua egiteko metodologia baten garapena eta honen aplikazioa 17 udalerrietan, sarearen arrakasta faktore bat da. Kalkulu honek udalerri bakoitzaren urteroko eboluzioa ezagutzea posible egiten du eta, aldi berean, agertoki ezberdinak konparatzeko aukera ematen du. Lortutako batez besteko balioa, EAE-ko zein Espaina eta Europear Batasun-27eko bataz besteko balioetara hurbiltzen da. Dena dela, kontuan eduki behar da ezberdintasun metodologikoek eta informazio eskuragarritasun maila ezberdinek mugatu egiten dutela konparaketa zuzenak. Automobil-parkeak eta zerbitzu sektoreak energia-kontsumoan daukan pisuak dira aztertutako udalerrien arteko ezberdintasunetan eragin handiago dituzten faktoreak.

•

• Hiri-hondakin solidoen sorrera (kg/bizt./egun). 2006 Daturik gabe <1

1,2-1,4

1-1,2

>1,4

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

tCO2e/bizt./urte

5. Irudia. Udalerri bakoitzeko hondakinen sorreraren indizearen banaketa (2006)

8 7 6 5 4 3 2 1 0

5,8

5,7

Udalsarea 21-eko FEMP-eko udalerrien batez udalerrien bestekoa batez-bestekoa

6,7

6,3

•

7,3

•

EAE

Espaina

EB-27

•

20. Grafikoa. BEG-en emsioen konparazioa biztanleko (2006) Oharra: azaltzen diren emisioek ez dute lehen sektorea ezta sektore industriala eta energia transformatzen dutenen industriei dagozkien emisioak jasotzen. Aplikatutako metodologiak eta erabilitako informazio iturriak ez dira kasu guztietan berdinak izan. Honek, balio ezberdinen arteko konparazio-maila neurri batean mugatu egiten du.

OHARRAK ETA ALDERDI GARRANTZITSUAK

•

Ingurumen-alderdien multzoan, urari, hondakinei eta sentsibilizazioari eta kontsumoari lotutakoak dira nagusi Ekintza Planetan, eta, halaber, horiek dute ezarpen-mailarik handiena ekintzen artean. Hala ere, hiru alorrak ezarpen-helburuaren azpitik daude. Urari eta hondakinei lotutako ekintzak burutzen ari dira gehien; izan ere, udal-kudeaketako arlo ﬁnkatuak dira, eta udalek edo kudeatzen dituzten eskualdeko erakundeek eskumen eta baliabide ekonomiko espeziﬁkoak dituzte horiek garatzeko.

•

Esku-hartzearen maila nahiko handia izan arren, hiri-hondakinen kudeaketako adierazleetan ez da ageri, oro har, II. IEPn 2010erako ezarritako helburua erdiesteko bezain beste jaisten direnik sorrera-indizeak, ez eta gaikako bilketa hori lortzeko bezain beste areagotzen denik ere. Gaikako bilketa ezarri zenetik igaro den denbora eta lortutako balioak kontuan izanik, badirudi aztertu egin behar liratekeela hainbat udalerritako faktore murriztaileak, balioek gora egitea lortzeko. Ondoren, egokitu egin beharko lirateke lehentasunez hobetu beharrekotzat jotzen diren kudeaketa-ereduak, bilketako azpiegiturak eta/edo komunikazio-jarduerak. Prozesuetan, sentsibilizazioko eta kontsumoko esku-hartzea azpimarratzekoa da, bai planetan jasotako ekintza-kopurua dela eta, bai horien ezarpen-maila altua dela eta. Hori gertatzen da, zalantzarik gabe, TA21etako koordinatzaileak arlo horietako adituak izan ohi direlako eta arlo horietarako finantziazio-bide espezifikoak egon ohi direlako. TA21en sentsibilizazioko ekintzek garrantzia handia dute; izan ere, tokiko administrazioa dago herritarretatik hurbilen, eta, beraz, EAEko ingurumen-politikan ezarritako iraunkortasun-irizpideak herritarrei hurbiltzeko aukera du. Dena dela, aipatzekoa da arlo horietako gehiegizko sentsibilizaziora bultzatzeak (beste alderdi batzuk alde batera utzita) ardura gehiegi utz dezakeela herritarren gain. Udaleko ingurumen-kudeaketako ekintzek ere pisu handia dute (% 7,6), baina, hala ere, ezarpen-maila nahiko txikia dute (% 25). Planek administrazioaren ingurumen-portaera hobetzeko ahalegin handia egin izana positiboa da, eredua baita gainerako gizarte- eta ekonomia-eragileentzat eta herritarrentzat. Horrez gain, barneko koherentzia adierazten du udalak TA21en bidez udalerri osorako iraunkortasun-irizpideak bultzatzeak. Administrazioaren ingurumen-portaera hobetzeko TEPetan aurreikusitako ekintzen kopurua eta herritarren sentsibilizazioari eta kontsumoari lotutakoena nahiko antzekoak dira, eta horrek, a priori, zentzuzkoa dirudi. Sinbolikoki, udalak bere gain hartzen dituen ardurak eta herritarrei helarazten dizkionak antzera banatuta daudela islatzen du. Hala ere, barneko ingurumen-kudeaketako ekintzen ezarpen-maila (% 25) txikiagoa da sentsibilizazioko eta kontsumokoena baino (% 29). Planik berrienetan, klima-aldaketaren aurkako ekintza espezifikoak sartu dira, eta, oraindik gutxi badira ere, ezarpen-maila handia dute. Dena dela, klima-aldaketaren aurkako ekarpenik handiena mugikortasunaren, energiaren, kontsumoaren, sentsibilizazioaren eta hondakinen ekintzen ondoriozko BEG emisioen bidez egiten da. Ekintza horiek planetan biltzen diren guztien % 30 dira, 2.300 ekintza. Gai hauei dagozkien ekintzak (klimaaldaketa arintzeko eta hartara egokitzekoak) gehitu beharko litzaizkieke aurreko guztiei, besteak beste: plangintza, biodibertsitatea eta natura-ingurunea; ura, jarduera ekonomikoen ingurumen-kudeaketa eta udal-administrazioa edo komunikazioa eta herritarren partaidetza. Horregatik dira TA21 Ekintza Planak hain tresna garrantzitsuak Klima Aldaketari Aurre Egiteko Euskal Planean (2008-2012) aurreikusitako helburuak eta neurriak betetzeko.

gizArTeA eTA ekonomiA AALBORGEKO KONPROMISOAK

1. 4. 7. 8. 9.

TEPen alderdi sozioekonomikoei lotutako ekintzen proportzioa

GOBERNATZEKO MODUAK KONTSUMO ETA BIZIMODU ARDURATSUA OSASUNAREN ALDEKO TOKIKO EKINTZA TOKIKO EKONOMIA BIZIA ETA IRAUNKORRA BERDINTASUNA ETA JUSTIZIA SOZIALA

Bizikidetza % 0,6

BESTE GAI-ESPARRU BATZUK % 70,1

Lan-merkatua % 2,2 Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea % 2,8

IKUSPEGI OROKORRA ETA EZARPEN-MAILA

Garapen ekonomikoa % 5,5

Hirugarren ekintza-multzoa gizarte- eta ekonomia-alderdiei dagokie. Horiek gero eta garrantzi handiagoa dute TA21en Ekintza Planetan, batik bat udalerririk txikienetan. Udalerri horietan errazagoa da Tokiko Ekintza Plana (TEP) udalerriko ekintza guztiak batzen dituen planifikazio-tresna izatea. Udalerria zenbat eta handianolabait, TEPak gizarte- eta ekonomia-alderdien programaziorako tresna gisa erabiltzea.

TEPen alderdi sozioekonomikoei lotutako ekintzak ezartzeko portzentajea

Hainbat gai daude gizarte- eta ekonomia-alderdien barruan, hala nola ga-

bereziki, komunikazioa eta gizartearen parte-hartzea ere; TA21 prozesuen al-

derdi bereizgarria da.

kulturaren (% 3,1), komunikazioa eta herritarren parte-hartzea (% 2,8) eta euskararen (% 2,7). Ekintzen ezarpen-maila nahiko handia da kontuan hartu diren alderdi askotan, planen ekintza guztiek batezbestekoa gainditzen dute, eta, oro har, eta ezarpen-helburua ere gainditzen dute batzuetan. Ezarpen-maila handia dute berdintasuneko, osasuneko, euskarako eta ongizateko eta gizarteratzeko ekintzek. Hala ere, kontuan izan behar da planetan sartu diren arlo horietako ekintza asko TEPetan sartzen zirela lehen, eta udalkudeaketan sendotuta daudela.

Gai-esparrua

osasuna, euskara, berdintasuna, etxebizitza eta bizikidetza. Hor sartzen da,

ekonomikoaren (% 5,5) pisua nabarmentzen da. Azpimarratzekoa da, halaber,

%44 %41 %38 %36

%34

%33

%30

%27 %0 1. 2. 3. 4. 5. 6.

%10

%15

%20

Berdintasuna Osasuna Euskara Ongizatea eta gizarteratzea Kultura Komunikazioa eta herritarren parte-hartzea 7. Garapen ekonomikoa 8. Etxebizitza 9. Lan-merkatua 10. Bizikidetza

%25

%30

%35

%40

%45

%50

Gaien batezbestekoa % 30 Ezarpen-helburua % 34

21. Grafikoa. Planifikatutako ekintzak eta alderdi sozioekonomikoen ezarpen-maila

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

rapen ekonomikoa, lan-merkatua, ongizatea eta gizarteratzea, kultura,

Horien artean, ongizatearen eta gizartearen ingurukoen (% 9,2) eta garapen

Kultura % 3,1

Osasuna % 1,4 Berdintasuna % 1,0 Euskara 2,7%

goa izan, plan sektorial gehiago izan ohi ditu, eta horrek mugatu egiten du,

Bildutako 71 Ekintza Planetan, 2.400 bat ekintza sozial eta ekonomiko zeuden.

Ongizatea eta gizarteratzea % 9,2

Etxebizitza % 1,4

IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: GIZARTEA ETA EKONOMIA (2006) Adierazlea

Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

2005eko batezbestekoa

Oharrak eta alderdi garrantzitsuak

POBREZIA ETA GIZARTE-BAZTERKETA

Oinarrizko Errentaren prestazioa jasotzen duten familiak (%)

2,3

4,0

0,3

2,5

2005 eta 2006 artean, apur bat behera egin du Oinarrizko Errenta jasotzen duten familien portzentajeak, nahiz eta beherakada txikia izan. Udalerrien artean alde handiak daude.

6,8

2005 eta 2006 artean egonkorra izan da langabezia-tasa, eta Espainiako gainerako lurraldeek baino balio txikiagoak izan ditu. Uneko egoera ekonomikoa dela eta, langabeziak gora egitea aurreikusten da, nahiz eta horren eragina desberdina izango den udalerrien egitura ekonomikoaren arabera.

LAN-MERKATUA

Langabezian dagoen biztanleria aktiboa (%)

7,2

22,0

1,7

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

40 Udalerri berean bizi eta lan egiten duten biztanleen tasa (%)

24,8

53,8

12,4

1,9

3,7

0,5

Udalerri berean bizi eta lan egiten duten biztanle okupatuen tasa da. Zenbat eta handiagoa izan, orduan eta mugikortasun gutxiago, eta orduan eta bizi-kalitate handiagoa. Balioak asko aldatzen dira udalerriaren arabera; hala ere, bildutako datuen batezbestekoa nahiko txikia da, 4tik 3k udalerritik irten behar dute lanera joateko.

DEMOGRAFIA

Biztanleriaren urtetik urterako aldaketa (%)

Biztanleriaren zahartze-indizea (64 urte baino gehiago dituzten biztanleen %)

19,5

25,9

14,1

Udalerri gutxik kalkulatu dituzte demograďŹ a-adierazleak, eta biztanleriaren hazkundearen batezbestekoa EAEkoa baino apur bat handiagoa da. Hala ere, sareko udalerri askotan biztanleria egonkortuta dago, eta, batzuetan, behera egiten ari da. Azken urteotan, askotan, biztanleriaren zahartzearen fenomenoa agertu izan da.

HERRITARREN PARTE-HARTZEA Herritarrek parte hartzeko bilerak (bilera kop./urte)

4,6

24,0

0,0

Herritarrek parte hartzeko bileretako parte-hartzaileak (saio guztietako parte-hartzaileak, guztira/urte)

62,7

222,0

0,0

Herritarren parte-hartzea TA21en prozesuen funtsezko elementu espeziﬁkoa da. Bildutako datuetan, urte osoan izandako bilera-kopuruaren eta parte-hartzaileen datuen batezbestekoa nahiko ona da. Hala ere, azpiadierazlea kalkulatu duten udalerrien kopurua ez da behar bezain adierazgarria, eta laginek alde positibora jotzen dute.

EUSKARA

59,8

97,5

0,7

BOEen eraikuntza (azken 5 urteetan amaitu diren BOEen eraikuntzak)

5,7

51,3

0,0

Etxebizitza hutsak (%)

17,4

34,1

3,6

1,1

10,0

-22,6

Biztanleria euskalduna (%)

Biztanleria euskaldunaren portzentajeari dagokionez, alderdirik aipagarriena da bildutako balioen artean alde handia dagoela; udalerrien heterogeneotasun handia erakusten du horrek.

ETXEBIZITZA

EKONOMIAREN BIZITASUNA Enpresen sorrera (udalerriko establezimenduen alten eta bajen balantzea/1.000 biztanle)

HERRITARREK KOMUNITATEAREKIN DUTEN GOGOBETETZEA Udalerriarekin oro har duten gogobetetzea (1: oso eskasa / 5 oso ona)

3,3

4,4

1,4

(...) etxebizitzen kalitatea, erabilgarritasuna eta eskuragarritasuna

2,4

3,8

1,5

(...) lan-aukerak (1etik 5era)

2,3

3,8

1,1

(...) natura-ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 5era)

3,3

4,6

2,4

(...) eraikitako ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 5era)

3,0

4,0

2,1

(...) gizarte- eta osasun-zerbitzuen maila (1etik 5era)

3,1

4,2

2,1

(...) kultura-, jolas- eta aisialdi-zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,8

3,7

1,8

(...) ikastetxeen kalitatea (1etik 5era)

2,9

4,0

1,5

(...) garraio publikoko zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,7

4,0

1,6

Udalerriarekin duten gogobetetzemaila nahiko positiboa da; alderdirik positiboenak dira natura-ingurunearen kalitatea eta kantitatea, herritarren segurtasuna eta gizarte- eta osasunzerbitzuen maila. Alderdirik negatiboenak, berriz, hauek dira: lanerako aukerak, etxebizitzen kalitatea eta eskuragarritasuna eta udal planiﬁkazioan parte hartzeko aukera.

Nabarmentzekoa da datu horiek, askotan, TA21ak ezartzeko prozesuak hasi aurretik, edo, are gehiago, diseinatu aurretik egindakoak direla. Egokia izango litzateke etorkizunean parte hartzeko aukeraren pertzepzioaren bilakaera espeziﬁkoki ebaluatzea.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Etxebizitza hutsen portzentajeari dagozkion datuek batez besteko balio handia dute, baina asko aldatzen da hiri-inguruetako udalerriak izan edo landa-eremukoak izan.

IRAUNKORTASUN-ADIERAZLEAK: GIZARTEA ETA EKONOMIA (2006) Adierazlea

Batez besteko balioa

Gehieneko balioa

Gutxieneko balioa

2005eko batezbestekoa

Oharrak eta alderdi garrantzitsuak

HERRITARREK KOMUNITATEAREKIN DUTEN GOGOBETETZEA (...) udaleko planiﬁkazioan eta erabakietan parte hartzeko aukerak (1etik 5era)

2,4

3,6

1,5

(...) herritarren segurtasun-maila (1etik 5era)

3,3

4,6

1,7

BATEZ BESTEKO BALIOA, UDALERRIAREN NEURRIAREN ARABERA (2006) Adierazlea

<1.000 bizt.

1.000 -5.000 bizt.

5.000 -15.000 bizt.

>15.000 bizt.

Oharrak

HERRITARREN PARTE-HARTZEA

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

Herritarrek parte hartzeko bilerak (kop.)

3,00

4,40

2,40

13,00

83,80

25,50

38,63

43,06

Ez da proportzionaltasunik nabaritu, ez eta korrelazio argirik ere, udalerriaren neurriaren eta bilera-kopuruaren artean. Nabarmentzeko modukoa da udalerri txikiek proportzioan partehartze handiagoa lortzen dutela. Herritarrek udal-kudeaketa hurbilago nabaritzen dutelako eta eragin handiagoa izan dezaketelako gertatzen da hori.

EUSKARA Biztanleria euskalduna (%)

Herria landa-eremukoa izanez gero, argi ikusten da biztanleria euskaldunaren portzentajea handiagoa dela.

HERRITARREK KOMUNITATEAREKIN DUTEN GOGOBETETZEA Udalerriarekin oro har duten gogobetetzea (1: oso eskasa / 5 oso ona)

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) etxebizitzen kalitatea, erabilgarritasuna eta eskuragarritasuna

3,40

2,18

2,26

2,57

(...) lan-aukerak (1etik 5era)

2,70

1,74

2,43

2,29

(...) natura-ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 5era)

4,37

3,44

3,15

3,16

Udalerri txikiek, oro har, balorazio hobea egiten dute etxebizitzaren, natura-ingurunearen kalitatearen, herritarren segurtasunaren eta udal planiﬁkazioan parte hartzeko aukeren inguruan. Udalerri handiagoetan balorazio hobea dute, hala ere, garraio publikoak, era,

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) gizarte- eta osasun-zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) kultura-, jolas- eta aisialdi-zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) ikastetxeen kalitatea (1etik 5era)

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) garraio publikoko zerbitzuen maila (1etik 5era)

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) udaleko planiﬁkazioan eta erabakietan parte hartzeko aukerak (1etik 5era)

2,80

3,03

3,45

3,69

2,80

3,03

3,45

3,69

(...) herritarren segurtasun-maila (1etik 5era)

OHARRAK ETA ALDERDI GARRANTZITSUAK

•

Gizarte-hobekuntzara eta aurrerapen ekonomikora bideratutako ekintzek ebaluatutako Ekintza Planetan duten pisua areagotu eta ﬁnkatu egin da; guztira, osoaren % 30 ingurura iritsi da. Udalerririk txikienei eta planak berrikusi dituztenei esker dute alor horiek halako pisua.

Udalerri txikien kasuan, gizarte- eta ekonomia-alderdiak gorabehera, badirudi askotan TEP dela eskuragarri dagoen planiﬁkazio-tresna bakarra; beraz, esku-hartzeko arlo guztiak hor sartu dituzte.

Planak berrikusi dituzten udalerriek, berriz, batzuetan uste izan dezakete prozesua udalean oso sustraituta dagoela eta planaren esku-hartzeko eremua zabaldu egin daitekeela , lurralde- eta ingurumen-alderdietatik gizarte- eta ekonomia-alderdietara. Hala ere, aipatu beharrekoa da gizarte- eta ekonomia-alderdiak ez direla beti sartu izan planifikazio estrategikoko prozesuetan eta iraunkortasuneko irizpide espezifikoetan oinarrituta. Beraz, kasu batzuetan,udal-kudeaketan aurreikusitako eta finkatutako ekintzak bildu eta sartu izanaren ondorioz gehitu dira alderdi horiek; beti ez da egin gaiaren inguruko iraunkortasun-hausnarketa.

•

neurri txikiagoan bada ere, eraikitako ingurunean, gizarte- eta osasun-zerbitzuek eta kultura-, jolas- eta aisialdizerbitzuek.

Herritarren gogobetetzeari buruzko adierazleek erakusten duten moduan, udalerri handi eta hiritartuek behar desberdinak dituzte udalerri txiki eta landatarren aldean, aurreko urtean bezalaxe. Azken horiek balorazio hobea egiten dute etxebizitzaren, naturaingurunearen, herritarren segurtasunaren edo herritarren partehartzearen inguruan; handiek, berriz, balorazio hobea egiten dute garraio publikoaren, eraikitako ingurunearen, gizarte- eta osasun-zerbitzuen eta kultura-eskaintzaren inguruan.

Etxebizitzen eskuragarritasunak du herritarren baloraziorik okerrena, nahiz eta TA21 Ekintza Planetan garrantzia txikia duen. Etxebizitza-politikan, udalaz gaindiko administrazioek pisu handiagoa dute; hala ere, planaren berrikuspenetan kontuan hartu beharreko alderdia da.

EKINTZAK ETA EMAITZAK GAI-EREMUEN ARABERA, ETA AALBORGEKO KONPROMISOEI EGITEN ZAIEN EKARPENA

(...) eraikitako ingurunearen kalitatea eta kantitatea (1etik 5era)

ONDORIOAK ETA 2009RAKO ERRONKAK

TOKIKO AGENDA 21EN PROZESUEN EBALUAZIOA FINKATU ETA

AREAGOTU EGIN DA, Dagoeneko 71 udalerri eta eskualdek hartzen dute parte. Udalerri berriak sartu direlako eta aurreko urteko parte-hartzaileen 44

% 90ek programetan jarraitu duelako lortu dira datu horiek. Ebaluazio-prozesuen garrantzia nahiko handia da Bizkaian eta Gipuzkoan. 2009RAKO ERRONKAK:

• Tokiko Agenda 21en jarraipen-prozesuak sendotzea Udalsarea 21eko udaletan, udal-kopurua areagotzeari baino gehiago kalitatearen hobekuntza jarraituari eta parte-hartzaileen konpromisoa areagotzeari garrantzia emanda. Hala, TA21ek udaletarako, langile teknikoentzako eta arduradun politikoentzako kudeaketa-tresna eraginkor gisa sendotzen jarraitu ahal izango du.

• Arabako lurralde historikoko udalerrien parte hartzea asko handitzea.

• Urteko programazioa udalen TA21en Ekintza Planetan integratzeko aurrerapausoak egitea. TRESNAK

• Tokiko Agenda 21en ebaluazio- eta segimendu-programak, MUGI 21ekin

NAHIKO AURRERAPEN HANDIA EGIN DA IRAUNKORTA-

SUN-ADIERAZLEEN KALKULUAN ETA APLIKAZIOAN, BAINA EZ BEHAR BESTEKOA. Adierazleen kalkuluan parte hartu duen udal-kopurua

2009RAKO ERRONKAK:

• Pixkanaka baina etenik gabe aurrera egitea TA21eko prozesuen kalitate globalaren ebaluazioan eta hobekuntzan.

bikoiztu egin da azken urtean, bai eta adierazle-kopurua ere. Halaber, langile teknikoek adierazleak kalkulatzeko ezagutza metodologiko eta informatiko

TRESNAK

handiagoa dute. Hala ere, denborazko serie esanguratsuak eta konpara dai-

• TA21eko prozesuen kalitate globala ebaluatzeko eta hobetzeko me-

tezkeenak dituzten adierazle-kopurua ez da nahikoa udal askotan. Gertaera horrek mugatu egin du adierazle horiek kudeaketa teknikoan eta politikoan

todologiak

• Ekintza Planak berrikusteko Auzolan 21 programa

zein komunikazio publikoan modu eraginkorrean aplikatzea, bai udalei dago-

2009RAKO ERRONKAK:

• Kalkulatutako adierazleen kalitatea eta kopurua finkatzea eta areagotzea.

• Urtero eskuratutako emaitzen kudeaketako interpretazio-, komunikazio- eta aplikazio-lanak bultzatzea. TRESNAK

• TA21en III. ebaluazio- eta segimendu-programak, MUGI 21ekin, udalerri bakoitzaren behar espezifikoei gehiago egokituta, baina horietako bakoitzak konpromiso handiagoa hartuta

• Udal adierazleen beste sistema batzuk integratzea

• Udal-iraunkortasuneko adierazle-sistema berrikustea

HERRITARREK PARTE HARTZEKO PROZESUAK FINKATZEKO

ETA DINAMIZATZEKO ZAILTASUNAK DAUDE; hori da Tokiko Agenda 21eko prozesuen ezarpenean egiteke dauden zereginetako bat. Parte hartzeko organo iraunkor dezente eduki arren, ez dute maiztasun jakinik izaten, ez eta funtzionamendu-dinamika egokirik ere. Hala ere, eta joera nagusia hori izan arren, badaude nabarmentzeko moduko parte hartzeko prozesuak, eta, beste batzuk, berriz, berriro martxan jartzea aurreikusten da. 2009RAKO ERRONKAK:

• Tokiko Agenda 21en segimenduari buruzko komunikazioa eta adierazleak sustatzea.

• Parte hartzeko prozesuak sustatzea. TRESNAK

• Udalerri bakoitzeko tokiko iraunkortasun-txostena

• Parte hartzeko prozesuak hobetzeko analisien eta proposamenen UDALERRIEK ETA SAREKO LANAK TA21EKO EBALUAZIO-

METODOLOGIAK INTEGRATU DITUZTE, eta horrek Tokiko Ekintza Plana kudeaketa-tresna gisa bultzatzen laguntzen du. Bestalde, metodologia komunekin lan eginda, emaitzen trinkotasunari, konparagarritasunari eta homogeneotasunari eusten zaie, nahiz eta udalerri-kopuruak eta haien aniztasunak gora egin urtero. Hala ere, TA21eko prozesuen beste alderdi garrantzitsu batzuen ebaluazioa eta dinamizazioa (parte-hartzea, zeharkakotasuna edo izaera estrategikoa, esaterako) ez daude hain garatuta. Hori dela eta, prozesuen ahalmenak guztiz zabaltzea eta haien kalitatea hobetzea mugatu egiten da.

azterketa

• TA21etako Ekintza Planak ezartzeko herritarren parte-hartzea dinamizatzeko proiektuak

ONDORIOAK ETA 2009RAKO ERRONKAK

kienez eta baita udalaz gaindi ere.

EAEKO TOKIKO ADMINISTRAZIOAREN IRAUNKORTASUNA-

REN ALDEKO EKINTZEI BURUZKO INFORMAZIO OSO ZABALA ETA EGITURATUA DAGO ESKURAGARRI; ingurune informatiko komun batean

sartzen diren 8.000 ekintzak baino gehiagok osatzen dute (EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia-MUGI21), eta egitura eta metodologia komun

TRESNAK

• Hautetsiek parte hartzeko eta zuzentzeko mekanismoak • Hautetsientzako trebakuntza

• Tokiko Agenda 21etako ekintzak egiteko udalaz gaindiko laguntzaprogramak

batetik abiatutakoak dira. Informazio hori baliabide potentzial aparta da EAEko administrazioek bultzatzen dituzten tokiko iraunkortasun-politiken eraginkortasuna diseinatu eta ebaluatzeko. 2009rako ERRONKAK:

• Eskuragarri dagoen informazioa aprobetxatzea, udalerrietan

ONDORIOAK ETA 2009RAKO ERRONKAK

EXEKUZIO-ERRITMOETAN GERO ETA ALDE HANDIAGOA DAGO

UDALERRIEN ARTEAN; azpimarratzekoa da azken hiru urteotan hasitako planen ezarpen-erritmoa aurreko urteetan hasitakoenaren bikoitza dela, azken horiek kasu batzuetan ez atzera ez aurrera baitaude. Alderdi hauek

TA21etako prozesuen diseinua, kudeaketa eta komunikazioa op-

direla-eta dago orain exekuzio-erritmo handiagoa: Udalsarea 21ek euskarri-

timizatzeko.

zerbitzuak areagotu eta hobetu izana, Eusko Jaurlaritzak eta Foru Aldundiek

• Sortutako informazioa erabiltzea tokiko ekintzak laguntzeko uda-

ezarpenari laguntzeko laguntza-lerroak areagotu izana, segimendu-progra-

lez gaindiko politiken eraginkortasuna ebaluatzeko eta hobetzeko

men ezarpena, udalerriaren errealitatera gehiago egokitzen diren planak di-

tresna gisa.

seinatzea eta giza baliabideak esleitzea.

TRESNAK

• EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Behatokia-MUGI21 • EAEko Tokiko Iraunkortasunaren Txostena (2009) • Jardunbide egokien bilduma web gunean

2009rako ERRONKAK:

• Pixkanaka prozesuen ezarpenaren kalitatea eta haien azterketa hobetzea, eta ahalegin gehien egiten duten udalerriak agerian jartzea.

• Planik berrienen gauzatze-erritmo positiboa finkatzea.

• Ez atzera ez aurrera dauden prozesuak dinamizatzea; lehenik eta PLANEN EZARPEN-MAILAK NAHIKO POSITIBOA IZATEN JA-

behin, oztopoak identifikatu behar dira horretarako.

RRAITZEN DU; hain zuzen ere, % 30,4koa da, ekintza-planak indarrean jartzen direnetik bi urte eta erdira. Exekuzio-erritmoa egonkorra da, nahiz eta urte bakoitzerako aurreikusitako helburuak betetzeko nahikoa ez izan.

2009rako ERRONKAK:

• Gidaritza politikoa indartzea, Tokiko Agenda 21eko edukiak gobernu-ekintzan sartuz.

• Planetako ekintzak egiteko laguntza ekonomikoa sendotzea.

TRESNAK

• Prozesuen kalitatea aintzatesteko tresnak

• Koordinazio eta inplikazio teknikoari eta buruzagitza politikoari buruzko TA21etako prozesuak dinamizatzeko proiektuak

• Ekintza Planak berrikusteko Auzolan 21 programa

• Ekintza Planak berrikusteko gidaliburu metodologikoa • Berringurumena

TOKIKO EKINTZA PLANEN BIDEZ, BULTZADA HANDIA EMA-

TEN ZAIE ERAGILE TEKNIKOEN EKINTZEI; planetako ekintzen % 70ean udalerriko Tokiko Agenda 21eko koordinatzaile ez diren langile tekniko edo politikoek parte hartzen dute. Gainera, planen ebaluazioa egiteko, EAEko tokiko administrazioko 901 eragile tekniko inguru erabiltzen dituen trakziomekanismo bat erabiltzen da. Urtero, haien kudeaketa aztertu, ebaluatu eta politikoki eta sozialki onartzen da. Hala ere, egindako ahaleginei ez zaie behar beste balio eman orain arte, bai kudeaketari dagokionez, bai komunikazioari

2009rako ERRONKAK:

• Udalsarea 21eko udalerri-mota guztiei egokitutako zerbitzuak sendotzea. TRESNAK

• Arabako landa-eremuetako udalerrietarako Udaltalde 21ak • Tokiko Agenda 21en eskualdeko bulegoak

dagokionez, eta horrek eragina izan dezake eragile horiek etorkizunean egin-

2009rako ERRONKAK:

• Ebaluazio-prozesuen aplikazio teknikoa bultzatzea, planen programazioan eta ezarpenean etengabe hobetu dadin.

• Udal-iraunkortasunaren komisioak dinamizatzea. TRESNAK

• Auzolan 21 programa: Tokiko Agenda 21eko bulegoak

• Tokiko Agenda 21eko bulegoak diseinatzeko gidaliburu metodologikoa

• Koordinazio eta inplikazio teknikoari eta buruzagitza politikoari buruzko TA21etako prozesuak dinamizatzeko proiektuak

• Trebakuntza-jarduerak, iraunkortasunaren hainbat esparrutan

10.

TA21EK EKARPEN HANDIA EGITEN DUTE KLIMA-ALDAKETA-

REN AURKA, ETA HANDITZEN ARI DA, GAINERA; klima-aldaketa arintze-

ko eragin handiena duten alorretan, hala nola energian, mugikortasunean, hondakinetan eta kontsumoan. Guztira, 2.300 ekintza dira. Hala ere, klimaaldaketaren aurkako borroka antolatzeko eta bultzatzeko ekintza espezifiko gutxi dago oraindik ere. 2009rako ERRONKAK:

• Tokiko Agenda 21ek klima-aldaketaren aurka egiten duten ekarpena bultzatzea eta agerian jartzea. TRESNAK

• Klima-aldaketa arintzeko tokiko estrategiak

• Klima-aldaketa sartzea Ekintza Planen berrikuspenetan • BEGen emisioen kontabilitatea

• Klima-aldaketari aurka egiteko udal-ordenantza LANDA-EREMUETAKO UDALERRIAK ETA HIRI-EREMUETAKOAK

BEREIZI BEHAR DIRA PLANEN EZAUGARRIEN ETA HORIEN EZARPENAREN ARABERA. Hori egiteko beharra nabarmena da udalerri-mota bakoitzak Ekintza Planetan dituen ekintza-motak zein diren ikusita; udalerri txikiek landa-eremuari, lehen sektoreari, garapen ekonomikoari eta gizarte-alderdiei buruzko ekintzak sartzen dituzte. Udalerri txikietako planen ezarpen-maila nahiko positiboa da, eta, beraz, badirudi TEPak testuinguru horretan aplikatu eta erabili daitezkeela.

ONDORIOAK ETA 2009RAKO ERRONKAK

go dituzten ebaluazio-prozesuetan jarriko duten interesean.

EAEKO TOKIKO IRAUNKORTASUN TXOSTENA 2008