6 minute read
Psychisch kwetsbaar en als vrijwilliger aan de slag
Een jaar geleden ontvingen we (terecht) verontwaardigde berichten dat vrijwil-
Advertisement
lige ervaringsdeskundigen door hun adviserend arts onder druk werden gezet
om betaald werk op te nemen, op straffe van het verliezen van hun uitkering.
We wilden weten of nog meer psychisch kwetsbare vrijwilligers deze problemen
ervaren en organiseerden daarom een korte bevraging.
Tekst: Vanessa Matthyssen en Ann Van de Vloet - Illustratie: myilln.com
Voldoening en zingeving
We ontvingen niet massaal veel antwoorden, slechts 56, maar de getuigenissen waren veelzeggend. We ontdekten dat er een rode draad in te bespeuren viel. Het grootste deel van de antwoorden kwam van mensen die vrijwilligerswerk doen.
Mensen ervaren voldoening en zingeving in hun vrijwilligerswerk. In de vrijwilligersjobs die ze kiezen, zie je dat het vaak functies zijn die hen weer onder de mensen brengen en waar ze een bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Het is daarom belangrijk dat beleidsmakers stilstaan bij de leefsituatie van mensen met een psychische kwetsbaarheid.
De vrijwilligersjobs waarvoor gekozen wordt zijn zeer divers: administratie, op een kaft-, inpak of sorteerdienst, in de zorg, als ervaringsdeskundige, als getuige, in een bibliotheek, dierenpension of vaccinatiecentrum, als organisator van een creatief atelier, als oppas, buddy of allrounder bij een armoedevereniging. Vanuit onze ervaringen bij UilenSpiegel verwondert ons deze veelzijdigheid niet. Er zijn zóveel mogelijkheden om ook mét een psychische kwetsbaarheid je vele talenten en vaardigheden in te zetten en te ontwikkelen.
Op de wip naar betaald werk?
Het overgrote merendeel (91%) van de respondenten gaf aan dat ze de toestemming kregen van de adviserend arts voor het aantal uren vrijwilligerswerk dat ze vroegen. Slechts 9% geeft aan minder uren gekregen te hebben. In 82% van de antwoorden blijkt dat de adviserend arts positief staat tegenover vrijwilligerswerk. 18% heeft minder positieve ervaringen. Opvallend: meer dan een derde van de respondenten vreest het ziektestatuut te verliezen door de inzet als vrijwilliger. De negatieve ervaringen hebben in 43% van de gevallen te maken met de druk die mensen ervaren als er gesproken wordt over betaald werk als ze zich daar zelf (nog) niet klaar voor voelen. Duiken we dieper in de toelichtingen die de deelnemers in het opmerkingenveld schreven, dan blijkt het woord ‘werk’ niet ver weg:
[Mijn adviserend arts] vindt vrijwilligerswerk een goede aanzet om terug betaald te gaan werken... om er terug in te komen. *
Hij was wel begripvol maar zet wel onder druk richting deeltijds werk. *
Mijn adviserend arts kadert dit vrijwilligerswerk in jobheroriëntering. *
Op deze manier kan ik zien of terug betaald werken haalbaar is of niet, zei hij. Hij raadt daarom ook aan om meer en meer te gaan doen.
Ik word geduwd in de richting van aangepast werk, waar ik nu ingestapt ben en meer ziek ga werken dan goed voor me is. *
Ik doe vrijwilligerswerk om zinvol bezig te zijn. Dat gaat met veel vallen en opstaan en kost me veel moeite. Toch probeer ik door te zetten. Mijn vrijwilligerswerk is een doel op zich, ik probeer evenwicht en stabiliteit te vinden. De adviserend arts zet druk, verwacht dat ik het werk betaald doe of een betaald alternatief zoek. Daar ben ik helemaal niet aan toe. Was ik dat maar… eigenlijk nooit meer betaald zal KUNNEN werken... Er wordt tijdens elke consultatie wel gesproken over OOIT terug betaald gaan werken. Daardoor ervaar ik altijd extra druk en wordt het voor mezelf moeilijker om te aanvaarden dat betaald werk eigenlijk niet meer mogelijk is...
Aansluitend vroegen we of vrijwilligers hun ziektestatuut waren kwijtgeraakt door hun vrijwilligerswerk. Het is gelukkig geen trend, maar toch geeft 4% van de respondenten aan dat dit daadwerkelijk gebeurde.
Vooroordelen en regelgeving
Het stigma op psychische kwetsbaarheid in de samenleving schemert jammer genoeg door in de regelgeving rond (starten met) vrijwilligerswerk:
Ik vind het eigenlijk lastig dat, als ik wil werken als vrijwilliger, ik opgeroepen wordt bij de adviserend arts. Zeker nu ik al meer dan 15 jaar arbeidsongeschikt ben. *
In het verleden had ik alleen maar negatieve ervaringen. Zelfs een gewone getuigenis brengen in een school voor jongeren van het 5e en 6e middelbaar – ik kreeg 37 euro voor de vervoerskosten – was fataal voor mijn uitkering. Ik had dat jaar twee keer een getuigenis gebracht... Ik kreeg kritiek dat ik dan wel mobiel was enz., waardoor ik dan ook zou kunnen gaan werken! Zeer ontmoedigend allemaal. *
Chronisch zieken zouden positiever benaderd mogen worden en meer begrip moeten krijgen. Bovendien zouden ze best meer gesteund worden om vrijwilligerswerk te doen; om zo ook meer soci-
Heel wat vrijwilligers worden door hun adviserend arts onder druk gezet om betaald werk op te nemen
ale contacten te kunnen hebben. Als men altijd problemen krijgt met de adviseur, dan stop je gewoon met alles natuurlijk. Ook lessen volgen online moet je melden, zegt men. Maar ook dat doe ik niet want de oude garde van de adviserend artsen zegt: jij bent niet ziek als je kan studeren. Jij kan gaan werken. Niks begrip. Nul. Nada. JIJ BENT EEN PROFITEUR! En ik vlieg eraf. CVS, fybromyalgie, en chronische psychische problematieken zijn onbegrepen omdat je het niet met documenten kunt bewijzen. *
Bij mijn partner was er een akkoord voor vrijwilligerswerk 8 uur per maand. Ineens werd na drie maanden de invaliditeitsuitkering anders omschreven: gedeeltelijke werkhervatting in kader van GRI [Geneeskundige Raad van Invaliditeit, red.]. Men dient heel fel te letten op de administratieve afhandeling.
Er werd mij aangeraden niet te veel te doen omdat anders zou kunnen gezegd worden dat ik ook betaald kan werken. *
Een psychische kwetsbaarheid is iets dat je meestal niet ziet. Ik hang als arbeidsongeschikte dus af van hoe de adviserend arts daar tegenover staat. Tot nu toe stond hij/zij begripvol tegenover mijn kwetsbaarheid. Ik kreeg dus niet echt signalen van mijn adviserend arts. Echter: ik ben al enkele keren gewisseld van adviserend arts. Wie is de volgende die ik tegenover me krijg en hoe denkt die over psychische kwetsbaarheid? Ik wil het risico echt niet lopen mijn ziektestatuut te verliezen! Ik zou immers niet de eerste zijn die hem/ haar niet (meer) duidelijk gemaakt krijgt dat het me onmogelijk is om mijn werkritme (lees: draagkracht) aan te passen aan de wensen en noden van een werkgever. Meer dan enkele uren per dag lukt me meestal niet. Bovendien lukken die enkele uren me ook niet elke dag. Regelmatig moet ik mijn ritme naar beneden halen, omdat ik (meer) recuperatietijd nodig heb.
Het is een vreemde gedachte dat mensen die geen poging tot vrijwilligerswerk ondernemen over het algemeen gewoon met rust gelaten worden, terwijl mensen die koste wat het kost toch íets proberen te ondernemen vaak meteen gepusht worden naar betaald werk. De twijfel om compleet te stoppen als vrijwilliger is dan ook al meermaals mijn gedachten gepasseerd. De wereld op zijn kop.
Dit leidt tot:
Nu doe ik het gratis. En zonder aangifte, tja ze maken je zo he.
Zelfs áls je betaald aan de slag bent en “vraagt om minder uren te werken, een aangepaste job uit te oefenen of flexibeler uren te werken, krijg [je] in 40% van de gevallen een negatief antwoord” (Arbeidsongeschiktheid: voorkomen is beter dan re-integreren - Actueel - Artsenkrant.com)
Ons UilenSpiegel-beleidsdossier signaleert hetzelfde: Het huidige sociale zekerheids- en arbeidsrecht is onvoldoende flexibel. Onder andere hierdoor werken de meeste mensen met een psychische aandoening als onbetaalde vrijwilliger. […] Tewerkstelling en vrijwilligersengagementen van (langdurig) psychisch zieken zijn issues die voortdurend moeten worden aangekaart, zodat iedereen de juiste kansen krijgt.
Een betaalde job wordt nog steeds gezien als het summum van re-integratie en er dreigen altijd besparingen, waardoor adviserend artsen de opdracht krijgen mensen sneller weer aan het betaald werk te zetten. De kosten voor langdurig zieken lopen immers op, dat hoor je voortdurend in de media. Rekening houdend hiermee en met de resultaten van onze bevraging, zijn we helemaal niet gerustgesteld dat het wel goed komt.
