DE NATUURKRANT voor iedereen die houdt van de Natuur Uitgeverij 11 In samenwerking met Natuurstad en waterschap Hollandse DeltaINFORMATIE & INSPIRATIE voor natuurbestendigeen leven Overduurzaamheidklimaatverandering,enwaterbewustzijn NEEM MIJ MEE! ROTTERDAM MoreisLess
Maar ze voedt ons, houdt ons in leven, maakt ons rijk.
En moeten we dat huis niet koesteren?
Te veel stikstof zorgt ervoor dat de biodiversiteit - het aantal soorten dieren en planten - achteruit gaat. Gras en brandnetels groeien bijvoorbeeld heel hard maar andere planten en dieren verdwijnen. De natuur wordt eenzijdiger en daardoor minder veerkrachtig. Minder biodiversiteit betekent dat we minder goed bestand zijn tegen ziektes en het veranderende klimaat. Planten hebben stikstof nodig om te groeien. Van nature gebruiken ze daarvoor stikstof uit de uitwerpselen van dieren en in mindere mate uit plantenresten. In de landbouw wordt stikstof toegevoegd aan gewassen in de vorm van kunstmest. Daarnaast hebben we een enorme veestapel die stikstofrijke mest produceert. Deze situatie heeft geleid tot de huidige Ditstifstofcrisis.zegtProfessor in Duurzaamheidstransities Jan Rotmans over stikstof: 'Stikstof is een symptoom van een dieper lig gend probleem, een failliet landbouwsysteem, dat de natuur vernietigt en de boeren uitknijpt en vermorzelt. Dat zieke landbouwsysteem moet op de schop, het moet met de natuur en niet tegen de natuur in. Dat vraagt om een radicale veran dering: circulaire en duurzame landbouw. Dat kan op allerlei manieren worden ingevuld: biogewassen, zilte teelt, medi cinale teelt, gespecialiseerde teelt, regionale teelt en deels nog voor de internationale markt. Radicaal anders maar wel stap voor stap, beginnend met doorbraakprojecten die kunnen worden opgeschaald. Een transitie die alleen succesvol kan worden gerealiseerd vanuit positieve waarden, perspectief en vertrouwen, niet vanuit cynisme, polarisatie en negativiteit.’ © 2022, Uitgeverij 11 Nietsanne@bakker.infouitdezeuitgave mag worden hergebruikt zonder overleg met de uitgever.
Ze is alleen in de ruimte. Alleen met haar ecosystemen die een onvoorstelbare energie hebben. Een energie die ons ten goede komt.
Is dit voor een aardbewoner niet het prachtigste huis?
DE NATUURKRANT // 2THERE IS
Ze regelt, ze is grillig, is onvoorspelbaar, brengt soms tot wanhoop.
Moeten we niet alles op alles zetten om het te behoeden voor verval en verwoesting, opdat we uiteindelijk ook zelf overeind blijven?
Uit Only One Earth van Barbara Ward en René Dubos Stikstof is een gas dat overal om ons heen is. De natuur kan niet zonder. In combinatie met zuurstof of waterstof wordt stikstof omgezet in stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3), dat noemen we reactieve stikstof. Teveel reactieve stikstof is schadelijk voor mens en milieu.
B
KOESTEREN OVER STIKSTOF NO PLANET
Het begint met een andere manier van denken: bewustwording. Stilstaan bij de gevolgen van onze leefwijze voor de aarde, het klimaat en de toekomst van onze kinderen. Verantwoordelijk heid nemen voor ons gedrag. Het vraagt ook om een andere kijk op ‘meer’ en ‘minder’. Want ‘meer’ is niet per se goed en ‘minder’ is ook niet slechter. Minder heeft juist heel veel voordelen. Minder economische activiteit betekent namelijk minder stikstofuitstoot, minder verlies van biodiversiteit en minder (snelle) klimaatverandering.
We groeien op met het idee dat economische groei gelijk staat aan meer welvaart. Meer geld en meer bezit als graadmeter voor geluk. Maar als we kijken naar waar we daadwerkelijk gelukkig van worden, spelen spullen helemaal geen rol. Uit een 75 jaar lang lopend onderzoek aan de Universiteit van Harvard blijkt dat we het gelukkigst worden van betekenisvolle relaties met vrienden, familie en geliefden.
ALLES EEN BEETJE
Pleidooi voor een nieuwe levensstijl
Het gaat niet goed met de aarde. De lucht vervuilt, het klimaat wordt extremer, de bodem verschraalt en diersoorten sterven uit. Toch blijven we vasthouden aan meer, meer, meer… Terwijl de wereld juist ‘minder’ nodig heeft. Doe mee aan de omslag: van blind consumeren naar bewust consuminderen.
ALLES EEN BEETJE MINDER LEVERT VEEL MEER OP DE NATUURKRANT // 3
ALS WE KIJKEN NAAR WAAR WE DAADWERKELIJK GELUKKIG VAN WORDEN, SPELEN SPULLEN HELEMAAL GEEN ROL
Toch houden we krampachtig vast aan het kapitalistische idee van ‘hoe meer, hoe beter’: meer geld, meer spullen, meer kleding, meer huizen, meer auto’s, meer vakanties... Onze hebzucht zorgt voor verregaande problemen. Want om al dat ‘meer’ te produceren is heel veel energie nodig en fossiele brandstoffen zoals olie en gas raken op. Tegelijkertijd veroorzaakt de verwerking van die brandstoffen veel uitstoot van broeikasgassen, die als een ‘deken’ om de aarde blijven hangen waardoor de aarde opwarmt en het klimaat steeds sneller Volgensverandert.hetlaatste rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), dat wereldwijde kennis op het gebied van klimaatverandering en de gevolgen ervan in kaart te brengt, zijn de gevolgen van extreem weer voor mens en natuur nog ernstiger dan werd gedacht. Meer dan duizend wetenschappers werkten mee aan het rapport en de bood schap is unaniem: willen we nog enige invloed uitoefenen op de vergaande gevolgen van klimaatverandering, dan moeten we nú in actie komen. De verbranding van fossiele brandstof fen en de uitstoot van broeikasgassen moeten naar beneden. Minder weelde, meer welzijn Het is dus tijd voor radicale verandering. We moeten van ‘meer’ naar ‘minder’. En dat vraagt om een totaal andere manier van denken en doen. Niet langer blind consumeren, maar bewust consuminderen. Want alleen minder
consumeren betekent minder uitstoot en minder druk op het klimaat. Maar kunnen we dat wel? Kunnen we nog zuinig leven zonder het gevoel te hebben dat we inleveren op welvaart en geluk? Kunnen we dat stapje terug nog doen?
MINDER ENSAMENZIJNWERKENNODIGOMDATBETEKENTCONSUMERENMINDERWERKENWEMINDERGELDHEBBEN.ENMINDERBETEKENTMEERMETDIERBARENDUSMEERGELUK
Ook steeds meer economen zijn ervan overtuigd dat minder economische activiteit ons op den duur juist welvarender maakt. Want als we minder spullen en minder kleren kopen, als we minder consumeren, hebben we (veel) minder geld nodig. En als we minder geld nodig hebben, hoeven we minder hard te werken. Te lang en te veel werken veroor zaakt stress. Stress op het werk is beroepsziekte nummer één. In Nederland krijgt één op de zes mensen te maken met burn-outklachten als gevolg van chronische stress. Chronische stress maakt ook andere aandoeningen erger, zoals hoofd- en buikpijn, rugklachten en psychische problemen zoals verslaving, angst en depressie. Minder werken betekent meer vrije tijd, meer rust, meer samenzijn met dierbaren en dus meer geluk. Het betekent minder haasten, minder onderhoud, minder opruimen, minder zorgen… Minder consumeren betekent dus eigenlijk meer kwaliteit van leven. Maar hoe brengen we dit in de praktijk? MINDER, LEVERT VEEL MEER OP
ÉÉN NAARVLIEGVAKANTIEKRETAKUNJE WEG STREPEN TEGEN ZEVEN JAAR LEDLAMPEN IN HUIS Minder kleding, meer bewustzijn De gemiddelde Nederlander koopt maar liefst vijftig nieuwe kledingstukken per jaar. In ons kleine landje komen per jaar bijna één miljard kledingstukken op de markt. Het grootste deel wordt binnen een jaar alweer weggegooid. Het gaat daarbij voornamelijk om zogenaamde fast fashion: massaal en snel geproduceerde, goedkope kleding van matige kwaliteit. De mode-industrie vertelt ons dat we elk seizoen nieuwe kleding nodig hebben en als consument huppelen we gedachteloos achter die mode aan. Ondertus sen verbranden we elk jaar miljoenen tonnen aan kleding en wordt de afvalberg aan oude kleding steeds groter. Net als voor spullen, geldt voor kleding ook: wees bewust. Realiseer je dat je door zes kledingstukken minder te kopen, je al zo’n 40 kg CO2* bespaart. Ga voor kwaliteit in plaats van voor kwantiteit: liever wat minder kleding van goede kwaliteit dan een kast vol ‘goedkope troep’. Koop ook liever in de winkel dan online. Het opsturen (en retourneren) van pakketjes kost veel transport-energie. Check ook de tweede hands kledingwinkels bij jou in de buurt, je zult versteld staan van het mooie aanbod! Gooi kleding ook niet zomaar weg, maar maak er iemand anders gelukkig mee. Organiseer een kledingruil, breng het naar de kringloop of verkoop je kleding online via vinted.nl. Minder ver, meer dicht bij huis 72 Procent van de transportbelasting komt van de weg. Minder vaak de auto pakken is dus een goede manier om het klimaat te ontzien. Bedenk elke keer als je de auto wil pakken: is het écht nodig of kan het ook met de fiets of OV? De fiets is gratis lichaamsbeweging en in de trein kun je een boek lezen. Beide zijn goed voor je (geestelijke) gezondheid!
Minder afval Mensen produceren enorm veel afval op de planeet. De oceanen zitten vol met plastic en onderzoekers van SRON Netherlands Institute for Space Research kwamen onlangs tot de ontdekking dat vuilnisbelten wereldwijd gigantische hoeveelheden methaan uitstoten. Methaan is als broeikasgas bijna dertigmaal krachtiger dan CO2. Na CO2 is methaan het gas met de grootste bijdrage aan klimaatverandering: ongeveer een kwart van de huidige opwarming wordt erdoor Eenveroorzaakt.grootdeel
ONZE HEBZUCHT ZORGT VOOR GROTE PROBLEMEN. WANT OM AL DAT ‘MEER’ TE PRODUCEREN IS HEEL VEEL ENERGIE NODIG EN FOSSIELE BRANDSTOFFEN ZOALS OLIE EN GAS RAKEN OP Minder spullen kopen dus, dat vergt commitment. Ben je bereid af en toe ‘nee’ tegen jezelf te zeggen? Om écht stil te staan bij je koopgedrag? Wat helpt is om jezelf bij elke aankoop af te vragen: heb ik dit écht nodig? Zo vermijd je impulsaankopen. Wil je iets hebben, slaap er dan eerst een nachtje over. Ook als het gaat om kleine aankopen. Een goedkoop product uit China heeft bijvoorbeeld een onevenredig hoge milieuprijs omdat het vervoer naar Nederland zo vervuilend is. Check dus ook waar producten vandaan komen. Over het algemeen geldt: hoe dichterbij geproduceerd, hoe minder vervuilend. De regel dat dichterbij minder vervuilend is, kun je eigenlijk doortrekken naar alles. Simpelweg omdat transport erg vervuilend is. Het is verantwoordelijk voor ruim een kwart van de totale CO2-uitstoot in de Europese Unie en een factor in alle industrieën, want vervoer speelt overal een rol: bij spullen, kleding, voedsel, werk, vakantie. En hoe kleiner het gebied waarin we ons bewegen, hoe kleiner onze ecologische voetafdruk*. Zo heeft een bewoner van Afrika een voetafdruk van gemiddeld 1,1 hectare; de gemiddelde Nederlandse voetafdruk is zes keer zo groot.
*Je ecologische voetafdruk is een waarde die weergeeft hoeveel land, water en energie er nodig is voor jouw levensstijl. Op de website van het Wereld Natuur Fonds kun je jouw ecologische voetafdruk berekenen: voetafdruktest.wwf.nl
ALLES EEN BEETJE MINDER, LEVERT VEEL MEER OP
DE NATUURKRANT // 4
Minder spullen, meer lokaal Laten we beginnen bij onze ‘spullen’. De meesten van ons hebben ontzettend veel spullen. Onze kasten puilen uit... De spullen-industrie is een van de vervuilendste industrieën ter wereld. Het maken, verpakken en transporteren van spullen kost heel veel energie. Of het nu gaat om elektrische apparaten, pannen en potten of hebbedingetjes voor het huis: om al die spullen te produceren zijn grondstoffen, energie, water en land nodig. Onze koopdrift maakt de natuur kapot en daarmee snijden we onszelf in de vingers, want we hebben de natuur nodig om te overleven.
van ons afval bestaat uit verpakkingsmateriaal: plasticzakjes, plastic omhulsels, kunststof netten, kunststof schalen, enzovoort. Het is lastig om helemaal verpakkingsvrij te leven maar minderen kunnen we allemaal. Neem om te beginnen een boodschapentas mee zodat je geen plastic weggooi-exemplaar hoeft aan te schaffen. Voor groenten en fruit heb je tegenwoordig allerlei leuke herbruik bare zakjes en waarom zou je uberhaupt een tros bananen of eem paar kiwi's in een plastic zakje doen dat je thuis meteen weer weggooit? Nergens voor nodig. Ook peulvruchten, noten en gedroogd fruit kun je bij de notenbar in je eigen zakjes laten doen. Wil je zo min mogelijk verpakkingen bij je boodschappen? Koop dan bij de meisjes van Potjes en Deksels, die met een rood winkelbusje door de stad rijden en hun biologische producten helemaal verpak kingsvrij aanbieden. Pieter Pot bezorgt ze zelfs bij je thuis. Minder weggooien, meer hergebruik Ga ook bewust om met het weggooien van (gebruikte) spullen. Veertig procent van ons afval wordt niet gescheiden ingeleverd. Dit afval wordt verbrand met veel CO2-uitstoot tot gevolg. Een geheugensteuntje om bewust weg te gooien zijn de vier R-en: Reduce, Reuse, Repair en Recycle. Reduce, oftewel reduceer: breng je aankopen terug tot een kleiner aantal. Want wat je niet koopt, hoeft ook niet gemaakt en vervoerd te worden. Reuse: kijk of je spullen op een andere manier kunt hergebruiken. Van een oud kastje kun je bijvoorbeeld een poppenhuis maken. Repair: repareer. Stop die sokken in plaats van ze weg te gooien als er een gat in zit. Dat is nog rustgevend ook! Recycle: scheid je afval zodat het hergebruikt kan worden.
Minder vlees, meer groente Een duurzame levensstijl vraagt ook om een bewuste keuken. Ons dagelijks eten en drinken zorgt namelijk voor een kwart van onze CO2-uitstoot. Het telen van voedselgewassen en het houden van dieren kost energie, net als het verwerken, het verpakken en het vervoeren van voedingsmiddelen. Een van de eenvoudigste manieren om duurzamer te eten, is vaker plantaardig koken. De productie van vlees en zuivel legt namelijk een enorme druk op het klimaat. Dit komt omdat in dierlijke mest veel uitstoot zit en omdat de veesta pel relatief veel land nodig heeft, want alle koeien, kippen en varkens moeten ook gevoerd worden. Maar liefst 80 procent van de Nederlandse landbouwgrond wordt gebruikt voor de vee-industrie. Ook importeren we soja en ander veevoer uit het buitenland: hier worden niet alleen oerwouden voor gekapt, ook het trans-Atlantische vervoer per boot is erg vervuilend. Vaker plantaardig eten – dus zonder vlees, vis, eieren of zuivel – is niet alleen goed voor het klimaat, het is ook beter voor je gezondheid, zegt het Voedingscentrum. Te veel vlees draagt bij aan obesitas en hart- en vaatziekten. Pruttelt je gezin tegen? Kook dan eens plantaardig zonder dit te melden. De kans is groot dat ze het niet eens doorhebben! Ook vleeswaren op brood zijn makkelijk te vervangen door plantaardige alternatieven zoals pindakaas, humus of vege tarische smeerworst. Wil je toch een keer vlees eten: laat dan lamsvlees en rundvlees staan, die zorgen voor de meeste uitstoot van broeikasgassen. Minder van ver, meer lokaal Een belangrijke vuistregel bij het kopen van voedsel is ook: hoe dichterbij en natuurlijker het geproduceerd wordt, hoe kleiner de ecologische voetafdruk. Avocado’s uit Costa Rica leggen een veel grotere druk op het klimaat dan appels uit Nederland. Maar aardbeien en tomaten uit Nederlandse kassen kosten weer meer energie dan zongerijpte sinaasap pels uit Spanje. Doorgaans zijn buiten geteelde groenten uit de regio en van het seizoen het best zijn voor de wereld. Het vraagt om een andere mentaliteit. Niet zomaar koken waar je zin in hebt, maar koken met wat er op dat moment door de natuur wordt aangeboden. Bijkomend voordeel is dat je vanzelf gevarieerder kookt en dat is goed voor de gezondheid! Een leuke manier om écht lokaal te kopen, is CSACommunity Supported Agriculture: een nieuwe manier van voedselproductie direct van lokale boer naar klant, zonder de supermarkt als tussenpartij. In Rotterdam kun je producten kopen van regionale boeren via Rechtstreex en bij de Stadsboerin in Schiebroek kun je oogstgenoot worden en wekelijks zelf je groenten oogsten op de akker. Een mooie manier om de verbinding terug te vinden met voedsel. Helemaal mooi om dit samen met kinderen te doen. Fijne bijkomstigheid is dat zelf geoogste sperziebonen ook nog eens véél lekkerder smaken dan sperziebonen uit de supermarkt!
ALLES EEN BEETJE MINDER, LEVERT VEEL MEER OP INSPIRATIE Meer tips en tricks om te consuminderen vind je op moedersminimalisme.nl en hetkanwel.nl
DE NATUURKRANT // 5 Kun je niet om de auto heen, rij dan iets minder hard. Onderzoeksbureau TNO rekende uit dat als je van 130 kilome ter per uur teruggaat naar 100 kilometer per uur, dat dertien procent aan uitstoot scheelt. En door iets minder hard te rijden verbruik je minder benzine en dat is nog goedkoper ook! Een retourtje Amsterdam-New York met het vliegtuig is net zo schadelijk voor het klimaat als het eten van achthonderd Big Macs en één vliegvakantie naar Kreta kun je wegstre pen tegen zeven jaar milieuvriendelijke ledlampen in huis. Kortom: vliegen is enorm slecht voor het milieu. Vooral korte vluchten zijn relatief vervuilend omdat met name het opstijgen veel energie kost. We zeggen niet: vlieg nooit meer. Wij zeggen: vlieg bewust. Moeten we echt naar de andere kant van de wereld om daar tien dagen aan het strand te zitten, of kunnen we ook heerlijk naar het strand dichter bij huis? Je kunt je ook afvragen of het nodig is om vier keer per jaar op vakantie te gaan naar Verweggistan? Misschien wordt een verre reis veel indruk wekkender en interessanter als we zoiets wat minder vaak ondernemen. Veel kinderen hebben voor hun tiende al zo veel gezien – op safari in Afrika, aan het strand op Bali, door de jungle in Costa Rica – dat het allemaal nog maar weinig indruk maakt. Vliegreizen worden bovendien relatief goedkoop aangeboden, waardoor we bijna zouden vergeten hoe groot de milieuschade is. Zou het niet beter (en veel normaler) zijn als een grote, verre reis weer bijzonder wordt, een happening die ons nog jaren bijblijft?
ZOU HET NIET BETER (EN NORMALER) ZIJN ALS EEN VERRE REIS WEER BIJZONDER WORDT, EEN HAPPENING DIE ONS NOG JAREN BIJBLIJFT?
Minder foto’s en filmpjes, meer opschonen Leuk hoor, al die grappige en mooie foto’s van de kinderen die we heen en weer mailen en posten. Maar al die mails en bestanden draaien op enorme servers in datacentra. Die zogenaamde ‘cloud’ vreet energie. Zowel in productie als in verbruik. ICT veroorzaakt meer CO2-uitstoot in de wereld dan alle luchtvaart bij elkaar! Schoon dus af en toe je computer en social media op. Delete oude mails en vergeet je sent items niet. Delete ook filmpjes in je whatsapp en zet je foto’s op een harde schijf. Want hoe minder bestanden we opslaan en versturen, hoe minder capaciteit we vragen van datacen tra, hoe minder elektriciteit we verbruiken.
Dit fraai geïllustreerde handboek is helemaal gericht op het leren (her)ken nen van vogelgeluiden. Het boek begint met een informatieve intro over het hoe en waarom van vogelzang. Vervolgens worden de vogels - net als in voorgan ger De Gewiekse Vogelgids - op geheel eigenwijze ingedeeld. Naar leefgebied: 10 vogels in 10 leefgebieden zoals de tuin, het bos en de kust. Naar seizoen en tijdstip, zoals winterzangers, voor jaarszangers en avond- en nachtzan gers. En naar vogeltaal, zoals kabaalmakers, brabbelende zangers en krassende zangers. Zoals altijd neemt Nico ons met veel inzicht en humor mee in de wereld van de vogels. Uniek aan deze gids zijn de links naar geluidfragmenten. Bij elke vogel staan QR-codes die linken naar voorbeelden en uitleg. Bij ons linkte niet alle codes even goed, maar dat kan zomaar aan onze telefoon liggen. Gelukkig zijn alle geluids fragmenten ook te vinden op Vimeo en Spotify, zodat je op diverse manieren aan de slag kunt met het leren luisteren naar de vogels!
De Virtuoze Vogelzang GidsNico de Haan - € 25, -
DE NATUURKRANT // 6
Less is more Wellicht moet je even slikken van al dat minderen… Door alle reclames om ons heen worden we continu aangespoord om juist meer te willen en meer te kopen. Maar als je het grotere plaatje gaat zien, hoe we de wereld kapot consumeren en we steeds gestrester raken van al dat gejaag naar meer, ga je vanzelf inzien dat alles een beetje minder juist rust en vrijheid brengt. Het is gewoon even wennen, de mindermentaliteit. Maar dat geldt voor elk nieuw gedrag, een kwestie van oefenen. Als het ons lukt om met zijn allen een beetje te minderen, dan is er hoop voor een betere toekomst.
Tot slot: als je bedenkt dat we gemiddeld 34 kilo eten en 45 liter drinken per persoon per jaar weggooien, valt er qua voedselverspilling ook heel wat te winnen! Eenvoudige tips om minder voedsel te verspillen zijn: een boodschappenlijst opstellen, de houdbaarheidsdatum van producten in de gaten houden, koken met wat je in huis hebt en restjes van maaltijden invriezen.
Bron: Milieucentraal
*Bronnen: Milieucentraal, alivetoearth.org, natuurenmilieu.nl, NOS EEN BEETJE MINDER, LEVERT VEEL MEER OP
Speciaal voor kinderen is er een jeugdeditie van dit boek met tips om de wereld duurzamer en eerlijker te maken: Dit is een goed gidsje.
De Kauw Kunstenaar Achilles Cools heeft een kolonie kauwen rond zijn huis en leeft als het ware tussen hen in. Hierdoor leerde hij de kauw begrijpen en kreeg hij inzicht in het rijke sociale leven van deze intelligente vogels. Kauwen zijn individuen, hebben emo ties, paren voor het leven, maar gaan net als mensen soms vreemd en ook homoseksuele relaties komen voor. Kauwen leven in een gemeenschap met een strikte hiërarchie, doen aan carrièreplanning, helpen elkaar, bedriegen elkaar, spelen met elkaar en beminnen elkaar. Cools pleit ervoor dat we kauwen de individuele status toeken nen die ze verdienen, omdat we alleen op die manier tot begrip en respect kunnen komen. In hetzelfde hoofdstukje zegt hij terloops dat kauwen voor hij ze leerde kennen, net als Chinezen waren: ze leken allemaal op elkaar. Een vreemde opmerking en bijna onbegrijpelijk na het pleidooi voor respecteren van de individuele ander… Dit minpunt terzijde, leest het boek lekker weg en geeft het enorm veel inzicht in het leven en gedrag van de kauw. Cools springt wat van de hak op de tak en het Belgisch is voor een Nederlander soms even wennen. Maar de liefde voor de kauw spat er vanaf en één ding is duidelijk: na het lezen van dit boek kijk je nooit meer hetzelfde naar kauwen als voorheen.
De Virtuoze Vogelzang Gids
Ook interessant is De verborgen impact van spullen van Babette Porcelijn, dat inzicht geeft in onze impact op de planeet. Die impact is groter dan we denken en als je weet waar de grootste problemen zitten, kun je effectief verduurzamen.
1 GEZIN = 4 HECTARE BOS Een gemiddeld Nederlands gezin stoot 19.000 kilo CO2 uit per jaar. Om een beeld te geven: een boom die een jaar groeit legt 20 kilo CO2 vast in de takken en de stam. De 19.000 kilo per huishouden per jaar staat dus gelijk aan 950 bomen (4 hectare bos) die een jaar groeien.
ALLES
LEZEN OVER VOGELS
BEWUST LEZEN
Want minder betekent uiteindelijk juist meer: meer tijd, meer geluk en bovenal meer natuur!
De Kauw - Achilles Cools ISBN: 9789045026435 € 25, 99
Wil je bewuster leven en weten wat je zelf kunt doen voor het klimaat en een rechtvaardigere wereld? Dan is Dit is een goede gids van Marieke Eyskoot jouw boek. Het staat vol tips op het gebied van eerlijke kleding, natuurlijke verzorging, echt eten, eco-wonen en low-impact reizen. Het boek inspireert tot het maken van betere keuzes en doen wat je kunt en wat bij je past. Het geeft de juiste adressen, innovatieve merken, motiverende inzichten, fijne plekken, verrassende weetjes en handige oplossingen: precies wat je nodig hebt.
Met deze column wil ik graag onze nieuwe manier van parkontwik keling en groenbeheer onder de aandacht brengen: het natuurpark. Een natuurpark is een park waar de natuur en de bewoners het werk doen en ook de ruimte en het budget krijgen om dit te doen. Deze werkwijze is toegankelijk voor iedereen en er is geen extra geld voor nodig. De gemeente hoeft alleen de bestaande combinatie groen- en schoonbudget anders aan te besteden!
Park 1943 is ook voor mijzelf een eye opener. Ik heb de afgelopen jaren gezien hoe vitaal de natuur is; hoe goed en snel het werkt en verandert en vooral hoe mooi het is. Wees niet bang voor zevenblad, akkerdistel of kweekgras zeg ik nu uit de grond van mijn hart. Ze houden elkaar in bedwang als je de natuur haar werk laat doen!
PARKENMAANDMEIMAAND
COLUMNEVENEMENT DE NATUURKRANT // 7
PilzeckerTomfotoOpellandKarinfoto
WWW.PARKENMAAND.NL
De Rotterdamse Parkenmaand is een initiatief van het Par kenoverleg en het Rotterdams Milieucentrum. In 2013 werd voor het eerst een parkenweekend georganiseerd. Het was zo’n succes dat het milieucentrum het jaar daarop een complete maand met parkactiviteiten organiseerde. Inmiddels is de Parkenmaand uitgegroeid tot een druk bezocht evenement. Sinds 2018 wordt tijdens het openingsevenement de Groenrede(n) uitgesproken. Wim Pijbes van Droom en Daad, Kees Moeliker de directeur van het Natuurhistorisch Museum, de Gebroeders Groen en boswachter Natascha Hokke van Natuurmonumenten namen de Groenrede al voor hun rekening. Het programma van de parkenmaand staat vanaf april '23 online. De parken vind je op www.rotterdamseparken.nl
Bezoek Park 1943 aan de Gijsinglaan en/of check #park1943 op twitter. Wij namen een kijkje in Park 1943 en inderdaad: we zagen veel meer vlinders en insecten dan in andere parken! De Rotterdamse Parkenmaand verhuist van september naar mei! In mei 2023 kun je weer meedoen met wandelingen, tochten, workshops en culturele activiteiten in de Rotterdamse parken. Een groot deel van de activiteiten wordt georganiseerd door parkvrijwilligers en Rotterdamse boswachters. Maar net zoals voorgaande jaren is er ook een uitgebreid cultuurpro gramma met films, theater, concerten en ‘dansen in het park’.
In beweging komen door te tuinieren, aandacht geven aan je omgeving, samenwerken met buren... dat is hartstikke gezond!
NATUURPARK 1943
In groene wijken komt 30 procent minder depressie voor en 15 procent minder overgewicht. Ook voor kinderen is buitenspelen in een groene omgeving van wezenlijk belang. Het vermindert allergie, gedragsstoornissen, overgewicht en stimuleert de motorische ontwikkeling. Daarom hebben we als Creatief Beheer 20 jaar geleden gekozen voor het dagelijks onderhoud als basis voor ontwikkeling in de wijk. Onze aanpak draagt bij aan de biodiversiteit, sociale veiligheid en volksgezondheid. Helaas blijkt de gemeente lijke onderhoudspraktijk heel moeilijk te veranderen. De tijdelijke terreinen die wij beheerden gingen enorm vooruit qua biodiversiteit maar werden toch ontruimd door de gemeente… Daarom gingen we op zoek naar een plek die we permanent mochten beheren. Dat werd Park 1943. We zijn er nu drie en een half jaar bezig en het park is schoon, fleurig en biodivers met volop insecten en vogels. Voor veel mensen is het een eye opener. Zo kan het dus ook: het onkruid, de inheemse natuur als basis voor een park waardoor de biodiversiteit veel groter is dan in de standaard stadsparken. Bovendien kan iedereen meehelpen met het onder houd. Ons park is daarmee een plek waar ook onze sociale natuur het werk doet. We zijn alleen nog niet officieel, we worden gedoogd. We zijn in gesprek met de gemeente en een stadsecoloog kijkt mee. Het blijkt voor sommigen heel moeilijk om de oude manier van werken los te laten. Want hoewel politici en bestuurders de mond vol hebben van biodiversiteit, wordt de wilde natuur in de stad nog steeds actief geknipt en gemaaid. Klassieke groenbeheerders zien ‘onkruid’ nog altijd als ongewenst. Ons natuurpark is een trend breuk op het gebied van beheer en ontwerp. Wij verwilderen een bestaand park, gebruiken de planten die er al staan en geven ruimte en rust aan de inheemse natuur. En als we iets herinrichten, dan doen we dat vanuit de behoefte van bewoners of de natuur.
In Rotterdam-West ligt een park waar inheemse planten groeien en het onderhoud wordt verzorgd door mensen uit de wijk. Stadsdokter Rini Biemans organiseert dit alles vanuit zijn organisatie Creatief Beheer.
Blotevoetenpad op De Enk Tuin De Enk is zo’n twee hectare groot en ligt middenin de wijk Vreewijk in Feijenoord. Elk seizoen wordt er getuinierd door kinderen en vele vrijwilligers Ook bezoekers zijn van harte welkom om mee te doen met de activiteiten of voor een wandeling. Sinds begin dit jaar ligt er het blotevoetenpad. Je loopt over zand, stenen, takken en allerlei andere materialen uit de natuur. Elk stuk van het pad voelt weer anders aan.
Meer tips en informatie
In het hart van dit magazine vind je een overzicht van alle locaties van Natuurstad Rotterdam en leuke ‘Wist je datjes’. Op de website van Natuurstad vind je de openingstijden van de locaties en een uitgebreide agenda met allerlei leuke activiteiten. Wat denk je bijvoorbeeld van een zondagmiddagconcert van het Rotterdams Jeugd Symfonie Orkest op De Blijde Wei en/of kom ontdekken hoe de bijen leven op kinder boerderij De Kooi op 1 oktober. De activiteiten zijn gratis.
WWW.NATUURSTAD.NL
Het blotevoetenpad is niet alleen leuk en ontspannend als activiteit, het is ook goed voor je gezondheid. Wandelen op blote voeten zorgt namelijk voor een betere bloeddoorstro ming én het zet de spieren, pezen en banden in je voeten aan het werk. Durf jij het aan? Tips en inspiratie op De Bokkesprong Het klimaat en het weer veranderen: het is vaker warm en als het regent, regent het meestal harder dan vroeger. Door zelf maatregelen te nemen kan jij helpen om ervoor te zorgen dat de straten niet steeds blank komen te staan. Op kinderboerderij De Bokkesprong laten Natuurstad Rotter dam en Rotterdams Weerwoord zien en ervaren hoe je jouw huis, tuin of balkon weerbestendig kan maken. In totaal krijg je 11 tips, bijvoorbeeld om een insectenhotel op te hangen of een groen dak aan te leggen. Op De Bokkesprong kun je natuurlijk ook genieten van alle dieren die er wonen.
Verspreid over Rotterdam liggen 22 groene locaties van Natuurstad Rotterdam. Iedere locatie is uniek met specifieke bijzonderheden. Op alle locaties kun je volop recreëren, genieten van de natuur én tot rust komen. Iedereen is welkom: jong en oud, met én zonder kinderen. Ook als je alleen op pad gaat, zijn de locaties van Natuurstad het ontdekken waard! De herfst is een heerlijke tijd om erop uit te gaan. De natuur laat haar mooie herfstkleuren zien, de paddestoelen schieten uit de grond, in de tuinen wordt volop geoogst en de dieren krijgen langzaam weer hun wintervacht. Genoeg redenen om een bezoek te brengen aan de locaties van Natuurstad. Er is er vast eentje bij jou in de buurt. Of stap op de fiets en maak er een middag-uitje van. Wij geven je graag een greep uit wat Natuurstad te bieden heeft!
Cultuurhistorische tuin De Molenwei De Cultuurhistorische Plantentuin in het Zuiderpark ligt naast kinderboerderij De Molenwei. De verschillende landschappen en bijzondere beplanting maken deze tuin tot een uniek stukje Rotterdam. Van orchideeën tot vergeten groenten: je vindt ze hier allemaal. De tuin is van maandag tot en met vrijdag te bezoeken van 8:30 tot 16:30 uur en om de week ook open op zondag. Je bent van harte welkom voor een wandeling of een rustig moment met een boek. De Rugzakroute op De Wilgenhof Ga jij graag samen met je kinderen op onderzoek uit? Dan is de rugzakroute echt iets voor jullie! Bij kinderboerderij De Wilgenhof aan de Ringdijk in Hillegersberg-Schiebroek kun je een rugzak lenen met materialen waarmee je verschil lende opdrachten en spelletjes kunt doen in het Berg- en Broekpark dat direct naast de kinderboerderij ligt. De Rug zakroute is geschikt voor kinderen van 6 tot 12 jaar, onder eigen begeleiding. Op woensdag, zaterdag en zondag kun je een rugzak reserveren van 13:00 tot 16:00 uur. Reserveren kan telefonisch via 010 422 39 77 of per e-mail via wilgenhof@natuurstad.nl. De kosten zijn € 3,- per rugzak (exclusief € 20,- borg). In schoolvakanties of met een BSO zijn ook andere tijden mogelijk. Neem contact op voor meer informatie.
DE NATUURKRANT // 8DEZE PAGINA IS POWERED BY NATUURSTAD ROTTERDAM
BELEEF DE NATUUR MET NATUURSTAD
Een wilkplukwandeling met Gydo duurt tweeënhalf uur en kan in elk seizoen. In september ligt de nadruk op vruchten en zaden, in oktober op noten en paddestoelen. Tijdens de tocht laat Gydo je van alles zien, ruiken en proeven. Wil je een stapje verder? Dan is er de cursus verdeeld over een aantal dagen waarin je diverse landschappen bezoekt door het hele land. Sowieso is een wildpluk-uitje ontzettend inspirerend. Want een ding is duidelijk: er valt heel veel te leren over de (eetbare) natuur!
Samen met onder andere Buro Kruisbestuiving en Groenemorgen werkt Gydo aan het project Straat Apotheek. Straat Apotheken zijn openbare plekken in de wijk waar je voedsel kunt verbouwen en oogsten. De eerste Straat Apotheek is al geopend in Cool Zuid! www.buit.eco
Berenklauw en springbalsemien ‘Alleen de reuze berenklauw is gevaarlijk,’ stelt Gydo gerust. ‘Van de gewone berenklauw kun je de wortel, het blad, de bloemen en de zaden eten. Je kunt de jonge scheuten bijvoorbeeld met wat peper en zout 10 minuten roosteren in de oven. Heerlijk!’ Aan de andere kant van het pad staat hop, de plant die we kennen van het bier. ‘Hop heeft scheuten in het voorjaar die eruit zien als asperges. Je kunt ze zo eten of verwerken in een risotto. Hartstikke lekker!’ Een stukje verderop staat een hele strook met reuze springbalsemienen. ‘Die zaadjes kun je ook eten,’ vertelt Gydo. Net als de zaden van de brandnetel. En moet je dit eens proeven!’ Gydo geeft me een roze blaadje van de roos, het smaakt heerlijk. ‘Een leuke tip is om een thermoskan met heet water mee te nemen naar het bos en dan onder weg blaadjes te plukken voor de thee: rozenblaadjes en jong braamblad bijvoorbeeld.’
ETEN
We staan er niet zo bij stil, maar overal om ons heen groeien eetbare planten in de vrije natuur. Ook in Rotterdam! ‘Hoe leuk is het om buiten een handje ingrediënten te plukken voor het avondeten?' Op pad met wildplukker Gydo van der Wal...
LET FOOD BE THY MEDICINE AND MEDICINE BE THY FOOD
Gydo van der Wal (39 jaar) vertelt enthousiast over zijn werk. Vanuit zijn bedrijf BUIT-eetbare natuur organiseert hij al jaren wildplukwandelingen, -cursussen, bedrijfsuitjes, groepsuitjes en reizen. Gydo: ‘Wildplukken is niet alleen leuk om te doen, het is ook een middel om te connecten met de natuur. Als je gaat wildplukken ga je namelijk heel goed kijken naar de planten om je heen. En wie oog heeft voor de natuur, wil haar als vanzelf beschermen.’ Kralingse Bos We ontmoeten elkaar in het Kralingse Bos bij de grote par keerplaats. ‘Dit bos is heel geschikt voor een wildplukwan deling,’ vertelt Gydo terwijl we het paardenpad opgaan. ‘Je vindt hier veel variatie aan landschappen: loofbos, naaldbos, weidelandschap…' En heel veel eetbare natuur! Want we zijn nog geen tien minuten onderweg en Gydo wijst de ene na de andere plant aan, van ietwat waterige schijnaardbeitjes tot notige zaadjes van klein springzaad en de frisse topjes van de brandnetel. 'Officieel mag je hier niet wildplukken,' vertelt Gydo, ' Al zal de boswachter je niet op de bon slingeren als je voor eigen gebruik wat bramen plukt.' Gydo wijst in zijn wandelingen de eetbare planten aan en laat je soms wat proeven. Omdat het gebied onder druk staat is het ook belangrijk om zoveel mogelijk op de paden te blijven. Gydo: 'Veel mensen zijn in het begin huiverig. Wildplukken is nu eenmaal geen onderdeel van onze cultuur. Mensen vinden het eng, ze denken dat het gevaarlijk is. Maar als je goed oplet, een boek gebruikt en bij twijfel laten staan, kan het eigenlijk niet mis gaan.’ We hebben het paardenpad inmid dels achter ons gelaten en lopen langs een open veld. Aan de rand staat berenklauw. Tot mijn verbazing snijdt Gydo een jonge scheut af om te proeven. Berenklauw is toch giftig?
VIND WILDE BESSEN EN NOTEN BIJ JOU IN DE BUURT VIA WWW.WILDPLUKWIJZER.NL
In elk seizoen
Culinair Gydo is helemaal in zijn element. ‘Ik vind vooral het culinaire aspect van wildplukken leuk. Als kind was ik al geïnteres seerd in koken en in de loop der jaren kwamen daar steeds meer duurzame idealen bij: plantaardig koken met zoveel mogelijk regionale ingrediënten. Hoe gaaf is het om te koken met wilde planten uit je directe omgeving? Een makkelijk instap-wildpluk-gerecht is pesto van daslook, brandnetel en zevenblad met geroosterde hazelnoot, olijfolie en een beetje hondsdraf. Heerlijk met pasta.’
WAT JE MOET WETEN OVER WILPLUKKEN
STRAAT APOTHEEK
Gydo heeft ook wat lekkernijen meegenomen om te proeven. Siroop van citroenmelisse en vlierbloesem en toastjes met een heerlijke jam van rozenblaadjes, agar-agar (bindmiddel van zeewier), aalbessen en jonge ingelegde topjes van de spar. Gydo: ‘Het zal je misschien verbazen maar de kleine ‘kegelvruchtjes' - de jonge bloemen - van de fijnspar, de douglasspar, de (Europese) zilverspar, de grove den en de lariks kun je eten. De naalden ook trouwens.’
Hoe zit het bijvoorbeeld met giftige planten en verstoor je de natuur niet met het plukken van eetbare planten? Gydo schreef een blog waarin hij de meest gestelde vragen over wildplukken beantwoordt. Hier lees je het: www.buit.eco/blog
DE NATUURKRANT // 9
UIT DE NATUUR
EEN VOEDSELBOS IN DE STAD
DE NATUURKRANT // 10
In een voedselbos laat je de natuur zoveel mogelijk haar gang gaan. Je plant bomen en struiken en begeleidt hier en daar, maar je werkt toe naar een zichzelf onderhoudend ecosysteem met zoveel mogelijk eetbare planten. Toch is de oogst in dit voedselbos geen doel op zich. Tom: ‘Dit voedselbos is een experiment, een plek om te leren over de natuur en alternatieve vormen van voedselproductie. Een voedselbos draagt ook bij aan de biodiversiteit in de stad. Zo trekken de bessenstruiken veel kleine vogels die op hun beurt weer roofvogels aantrekken. Kijk daar!’ Tom wijst naar een Sperwer die vlak boven ons in de boom een prooi verorbert. Hij straalt. ‘Hoe vaak zie je zo’n roofvogel middenin de stad?’ We lopen langs verschillende onderdelen van het voedselbos. Tom legt uit dat een voedselbos uit verschillende lagen bestaat. Tom: ‘Toen we vijf jaar geleden begonnen met de aanleg van het voedselbos, stonden er al prachtige grote bomen. Die grote volwassen bommen vormen de kruinlaag. Die eik bijvoorbeeld, is honderden jaren oud. Moet je voorstellen wat die boom al heeft meegemaakt!’ In voedselbos de Overtuin komen alle aspecten van het bos aan de orde: er zijn schaduwrijke stukken met hoge bomen en zonnige open plekken met lage planten. Tom: ‘Die lage planten noemen we de kruidlaag. Daar horen bijvoorbeeld de brandnetels bij. Wist je dat de knoppen van de brandnetel heel lekker en gezond zijn?’ Tijdens de wandeling geeft Tom nog meer leuke voedselbos-tips. Gefermenteerde daslook bijvoorbeeld. Tom: ‘Het is heel makkelijk. Je zet de jonge bladeren onder water met een flinke hoeveelheid zout en laat het een paar dagen staan. Heerlijk! De bladeren blijven lekker knapperig en het is een goede manier om de oogst te bewaren.’ Tom raakt niet uitgepraat over zijn voedselbos en de planten die er staan. ‘Ik weet nog lang niet alles. Dat is het leuke van dit werk, ik leer elke dag nieuwe dingen. De kennis is oneindig, de natuur blijft verwonderen.’ Naast zijn baan als beheerder, investeert Tom ook veel vrije tijd in het voedselbos. Hij heeft hart voor de zaak, net als de rest van het team. ‘We zijn er trots op om deel uit te maken van dit mooie project. We hebben de kennis, tools en vaardigheden om ecosystemen te herstellen, bodems te regenereren en menselijke systemen af te stemmen op de ecologische realiteit. Hier brengen we dat alles in de praktijk.’
Aan de Groene Wetering in Kralingen ligt voedselbos de Overtuin. Het voedselbos is onderdeel van Trompenburg Tuinen en Arboretum, maar staat als natuurgebiedje op zichzelf. Tom Lovett, medebeheerder van het voedselbos, geeft ons een rondleiding... Om toegang te krijgen tot het voedselbos, heb je een entreekaartje voor Trompenburg Tuinen en Arboretum nodig. Een mooie bijkomstigheid, want het is een prachtige wandeling door het levende bomen-museum naar het voedselbos. Het voedselbos lig helemaal achterin aan de overkant van de weg. Bij binnenkomst valt meteen het verschil op met het keurig onderhouden Trompenburg. Het voedselbos is natuurlijk: wild en slordig. Tom legt uit dat het daarom beter is om een rondleiding te nemen. ‘Zonder gids is de kans groot dat je veel mist.’ Hij wijst naar een gebied vol brandnetels. ‘Je ziet het niet goed, maar daartussen staan allerlei jonge bomen.’
We lopen langs een klas kinderen die middenin in het groen aandachtig luisteren naar iemand die uitlegt hoe een boom groeit en welke rol insecten daarbij spelen. Het is duidelijk dat het voedselbos een functieeducatievebelangrijkeheeft.‘En een sociale’, benadrukt Tom. ‘We voelenhetbedoelt.Wefuncties!'voedselbosvanklaargemaaktdinersplantaardigebijvoorbeeldorganiserenookinhetbos,opvuursprokkelhout.HetheeftvelesnappenwatTomEenuurtjeinvoedselbosenweonsopgeladen,
Om een rondleiding door het voedselbos te boeken neem je contact op via reserveren@trompenburg.nl.
Tom Lovett is medebeheerder van voedselbos de Overtuin vanuit Cooperatie Ondergrond, een organisatie die voedselbossen ontwikkelt en op voedselbosprincipes gebaseerde eetbaar groene plekken in en om de stad. Meer over Cooperatie Ondergrond lees je op www.ondergrond.eu
bijgeleerd, enthousiast en verbonden. Een voedselbos is inderdaad veel meer dan een alternatieve vorm van landbouw. Het is bij uitstek een omgeving om te ervaren, te delen en te leren over én van de natuur.
Maximale groepsgrootte 15 tot 20 personen. Er worden ook regelmatig openbare rondleidingen georganiseerd. Je kunt dan aansluiten met een entreekaartje voor Trompenburg. Meer info op www.trompenburg.nl/voedselbos
DE BLAUWE VERBINDING DE NATUURKRANT // 11
ZuiderparkFotoRotterdam.nl
PAGINA
WATERSCHAP
DeRecreatierouteBlauweVerbinding
DeKlimaatbufferBlauweVerbinding
heeft ook qua recreatie veel te bieden. Je kunt er vissen, zwemmen, varen, kanoën, suppen, roeien en zelfs geocachen: schatzoeken met een GPS-ontvanger en bijpassende coördinaten via de Geocaching®-app. Hou je je voeten liever droog? Dan kun je langs de route ook heerlijk fietsen en wandelen in de groene natuur. De Blauwe Verbinding is een spannend natuurgebied om te ontdekken! Sportief avontuur Voor kanoërs en suppers is de route een beleving: je vaart midden in de grote stad, draagt je kano of board over tramrails, komt langs zelfbedieningssluisjes en vaart prachtig door het groen. Onderweg zijn goede rustplekken en zelfs een strandje met horeca. De tocht heeft vijf overdragingen waarvan enkele zonder opstapplaats. De Blauwe verbinding is het hele jaar bevaarbaar. Wij zeggen: doen! Medewerkers van waterschap Hollandse Delta maken een Sup-tocht
3eTOPParkeerterreinEindpuntZuidpolderBarendrechtseweg 511 Barendrecht
DeWaterwegBlauwe Verbinding is een 13 km lange waterweg die verschillende gebieden met elkaar verbindt en daardoor allerlei voordelen heeft voor de natuur. Zo zorgt de verbinding voor de aanvoer van schoon, zoet water vanuit de Oude Maas naar sloten en plassen in de aanliggende wijken. Doordat het water tussen de verschillende gebieden met elkaar verbonden is, kunnen planten en dieren zich verder verspreiden. Hierdoor wordt de biodiversiteit groter en dit verbetert de waterkwaliteit.
DELTA
De auto-reistijd tussen start- en eindpunt is 10 minuten. In zowel Rotterdam als Barendrecht kun je kano's huren.
Samen met de gemeenten Rotterdam, Barendrecht en Albrandswaard realiseerde waterschap Hollandse Delta de Blauwe Verbinding: een waterroute die loopt van het Zuiderpark in Rotterdam tot aan de Zuidpolder in Barendrecht. De route is een verrijking voor mens, dier en natuur.
DEZE IS POWERED BY HOLLANDSE N51,8782coördinaten:RotterdamOldegaardeParkeerterreinStartpunt353E4,4860
heeft ook een waterbergende functie. Door klimaatverandering nemen perioden van hevige regenval en extreme droogte toe. De waterweg fungeert als klimaatbuffer: ze neemt het water op om overstromingen te voorkomen en bij droogte wordt het water weer gebruikt voor de natuur. De Blauwe Verbinding werkt dus als een spons en helpt op die manier om de gevolgen van klimaatverandering enigszins op te vangen.
Plattegrond locaties Natuurstad Rotterdam
omgeving is niet alleen belangrijk om de gevolgen van klimaatverandering in goede banen te leiden, een groenere leefomgeving heeft ook een bewezen positief effect op onze mentale gezondheid. Meer groen is dus goed voor alles en iedereen!
Extra voordeel van een regenton is dat je het opgevangen water bij droogte kunt gebruiken om je planten water te geven!
SUBSIDIE Waterschap Hollandse Delta zet zich in om de effecten van klimaatverandering te beheersen en te beperken waar dat kan. Daarom kun je subsidie krijgen voor water- en groenprojecten voor jouw tuin, wijk, school of vereniging. Subsidie is mogelijk voor maatregelen vanaf € 250,-. Je krijgt 20 prcocent van de gemaakte kosten terug. Een aanvraag indienen kan tot 1 november 2022 via www.wshd.nl/subsidie
TIP Bodembedekkers zijn ideaal voor een groene, onderhoudsvriendelijke tuin. Kies voor vaste planten in plaats van éénjarigen. Vaste planten komen ieder voorjaar weer op waardoor je niet steeds nieuwe planten hoeft te kopen. Meer tips voor tuinklimaatbestendigeeenvindjeopwww.nk-tegelwippen.nl
DEZE PAGINA IS POWERED BY HOLLANDSE DELTA
Groene daken Een andere manier om je huis waterbestendig te maken is het aanleggen van een groen dak. Groene daken zijn er in vele soorten en maten: van sedummatten tot weelderige daktuinen. Het waterbergend vermogen van een groen dak kan variëren van 15 liter tot wel 100 liter per m2. Hoe groter het waterbergend vermogen van het dak, hoe meer water het kan opnemen bij extreme regenval en hoe meer waterberging, hoe rijker de begroeiing. Een groen dak kan ook in combinatie met Vergroenenzonnepanelen.vanonze
WATERSCHAP
Tegels eruit, groen erin Minder tegels zorgen ervoor dat je omgeving een 'spons' wordt als er plotseling veel regen valt. Door de campagne NK Tegelwippen zijn er in Nederland al meer dan 712.632 tegels gewipt! In je tuin kun je tegels vervangen door bijvoorbeeld gras, planten, houtsnippers, grind of schelpen. Wil je toch graag wat tegels houden, gebruik dan waterdoorlatende tegels en/of een grove voeg zodat het water erlangs kan. Maak een geveltuin Ook aan de straatkant van je huis kun je tegels vervangen door groen. Een geveltuintje is een leuke manier om de straat te vergroenen en je huis te beschermen tegen wateroverlast. En maak je geen zorgen over de gewipte tegels. Tegels die je niet kunt gebruiken, kun je meegeven aan de Tegeltaxi, de gemeentelijk ophaalservice voor gewipte tegels. Je regelt een taxi via deze website: rotterdamsweerwoord.nl/tegeltaxi Een regenton, vijver of wadi Ook het opvangen van regenwater is belangrijk. Hoe meer regenwater we tijdens hevige buien opgevangen, hoe minder kans op wateroverlast en -schade. Als we regenwater opvangen in vijvers, wadi’s en regentonnen, zal het riool minder snel overstromen. Koppel je regenpijp dus los van de riolering en leid het water naar een wadi (greppel) of regenton.
WATER & KLIMAAT IN JOUW STRAAT
Het klimaat verandert: droog wordt droger, heet wordt heter en nat wordt natter. Door tuinen en wijken groener te maken en regenwater op te vangen, zijn we beter bestand tegen de gevolgen van klimaatverandering.
DE NATUURKRANT // 14
Onze stad is sterk versteend. Overal zijn tegels: op straten, pleinen en in tuinen. Maar stenen laten geen regenwater door waardoor het riool bij hevige regenval makkelijk overbelast kan raken en straten en kelders onder water lopen. Al die stenen veroorzaken ook hittestress bij hoge temperaturen omdat ze opwarmen in de zon en de omgeving nóg warmer maken. De oplossing: minder tegels, meer groen! Door onze tuinen en wijken te vergroenen, zorgen we voor schaduw en verkoeling bij hitte en kan het regenwater beter en sneller de bodem inzakken. Er zijn allerlei manieren om je omgeving groener te maken.
HOE HELPEN JULLIE MENSEN?
Winfried: 'Wij geloven dat elke bijdrage - hoe klein ook - zin heeft. Als jij een balkonbak met planten op je balkon paatst, komt er vroeg of laat een beestje in. Dat beestje heeft dan weer een extra plekje om te leven. Dat is winst. En dat is waar wij het voor doen!'
WAT MAAKT JULLIE WINKEL BIJZONDER? Winfried: 'Wij bieden veel service en over alle producten in onze winkel is nagedacht. Als bedrijf onderscheiden we ons omdat we niet werken vanuit winstoogmerk. Onze drijfveer is het vergroenen van de stad. Winst gaat in een stichting die weer vergroeningsprojecten steunt, zo maken we het cirkeltje rond. Heel belangrijk is ook dat we zoveel mogelijk werken met lokale ondernemers en producten. We willen graag bijdragen aan een nieuwe, circulaire en duurzame economie.'
Kunstmest bestaat uit een mengsel van stoffen (stikstof, fosfor, kalium en zwavel) dat de groei van gewassen stimuleert. De stoffen worden in fabrieken gemaakt d.m.v industriële chemische synthese. De Duitser Justus von Liebig (18031873) wordt beschouwd als de uitvinder van kunstmest. Gaandeweg nam hij echter afstand van zijn uitvinding en werd hij groot criticus: hij waarschuwde voor de nadelige gevolgen van kunstmestgebruik voor het bodemleven en de kwaliteit van het agrarisch product. Op latere leeftijd publiceerde hij over het belang van kringlooplandbouw.
In Zeeland staat Yara, een van de grootste kunstmestfabrieken van Europa. Yara staat in de top 10 van Nederlands grootste energieverbruikers en fabrieken die de meeste CO2 uitstoten.
Yara gebruikt per jaar twee miljard kubieke meter gas om kunstmest te produceren. Dat komt overeen met het gebruik van 1,3 miljoen Ophuishoudens.vollecapaciteit produceert kunstmestfabriek Yara 3,5 miljoen ton kunstmest. 90 Procent is voor export: 600 á 700 grote zeeschepen en duizend binnenvaartschepen.
10 Procent is voor gebruik in Nederland. Volgens de directie van Yara is kunstmest nodig om de wereld te voeden.
WAT IS JULLIE BEST VERKOCHTE PRODUCT?
IN HET ZWAANSHALSKWARTIER LIGT MARVY GREEN, DE MODERNE VERGROENINGSWINKEL VAN LIEKE EN WINFRIED. HET DOEL: ROTTERDAM GROENER MAKEN. DOEN DIT DOOR ROTTERDAMMERS TE HELPEN MET HET TRANSFORMEREN VAN BALKON, STADSTUIN, GEVEL OF WOONKAMER.
JULLIE VERKOPEN ALLEEN INHEEMSE, VASTE EN BIOLOGISCHE PLANTEN. LEG UIT…
WAT BEDOELEN JULLIE PRECIES MET VERGROENEN?
Lieke: 'De binnenstad van Rotterdam is nogal grijs, er is veel beton. Bij nieuwbouw wordt al meer rekening gehouden met de natuur, maar de huizen die er al staan kunnen makkelijk wat groener. En dan bedoel ik letterlijk: meer planten op de balkons, meer planten langs de gevels en meer planten rondom de bomen. Dat is niet alleen goed voor de biodiversiteit in de stad, mensen worden ook gelukkig van meer groen.'
Winfried: 'Op allerlei manieren. Klanten komen bij ons als ze hun huis willen vergroenen maar niet goed weten waar ze moeten beginnen. Ze willen bijvoorbeeld hun balkon aankleden, een groen dak aanleggen of meer planten in huis halen. Wij geven advies. Bijvoorbeeld over welke planten het best passen bij een balkon afhankelijk van ligging en zonuren. Om het zo makkelijk mogelijk te maken, bieden we voor alle omgevingen samengestelde pakketten aan.'
WANNEER IS JULLIE MISSIE GESLAAGD?
WWW.MARVYGREEN.COM
In de EU wordt tweedederde van de landbouwgrond - en de kunsmestgebruikt voor de productie van veevoer. De eenvoudigste manier om de stikstofcrisis te beteugelen, de CO2 uitstoot te verminderen en honger in de wereld tegen te gaan ligt voor de hand: allemaal wat minder vlees en zuivel eten.
ZE
Lieke: 'Als Rotterdam - en nog veel meer steden - een stuk groener zijn en wij daaraan hebben bijgedragen! Wat we vooral willen laten zien is dat het niet meteen groot hoeft, vergroenen kan heel compact en behapbaar.'
Winfried: 'De Blumat, een handig irrigatiesysteempje voor kamer- en balkonplanten. Je steekt het tussen de wortels en via een snoertje zuigt het door onderdruk water op uit een bak ernaast. Ook de AquaBloom doet het goed, een irrigatiesysteem voor je balkon dat elektriciteit opwekt met een zonnepaneeltje. Verder verkopen we ook veel planten, vogel- en voederhuisjes en balkonbakken. Onze bakken zijn gemaakt van recycled plastic en de productie draait op wind-energie.'
Lieke: 'Inheems betekent dat planten hier van nature voorkomen: ze zijn beter bestand tegen het klimaat en beter afgestemd op de dieren en insecten die hier leven. Vaste planten zijn winterhard en komen dus volgend jaar weer op zodat je niet steeds nieuwe planten hoeft te kopen. Biologisch betekent dat de planten gekweekt zijn zonder kunstmatige bestrijdingsmiddelen. Vooralsnog zijn er maar weinig biologische kwekers in Nederland. Wij moeten evoor naar Boskoop en Biezenmortel… We proberen daarom een netwerk op te bouwen met lokale, Rotterdamse biologische (hobby) kwekers.'
DE NATUURKRANT // 15 Brengt stad en groen in balans Wat, hoe en waarom (niet)? Advertorial MARVY GREEN KUNSTMEST
DE NATUURKRANT // 16DEZE SPREAD IS POWERED BY WATERSCHAP HOLLANDSE DELTA
DE AGNESSCHOOL IN ROTTERDAM-ZUID
De kinderen hielpen zelf mee met het ontwerp en wonnen er een innovatieprijs mee. Met onder andere subsidie van waterschap Hollandse Delta werd het natuurinclusieve (groene) en klimaatbestendige (blauwe) schoolplein een feit: een fijn plein met planten, houtsnippers, regentonnen en een moestuin.
Voor de kinderen is het groene schoolplein één groot feest. Naast ‘ouderwetse’ tuimelrekken en een zandbak ligt er een grote rioolbuis waar ze doorheen kunnen kruipen en overheen kunnen lopen. En misschien wel het allerfijnst: de kinderen kunnen op dit natuurlijke schoolplein heerlijk chillen in het groen op een afgezaagde boomstam!
foto
"EEN GROEN SCHOOLPLEIN BIEDT GELEGENHEID VOOR RUST EN ONTSPANNING MAAR OOK TOT VEELZIJDIGE BEWEGING." De kinderen hebben zelf meegedacht over het ontwerp voor het nieuwe schoolplein waarna een projectteam hun ideeën heeft omgezet in een ontwerptekening. In het ontwerp stond een groenblauwe buiten-speelomgeving centraal. En er moest ruimte komen voor moestuinen en zichtbare wateropvang, zodat de schoolomgeving actief bijdraagt aan natuureducatie en Eenwaterbewustzijn.deelvanhetregenwater wordt opgevangen in regentonnen die in droge periodes de moestuinen voorzien van water. Een ander deel van het regenwater gaat via regenpijpen en zichtbare goten langs de paden naar een verlaagd gelegen plek op het plein waar het regenwater langzaam kan wegzakken. De speeleilanden op het plein zijn bedekt met houtsnippers, ook hier kan het water wegzakken in de Groenstrokenbodem. zijn beplant met een mengsel van kleurige vaste planten en op strategische plekken staan bomen zodat de kinderen op zonnige dagen kunnen spelen in de schaduw. Om extra schaduw te creëren kunnen boven de zandbak schaduwdoeken gespannen worden. Langs het pad naar de ingang van het gebouw staan pergola’s, voor de gezelligheid en om in de zomer extra beschutting en schaduw te geven. Het groenblauwe plein is zoveel mogelijk onderhoudsarm aangelegd, maar vergt wat meer onderhoud dan een tegelplein. Zo moeten de conciërges in droge periodes het schoolplein besproeien met het opgevangen water uit de regentonnen."JEKAN
NU VEEL MEER SPELLETJES ZELF BEDENKEN EN HET SPELEN OP HET SCHOOLPLEIN IS VEEL LEUKER."
WWW.WSHD.NL/SUBSIDIE Agnesschool via www.groenblauweschoolpleinen.nl
HEEFT EEN GROENBLAUW SCHOOLPLEIN
Het schoolplein van de Agnesschool heeft 70 procent minder tegels. In plaats daarvan liggen er houtsnippers op de grond en staan er planten. Er zijn pergola’s voor schaduw, er is een insectenhotel en op het achterplein zijn moestuinen. De groepen 3, 4 en 5 hebben eigen tuintjes waar ze groenten verbouwen die ze zelf oogsten en gebruiken in de kookles.
WANNEER IS SCHOON WATER SCHOON GENOEG? ALS WE ERIN KUNNEN ZWEMMEN, OF ALS DE VISSEN ER GOED GEDIJEN?
In vijf bijeenkomsten leer je alles over het werk van het waterschap, politieke besluitvorming en hoe vergaderingen werken. De bijeenkomsten zijn op 28 september, 5 oktober, 12 oktober, 2 november en 17 november in Ridderkerk, steeds van 19.15 uur tot 22.00 uur. Zo kun je ontdekken wat een waterschap precies doet, hoe jij invloed kunt uitoefenen als burger en of het werk van een waterschapsbestuurder iets voor jou is.
Hoe moeten we omgaan met de schaarste van zoet water in perioden van droogte? Hoe schoon moet het water in sloten en meren zijn? Hoe voorkomen we overstromingen en Metwateroverlast?diebelangrijke vragen, die nog belangrijker worden nu het klimaat verandert, houden de waterschappen zich bezig. Het waterschap zorgt voor voldoende schoon water, stevige dijken en veilige (vaar)wegen. Het zuivert rioolwater, onderhoudt sloten, singels en meren, is verantwoordelijk voor het beheer van het groen in en rond het water en onderhoudt ook wegen en fietspaden. Verkiezingen Op 15 maart 2023 zijn de waterschapsverkiezingen. Alle stemgerechtigden in Nederland mogen dan weer hun stem uitbrengen voor het waterschapsbestuur in Nederland. Door te stemmen, kun je meebepalen hoe het waterschap om moet gaan met deze belangrijke vragen. Bijvoorbeeld hoeveel geld naar welke onderwerpen gaat en welke keuzes er gemaakt moeten worden als er tegenstrijdige belangen zijn. Door te stemmen op een bepaalde partij, bepaal je mee hoe het bestuur van het waterschap eruit gaat zien en hoe dat bestuur gaat beslissen.
Sta jij in 2023 op de kieslijst?
Subsidiewww.buurtklimaatje.nlwww.groenblauweschoolpleinen.nl
Actief voor het waterschap Nóg meer invloed heb je als je zelf waterschapsbestuurder wordt. Dan ben jij degene die de beslissing neemt en die bepaalt waar het waterschap aan moet werken. Om mensen kennis te laten maken met het werk het waterschap én dat van een waterschapsbestuurder, organiseren we in september de cursus
Dijken, recreatie, veilige wegen en onderhoud, schoon water; allemaal ingewikkelde thema's. Heb jij daar een mening over of wil je weten hoe een waterschap werkt?
MOETEN WE HOGERE DIJKEN BOUWEN OF HET WATER DE RUIMTE GEVEN?
MOETEN WE OOK INVESTEREN IN RECREATIE OF ONS ALLEEN BEZIGHOUDEN MET WATER?
Ook subsidie voor jouw plannen? Kijk op www.wshd.nl/subsidie
DE NATUURKRANT // 17DEZE SPREAD IS POWERED BY WATERSCHAP HOLLANDSE DELTA 15 MAART WATERSCHAPSVERKIEZINGEN2023DOEMEE!OOK SCHOOLPLEIN?GROENEENBLAUW
MOETEN WE RUIMTE MAKEN VOOR WEILANDEN, NATUUR OF WONINGEN?
Volg de gratis cursus Actief voor het Waterschap!
WWW.WSHD.NL/ACTIEFVOORHETWATERSCHAP
MEER MAAIEN VOOR VEILIGE WEGEN EN ONDERHOUD OF MINDER MAAIEN VOOR BIODIVERSITEIT?
Klimaatadaptief Alle acties van Buurtklimaatje zijn bedoeld om de buurt klimaatadaptief te maken: koel tijdens de hitte, water opvangen tijdens hoosbuien en dat weer bewaren voor droge tijden. Zo zorg je samen met buurtgenoten dat jouw wijk beter bestand wordt tegen klimaatveranderingen. Hollandse Delta is een van de organisaties die het project Buurtklimaatje in Rotterdam steunt met een financiële bijdrage Stappenplan Ben jij geïnspireerd geraakt en wil je ook je buurt vergroenen en/of een groenblauw schoolplein voor jouw kinderen of leerlingen? Op de websites van groenblauwe schoolpleinen en Buurtklimaatje vind je handige tips.
Buurtklimaatje Het groene schoolplein is niet de eerste klimaatactie in Carnisse. De wijk begon een aantal jaar geleden met een bollenplantactie om de straten te vergroenen. Zo kwam van het een het ander. Er deden steeds meer bewoners mee en ze organiseerden zich via 'Buurtklimaatje'. Ze legden geveltuinen aan, plaatsten plantenbakken en zijn nu bezig met de subsidieaanvraag bij waterschap Hollandse Delta voor het groenblauwe plein voor Het Klavertje.
Steeds meer Rotterdamse scholen willen een natuurinclusief schoolplein, zodat ze beter voorbereid zijn op het veranderende klimaat. Zo ook basisschool Het Klavertje in Carnisse, dat er nu nog uitziet zoals de meeste schoolpleinen in Rotterdam: heel veel tegels en kunststof speeltoestellen. Maar dat gaat binnenkort veranderen. De leerlingen van groep 7 hebben al prachtige ontwerpen gemaakt voor een groener schoolplein...
3. VOORKOM SLUIPVERBRUIK Veel apparaten gebruiken ook stroom als ze op stand-by modus staan. Dit heet sluipverbruik. Sluipverbruik kost een huishouden gemiddeld €100,- per jaar. Zet apparaten dus uit als je ze niet gebruikt. Een stekkerdoos biedt uitkomst: je schakelt dan in één keer meerdere apparaten uit.
4. ENERGIEZUINIGE APPARATEN Moderne elektrische apparaten gebruiken veel minder energie dan oude modellen. Vooral huishoudelijke apparaten (witgoed) zoals vriezers, wasmachines, vaatwassers en drogers verbruiken veel energie. Kies daarom voor apparaten met een label A+++ en gebruik ze efficiënt: • Zorg dat de vriezer vol is • Was op max 40 graden • Gebruik korte wasprogramma’s • Hang de was uit om te drogen • Draai alleen een was als de trommel vol is 5. ISOLEREN Een huis verliest veel warmte via het dak, de muren, de ramen en de vloer. Een goed geisoleerd huis houdt de warmte beter vast zodat je minder hoeft te stoken. Dit scheelt al snel honderden euro's per jaar! Download de opZuinig besparingsladder voor meer tips: www.winterklaar010.nl/site/opzuinig-besparingsladder
1. LET OP LICHT
5 TIPS OM ENERGIE TE BESPAREN
Één op de tien Nederlanders laat het licht branden als hij/ zij de kamer verlaat. Zonde van de energie! Gebruik ook liever kleine lampen dan grote en vervang gloeilampen en halogeenlampen met spaar- of LED lampen. Een LED lamp verbruikt 85 procent minder elektriciteit dan een gloeilamp en gaat veel langer mee.
2. MINDER WARM WATER Douchen zorgt voor 80 procent van het warme water verbruik in een huishouden. Een gewone douchebeurt van 5 minuten kost ongeveer 1,20 euro. Met een waterbesparende douchekop betaal je de helft. Dagelijks douchen met het hele gezin tikt dus aardig aan. Een makkelijke manier om energie te besparen is minder vaak en minder lang douchen.
DE NATUURKRANT // 18
Goed voor de natuur en goed voor je portemonnee!
DE NATUURKRANT // 19
'We - ik heb deze film samen met mijn vrouw Melanie gemaakt en natuurlijk met het hele team - waren volslagen verrast door de biodiversiteit in het haven- en industriegebied. De natuur is echt overal. Dat we de natuur moeten beschermen is evident en dat de dieren zich continu moeten aanpassen aan de veranderingen die de mens steeds doorvoert ook. Maar de relatieve onverstoorbaarheid waarmee de dieren, ook op deze plek, doorleven is indrukwekkend!'
HOE LANG IS ER AAN DEZE FILM GEWERKT?
REVIEW - Wij zagen een preview van de film en hebben genoten! De film is prachtig gemaakt, komt heel dichtbij de dieren - in holen en nesten - en neemt je mee in hun dagelijks leven. Wij waren vooral verrast door de hoeveelheid wilde dieren die leeft in het havengebied. Van zwemmende egels tot bunzings en holen krakende kauwen... Wild Port of Europe brengt de wondere wereld van deze wilde dieren prachtig in beeld. Fijn is ook dat het een echte feelgood film is. Natuurlijk komen ook de gevolgen van klimaatverandering voorbij en de harde realiteit van het leven, maar door de lichte toon van de film en de fijne achtergrondmuziek blijft het positief. Wat overheerst is verwondering voor de alomtegenwoordige natuur in de haven en de dieren die er (over)leven.
Vanaf 20 oktober in de bioscoop Denk je aan natuur, dan denk je niet direct aan het havengebied van Rotterdam. De film Wild Port of Europe bewijst het tegendeel. Het havengebied bruist van de natuur! Zeehonden, vogels, bevers en bunzings... Ze leven er allemaal en worden in deze verrassende film op intieme wijze in beeld gebracht. Vijf vragen aan filmmaker Willem Berents.
WAT IS - IN EEN NOTENDOP - DAT VERHAAL?
Wild Port of Europe gaat op 4 oktober in première als openingsfilm van Wildlife Film Festival Rotterdam. WFFR is hét jaarlijks filmfestival met de mooiste natuurfilms uit binnen- en buitenland. Dit jaar van 4 – 9 oktober in filmtheater Cinerama en online van 5 – 30 oktober. www.wffr.nl
'Het verhaal is eigenlijk een statement: wij mensen moeten ophouden met de natuur in hokjes stopen. Een natuurgebied hier, een groene strook daar… De natuur is overal, ook op plekken waar niemand die verwacht, en wij zijn er onderdeel van. Dat is wat ik met deze film wil laten zien.'
WILD PORT OF EUROPE
'In 2019 zijn we officieel met een team in productie gegaan. Maar de eerste beelden zijn al gemaakt in 2017 en ik heb ruim twee jaar research gedaan.Je moet gebieden in kaart brengen en leren over het gedrag van dieren. En je moet erachter zien te komen waar die egel zit, en die kievit en die buizerd... Dat betekent heel veel praten met mensen in de haven, uren veldobservatie en cameravallen neerzetten bij holen en in containers. Op een gegeven moment heb je geluk.'
DE FILM WORDT EEN ODE AAN HET HAVENGEBIED GENOEMD…
'We zijn heel bewust niet vingerwijzend te werk gegaan. We laten wel de scherpe kantjes zien - zoals zwerfplastic en klimaatverandering - maar de film blijft licht en luchtig. Er is een tragisch moment met een meeuwenkuiken. Mensen vragen soms: waarom grijp je niet in? Maar tevoorschijn komen uit onze schuilhut heeft nog veel meer nare gevolgen voor de kolonie. Op die momenten kun je daarom alleen hartverscheurend toekijken naar wat er gebeurt…' WAT HEB JE GELEERD VAN DEZE FILM?
DE NATUUR IS OVERAL EN WIJ ZIJN ER ONDERDEEL VAN
HOE KWAM JE OP HET IDEE OM EEN NATUURFILM TE MAKEN IN EEN INDUSTRIEGEBIED? 'Het begon in de haven van Moerdijk. Ik ging voor een aantal natuurorganisaties bewegend beeld schieten op een industrieterrein. Ik was sceptisch, want ik geloofde toen nog in de tegenstelling natuur en industrie. Maar ik zag visdieven, fazanten, hazen, vossen, duizenden orchideeën en noem maar op! Toen wist ik: hier zit een verhaal in. Alleen vond ik de haven van Moerdijk te klein voor zo’n grote film. Zo kwam Rotterdam in beeld.'
De megastal De familie Van Bakel runt in Limburg de grootste industriële megastal van Nederland: Vrebamelkvee. Het zuivelbedrijf heeft 2.250 koeien. De veestapel is de afgelopen 10 jaar verdubbeld. De familie heeft ook 10.000+ koeien op ranches in de Verenigde Staten. De Van Bakels handelen verder in machines voor de grootschalige melkveehouderij in Europa en de VS. Productie en efficientie staan voorop. Bij Vrebamelkvee worden de koeien dag en nacht gemolken: gemiddeld 560 koeien per uur in de 80-stands carrousel. Elk jaar worden de koeien kunstmatig geïnsemineerd door de ‘spermajockey’. Alles gaat computergestuurd: van het voeren tot het afsproeien van vieze koeien. Honderden kalfjes liggen in igloboxen en worden gevoed door melkcomputers. Op 1.000 hectare landbouwgrond verbouwt de familie Van Bakel gewassen (voornamelijk gras en mais) om de koeien te voeren. De koeien komen nooit buiten. De biodynamische boer Armando Kok is eigenaar van zuivelboerderij Schoonderbeek in Gelderland. Op zijn boerderij leven de koeien in een familiekudde. Ze krijgen zoveel mogelijk ruimte en de kalfjes groeien de eerste maanden op bij de moederkoe. Armando’s grootvader startte het bedrijf in 1965. Zijn vader ging in de jaren '90 over van gangbaar naar biologisch en sinds 15 jaar is de boerderij een erkend Demeter* bedrijf. Armando heeft 50 melkkoeien, 25 stuks jongvee en 40 hectare land. Hij gebruikt geen kunstmest en zijn koeien worden niet onthoornd. Op zijn land teelt hij een mix van gras, klaver, kruiden, hooi en krachtvoer. De koeien worden twee keer per dag gemolken. Overdag staan ze buiten in de wei. Armondo kent zijn koeien: hij weet wie wie is, wie de ouders zijn en wat voor voorkarakter de koe heeft. Hij geniet met volle teugen van het zien van zijn koeien en kalveren in de wei en die arbeidsvreugde is voor hem onbetaalbaar.
*Biodynamische zuivel vind je in de natuurwinkel met het Demeter keurmerk.
WE CAN JUDGE THE HEART OF A MAN BY HIS TREATMENT OF ANIMALS ~ IMMANUEL KANT 18,2 miljoen grotere veedieren (varkens, koeien, schapen en geiten en paarden) 107 miljoen (kippen,pluimveedierenkalkoenen,eenden) 54 procent van het totale oppervlakte van Nederland is agrarisch terrein 4 procent van de boeren biologischboert 53.919 boeren telt Nederland in 2021 In 2000 waren dat er nog 97.390 95 procent van Nl kalfsvlees geexporteerdwordt 14 procent van de CO2-uitstoot in Nederland komt uit de agrarische sector een paar cent verdienen boeren op hun producten. Vooral de banken, supermarkten, zuivelfabrieken, veevoerbedrijven, pesticiden- en kunstmestproducenten profiteren van het Nl boerenbedrijf 75 procent van wat Nl boeren produceren wordt geexporteerd 65 procent van de Nl zuivel is voor export 1,5 miljoen kalfjes worden per jaar opgefokt en geslacht in Nederland. De helft komt uit de Nl zuivelindustrie, de rest wordt ingevoerd vanuit Europa 72 procent van het Nl agrarische terrein wordt gebruikt voor de productie van veevoer 4,9 miljoen kilogram chemischegebruiktenbestrijdingsmiddelenNlboerenin2020
TWEE
ZUIVELBEDRIJVEN, UITERSTEN DE MAGASTAL VERSUS DE BIODYNAMISCHE BOER
Bronnen: nieuwscheckers.nl, CBS, Zembla, Volkskrant
DE NATUURKRANT // 20 TWEE
HET NL BOERENBEDRIJF IN CIJFERS
‘Ik wilde bewijzen dat de bodem in een paar jaar tijd kan herstellen en dat is gelukt.’ Om dat doel te bereiken was wel een radicale omslag nodig. Want,’ zo benadrukt Cornelis: ‘Het moet anders in de landbouw. Ons huidige, gangbare voedselsysteem moet helemaal op de schop!’
DEZE SPREAD
Renée: ‘Die vruchtwisseling heeft een positief effect op de bodem. De planten halen namelijk verschillende voedingsstoffen uit de bodem en de kans op ziektes en plagen wordt hiermee verminderd.’ Bij het telen wordt ook onderscheid gemaakt tussen bemeste en onbemeste gewassen. ‘Daarmee zorg je ook voor sterke gewassen en behoud van de grond,’ aldus Renée. Om de grond los, gezond en vruchtbaar te houden, gebruikt boer Cornelis van BI-JOVIRA ook vaste rijpaden op zijn akkers.
DE NATUURKRANT // 21
BIODIVERSITEIT BIJ DE BOER
Telen in samenwerking met de natuur is belangrijk voor de biodiversiteit. Oftewel, de verscheidenheid aan gewassen en organismen zoals insecten, vogels en andere beestjes. Een gezonde bodem is daarvoor essentieel. Rondom Rotterdam zetten diverse boeren zich op allerlei manieren in voor een gezonde bodem en een rijke biodiversiteit!
Boodschappen doen via Rechtstreex betekent in de praktijk een eerlijke prijs voor iedereen, seizoensgebonden producten, weinig voedselkilometers, geen verspilling, weinig verpakkingen en vers en gezond eten dat met aandacht is geproduceerd door boeren en makers binnen 50 km van Rotterdam. www.rechtstreex.nl www.vooruitboeren.com www.tuinderijnatuurluck.nl IS POWERED BY
Cornelis: ‘Slechts 10 procent van het land wordt bereden door zware machines. De rest van de bodem wordt nooit bereden en raakt dus ook niet verdicht. Ploegen is daarom niet nodig.
RECHTSTREEX
Boer Cornelis Mosselman van BI-JOVIRA schakelde vier jaar geleden over van reguliere naar regeneratieve landbouw, een productiemethode die zicht richt op verbetering van de bodemkwaliteit. Cornelis: ‘In de reguliere akkerbouw wordt de bodembiologie vaak uitgeschakeld. Wij geven de bodem juist ruimte voor natuurlijke processen waardoor het hele systeem opbloeit en verbetert.’ Om diezelfde reden werkt Cornelis biologisch. Hij gebruikt geen kunstmest en geen chemische bestrijdingsmiddelen. Daarnaast werkt hij met strokenteelt: op zijn akkers groeien kolen, broccoli, pastinaak, uien en pompoenen naast elkaar op stroken van drie meter breed. ‘Zo heb ik binnen één perceel zowel een diversiteit aan gewassen als aan schimmels, insecten en ander bodemleven.’ Ook Renée en Ingrid van ecologische tuinderij Natuurluck besteden bij het telen veel aandacht aan de bodem. Ingrid: ‘We zijn in 1986 met ons biologische tuinavontuur begonnen en hebben ons eerst uitgebreid verdiept in de bodem en de invloed van het klimaat op de biodiversiteit.’ Om het bodemleven te ondersteunen werken ze met een diversiteit aan gewassen en wisselen de gewassen elk seizoen van plek.
Wil jij bijdragen aan een positieve verandering van het voedselsysteem? Koop dan de producten van BI-JOVIRA en Natuurluck (en vele andere natuur-inclusieve boeren) via Rechtstreex. Rechtstreex werkt heel eenvoudig. Je bestelt online en haalt je boodschappen op bij een afhaalpunt in je wijk of laat ze bij je thuis bezorgen. Betalen doe je achteraf. Zo bouwen we samen aan een korte en milieuvriendelijke voedselketen.
Bij mij doet het bodemleven dat werk!’ Een gezonde bodem geeft niet alleen mooie producten, het is ook de basis voor een goede biodiversiteit. Bij Natuurluck ondersteunen ze de biodiversiteit ook met houtwallen, een bloementuin, vogelpalen en vogelhuisjes. Ingrid: ‘De effecten van natuur-inclusief werken zijn rondom onze tuinderij heel goed zichtbaar. Het wemelt van de bijen, hommels, insecten, wezeltjes en vogels!’ Cornelis noemt natuur-inclusief werken ‘vooruitboeren’.
DE NATUURKRANT // 22
Toen het heelal ontstond, bestond het hoofdzakelijk uit waterstofatomen (driekwart) en helium (kwart) en voor minder dan één procent uit andere elementen. Ons lichaam bestaat voor een belangrijk deel uit water (waarvan waterstof een belangrijk ingrediënt is) maar ook uit andere elementen zoals koolstof (o.a. in onze spieren), calcium (in ons skelet), ijzer (in ons bloed) en fosfor (in ons DNA). Die elementen bestonden nog niet toen het heelal ontstond. Ze zijn ontstaan bij kernfusiereacties in andere sterren in het heelal. Via sterrenwinden en supernova-explosies zijn die nieuw gevormde elementen terechtgekomen in de kosmische kringloop en uiteindelijk deel gaan uitmaken van ons zonnestelsel-in-wording: van de aarde en van ons lichaam.
Wij bestaan dus in de meest letterlijke zin uit sterrenstof!www.allesoversterrenkunde.nl bestaan uit sterrenstof?
WIST JE DAT We
VON DEUX - Zorgvuldig uitgezochte vintage kleding, schoenen en accessoires uit diverse periodes. Insta vondeux_vintage RESHARE STORE - Grote, frisse 2ehands kledingzaak in het centrum van Rotterdam. www.resharestore.nl
AFVALMINDERENREUSE & RECYCLE DE NATUURKRANT // 23
PAST VINTAGE - Vintage dames- en herenkleding, opbrengst gaat naar de kledingbank. www.past-vintage.nl
WORD WWW.ROTTERDAMSMILIEUCENTRUM.NLMILIEUCOACH!
REDUSE • REUSE • RECYCLE
Het risico van bewust afval-verminderen is dat je een beetje doorslaat. Ik zag laatst een post van iemand die vroeg naar een duurzaam alternatief voor duplo. Maar de duurzaamste duplo is natuurlijk gewoon tweedehands! Zelf heb ik er ook wel last van. Ik voel me heel schuldig als ik boodschappen doe en mijn zakken ben vergeten…’ Verduurzamen kan op allerlei manieren. Eva van den Hove (39) is freelance kunstdocent en heeft een man en twee kinderen. Ze raakte geïnspireerd door de zero-waste levensstijl en probeert zo min mogelijk afval te produceren. De kledingindustrie is enorm vervuilend en de berg afgedankte kleding groeit. Koop daarom zoveel mogelijk 2ehands! In Rotterdam vind je veel leuke 2edehands en vintage winkels...
‘Ik ben milieubewust opgevoed, maar het echte afval-verminderen is iets van de laatste jaren. Het begon toen de kinderen geboren werden. Een vriendin gebruikte wasbare luiers en ik zag dat het heel eenvoudig was. Ze zijn makkelijk in gebruik, zien er leuk uit, bevatten geen chemische producten én – het belangrijkst – je laat geen vuilniszakken vol luiers in de wereld achter! Een fijne bijkomstigheid is dat het onder de streep ook nog goedkoper is dan wegwerpluiers. Mijn man en ik zijn allebei bewust bezig met duurzaamheid. We kopen zoveel mogelijk tweedehands en gooien nooit zomaar iets weg. We proberen alles nog een keer te gebruiken, geven het door of verkopen het. Als er op school iets wordt georganiseerd met wegwerp bordjes en bekers, dan kaart ik dat aan. Het gaat om bewustzijn vergroten. Onze kinderen weten niet beter. Ze roepen vaak zelf al: ‘Daar kunnen we nog iets van knutselen!’
Op facebook zit ik in allerlei zero-waste groepen, daar worden veel tips uitgewisseld. Dat je een broodzak mee kunt nemen naar de bakker bijvoorbeeld, en tasjes naar de markt.
Groenten krijgen we in een krat van de boer zonder verpakkingen. In de supermarkt is het lastiger. Bijna alles is driedubbel verpakt. Mijn kinderen willen graag pakjes drinken, maar ‘dat mogen wij niet’, zeggen ze dan. Inderdaad, wij hebben een leuke dopper met limo! Dat we niet meedoen aan winkelacties met gratis knuffels of speelgoed is moeilijker uit te leggen. Maar ik doe het toch, het hoort erbij.
Wij eten geen vlees, maar wel veel vleesvervangers in plastic. Niet ideaal maar toch de betere keus. Ik heb het uitgezocht en de voetafdruk van nepvlees in plastic is nog altijd kleiner dan van vlees zonder plastic. Zelf vleesvervangers maken is natuurlijk het best, maar dat is me nog niet goed gelukt…
Verder koop ik wel eens boodschappen bij Pieter Pot, waar je alles thuisgebracht krijgt in glazen potten. Ook laten we regelmatig een grote emmer vullen met havermout bij Potjes en Deksels, een soort SRV-bus met vaste routes door Rotterdam waarbij je je eigen bakjes kunt laten vullen.
Als milieucoach geef je voorlichting in de straat of buurt, bij een vereniging, gebedshuis of in de huizen van de wijk.
Om milieucoach te worden, volg je een praktische cursus van vier bijeenkomsten over energiebesparing en duurzaamheid in huis en leer je hoe je deze informatie kan overbrengen. Na de cursus ontvang je een certificaat. Als milieucoach maak je o.a. gebruik van een koffer met demonstratiemateriaal, de besparingsladder en de opZuinig!-quiz. De cursus milieucoach wordt sinds 2010 georganiseerd door het Rotterdams Milieucentrum. Er zijn al meer dan 800 Rotterdammers opgeleid tot milieucoach. Meld je aan! Dit najaar worden nog twee cursussen milieucoach georganiseerd: op dinsdagochtend 4, 11, 18 oktober en 1 november en op woensdagavond 28 september, 5,12 en 19 oktober. Op een locatie in Rotterdam. De cursus is gratis. We noemen er een paar: ISIS INC - Retro, urban en streetstyle vintage uit de jaren '80, '90 en '00. Insta Isisinc DING & DINGEN - Mooie kwaliteit 2ehands kleding & nieuwe kleding van 2ehands materialen. www.dingendingen.nl
Natuurwoordzoeker
