Focus 2 hdl (2)

aan?

tegen

onderwerp

nr.

uitvoeren

nr.

tegen

situaties.

onderwerp

een tekst. C je past die toe op leesstrategie en aan. H Je kiest een passende slot van een tekst het midden en het duidt de inleiding, R onder Jewerp e tekst aan. van een informatiev p. I Je vult een schema tekst correct. t vragen over een J Je beantwoord V verhalende boeken. E van fragmenten uit Je leert genieten N manier. op een creatieve Je verwerkt gedichten genieten. S Je leert van de gedichten gedicht op. van een P Je noemt kenmerken R E K E N

huistaken S

spreekopdr achte

uitvoeren

deel?

tiemodel in verschillende

Wat kun je na dit

van het communica

leesproﬁel voor.

s. beoordeelt boekensite rmulier. Je raadpleegt en eerlijk met een evaluatiefo Je beoordeelt jezelf

Je stelt je eigen

Je herkent de onderdelen

Boodschap ontvangen?

Inhoud

In deze kaders ontdek je de betekenis van typische schooltaalwoorden. Dat zijn woorden die je op school nog vaak zult tegenkomen en die je dus zeker moet kennen. In de tekst worden ze aangeduid met een sterretje of asterisk (*).

* subjectief: volgens je eigen mening/gevoel objectief: uitgaand van de feiten het feit: wat werkelijk gebeurd is het register: lijst met belangrijke namen of trefwoorden achteraan in een boek de bibliograﬁe: lijst met boeken, artikelen enz.

FOCUS 2

Bij deze tekst of oefening zal je leerkracht je een videofragment laten bekijken.

DVD

56 56 62

48 51 51 53 53 54 55

39 40 42 45 46 47

22 22 23

ECHT OF VERZONNEN?

KIJKEN

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

Bij deze tekst of oefening zal je leerkracht je een audiofragment laten beluisteren.

Ook moeilijke woorden worden onderaan op de pagina verklaard. In de tekst zijn ze aangeduid met een sterretje of asterisk (*).

* de bajonet: steekwapen op de geweerloop

Je leert genieten van fragmenten. daarbij argumenten gebruiken. Je speelt een rollenspel en leert op. Je zoekt kernwoorden in een tekst naar een voorgelezen tekst. Je luistert geconcentreerd en kritisch

KIJKEN

SPREKEN

Deze icoontjes staan boven een nieuw hoofdstuk. Ze geven aan op welke vaardigheden je gaat trainen.

SCHRIJVEN

3 Geboren om te scoren

LEZEN

LUISTEREN

HOE WERK JE

VA A R D I G H E D E N

Op de eerste twee pagina’s van elk deel vind je niet alleen de inhoudsopgave van dat deel, maar ook een overzicht van de vaardigheden en de kennis die erin aan bod komen.

Contractwerk

het werkwoord … de vormen van 6.3 FOCUS op d 7 Broederban BZL// 8 Wij 2

p in de ‘grote’ school 6 Vriendscha opgebouwd? informatieve tekst 6.1 Hoe is een school 6.2 Naar de grote

5 Samen 5.1 Na het lezen m en zinsdelen 5.2 Logo of visitekaartje ... onderwerp, persoonsvor 5.3 FOCUS op … werkwoorden 5.4 FOCUS op … soorten zinnen 5.5 FOCUS op 5.6 Survivaltips en bij de teksten 5.7 Taaloefening

P P P

P P P P

BZL// Contractwerk

PASSIE & TECHNIEK

4 Wachten 4.1 Na het lezen aring een vakantie-erv 4.2 Spreken over 4.3 Beleefd vloeken? ... klinkers 4.4 FOCUS op hoe doe je dat? 4.5 Woorden verklaren,

er of zweetlezer? 2 Boeksnoep 2.1 Boekentest lezer ben jij? 2.2 Welk soort dat bij je past 3 Kies het boek

P P

VROEGER EN NU

van de fragmenten. Je leert genieten e ervaring. een persoonlijk Je spreekt over in woorden. en medeklinkers spellen van klinkers Je oefent op het L ek. op in het woordenbo Je zoekt gericht U I verhalende boeken. S van fragmenten uit Je leert genieten visitekaartje. T eenvoudig logo of Je ontwerpt een E R en bevelende zinnen. de mededelende E Je schrijft goedgebouw N

L E Z E N

K I J K E N

Hier kun je een overzicht bijhouden van alle overhoringen, huistaken, schrijf- en spreekopdrachten die je in dit deel zult maken.

onderwerp

achten

schrijfopdr

tegen

Voor het leren • Oefen je leerstof geregeld • Ga na in D of j

LEERWIJZ ER Hoe pak je het

uitvoeren

Elk deel bestaat uit

1 BEROEMD & BIZAR

DEEL 1 • SAMEN

nr.

overhoring

4 delen

10 vijand is, heb zijn er mogelijk?

ik hem afgezw oren.

Opdra ht

1.3 FOCUS op … verkleinwoo rden

je hierboven schree f, samengevoegd ? Een zin die uit meerdere zinnen bestaat, noeme ge en sameng estelde zinnen n vind je op p. 431. we een samengestelde zin. Meer over enkelvoudi-

udige zinnen die

werden de enkelvo

mijn naam jouw l aparte zinnen

Montague, maar omdat

opsplitsen? Hoevee

KENNIS

over het onderwerp met werkwo orden én naamwoorden. Fran lijkt groter met zwarte kleren. Ze is verpleegster geword en.

In een nwg wordt iets gezegd

Naamwoordelijk gezeg de

SPELLING

ZINSLEER

Je persoonlijke toegangscode tot de website staat op de binnenzijde van de kaft van dit boek.

1 BOODSCHAP ONTVANGEN?

HOE WERK JE MET FOCUS 2?

Onderaan op de linkerpagina zie je altijd in welk deel je aan het werken bent, onderaan op de rechterpagina in welk hoofdstuk.

DEEL 1 • SAMEN

focus.deboeck.com

Naar: www.broodjeaap.nl

Het nwg bestaat uit minstens één werkwoord en minstens één naamwoord. Het werkwoord komt altijd uit deze reeks: zijn / worden / blijven / blijken / lijken / schijnen → een middeltje om te onthoud en: ZWaBBeLS Het zijn koppelwerkwoorden. Ze hebben altijd een aanvullin g nodig. Je kunt een koppelwerkwoor d altijd vervangen door ten minste drie andere koppelw erkwoorden. Papa is / wordt / blijft / blijkt / lijkt / schijnt handig. De noodzakelijke aanvulling – het zinsdeel met het naamwo ord erin – noemen we het naamwoordelijk deel van het gezegde (ndgez).

TAAL

Kenniskoffers bevatten kennis die onmisbaar is om de vaardigheden in dit boek onder de knie te krijgen. De woorden die je moet kennen, staan in het oranje. Om ze in te oefenen, kun je ze onleesbaar maken met de rode mica die bij je boek zit. Via focus.deboeck.com vind je deze kenniskoffers nog eens terug als invulkoffers. Als oefening kun je dan zelf de belangrijkste woorden aanvullen.

FOCUS

Kun je deze zin

Ik wás Romeo

cht 4

1.2 FOCUS op … samengeste lde zinnen Opdra

2 Op welke manier

FOCUS

De website die bij dit boek hoort. De oefening, tekst of link die je nodig hebt, vind je terug onder hetzelfde deel als in je boek. Op de site is bovendien een schat aan extra informatie (bv. over lezen) en oefeningen (bv. schooltaalwoorden) verzameld. Die kun je ook op eigen houtje verkennen.

KENNIS

We zoomen even in op een stukje spelling, zinsleer of taalbeschouwing. In de hoofdstukken nadenken over taal staan hierover extra oefeningen. Je leerkracht zal je zeggen wanneer je die moet maken, nu meteen of later.

FOCUS

N A D E N K E N O V E R TA A L

MET FOCUS 2?

FOCUS 2

NADENKEN OVER TAAL//

LEZEN// LUISTEREN// SCHRIJVEN// SPREKEN//

79 80 82

84 84

99 99 101 103

5 OREN OPEN EN BLIK OP SCHERP! 5.1 Is light echt wel light? 5.2 Iedereen beroemd!

6 PEN EN PAPIER 6.1 Het verslag bij een foto 6.2 Een ﬂaptekst bij een zelf ontworpen cover van een boek of dvd-hoes

AAN HET WOORD In de huid van … Een werkje voorstellen Een groepspresentatie

TAAL Alles of niets Voor ik doodga Uitdrukkingen uit de krant

7 7.1 7.2 7.3

8 8.1 8.2 8.3

139 139 151 156 161

10 10.1 10.2 10.3 10.4

FOUTLOOS SCHRIJVEN Werkwoorden Woordtekens Meervoud van zelfstandige naamwoorden Leestekens

121 121 134

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN 9.1 Een zin bestaat uit verschillende zinsdelen 9.2 Een zin bestaat uit allerlei soorten woorden

107 107 113 117

71 72 78

45 45 47 53 55 62 62 63

BZL // 37

ALLERLEI TEKSTEN Vlot communiceren Teksttypes en tekstsoorten Delen van de tekst Helden en idolen FOCUS op … werkwoorden FOCUS op … woordtekens Bizarre of normale eetgewoonten? FOCUS op … meervoud van zelfstandige naamwoorden 4.9 Eigenaardig! 4.10 FOCUS op … leestekens

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8

PUUR LEESPLEZIER

26 26 36

2 WAT HAD JE GEDACHT? 2.1 Voor ik doodga 2.2 FOCUS op … soorten woorden

13 15 24

1 ALLES OF NIETS 1.1 Na het lezen 1.2 FOCUS op … zinsdelen

1 Beroemd & bizar

263 263 275 276 276 280 286 290

8 OVER WOORDEN EN ZINNEN 8.1 Voornaamwoorden 8.2 Zinsdelen 9 9.1 9.2 9.3 9.4

FOUTLOOS SCHRIJVEN Aanhalingstekens Hoofdletters Werkwoorden: de tijden Moeilijke woorden

256 262

243 243 245 250 253

TAAL Hoe verklaar je woorden? Woorden uit de leesteksten Neologismen Woorden van … vroeger? Het neusje van de zalm – Uitdrukkingen en spreekwoorden i.v.m. eten 7.6 FOCUS op … werkwoordstijden

7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5

6 PEN EN PAPIER 6.1 Met vriendelijke groeten 6.2 Van strip naar verhaal

230 230 236

215 215 220 229

5 5.1 5.2 5.3

INFORMATIEVE TEKSTEN Ouders van vroeger op … olieverf Nooit meer zonder … fastfood FOCUS op … voornaamwoorden

209 209 212

202

201

169 169 170 177 185

4 AAN HET WOORD 4.1 Wat is dat? 4.2 Schatten op zolder

CHARGE! AANVALLEN!

PUUR LEESPLEZIER – SPEURWERK

2 3

DE GROTE OORLOG Vooraf Op verkenning BZL // FOCUS op … woordverklaring FOCUS op … hoofdletters en aanhalingstekens

1 1.1 1.2 1.3 1.4

2 Vroeger en nu

322 322 329 330 330 331 339

RECLAME OVER WOORDEN EN ZINNEN Het werkwoord onder de loep Samengestelde zinnen Storende herhalingen vermijden Verkleinwoorden

9 10 10.1 10.2 10.3 10.4

11 FOUTLOOS SCHRIJVEN 11.1 Werkwoorden 11.2 Moeilijke woorden

TAAL Woorden uit de teksten Wat is er loos? Woordfamilies Jongerentaal Vaktaal – groepstaal Taalregisters Verwarrende woorden Latijn is in!

AAN HET WOORD Dialoog De instructie Boekpresentatie De vakjury

7 7.1 7.2 7.3 7.4

8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 8.8

351 351 352 353

OREN OPEN EN BLIK OP SCHERP Reanimatie van een kind Waarom valt een schip niet om? Veilig ﬁetsen

6 6.1 6.2 6.3

454 454 460

427 427 431 440 442

419

375 375 377 379 387 390 397 400 BZL // 406

354 354 357 361 BZL // 364

342 342 347

5 PEN EN PAPIER 5.1 Stap voor stap 5.2 Zelf aan de slag

GENIETEN VAN … INFORMATIEVE TEKSTEN Messi is magic! FOCUS op … soorten werkwoorden FOCUS op … woordfamilies FOCUS op … verwarrende woorden Door dik en dun Een smartphone kiezen

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

308 316 316 319

LEZEN OVER LIEFDE

299 299 303 303 304 307

3 EEUWIGE ROEM 3.1 Grafschrift 3.2 Limerick

ONSTERFELIJKE LIEFDE Voor het lezen FOCUS op … samengestelde zinnen FOCUS op … verkleinwoorden Na het lezen FOCUS op … achtervoegsels

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

3 Passie & techniek

OREN OPEN EN BLIK OP SCHERP Jongerendebat – online Onder de douche De oude Grieken

7 7.1 7.2 7.3

INHOUD

613 613 614 616 621

FOUTLOOS SCHRIJVEN Leestekens en hoofdletters: zonder gaat het niet Schrijf het eens foutloos! Hoofdtijden Werkwoordenrally

11 11.1 11.2 11.3 11.4

594 594 597

565 565 577 581 585

603 607

TAAL Taal bij de teksten Een vreemde eend in de bijt Uitdrukkingen, spreekwoorden, gezegden Homoniemen, antoniemen en synoniemen

560 BZL // 560 563

554 554 556 558

534 534 541 547 548

OVER WOORDEN EN ZINNEN Over bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden Verbuiging van een bijvoeglijk naamwoord Correcte zinsbouw: staan de werkwoorden wel in de juiste volgorde? 10.4 Repetitie woorden en zinnen

10 10.1 10.2 10.3

9 9.1 9.2 9.3 9.4

8 PEN EN PAPIER 8.1 Ontwerp een klaskrant 8.2 Creatief met boeken aan de slag

ECHT WAAR OF NIET? Mijn gedacht! Blijven drijven! FOCUS op ... hoofdtijden van werkwoorden Rare jongens, die … Grieken!

AAN HET WOORD Beeld maar geen klank, of toch? Tongtwisters Zeg eens euh

5 5.1 5.2 5.3 6 6.1 6.2 6.3 6.4

520

EEN VLEUGJE ZOMER

531 531 532 533

509 509 515

487 494 497 498

469 469 480 483 484

3 ALEX RIDER – CROCODILE TEARS 3.1 Voor het lezen 3.2 Na het lezen

HET MAGISCHE WANDTAPIJT – DE WOLFSHOND VAN ROWAN 2.1 Na het lezen 2.2 FOCUS op ... het bijwoord 2.3 Kunst te koop BZL //

KRONIEKEN VAN DE VERREZEN WERELD – NIHAL UIT WINDLAND 1.1 Voor het lezen 1.2 Na het lezen 1.3 FOCUS op ... homoniemen, antoniemen en synoniemen 1.4 FOCUS op ... bijvoeglijk naamwoord

4 Echt of verzonnen?

FOCUS 2

1 BEROEMD & BIZAR

10 Wat kun je na dit deel? DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

K I J K E N

L E Z E N

L U I S T E R E N

S C H R I J V E N

S P R E K E N

N A D E N K E N

O V E R

T A A L

P P P P P P P

Je kent de betekenis van de woorden. Je gebruikt de woorden in een zin, situatie ... Je kent de betekenis van de woorden. Je gebruikt de woorden in een zin, situatie ... Je verklaart uitdrukkingen door de context te lezen. Je zoekt de betekenis van uitdrukkingen op met behulp van een (online) woordenboek. Je gebruikt uitdrukkingen in een nieuwe situatie of context.

P P P

Je leeft je in een personage in en stelt hem of haar voor. Je stelt een werkje voor. Je stelt met enkele klasgenoten een onderwerp of thema voor.

P P

Je schrijft een verslag bij een foto en kiest daarbij de juiste schrijfstrategie. Je ontwerpt op een creatieve manier een ﬂaptekst bij een boekcover of dvd-hoes.

P P P P P

Je denkt na over je luisteren kijkhouding. Je concentreert je op de luisteren kijktaak en je kiest de passende luisteren kijkstrategie. Je noteert kernwoorden tijdens het luisteren en kijken. Je beantwoordt na het luisteren en kijken vragen over fragmenten. Je vult ontbrekende woorden in een tekst over luisteren kijkfragmenten aan.

P P P P P P P P P P P

Je benoemt de delen van het communicatiemodel. Je kent het verschil tussen een teksttype en een tekstsoort. Je duidt de delen van een tekst aan. Je past een passende leesstrategie toe. Je vult de juiste vorm van werkwoorden in. Je herhaalt het gebruik van woordtekens. Je beantwoordt vragen bij een tekst. Je herhaalt het meervoud van zelfstandige naamwoorden. Je vult het schema van een tekst aan met kernzinnen. Je duidt signaalwoorden aan in een tekst. Je herhaalt leestekengebruik.

P P P P P P P

Je leert genieten van een fragment. Je neemt een standpunt in over een actueel thema. Je stelt het standpunt van de groep voor. Je zoekt bijkomende informatie op het internet op. Je beschrijft een medeleerling aan de hand van voorwerpen. Je beoordeelt een gelezen fragment. Je beoordeelt jezelf / een medeleerling eerlijk met een evaluatieformulier.

P P P P P

Je leert genieten van de fragmenten. Je schrijft een todolijst. Je leest een recensie en toetst die aan je eigen mening. Je verwoordt je eigen mening over een boek. Je herkent verschillende soorten woorden.

P P P P P

Je leert genieten van de fragmenten. Je typeert een hoofdpersonage. Je maakt een leesvoorspelling. Je leert enkele literaire technieken kennen. Je herkent verschillende zinsdelen.

inhoud

1.2 FOCUS op ... zinsdelen

13 15

1 1.1

Alles of niets Na het lezen

2.2 FOCUS op ... soorten woorden

26 26

2 2.1

Wat had je gedacht? Voor ik doodga

Puur leesplezier

BZL //

4.10 FOCUS op … leestekens

45 45 47 53 55 62 62 63 71 72

4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9

Allerlei teksten Vlot communiceren Teksttypes en tekstsoorten Delen van de tekst Helden en idolen FOCUS op … werkwoorden FOCUS op … woordtekens Bizarre of normale eetgewoonten? FOCUS op … meervoud van zelfstandige naamwoorden Eigenaardig!

5 Oren open en blik op scherp! 5.1 Is light echt wel light? 5.2 Iedereen beroemd!

6 Pen en papier 6.1 Het verslag bij een foto 6.2 Een ﬂaptekst bij een zelf ontworpen cover van een boek of dvd-hoes 7 7.1 7.2 7.3

79 80 82

84 84 91 99 99 101 103

Aan het woord In de huid van … Een werkje voorstellen Een groepspresentatie

117

8.3 Uitdrukkingen uit de krant

113

8.2 Voor ik doodga

107 107

8 8.1

Taal Alles of niets

10 10.1 10.2 10.3 10.4

P P P P

Je spelt de werkwoorden in de tegenwoordige en verleden tijd correct. Je plaatst het juiste woordteken waar het moet. Je spelt het meervoud van zelfstandige naamwoorden correct. Je plaatst het juiste leesteken waar het moet.

9 Over woorden en zinnen 9.1 Een zin bestaat uit verschillende zinsdelen 9.2 Een zin bestaat uit allerlei soorten woorden

P P

Je vindt in een zin de verschillende zinsdelen terug. Je vindt in een zin de verschillende soorten woorden terug.

Foutloos schrijven Werkwoorden Woordtekens Meervoud van zelfstandige naamwoorden Leestekens

121 121 134 139 139 151 156 161

DOELSTELLINGEN

uitvoeren tegen

nr.

onderwerp

schrijfopdrachten

onderwerp

nr.

uitvoeren tegen

onderwerp

spreekopdrachten

onderwerp

huistaken

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* weergeven: iets beschrijven, opnieuw vertellen op een andere manier

Na het leren • Heb je iets niet onder de knie? Pak dat stukje leerstof opnieuw aan. • Hoe weet je of je alles nu echt kent? Maak de test op focus.deboeck.com.

Tijdens het leren • Je kunt de inhoud van de kenniskoffers weergeven*. • Je gebruikt de rode mica als hulpmiddel bij het instuderen van verklaringen. • Je vulde een rechterkolom in bij de oefeningen zinsleer, woordleer en spelling. Dek die af en maak de oefening opnieuw. • Maak de aanvullende oefeningen, mét uitleg, op de website focus.deboeck.com.

Voor het leren • Oefen je leerstof geregeld in. Durf vragen te stellen aan je leerkracht over wat je niet begrijpt. • Ga na of je weet wat je precies moet kennen en kunnen. • Leg je leerwerkboek en notities klaar.

LEERWIJZER Hoe pak je het aan?

uitvoeren tegen

nr.

overhoringen

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

1 ALLES OF NIETS

‘Melle! Melle!’ Net toen ik het hoekje om wilde gaan, hoorde ik haar stem. Eindelijk. Die stem, die op dat moment verdomme in mijn oren klonk als de sirene van een hulpdienst. Met een bos sleutels in de hand kwam ze met een bezorgde blik op me af en wreef me over mijn schouders, probeerde met de mouw van haar vest mijn natte wangen droog te wrijven. Terwijl ze mijn ogen zocht, riep ze: ‘Kom, Melle ... alsjeblieft. Loop even mee. Vlug. Snel.’ Ik aarzelde even. Maar als er iemand was in het wereldje waarin ik verzeild was geraakt die ik kon vertrouwen, dan was dat Cecilia. Even keek ze achterom en tiktiktakkend op haar hakjes liep ze gehaast voor me uit. Pas bij de brug vertraagde ze haar pas. Haar opvallende auto, een paars-witte Mini Cooper op sportbandjes, stond aan de gracht geparkeerd. Zonder een woord te zeggen stapte ze in de auto. Nadat ze de auto midden op de weg had gereden, zwaaide ze het portier voor me open. Ik maakte een excuserende beweging toen ze met een half oog naar mijn modderige lakschoenen staarde en stapte in. Ze grijnsde, hield mijn blik even vast en richtte zich op de weg van de slapende stad. Met wat tissues uit het doosje op het dashboard depte ik mijn nek en wangen droog. ‘Wat een weertje zeg’, klaagde Cecilia. ‘Waar gaan we heen, Cecilia? Wat is er aan de hand?’

Het leven van de zeventienjarige Melle verandert volledig wanneer zijn ouders voor vijf weken naar Hongarije vertrekken om er een bed & breakfast te beginnen. Oom Walter biedt aan om die tijd bij Melle te komen logeren. Maar enige tijd later is oom Walter om een of andere duistere reden plots verdwenen.

* typeren: zeggen wat kenmerkend is

SPREKEN

De dag dat oom Walter verdween Fragment uit Alles of niets – Khalid Boudou

Lees het fragment De dag dat oom Walter verdween.

Je leert genieten van de fragmenten. Je typeert* een hoofdpersonage. Je maakt een leesvoorspelling. Je leert enkele literaire technieken kennen. Je herkent verschillende zinsdelen.

KIJKEN

1 Alles of niets

zinsdelen

FOCUS

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Cecilia schudde haar hoofd. ‘Rustig, Melle. Rustig. Alsjeblieft. Rustig.’ Uiteindelijk reden we een troosteloze wijk vol flatgebouwen met schotels in. Vlak voor een bocht deed ze de lichten uit. Zachtjes draaide ze aan het stuur en reed zo in het donker, richting een rij garages onder de flats. In de verte klonk een sirene. Ze parkeerde de auto met zijn neus naar een van die groene garagedeuren. Met een afstandsbediening ontgrendelde ze een deur. Eenmaal in de garage kwam een geurmix van coffeeshop en apotheek op me af. Buiten zou je je niet kunnen voorstellen hoe groot het erbinnen was, het leek net een sporthal. Overal cementzakken en dozen. Dozen die uitpuilden van sportschoenen, T-shirts en trainingspakken. Ik denk dat het daar een soort Hema voor criminelen was. Nadat ze haar vest had uitgedaan, plofte p Cecilia met een diepe zucht neer op de zwarte bank. Ze trok haar pumps uit en plaatste haar voeten met groene glitterlak op de teennagels op een grote, ronde, glazen tafel vol uitpuilende asbakken, een ongelezen Telegraaf,f lege flessen wodka en rum, en speelkaarten. Maar wat me het meest opviel, was een kruisboog. Die lag daar zomaar op een oude rieten stoel. Hij zag eruit als een geweer met daarop een boog. En hij was geladen met een goudkleurige pijl. ‘ ’t Is maar speelgoed’, stelde Cecilia me gerust, met een aansteker spelend. Ze stond op en pakte een handdoek. ‘Hier. En doe je schoenen uit. Van natte voeten word je ziek.’ ‘Ik ben al ziek.’ ‘Ga zitten, zieke jongen’, zei ze zacht. ‘Hier kan niemand ons horen.’ Ik ging zitten en nam een sigaret van haar aan. Met trillende vingers stak ze die aan. ‘Vertel’, zei ik. ‘Melle, je moet me vertrouwen. Ik heb gezegd dat ik het met je zou regelen.’ ‘Waar heb je het over?’ ‘Ik heb het over Mammoet.’ ‘Cecilia, kom op. Wat is dit? Waar gaat dit over?’ ‘Melle, ik kan je alleen vertellen dat het goed gaat met je oom. Hij heeft alleen wat kleine schade.’ ‘Wat noem jij kleine schade?’ ‘Iets met zijn ribben.’ ‘Iets?’ ‘Een paar gebroken ribben, maar geloof me: er wordt goed voor hem gezorgd.’ ‘Jezus.’ ‘Melle, alsjeblieft. Ik heb veel erger gezien.’ ‘Gaat hij dood?’ ‘Nee, Melle, natuurlijk gaat hij niet dood.’ ‘Maar waar? Waar is hij dan? En waarom?’ ‘Melle, rustig ... alsjeblieft. Melle ... je oom ... je oom heeft er een puinhoop van gemaakt. Ik heb hem gered. Echt, Melle, Mammoet wilde hem opruimen. Ik heb Suk en Hwan gelijk gevraagd om jou naar buiten te leiden. Gewoon uit voorzorg. Mammoet kan weleens bluffen, maar ik had het idee dat hij het deze keer meende. En echt, Melle, schatje, toen hij jou daar zo zag ijsberen, was hij echt tot alles in staat. Hij trok het tapijt van de grond, zo razend was hij. En je wilt Mammoet allesbehalve razend krijgen. “Die snotneus trekt de aandacht ... ik haat aandacht”, brulde hij. En dus heb ik hem gezegd dat ik jou goed ken en dat je een aardige jongen bent. En dat je veel geld uitgeeft in zijn casino. En ook dat je rijke ouders hebt en dat jij wel iets zou kunnen regelen voor je oom.’ ‘Wat? Ik? Rijke ouders? Cecilia? Kom op, zeg!’ Ik haalde mijn handen over mijn gezicht en zuchtte diep. ‘Dat heb je me een keer verteld, Melle ... Maar daar gaat het nu niet om. Ik wilde gewoon wat tijd rekken.’ Ik veerde op. ‘O, mijn god! Zeg me verdomme dat het een grap is, Cecilia.’ Melle-Cecilia

Cecilia

Walter

Cecilia

1 ALLES OF NIETS

BOUDOO, K., Alles of niets, Moon, Amsterdam, 2010.

Cecilia-Melle-oom

Melle

Opdracht 1 Welke voorwerpen passen bij het fragment? Naar wie verwijzen ze? Noteer Cecilia of Melle of oom Walter onder de foto. Soms verwijst een foto naar meerdere personages.

1.1 Na het lezen

Ik sloeg met een vlakke hand op de betonnen paal voor me. Ze wilde me vastpakken en omhelzen, maar ik deinsde terug. Wel nam ik de volgende sigaret die ze me aanreikte, gretig aan. ‘Melle, sorry, ik moest wel wat voor je verzinnen.’ Ze wist zich totaal geen houding te geven. Ze liep naar de wasbak en vulde een glas met water. In één teug dronk ze het leeg. ‘Als je wilt, kun je hier vanavond slapen. Hier komt voorlopig niemand.’ Lang staarde ik beteuterd naar de kruisboog. ‘Nee’, zei ik. ‘Ik neem liever een taxi naar huis. Ik zie wel. Ik zie verdomme wel. Kun je me alsjeblieft honderd euro lenen?’

4 De Milieufreak Aard en omgeving: Zie je die jongen tijdens de middagpauze in de stortregen staan? Hij draagt een bord met: RED DE WALVISSEN EN DE DOLFIJNEN! Dat is de milieufreak. Hij spreekt langzaam om energie te sparen. Hij is voor hergebruik van oude sokken en de weggeworpen jeans van andere jongens door bij Oxfam-wereldwinkels te kopen. Hij eet geen koeien of andere dieren. Versierformule: ‘Wil je een blaadje sla van me?’ Pro’s en contra’s: Je zult hem er niet van moeten overtuigen dat je een brein hebt en hij zal je niet beledigen door te denken dat je niet zelf je bioscoop kunt betalen. Maar als je romantiek zoekt, kun je de nachtzoen wel vergeten. Hij heeft het te druk met uit te vissen hoeveel jouw deel is in de kosten van het schoenleer dat hij versleten heeft door jou thuis te brengen.

3 De Knapperd Aard en omgeving: Wow! Het zijn niet gewoon z’n tanden! Het zijn z’n ogen, z’n huid, alles! Maar waar vind je hem? Ga bij die menigte meisjes buiten de schoolpoort staan. Hij zal ongeveer in het midden staan. Versierformule: Heeft hij niet nodig. Met zo’n knappe smoel liggen de meisjes vanzelf aan zijn voeten. Pro’s en contra’s: Hij ziet er misschien goed uit, maar wie zegt dat de rest goed is?

2 Meneer Weetal Ook Eihoofd genoemd, gezien de vorm van zijn hoofd. Aard en omgeving: Hij denkt veel en denkt dat denken het belangrijkste is wat je kunt doen en dat iedereen die niet denkt, niet belangrijk is. Ik denk dat je hem kunt vinden in de schoolbibliotheek, met zijn neus in een groot boek vol kleine lettertjes die hem bijziend maken, en ik denk dat dat de reden is waarom meneer Weetal bij het denken met zijn ogen knippert. Versierformule: ‘Ik ben een genie.’ Pro’s en contra’s: Je hoeft je mond niet te oefenen door te praten: dat doet hij wel voor jou. Maar hij zal je ook bespatten met speeksel, dus draag een regenjas.

1 De Grote Bek Aard en omgeving: Hij is opzichtig gekleed en heeft een grote bek. Hij laat zijn amandelen zien op de voetbalterreinen of in de schoolgangen. Je kunt hem niet missen (of je moet jezelf platdrukken tegen de muur), omdat hij door de gangen stormt met een horde blaaskaken zoals hijzelf. Versierformule: ‘Hé, jij daar!’ Pro’s en contra’s: Onder al dat geschreeuw en gedoe is hij een zachtgekookt eitje. Je kunt hem om je vinger winden als je dat wilt. Maar wil je dat? Hij eet met zijn mond open, boert (luid) en zal je ouders op hun zenuwen werken. Maar als je op hun zenuwen wilt werken, is dat eerder een pro dan een contra.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Jongenstypes

Opdracht 2 Persoonlijk antwoord. 1 Hoe zou jij Cecilia en Melle typeren? Wat voor jongeren zijn het? Meisjes, lees over de jongenstypes en markeer wat voor type Melle is. Jongens, lees over de meisjestypes en markeer welk type het best bij Cecilia past.

COREY, Y P., Succes bij de jongens. Succes bij de meisjes, Deltas, Aartselaar, 1993.

1 ALLES OF NIETS

4 De Weetal Aard en omgeving: Je vindt haar vooraan in de klas, vooraan in de race, op het podium bij elke discussieavond. Je vindt haar eigenlijk overal waar er een kans bestaat om de eerste te zijn. Daar is ze dan, door en door zeldzaam: een Zeer Intelligente Vrouw. Maar ze weet het. En of ze het weet! Wat ze zegt: ‘Jeetje, wist jij dat niet?’ Wat ze bedoelt: ‘Hoe kan iemand zo dom zijn en toch overleven in deze maatschappij?’ Pro’s en contra’s: Prima als vriendin, want je mag altijd haar huiswerk kopiëren. Maar ja, een vriendschap met haar is onmogelijk, want een gesprek van vijf minuten met haar slaat alle lucht uit je longen!

3 Je Persoonlijke Organisator Aard en omgeving: Je vindt haar altijd bij buitenschoolse activiteiten en in clubs. En als je haar niet ziet, staat ze gewoon twee passen achter je rug! Want jij bent het doel van haar organisatietalent. Ze wil jou organiseren. Haar moederinstinct heeft het gewonnen van haar seksuele instincten. Ze valt dus niet echt op je. Nog niet, Natuurlijk! Wat ze zegt: ‘Heb je je huiswerk al gemaakt?’ Wat ze bedoelt: Het zou natuurlijk leuk zijn als je kon denken dat ze bedoelde: ‘Want als je het af hebt, mag ik het dan kopiëren?’ Maar nee hoor: ze bedoelt écht wat ze zegt! Pro’s en contra’s: Het is natuurlijk leuk je eigen wandelende agenda te hebben ... totdat ze op je gaat vallen! Want dan ben je gezien!

2 De Schoonheid Aard en omgeving: Je vindt haar in elk liedje dat ooit geschreven is, en op de moeilijkst bereikbare plaatsen. Zij is het onderwerp van gedichten, boeken, opschepperij en gevechten. Maar altijd blijft ze op een afstand. Wat ze zegt: ‘Hoi!’ Wat ze bedoelt: ‘Haal dat maar uit je hoofd, kereltje!’ Pro’s en contra’s: Naar haar kijken is een droom. Maar jammer genoeg is kijken niet genoeg. En jammer genoeg omringt ze zich met een schare ex-wildebrassen die zo lelijk zijn dat een verzameling gorilla’s eruitziet als een Miss World-verkiezing!

1 De Wildebras Aard en omgeving: Elke kerel die ooit een bende heeft gehad, kent de wildebras. Je vindt ze in elke bende. Dit type kent duidelijk geen angst, want het treedt tot de bende toe wanneer alle leden nét gezworen meisjeshaters zijn geworden. Het is ook een maatstaf voor de lelijkheid van het type: niemand merkt echt dat ze een meisje is tot het te laat is, want dan is ze al zodanig ‘een van de jongens’ dat ze geaccepteerd is. Wat ze zegt: Vreemd genoeg (maar typisch) zal de wildebras wél haar geslacht in de schaal werpen om haar zin te krijgen. Een typische opmerking kan dus zijn: ‘Zoiets doe je niet waar een dame bij is!’ Natuurlijk zal ze zich inmiddels evenmin als een ‘dame’ zien als de rest van de bende. Wat ze bedoelt: ‘Hou daarmee op of ik verkoop je een dreun!’ Pro’s en contra’s: Een wildebras in je bende hebben is prima wanneer je stopt met kikkervisjes te martelen en overstapt op meisjes. Zo heb je een exemplaar waarop je kunt oefenen. Maar minder positief is dat je snel weer verlangt naar de kikkervisjes!

Meisjestypes

Stel: iemand van de politie vraagt je om zo veel mogelijk informatie over Cecilia en Melle te geven. Noteer hoe jij Cecilia/Melle zou beschrijven. Vertel in een drietal zinnen over kleding, uiterlijk en karakter.

Het lijkt een opslagplaats (Hema) waar criminelen kunnen uitkiezen wat ze nodig hebben.

‘een soort Hema voor criminelen’

Jij vindt het geld wel om hem vrij te kopen.

‘Jij kunt wel iets regelen voor je oom.’

Persoonlijk antwoord.

Waarom en in welke omstandigheden is oom Walter verdwenen, volgens jou?

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Persoonlijk antwoord.

3 Zo nee, wat kan er gebeurd zijn? Hoe ontdekt Melle dat?

Persoonlijk antwoord.

2 Doe een voorspelling: zal Melle zijn oom terugvinden? Zo ja, hoe komt hij hem op het spoor en welke moeilijkheden kan hij daarbij ondervinden?

Opdracht 4 Wat ging er aan het fragment vooraf?

Mammoet wilde hem doden.

3 ‘Mammoet wilde hem opruimen.’

Hij is gewond, maar het valt allemaal wel mee.

2 ‘Hij heeft alleen wat kleine schade.’

Opdracht 3 Wat wordt in de tekst bedoeld met …?

3 Waarom?

2 Bij welke beschrijving past Melle/Cecilia het best?

1 ALLES OF NIETS

Nadat ik mijn glas melk in één slok naar binnen had gewerkt, sloot ik mijn eigen, geblokkeerde laptop af en nam die van pa op schoot.

500/Free! Claim now! Log snel in! Gratis bonus wacht op u! Pokervips trakteert! 50 gratis! Alleen voor jou, Melle! 20 euro gratis! Kom bij 5stars casino en speel gratis! Deposit €20 and we’ll give you €100!

Ik drukte mijn laptop uit en voerde de vissen. De Kawasaki had ik uiteindelijk toch uit de garage gesleept en in de tuin gezet. Ik heb er wel een halfuur trots rondjes omheen gelopen. Kon ik hem mooi aan oom Walter showen, en er samen met hem aan gaan sleutelen. Ik schonk mezelf een glas melk in en zette een pannetje met een eitje op het vuur. De boodschappen die ik die ochtend na het hardlopen had gedaan, haalde ik uit de tas. Zes Duitse broodjes, Prima Donna-kaas, mandarijnen en een pak goulash van Knorr. Op de bodem van de plastic tas lag het pakje met krasloten. Een mooie, glimmende verpakking, die bij de kassa lag te lonken. Omdat ik al een tijd niet had zitten klikken, vond ik dat ik mezelf zo’n pretpakketje wel cadeau kon doen. Vijf euro. Het kostte maar vijf euro. Vijf euro is niks. Gretig trok ik de loten uit de verpakking. Een muntje van tien cent en krassen maar. Afbeeldingen van zonnetjes en klavertjes kwamen tevoorschijn. Op het eerste lot, geen fuck. Op het tweede, ook geen fuck. En op het derde won ik een gratis lot. Niet veel, maar zelfs die kleine winst wond me op. Maar ik zei tegen mezelf dat ik me daarover niet mocht opwinden, stopte ze snel weg en plofte op de bank. Oom Walter lag nog te slapen. Ik wist even bij god niet wat ik moest doen. De opwinding ging niet weg. Huiswerk had ik wel, maar dat was stof die ik toevallig van het jaartje zittenblijven nog wel wist. Ik pakte mijn laptop weer op. Mijn Hotmail-inbox zat vol met aanbiedingen van pokersites en online casino’s waarop ik me ooit had aangemeld en/of op had gespeeld. Alsof ze mij, Melle, zwaar misten. Alsof ze zonder mij niet konden bestaan. Zo hard schreeuwden die uitnodigingen in mijn mailbox.

Hallo daar, Melle. Waar ben je gebleven? Het is tijd om terug te komen en onze site te bezoeken. We hebben een volle pot voor je klaarliggen! Bezoek casino Nighttrain vandaag nog en geniet van een fantastische bonus van 200%!

Speltip 4 Hap niet te snel toe

Fragment uit Alles of niets – Khalid Boudou

Drie weken voordat oom Walter verdween – Speltip 4 – Hap niet te snel toe

Lees het fragment Drie weken voordat oom Walter verdween – Speltip 4 Hap niet te snel toe.

KENNIS

In het nieuwste boek van die bekende misdaadauteur raakt het hoofdpersonage in allerlei vreemde situaties verzeild.

De vriendelijke portier hield voor de klant het portier van de wagen open.

verzeild raken

de portier het portier

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Het jongetje was in de vest gevallen. Het nieuwe vest dat hij droeg, stonk daardoor uren in de wind.

De bos bloemen die ze aan de rand van het bos had geplukt, was na een dag al verwelkt.

Woorden uit de tekst Alles of niets

persoon die de deur openhoudt deur van een voertuig

terechtkomen

gracht om een stad trui met rits of knopen

boeket, ook bundel, bv. sleutelbos woud

BOUDOU, K., Alles of niets, Moon, Amsterdam, 2010.

de vest het vest

het bos

de bos

Gewoon om eens te gaan kijken op wat pokersites. Gewoon voor de fun ... en om te kijken wie er online waren. En misschien ook een beetje om mezelf te bewijzen dat ik gewoon kon kijken zonder iets te doen. En tja, waarom zou ik dan niet gelijk de gratis bonussen die de speelsites me hadden geschonken, opspelen? Je wist maar nooit. Proberen mag, spelen niet, bedacht ik. Het sloeg nergens op. Vijf ... tien minuten ... hoogstens een kwartier, zou ik klikken. En dan zou het echt klaar zijn. En dus kroop ik weer achter de laptop en logde in op Poker-Plein. Terwijl ik de site opstartte, keek ik naar de planten op de vensterbank. Ze stonden er gezond bij. Ik staarde naar de crossmotor en de tuin. De tuin lag er goed bij. Ik had het onkruid uit de plantenbakken getrokken en het terras geveegd. De telefoon ging. Ik hoopte dat het mijn moeder was. Een halfuur durend vrouwengezeik zou me zeker weer bij de les brengen. Ik moest dit gewoon niet meer doen. Maar in plaats van mijn moeder was het een snelle jongen, die me vroeg of ik De Telegraaf niet wilde proberen voor een lekker prijsje. ‘Ik lees geen kranten’, reageerde ik en ik legde neer. Ik ging weer zitten. Nou, even dan. Er waren veel vissen de pokersite binnen gezwommen, zag ik. Vissen, zo noemde je de slechte spelers. Te veel geld, dom, maar vooral beginnelingen die gewoon hun geluk kwamen testen. Spelers die net zo goed het geld meteen konden overmaken aan topklikkers als: Jawsl00, Hellracertje, Haagselepelaar, Swingarm, Tsunamifucker en Fortunecharger. En zwom je niet direct in een van hun netten, dan deed je dat later wel, in dat van kleinere haaien zoals ik. Mijn nick was Messi91. Ik hield namelijk wel van voetbal. De naam Messie stond op de achterkant van het FC Barcelonashirt dat ik ooit van mijn ex Sora kreeg. Oké, vijf eurootjes erbij inzetten dan. Mijn eerste twee kaarten: een aas en een koning. Raisen, die hap. De ﬂop bracht een acht, een boer en, jawel, een aas. En zo ging het maar door. De ene bet na de andere. En ik won. En ik won nog een keer. En zo verloor ik me snel in het spel. ‘’t Is maar voor één keertje’, zei ik hardop. Maar uiteindelijk verloor ik mezelf zo erg in het gokken dat ik de grote handen van oom Walter op mijn schouders niet eens voelde. Ik keek pas om toen hij met zijn schorre ochtendstem riep: ‘Yeah, baby! Goed bezig, topgozert! All in! All in! Deze heb je zeker, baby! All in. Ja!’ De burgemeester denkt er niet aan een coffeeshop in zijn gemeente toe te laten, want hij vreest overlast. In haar schoenenrekje staan tien paar pumps in allerlei trendy kleuren. Bij uitzonderlijke droogteperiodes worden de bossen uit voorzorg afgesloten voor wandelaars. Zo wil men een bosbrand voorkomen. Je weet toch dat hij bluft. Zijn ouders rijden heus niet met een Porsche en zijn oudere broer woont echt niet in Monaco. Wat loop je te ijsberen? Zit je iets dwars? Een ticket voor het optreden van die Britse band is allesbehalve goedkoop. Die journalist schrijft echt over alles, behalve sport.

de coffeeshop

de pumps (mv.) uit voorzorg

bluffen

ijsberen allesbehalve

Toen het meisje te horen kreeg dat ze niet meer op de glijbaan mocht, keek ze beteuterd. Als het elftal de ﬁnale haalt, krijgt elke speler nog een bonus. Als je de goulash pittig wilt maken, voeg je er nog een rood pepertje aan toe. Als de leraar met moeilijke begrippen goochelt, hebben vele leerlingen het moeilijk om bij de les te blijven.

de bonus de goulash bij de les blijven / brengen

De gasten verorberden gretig de verse soep. beteuterd

gretig

voor niets terugdeinzen

terugdeinzen

alles, maar niet ...

helemaal niet

rusteloos heen en weer lopen

opscheppen, de situatie beter voorstellen dan ze is

om te voorkomen dat iets fout gaat

schoenen met hoge hak

zaak waar je softdrugs kunt kopen

diepbedroefd

somber

papieren zakdoekje

1 ALLES OF NIETS

(doen) opletten, op de hoogte brengen

vleesgerecht uit Hongarije

extraatje

teleurgesteld en verbaasd tegelijk

sterk verlangend naar

Als ik oog in oog stond met een bruine beer zou achteruitgaan ik vast en zeker terugdeinzen. Als je alle attracties op de kermis wilt doen, mag je ook bij de XXL die je 50 meter hoog de lucht in (ﬁguurlijk) bang zijn voor slingert niet terugdeinzen. Terroristen deinzen nergens voor terug. tot alles in staat zijn

De molen biedt al jaren een troosteloze aanblik. Dat zal zo blijven als de gemeente de restauratie ervan blijft uitstellen. De kapitein keek troosteloos toe hoe zijn schip, dat door een aanvaring lek geslagen was, langzaam zonk.

troosteloos

alles, behalve

Mijn tante was zo geëmotioneerd dat ze het ene tissue na het andere nodig had om haar tranen te deppen.

de/het tissue

2 Hoe kon je dat uit het fragment aﬂeiden?

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Hoe? Waarom? ... ) en op die vragen wil je natuurlijk een antwoord.

Het verhaal heeft zo een verrassende en spannende opbouw. Je stelt je als lezer vragen (Wat?

6 Waarom kiest een auteur deze techniek voor zijn verhaal?

5 Filmmakers hanteren ook die techniek van terugverwijzing / vooruitwijzing. Een passage waarin teruggegaan wordt naar het verleden, noemen we ook een ﬂashback / ﬂashforward. 4

oom Walter

Melle

oom Walter

Melle

oom Walter

Melle

Yeah, baby! Goed bezig, topgozert! All in! All in! Deze heb je zeker, baby! All in. Ja!

1 ALLES OF NIETS

Wat is de reactie van oom Walter wanneer hij ontdekt dat Melle ‘speelt’? Schrijf een dialoog tussen oom Walter en Melle. Persoonlijk antwoord.

‘t Is maar voor één keertje ...

Proberen mag ...

Dit fragment is een grote terugblik / vooruitblik op wat zich afspeelde / wat er zal gebeuren.

Waarom zou ik de gratis bonussen niet opspelen?

3 Op welke manieren praat hij zichzelf goed?

Hij noemt zich ‘een kleinere haai’; dat betekent dat hij wel ervaring heeft.

Hij is niet weg te slaan van de pokersites. Hij verliest zichzelf in het spel.

3 Het verhaal wordt daarom niet / wel in volgorde van gebeuren verteld. Het verhaal is dus niet / wel chronologisch opgebouwd.

In dit fragment is oom Walter nog niet verdwenen.

2 Dat kun je hieruit aﬂeiden: de titel van het fragment.

Deze gebeurtenissen in het verhaal speelden zich eerder / na de vorige feiten af.

Welk probleem heeft Melle? Hij is verslaafd aan poker.

Opdracht 6

Opdracht 5 Schrap wat niet past en vul aan.

FOCUS

Nadat ze haar vest had uitgedaan, plofte Cecilia met een diepe zucht neer op de zwarte bank.

Dit is een deel van het werkwoordelijk gezegde. Welk woord hoort er nog bij? neer We noemen dit een adpv: afgescheiden deel van de pv.

Waar doet ze dat? op de zwarte bank

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Een zin bestaat uit verschillende zinsdelen. Die vinden we door de juiste vragen te stellen. We gaan hier dieper op in op p. 121.

8 De zinsdelen in vragen 5, 6 en 7 zijn allemaal bepalingen

6 Hoe doet ze dat? met een diepe zucht

nadat ze haar vest had uitgedaan

5 Wanneer ploft Cecilia neer?

3 Markeer nu de persoonsvorm (pv).

in de zin.

Over wie of waarover wordt iets gezegd in deze zin? over Cecilia

2 Dat is het onderwerp

Opdracht 8

1.2 FOCUS op … zinsdelen

Persoonlijk antwoord.

2 Welk voorwerp zal nog een belangrijke rol spelen in het verhaal? Op welke manier?

Persoonlijk antwoord.

Opdracht 7 1 Wat denk je dat er verder zal gebeuren in het verhaal?

KENNIS

Spanningstechnieken

1 ALLES OF NIETS

Om de nieuwsgierigheid van de lezer te prikkelen of om het spannend(er) te maken, kan hij ook beginnen met een vreemde situatie en daarna de voorafgaande gebeurtenis(sen) weergeven. Die passage waarin teruggekeerd wordt naar iets wat vroeger gebeurd is, heet een terugverwijzing. Het Engelse woord daarvoor – dat je zeker kent uit de ﬁlmwereld – is ﬂashback.

Een auteur kan ervoor kiezen de gebeurtenissen weer te geven zoals ze zich in werkelijkheid hebben voorgedaan, dat wil zeggen in chronologische volgorde.

Dit heb je geleerd:

Persoonlijk antwoord.

2 Zou je het boek willen lezen? Waarom (niet)?

Persoonlijk antwoord.

herkenbaar – uit de eigen leefwereld – eigentijds – realistisch – probleemverhaal – aangepast taalgebruik – vlot geschreven – humor – spannend – verrassend …

Opdracht 10 1 Spreek je waardering voor de fragmenten uit door de sterren in te kleuren: Licht je keuze kort toe. Maak eventueel gebruik van deze woorden:

Bekijk nog eens goed de kenniskoffer op p. 20-21. De bijbehorende taaloefeningen waarmee je aan de slag kunt, vind je op p. 107 e.v.

staat.

, was hij echt tot alles in

, maar ik had het idee dat hij het deze keer meende.

En echt, Melle, schatje, toen hij jou daar zo zag ijsberen

Mammoet kan weleens bluffen

Opdracht 9 Welke tekenende woorden uit de tekst ontbreken? Kun je ze verklaren en zelf gebruiken?

soorten woorden

FOCUS

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

‘Roem’, zegt pap. ‘Goed, wat bedoelen we met roem, hm?’ Ik bedoel Shakespeare. Dat silhouet van hem met zijn parmantige baardje, ganzenveer in de hand, stond voor op al zijn toneelstukken op school. Hij bedacht honderden nieuwe woorden en nu, eeuwen later, weet iedereen nog wie hij was. Hij leefde vóór de auto’s en vliegtuigen, revolvers, bommen en milieuvervuiling. Vóór de pennen. Koningin Elizabeth I zat op de troon toen hij schreef. Zij was ook beroemd, niet alleen omdat ze de dochter van Hendrik VIII was, maar ook vanwege de aardappels, de Armada*, de tabak en omdat ze zo slim was. Dan is Marilyn er nog. Elvis. Zelfs hedendaagse iconen als Madonna zullen in de herinnering voortleven. Take That is weer op tournee en de kaartjes waren in een fractie van een seconde weg. Ze hebben kraaienpootjes en Robbie doet niet eens mee, maar toch willen de mensen een stukje van ze hebben. Dat soort roem bedoel ik. Ik wil dat iedereen op de wereld ophoudt met waarmee hij bezig is en persoonlijk afscheid van me komt nemen als ik doodga. Wat is er verder nog voor roem? ‘Wat versta jij onder roem, pap?’ Hij denkt even na en zegt dan: ‘Iets van jezelf achterlaten, denk ik.’ Ik denk aan Zoey en haar kindje. Het groeit en groeit. ‘Oké’, zegt pap. ‘Hier is het.’ Ik weet niet precies wat ‘het’ is. Het lijkt op een bibliotheek, zo’n vierkante blokkendoos met veel ramen en een eigen parkeerterrein met een gereserveerde plaats voor de directeur. We parkeren op een plek voor gehandicapten.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* de Armada: In het jaar 1588, tijdens de Spaans-Engelse Oorlog (1585-1604), probeerde de Spaanse koning Filips II met zijn Armada Engeland binnen te vallen (armada is Spaans voor ‘gewapende’ vloot).

Tessa (16) weet dat ze nog maar een paar maanden te leven heeft. Voor ze doodgaat, wil ze absoluut nog enkele dingen doen. Beroemd worden, bijvoorbeeld.

Fragment uit Voor ik doodga – Jenny Downham 1

2.1 Voor ik doodga

De ﬁlm Voor ik doodga is gebaseerd op het boek Before I Die van Jenny Downham. Bekijk de trailer via focus.deboeck.com en lees daarna het fragment.

KIJKEN

2 Wat had je gedacht?

2 WAT HAD JE GEDACHT?

De vrouw aan de intercom wil weten voor wie we komen. Pap ﬂuistert, maar ze verstaat hem niet, dus moet hij het nog eens zeggen, harder. ‘Richard Green’, zegt hij met een zijdelingse blik op mij. ‘Richard Green?’, vraag ik. Hij knikt voldaan. ‘Een van de accountants met wie ik vroeger werkte kent hem.’ ‘En dat is belangrijk omdat ...?’ ‘Omdat hij je wil interviewen.’ Ik aarzel op de drempel. ‘Een interview? Op de radio? Maar dan kan iedereen me horen!’ ‘Dat is toch het idee?’ ‘Waar zou ik over geïnterviewd moeten worden?’ Dan bloost hij. Dan beseft hij misschien dat dit het slechtste idee is dat hij ooit heeft gehad, want het enige wat mij bijzonder maakt, is mijn ziekte. Als die er niet was, zat ik nu op school of lag ik te pitten. Misschien zou ik bij Zoey zijn en de Rennies voor haar uit het medicijnkastje pakken. Misschien zou ik in Adams armen liggen. De receptioniste doet alsof het allemaal dik in orde is. Ze vraagt onze namen en geeft ons allebei een sticker, die we gehoorzaam op onze jas plakken terwijl zij vertelt dat de producer zo bij ons komt. ‘Ga zitten’, zegt ze en ze wijst naar een rij stoelen aan de andere kant van de ontvangsthal. ‘Je hoeft niets te zeggen’, zegt pap als we gaan zitten. ‘Ik wil ook wel alleen gaan, als je dat liever hebt, dan kun jij hier wachten.’ ‘Waar zou je het over willen hebben?’ Hij schokschoudert. ‘Het tekort aan afdelingen voor tieners met kanker, het tekort aan subsidies voor alternatieve geneeswijzen, het feit dat jouw dieet niet door de verzekering wordt vergoed. Ik kan uren doorgaan, godbetert. Het is mijn specialisatie.’ ‘Geld inzamelen? Ik wil niet beroemd worden omdat ik wat geld heb ingezameld! Ik wil beroemd worden omdat ik ongelooﬂijk ben! Ik wil het soort roem dat zonder achternaam kan. Iconische roem. Heb je daar ooit van gehoord?’ Hij kijkt me met glanzende ogen aan. ‘Hoe wilde je dat precies voor elkaar krijgen?’ De waterautomaat borrelt en druppelt naast ons. Ik ben misselijk. Ik denk aan Zoey. Ik denk aan haar kind, dat al zijn nagels al heeft – piepkleine paardenbloemnageltjes. ‘Zal ik tegen de receptioniste zeggen dat het niet doorgaat?’, vraagt pap. ‘Ik wil niet dat je later zegt dat ik je heb gedwongen.’ Ik heb een heel klein beetje medelijden met hem, zoals hij daar als een schooljongen met zijn schoenen over de vloer zit te schuiven. Wat schieten we elke dag toch kilometers naast ons doel. ‘Nee, pap, je hoeft het niet af te zeggen.’ ‘Dus je gaat mee?’ ‘Ik ga mee.’ Hij geeft een kneepje in mijn hand. ‘Geweldig, Tess.’ Een vrouw komt de trap naar de ontvangsthal op. Ze loopt doelbewust naar ons toe en schudt pap hartelijk de hand. ‘Wij hebben elkaar al door de telefoon gesproken’, zegt ze. ‘Ja.’ ‘En dit moet Tessa zijn.’ ‘Dat ben ik!’ Ze steekt haar hand naar me uit, maar ik neem hem niet aan. Ik doe alsof ik mijn armen niet kan bewegen. Misschien denkt ze dat het bij mijn ziekte hoort. Haar ogen glijden meewarig over mijn jas, sjaal en hoed. Mogelijk weet ze dat het vandaag niet zó koud is buiten. ‘Er is geen lift’, zegt ze. ‘Kun je de trap af komen?’ ‘Dat lukt wel’, zegt pap. Ze kijkt opgelucht. ‘Richard verheugt zich er erg op u te ontmoeten.’

Terwijl we de trap naar de studio af lopen, ﬂirt de vrouw met pap. Het komt in me op dat zijn onbeholpen beschermingsdrang ten opzichte van mij aantrekkelijk zou kunnen zijn voor vrouwen. Ze worden erdoor op het idee gebracht dat ze hem willen redden. Van mij. Van al dat lijden. ‘Het interview wordt live uitgezonden’, vertelt ze. Bij de deur van de studio zegt ze zacht: ‘Ziet u dat rode lampje? Dat betekent dat Richard in de uitzending zit en dat we niet naar binnen mogen. Zo meteen zet hij muziek op en dan springt het lichtje op groen.’ Ze zegt het alsof ze verwacht dat we nu onder de indruk zijn. ‘Waar zal Richard het over hebben?’, vraag ik. ‘Gewoon over een meisje dat doodgaat en alles, of heeft hij iets origineels bedacht?’ ‘Pardon?’ De glimlach glipt van haar gezicht; ze kijkt ongerust naar pap, zoekend naar geruststelling. Bespeurt ze een zweempje vijandigheid in de lucht? ‘Maar weinig ziekenhuizen hebben een afdeling voor tieners met kanker’, zegt pap snel. ‘Als we de mensen daar alleen maar bewust van zouden kunnen maken, zou het al fantastisch zijn.’ Het rode lampje springt op groen. ‘Nu zijn jullie!’, zegt de producer en ze houdt de deur voor ons open. ‘Tessa Scott en haar vader’, kondigt ze aan. Het klinkt alsof we komen eten, alsof we op een bal zijn, maar Richard Green is geen prins. Hij hijst zich een stukje uit zijn stoel en biedt ons een voor een zijn vlezige hand aan. Zijn hand is zweterig, alsof hij eens uitgewrongen moet worden. Hij zakt met piepende longen terug in zijn stoel. Hij stinkt naar sigaretten. Hij rommelt in papieren. ‘Ga toch zitten’, zegt hij tegen ons. ‘Ik stel jullie voor en dan steken we meteen van wal.’ Ik keek tussen de middag altijd naar het journaal met Richard Green. Een verpleegster in het ziekenhuis viel op hem. Nu begrijp ik waarom hij is gedegradeerd naar de radio. ‘Oké’, zegt hij. ‘Daar gaan we. Doe zo naturel mogelijk. Het wordt heel informeel.’ Hij brengt zijn gezicht naar de microfoon. ‘Vandaag heb ik de eer een heel moedige jongedame in de studio te mogen ontvangen: Tessa Scott.’ Mijn hart begint te bonzen als hij mijn naam zegt. Zou Adam luisteren? Of Zoey? Ze zou op bed naar de radio kunnen liggen luisteren. Misselijk. Half in slaap. ‘Tessa leeft al vier jaar met leukemie en ze is hier vandaag met haar vader om over die ervaring te vertellen.’ Pap leunt naar voren en Richard, die misschien ziet hoe gretig hij is, stelt hem de eerste vraag. ‘Wanneer merkte u dat Tessa ziek was?’, vraagt Richard. Pap vindt het geweldig. Hij praat over het griepje dat weken aanhield en maar niet over leek te gaan. Hij vertelt dat onze huisarts de oorzaak niet meteen kon vinden omdat leukemie zo zeldzaam is. ‘We ontdekten kneuzingen’, vertelt hij. ‘Bloeduitstortingen op haar rug ten gevolge van het afsterven van bloedplaatjes.’ Pap is een held. Hij vertelt dat hij zijn baan als ﬁnancieel adviseur heeft moeten opgeven, hoe ons leven plaats moest maken voor ziekenhuizen en behandelingen. ‘Kanker is geen lokale aandoening,’ zegt hij, ‘maar een ziekte van het hele lichaam. Toen Tess eenmaal had besloten de agressiefste behandelingen te staken, hebben we thuis voor een holistische aanpak* gekozen. Ze volgt een speciaal dieet. Het is duur, maar ik ben er sterk van overtuigd dat niet het voedsel in je leven gezondheid brengt, maar dat het om het leven in je voedsel gaat.’ Ik sla er steil van achterover. Wil hij dat er mensen gaan bellen die geld aanbieden voor biologische groenten? Richard wendt zich met een ernstig gezicht tot mij. ‘Heb je besloten de behandelingen te staken, Tessa? Dat lijkt me een heel zware beslissing voor iemand van zestien.’ Ik heb een droge keel. ‘Niet echt.’ Hij knikt alsof hij meer verwacht. Ik kijk naar pap, die me een knipoog geeft. ‘Chemo rekt je leven,’ zeg ik, ‘maar je gaat je er heel beroerd door voelen. Ik kreeg zware behandelingen en ik wist dat ik meer zou kunnen als ik ermee stopte.’

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* holistische aanpak: geneeswijze die niet alleen op het lichaam gericht is, maar op de hele mens

115

110

105

100

* de no-claim: korting die iemand krijgt wanneer hij/zij geen schade heeft gehad

165

160

155

150

145

140

135

130

125

120

2 WAT HAD JE GEDACHT?

DOWNHAM, J., Voor ik doodga, Mouria, Amsterdam, 2008.

‘Je vader zegt dat je beroemd wilt worden’, zegt Richard. ‘Daarom wilde je vandaag toch op de radio komen? Om je vijftien minuten roem te pakken?’ Zoals hij het zegt, ben ik net zo’n zielig meisje dat een advertentie in de plaatselijke krant heeft gezet omdat ze bruidsmeisje voor iemand wil zijn, maar geen bruiden kent. Zoals hij het zegt, ben ik een trut. Ik haal diep adem. ‘Ik heb een lijst gemaakt van dingen die ik voor mijn dood wil doen. Beroemd worden staat er ook op.’ Richards ogen lichten op. Als journalist heeft hij een neus voor goede verhalen. ‘Je vader heeft niets over een lijstje gezegd.’ ‘Nee, omdat de meeste dingen die erop staan, verboden zijn.’ Toen hij met pap praatte, sliep hij zo ongeveer, maar nu zit hij op het puntje van zijn stoel. ‘O ja? Zoals?’ ‘Nou, ik heb de auto van mijn vader gepakt en toen ben ik een dagje gaan rijden zonder verzekering of rijbewijs.’ ‘Ha, ha’, grinnikt Richard. ‘Daar gaat uw no-claim*, meneer Scott!’ Hij geeft pap een porretje om duidelijk te maken dat hij het niet kwaad bedoelt, maar pap kijkt alleen maar verdwaasd. Ik voel schuldgevoel opkomen en moet mijn blik afwenden. ‘Ik heb ook een dag ja gezegd op alles wat me werd gevraagd.’ ‘En toen?’ ‘Ik ben in het kanaal beland.’ ‘Er is zo’n soort reclamespotje’, zegt Richard. ‘Had je het idee daarvandaan?’ ‘Nee.’ ‘Ze heeft bijna haar nek gebroken achter op een motor’, onderbreekt pap ons. Hij wil dat we weer veilig terrein opzoeken, maar dit was zijn idee en hij kan nu niet meer terug. ‘Ik ben bijna gearresteerd voor winkeldiefstal. Ik wilde op één dag zo vaak mogelijk de wet overtreden.’ Richard begint een beetje geagiteerd te raken. ‘Dan was de seks er nog.’ ‘Aha.’ ‘En de drugs ...’ ‘En rock-’n-roll!’, zegt Richard luchtig in de microfoon. ‘Ik heb weleens gehoord dat de wetenschap dat je een dodelijke ziekte hebt, ertoe kan leiden dat je de zaken op een rijtje zet, dat je alles afmaakt wat nog was blijven liggen. Ik denk dat u het met me eens zult zijn, luisteraars, dat deze jongedame het leven bij de horens heeft gevat.’ We worden er zonder plichtplegingen uit gezet. Ik ben bang dat pap me de les gaat lezen, maar dat doet hij niet. We lopen langzaam de trap op. Ik ben uitgeput. ‘Er zouden mensen geld kunnen geven’, zegt pap. ‘Het is vaker voorgekomen. Misschien willen ze je helpen.’ Mijn lievelingsstuk van Shakespeare is Macbeth. Wanneer Macbeth de koning vermoordt, gebeuren er allemaal vreemde dingen in het land. Uilen schreeuwen, krekels huilen. Er is niet genoeg water in de zee om al het bloed weg te spoelen. ‘Als we genoeg geld krijgen, kun je naar dat onderzoeksinstituut in Amerika.’ ‘Het is geen kwestie van geld, pap.’ ‘Jawel! Zonder hulp kunnen we het ons met geen mogelijkheid veroorloven, en ze hebben wat succes geboekt met hun programma om het immuunsysteem op te bouwen.’ Ik pak de trapleuning vast. Hij is van plastic, glimmend en glad. ‘Ik wil dat je ophoudt, pap.’ ‘Waarmee?’ ‘Met doen alsof ik beter word.’

KENNIS

Harry Potter is wereldwijd een icoon. Vele kinderen lezen de boeken en willen zijn voorbeeld volgen.

Om de kraaienpootjes tegen te gaan, gebruikt mijn mama elke morgen een dagcrème.

De accountant helpt mijn grootvader met het invullen van zijn belastingsaangifte.

De band heeft al een manager, maar zoekt nog een producer die de ﬁnanciën en alle technische afspraken kan regelen.

Bijna een op de vijf Belgen bestrijdt pijn met een alternatieve geneeswijze zoals bv. homeopathie.

Toen mijn vriendin hoorde dat ik geen vlees meer mag eten, bekeek ze me meewarig.

De student die de zwaargewonde vrouw moest onhandig, klungelig reanimeren, reageerde nogal onbeholpen omdat hij nerveus was.

De proefpersoon ontdekte een zweempje vanille in de geur van het drankje.

De leerlingen die als eersten mochten optreden, waren gehaast om van wal te steken.

Welke activiteiten kun je tussen de middag doen?

Het elftal, dat geen enkele match kon winnen dit seizoen, degradeert onvermijdelijk naar 2de nationale.

de icoon

de kraaienpootjes

de accountant

de producer

de alternatieve geneeswijze

meewarig

onbeholpen

het zweempje ...

van wal steken

tussen de middag

degraderen

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

De zwanen zwommen parmantig tussen de eenden.

parmantig

naar een lagere rang of klasse moeten terugkeren

(ongeveer) de tijd tussen 12 en 14 uur

beginnen

vleugje, tikkeltje

met een beetje medelijden

geneeswijze zoals homeopathie of acupunctuur, waarbij de artsen van andere principes uitgaan dan de gewone artsen

zakelijke en technische leider in de muziek-, theater-, ﬁlm-, radiowereld

wie de boekhouding en administratie van een bedrijf of instelling voor zijn/haar rekening neemt

rimpeltjes bij de ooghoek

voorbeeldﬁguur

trots en deftig

omtrek

Tijdens de winter is een boom te herkennen aan zijn schors en silhouet.

de/het silhouet

bekendheid en bewondering die je van vele mensen krijgt

Prijzen zijn er met die wedstrijd niet te winnen, maar je verdient wel eeuwige roem.

de roem

Woorden uit de tekst Voor ik doodga formeel

Als je immuunsysteem onvoldoende of slecht reageert, word je ziek.

het immuunsysteem

Stel je werk niet uit, vat de koe bij de horens!

de koe (stier) bij de horens vatten (pakken)

Mijn oma laat zich door niemand de les lezen. Een koppige dame!

Als de brandweerlui de wespen met een bedwelmend product te lijf gaan, kunnen die heel geagiteerd reageren.

geagiteerd

iemand de les lezen

Ik sloeg bijna steil achterover toen ik de slechte resultaten op mijn rapport zag.

Onder lokale verdoving verwijderde de arts het gezwel. De alarmdrempel van 240 microgram /m³ ozon werd lokaal net overschreden.

lokaal

ergens steil van achterover slaan

De gemeente heeft een vacature voor een nieuwe ﬁnancieel adviseur die het huidige team moet versterken.

Ben je tussen de 18 en 65 en kerngezond, dan mag je in België bloed, plasma of bloedplaatjes geven.

De ambassadeur van de VS in ons land bezocht de tentoonstelling van de bekende schilder Picasso. Niemand was vooraf op de hoogte van zijn informeel bezoek. De president ondertekende formeel het nieuwe akkoord.

de ﬁnancieel adviseur

de bloedplaatjes

informeel

2 WAT HAD JE GEDACHT?

natuurlijk afweermechanisme van het lichaam

streng berispen

de zaak ﬂink aanpakken

onrustig, zenuwachtig

heel verbaasd over iets zijn

plaatselijk

op één bepaalde plaats in het lichaam

wie mensen raad geeft wat betreft leningen, verzekeringen, beleggingen ...

ronde of ovale plaatjes in het bloed die een rol spelen bij het stollen van het bloed

officieel, zoals het eigenlijk hoort

niet officieel, maar losjes, als goede vrienden

Angelina Jolie

Barack Obama

Johnny Depp

Shakespeare

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Eden Hazard

koningin Elizabeth I

Malala Yousafzai

Elvis Presley

Maria Sharapova

Eden Hazard – Angelina Jolie – koningin Elizabeth I – Maria Sharapova – Johnny Depp – Shakespeare – Elvis Presley – Barack Obama – Malala Yousafzai

Kies uit:

Opdracht 1 Welke personen vindt Tessa echte beroemdheden? Herken je ze? Vink ze dan aan. Herken je ook de andere beroemdheden?

Een inleiding en een slot zijn niet nodig. Zorg wel voor een goede titel en nummer de items.

Denk na over de zinsbouw. Wissel af. Bouw goede, korte zinnen.

Denk na over de inhoud. Een woordspin of een mindmap kan je op weg zetten.

Hoe pak je het aan?

Voorbereiden

Schrijf je kladwerk netjes over op een takenblad of gebruik het schrijfkader op de volgende pagina.

Hoe werk je alles af?

Raadpleeg als je twijfelt een woordenboek.

2 WAT HAD JE GEDACHT?

Heb je op de spelling gelet? Waar let je de volgende keer op? Controleer de spelling (hoofdletters, leestekens).

Geef bij elk item wat meer informatie of een motivatie.

Heb je de opdracht uitgevoerd zoals gevraagd? Gebruik in je zinnen tekenende woorden.

Maak een lijstje met tien dingen die je graag nog zou doen voor je sterft.

Denk hierover na

Reﬂecteren

NA het schrijven

Tijdens het schrijven

Uitvoeren

TIJDENS het schrijven

Wat moet je doen?

Oriënteren

VOOR het schrijven

Een todolijst maken

2 Jouw beurt! Stel dat jij in Tessa’s situatie bent en een todolijst zou maken. Zouden ‘beroemd worden’ en verboden zaken ook op je lijstje staan? Of ga jij voor een party, een luchtdoop, een wereldreis ...?

• Drugs nemen.

• Seks hebben.

• Op één dag zo veel mogelijk de wet overtreden.

• Op alles ja zeggen.

• Met de auto rijden (zonder rijbewijs en verzekering).

Opdracht 2 1 Een van de puntjes op Tessa’s lijst is ‘beroemd worden’. Welke andere dingen wil/wou ze voor haar dood nog doen?

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Superemotionele ﬁlm, echt een aanrader voor een vrouwenavondje!!

johannabraders 30 januari 2015

Voor ik doodga

Opdracht 3 Persoonlijk antwoord. Lees de reviews over de ﬁlm.

10 Ten slotte ...

6 Vervolgens ...

3 Ook ...

2 Ik droom ervan ...

1 Op nummer 1 in mijn lijst staat:

Titel:

Schrijfkader

zou ik mijn leven geven.

Ik raad dit product aan

Mooi maar triest verhaal

Nee, want …

2 Wil je de ﬁlm bekijken? Ja, want …

Nee, want …

1 Komt het boek op jouw leeslijst? Ja, want …

Voor ik doodga Dit is echt een ﬁlm met een boodschap. We zien Tessa Scott (Fanning) die te horen krijgt dat ze kanker heeft. Tessa is nog erg jong: ze is erg kwaad op haar ziekte en sluit daardoor veel mensen buiten. Ze besluit een lijst te maken met alle dingen die ze nog wil doen. Hiervoor krijgt ze hulp van haar buurjongen. Ondanks het zware onderwerp kon ik op sommige momenten mijn aandacht er toch niet helemaal bij houden. Kortom: dit is een ﬁlm die je mee moet nemen.

KimVN 16 oktober 2015

Zeer mooie film. De film loopt gelijk met het boek. Ik vind het verhaal erg mooi verteld en in de film ook goed geacteerd. De film gaat alleen niet echt in op de personages en hoe ze zijn. Verder een erg mooie film. Pluspunten: mooi gefilmd, pakkend verhaal, goed geacteerd. Minpunten: vlakke personages.

mela2494 25 juni 2015

Prachtig!

2 WAT HAD JE GEDACHT?

FOCUS

kraaienpootjes

Welk tekenend woord kun je gebruiken om de rimpeltjes bij het oog te benoemen?

Markeer in dit fragment drie zelfstandige naamwoorden met een gele kleur.

Tessa (16) weet dat ze nog maar een paar maanden te leven heeft. Voor ze doodgaat, wil ze absoluut nog enkele dingen doen.

ze?

voor?

voorzetsel

persoonlijk voornaamwoord

telwoord

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

We gaan hier dieper op in op p. 134.

16?

Welk woord is:

3 Vorig jaar leerde je nog enkele woordsoorten kennen: telwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, voorzetsels, voornaamwoorden …

2 Markeer de werkwoorden met een groene kleur.

Opdracht 5

2.2 FOCUS op ... soorten woorden

Bekijk nog eens goed de kenniskoffer op p. 30-31. Op p. 113 maken we taaloefeningen met die woorden.

van wal steken

3 En welke uitdrukking kun je gebruiken i.p.v. ergens mee beginnen?

de koe (stier) bij de horens vatten (pakken)

2 Hoe kun je met een uitdrukking zeggen dat je iets niet wilt uitstellen, dat je de zaak onmiddellijk wilt aanpakken?

Opdracht 4 Met tekenende woorden en uitdrukkingen kun je je taal kleurrijker maken.

3 Wil je je mening over het boek delen met de klas? Schrijf je reactie over op een van de kaartjes die je van je leerkracht krijgt. Hang het kaartje aan het prikbord in je klas. Misschien bezorg je iemand wel een goede leestip.

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

Controle

3 PUUR LEESPLEZIER

Wat lever je in als de opdrachten afgewerkt zijn en wat zal de leerkracht beoordelen? De leerkracht beoordeelt de presentatie van het onderwerp en standpunt(en) (opdracht 2/4/5) of de beschrijving (opdracht 3). Lever ook het ingevulde Evaluatieformulier BZL op p. 43-44 in.

Werk je alleen of in groep? Opdracht 1 – individueel Opdracht 2 / 3 / 4 / 5 – groepswerk Opdracht 6 – individueel

Hoelang kun je aan de opdrachten werken? Houd de klok in de gaten! De opdracht die je van je leerkracht krijgt, moet afgewerkt zijn tegen het einde van het lesuur. In een tweede les kunnen de onderwerpen en standpunten van de groepjes én de beschrijvingen voorgesteld worden. Timing

Aantal leerlingen

Wat heb je nodig tijdens deze lessen? pc schrijfgerei p. 37 tot p. 44

Wat is je opdracht? Wat wordt er van jou verwacht? Lees aandachtig. Je leest een fragment uit Boy 7. Daarna voer je met je groepje een opdracht uit die de leerkracht je toekent.

Materiaal

Opdracht

KIJKEN

3 Puur leesplezier

BZL //

Zonder parachute uit een vliegtuig geduwd worden. Met een rotvaart in een auto rondscheuren, die je met geen mogelijkheid kunt besturen. In het diepe gegooid worden, terwijl je nooit zwemmen hebt geleerd. In een vreemde stad verdwalen en aan niemand de weg kunnen vragen omdat iedereen Japans spreekt. Zo voelde het, maar dat dan allemaal tegelijk. Ik wist niet wie ik was, waar ik was en hoe ik op deze verlaten plek terecht was gekomen. Mijn kop deed barstens zeer, dat wist ik wel. Het was alsof iemand er met een hamer alle herinneringen uit had geslagen – en hoe hard ik het ook probeerde, ik kon ze niet meer terugvinden. Alles was ineens volkomen onzeker, geheimtaal en niet te vertrouwen. Ik was er wel, maar toch ook niet en dat gaf een behoorlijk creepy gevoel. Meer dan creepy. Eerlijk gezegd deed ik het bijna in mijn broek – een jeans met rafelige broekspijpen die me ook al niet bekend voorkwam – van angst. Ik verlangde naar een veilige plek, een bed of desnoods een hol, waar ik in weg zou kunnen kruipen, maar er was niets beschuttends te vinden op deze uitgestrekte, gele grasvlakte. Geen huis, geen boerderij, zelfs geen schuurtje. Alleen een eindeloze asfaltweg die het kale landschap doormidden spleet. De lucht erboven leek vloeibaar door de hitte. Ikzelf trouwens ook. Mijn blouse – complete stranger nummertje zoveel – plakte aan mijn kletsnatte rug. Er zat een scheur in de mouw en de huid eronder was geschaafd. Had ik soms een ongeluk gehad? Was ik op mijn hoofd gevallen en door de klap mijn geheugen

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

kwijtgeraakt? Ik tuurde om me heen. Maar nergens zag ik een gecrashte scooter of een over de kop geslagen auto – alsof ik als Icarus met gesmolten vleugels uit de lucht was komen vallen. Icarus, die kende ik blijkbaar wel. Ik had liever geweten hoe ik zelf heette. Als ik mijn naam eenmaal terug had, dan kwam de rest vanzelf ook … Wacht! Koortsachtig groef ik met mijn handen in de zakken van mijn spijkerbroek. Ik tastte mijn blouse af, voelde in het minizakje op de borst. Leeg. Geen identiteitsbewijs, geen boodschappenbriefje, helemaal niks. Mijn ooghoeken jeukten en mijn gedachten sloegen op hol. Dit was een grap. Zo meteen zou er een candid-cameraman uit het gras omhoogspringen en grijnzend ‘Gotcha!’ roepen. Of misschien was ik niet echt, bestond ik alleen in het hoofd van een of andere fantast. Of nog erger: ik was zelf gek geworden. Ik boog mijn hoofd en duwde mijn vuisten tegen de opkomende tranen. Dit kon niet waar zijn. Ik droomde en zou dadelijk wakker worden. Maar toen ik weer opkeek, zat ik nog steeds op dezelfde plek in de snoeihete zon. Ik besefte dat ik twee keuzes had: hier levend verbranden of hulp zoeken. Ik koos voor het laatste. Zodra ik probeerde op te staan, zakte ik door mijn enkel en plofte weer neer. De kloppende pijn benam me bijna de adem. Ik maakte mijn veters los en schoof mijn sok – een donkerblauwe met een 7 erop, die ook al geen bellen deed rinkelen – omlaag. De enkel was dik en gezwollen. Aangezien er geen arts in de buurt was, pakte ik hem weer in en trok de veters zo strak mogelijk aan. Hopelijk gaven de bergschoenen – nooit

FRAGMENT UIT BOY 7 – MIRJAM MOUS

Lees het beginfragment uit Boy 7. Ben je klaar, dan geef je de leerkracht een teken. Hij/zij vertelt je welke opdracht je nu krijgt (2-3-4-5) om in een groepje uit te werken.

Opdracht 1 Individueel Een jongen komt bij bewustzijn op een droge grasvlakte. Het is snikheet en hij weet niet waar hij is, hoe hij op die plaats terechtgekomen is, hoe hij heet …

BZL // eerder gezien, maar ze zagen er gebruikt uit en pasten precies – genoeg steun om te kunnen lopen. 80 Voor de tweede keer ging ik staan, ditmaal voorzichtiger. Ik deed een paar passen. Het voelde niet prettig, maar ik bleef tenminste overeind. En nu? Op een lift kon je hier waarschijnlijk lang wachten. Lopen was ook geen optie, met dat 85 rotbeen kwam ik niet ver. Had ik maar een mobieltje … Mijn adem stokte. Boven het gele gras stak een groene molshoop uit. Een rugzak! Van mij? Ik vergat mijn enkel en haastte me met een 90 bonkend hart naar het onwezenlijke groene ding voordat het – ik was nergens meer zeker van – ineens zou verdwijnen. Hebbes. Vol verwachting tilde ik de rugzak op aan het 95 hengsel en klemde hem tegen mijn buik. Mijn vingers trilden zo erg dat ik de sluiting bijna niet loskreeg. Ja, een klikje! Ik hield de tas ondersteboven en liet het spullen regenen. Een flesje tolde voor mijn 100 voeten. Water! Ik merkte ineens hoe dorstig ik was. Ongeduldig draaide ik de dop los en klokte de inhoud naar binnen. Pas toen het flesje halfleeg was, bedacht ik dat ik het beter rustig aan kon doen. Wie weet hoe lang het nog zou duren voordat … 105 Niet aan denken! Ik plantte het flesje naast me en veegde met de rug van mijn hand de druppels van mijn mond. Met samengeknepen ogen bekeek ik de andere schatten die de tas had uitgespuwd. Een lichtblauwe pyjama en 110 een boxershort. Een tandenborstel en een tube tandpasta. Dingen die je meenam als je ergens ging logeren. Was ik op doorreis? Waar had ik de afgelopen nacht geslapen? Geen idee. De

BZL //

145

140

135

130

125

120

115

3 PUUR LEESPLEZIER

MOUS, M., Boy 7, Van Holkema & Warendorf, Houten, 2009, p. 7-11.

paniek kroop weer als een krab naar mijn keel. Ik probeerde het te negeren door me op de inhoud van mijn tas te focussen. Een rolletje bankbiljetten – ik nam niet de moeite om ze te tellen en propte ze in mijn broekzak. De baseballcap was een lot uit de loterij; zodra ik hem op mijn gloeiende kop zette, gaf de klep mijn ogen schaduw en rust. Verder lagen er een foto van een of ander groot grijs gebouw en een bestellijst van de Pizza Hut in het gras. Volkomen nutteloos in de onbewoonde wereld. Het was niet eerlijk. Waarom moest mij dit overkomen? In mijn hoofd wipte een dekseltje open. Een gifgroen monster ﬂoepte naar buiten als een geest uit een ﬂes. Het wilde bloed zien en beuken, er was geen houden meer aan. Ik schopte tegen het gras, want er was niets of niemand anders om tegenaan te schoppen. Ik vloekte tegen de lucht, koelde mijn woede op de rugzak, stompte op de stof en … Er zat iets hards in het voorvak! Mijn kwaadheid verdween even abrupt als ze gekomen was. Ik hijgde van inspanning. Het lipje sneed in mijn vinger. Na drie keer trekken gaf de rits eindelijk mee. De rijen tanden grijnsden me toe als een opengesperde muil. Ik wurmde mijn hand naar binnen en … Zodra ik de omtrekken van een telefoon voelde, begon ik hysterisch te lachen. Ik kon niet meer stoppen, mijn hele lijf werd slap en ik rolde schaterend door het gras. Lang leve de moderne techniek! Ik was gered! Dacht ik.

BERNAERTS, N., Schildenaar automatiseert zichzelf met doe-het-zelfpakket, Het Laatste Nieuws, 26 februari 2015, (www.hln.be).

op de chips gestoten. Lang moest ik er niet over nadenken.’

verliest ze wanneer je absoluut geen tijd hebt. Ik was al langer op zoek naar een oplossing en zo ben ik

moet er gewoon een oplossing bestaan. Zo ook met sleutels. Ze zijn nooit waar je ze wil hebben en je

‘Voor elk probleem probeer ik een oplossing te vinden, als ik drie keer op hetzelfde probleem stoot,

nen of zijn brievenbus openen en de auto starten.

handen plaatsen. Via RFID-lezers – ingebouwd in de sloten –– kan hij zo de deuren van zijn huis ope-

Het is niet meteen voor iedereen weggelegd, maar Timm liet in mei 2014 twee chips in zijn

moest ik niet nadenken: dit maakt het leven makkelijker.’

inplanten met die grote naald, dat zag ik niet zitten. Maar lang

een chip. Uit een doe-het-zelfpakket van amper 25 euro. ‘De chip

Is het voorbeeld uit het krantenartikel een zeldzaamheid of zijn er nog meer vergelijkbare toepassingen? Even googelen!

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

5 Stel het onderwerp dat jullie bespraken en waarover jullie nog meer informatie opzochten, kort voor aan de klas. Uiteraard vertel je er ook bij hoe jullie hier tegenaan kijken.

3 Hoe denkt de groep erover? Bespreek jullie standpunten.

Persoonlijk antwoord.

werd een

Iemand met de initialen

Ten slotte is er nog een

In een zijvakje heeft hij/zij ook nog

Misschien heeft de eigenaar

Hij bevat verder

In deze rugzak

Wie is de eigenaar?

Schrijfkader

3 PUUR LEESPLEZIER

mag de rugzak komen ophalen

in gevonden.

opgeborgen.

meegenomen om

rugzak gevonden.

2 Wissel de lijstjes met de inhoud van je rugzak uit binnen je groepje. Iedereen krijgt dus het lijstje van iemand anders. Schrijf nu een korte tekst waarin je de inhoud van de rugzak voorstelt. De lezer (luisteraar) moet kunnen raden van wie de rugzak is. Pas op het einde van de tekst mag je ook de identiteit van de eigenaar bekend maken. Om de spullen op te sommen, kun je gebruikmaken van signaalwoorden. Zorg er ook voor dat je tekst een inleiding en een slot heeft.

De IT-er heeft zichzelf geautomatiseerd: in elke hand heeft hij

Timm Rombouts uit Schilde loopt nooit rond met sleutels op zak.

a Persoonlijk antwoord.

Opdracht 3 Groepswerk 1 Stel je voor: jij bent Boy 7 aan de rand van de weg. Door je geheugenverlies weet je niet meer wie of waar je bent. Je hebt enkel een rugzak bij je met daarin vijf voorwerpen. Welke voorwerpen in je rugzak zouden je kunnen helpen om je geheugen weer te activeren? Met andere woorden: welke spullen vertellen je wie je bent?

BZL //

‘Sleutels? Plaats liever chip in je hand’

Schildenaar automatiseert zichzelf met doe-het-zelfpakket

Lees het krantenbericht.

2 Hoe sta jij hier tegenover? Zou je ook wel zo’n sleutelchip of een chip in de arm willen om te betalen in de winkel? Noteer je eigen standpunt. Straks stel je je mening voor aan de andere leden van de groep.

Opdracht 2 Groepswerk In het boek Boy 7 krijgt het hoofdpersonage Sam een chip ingeplant in de hersenen. Dat lijkt misschien scienceﬁction, maar toch zijn we daar misschien niet zo ver meer vanaf.

BZL //

Stel het onderwerp dat jullie bespraken en waarover jullie nog meer informatie opzochten, kort voor aan de klas. Uiteraard vertel je er ook bij hoe jullie hier tegenaan kijken.

Persoonlijk antwoord.

Hoe sta jij hier tegenover? Hoe zou je het vinden als je ouders kunnen controleren waar je bent? Of zou dit juist een oplossing zijn bij ontvoeringen? Noteer hier je eigen standpunt. Straks stel je je mening voor aan de andere leden van de groep.

Stel het onderwerp dat jullie bespraken en waarover jullie nog meer informatie opzochten, kort voor aan de klas. Uiteraard vertel je er ook bij hoe jullie hier tegenaan kijken.

Zou je het boek willen lezen? Waarom wel/niet?

Persoonlijk antwoord.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Persoonlijk antwoord.

2 Zou je de ﬁlm willen zien? Waarom wel/niet?

Opdracht 6 Individueel Het boek werd ook verﬁlmd. Bekijk de trailer via focus.deboeck.com.

3 Is het voorbeeld uit de krantenkop een zeldzaamheid of zijn er nog meer vergelijkbare toepassingen? Even googelen!

2 Hoe denkt de groep erover? Bespreek jullie standpunten.

Chip in schooluniform tegen spijbelen

Opdracht 5 Groepswerk In Brazilië hebben schoolkinderen tussen vier en veertien jaar een schooluniform waarin een chip is genaaid. De chip brengt de ouders via een sms op de hoogte als de kinderen binnen de schoolmuren zijn.

3 Is het voorbeeld uit de krantenkop een zeldzaamheid of zijn er nog meer vergelijkbare toepassingen? Even googelen!

2 Hoe denkt de groep erover? Bespreek jullie standpunten.

Persoonlijk antwoord.

Nr.: Klas: Naam:

Hoe sta jij hier tegenover? Is het chippen van criminele jongeren een goede zaak? Noteer je eigen standpunt. Straks stel je je mening voor aan de andere leden van de groep.

opmerkingen

a bhf a bhf

Ik voer uit wat gevraagd wordt.

Ik lees de opdracht aandachtig.

nauwkeurig– heid

Ik kan alleen verder.

Ik laat me niet aﬂeiden tijdens het uitvoeren van de opdracht.

zelfstandigheid

Van cel naar chip

Ik kan de opdracht afwerken binnen de afgesproken tijd. timing

Opdracht 4 Groepswerk Er gaan stemmen op om jonge delinquenten continu te controleren met een chip die in hun lichaam is ingeplant. Op die manier zou de samenleving beschermd zijn tegen een groep gewelddadige en dus gevaarlijke individuen.

EVALUATIEFORMULIER BZL //

Ik probeer anderen aan te moedigen.

Ik houd me aan afspraken.

3 PUUR LEESPLEZIER

samenwerken

EINDBEOORDELING

BZL //

Bij groepswerk respecteer ik de mening van andere leerlingen. taal

Ik ben beleefd. Ik praat AN. zorg

Ik werk mijn taak netjes af.

Ik heb respect voor het materiaal. Ik werk goed door.

beoordeling leerling beoordeling leerkracht

ATTITUDE Datum:

Opdracht/les:

beoordeling leerling beoordeling leerkracht

RESULTAAT

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

EINDBEOORDELING

TOTAAL

Nr.:

Klas:

Naam:

De correctie werd goed uitgevoerd.

De leerling haalt een aanvaardbaar niveau.

leerkracht

opmerkingen

a bhf a bhf

EVALUATIEFORMULIER BZL //

Je leerkracht zal aangeven waar bij de beoordeling speciaal op gelet zal worden.

Mijn antwoorden waren meestal correctie– correct. sleutel Bij het opnieuw maken van de oefening maakte ik minder fouten.

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

situatie

Persoonlijk antwoord.

CODEREN

ONTVANGER

4 ALLERLEI TEKSTEN

Hoe zou jij reageren? Wat is het effect?

effect

DECODEREN

tweezijdig via een kanaal

BOODSCHAP

Op het oudercontact zegt je leerkracht in het bijzijn van je ouders dat je wel behoorlijk hebt gewerkt, maar nog iets beter kunt.

Opdracht 1 Vul aan.

ZENDER

eenzijdig via een kanaal

Het communicatiemodel

Je weet ondertussen al uit welke delen het communicatiemodel bestaat. Vul in het schema de begrippen aan die je al kent.

4.1 Vlot communiceren

KIJKEN

4 Allerlei teksten

KENNIS

Je oom geeft les op jouw school en begroet je (‘Dag’ en je voornaam) op een overvolle speelplaats.

Hoe zou jij reageren? Wat is het effect?

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Hoe je reageert, hangt af van de situatie of omstandigheid. Je reageert bv. helemaal anders op een boodschap als er weinig mensen in de buurt zijn dan als er veel volk om je heen staat. De reactie kunnen we ook het effect noemen. Als er een boodschap wordt gestuurd, is er meestal een reactie. Gewoon nadenken over die boodschap is ook een reactie. Als je een boodschap terugstuurt, spreken we van tweezijdige communicatie.

Communicatie

6 Stel dat deze persoon de directeur van je school is en hij loopt langs je heen, samen met enkele volwassenen.

5 Je moeder komt ’s avonds na een ongelooﬂijk drukke dag heel zenuwachtig thuis en merkt dat er geen brood meer is. Jij moest nochtans naar de bakker, maar die was gesloten …

3 Hoewel er ‘goed’ staat naast een cijfer voor een toets, vertellen je ouders dat je stukken beter moet presteren.

2 Je ziet je beste vriend(in) die heel verdrietig is.

situatie

4.2 Teksttypes en tekstsoorten

amuseren/ontspannen – gevoelens oproepen – overtuigen – aanzetten tot handelen

We hebben er al een genoteerd. Kies uit:

stuk van reclametekst, toeristische brochure … stuk van reclametekst, oproep, uitnodiging …

overtuigen aanzetten tot handelen

een nieuwsbericht

teksttype

informeren

tekstdoel

4 ALLERLEI TEKSTEN

volwassenen en oudere jeugd

ontvangers = lezerpubliek

CALLUY, K., Duitse vindt goudstaaf ter waarde van 16 000 euro in meer, 12 augustus 2015, (deredactie.be).

In Duitsland heeft een vrouw een goudstaaf van een halve kilogram op de bodem van een meer gevonden. De goudstaaf is zo'n 16 000 euro waard. Ze was wel zo vriendelijk om de kostbare vondst te gaan aangeven bij de politie. De Duitse vrouw deed de fortuinlijke ontdekking tijdens een zwempartij in de Königssee, in de deelstaat Beieren. Ze bracht de goudstaaf naar de politie en die kon bevestigen dat het echt goud was. Hoe het goud in het meer is geraakt, is nog niet bekend. De politie heeft alvast het meer verder onderzocht en voorlopig is er geen goud meer gevonden. Voor u in de wagen springt: de Königssee is het diepste meer van Duitsland. Het heeft een oppervlakte van meer dan 5 vierkante kilometer.

Duitse vindt goudstaaf ter waarde van 16 000 euro in meer

Opdracht 3 Bekijk en lees de teksten op deze en de volgende pagina’s. Vul daarna telkens het tabelletje onder de bron aan.

gedicht, lied, wenskaart …

stripverhaal, cartoon, grap …

amuseren/ontspannen gevoelens oproepen

krantenartikel , verslag, woordenboekverklaring …

voorbeeld of type

informeren

tekstdoel

2 Geef in de tweede kolom een voorbeeld van teksten met zo’n doel.

Opdracht 2 Ken je de verschillende tekstdoelen nog? Noteer ze in de eerste kolom in de tabel.

Vorig jaar leerde je al over verschillende tekstsoorten. Daar gaan we nu even dieper op in. Even herhalen … en ook wat nieuws.

amuseren

tekstdoel

krantenartikel

teksttype

U dacht aan een koude douche om het warme weer van u af te spoelen? Er zijn nog betere manieren, zo tonen de Amerikanen ons. In Westland, in de staat Michigan, werd dinsdag naar jaarlijkse gewoonte een moddermeer gecreëerd, met ongeveer 75 700 liter water en 200 ton aarde. Het evene-

ontvangers = lezerpubliek

NOORDKAAP, Ik hou van u.

informeren

tekstdoel volwassenen

ontvangers = lezerpubliek

Een modderbad tegen de hitte, De Standaard, 8 juli 2010, (www.standaard.be).

ment lokt elk jaar een duizendtal kinderen. Ze kunnen er niet alleen in de modder baden, er worden ook heel wat spelletjes georganiseerd. Dit jaar was het modderfestijn welgekomen: het is snikheet in de grootste delen van de VS. Aan de oostkust worden zelfs hitterecords gebroken.

De Standaard, 8 juli 2010

iedereen

Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Lalalalala Lalalalala Lalalalala Lalalalala Lalalalala Ik hou van u Geef me een kus.

Geef me een kus Geef me een kus Geef me een kus En vlug, voor de laatste bus

Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Geef me een kus Geef me een kus Geef me een kus En vlug, voor de laatste bus

Een modderbad tegen de hitte

tekst van een liedje

teksttype

We waren bijna echt vergeten Hoe schoon de zomer wel kan zijn Zonder zorgen en zonder regen Hoe schoon de zomer hier kan zijn

Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Ik hou van u Geef me een kus Geef me een kus Geef me een kus En vlug, voor de laatste bus

We waren bijna echt vergeten, Hoe schoon de zomer wel kan zijn Zonder zorgen en zonder regen Hoe schoon de zomer hier kan zijn We waren uit het oog verloren Hoe warm een weiland wel kan zijn Open de vensters en open de OGEN En zie hoe schoon de zonne schijnt

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

reclame(tekst)

teksttype

strip/cartoon

teksttype

aanzetten tot handelen

tekstdoel

amuseren/ontspannen

tekstdoel

©AMP, We staan weer in de krant, Taalpeil 2012-2013, (www.taalunieversum.org).

4 ALLERLEI TEKSTEN

jongeren en volwassenen

ontvangers = lezerpubliek

jongeren en volwassenen

ontvangers = lezerpubliek

tekst uit toeristische brochure

teksttype

DEEL 1 â&#x20AC;˘ BEROEMD EN BIZAR

overtuigen

tekstdoel volwassenen

ontvangers = lezerpubliek

Luik, Gids voor de Echte Ardennen en Waalse steden, WBT vzw, 2014.

teksttype kaartje bij overlijden

EJÂż GLI

teksttype

volwassenen

ontvangers = lezerpubliek

gevoelens oproepen

tekstdoel

4 ALLERLEI TEKSTEN

jongeren en volwassenen

ontvangers = lezerpubliek

We wensen jullie heel veel sterkte toe bij het overlijden van onze dierbare oom.

Het zijn vaak de kleine dingen die in je herinnering blijven: de vredige momenten samen, een glimlach, een bepaald gebaar. Hoe zwaar het nu ook is, op den duur zullen deze kleine dingen het verdriet verzachten.

We bieden jullie onze innige deelneming aan bij dit plotse overlijden van oom Frans.

Beste tante, neven en nichten

overtuigen

tekstdoel

tekst uit informatief boek

teksttype

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

informeren

tekstdoel jongeren

ontvangers = lezerpubliek

ZEITOUN, C., BIZAR! De meest bijzondere dieren van onze planeet, Deltas, Meise, 2009.

KENNIS

en het slot

. Het laatste deel is soms niet aanwezig.

, het

inleiding – midden – slot – tussenkopje – alinea – signaalwoord

Opdracht 5 Duid in de tekst op de volgende pagina deze delen aan indien ze aanwezig zijn.

4 ALLERLEI TEKSTEN

signaal woorden. Die woorOm de alinea’s vloeiend met elkaar te verbinden, gebruikt de auteur den geven een signaal dat er bv. een opsomming, een tegenstelling, een besluit enz. komt.

Om alles nog duidelijker te maken, worden tussen de verschillende deeltjes van het midden soms tussenkopjes gebruikt.

Het middendeel is vaak samengesteld uit verschillende kleinere stukken die we alinea’s noemen. Daarin komt één bepaald onderwerp aan bod. De alinea’s volgen duidelijk op elkaar, zodat de tekst een goede structuur krijgt.

midden

Je leerde dat die teksten meestal uit drie grote delen bestaan: de inleiding

Vorig jaar las je al heel wat informatieve teksten uit tijdschriften of uit de krant.

Vul aan.

Opdracht 4

4.3 Delen van de tekst

Een teksttype is een meer speciﬁeke vorm van een tekst. Bv. een krantenartikel, een brief, een reclametekstje, een handleiding …

Tekstsoorten verschillen van elkaar doordat ze een ander doel hebben. Bv. een informatieve tekst, een overtuigende tekst. Een tekstsoort kun je zien als een grotere verzameling.

Er bestaan verschillende tekstdoelen: informeren, ontspannen of amuseren, gevoelens oproepen, overtuigen en aanzetten tot handelen of uitvoeren.

Tekstdoelen, tekstsoorten en teksttypes

inleiding

midden

slot

tussenkopje

signaalwoord

Naar: National Geographic Junior, augustus-september 2005.

Darwin kreeg veel kritiek en werd in de krant voor schut gezet. Een bekend portret is een tekening van een aap die Darwins gezicht had. Maar de man liet zich niet van zijn stuk brengen. En terecht: hij heeft de wetenschap voorgoed veranderd. Nog steeds wordt er veel gediscussieerd over de evolutietheorie, maar de meeste wetenschappers zijn het met Darwin eens.

Als je denkt dat iedereen blij was met de ontdekkingen van Darwin, heb je het mis. Veel mensen vonden zijn ideeën maar niks. Want als de evolutietheorie klopte, zou de mens misschien wel van de aap afstammen. Een apensoort die door de eeuwen heen op twee benen ging lopen, daarna steeds meer zijn handen ging gebruiken en ten slotte begon na te denken over hoe je een huisje kon bouwen. Ook de Kerk was het niet eens met Darwin. God schiep volgens het geloof de mens en de mens stamt niet van apen af. Apen hadden volgens de Kerk niets met mensen te maken en omgekeerd.

God als schepper

In lavastenen ontdekte Darwin fossielen van dieren die duizenden jaren eerder hadden geleefd. Hij zette vinken op om ze te onderzoeken. Eén ding zag hij steeds opnieuw: veel dieren hoorden bij één soort, maar waren toch heel verschillend. Het was alsof die dieren door de eeuwen heen andere eigenschappen hadden gekregen. Darwin vertelt in zijn theorie niet alleen dat er verschillende diersoorten ontstaan uit dezelfde voorouders, maar ook hoe dat komt. Hij noemt dat ‘survival of the ﬁttest’(overleven van de sterkste), maar dat klopt niet helemaal. Wat Darwin bedoelt, is dat de best aan de natuur aangepaste dieren overleven. De dieren die het beste zijn aangepast aan de omstandigheden van de natuur, hebben een grotere kans om te overleven en dus ook om zich met succes voort te planten. En nakomelingen die handige eigenschappen van hun ouders erven, maken ook weer de meeste kans om te overleven en zich voort te planten. Zo blijven uiteindelijk de best aangepaste dieren over.

Aanpassen aan de natuur

Charles Darwin werd in 1809 geboren in Engeland. Zijn vader wilde dat hij apotheker of priester werd, maar zelf dacht hij daar heel anders over. Op school en later aan de universiteit was Darwin liever aan het jagen en paardrijden dan aan het studeren. En na school ging hij met zijn neef William op pad om zo veel mogelijk verschillende kevers te verzamelen. Dat er zoveel dieren- en plantensoorten bestonden, was voor Darwin een raadsel. Daar moest dit eigenwijze mannetje meer van weten! Darwin was de favoriete student van een professor plantenkunde. Die regelde een plekje aan boord van het schip de Beagle. Vanaf zijn 22ste voer Darwin vijf jaar lang langs de kust van Zuid-Amerika. Op reis ontdekte hij de een na de andere nieuwe diersoort. Met de rare vogels en landdieren die hij op de Galapagoseilanden verzamelde, werd hij in Engeland op slag beroemd.

Eigenwijze ontdekkingsreiziger

Darwin bedacht 150 jaar geleden de evolutietheorie. Evolutie betekent ontwikkeling. En dat is precies wat alle diersoorten volgens Darwin doen. Niet omdat ze het leuk vinden of graag willen, maar omdat de natuur hen daartoe dwingt. Het is de enige manier om te overleven. Hoe dit werkt, lees je zo. Eerst even kennismaken met de bedenker van de theorie.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Waren jouw voorouders apen?

Evolutietheorie

alinea

4.4 Helden en idolen

Ook

Persoonlijk antwoord.

is in mijn ogen een held(in), want

is voor mij een held, omdat

Opdracht 6 Wie is in jouw ogen een echte held(in), maar niet bekend? Vul het schrijfkadertje aan.

4 ALLERLEI TEKSTEN

Idolen en helden, we hebben er allemaal wel. We kennen popidolen of ﬁlmhelden, maar ook gewone mensen kunnen ‘heldendaden’ verrichten.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Welke opdracht komt er na het lezen?

Willy Vandersteen

Wie is de zender?

Suske en Wiske Idolenboek

Wat is de bron?

Wat wil je er nog over te weten komen?

Wat weet je er al over?

het leven van helden en idolen

Wat is het onderwerp?

Voorbereiden

informeren

Wat is het vermoedelijke tekstdoel?

jongeren

Wie is het lezerspubliek?

Welk type tekst is dit?

Lees de tekst nog eens. Voer daarna de opdrachten uit.

Zoekend lezen

Noteer net na (of tijdens) het lezen de woorden die je niet begrijpt.

en rustig als het lijkt.

sterren is niet altijd zo leuk

Het leven van beroemde

Wat is de hoofdgedachte? Lukte de leesopdracht vlot? Waarom wel/niet?

Kreeg je een antwoord op je vragen?

Weet je nu meer over het onderwerp?

Globaal lezen Lees de tekst een eerste keer globaal.

MRJSVQEXMIZI XIOWX RSR ¿ GXMI

Welk soort tekst is dit?

Reﬂecteren

Uitvoeren

Oriënteren

NA het lezen

TIJDENS het lezen

VOOR het lezen

Film- en popidolen

Opdracht 7 Lees de tekst Film- en popidolen en voer de opdrachten uit.

werkwoorden

FOCUS

inleiding 40

5 Cover Veel liedjes in de hitparade zijn niet nieuw. Het zijn oude songs die in een modern kleedje worden gestoken. Dat heet dan een cover cover.. Sommige popsongs zijn wel twintig of dertig jaar oud. Het zijn misschien ook hits geweest toen je ouders jonger waren. Vaak vinden ze de nieuwe versie

4 ALLERLEI TEKSTEN

4 Held van de dag vluchtig. De ene Vaak zijn muziekhelden sterren voor één dag. Roem is erg vluchtig. dag ben je razend populair en niet uit het nieuws te branden, de volgende dag is iedereen je vergeten. Vraag maar eens aan je mama of papa welke muziekidolen uit hun tijd nu nog populair zijn. uitzonderingen. Een popgroep zoals U2 of de zangeres Er zijn natuurlijk uitzonderingen. Madonna weten het publiek al generaties lang te boeien. Dat betekent dat ze zich telkens aanpassen aan de nieuwste modes en trends. Zo blijven ze ook voor het jonge publiek aantrekkelijk.

3 Oscar Elk jaar worden in Hollywood de Oscars uitgereikt. Dat zijn de hoogste lmwereld.. De beste ﬁlms, acteurs en actrices worden onderscheidingen in de ﬁlmwereld bekroond met een Oscarbeeldje. Maar ook de beste regisseur wordt gekozen. Of de beste make-upartieste en special-effectsmensen. Miljoenen kijkers volgen elk jaar de Oscaruitreiking op de televisie. Het is een show vol glitter en glamour. De kijkers hopen telkens een glimp van hun idool op te vangen.

2 Stunt lms. Misschien houd je van actiefilms s. Films met wilde achtervolgingen, ontploffingen en vuurgevechten. Sommige filmsterren halen allerlei levensgevaarlijke stuntman.. stunts uit. Of ze laten die stunts door iemand anders uitvoeren: de stuntman Dat is iemand die speciaal getraind is om zonder zich te blesseren van een dak te springen of met een auto tegen een muur te rijden. ects’.’. Dankzij de nieuwste digitale Tegenwoordig kan er ook veel met ‘‘special special effects technologieën kan het special-effectsteam je in een film werkelijk alles doen geloven.

1 Helden van het witte doek Sommige acteurs spelen rollen waar we bij wegdromen. Maar ze spelen natuurlijk alleen echt. Als we zo’n filmster zien, denken we haast automatisch dat een rol. Wat je in een film ziet, is niet echt. schijn. In werkelijkheid heeft het personage uit die is zoals het personage uit de film. Dat is natuurlijk schijn. de film niets te maken met de acteur die het speelt. Het publiek maakt soms de vergissing om de acteur te verwarren met de rol die hij of zij speelt. Zo krijgt een acteur die in een populaire film een schurk speelt, weleens bedreigingen naar zijn hoofd geslingerd door mensen die geloven dat hij ook écht een schurk is.

Film- en popidolen Ze worden als vorsten behandeld. Ze zijn onvoorstelbaar rijk. De hele wereld ligt aan hun voeten. Ze vullen de roddelblaadjes en televisieprogramma’s. Vaak willen we alles over hun leven weten. Film- en popsterren zijn dé idolen van deze tijd. Vaak schermen ze zich heel erg van de buitenwereld af. In feite zijn het gewone mensen, maar toch leiden ze wel een speciaal leven.

woordtekens

FOCUS

slot

VANDERSTEEN, W., Suske en Wiske Idolenboek, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2003.

Zo zie je maar dat idolen een boeiend leven kunnen hebben dat misschien niet altijd van een leien dakje loopt. Idool zijn: het heeft zijn voordelen, maar ongetwijfeld zijn er ook enkele minder leuke kantjes aan verbonden.

9 Piraterij Popsterren klagen tegenwoordig steen en been over de cd-verkoop. cd-verkoop Als hun liedje de hitparade haalt, verkoopt het nog maar een fractie van het aantal van enkele jaren geleden. Hoe dat komt? Volgens de mensen van de muziekindustrie kopen jongeren geen cd’s meer, maar halen ze hun favoriete nummer hoofdzakelijk van internet.. het internet Op speciale websites zijn nummers te downloaden, meestal legaal maar soms ook illegaal. Dat laatste mag natuurlijk niet; net daardoor zien de artiesten een stuk inkomsten aan hun neus voorbijgaan. Fans klagen weleens over de hoge prijs van liedjes of cd’s, en plukken daarom gemakkelijk een liedje illegaal van het internet. Onthoud dat wie hierop betrapt wordt, een ﬁkse boete riskeert.

8 Handtekeningen jagen bemachtigen.. Waarom Fans doen alles om een handtekening van hun idool te bemachtigen eigenlijk? Wetenschappers hebben hun hoofden over deze vraag gebogen en kwamen met een antwoord: een handtekening is net als een vingerafdruk; het is uniek. Geen twee handtekeningen op de wereld zijn gelijk. Wanneer je dus in het bezit bent van een handtekening van je idool lijkt het alsof je iets persoonlijks hebt gekregen.

7 Kinderen van sterren Kinderen van sterren hebben het niet altijd even gemakkelijk. Hun ouders staan voortdurend in de belangstelling. Ze kunnen niet eens rustig met hen naar de supermarkt of er staan fans om een handtekening te vragen of een fotograaf die een foto wil. Ze lijden op materieel vlak soms wel een prinselijk leven, maar ze worden vaak afgeschermd van de normale wereld omdat hun ouders bang zijn voor een kidnapping. Vaak zijn de ouders ook lang weg op tournee of zijn ze in het buitenland voor een ﬁlmopname. Dat betekent dat die kinderen dan een tijdje opgevoed worden door een oom, tante of een oppas.

6 Drugs Popidolen en ﬁlmsterren zijn een rolmodel voor veel jongeren. Fans spiegelen zich aan hun idool en vinden alles wat hun idool doet ‘cool’. Ze kleden, praten en gedragen zich als hun idool. Maar popsterren staan niet altijd bekend om hun voorbeeldige gedrag gedrag.. Sommige rocksterren gedragen zich soms wel wat agressief en arrogant. Sommige artiesten hebben een drank- of drugprobleem en dat wordt dan ook een nieuwsfeit. Sommige fans menen dat het ook ‘cool’ is om dat gedrag na te bootsen. Gelukkig weet jij wel beter. Drugs zijn verslavend, gevaarlijk en helemaal niet ‘cool’.

niet zo leuk als de originele versie, maar jij denkt daar waarschijnlijk anders over, want zo’n cover klinkt vaak wel moderner.. Sommige dj’s mixen een oude hit met een moderne beat. Dat heet dan een remix. Heel wat artiesten schrijven hun songs niet zelf. Voor K3 bijvoorbeeld worden de muziek en de tekst door een team gemaakt, niet door de meisjes van K3 zelf. Natuurlijk zijn er artiesten die hun liedjes wel zelf componeren. componeren.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

KENNIS

Jonge voetballertjes liggen aan de voeten van sterspelers die in grote clubs spelen.

aan iemands voeten liggen

de trend

de generatie

vluchtig

een glimp opvangen

De nieuwste zomertrend zijn teenschoenen: een heel dunne schoen uit rubber met voorgevormde tenen. Heel veel mensen dragen dat.

Die schoenenzaak op de markt bestaat al drie generaties: de grootvader van de zaakvoerder was er 60 jaar geleden mee begonnen.

Het succes van dat zangeresje was erg vluchtig: vorig jaar scoorde ze een hit, maar nu kent bijna niemand haar nog.

De show moest nog beginnen, maar heel even konden we al een glimp opvangen van de zaal die prachtig versierd was.

de onderscheiding Mijn oudste zus is dit jaar geslaagd met onderscheiding. Wat een schitterend resultaat! De Nobelprijs (voor literatuur, wetenschappen, de vrede …) is een van de grootste onderscheidingen die iemand kan krijgen.

special effects Door die special effects kan men het doen lijken (speciale effecten) alsof een wereldstad door een vloedgolf wordt overspoeld.

Die hotelgasten worden als vorsten behandeld; het personeel staat op elk moment van de dag voor hen klaar. Door de vorst kunnen de werklui niet verder metselen.

de vorst

Woorden uit de tekst Film- en popidolen

4 ALLERLEI TEKSTEN

modeverschijnsel, iets wat op zeker ogenbik ‘in’ is

periode van kind tot volwassene Een periode van ongeveer 20 jaar wordt meestal als één generatie beschouwd.

van korte duur, vergankelijk, snel voorbijgaand

heel even iets te zien krijgen

prijs, bekroning

met een heel hoog cijfer

Technieken (meestal digitaal) die in ﬁlms, op televisie en soms op het toneel worden gebruikt om effecten te krijgen die niet op de gewone manier kunnen worden bereikt.

een grote fan zijn van iemand; iemand vereren (iets sterker)

vrieskou

koning

Sommige zangers componeren zelf hun muziek. Anderen doen daarvoor een beroep op een componist.

Mijn oom spiegelt zich aan een bekende sterren- nabootsen, het voorbeeld van kok. Maar ik moet bekennen: telkens als hij iets iets of iemand volgen bereidt, is het overheerlijk!

Dat arrogante meisje bedankte niet eens de jongen die haar boek had opgeraapt. Ze gunde hem geen blik!

We hebben vaak te weinig spelers voor de wedstrijden. Over dat probleem zullen we toch even het hoofd moeten buigen.

Mijn vader klaagt steen en been over het feit dat erg klagen over iets het onkruid in onze tuin zo snel groeit!

Drugs verhandelen in ons land is illegaal; daar kun je voor gestraft worden.

Doordat ze hun trein hadden gemist, zagen ze een dagje pretpark aan hun neus voorbijgaan! Doodjammer!

De loopwedstrijd waarin ik meedeed, liep van een leien dakje. Ik hield het vrij goed vol tot de eindmeet.

componeren

zich spiegelen aan iets

arrogant

het hoofd buigen over iets

steen en been klagen over iets

legaal illegaal

aan je neus zien voorbijgaan

van een leien dakje lopen

Duid in de tekst de inleiding en het slot aan.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

3 Markeer nu in elk deeltje van het midden een aantal kernwoorden. Dat zijn de woorden die echt nodig zijn om aan te geven wat in dat stukje verteld wordt. Gebruik deze kernwoorden om een samenvattende zin per alinea te schrijven.

Oscar – Stunt – Drugs – Held van de dag – Kinderen van sterren – Liefde – Piraterij

2 De tussenkopjes (behalve het eerste) in de tekst zijn weggelaten, vul deze telkens aan naast het cijfer. Kies uit:

Opdracht 8 Vorig jaar leerde je een stukje van een tekst in schemavorm plaatsen. Daarvoor moest je de delen van de tekst en ook sleutelzinnen, signaalwoorden en kernwoorden in zinnen herkennen. We oefenen dat verder in.

gemakkelijk verlopen

iets net niet halen

wettig onwettig

ergens aandacht aan besteden, over nadenken

synoniemen: verwaand, opschepperig, hoogmoedig

schrijven of samenstellen

liedje dat wordt gespeeld door een andere artiest of groep dan de oorspronkelijke zanger(es), soms in een aangepaste versie

voorkant van een boek

Als ik mag kiezen, dan vind ik een kleurrijke cover van een boek het mooist. Dat liedje uit de hitparade is niet het origineel, maar een cover.

de cover

Midden 7SQQMKI EGXIYVW ^MNR LIPHIR MR HI ¿ PQ QEEV YMXIVEEVH RMIX MR LIX IGLX

Helden van het witte doek

Sommige sterren zijn eventjes beroemd en even later weer vergeten.

Held van de dag

Kinderen van sterren zien hun ouders weinig en worden soms afgeschermd van de normale wereld.

Kinderen van sterren

Een liedje dat nagezongen wordt door een zanger(es) of groep die het niet zelf gemaakt heeft.

Leg duidelijk uit wat een cover is.

mix = afkorting van mixen

4 ALLERLEI TEKSTEN

b Soms is de prijs van liedjes of cd’s wel wat te hoog. Daardoor worden er minder verkocht.

a Jongeren halen hun muziek meer en meer van het internet.

Popsterren verkopen minder cd’s. Geef twee redenen die je in de tekst vindt.

Een remix is een oud liedje dat met een moderne, nieuwe beat gemengd of gemixt wordt.

re = opnieuw

3 Wat is een ‘remix’ precies? Kijk naar de woordbouw: re-mix! Gaat er al een lichtje op?

Met een vingerafdruk.

2 Waarmee wordt een handtekening van een idool vergeleken in de tekst? Verklaar dat.

Opdracht 9 Beantwoord de vragen.

Sommige liedjes worden illegaal gekopieerd. Dat is strafbaar.

9 Piraterij

Een handtekening is iets uniek; daarom jagen fans op handtekeningen.

8 Handtekeningen jagen

Zelfs al nemen sommige helden en idolen drugs, het is helemaal niet ‘cool’.

6 Drugs

Veel liedjes zijn niet nieuw, maar nagezongen; het zijn covers.

5 Cover

(I 3WGEV MW IIR LSKI SRHIVWGLIMHMRK MR HI ¿ PQ[IVIPH *MPQWXIVVIR ^MNR EER[I^MK ST HI YMXVIMOMRK

3 Oscar

Special effects doen ons soms alles geloven.

2 Stunt

FOCUS

(worden) gekozen.

bekroond

(bekronen) met een Oscarbeeldje. Maar ook de beste regisseur

Ze heeft de winnaar bekroond

De burgemeester bekroonde

Hij heeft de medailles uitgereikt

De voorzitter reikte

cd-verkoop / cd's

Noteer de woorden met een woordteken.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

We oefenen dit in op p. 151.

Als je het woord verkeerd kunt lezen.

5 Wanneer gebruiken we woordtekens?

Welk woordteken herken je hierin? trema

muziekindustrieën

3 Zet het woord muziekindustrie even in het meervoud.

b cd’s → apostrof

a cd-verkoop → koppelteken

2 Welk woordteken worden hier gebruikt?

Popsterren klagen tegenwoordig steen en been over de cd-verkoop. Als hun liedje de hitparade haalt, verkoopt het nog maar een fractie van het aantal van enkele jaren geleden. Hoe dat komt? Volgens de mensen van de muziekindustrie kopen jongeren geen cd’s meer, maar halen ze hun favoriete nummer hoofdzakelijk van het internet.

Opdracht 11

4.6 FOCUS op ... woordtekens

wordt

vorige woensdag de winnaar van het toernooi.

gisteren de medailles uit.

We oefenen op de werkwoordspelling in het deel Foutloos schrijven. Vanaf p. 139 vind je heel wat oefeningen.

b bekronen

a uitreiken

Vul aan:

3 Welke vorm van het werkwoord is gemarkeerd? voltooid deelwoord

2 Omcirkel de werkwoorden die in de tt staan.

(uitreiken). Dat

zijn de hoogste onderscheidingen in de ﬁlmwereld. De beste ﬁlms, acteurs en actrices worden

(worden) in Hollywood de Oscars uitgereikt

ϴϲ й ϲϮ й ϲϭ й ϱϵ й

vers vlees aardappelen zuivelproducten

c d e

eieren

ϰϮ й ϯϱ й

dagelijks

ϱϮ й

ϭϲ й ϭϮ й ϭϮ й ϭϭ й ϭϬ й ϭϬ й ϴ й

Persoonlijk antwoord.

ϰ й

Ϯ й

niet elke dag

ongeveer één keer per week

4 ALLERLEI TEKSTEN

bijna nooit

De voedingsconsumptie van de Belg in kaart gebracht, 2011, (www.vlam.be).

Ϯϯ й

2 Vergelijk je schema met dat van je klasgenoten. Wat stel je vast?

j snoep, chips, versnaperingen

vis

fruit h

bereide vleeswaren

groenten

brood

Hoe vaak eet jij ...?

ϭϬϬ й ϵϬ й ϴϬ й ϳϬ й ϲϬ й ϱϬ й ϰϬ й ϯϬ й ϮϬ й ϭϬ й Ϭ й

й ĞůŐĞŶ ĚĂƚ ĚĞ ĚĂŐ ǀŽŽƌ ŚĞƚ ŽŶĚĞƌǌŽĞŬ ĚĂƚ ƉƌŽĚƵĐƚ ŐĞĐŽŶƐƵŵĞĞƌĚ ŚĂĚ

Opdracht 12 1 We starten met een klassengesprek aan de hand van een graﬁek. Vul daarna het schema aan.

Opdracht 10 1 Vul de juiste vorm van de werkwoorden in.

Elk jaar worden

4.7 Bizarre of normale eetgewoonten?

4.5 FOCUS op ... werkwoorden

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Welke opdracht komt er na het lezen?

niet vermeld

Wie is de zender?

gezondheid

Goed in je Vel en Jongeren en

HI [IFWMXIW ZER *MX MR NI ,SSJH

Wat is de bron?

Wat wil je er nog over te weten komen?

Wat weet je er al over?

eetgewoonten bij jongeren

Wat is het onderwerp?

Voorbereiden

informeren

Lees de tekst nog eens. Voer daarna de opdrachten uit.

Zoekend lezen

Markeer in de tekst de sleutelzinnen.

Noteer net na (of tijdens) het lezen de woorden die je niet begrijpt.

schadelijk worden.

noodzaak.Te gezond eten kan

Wat is het vermoedelijke tekstdoel?

Gezond eten is een

jongeren

Wat is de hoofdgedachte?

Lees de tekst een eerste keer globaal.

Wie is het lezerspubliek?

Welk type tekst is dit?

MRJSVQEXMIZI XIOWX RSR ¿ GXMI

Globaal lezen

Uitvoeren

Oriënteren

Welk soort tekst is dit?

TIJDENS het lezen

VOOR het lezen

Aan tafel!

3 Lees de tekst Aan tafel!. Voer daarna de opdrachten uit.

Lukte de leesopdracht vlot? Waarom wel/niet?

Kreeg je een antwoord op je vragen?

Weet je nu meer over het onderwerp?

Reﬂecteren

NA het lezen

meervoud van zn

FOCUS

uitgebalanceerd: evenwichtig verdeeld.

Eet ’s morgens als een koning! Het ontbijt is de belangrijkste maaltijd omdat je ‘s morgens de reserves voor de rest van de dag opbouwt. Daarom is het jammer dat heel wat mensen deze maaltijd overslaan. Wie niet ontbijt, zal al snel een hongergevoel krijgen in de loop van de voormiddag en zijn toevlucht nemen tot ongezonde, suikerrijke tussendoortjes. Je hongergevoel verdwijnt wel even, maar al snel gaat je maag weer knorren. Daardoor wordt het soms

4 ALLERLEI TEKSTEN

Wanneer eet je echt ‘gezond’? Een gouden regel die aan de basis ligt van gezonde voeding is voldoende variatie*. In de voedingsdriehoek of voedingspiramide is op een overzichtelijke manier weergegeven wat de bestanddelen van een evenwichtige maaltijd zijn. Het belangrijkste is dat je voldoende beweegt: ﬁetsen, stappen, zwemmen ... Ten tweede moet je altijd genoeg drinken. Als tiener drink je idealiter* anderhalve liter water per dag. Water kan zuiver of in de vorm van warme dranken zoals thee of koffie worden gedronken. Het is ook de enige echt noodzakelijke drank. Voldoende water drinken vangt het vochtverlies op en verzekert een goede werking van je lichaam. Op de derde trede staan de graan- en zetmeelproducten: brood, pasta, aardappelen, rijst, couscous … Die eet je het best bij elke maaltijd, bij voorkeur in de volkorenvorm. Een trapje hoger vind je groente en fruit. Die bevatten allebei veel water (dus weinig calorieën), vitaminen, mineralen en voedingsvezels. In fruit zit weinig vet, maar het suikergehalte varieert sterk naargelang de soort. Op de vijfde trede staan de zuivelproducten en de met calcium verrijkte sojaproducten: melk, yoghurt, plattekaas en allerlei kaassoorten. Ze vallen bij heel wat jongeren in de smaak! Ook vlees, vis, gevogelte en eieren vind je op dezelfde hoogte in de piramide: ze vormen de belangrijkste bronnen van eiwit en ijzer en zijn belangrijk voor het onderhoud en de vervanging van de cellen in ons lichaam. Ze bevatten wel wat vetten, dus moet je uitkijken hoeveel je ervan eet. De zesde trap bestaat uit toegevoegde vetten zoals oliën, margarine en boter. Gebruik die voedingsstoffen met mate. Helemaal boven aan de top staan alle extraatjes die we niet echt nodig hebben, maar die af en toe best lekker kunnen zijn. De zoetekauwen onder jullie denken nu wellicht aan snoep, frisdrank of chocolade. Zorg voor een goed uitgebalanceerde* maaltijd die voedingselementen uit alle lagen bevat. Zo neem je voldoende eiwitten, koolhydraten, vitaminen en mineralen (ijzer, calcium, magnesium) en voedingsvezels op. Wissel ook je keuze van groenten af en gebruik niet te veel saus bij de maaltijd, want die bevat meestal vrij veel vetten. Dat je een maaltijd mag overslaan op voorwaarde dat je bij een volgende maaltijd een dubbele portie neemt, houdt geen steek! Neem bij voorkeur drie maaltijden per dag op regelmatige tijdstippen. Een gezond tussendoortje na schooltijd kan natuurlijk best wel. Let er dus op dat je maaltijden voldoende afwisseling bevatten met elementen uit de voedingsdriehoek en dat je ook voldoende drinkt.

Gezond is in! Geen wonder dat er heel veel aandacht aan voeding wordt besteed. Aangezien het voedingspatroon dat in de kinderen tienertijd wordt aangeleerd op volwassen leeftijd vaak behouden blijft, moeten we extra oplettend zijn. Krantenkoppen als ‘Slechts helft van de tieners ontbijt elke dag’ of ‘Tieners drinken te veel frisdrank: snel tandbederf als gevolg’ zijn schering en inslag. Is het echt zo erg gesteld met het voedingspatroon van jongeren?

* de variatie: afwisseling idealiter: wat ideaal zou zijn

Aan tafel!

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* het fenomeen: iets wat gebeurt, voorvalt

Dikke plakken vette kaas ... maar ook vitaminen uit sla en tomaat.

Uiteraard drink je ook iets bij de maaltijd. Een flesje water of melk is perfect. Af en toe een frisdrankje kan best, maar dat zou eerder een uitzondering moeten zijn. Wist je trouwens dat een klein flesje cola of limonade ongeveer zeven klontjes suiker bevat? Dat kan tanderosie veroorzaken. Kies ten minste suikervrije of -arme sapjes; die zijn gezonder. In vele scholen wordt geen frisdrank meer verkocht in de drankautomaten. Soms zijn er waterfonteintjes ter beschikking. Dat is voor de school meestal een dure investering, maar de leerlingen hebben dan wel de hele dag vers, gezond drinkwater. Absoluut te vermijden is geregeld junkfood eten tussen de middag. Heel wat jongeren zijn er dol op: je krijgt er een gevuld gevoel door en je kunt het snel uit het vuistje eten. Onthoud dat in fastfood weinig vitaminen zitten en dat het veel suiker en zout bevat: gezond is het dus niet, zeker niet in combinatie met een grote beker ijskoude frisdrank. Heb je zin in een hamburger met frietjes, zorg dan voor een gezonde aanvulling: een rauwkostslaatje, een portie groenten, een fruitsla. Dat brengt weer evenwicht in je maaltijd. Af en toe een ‘gezonde’ snelle hap kan dus wel. Behoorlijk nieuw in het straatbeeld zijn de zaken die een snelle maar gezonde hap serveren: pastabars en broodjeszaken waar ook groentetaartjes en slaatjes of vegetarische gerechtjes worden verkocht. Met een snelle maaltijd die bestaat uit een gezond belegd broodje, een groentetaartje of een slaatje met een flesje water scoor je dus ook prima!

Een recent fenomeen* is de broodjesdienst die in sommige scholen langskomt: ’s ochtends bestellen en ’s middags geleverd: wat een luxe! Sommige leerlingen gaan ’s morgens zelf al bij de broodjeszaak langs terwijl ze naar school ﬁetsen. Zo’n belegd broodje uit het vuistje kan best smaken. Het is zeker gezond als er ook wat groenten tussen zitten, of gecombineerd wordt met bv. een stuk fruit of een potje yoghurt, maar het is behoorlijk duur.

Tussen de middag: een broodje gezond? Heel wat jongeren eten ’s middags thuis, maar velen nemen een warme maaltijd in het schoolrestaurant. Sommigen brengen een lunchpakket mee van thuis. Als je tussen de middag een broodmaaltijd voorziet, probeer dan te zorgen voor een evenwichtige portie ham of kaas, groente en fruit of zuivelproducten. Vermijd beleg zoals pastei, bereide salades met mayonaise of bereid gehakt, tenzij je je broodje op school in een koelkast kunt bewaren. Het kan vlug bederven als het enkele uurtjes in een warm klaslokaal ligt.

moeilijk om geconcentreerd de lessen te volgen. ’s Middags zul je dan meer eten dan goed voor je is; je knorrende maag moet immers gestild worden. Niet ontbijten omdat je geen tijd of geen zin hebt of omdat je op dieet bent, zijn maar ﬂauwe argumenten. Voor een degelijk ontbijt plaats je deze zaken op en rond je bord: brood of granen, enkele melkproducten, een stuk fruit of een glas vruchtensap. Dat kleine stukje chocolade als toetje mag misschien wel, maar niet in de plaats van een gezond product!

125

110

105

100

4 ALLERLEI TEKSTEN

Naar: www.ﬁtinjehoofd.be www.jongeren-en-gezondheid.ugent.be

Jongeren eten best vaak gezonde voeding, maar we kunnen niet ontkennen dat een snelle en vaak ongezonde maaltijd ook weleens wordt gekozen. Daar is op zich niets mis mee als het een uitzondering blijft. Zorg er echter voor dat je maaltijden overwegend gezond en gevarieerd zijn. Smakelijk!

Eet met mate en pieker niet Supergezond eten lukt misschien niet elke dag. Als je je maaltijden evenwichtig samenstelt, hoef je daarover niet te piekeren. Onthoud wat de voedingsspecialisten zeggen: ‘Gezond eten is aan te raden, maar het mag geen obsessie worden!’ Gezond eten is prima, maar te gezond kan ziekelijk worden.

Is ‘veggie’ ok? At je al eens een vegetarische maaltijd? Er wordt weleens beweerd dat vegetarisch eten voor jongeren niet echt gezond is. De vegetariërs onder jullie kunnen op hun beide oren slapen. Als je in plaats van vlees voldoende peulvruchten, volle graanproducten, aardappelen, groente en vleesvervangers eet, heb je de garantie dat je ruim voldoende mineralen en eiwitten opneemt. Als je een vegetarisch menu opstelt met voldoende producten die vlees kunnen vervangen, hoef je je dus geen zorgen te maken.

In de keuken Na een lange werk- of schooldag wordt er ’s avonds thuis weer getafeld. At je ’s middags een warme maaltijd, dan eet je nu misschien een boterham met ﬁjne vleeswaren of kaas. Ofwel wordt er een vers bereide warme maaltijd klaargemaakt. Probeer ook die maaltijd altijd evenwichtig samen te stellen. Geregeld ontbreekt op dat moment van de dag de tijd om lang in de keuken te staan. Dan bieden opwarmschotels een oplossing. De kant-en-klaarmaaltijden die je in de magnetron opwarmt, worden almaar beter van kwaliteit, maar vers geniet toch de voorkeur. Probeer zo vaak mogelijk een vers bereide maaltijd te gebruiken waarbij je ook aandacht hebt voor variatie.

De kleine honger Heb je rond tien uur of vier uur ‘s middags vaak een hongergevoel? Dat is heel normaal. Dan mag je best een tussenmaaltijd nuttigen. Op school kun je vaak niet zo veel kopen en dus moet je dat meestal van thuis meebrengen. Een koekje of een chocolade- of granenreep is best oké, maar er zijn betere keuzes. Een stuk fruit, een boterham met conﬁtuur of kaas of wat yoghurt met muesli zijn voorbeelden van ideale tussendoortjes.

KENNIS

’s Morgens eten als een koning, ’s middags als een prins en ’s avonds als een bedelaar is een gouden regel.

‘Dat je moe was en nog even een halfuurtje hebt geslapen, is geen argument om later op school aan te komen!’, zei de surveillant streng.

De uitleg die hij gaf over dat ongeval hield geen steek; hij zei iets helemaal anders dan zijn vriend die naast hem in de wagen zat.

Op onze school worden binnenkort enkele waterfonteintjes geplaatst. We zullen een slokje water kunnen drinken als we er passeren.

Het gerecht was niet zo mooi gepresenteerd, maar per slot van rekening, uiteinhet was tenminste lekker! delijk minstens Er moeten ten minste 25 deelnemers zijn als we de uitstap willen laten doorgaan.

een gouden regel

het argument

geen steek houden

het waterfonteintje

tenminste

Deze middag zullen we een broodje nuttigen, want vanavond eten we een warme maaltijd.

Dat je nu goede punten haalt, is nog geen garantie zekerheid om op het examen goed te scoren.

nuttigen

de garantie

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

de obsessie

Die kerel is geobsedeerd door het spelletje; hij is nu als vijf dagen aan het spelen met zijn Playstation! Deelnemen aan de Olympische Spelen is voor die atleet een echte obsessie.

geobsedeerd zijn

eten, consumeren

dwang waardoor je alles wilt doen om iets te bereiken

een dwang voelen om ergens constant mee bezig te zijn

Morgen kom ik zeker een handje helpen om alles gerust zijn, erop kunnen op te ruimen na het feestje; je kunt op beide rekenen oren slapen.

op beide oren kunnen slapen

synoniem: microgolfoven

Dat restje pasta warmen we vlug even op in de magnetron.

waterkraantje met opvangbakje waarbij het water omhoog uit het kraantje komt, zodat je makkelijk kunt drinken

niet kloppen, helemaal niet correct zijn

reden

belangrijke regel

de magnetron

ten minste

Tanderosie kun je vermijden door niet al te veel frisdrank te drinken.

de tanderosie

geleidelijk verdwijnen van tandglazuur door de inwerking van zuur uit voeding

Voor de zoetekauwen is er als dessert een buffet iemand die heel graag zoete van nagerechten: taartjes, chocolademousse, gerechten eet fruit, ﬂensjes, ijs …

de zoetekauw

Woorden uit de tekst Aan tafel!

Niet waar.

Waar of niet waar?

Je kunt het wel combineren met wat anders.

Enkel een chocoladereep volstaat niet.

gevaar.

Wie evenwichtig vegetarisch eet, loopt geen

zoals een slaatje of een pastaschotel.

Soms wordt een ‘gezonde’ snelle hap aangeboden,

Je moet je maaltijd evenwichtig samenstellen.

Ze zijn gewoon duur, niet ‘te’ duur.

Uit alle lagen, behalve uit de top.

Bewijs met een gegeven uit de tekst.

Een lege maag is niet goed voor de concentratie in de klas.

Je drinkt er te vaak gesuikerde frisdrank bij.

Als ze enkele uurtjes in een warme klas liggen, kunnen ze snel bederven.

4 ALLERLEI TEKSTEN

3 Waarom neem je broodjes met paté, bereid gehakt ﬁlet americain en slaatjes met mayonaise best niet mee naar school?

b Het eten is te vet en te zout.

a Je krijgt te weinig vitamines binnen.

2 Er worden ook drie nadelen van het zogenoemde junkfood opgesomd. Welke?

b ’s Middags eet je dan vaak iets te veel.

a Bij honger grijp je snel naar een ongezond tussendoortje.

Opdracht 14 Beantwoord de vragen over de tekst. 1 Geef drie nadelen van het overslaan van het ontbijt die in de tekst worden opgesomd.

5 Een chocoladereep is een ideaal tussendoortje, als je er maar eentje eet bijvoorbeeld.

4 Vegetarisch eten is voor jongeren niet gezond.

3 Fastfood kan nooit gezond zijn.

2 Een belegd broodje wordt afgeraden als middagmaal, want het is te duur.

1 Een evenwichtige maaltijd bevat voedingsmiddelen uit alle lagen van de voedingsdriehoek.

stelling

Opdracht 13 Geef aan of deze stellingen waar of niet waar zijn. Je moet je antwoord telkens bewijzen met een gegeven uit de tekst.

dinsdag

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* zich baseren op iets: iets als reden hebben, op iets steunen

* evenwichtig samengesteld: met een goede verdeling van diverse soorten

avondmaal

middagmaal

ontbijt

maandag

woensdag

Stel je menu eventueel voor aan de klas of aan een ander duo.

Zorg ervoor dat je een evenwichtig samengesteld* weekmenu maakt. Je kunt je hiervoor baseren* op de tekst Aan tafel!. Gebruik de voedingspiramide.

donderdag

vrijdag

Persoonlijk antwoord.

Opdracht 15 Een weekmenu Ga aan de slag in duo’s. Stel je voor: jullie zijn gedurende één week verantwoordelijk voor de keuken van de school of het kamp van de jeugdbeweging. FOCUS

We oefenen dit grondig in vanaf p. 156.

4 ALLERLEI TEKSTEN

Je merkt dat we het meervoud op veel manieren kunnen vormen. Vaak is dat een ﬂuitje van een cent, maar soms geeft dat weleens problemen met de spelling.

3 Één zelfstandig naamwoord staat al in het meervoud: bestanddelen

Regels, basissen, voedingen, variaties, voedingsdriehoeken, voedingspiramides, manieren, maaltijden.

1 Markeer in de tekst alle zelfstandige naamwoorden. 2 Geef nu van elk zelfstandig naamwoord het meervoud.

Een gouden regel die aan de basis ligt van gezonde voeding is voldoende variatie. In de voedingsdriehoek of voedingspiramide is op een overzichtelijke manier weergegeven wat de bestanddelen van een evenwichtige maaltijd zijn.

Opdracht 16

4.8 FOCUS op ... meervoud van zelfstandige naamwoorden

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Welke opdracht komt er na het lezen?

niet bekend

Wie is de zender?

een website

Wat is de bron?

Wat wil je er nog over te weten komen?

Wat weet je er al over?

onverklaarbare verdwijningen

Wat is het onderwerp?

Voorbereiden

informeren

Wat is het vermoedelijke tekstdoel?

jongeren

Wie is het lezerspubliek?

Cuba

Jamaica

Haïti

Puerto Rico Dominicaanse Republiek

San Juan

Bermuda

Lukte de leesopdracht vlot? Waarom wel/niet?

Bermudadriehoek

Bahama's

Miami

Florida, VS

Voer de opdrachten uit.

Zoekend lezen Lees de tekst een tweede keer.

Duid in de tekst de inleiding en het slot aan.

Noteer net na (of tijdens) het lezen de woorden die je niet begrijpt.

Kreeg je een antwoord op je vragen?

Wat is de hoofdgedachte?

Welk type tekst is dit?

MRJSVQEXMIZI XIOWX RSR ¿ GXMI

Weet je nu meer over het onderwerp?

Lees de tekst een eerste keer, globaal.

Welk soort tekst moet je lezen?

Reﬂecteren

Uitvoeren

Oriënteren

NA het lezen

TIJDENS het lezen

VOOR het lezen

Het mysterie van de Bermudadriehoek

4 ALLERLEI TEKSTEN

Het televisieprogramma Earth Investigatedd op National Geographic Channel maakte melding van het feit dat het magnetisch veld rondom de aarde boven de Bermudadriehoek zwakker is geworden ten opzichte van de rest van de wereld. Door magnetische storingen g g zouden kompassen p er niet meer ggoed werken, wat een volgende g verklaring kan zijn voor de mysterieuze verdwijningen. verdwijningen

Er is daarenboven een verschil tussen het ‘echte noorden’ en het ‘magnetische noorden’ noorden’. Het échte of geograﬁsche noorden is het topje van de aardbol. Die plek is met complexe berekeningen ontdekt en op de wereldbol staat hij aangegeven met een ster. De kompasnaald wijst naar het magnetische noorden, een plek ten noorden van Canada waar de magnetische kracht zo sterk is dat hij altijd door de kompasnaald wordt gevonden. De Bermudadriehoek is een van de twee plaatsen waar het kompas naar het echte noorden wijst in plaats van naar het magnetische noorden. Het verschil kan oplopen tot 20 graden graden. Zo’n ernstige g kompasafwijking p j g kan dus een tweede verklaring zijn voor de verdwijningen verdwijningen.

Een van de verklaringen is dat er in de zeebodem grote voorraden methaan (CH4) zitten. Dat is een gas dat ook wel ‘moerasgas’ genoemd wordt. Soms ontsnapt er methaan en gaat het naar het wateroppervlak in de vorm van kleine belletjes. Door die belletjes vermindert de draagkracht van het water, waardoor het schip ‘te zwaar’ wordt. Hierdoor kan het schip zo snel zinken dat er geen noodsignaal meer kan worden gegeven. Behalve schepen kunnen ook vliegtuigen door methaan in de problemen komen komen.

Een verklaring voor de verdwijningen? Lange tijd dacht men dat de schepen werden overvallen door piraten, maar nu er vliegtuigen zijn verdwenen, lijkt dat niet meer zo logisch. De wetenschappers besloten dat er voor elk mysterie een oplossing moet bestaan en gingen op zoek. Zo kwamen al snel de wetenschappelijkere oplossingen boven water.

Hoe de legende van de Bermudadriehoek begon De basis voor de legende werd waarschijnlijk gelegd toen Columbus eeuwen geleden de Saragossazee invoer. Hij ontdekte dat zijn kompas erg raar deed en dat de hele zee vol met zeewier lag, maar aan dat voorval werd nooit ernstige aandacht geschonken. Dat veranderde toen op 5 december 1945 vanaf Fort Lauderdale (Florida) vijf bommenwerpers voor een oefenvlucht vertrokken en verdwenen verdwenen. Het weer was rustig en helder en het leek een simpele routineoefening te worden. Dan gaat er iets fout. De groepsleider laat de verkeerstoren weten dat de kompassen van de bemanning niet goed meer werken. De gesprekken tussen de bemanningsleden worden almaar zorgwekkender. Ze hebben geen idee hoe ze weer terug moeten geraken en uiteindelijk worden er afspraken gemaakt wat ze zullen doen als de kerosine opraakt: een noodlanding. Dan wordt het contact verbroken. Pas uren later horen ze de vluchtletters van ‘vlucht 19’. Het rare is dat de brandstof na al die uren allang op had moeten zijn. Snel stijgen er vliegtuigen op om naar de bemanningsleden te zoeken, maar er wordt zoek.. Die verdwijningen niets gevonden. De ramp wordt zelfs nog groter, want ook een reddingsvliegtuig raakt zoek legden de basis voor alle mysterieuze verhalen die we nu kennen kennen.

Duivelsdriehoek Die plaats is bekend om zijn mysterieuze verdwijningen van boten en vliegtuigen. vliegtuigen De wildste verhalen doen de ronde en ook wetenschappers zoeken naar mogelijke oorzaken voor de vele verdwijningen. De Bermudadriehoek wordt ook wel ‘duivelsdriehoek’ genoemd door die geheimzinnige verdwijningen, waarvoor tot op vandaag nog altijd geen echte verklaringen zijn gevonden. gevonden

Er zijn weinig plaatsen op de wereld die zo veel mysterie uitstralen als de Bermudadriehoek Bermudadriehoek. k. Dat is een denkbeeldige driehoek in zee tussen de Bermuda-eilanden, San Juan en Miami, ter hoogte van Florida in de Verenigde Staten. Tientallen schepen en vliegtuigen zijn er al verdwenen. Onderzoekers wijten het aan technische mankementen van de toestellen of brandstoftekort. Is er dan echt niets meer aan de hand met deze plek?

Opdracht 17 Lees de tekst Het mysterie van de Bermudadriehoek. Voer daarna de opdrachten uit. 1

Het mysterie van de Bermudadriehoek

4.9 Eigenaardig!

inleiding

KENNIS

leestekens

FOCUS

De stad Rome is volgens de legende gesticht in 753 voor Christus door Romulus en Remus. Archeologen beweren dat de stad in een viertal stappen is ontstaan.

de legende

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

De grond voor dat succes werd gelegd in het voorjaar, toen hij keihard getraind heeft. Nu plukt de atleet daar de vruchten van. verhaal dat niet op historisch onderzoek berust, maar is ontstaan door volksoverlevering: mensen vertelden verhalen aan elkaar door. Dikwijls zit daar dus wat ﬁctie in vermengd.

belangrijke voorbereiding, iets wat voorafgaat aan het (succesvol) vervolg; uitgangspunt, begin

Woorden uit de tekst Het mysterie van de Bermudadriehoek

Naar: wetenschap.infonu.nl

Het bestaan van de Bermudadriehoek wordt in het algemeen noch bevestigd, noch ontkend ontkend. De kustwacht van Miami, Florida (VS), dat vlakbij ligt, ontkent in elk geval het bestaan van de driehoek. Er bestaan dus een aantal wetenschappelijke pp j verklaringen g voor het mysterie, y maar veel verdwijningen j g van schepen p en vliegtuigen g g worden ook toegeschreven g aan menselijk j falen, het weer of technische mankementen.

Ook in Ben 10 wordt gefantaseerd over de Bermudadriehoek. Een vriend van opa Max wil een onderwaterhotel bouwen in de Bermudadriehoek. Hier is de verklaring dat op inktvis lijkende buitenaardse wezens de locatie van het onderwaterhotel gebruiken voor hun eigen plannen. Ze halen vliegtuigen en schepen weg, zodat er geen pottenkijkers zijn.

In The Bermuda Triangle Tangle, een aﬂevering van Ducktales, is een schip van Dagobert Duck verdwenen in de Bermudadriehoek. Dagobert gaat op onderzoek uit. Daar wordt als verklaring gegeven dat de Bermudadriehoek omgeven is door een dikke mist. Schepen die in de mist terechtkomen, lopen vast in het zeewier. Alle schepen worden dan gestript door de overlevenden. Uiteindelijk weet Dagobert te ontsnappen.

De ﬁctieve roman Tijdeling van Gerben Pelgröm speelt zich ook af in de Bermudadriehoek. De jongen David komt tijdens een boottochtje terecht in een wereld tussen leven en dood en moet er op het eiland Bermuda achter zien te komen hoe hij weer naar het leven kan terugkeren. Situaties, namen en plaatsen uit onderzoek zijn op een interessante manier verweven in het verhaal.

de grond leggen voor iets

De Bermudadriehoek als inspiratiebron De Bermudadriehoek is al jaren een goede inspiratiebron voor striptekenaars en schrijvers schrijvers. In het tweede stripalbum van de stripreeks De Kiekeboes, De duivelse driehoek, speelt de Bermudadriehoek een grote rol. De gemene Timotheus Triangl ontdekt de verzonken stad Attallattanta (een woordspeling op Atlantis). Hij wil via een reusachtige hydraulische krik de stad naar de oppervlakte tillen. Er wordt een ﬁctieve verklaring gegeven voor het grote aantal vliegtuigen scheepsrampen: onder water heeft Triangl een reusachtige magneet geïnstalleerd die de schepen en vliegtuigen aantrekt. Hij gebruikt de onderdelen voor zijn krik.

slot

Om te onderzoeken welk leven er diep in de oceanen aanwezig is, moet men over heel wat researchmateriaal beschikken. Dat er opnieuw veel toeristen naar de stad komen, wordt toegeschreven aan de schepen van toerisme en zijn dienst. Ze hebben veel inspanningen geleverd om leuke evenementen te organiseren. De recordpoging om meer dan een miljoen dominosteentjes vlot te laten omvallen is de eerste keer mislukt. Bij de tweede poging wil het team niet opnieuw falen.

het researchmateriaal iets toeschrijven aan iets of iemand

falen

het complex

Ik kan je moeilijk vertellen hoe je dat toestel moet gebruiken zonder het bij de hand te hebben, want het is nogal complex. Aan de stadsrand wordt een nieuw voetbalstadion gebouwd waarin ook een winkelcomplex is voorzien. Dat meisje heeft een minderwaardigheidscomplex omdat ze wat kleiner is dan de rest van haar klasgenoten.

complex (bn)

mislukken

4 ALLERLEI TEKSTEN

iemand of iets beschouwen als de oorzaak of de ‘maker’ van iets

onderzoeksmateriaal research = Engels voor ‘onderzoek’

ideeën die soms ziekelijk zijn

heel veel ruimten of gebouwen bijeen

ingewikkeld

Het volgende schema van de tekst Het mysterie van de Bermudadriehoek is al gedeeltelijk ingevuld. Vul het verder aan met de juiste (tussen)titels. Noteer deze in de eerste kolom.

enkele kernwoorden

of (verband = tegenstelling) of (verband = opsomming)

Ben je nu blij Eet je straks een ijsje

ben je verdrietig? bestel je een taartje?

de jongens doen de afwas

veld …

de mysterieuze verdwijningen.

Er bestaan dus een aantal wetenschappelijke verklaringen voor het mysterie, maar veel verdwijningen van schepen en vliegtuigen worden ook toegeschreven aan menselijk falen, het weer of technische mankementen.

schrijvers.

bevestiging

Ontkenning noch

Als je die woorden zou verbinden tot een woordgroep of zin, heb je het belangrijkste uit dat stukje samengevat. Plaats die woorden in het schema waar ze nog ontbreken (in de derde kolom).

Reden of oorzaak Omdat, doordat, aangezien, door, want, daarom, daardoor, de oorzaak hiervan is … Bv.: Aangezien het regende, bleven we binnen.

4 ALLERLEI TEKSTEN

Tijd Toen, nu, dan, daarna, totdat, zolang, sinds, nadat, eerst, intussen, later, nadien, een maand later, op 11 september … Bv.: Toen we met de bus vertrokken, was het stil. Later begon iedereen te zingen.

Opsomming Ten eerste, verder, vervolgens, daarna, en, ook, bovendien, enerzijds, anderzijds, een ander voorbeeld, ten slotte … Bv.: Eerst moet je de groente wassen, daarna kun je die schillen.

Hier vind je een lijstje met vaak gebruikte signaalwoorden, geordend volgens het verband dat ze aangeven. Je hoeft ze niet uit het hoofd te leren, maar je kunt er zeker informatie uithalen als je een gepast signaalwoord wilt gebruiken in een bepaalde situatie of context.

Niet elk signaalwoord past in elke context. Je taalgevoel moet je hierbij helpen! Gebruik ze veelvuldig, want ze helpen de lezer en geven structuur aan je tekst.

Zwakker magnetisch

wat een volgende verklaring kan zijn voor

(voorbeelden van strips)

Ook woordgroepen (dus meer dan één woord) ) kunnen als signaalwoord gebruikt worden. Bv. In het begin of Dat is te vergelijken met …

Verder kunnen er ecosystemen door verdwijnen …

Vervolgens is luchtvervuiling niet goed voor onze gezondheid. Denk maar aan de lucht die we inademen …

gevolg 2 gevolg 3

Ten eerste zorgen de broeikasgassen ervoor dat het water van de oceanen opwarmt. Daardoor kunnen de ijskappen smelten. …

gevolg 1

graden …

De Bermudadriehoek De Bermudadriehoek is al jaren een goede als inspiratiebron inspiratiebron voor striptekenaars en

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

en (verband = opsomming)

De leiders koken

ze is haar gsm verloren.

hij heeft een dikke trui aan.

deel van de zin

Signaalwoorden kunnen ook delen van een tekst met elkaar verbinden. In een tekst over milieuvervuiling zouden een aantal gevolgen opgesomd kunnen worden, bv.:

want (verband = reden)

maar (verband = tegenstelling)

vul aan met een signaalwoord

Soﬁe is in paniek,

Het is snikheet,

deel van de zin

Signaalwoorden verbinden delen van een zin:

Om de alinea’s en zinnen in een tekst vloeiend met elkaar te verbinden, gebruikt een schrijver signaalwoorden. Ze worden ook weleens verbindingswoorden genoemd.

Signaalwoorden

noorden’, verschil 20

KENNIS

kompassen er niet meer goed werken,

• Door magnetische storingen zouden

Verschil tussen

methaan, zinken …

Zeebodem, voorraden

‘echt’ en ‘magnetisch

door methaan in de problemen komen.

de verdwijningen?

• Zo’n ernstige kompasafwijking kan dus een tweede verklaring zijn voor de verdwijningen.

• Behalve schepen kunnen ook vliegtuigen

Een verklaring voor

zoek …

reddingsvliegtuig

verdwenen,

begon

mysterieuze verhalen die we nu kennen.

legende van de

Oefenvlucht,

kompassen,

Die verdwijningen legden de basis voor alle

Hoe de

Mysterieuze verdwijningen, boten en vliegtuigen …

Bermudadriehoek

De Bermudadriehoek wordt ook wel ‘duivelsdriehoek’ genoemd door die geheimzinnige verdwijningen, waarvoor tot op vandaag nog altijd geen echte verklaringen zijn gevonden.

Duivelsdriehoek

Is er dan echt niets meer aan de hand met deze Bermudadriehoek, plek? mysterie

sleutelzin

3 Markeer nu in de tekst in elk deeltje waarvan je hierboven een sleutelzin plaatste enkele belangrijke woorden. We noemen ze kernwoorden.

slot

midden

inleiding

(tussen)titel

2 Ga in de tekst op zoek naar de sleutelzinnen. Plaats die op de juiste plaats in het schema (in de tweede kolom).

Opdracht 18

FOCUS

FOCUS op … leestekens

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

We leren hier meer over op p. 161.

De Bermudadriehoek is al jaren een goede inspiratiebron voor striptekenaars en schrijvers. In het tweede stripalbum van de stripreeks De Kiekeboes, De duivelse driehoek, speelt de Bermudadriehoek een grote rol. De gemene Timotheus Triangl ontdekt de verzonken stad Attallattanta (een woordspeling op Atlantis). Hij wil via een reusachtige hydraulische krik de stad naar de oppervlakte tillen. Er wordt een fictieve verklaring gegeven voor het grote aantal vliegtuigen scheepsrampen: onder water heeft Triangl een reusachtige magneet geïnstalleerd die de schepen en vliegtuigen aantrekt. Hij gebruikt de onderdelen voor zijn krik.

Opdracht 20 Plaats de juiste leestekens in het fragment.

4.10

Opdracht 19 Onderstreep in de alinea Hoe de legende van de Bermudadriehoek begon de signaalwoorden die een tijd aangeven.

Besluit of conclusie Dus, vandaar dat, per slot van rekening, we kunnen besluiten dat, alles bij elkaar, tot besluit kunnen we stellen dat … Bv.: We gaan pas vanavond naar huis, dus kun je hier nog even blijven.

Voorbeeld Zoals, zo, bijvoorbeeld, stel, neem, een voorbeeld daarvan is, dat blijkt uit, onder andere … Bv.: Deze ﬁets bijvoorbeeld, is heel licht en toch heel stevig.

Voorwaarde Als, tenzij, stel dat, in het geval dat, op voorwaarde dat… Bv.: Je krijgt van mij een beloning als je mijn verloren gsm terugvindt.

Tegenstelling Maar, daarentegen, echter, evenwel, integendeel, niettemin, toch, nochtans, in tegenstelling tot, daar staat tegenover dat … Bv.: In tegenstelling tot gisteren is het vandaag erg mooi weer.

Vergelijking Als, zoals, alsof, of, dan, evenzo, evenzeer, eveneens, dat is te vergelijken met, dat komt overeen met … Bv.: Hij ziet eruit alsof hij dagenlang door een oerwoud heeft gewandeld.

Doel of middel Om, daarmee, waarmee, daartoe, door middel van, met behulp van … Bv.: Een spijker klop je in een stuk hout met behulp van een hamer.

Gevolg Zodat, vandaar dat, bijgevolg, als gevolg daarvan, dat heeft tot gevolg dat, hieruit volgt dat … Bv.: We hadden meer dan voldoende eten voorzien, zodat we onvoorziene gasten ook een hapje konden geven.

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

5 OREN OPEN EN BLIK OP SCHERP!

Vorig schooljaar leerde je al kernwoorden en woordgroepen noteren tijdens het luisteren. Je weet ook al hoe je een eenvoudig schema van een beluisterde tekst kunt maken. Vragen over de tekst correct beantwoorden kun je ook al. Dat oefenen we dit schooljaar verder in.

KIJKEN

5 Oren open en blik op scherp!

DVD

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Wie zijn de ontvangers?

Wie is de zender?

Wat wil je erover bijleren, te weten komen?

Wat weet je er al over?

Wat is het onderwerp?

Voorbereiden

Wat is het tekstdoel?

Wat moet je straks uitvoeren?

Hoeveel keer krijg je het fragment te zien / te horen?

Daarna voer je opdracht 2 uit.

Voer opdracht 1 uit.

Is er een tweede luisterbeurt, vul die woorden dan aan met nog enkele woorden. Plaats ze samen in een woordgroep.

Noteer belangrijke woorden die iets meer vertellen over het onderwerp.

Luister geconcentreerd.

Kijk en luister naar een korte informatieve reportage over producten die we in de supermarkt kopen waarvan een zogenoemde ‘light’-versie wordt gemaakt.

Uitvoeren

Oriënteren

Wat bekijk / beluister je?

TIJDENS het kijken en luisteren

VOOR het kijken en luisteren

Is light echt wel light?

Beluister en bekijk de reportage over ‘light’-producten.

5.1 Is light echt wel light?

Weet je nu wat je wilde weten over het onderwerp?

Waarom wel/niet?

Verliep het luisteren vlot?

Reﬂecteren

NA het kijken en luisteren

Lightproducten die ik thuis weleens eet.

Wat ik misschien vanaf nu wel in de lightversie zou eten of drinken.

5 OREN OPEN EN BLIK OP SCHERP!

Na het groepsgesprek komen we tot het besluit dat het wellicht zinvol is om deze producten in de lightversie aan te schaffen:

Opdracht 3 Persoonlijk antwoord. Vul de tabel aan en wissel daarna in een kort groepsgesprekje met drie of vier klasgenoten je mening uit. Vooraf kun je via de links op focus.deboeck.com nog wat informatie vinden over lightproducten.

• Gewone producten zijn best oké; neem er iets minder van en uiteindelijk betaal je ook minder.

• Zolang je de hoeveelheden respecteert, is light oké. Eet dus niet meer dan nodig van die producten.

• Er zit veel meer suiker in!

• Die producten zijn wel duurder!

• Het is een trend: we willen gezonder leven, dus kopen we lightproducten.

• Op de verpakking moet deze vermelding staan: minstens -30 % vet en calorieën.

Mogelijk antwoord:

Opdracht 2 Deze opdracht kun je alleen of in duo’s uitvoeren. Plaats vijf belangrijke elementen uit de reportage na elkaar in een woordgroep of in zinsverband. Zo heb je de reportage meteen kort samengevat.

Opdracht 1 Noteer kernwoorden over het fragment in een woordgroep.

DVD

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Wie zijn de ontvangers?

Wie is de zender?

Wat wil je erover bijleren, te weten komen?

Wat weet je er al over?

Wat is het onderwerp?

Voorbereiden

Wat is het tekstdoel?

Wat moet je straks uitvoeren?

Hoeveel keer krijg je het fragment te zien / te horen?

Voer de opdrachten uit die bij de tekst horen.

Is er een tweede luisterbeurt, vul die woorden dan aan met nog enkele woorden. Plaats ze samen in een woordgroep.

Noteer belangrijke woorden die iets meer vertellen over het onderwerp.

Luister geconcentreerd.

Uitvoeren

Oriënteren

Wat bekijk / beluister je?

TIJDENS het kijken en luisteren

VOOR het kijken en luisteren

Vincent Kompany bedankt

Beluister en bekijk de reportage. Voer daarna de opdrachten uit.

5.2 Iedereen beroemd!

Weet je nu wat je wilde weten over het onderwerp?

Waarom wel/niet?

Verliep het luisteren vlot?

Reﬂecteren

NA het kijken en luisteren

Meester Joost gooide weleens met de bordenwisser naar hem, maar hij miste altijd.

Wat vertelt Vincent precies over de ‘bordenwisser’ in de klas?

Hij moet uitgedaagd worden om beter te worden.

Wat is er nodig bij Vincent om ‘beter’ te worden?

zijn.

5 OREN OPEN EN BLIK OP SCHERP!

Op die manier is meester Joost bij hem als hij een wedstrijd speelt. Dat kan voor hem een steun

8 Waarom heeft Vincent een handtekening nodig van meester Joost?

• Hij heeft nog wat spieren over van vroeger (toen hij veel spieren had).

• Hij ziet er jonger uit dan ik dacht.

6 Dit zegt Vincent over meester Joost:

vaandel draagt.

• Hij denkt dat hij hem normen en waarden heeft bijgebracht die hij nu nog altijd hoog in het

• Hij was niet echt moeilijk, maar moest weleens terechtgewezen worden.

• Vincent is groter en steviger geworden.

5 Noteer twee kenmerken die meester Joost geeft over Vincent:

Vincent heeft mooie herinneringen overgehouden aan het jaar in de klas bij meester Joost.

Hij was het hardst voor hem, maar deed hem ook lachen.

3 Waarom keek en kijkt Vincent nog steeds op naar meester Joost?

Hij is naar een Nederlandstalige school gegaan en heeft daar Nederlands leren spreken.

2 Zijn ouders waren Franstalig. Hoe heeft Vincent Nederlands geleerd?

bijzondere stad maken.

• Brussel heeft veel problemen, maar er zijn ook veel andere dingen die Brussel tot een

• In Brussel zijn er veel andere culturen.

• Hij heeft in Brussel veel drama maar ook plezier meegemaakt.

• Vincent vertelt dat hij in Brussel geboren en getogen is.

Mogelijke antwoorden:

1 Vincent Kompany is een ‘Brusselaar’, een echt ‘ketje’. Som drie zaken op die hij over Brussel vertelt.

Opdracht 4

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

Waar je aandacht aan moet besteden:

kinderen stelen televisies

volwassenen

b Wat is de boodschap?

informatieve tekst

krantenartikel

e Welke soort tekst is dit?

DEEL 1 â&#x20AC;˘ BEROEMD EN BIZAR

Welk type tekst is dit?

informeren

d Wat is het tekstdoel?

Wie is of zijn de ontvangers (= het lezerspubliek)?

auteur: tdk (De Standaard = de krant)

a Wie is de zender?

Opdracht 1 1 Lees het krantenartikel op de volgende pagina. Beantwoord daarna de vragen.

Wat vlot lukte:

Vorig schooljaar leerde je onder andere een weekplanning, een vertrouwelijke brief of e-mail en een tekst over jezelf schrijven. Weet je nog wat (minder) vlot lukte bij het schrijven? Persoonlijk antwoord.

6.1 Het verslag bij een foto

Je schrijft een verslag bij een foto en kiest daarbij de juiste schrijfstrategie. Je ontwerpt op een creatieve manier een ďŹ&#x201A;aptekst bij een boekcover of dvd-hoes.

KIJKEN

6 Pen en papier

Een getuige kon de nummerplaat van de wagen van de dieven noteren. â&#x20AC;&#x2DC;Maar het ging om een buitenlandse nummerplaat. Volgens de politie was dat een probleem en konden ze daardoor niet veel beginnen tegen de dievenâ&#x20AC;&#x2122;, vervolgt Vermijlen. â&#x20AC;&#x2DC;Ik vind dat onbegrijpelijk. Het is blijkbaar voldoende

Â&#x2014;Â?Â?Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2019;Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x2013;

â&#x20AC;&#x2DC;De dieven waren duidelijk kinderen of jonge tieners. Alleen de vierde was iets ouder. We schatten hem rond de twintig jaarâ&#x20AC;&#x2122;, zegt de zaakvoerder van Audiovision.

Het Mechelse parket sprak dat tegen. â&#x20AC;&#x2DC;We kunnen de eigenaars van buitenlandse voertuigen en nummerplaten wel degelijk opvragen bij de bevoegde instanties in die landen en we kunnen ook opdrachten geven aan de plaatselijke politie om huiszoekingen uit te voeren of verhoren af te nemenâ&#x20AC;&#x2122;, zegt Erika Colpin van het Mechelse parket.

om met een buitenlandse nummerplaat diefstallen te plegen om buiten schot te blijven.'

6 PEN EN PAPIER

Opdracht 2 Nu moet je aan de slag. In de schrijfkaders op p. 88-89-90 zie je enkele fotoâ&#x20AC;&#x2122;s. Daarbij moet je een verslag schrijven. Kruip in de huid van iemand die het zag of meemaakte. Denk aan wat je ondertussen hebt geleerd over het (nieuws)verslag. Houd ook rekening met de schijftips op de volgende pagina's. Je kunt gebruikmaken van het schrijfkader bij de foto. Wie meer schrijfvrijheid wil, kan op een los blad noteren. We geven een drietal mogelijkheden, maar je kunt uiteraard zelf een foto kiezen en daar een verslagje bij schrijven.

TDK (auteur), Kinderen stelen peperdure ďŹ&#x201A;atscreens op klaarlichte dag, De Standaard, 5 augustus 2010.

De diefstal bij Audiovision in Mechelen gebeurde op klaarlichte dag, maandag rond 12 uur. Op dat ogenblik stond er ĂŠĂŠn klant in de winkel. â&#x20AC;&#x2DC;Een van de winkelbedienden was met die klant bezig. Omdat het net middag was, waren de andere twee bedienden niet in de winkelruimte. En daarvan hebben de dieven gebruikgemaaktâ&#x20AC;&#x2122;, zegt Stefaan Vermijlen van Audiovision. â&#x20AC;&#x2DC;Vlakbij de ingang stond een opvallend televiÂ&#x2022;Â&#x2039;Â&#x2021;Â&#x2013;Â&#x2018;Â&#x2021;Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x17D; Â&#x2DC;Â&#x192;Â? Â&#x160;Â&#x2039;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2019;Â&#x2022;ÇĄ Â&#x2021;Â&#x2021;Â? Ď?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2022;ÇŚ creen ter waarde van 4000 euro. Dat toestel hebben de dieven ongemerkt afgekoppeld. Op enkele meters van de kassa hebben ze nog twee andere televisietoestellen weggenomen, waarvan ĂŠĂŠn in

De dieven renden vliegensvlug de winkel uit. Wat ze niet wisten, was dat de zaakvoerder en een personeelslid de diefstal via de bewakingscameraâ&#x20AC;&#x2122;s hadden opgemerkt. â&#x20AC;&#x2DC;We zijn onmiddellijk achter de dieven aan gerend. Het duurste toestel lieten ze op de grond vallen. Dat raakte onherstelbaar beschadigd. Het andere toestel hebben ze op de grond gezet. We hebben die toestellen weer binnengenomen en de achtervolging gestaakt. Pas na een tijdje werd duidelijk dat er nog een derde toestel was weggenomen. Dat toestel is dus verdwenen.â&#x20AC;&#x2122;

een kartonnen doos. Zonder dat iemand het zag. Zelfs de klant die vlakbij stond, had de diefstal tot zijn verbazing niet opgemerkt.â&#x20AC;&#x2122;

MECHELEN â&#x20AC;&#x201C; Enkele jonge tieners hebben op klaarlichte dag drie televisietoestellen gestolen bij een elektrozaak in Mechelen.

Â&#x2039;Â?Â&#x2020;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2021;Â? Â&#x2022;Â&#x2013;Â&#x2021;Â&#x17D;Â&#x2021;Â? Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x2019;Â&#x2021;Â&#x201D;Â&#x2020;Â&#x2014;Â&#x201D;Â&#x2021; Ď?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x2013;Â&#x2022;Â&#x2026;Â&#x201D;Â&#x2021;Â&#x2021;Â?Â&#x2022; Â&#x2018;Â&#x2019; Â?Â&#x17D;Â&#x192;Â&#x192;Â&#x201D;Â&#x17D;Â&#x2039;Â&#x2026;Â&#x160;Â&#x2013;Â&#x2021; Â&#x2020;Â&#x192;Â&#x2030;

Persoonlijk antwoord.

2 Som enkele zaken op waarvan jij vindt dat het speciale kenmerken zijn van dit type tekst.

KENNIS

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Tips bij het uitvoeren 1 Als je je tekst met de pc maakt, zorg er dan voor dat je de laatst aangepaste versie bewaart in een map die je makkelijk terugvindt. 2 Print dat kladwerkje alvast even af. Een tekst lezen op een scherm is iets vermoeiender dan een tekst lezen op papier. Misschien merk je op papier sneller fouten op. 3 Wat is ‘frisse taal’? Vermijd woorden als doen, zeggen, gaan … Gebruik in plaats daarvan passende werkwoorden als maken, uitvoeren, ﬂuisteren, mompelen, wandelen, marcheren ... Een uitdrukking, een vergelijking, een bijvoeglijk naamwoord frist je taal op.

De structuur van het verslag • Een grote titel of kop valt op. • Daaronder komt een lead: dat is een soort inleiding, in een iets groter lettertype dan de tekst. • De plaats wordt vermeld. • Daarna volgt de tekst, verdeeld in delen en alinea’s.

Een nieuwsverslag vermeldt: • wat er is gebeurd, • de plaats van de gebeurtenis, • het tijdstip, • de personen die ermee te maken hebben, • vooral hoofdzaken, maar ook enkele details kunnen vermeld worden.

3 Een nieuwsverslag Zo’n verslag vind je meestal in de krant of op een nieuwssite. Allerlei nieuwsberichten worden daarin weergegeven; ze bevatten enkel feiten. De auteur geeft er geen persoonlijke mening in weer.

2 Een boekverslag (recensie) Van een boek, ﬁlm, toneelstuk, cd of dvd of zelfs van een game kan een beoordeling worden geschreven. In dat geval komt de eigen mening van de auteur over dat boek … er natuurlijk ook in voor.

Bij sommige gebeurtenissen heerst een bepaalde sfeer; die wordt door de auteur in zijn verslag beschreven. Een optreden van een wereldster, een belangrijke sportgebeurtenis of een festival kunnen daar voorbeelden van zijn. Meestal bevat zo’n verslag ook wel een persoonlijke mening van de auteur.

1 Het sfeerverslag (recensie)

We kunnen een onderscheid maken tussen drie soorten verslagen.

Dikwijls is de verslaggever zelf getuige geweest van de gebeurtenis. Soms stelt de auteur vragen aan mensen die de gebeurtenis bijwoonden. Hij vermeldt die getuigenissen dan in zijn verslag.

Een verslag is een stukje tekst dat een gebeurtenis weergeeft. Een ongeval, een optreden, een bezoek van een belangrijke persoon, een voetbalwedstrijd zijn daar voorbeelden van.

Het verslag

Voorbereiden

Overloop het Evaluatieformulier Schrijven op p. 95.

Gegevens verzamelen.

Wat is de bedoeling van de boodschap?

Voor wie moet je schrijven?

Wat is het onderwerp?

vermeld

hoofdzaken en details worden

Plaats, tijdstip, personages,

Welke speciale kenmerken heeft de tekst?

Pas zinnen aan, gebruik tekenende woorden, verbeter spelfouten …

Lees de tekst opnieuw.

Nakijken en herwerken

Laat de tekst even rusten.

Bouw keurige zinnen die niet te kort, maar ook niet overdreven lang zijn.

Plaats de gegevens op een rijtje, in een logische volgorde.

Kladwerk = een tekst die nog aangepast kan worden

Welke boodschap moet je schrijven? een verslag

Uitvoeren

TIJDENS het schrijven

Oriënteren

VOOR het schrijven

Een verslag maken

6 PEN EN PAPIER

Staat alle nodige informatie in je tekst?

Waarom wel/niet?

Verliep het schrijven vlot?

Reﬂecteren

NA het schrijven

Tips voor een net werkje 1 Zorg ervoor dat alle gegevens die je leerkracht vraagt, op je blad staan. 2 Gebruik een leesbaar lettertype en een normale lettergrootte (bv. 12). 3 Print het net werk af, maar bewaar het ook op je pc in een map die je makkelijk terugvindt. 4 Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om je werk gewoon met pen te schrijven. Niet iedereen schrijft even mooi, maar je kunt wel verzorgd werken. Vermijd doorhalingen en vlekken.

DEEL 1 â&#x20AC;˘ BEROEMD EN BIZAR

De volgende morgen

De gevolgen waren

Plots viel het licht uit en

Nadat de kopieĂŤn

Als allerlaatste ging hij

Er moest op kantoor nog veel

Gisteren kwam

Verslag 1

We kunnen stellen dat

Als kers op de taart

Opmerkelijk was

Halverwege het optreden

In het begin

Een uitverkocht(e)

Gisteren vond in het

Verslag 2

zag

6 PEN EN PAPIER

een optreden plaats van

opnieuw

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Kortom,

De ticketverkoop

Daarbij

Als er toch één topnummer moet worden uitgekozen, dan is het

Je adem stokt als

Het wordt pas echt onwaarschijnlijk als

Ook fenomenaal is

Heel spectaculair zijn

Een verzameling van

Deze maand is in

Verslag 3

te bewonderen.

De tweedejaars in de klas van mijnheer Maton maakten heel wat geslaagde resultaten. Bewonder ze hieronder! Het stappenplan vind je bij ‘uitvoeren’.

6 PEN EN PAPIER

Maak een dvd-hoes met bijbehorende tekst op de achterkant. Jij bent de regisseur van de ﬁlm. Of maak een cover en een ﬂaptekst van een boek dat jij zogezegd geschreven hebt. Straks ligt het in de boekhandel.

Opdracht 3 Een creatieve opdracht! Misschien zou je zelf weleens de regisseur van een ﬁlm willen zijn of de auteur van een aangrijpend boek. Met een beetje fantasie kan dat wel!

6.2 Een flaptekst bij een zelf ontworpen cover van een boek of dvd-hoes

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

1 Cover Ontwerp een boekenkaft of dvd-hoes. Ga creatief te werk. Zorg voor een originele* afbeelding, leuke foto’s, een goede kleurencompositie …

Welke boodschap moet je schrijven?

* origineel: apart, bijzonder, verrassend

Overloop het Evaluatieformulier Schrijven op p. 96.

Schrijf je er een tijdstip bij of niet?

Gegevens verzamelen = woordspin maken

Wat is de bedoeling van de boodschap?

Voor wie moet je schrijven?

Wat is het onderwerp?

Voorbereiden

Reﬂecteren

NA het schrijven

6 PEN EN PAPIER

Staat alle nodige informatie erop?

Waarom wel/niet?

Verliep het schrijven vlot?

de biograﬁe: levensbeschrijving

Nakijken en herwerken Lees de tekst opnieuw. Pas zinnen aan, gebruik tekenende woorden, verbeter spelfouten …

Laat de tekst even rusten.

Kladwerk = een tekst die nog aangepast kan worden Bouw keurige zinnen die niet te kort, maar ook niet overdreven lang zijn.

Al die gegevens mogen verzonnen zijn.

3 Flaptekst (achterkant) Hierin plaats je een korte biograﬁe* van de auteur, bekroningen van zijn of haar werk, een korte weergave van het verhaal (maar geen ontknoping!), het ISBN-nummer (met een streepjescode), de naam en het logo van de uitgeverij.

2 Rug van het boek of de dvd-hoes Vermeld hierop de naam van de auteur, de titel van het boek en eventueel het logo.

Wat je zeker moet vermelden: titel, naam van de uitgeverij, logo van de uitgeverij, naam van de auteur.

Uitvoeren

Oriënteren

Welke speciale kenmerken heeft de tekst?

TIJDENS het schrijven

Een cover en ﬂaptekst of een dvd-hoes maken VOOR het schrijven

Hoe ga je te werk?

94 DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Klad

Naam:

Creatief aangepakt?

aantrekkelijkheid

Gericht op het doelpubliek?

gepastheid

Begrijpelijke taal? Kan iedereen volgen?

duidelijkheid

Ontbreken er elementen? Voldoende of te veel?

volledigheid

Volgens de opdracht?

correctheid

beoordeling leerling

Klas:

Nr.:

beoordeling leerkracht opmerkingen

a bhf a bhf

EVALUATIEFORMULIER SCHRIJVEN – VERSLAG

* het taalregister: aangepast taalgebruik naargelang de situatie, bv. AN, dialect

Schrijfopdracht:

Datum:

inhoud boodschap zender ontvanger

structuur

Is de tekstopbouw duidelijk? (inl., midden, slot / alinea’s / signaalwoorden) Is de zinsbouw duidelijk?

taalgebruik Taalzuiver? Passend taalregister*? (zinsbouw, woordkeuze) code lay-out (verzorgd – creatief) vorm kanaal

spelling gebruik van leestekens (interpunctie)

bonus

Een tip uit een vorige opdracht was:

Hield je rekening met een vorige tip? JA = +1 NEE = -1

EINDBEOORDELING

6 PEN EN PAPIER

TOP TIP Je leerkracht bepaalt welke onderdelen geëvalueerd worden en kan onder de icoontjes de te verdienen punten plaatsen (bv. 2 – 1,5 – 1 – 0). Is het de bedoeling dat je elkaar beoordeelt? Je leerkracht bepaalt vooraf wat je kunt beoordelen.

Nr.:

Volgens de opdracht?

correctheid

COVER/FLAPTEKST/DVD-HOES

Ontbreken er elementen? Voldoende of te veel?

volledigheid

Klas:

Naam:

Begrijpelijke taal? Kan iedereen volgen?

duidelijkheid

beoordeling leerkracht

beoordeling leerling

Is de zinsbouw duidelijk?

opmerkingen

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* het taalregister: aangepast taalgebruik naargelang de situatie, bv. AN, dialect

Schrijfopdracht:

Gericht op het doelpubliek?

gepastheid

a bhf a bhf

Datum:

Creatief aangepakt?

aantrekkelijkheid

inhoud boodschap zender ontvanger

Is de tekstopbouw duidelijk? (inl., midden, slot / alinea’s / signaalwoorden)

structuur

Taalzuiver? Passend taalregister*? (zinsbouw, woordkeuze)

taalgebruik

spelling vorm kanaal

Hield je rekening met een vorige tip? JA = +1 NEE = -1 Een tip uit een vorige opdracht was: bonus

EINDBEOORDELING

EVALUATIEFORMULIER SCHRIJVEN

Je leerkracht bepaalt welke onderdelen geëvalueerd worden en kan onder de icoontjes de te verdienen punten plaatsen (bv. 2 – 1,5 – 1 – 0). Is het de bedoeling dat je elkaar beoordeelt? Je leerkracht bepaalt vooraf wat je kunt beoordelen.

TIP

TOP

gebruik van leestekens (interpunctie)

lay-out (verzorgd – creatief)

Overloop het Evaluatieformulier Spreken op p. 98.

Stel een stappenplan op. Waarover praat je eerst? Wat volgt? Hoe sluit je af? Waar plaats je je cover of dvd-hoes?

Je werkt met je uitgewerkte boekcover of dvd-hoes.

Hoe pak je het aan?

Voorbereiden

Let op je houding, de plaats vooraan in de klas of in het groepje.

Je stelt je boekcover of dvdhoes voor aan je klasgenoten: in kleine groepjes of voor de klas. Kijk het publiek aan. Verzorg je taal.

De presentatie zelf

Uitvoeren

Oriënteren Wat moet je doen?

TIJDENS het spreken

VOOR het spreken

Reﬂecteren

NA het spreken

6 PEN EN PAPIER

Wat pak je de volgende keer anders aan?

Waarom wel/niet?

Verliep het vlot?

Hoe ging het?

Een boekcover of dvd-hoes voorstellen

Opdracht 4 Uitbreiding Je leerkracht kan nu de opdracht geven om je boekcover of dvd-hoes voor te stellen aan de klas of in kleine groepjes aan je medeleerlingen.

Spreekplan – spreekschema (voorbereiding, gebruik): noteerde je kernwoorden? presenta- goede openingszin/afsluiter tie (oog)contact met het publiek

uitspraak

stemgebruik (intonatie*, volume, tempo)

Taalzuiver? Passend taalregister? (zinsbouw, woordkeuze)

beoordeling leerling beoordeling leerkracht

Spreekopdracht:

opmerkingen

a bhf a bhf

Datum:

Nr.:

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* de articulatie: duidelijke uitspraak de intonatie: toonhoogte van woorden en zinnen

Volgens de opdracht?

correctheid

IETS VOORSTELLEN

Ontbreken er elementen?

volledigheid

Klas:

Naam:

articulatie*

taal

Is de taal begrijpelijk? Kan iedereen volgen? duidelijkheid inhoud

Gericht op het doelpubliek? gepastheid

Hield je rekening met een vorige tip? JA = +1 Nee = -1 Een tip uit een vorige opdracht was: bonus

EINDBEOORDELING

EVALUATIEFORMULIER SPREKEN

TIP

TOP

aantrekkelijkheid Creatief aangepakt?

spreekdurf, vlotheid

LEZEN

LUISTEREN

SCHRIJVEN

SPREKEN

Uitvoeren

Oriënteren

geleden leefde, maar een hedendaags ﬁguur mag ook.

* Dat kan iemand zijn die lang

Kijk het publiek aan.

Verzorg je taal en uitspraak; articuleer goed.

Waar moet je in de toekomst op letten? -

Hoe ging het? +

Reﬂecteren

NA het spreken

7 AAN HET WOORD

Bekijk het Evaluatieformulier Spreken op p. 105. Zo weet je waarop je straks beoordeeld zult worden.

Hoe pak je het aan? Maak een klad of vul ter voorbereiding het spreekkader in. • Wie stel je voor? • Wat weet je al over hem/haar? • Welke informatie wil je nog opzoeken? • Welke inleiding voorzie je? Je zou kunnen vertellen waarom je die persoon gekozen hebt. • Houd het kort (min. 1 min., max. 2 min.) en vooral boeiend. • Verwerk het voorwerp in je presentatie door het toe te lichten of er iets mee te doen. • Hoe sluit je passend af? • Stel een blaadje met kernwoorden op als geheugensteun.

Voorbereiden

Praat rustig; kijk af en toe eens op je blaadje!

Begin met je openingszin en vergeet niet om passend af te sluiten.

Heb je je blaadje met kernwoorden bij de hand?

De presentatie zelf

TIJDENS het spreken

VOOR het spreken

Een personage voorstellen

Wat moet je doen? Stel jezelf voor als een beroemd persoon (een held, idool, acteur, kunstenaar, sporter, Nobelprijswinnaar …).* Kies iemand die je sterk aanspreekt of inspireert vanwege zijn/haar genialiteit, talent, karakter, kenmerken … Breng één voorwerp mee dat duidelijk verwijst naar die persoon.

Opdracht 1

7.1 In de huid van …

Je leeft je in een personage in en stelt hem of haar voor. Je stelt een werkje voor. Je stelt met enkele klasgenoten een onderwerp of thema voor.

KIJKEN

7 Aan het woord

100

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Slot:

Inleiding:

→ verwijzing naar

Voorwerp:

•

Geraadpleegde bronnen:

•

Bijzondere kenmerken, wetenswaardigheden, talenten … (Informatie)

Tijd:

Beroemdheid:

Spreekkader Een personage voorstellen

(Welke periode?)

Sluit passend af en bedank je publiek.

Kijk het publiek aan.

Verzorg je taal en uitspraak, articuleer goed.

Waar moet je in de toekomst op letten? -

Hoe ging het?

Reﬂecteren

NA het spreken

* expliciet: in duidelijke woorden en met nadruk

7 AAN HET WOORD

Bekijk het Evaluatieformulier Spreken op p. 106. Zo weet je waarop je straks beoordeeld zult worden.

Maak een blaadje met kernwoorden als geheugensteun.

Maak de structuur ook duidelijk voor je publiek. Dat kan door expliciet* aan te geven waarover je het wilt hebben, met notities op het bord of een eenvoudige PowerPoint.

Maak een duidelijke en aantrekkelijke inleiding. Je moet de aandacht van je publiek trekken en het onderwerp van de presentatie voorstellen.

Noteer de structuur van je uiteenzetting eventueel op een kladblad (of gebruik het spreekkader).

Hoe pak je het aan?

Voorbereiden

Blaadje met kernwoorden bij de hand?

Nadat het opzoekingswerk achter de rug is, kun je de presentatie beginnen voor te bereiden.

Praat rustig; kijk af en toe eens op je blaadje!

Leg het materiaal dat je nodig hebt tijdens de presentatie vooraf klaar.

De presentatie zelf

Uitvoeren

TIJDENS het spreken

Een werkje voorstellen

Je stelt een werkje (bv. een moodboard, collage, gedichtenbundel ...) aan de klas voor.

Wat moet je doen?

Oriënteren

VOOR het spreken

Opdracht 2

7.2 Een werkje voorstellen

101

102

(Reden? Kenmerken? Details? …)

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Slot:

(Wat? Bedoeling? Vorm? ...)

Presentatie

Inleiding:

Onderwerp/ontwerp:

Spreekkader Een werkje voorstellen

Maak individueel een blaadje met kernwoorden als geheugensteun.

Sluit passend af en bedank je publiek.

Maak de structuur ook duidelijk voor je publiek. Dat kan met notities op het bord of een eenvoudige PowerPoint.

Wissel de sprekers voor de uiteenzetting af.

Maak een duidelijke en aantrekkelijke inleiding. Je moet de aandacht van je publiek trekken en het onderwerp voorstellen.

Noteer de structuur van je uiteenzetting eventueel op een kladblad (of gebruik het spreekkader) en duid er de namen van je teamleden op aan. Zo weet je wie wat moet doen.

Maak duidelijke afspraken en verdeel het werk eerlijk.

Hoe pak je het aan?

Voorbereiden

Let op je houding als je zelf niet aan het woord bent. Luister zelf ook naar de spreker.

Kijk het publiek aan als je aan de beurt bent.

Verzorg je taal en uitspraak; articuleer goed.

Praat rustig; kijk af en toe eens op je blaadje!

Blaadje met kernwoorden bij de hand?

Maak de laatste afspraken voor je start. Tijdens de presentatie past het niet om nog vlug wat af te spreken.

Stel met enkele klasgenoten een onderwerp of thema voor. Nadat het opzoekingswerk of de uitwerking achter de rug is, kun je afspreken hoe je de taak aan de klas zult voorstellen.

De presentatie zelf

Uitvoeren

TIJDENS het spreken

Een groepspresentatie

Wat moet je doen?

Oriënteren

VOOR het spreken

Opdracht 3

7.3 Een groepspresentatie

7 AAN HET WOORD

Waar moet je in de toekomst op letten? -

Hoe ging het?

Reﬂecteren

NA het spreken

103

104 DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Slot:

(Gevolgen? Oplossingen? …)

(Probleem? Oorzaak? …)

Presentatie

Inleiding:

Onderwerp:

Spreekkader Groepspresentatie

Wie spreekt?

Naam:

Klas: beoordeling leerling beoordeling leerkracht

Spreekopdracht:

Nr.:

opmerkingen

EVALUATIEFORMULIER SCHRIJVEN

articulatie*

EEN PERSONAGE VOORSTELLEN

* de articulatie: duidelijke uitspraak de intonatie: toonhoogte van woorden en zinnen

a bhf a bhf

Datum: Taalzuiver? Passend taalregister? (zinsbouw, woordkeuze) taal

stemgebruik (intonatie*, volume, tempo) uitspraak Spreekplan – spreekschema (voorbereiding, gebruik): noteerde je kernwoorden? presenta- goede openingszin/afsluiter tie (oog)contact met het publiek spreekdurf, vlotheid

Inhoud

Is de taal begrijpelijk? Kan iedereen volgen?

duidelijkheid

Ontbreken er elementen?

volledigheid

Volgens de opdracht?

correctheid

gepastheid

Gericht op het doelpubliek?

aantrekkelijkheid Creatief aangepakt? bonus

Een tip uit een vorige opdracht was:

Hield je rekening met een vorige tip? JA = +1 Nee = -1

EINDBEOORDELING

7 AAN HET WOORD

105

106

Spreekplan – spreekschema (voorbereiding, gebruik): noteerde je kernwoorden? presenta- goede openingszin/afsluiter tie (oog)contact met het publiek

uitspraak

stemgebruik (intonatie*, volume, tempo)

Taalzuiver? Passend taalregister? (zinsbouw, woordkeuze)

beoordeling leerling beoordeling leerkracht

Spreekopdracht:

opmerkingen

a bhf a bhf

Datum:

Nr.:

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

* de articulatie: duidelijke uitspraak de intonatie: toonhoogte van woorden en zinnen

Volgens de opdracht?

correctheid

EEN WERKJE VOORSTELLEN

Ontbreken er elementen?

volledigheid

Klas:

Naam:

articulatie*

taal

Is de taal begrijpelijk? Kan iedereen volgen? duidelijkheid Inhoud

Gericht op het doelpubliek? gepastheid

Hield je rekening met een vorige tip? JA = +1 Nee = -1 Een tip uit een vorige opdracht was: bonus

EINDBEOORDELING

EVALUATIEFORMULIER SCHRIJVEN

TIP

TOP

aantrekkelijkheid Creatief aangepakt?

spreekdurf, vlotheid

het

Het

bundel

het

trui met rits of knopen

woud

Wie neemt

het stof

de stof

weefsel, textiel

die ze op de markt gekocht had.

kleine, droge deeltjes die neerslaan op voorwerpen

van de meubels af?

2 Voor haar nieuwe jurk gebruikte ze

De of het stof?

Opdracht 2 Ook deze woorden komen voor met de én het. Er is weer een verschil in betekenis. Vul in elke zin een woord in en schrijf er het juiste bepaald lidwoord voor. Rechts noteer je een korte verklaring.

8 TAAL

107

persoon die bezoekers binnen- en uitlaat

portier of we hier kunnen parkeren.

vest achteloos over een stoel.

naaldbos meer bestand tegen brand dan

deur

gracht

loofbos?

sleutelbos met de autosleutel niet meer.

vest vonden duikers verscheidene wapens.

portier van de auto sluit niet meer goed.

6 Vraag eens aan de

5 Ze gooide het

Na een vermoeiende wandeling vond pa

2 Bij het dreggen in

Opdracht 1 Welk bepaald lidwoord ontbreekt in de zinnen? Vul aan. Noteer ook kort de betekenis van het gemarkeerde woord.

In de volgende opdrachten oefen je de woorden uit de tekst Alles of niets.

Je kent de betekenis van de woorden. Je gebruikt de woorden in een zin, situatie ...

8.1 Alles of niets

8 Taal

108

De stof

Het mens

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

beschermer

uithangt?

bal

dansfeest

ontmoette ze de prins van haar dromen.

het weer

schiep.

(informeel taalgebruik) vrouw

van hiernaast werkt me op de zenuwen!

wezen dat kan denken en praten

de mens

temperatuur, bewolking, wind ...

voorspellen?

in de weer zijn: met iets bezig zijn

met de voorbereidingen van het feest.

gemaskerde

voorwerp om mee te spelen en te sporten

in de tuin van onze buurman.

de beest uithangen (uitdr.): zich misdragen

dier

dat al dagen opgesloten zat, weer vrij.

14 Hij is er rotsvast van overtuigd dat God

De of het mens?

13 Kun jij net zo goed als Frank

12 Ze is al vroeg in de weer

De of het weer?

het

10 Jan schopte de bal

De of het bal?

11 Tijdens

vulling

past niet in mijn vulpen.

9 Is het nu echt nodig dat je de beest

8 Hij liet het beest

moeten verder tekenen.

VIKIPQEXMK LIVLEEPHI ¿KYVIR

De patroon heilige van de schilders is Sint-Lucas.

De patroon

De of het beest?

De kleuters krijgen een oefening waarbij ze het patroon

onderwerp

die je hebt gestudeerd, moet je blijven kennen.

De of het patroon?

bijten.

in het stof bijten (uitdr.): neervallen

3 Het team van Herman deed de tegenstander in het stof

De pad

Het pad

huis haalt.

het spoor

overzet

26 De ruiter inspecteerde de spoor

had hij vergeten.

goede

spoor

metalen beugel om een rijlaars met een pinnetje

aan zijn laars.

op het goede spoor zitten (uitdr.): goed op weg zijn

het

afdruk op de grond

van de vos makkelijk volgen in de sneeuw.

treinrails

over te steken als de slagbomen naar beneden zijn.

metalen spiraal

de veer

nemen om de rivier over te kunnen.

huidbedekking van een vogel

25 Ik wist niet hoe eraan te beginnen, maar nu zit ik op

24 De jager kon het spoor

23 Het is dwaas

De of het spoor?

vaartuig

zou ongeluk brengen als je hem in

22 Hij kreeg het horloge bijna helemaal in elkaar. Enkel

het veer

pauwen veer

21 Op deze plaats moet je

De of het veer?

aangeboden. Daarmee gaan we volgende zomer varen.

dat op het internet te koop werd

het jagen

kwam hij zwaar ten val omdat hij plots moest uitwijken.

dier dat lijkt op een kikker

lijkt op een kikker, maar heeft een bobbelige huid.

smalle weg

is glad! Kijk uit bij het stappen.

19 Mijn vader kocht het jacht

18 Tijdens de jacht

De of het jacht?

De of het pad?

8 TAAL

109

110

de pumps

5 pump(s)

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

de coffeeshop

de/het tissue

de bonus

de goulash

Nederlands woord

4 coffeeshop (Am. Eng.)

ENGELS

3 tissu

FRANS

2 bonus

LATIJN

1 Gulasch < Hong. gulyás

DUITS

schoenen met hoge hak

onveranderd overgenomen

softdrugswinkel

papieren zakdoekje

extraatje

Hongaars vleesgerecht

betekenis

aangepast

Opdracht 3 Veel Nederlandse woorden zijn van oorsprong vreemde woorden. Heeft het woord zich aan het Nederlands aangepast of hebben we het vreemde woord overgenomen? Zet een kruisje in de juiste kolom en noteer ook de betekenis.

het vest

de bos

de coffeeshop

verzeild geraakt

Door met slechte vrienden op te trekken was hij in de criminaliteit terechtgekomen. terechtgekomen

ijsbeerde

Ze kon het niet meer aanzien dat hij rusteloos heen en weer liep. liep

beteuterd

Toen de president uitgejouwd werd, verliet hij teleurgesteld en verbaasd tegelijk de zaal.

voor terugdeinzen

6 Je moet er niet bang voor zijn de hond te aaien; hij doet niemand kwaad.

bluffen

5 ‘Ik wil niet opscheppen,’ opscheppen zei hij, ‘maar ik ben gewoon de beste.’

uit voorzorg

3 De buurtbewoners worden geëvacueerd om iets ergs te voorkomen. voorkomen

troosteloze

2 De kampioen van vorig jaar staat op een sombere laatste plaats na het wegvallen van de trainer.

het portier

Opdracht 5 Vervang wat gemarkeerd is door een woord uit de kenniskoffer op p. 20-21.

de tissue

de pumps

Opdracht 4 Wat wordt hier voorgesteld? Noteer ook het passende bepaald lidwoord.

8 TAAL

111

112

Mijn kleine broertje lust

alles, behalve

Tijdens het warme weer maakten de jongeren

beteuterd

gretig

gebruik van het openluchtzwembad.

dat ze de dader niet konden vatten.

van 5 miljoen euro in

het mens – de bos

verzeild raken – troosteloos

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

5 bonus – bij de les blijven

3 terugdeinzen – de coffeeshop

2 de pumps – het vest

Opdracht 7 Maak met de woorden een goedgebouwde zin. Gebruik minstens acht woorden in je zin. Persoonlijk antwoord.

3 De agent antwoordde ietwat

aandelen.

bonus

spinazie. Dat mag je hem niet aandoen.

2 De topmanagers kregen naast hun riante jaarsalaris samen nog een

alles, behalve – bonus – gretig – bluffen – troosteloos – terugdeinzen – ijsberen – beteuterd

Opdracht 6 Vul de zinnen aan met het passende woord. Kies uit:

tissue

10 Heeft iemand een papieren zakdoekje voor Lisa?

allesbehalve

9 De onderhandelingen die gevoerd werden, verliepen helemaal niet vlot.

gretig

8 De werkgever deed een aanlokkelijk voorstel waar hij verlangend op inging.

X E M D P

T E E R D

¿ RERGMIIP EHZMWIYV

8 TAAL

3 Hij/zij analyseert de ﬁnancieel-economische situatie van een bedrijf. Hij/zij kijkt daarbij niet alleen naar het bedrijf zelf, maar ook naar de omgeving.

accountant

2 Hij/zij is de permanente en wettelijke raadgever van bedrijven op vlak van administratie, boekhouding en fiscaliteit. Hij/zij organiseert dus de boekhouding, controleert rekeningen en geeft economisch, financieel en fiscaal advies.

producer

Opdracht 9 Welk beroep oefenen deze personen uit? 1 Hij/zij is voornamelijk bezig met het organiseren van producties: zorgen voor de nodige voorzieningen, materialen en mensen. Hij/zij is een organisator en budget- en tijdsbewaker.

I G

S V

E W

S W

Opdracht 8 Welke woorden uit de kenniskoffer vind je in het rooster terug? Je kunt de woorden horizontaal, verticaal en diagonaal lezen.

In de volgende opdrachten oefen je de woorden uit de tekst Voor ik doodga.

Je kent de betekenis van de woorden. Je gebruikt de woorden in een zin, situatie …

8.2 Voor ik doodga

113

114

Geef de persoon kraaienpootjes.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Persoonlijk antwoord.

Duid het silhouet aan.

= streng berispen

! HI ^EEO ÀMRO EERTEOOIR

Opdracht 11 Teken wat gevraagd wordt.

iemand de les lezen

de koe (stier) bij de horens vatten (pakken)

= heel verbaasd zijn over iets

ergens steil van achterover slaan

= beginnen

van wal steken

Opdracht 10 Naar welke uitdrukking verwijzen deze afbeeldingen? Wat betekent de uitdrukking?

Persoon Persoon

Wie kijkt eerder geagiteerd? Wie kijkt eerder meewarig?

Opdracht 13 Beantwoord samen met je buur deze vragen. • Wie verdient volgens jullie roem? Om welke reden? • Wie is het grootste icoon in de popwereld? Waarom? • Is de alternatieve geneeskunde even doeltreffend als de klassieke geneeskunde? Waarom (niet)? • Wat doen jullie tussen de middag op school? • Werd je al eens lokaal verdoofd? Om welke reden? • Wat doe je het best als iemand geagiteerd reageert? • Welke plichtplegingen moet een burgemeester bijvoorbeeld nakomen? (2) • Wat past het best bij jou of je buur: onbeholpen of parmantig?

Licht je keuze toe.

Persoon

Wie kijkt eerder gretig?

Persoon

Persoonlijk antwoord.

Wie kijkt eerder parmantig?

Opdracht 12

8 TAAL

115

116

bloedplaatjes + immuunsysteem

de dokter

geagiteerd

de ﬁnancieel adviseur

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Lees het gesprek samen met je klasgenoot hardop. Hij of zij moet het leugentje weten te vinden.

Noteer een zestal vragen die je hem of haar zou kunnen stellen. Geef meteen ook mogelijke antwoorden (baseer je daarvoor op je persoonlijke kennis van deze persoon of weetjes op het internet). In zowel je vraag als je antwoord moet een nieuw woord verwerkt zitten dat je zag in de kenniskoffers op p. 20-21 en 30-31. Markeer dat woord telkens. In je antwoorden moet ook ergens één leugentje verwerkt zitten.

Wellicht is een ontmoeting met een (wereld)ster of een bekend persoon naar wie je opkijkt niet meteen mogelijk. Maar stel dat dit toch zou lukken, met wie zou je dan wel een gesprek willen hebben?

Opdracht 15 In deze opdracht oefen je de nieuwe woorden uit de teksten Alles of niets en Voor ik doodga.

degraderen + steil van achterover slaan

6 de kantinebaas

icoon + een zweempje

5 de producer

informeel + tussen de middag

3 de plastisch chirurg

lokaal + formeel

2 de gouverneur

Opdracht 14 Een crisissituatie! Je hebt een dringende boodschap voor iemand. Wat zeg je aan de telefoon? Gebruik in je zin de opgegeven woorden. Persoonlijk antwoord. antwoord

Voorbeeld: het voordeel van de twijfel krijgen. Het trefwoord is in dit geval ‘twijfel’.

Lees het krantenartikel en verklaar de zegswijzen en uitdrukkingen die vetjes staan. Lees eerst de context. Gebruik pas daarna, als je denkt dat het nodig is, een woordenboek. Neem een woordenboek uit de klas of zoek op www.vandale.nl of spreekwoorden.nl. Gebruik dan een trefwoord uit de uitdrukking bij de zoekopdracht.

Opdracht 16

8 TAAL

Journalisten schrijven verschillende soorten artikelen voor een krant of een tijdschrift. Correct taalgebruik is daarbij uiteraard vanzelfsprekend. Ze proberen ook hun taal ‘frisser’ of rijker te maken. Daarvoor gebruiken ze geregeld een zegswijze of een uitdrukking.

Je verklaart uitdrukkingen door de context te lezen. Je zoekt de betekenis van uitdrukkingen op met behulp van een (online)woordenboek. Je gebruikt uitdrukkingen in een nieuwe situatie of context.

8.3 Uitdrukkingen uit de krant

vraag

Een gesprek met persoonlijk antwoord.

117

118

Verrassend trouwens, hoeveel hits Perry op relatief korte tijd bij elkaar heeft vergaard. We onthouden een heel behoorlijke electropopversie van Dark van Dark Horse – met een enorm mechanisch paard als eyecatcher – en een gespierde uitvoering van I Kissed A Girl waar twerkende Egyptische mummies voor extra verstrooiing zorgden.

De fans – vooral tieners en twintigers die in de zangeres beurtelings een hartsvriendin, een oudere zus of een rolmodel zagen – smulden alsof men hen een gigantische taart voor de neus had gezet. Veel suiker, veel calorieën, veel overdaad. En toch onweerstaanbaar.

Wat nadien volgde was een heuse aanslag op de zintuigen. Groots, veel glitter, op en top Amerikaans ook, maar tegelijk superieur entertainment. Part Of Me en Wide Awake hielden niet alleen de vaart erin, maar gaven Perry ook de kans om te demonsteren dat ze een stel krachtige stembanden in de zitten. keel had zitten.

Superieur entertainment

Het was een klank- en lichtshow waarbij je nauwelijks wist waar eerst te kijken: er was haar prachtige glow in the dark-rokje, k het piramide-achtige decor én de choreograﬁeën die het midden hielden tussen een gymklas en een massa-scène uit Gladiator. En dan hadden we alleen nog maar openingsnummer Roarr gehad, meteen een van haar grootste hits.

Gevolg: hooggespannen verwachtingen die grotendeels werden ingelost. Wie haar onlangs voor 115 miljoen televisiekijkers loos zag gaan tijdens de Superbowl, wist al dat Perry alles uit de kast haalt. De zangeres wisselde ook in Antwerpen om de haverklap van tenue, werd vanuit alle mogelijke hoeken en kanten omringd door dansers die eruitzagen als Romeinse centurions en paradeerde op beweeglijke podia als een zingende Lara Croft. Ze voelde zich goed in haar vel en dat merkte je.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Zingende Lara Croft

Vorig jaar trok haar Prismatic World Tour al met verbluffend succes door de Verenigde Staten. Anderhalf miljoen Amerikanen kochten een kaartje, en zorgden voor een omzet van meer dan 90 miljoen dollar. Fraai voor de statistieken, maar – en dat is uitzonderlijk voor dit soort popartiesten – ook de critici spaarden de superlatieven niet.

Op haar dertigste is Katy Perry een heus fenomeen. Met meer dan 66 miljoen volgers behoort ze tot de populairste Twitter-persoonlijkheden ter wereld en op een paar jaar tijd gingen vlot tien miljoen platen over de toonbank. Begrijpelijk, want Perry is een popster met net dat klein beetje meer persoonlijkheid dan het gros van haar collega’s. Niet op haar mondje gevallen, bovendien.

Ze had er haar tijd voor genomen, maar anderhalf jaar nadat ze de bestseller Prism had uitgebracht, kwam de Amerikaanse popster Katy Perry gisteravond aanwaaien in een uitverkocht Sportpaleis, waar de duurste kaartjes voor meer dan 200 euro per stuk van de hand gingen. Geld dat, getuige de even peperdure als oogverblindende show, meteen goed besteed werd.

SUPERSTER KATY PERRY BRENGT OOGVERBLINDEND SPEKTAKEL IN HET SPORTPALEIS

uitdrukking of zegswijze

zorgen dat alles vlot blijft lopen iedereen verbazen het publiek lust het wel

de vaart erin houden hoge ogen gooien er als zoete koek in gaan

ergens een puntje aan kunnen zuigen

ergens niet aan kunnen tippen

ergens een voorbeeld aan kunnen nemen of

heel hard je best doen

je goed voelen, je op je gemak voelen je goed in je vel voelen

zich uit de naad werken

je uiterste best doen

alles uit de kast halen

iets vlot durven zeggen

verkocht worden

over de toonbank gaan niet op z’n mondje gevallen zijn

verkocht worden

van de hand gaan

plots aankomen

verklaring

8 TAAL

Naar: STEENHAUT, B., Superster Katy Perry brengt oogverblindend spektakel in het Sportpaleis, De Morgen, 5 maart 2015, (www.demorgen.be).

Perry ﬂirtte even met jazz in het verrassende Hot ‘N Cold, en toverde het Sportpaleis om tot een raveclub met Walking On Air. De toegiften – waarbij eerst Perry letterlijk de lucht in ging en daarna nog visuals in 3D presenteerde – zetten ten slotte een knoert van een uitroepteken achter een zinderend popconcert dat de lat voor de concurrentie weer wat hoger legde. Als Madonna – een van Perry’s grote voorbeelden – dit najaar naar datzelfde Sportpaleis komt, zal ze zich ﬂink uit de naad mogen werken om nog beter te doen. Veel artiesten kunnen aan zo’n spektakel een puntje zuigen.

Niet dat je de tijd kreeg om je te vervelen, overigens. WerWer kelijk élke kneep uit Het Grote Showbizzboek werd nieuw leven ingeblazen. Vuurwerk? Tijdens uitsmijter Firework gooide Katy Perry hoge ogen. Een akoestisch intermezzo? Hup, daar was het spaarzaam gearrangeerde The One That Got Awayy al. Maar zelfs dan ﬂadderden er enorme vlinders voorbij. En ja hoor: ook de traditionele ballonnen ontbraken niet. Het ging er bij de toeschouwers als zoete koek in.

Raveclub

komen aanwaaien

119

120

Persoonlijk antwoord.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

9.1 Een zin bestaat uit verschillende zinsdelen

Vijf van de uitdrukkingen of zegswijzen die je hebt verklaard, moet je nu in een nieuwe, goed gebouwde zin gebruiken. Zorg voor een voldoende ruime context, zodat de uitdrukking of zegswijze ook duidelijk wordt in je zin. Bouw bij voorkeur één zin. Als blijkt dat dit niet zo eenvoudig is, dan kun je nog een zin ervoor of erna plaatsen om de context duidelijk te maken.

Markeer in elke zin het onderwerp met een groene kleur.

Onderstreep alle bepalingen.

Deze twee jonge j g kinderen zijn j aan het kijken. j

Schrijf een korte zin bij deze foto met enkel een onderwerp en een werkwoordelijk gezegde.

Bouw een zin met een naamwoordelijk gezegde (gebruik ‘door het schouwspel’). De rakkers lijken lj gefascineerd g door het schouwspel.

Dit leerde je vorig jaar al. Herinner je je nog alles? De volgende opdrachten en kenniskoffers zullen je zeker helpen om alles op te frissen.

Op 20 0 maart 2015 0 was de laatste zonsverduistering te zien in ons o land. l

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

3 Schrijf nu een zin met twee bepalingen (gebruik ‘de laatste zonsverduistering’ als onderwerp).

Ze moeten zo’n o speciaal p l eclipsbrilletje lp ll j dragen.

2 Maak nu een nieuwe zin met een lijdend voorwerp erin (gebruik ‘ze’ als onderwerp).

aan het kijken – zo’n speciaal eclipsbrilletje – Deze twee jonge kinderen – was ... te zien – lijken gefascineerd – de laatste zonsverduistering – op 20 maart 2015 – moeten ... dragen – De rakkers – in ons land – door het schouwspel – Ze

Opdracht 2 Zinnen bouwen! Gebruik deze zinsdelen en maak zinnen met ten minste zes woorden.

meewerkend voorwerp (mv)

5 Welk zinsdeel dat je vorig jaar leerde, komt niet voor in de tekst?

3 Markeer het lijdend voorwerp telkens met een roze kleur.

2 Markeer het gezegde telkens met een gele kleur.

Naar: LEFELON, P., Overvallen voor vijf euro, Het Laatste Nieuws, 28 augustus 2015, (www.hln.be).

j werden voor de tweede keer in twee jaar overvallen. Patrick en Lieselot van kruidenierszaak Het Fruithoekje j g man bedreigde g hen met een pistool. Ondertussen stond een andere man op de uitkijk. Paul kon Een jonge gj g met behulp van een groot kaasmes. De dieven maakten uiteindelijk vijf euro buit. de overvaller wegjagen

Opdracht 1 Lees het artikel en voer de opdrachten uit.

Je vindt in een zin de verschillende zinsdelen terug.

9 Over woorden en zinnen

Opdracht 17 Maak deze opdracht alleen of in duo’s. Vergelijk je werk met dat van je buur.

121

122

KENNIS

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

. Ze komen voor in de Noord-

boete.

Wie zich niet aan de regels houdt, riskeert

dracht om iedereen uit de buurt van de tuimelaar te houden een ﬁkse

is echter helemaal alleen alleen. Geregeld springt p g hijj

zo’n twee meter het water uit. Strandredders kregen van de politie de op-

waargenomen

in scholen. Het exemplaar p dat in Knokke-Huist al enkele dagen g werd

zich Biskaje. Meestal verplaatsen p t tuimelaars

zee. Toch zijn j deze dolﬁjnachtigen j g veel talrijker in Het Kanaal en de Golf van

Een tuimelaar is IIR WSSVX HSP¿ NR

voor de badgasten.

In Knokke-Heist zorgt g een tuimelaar al verschillende dagen voor spektakel

2 Markeer in de tekst in elke zin het onderwerp met een groene kleur en het gezegde met een gele kleur.

te houden – zich – riskeert – een soort dolﬁjn – waargenomen

Opdracht 3 1 In sommige zinnen ontbreken zinsdelen. Vul op de juiste plaats in:

Greet lijkt magerder met zwarte kleren. Ze is psychologe geworden.

Het onderwerp is, wordt of blijft iets = toestand

= naamwoordelijk gezegde (nwg)

2 Er wordt iets gezegd over het onderwerp met werkwoorden én naamwoorden.

Robbert gaat elke week naar de muziekschool. Ze zullen alles tegen morgen moeten kennen.

Het onderwerp doet iets of maakt iets mee = actie

= werkwoordelijk gezegde (wwg)

Wat over het onderwerp gezegd wordt, noemen we het gezegde (gez). Er zijn twee soorten gezegden. 1 Er wordt iets gezegd over het onderwerp met werkwoorden.

Martje ging deze zomer op kamp in de Ardennen. Voer uit blik lust onze kat niet.

Een zin begint met een hoofdletter en eindigt met een leesteken. In (bijna) elke zin staat een onderwerp. Het zinsdeel over wie of waarover iets gezegd wordt, is het onderwerp (o). → Het onderwerp doet iets of maakt iets mee. → Het onderwerp duidt geen plaats aan, maar is iets of iemand.

Onderwerp en gezegde KENNIS

pv + te + inﬁnitief

Hij beloofde te wachten.

pv + wed. vn. + vd. + inf.

We zullen ons vergist hebben.

hoofdww

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

* het broodjeaapverhaal: (meestal) verzonnen verhaal dat mensen als waargebeurd aan elkaar doorvertellen, stadslegende (Eng.) urban legend

Het vertellen van broodjeaapverhalen* is geen modern verschijnsel. Sommige verhalen worden al eeuwenlang op dezelfde manier verteld. Een van de oudste verhalen dat nog altijd in omloop is, heeft betrekking op de uitdrukking ‘het ei van Columbus’.

Opdracht 4 Het ei van Columbus

hulpww

Ik heb voetbal gespeeld.

hoofdww

Ik speel voetbal.

Soms staan er nog andere werkwoorden bij het hoofdwerkwoord; dat zijn hulpwerkwoorden (hulpww).

Het werkwoord dat de actie uitdrukt, is het hoofdwerkwoord (hoofdww).

pv + wed. vn. + adpv

pv + deel van een werkwoordelijke uitdrukking

pv + wederkerend voornaamwoord

We hield zich schuil in de kelder.

Allerlei combinaties zijn mogelijk:

Ze kozen het hazenpad.

Hij stond met de mond vol tanden.

We verspraken ons.

Die man bedronk zich elke avond.

Ze maakten het gewonde paard af.

pv + afgescheiden deel van de pv (adpv)

pv + aan het + inﬁnitief

We waren aan het spijbelen.

Los het nu zelf maar op!

pv + inﬁnitief

pv + voltooid deelwoord

Ik zal het schrift moeten invullen.

Ze zijn gevlucht uit Albanië.

Soms behoren nog andere (werk)woorden tot het wwg.

De timmerman werkte keihard.

Een werkwoordelijk gezegde (wwg) bestaat altijd uit ten minste één werkwoord: de pv.

Het werkwoordelijk gezegde (wwg)

123

124

KENNIS

een schattig zoogdier

Â . Deze aapachtige leefde maar liefst 47 miljoen jaar geleden.

DEEL 1 â&#x20AC;˘ BEROEMD EN BIZAR

De noodzakelijke aanvulling â&#x20AC;&#x201C; het zinsdeel met het naamwoord erin â&#x20AC;&#x201C; noemen we het naamwoordelijk deel van het gezegde (ndgez).

Papa is / wordt / blijft / blijkt / lijkt / schijnt handig.

Het zijn koppelwerkwoorden. Ze hebben altijd een aanvulling nodig. Je kunt een koppelwerkwoord altijd vervangen door ten minste drie andere koppelwerkwoorden.

â&#x2020;&#x2019; een middeltje om te onthouden: ZWaBBeLS

zijn / worden / blijven / blijken / lijken / schijnen

Het nwg bestaat uit minstens ĂŠĂŠn werkwoord en minstens ĂŠĂŠn naamwoord. Het werkwoord komt altijd uit deze reeks:

Fran lijkt groter met zwarte kleren. Ze is verpleegster geworden.

In een nwg wordt iets gezegd over het onderwerp met werkwoorden ĂŠn naamwoorden.

Naamwoordelijk gezegde

Naar: www.broodjeaap.nl

Waar of niet waar? Het grappige van dit verhaal is ook nog dat het niet eens waar is, hoewel al meer dan 500 jaar gedacht wordt dat dit wel het geval is. Het ei van Columbus is eigenlijk het ei van Brunelleschi. Die Italiaanse bouwmeester was verantwoordelijk voor de bouw van de dom van Florence. Toen afgunstige collegaâ&#x20AC;&#x2122;s zeiden dat ze ook wel zoâ&#x20AC;&#x2122;n gebouw hadden kunnen maken, als ze maar de kans hadden gekregen, kwam Brunelleschi met het ei op de proppen. Het verhaal werd al decennia voor Columbusâ&#x20AC;&#x2122; historische ontdekkingsreis opgetekend.

zijn? En hoe zag de wereld

Het leek wel een oude slapstickďŹ lm. Â&#x160;

wwg nwg

wwg

Even verder hield hij halt. Â&#x160;

wwg wwg

wwg

12 Niemand raakte gewond. Â&#x160;

wwg Naar: deredactie.be

wwg

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

11 Omstaanders hebben dan de politie gewaarschuwd die tussenbeide is gekomen. Â&#x160;

10 Die gooide op zijn beurt een doos met kersensaus in de auto van zijn collega. Â&#x160;

9 De ene spoot en gooide verschillende sauzen in de verkoopwagen van de andere. Â&#x160;

8 Beide ijsventers begonnen te discussiĂŤren. Â&#x160;

6 Daarop is die laatste weggereden van de plaats. Â&#x160;

stond. Â&#x160;

5 Toen de ene ijsventer op zijn vaste standplaats kwam, moest hij vaststellen dat zijn collega al op zijn plaats

3 De politie is tussengekomen. Â&#x160;

wwg

HURUM, J., HELLEVE, T., Ida. Stokoud maar springlevend, Clav is, Hasselt, 2015.

In Wilrijk is een ruzie tussen twee ijsventers uit Beerse uit de hand gelopen. Â&#x160;

2 De twee begonnen elkaar te bespuiten met sauzen. Â&#x160;

Â .

. Het werd geschreven door Torstein

Opdracht 6 Onderstreep in deze zinnen het gezegde. Noteer erbij: wwg of nwg.

Helleve en Jorn Hurum.

is een echte aanrader

Je leest er hoe het onderzoek naar fossielen verloopt. Het boek

er alles over te weten. Er zijn veel fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en tekeningen

er toen uit? In het bijzondere boek Ida. Stokoud maar springlevend kom je

Hoe zou Ida gestorven

meest volledige fossiel van een primaat dat ooit is ontdekt. ontdekt

skelet van Ida bevindt zich in het Natuurhistorisch Museum van Oslo. Ze isÂ het

Â . Het

zoogdieren zoogdieren. Sommige fossielen zijn heel zeldzaam

Âľ3UHFLHVÂś ]HL &ROXPEXV Âľ-H PRHW HU PDDU DOV HHUVWH DDQ GHQNHQ Âś Âľ3UHFLHVÂś ]HL &ROXPEXV Âľ-H PRHW HU PDDU DOV HHUVWH DDQ GHQNHQ Âś

veel fossielen gevonden. Het waren vooral vissen, krokodillen, vleermuizen en

Haar skelet werd in de jaren 80 ontdekt in een Duitse steengroeve. Daar werden

Ida is

heel zeldzaam â&#x20AC;&#x201C; gestorven â&#x20AC;&#x201C; een schattig zoogdier â&#x20AC;&#x201C; veel fotoâ&#x20AC;&#x2122;s en tekeningen â&#x20AC;&#x201C; een echte aanrader

Opdracht 5 Vul aan met een passend zinsdeel uit deze reeks. Markeer daarna de nwgâ&#x20AC;&#x2122;s in alle zinnen.

Âľ'DW NDQ LHGHUHHQÂś ULHS GH JDVW XLW Âľ'DW NDQ LHGHUHHQÂś ULHS GH JDVW XLW

KHW HL EOHHI VWDDQ

]HWWH &ROXPEXV KHW HL PHW HHQ IHUPH NODS RS WDIHO QHHU 'H VFKDDO DDQ GH RQGHUNDQW ZHUG LQJHGHXNW HQ

&ROXPEXV QRGLJGH GH PDQ GDDURS XLW RP HHQ HL UHFKWRS RS WDIHO WH ]HWWHQ +HW OXNWH KHP QLHW 7RHQ

GRRU WH YHUWHOOHQ GDW KHW HLJHQOLMN DOOHHQ PDDU HHQ NZHVWLH ZDV YDQ ÂľGH HHUVWH WH ]LMQ JHZHHVWÂś

HHQ IHHVWPDDO DDQJHERGHQ (HQ YDQ GH JDVWHQ SUREHHUGH GH SUHVWDWLH YDQ &ROXPEXV WH PLQLPDOLVHUHQ

&KULVWRĚ&#x2020; HO &ROXPEXV NHHUGH LQ WHUXJ YDQ ]LMQ KLVWRULVFKH UHLV QDDU GH 1LHXZH :HUHOG (U ZHUG KHP

Onderstreep in elke zin het wwg.

125

126

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Als het onderwerp in het enkelvoud staat, staat de pv ook in het enkelvoud. Als het onderwerp in het meervoud staat, staat de pv ook in het meervoud.

Een leerling was het niet eens met de leraar. De leerlingen waren het niet eens met de leraar.

De pv kan in het enkelvoud of in het meervoud staan. Hij kan dus veranderen van getal.

Standard wordt landskampioen. Standard werd landskampioen.

De pv kan in de tegenwoordige tijd of in de verleden tijd staan. Hij kan dus veranderen van tijd.

In een ja-neevraag staat het onderwerp meestal op de tweede plaats.

Het WK voetbal wordt in Rusland gespeeld. Wordt het WK voetbal in Rusland gespeeld?

Om werkwoorden te vervoegen moet je de persoonsvorm (= pv) in een zin kunnen vinden. Om de pv te vinden stel je een ja-neevraag. In een ja-neevraag staat de pv vooraan.

Mogelijk antwoord: Noor ontmoette haar buitenlandse familie. Mogelijk antwoord: Ze wil mensen helpen. Mogelijk antwoord: Jonathan pest het meisje.

c Noor ontmoette. d Ze wil. e Jonathan pest.

Mogelijk antwoord: Usain Bolt lijkt op dit moment wel de

beste sprinter ooit.

gezicht!

Mogelijk antwoord: Hij leek wel een buldog met zo'n

b nwg + gebruik de verleden tijd

de glazen deur.

Mogelijk antwoord: Deze arme sukkelaar sloeg geen acht op

a wwg + gebruik een uitdrukking

e Mogelijk antwoord: Wie pest Jonathan?

d Mogelijk antwoord: Wat wil ze?

c Mogelijk antwoord: Wie ontmoette Noor?

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

b Mogelijk antwoord: Wat bezorgde Maaike? Aan wie bezorgde Maaike het pakje?

a Mogelijk antwoord: Wat koopt opa?

2 Stel telkens een vraag waarop het zinsdeel dat je invulde het antwoord is.

Mogelijk antwoord: Maaike bezorgde mij een pakje.

b nwg + gebruik ‘lijken’

op het WK.

b Maaike bezorgde.

1 Vul deze (onvolledige) zinnen aan met ten minste één passend zinsdeel.

Opdracht 9

•

De persoonsvorm

lachende.

Mogelijk antwoord: Huilende baby’s zijn niet zo schattig als

b nwg + gebruik de tegenwoordige tijd

hard huilde.

Mogelijk antwoord: We vroegen ons af waarom die baby zo

a wwg + gebruik een wederkerend voornaamwoord

Mogelijk antwoord: Opa koopt een bakje aardbeien.

KENNIS

a Opa koopt.

Mogelijk antwoord: Usain Bolt zette een prachtige tijd neer

a wwg + zorg voor een adpv

uit Los Angeles.

Mogelijk antwoord: Ze was een wereldberoemd fotomodel

b nwg: + gebruik de verleden tijd

muurtje.

Mogelijk antwoord: Dit fotomodel staat te dromen voor het

a wwg + voeg een plaats toe

Opdracht 8 Noteer bij elke foto een zin van ten minste acht woorden: een met een wwg en een met een nwg.

De achtergelaten echtgenote Een ouder echtpaar is met de camper vertrokken naar Zuid-Frankrijk. saai Buiten is het warm De weg is lang en saai. warm. Terwijl haar echtgenoot rijdt, besluit de vrouw in bed een dutje te doen. Na een paar uur stopt de man even langs de kant van de weg voor een korte plaspauze. De echtgenote wordt wakker omdat de auto stilstaat. Ze besluit om buiten even de benen te strekken strekken. De weg lijkt verlaten verlaten. zijn nergens mensen te bespeuren Er zijn bespeuren. Daarom trekt de vrouw haar kleren uit. Naakt stapt ze naar buiten. De man denkt dat zijn vrouw nog achterin ligt te slapen. Hij kruipt een minuut later achter het stuur. Nietsverweg moedend rijdt hij weg. De vrouw rent nog achter de camper. Maar haar man ziet haar niet. Even later rijdt er een Hells Angel langs op een motor. Hij stopt wanneer hij de oudere, naakte vrouw langs de kant van de weg ziet staan. Ze vertelt wat er gebeurd is. De Hells Angel biedt de vrouw een lift aan. Daarna zetten ze de achtervolging in. De echtgenoot kan een paar minuten later zijn ogen niet geloven geloven. Hij wordt ingehaald door een stoere Hells Angel met achterop zijn naakte echtgenote …

Opdracht 7 Markeer alle wwg’s met een gele kleur en alle nwg’s met een groene kleur.

127

128

KENNIS

≠ ≠

Opa vertelt een verhaal. Jonathan pest zijn zus.

een verhaal = lv zijn zus = lv een nieuwe rok = lv

Het mv geeft aan voor wie / aan wie de actie van het onderwerp bedoeld is.

•

Elle donne un cadeau à son père. Elle lui donne un cadeau.

In de Franse les zul je binnenkort leren dat het mv in het Frans COI wordt genoemd.

Voor wie had de postbode een pakje mee? Aan wie heeft ma het gegeven?

voor mij = mv aan mij = mv

Het mv is het antwoord op deze vraag: aan wie / voor wie + wwg + o?

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

•

Je kunt aan of voor meestal weglaten als je de zinsdelen herschikt. (Soms is dat onmogelijk.)

•

Ma heeft de brief aan mij gegeven. = Ma heeft mij de brief gegeven.

Het mv begint met aan of voor.

•

De postbode had een pakje mee voor mij. Ma heeft het aan mij gegeven.

Het meewerkend voorwerp (mv) is een aanvulling bij het onderwerp en gezegde.

J’achète des ﬂeurs pour l’anniversaire de maman. Je les achète pour son anniversaire.

In de Franse les zul je binnenkort leren dat het lv in het Frans COD wordt genoemd.

Wat vertelt opa? Wie pest Jonathan? Wat kocht Fatima?

•

Het lv is het antwoord op deze vraag: wie / wat + wwg + o?

•

• wie/wat het onderwerp ziet, hoort, ontmoet …

• wat het onderwerp doet, zegt, koopt …

Het lv geeft aan

= foute zin Fatima kocht. Fatima kocht een nieuwe rok.

Soms kun je het lv helemaal niet weglaten.

Opa vertelt. Jonathan pest.

Het lijdend voorwerp (lv) is een noodzakelijke aanvulling bij het onderwerp en het gezegde: als je het weglaat, verandert de betekenis van de zin.

•

De voorwerpen Dit jaar organiseren de leerkrachten van onze school weer een veiling voor het goede doel.

Tijdens de veiling kunnen de leerlingen bieden op de aangeboden spullen.

Ondertussen kan iedereen alles netjes volgen op een groot computerscherm.

Die man droeg een dunne jas

Opdracht 12 Zoek in een tijdschrift of een krant een reclameadvertentie. Markeer in vijf zinnen een lijdend voorwerp. Persoonlijk antwoord.

5 Hij wordt

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

3 De beeldhouwer kapte een stukje van de muur

. .

Die kudde schapen blaatte

2 Na een tijdje vonden we de kapotte rubberboot

Opdracht 11 Vul aan met een passend lijdend voorwerp, maar alleen als het kan. Mogelijke antwoorden:

10 En dat voor een kleine school als de onze.

9 Vorig jaar bedroeg de opbrengst 648 euro!

8 De opbrengst gaat dit jaar naar het Kinderkankerfonds.

6 De koper betaalt onmiddellijk de juiste som aan de kassier.

5 Wie het meest biedt, mag het artikel meenemen.

3 Er zijn al heel veel leuke gadgets tentoongesteld op de tafels in de gang.

2 De leerlingen brengen allerlei spullen die ze willen afstaan mee naar school.

Opdracht 10 Onderstreep het lijdend voorwerp in deze zinnen. Let op! Misschien vind je er niet in elke zin een.

129

130

Er staat een sportwagen voor ons huis.

Die agent gaf me een parkeerbon.

Aan het goede doel geef ik graag mijn steun.

Wie heb je het verklapt?

Onze hond zit voor het raam.

Ik kreeg voor mijn verjaardag een computergame.

Die tuinier geeft zijn planten elke avond water.

Voor die prijs wil ik dat wel kopen.

We verbleven een weekje aan zee.

X X

Ze vertelde me een sappige roddel. roddel

de vlammen in de schoorsteen.

voor haar ma iets

voor iemand iets

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

2 aan iemand iets

bezorgen – verklappen – geven –

meebrengen – verbergen – betalen –

Persoonlijk antwoord.

betalen – vervoeren – opsturen – vragen

klaarmaken – meebrengen – verstoppen – eten

Opdracht 16 Vul twee werkwoorden in die in het rijtje passen.

2 aan zijn vriend iets

Opdracht 15 Omcirkel wat niet past in de rij. Leg ook mondeling uit waarom.

de prins

me het adres

5 De akelige heks gaf

4 Achim gaf

3 De brandweerman zag

2 Floor bereidde een feestmaa feestmaal.

–

wanneer

–

plaats

door. een giftige appel.

plaats

de vraag ‘Voor wie?’

geen antwoord op

plaats

Opdracht 14 Vul de zinnen aan met een zinvol lijdend of meewerkend voorwerp. Markeer daarna alle lv’s in geel en alle mv’s in groen. groen Mogelijke antwoorden:

Voor mijn beste vriend doe ik alles.

Waarom niet?

geen mv

Opdracht 13 Is het gemarkeerde zinsdeel een meewerkend voorwerp of niet?

KENNIS

door die talentvolle regisseur

zijn

liep

niet

vorige week

op een schitterende manier

op de oprit van onze buur

staat

verﬁlmd

te blinken

heel wat verhalen van die schrijver

een luxueuze BMW

De bepaling

Er zijn veel soorten bepalingen. De belangrijkste zijn: De bep. geeft o.a. antwoord op de vraag: In 1914 begon WO I. Wanneer? Onder de zetel lag 50 euro. Waar? Hij bleef thuis omdat hij ziek was. Waarom? De F1-bolide knalde keihard in de vangrail. Hoe? Hij reed met een Ferrari! Waarmee?

•

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

De bepaling geeft een antwoord op deze vragen: wanneer, waar, waarom, hoe, waarmee …?

•

In een zin kunnen ook bepalingen staan. • De bepaling (bep.) is een zinsdeel dat extra uitleg geeft bij het onderwerp en het gezegde. Het kan vaak weggelaten worden zonder dat de betekenis van de zin veel verandert.

ZIV¿ PQH

Heel wat verhalen van die schrijver zijn door die talentvolle regisseur op een schitterende manier

Op de oprit van onze buur staat sinds gisteren een luxueuze BMW te blinken.

Die wiskundetoets liep vorige week niet van een leien dakje.

sinds gisteren

die wiskundetoets

van een leien dakje

Vergeet de hoofdletters en de leestekens niet!

Opdracht 17 Maak met de woorden of woordgroepen in de tabel drie mooie, zinvolle zinnen. Pak het zo aan: • markeer eerst alle delen van wwg’s of nwg’s in geel; • markeer daarna alle zinsdelen die geen onderwerp kunnen zijn in groen; • maak combinaties met een onderwerp en een gezegde en let op het getal; • vul aan met wat overblijft.

131

132

het aantal boeken waarmee zoon en dochter

, of die er op zijn minst geen probleem mee

dat graag doen

Er zijn mensen die wél graag kaften, De Standaard, 3 september 2015, (www.standaard.be).

jongeren te informeren over zijn activiteiten

voor kinderen ziet in die activiteit meteen een mogelijkheid om

hebben. Voor de elfde keer was er een kaftevenement in het HETPALEIS. Het Antwerpse theaterhuis

zijn er ook mensen die

Gelukkig

om ze langer in goede staat te houden

naar huis komt. Daarvan wordt verwacht dat die snel een kaftpapiertje krijgen

vaak

De nachtmerrie van alle mama’s (en ook een beetje de papa’s) na de eerste schooldag is

Er zijn mensen die wél graag kaften

Vul de tekst aan met een passend zinsdeel (of stuk van een zinsdeel). Vergelijk jouw tekst daarna met de oorspronkelijke tekst die je leerkracht uitdeelt.

in Las Vegas. Het

in de Ameri-

ruim 200 kilo. Het urinerend ventje zorgde

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Manneken Pis nu ook in Las Vegas, De Standaard, 2 september 2015, (www.standaard.be).

gaans preutse Amerikanen

bij de inhuldiging al meteen voor gniffelende reacties bij de door-

en het weegt

Het bronzen beeld in Vegas is bijna twee meter groot

het origineel, naast een exemplaar Tokio en Rio de Janeiro.

de derde erkende kopie van

dinsdag onthuld

kaanse gokstad. Dit exemplaar is

Grote Markt, werd

standbeeld, een pak groter dan de originele versie bij de Brusselse

nu ook Manneken Pis te bewonderen

Naast een replica van de Eiffeltoren en de Sﬁnx van Gizeh, is

Manneken Pis nu ook in Las Vegas

2 Vul in deze tekst het wwg of nwg aan met passende delen. Vergelijk jouw tekst daarna met de oorspronkelijke tekst.

Bizarre verhalen

Opdracht 18 Taalvaardig In deze taak oefen je de leerstof over zinnen en zinsdelen verder in.

krijgen om ze langer in goede staat te houden?

e Waarvan wordt verwacht dat die snel een kaftpapiertje

d Waarvoor zorgde Manneken Pis bij de inhuldiging?

c Wat had hun Poolse moeder moeten verrichten?

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

Van het aantal boeken waarmee zoon of dochter naar huis komt.

Voor gniffelende reacties bij de doorgaans preutse Amerikanen.

Dwangarbeid.

Het Antwerpse Theaterhuis ziet daarin een mogelijkheid.

b Wie ziet in die activiteit ook een mogelijkheid om de jongeren te informeren over zijn activiteiten?

Op achttienjarige leeftijd.

a Wanneer vond George een brief?

vraag

antwoord

Poolse tweelingbroers na jaren herenigd, De Standaard, 31 augustus 2015, (www.standaard.be).

Vragen en antwoorden bij de drie fragmenten. Raadpleeg de originele teksten. Stel telkens vragen die passen bij het antwoord dat je in de rechterkolom vindt.

stevige omhelzing. omhelzing

Staten. Hij had niet gedacht dat hij zijn broer ooit nog zou zien. Bij het weerzien gaven ze elkaar een

lingbroer. De moeder was in 1952 overleden. George emigreerde in de jaren 70 naar de Verenigde

gezocht Bovendien had hij een tweeDaarin stond dat zijn biologische moeder hem jarenlang had gezocht.

Op achttienjarige leeftijd vond George een brief. Iemand van het tehuis had hem die brief geschreven.

terecht. Verschillende families hebben hen toen geadopteerd.

en moest de tweeling daarom in 1947 terugsturen naar Polen. Ze kwamen daar in een kindertehuis

richten en werd kort na de geboorte ziek. Zij kon de kinderen geen veilige toekomst garanderen

De tweeling werd in 1946 in Duitsland geboren. Hun Poolse moeder had dwangarbeid moeten ver-

de doeken doen.

ongelooﬂijk veel te vertellen. Omgekeerd wil Lucian zijn hele levensverhaal in geuren en kleuren uit

brachten George en Lucian weer bij elkaar. Sindsdien zijn ze onafscheidelijk. George heeft Lucian

Poolse tweelingbroers werden onlangs na 68 jaar herenigd. Het Poolse en Amerikaanse Rode Kruis

3 Markeer in deze tekst de lv’s met een gele kleur en de mv’s met een groene kleur.

133

134

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

In het stukje over het gezegde hadden we het al uitvoerig over werkwoorden. Daarnaast komen er in bijna elke zin ook nog zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden voor. Lidwoorden telwoorden, voorzetsels, voornaamwoorden … maken de zin compleet.

Je vindt in een zin de verschillende soorten woorden terug.

9.2 Een zin bestaat uit allerlei soorten woorden

Daarin moeten zeker twee lv’s (markeer met een gele kleur), twee mv’s (markeer met een groene kleur) en drie zinnen met een nwg (markeer met een rode kleur) voorkomen.

Herenigde tweelingbroers blijken een drieling te zijn. Derde broer gevonden!

Standbeeld Manneken Pis gestolen!

Boeken kaften gebeurt vanaf nu op school

5 Schrijf nu een van de drie tekstjes opnieuw. Dat mag zeker wat korter, maar de titels zijn nu wel wat aangepast. Zorg voor creativiteit in je taalgebruik.

mensenkennis lamp energie

erfgenamen bezitter ring

Freddy

schaamte

grond

jongen

madame Fanny

de-woorden

keertje

kindje

soortnamen

Gruyère de Parmesan

eigennamen

het-woorden

MERHO, Kiekeboe – Klavertje vier, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1984.

Markeer in het stripfragment alle zelfstandige naamwoorden met een gele kleur. Plaats ze in de juiste kolom in de tabel.

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

2 Markeer nu alle bijvoeglijke naamwoorden met een groene kleur. Zoals je weet geven bijvoeglijke naamwoorden extra informatie over de zelfstandige naamwoorden.

Opdracht 19

135

136

voetbal is erg populair in veel landen.

jacht van die rijke aannemer ligt in Saint-Tropez.

veer bracht ons naar de overkant van de rivier.

Het

Ze hebben een dubbel genus: de/het bos… De betekenis verschilt naar gelang van het genus.

Wat is er met de gemarkeerde woorden aan de hand?

portier van de auto dicht.

het

Hij sloeg

bos sleutels lag in de goot.

Vul het juiste lidwoord in.

De portier opende de deur.

Hij trapte de voetbal tegen de muur.

Ben jij ook tegen de jacht op vossen?

Lise vond een pauwenveer.

Het onderwerp is altijd weer ‘de man’. Dat verveelt heel snel.

We wandelden op de dijk in Oostende. Plotseling kwam een man achter ons aan. De man leek ons maar een rare kwibus. De man bleef ons achtervolgen. We versnelden onze pas. Maar de man gaf ook niet op! Stilaan werden we toch wel bang. We zetten het op een rennen. De man spurtte ons achterna. De man haalde ons in. Toen zei de man: ‘Een van jullie heeft zijn portefeuille verloren, hier is hij terug.’ We schaamden ons wel een beetje, maar de man kon er hartelijk om lachen.

Deze tekst is slecht geschreven. Waarom?

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

hier is hij terug.’ We schaamden ons wel een beetje, maar de kerel kon er hartelijk om lachen.

spurtte ons achterna. Toen hij ons inhaalde, zei hij: ‘Een van jullie heeft zijn portefeuille verloren,

gaf ook niet op! Stilaan werden we toch wel bang. We zetten het op een rennen, maar de vent

een rare kwibus. Omdat hij ons maar bleef achtervolgen, versnelden we onze pas. Maar de snuiter

We wandelden op de dijk in Oostende. Plotseling kwam een man achter ons aan. Hij leek ons maar

2 Herschrijf de tekst en gebruik synoniemen en verwijswoorden!

Opdracht 21

In het bos kun je herten vinden.

3 Verander nu het genus van de gemarkeerde woorden en maak er een goede zin mee. Zorg dat de betekenis duidelijk is. Mogelijke antwoorden:

Opdracht 20

KENNIS

kettinkje

gsm’etje

het lieve, leuke hondje

= vrouwelijk = onzijdig

v. o.

hij ze / zij het

verwijswoorden

9 OVER WOORDEN EN ZINNEN

Substantieven hebben meestal een meervoud. ﬁetsen, tafels, orchideeën, auto’s Dikwijls hebben ze een verkleinwoord. wandelingetje, riempje, broodje Soms is er geen meervoud. afval, vuilnis, zand In hoofdstuk 12 – Foutloos schrijven zullen we dat uitvoerig inoefenen.

De astronaut (m.) maakte een ruimtewandeling; hij vond het fantastisch! De verpleegster (v.) verzorgde mijn voet; ze/zij vroeg of het pijn deed. Het gas (o.) is gevaarlijk: het verstikt een mens onmiddellijk.

= mannelijk

Zelfstandige naamwoorden hebben een genus (woordgeslacht)

het hondje

Voor een zelfstandig naamwoord kun je het of de (= een lidwoord) plaatsen. Tussen het lidwoord en het zn kunnen nog andere woorden staan.

Een zelfstandig naamwoord of substantief geeft een naam aan voorwerpen, personen, dieren, begrippen. • eigennamen: Lien, Schelde, Kiekeboe • soortnamen: meisje, rivier, stripﬁguur

Het zelfstandig naamwoord (zn)

Het omgekeerde komt ook voor: goud – muziek – heelal … Deze woorden komen niet in het meervoud voor.

Ze komen niet voor in het enkelvoud.

hersenen – ingewanden – mazelen – hurken – watten – middeleeuwen

Opdracht 23 Soms is er bij het meervoud van zelfstandige naamwoorden iets eigenaardigs aan de hand … Wat is er speciaal aan deze zelfstandige naamwoorden in het meervoud?

Je merkt het: niet zo makkelijk, want er zijn veel manieren om het verkleinwoord te vormen. Later dit jaar leer je daar meer over.

6 gsm

5 baby

baby’tje

wandelingetje

ketting

3 wandeling

kindje boompje

kind

2 boom

Opdracht 22 De meeste zelfstandige naamwoorden hebben een verkleinwoord. Geef het verkleinwoord van deze woorden.

137

138

KENNIS

Het … niet vaak dat een speler rood krijgt.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Hier staat het bn niet bij het zn. Toch krijg je ook hier extra informatie over dat zn, omdat het ndgez meer informatie geeft over het onderwerp.

Dit groentesap / is / gezond.// o nwg

Heb je de klokken ook horen …?

Dat … weleens: niets aan te doen. De misdadiger … zich bij de politie. Vis … vlugger dan vlees. Ik … dat die speler naar een andere ploeg zal vertrekken.

gebeuren

5 zich melden 6 bederven 7

Stijn, … toch niet zo! … toch eens volwassen, kerel!

9 schelden 10 worden

Hoeveel fouten heb je gemaakt in de twee opdrachten?

Ik wacht wel tot je die brief … .

8 verzenden

vermoeden

… jij veel in de les biologie?

3 antwoorden

2 beschuldigen Hij … mij van diefstal!

luiden

Deze dag / is / zwaarbewolkt.// o nwg

Dat is een gezond tussendoortje. Het wordt een zwaarbewolkte dag.

Opdracht 2 Vul in deze zinnen de ontbrekende werkwoordsvormen in. Alle werkwoorden staan in de tegenwoordige tijd. De inﬁnitief is al gegeven.

De verzekering … de schade niet.

En wat … jij daar zelf van?

9 vinden 10 vergoeden

… je ma niet dat je overdrijft?

Waarom … die kerel niet op de vraag?

8 vinden

antwoorden

… jij die weg ook?

6 vermijden 7

Mijn broer … altijd een kaartje voor oma’s verjaardag.

5 sturen

gebeuren

U … die boeken toch niet weg?

3 gooien

Pa … van tuinieren. Het huisvuil … op dinsdag opgehaald.

houden

2 worden

Opdracht 1 Test jezelf Vul in deze zinnen de ontbrekende werkwoordsvormen in. Alle werkwoorden staan in de tegenwoordige tijd. De inﬁnitief is al gegeven.

Je spelt de werkwoorden in de tegenwoordige en verleden tijd correct.

10.1 Werkwoorden

10 Foutloos schrijven

Een bijvoeglijk naamwoord of adjectief geeft extra informatie over een zelfstandig naamwoord. Het geeft kenmerken of eigenschappen van dat zelfstandig naamwoord aan.

Het bijvoeglijk naamwoord (bn)

VLOGAERT, H., 13 adembenemende sportwedstrijden die elke avonturier doen dromen, De Morgen, 9 juli 2015, (www.demorgen.be).

Elke eerste zondag van oktober kunnen fervente amateurwielrenners zich uitleven in een van de meest bijzondere wielerwedstrijden ter wereld: de Eroica in het Italiaanse Toscane. Niet alleen het prachtige parcours overheen de ‘strade bianche’ – een paar sublieme witte zand- en grindpaden die door de Toscaanse heuvels slingeren – maken de race speciaal, ook de ﬁets waarop de deelnemers hun heldentocht aanvatten doet dat: het ‘stalen stalen ros’ moet namelijk gemaakt zijn voor 1987. De moedige renners kunnen kiezen voor een parcours van 38, 75, 137 of 200 kilometer en kunnen onderweg genieten van heerlijke, heerlijke artisanale producten.

L’Eroica – Vintage ﬁetsrace in Italië

Opdracht 24 Markeer in de tekst alle bijvoeglijke naamwoorden.

Zelfstandige naamwoorden kunnen abstract of concreet zijn. • Abstracte zelfstandige naamwoorden kun je niet vastnemen, aanraken, tekenen … woede, ellende, geduld • Bij concrete zelfstandige naamwoorden kan dit wel. bloem, trein, stoel

oplossing

Word

scheld

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

verzendt

vermoed

bederft

meldt

gebeurt

Antwoord

beschuldigt

luiden

vergoedt

vind

Vindt

antwoordt

Vermijd

stuurt

gebeurt

gooit

wordt

houdt

139

140

KENNIS

surf

zap

speel

regen

sneeuw

surfen

zappen

spelen

regenen

sneeuwen

stam (= inﬁnitief zonder -en) (= meestal de ik-vorm van de tegenwoordige tijd)

1ste 2de 3de

meervoud

stam + t

stam + en

surf

ik surf

jij surft

hij surft

wij surfen

jullie surfen

stam:

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

zij surfen

stam

surfen

REGEL

dus ook

antwoorden

antwoordt

antwoord

zij

antwoorden

jullie antwoorden

wij

hij

jij

stam: antwoord

inﬁnitief: antwoorden

ik jij – je – u hij – zij – ze – het (+ alle zelfstandige naamwoorden die je kunt vervangen door hij, zij of het) wij – we jullie zij – ze (+ alle zelfstandige naamwoorden die je kunt vervangen door zij of ze)

inﬁnitief:

Tegenwoordige tijd (tt)

1ste 2de 3de

enkelvoud

Zes personen om een werkwoord te vervoegen = persoonlijke voornaamwoorden

(het kan)

(ik kan)

Van INFINITIEF naar STAM inﬁnitief

Werkwoordspelling (1)

Even herhalen In de vorige opdrachten moest je twintig werkwoorden in de tegenwoordige tijd en de imperatief invullen. Het is waarschijnlijk een goed idee om het volgende schema nog eens op te frissen …

•

jij vaak?

(niet hoorbaar, maar dezelfde regel)

Surft

(hoorbaar)

je vader (= hij) voorzichtig? (niet hoorbaar, maar dezelfde regel)

je moeder (= zij) veel?

Antwoordt

Surft

Als u achter de pv staat, valt de -t niet weg.

U antwoordt beleefd

U surft netjes

Rust maar even uit.

Stop met zeuren!

Werkt u maar verder, mevrouw. Antwoordt u op die brief, directeur!

Werk jij maar aan Frans. Antwoord jij nu eens!

REGEL: bij imperatief met onderwerp VERVOEG het werkwoord

Speelt u maar met de kaarten, meneer.

Speel jij maar in de zandbak.

met onderwerp

REGEL: bij imperatief zonder onderwerp neem de STAM

(niet hoorbaar, maar zelfde regel)

Verzend die brief maar.

Zwijg maar! (hoorbaar)

Antwoord!

zonder onderwerp Speel!

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

u beleefd? (niet hoorbaar, maar dezelfde regel)

u netjes? (hoorbaar)

Het is dus niet jij of je die veel werkt, maar je moeder/je vader (= 3de persoon enkelvoud).

Je vader rijdt voorzichtig Rijdt

Je moeder surft veel

Als de -t tot de stam behoort (bv. Ik spit.), blijft ze wel staan (bv. Spit je?).

Imperatief •

Antwoord

(niet hoorbaar, maar dezelfde regel)

(hoorbaar)

Als het persoonlijk voornaamwoord je of jij achter de pv staat en onderwerp is, valt de -t weg.

Jij antwoordt vaak

je vaak?

jij veel?

Antwoord

Surf

Jij surft veel Je antwoordt vaak

je veel?

Surf

Je surft veel

PAS OP!

141

142

Hij … door iedereen bespot.

Ik … dat maar een ﬂauwe grap.

De leerling … zijn excuses aan.

Thea … uit over een bananenschil.

De tijger … zijn prooi.

6 worden

vinden

8 aanbieden

9 uitglijden

10 verslinden

We hebben de eindstreep met veel moeite … .

Heb je daar genoeg aandacht aan … ?

Ik heb gisteren twee boeken … .

Die … boeken breng ik overmorgen terug.

6 ontlenen

Hij had zich nog nooit zo … .

Hij heeft het briefje … .

Het … briefje lag op de grond.

13 haasten

14 verfrommelen

15 verfrommelen

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Nog eens herhalen In de vorige opdracht moest je 25 werkwoorden in de verleden tijd invullen. Ook voltooide en tegenwoordige deelwoorden passeerden de revue. Zit het allemaal wat ver? Misschien moet je ook dit schema nog eens opfrissen …

Hoeveel fouten heb je deze keer gemaakt in de twee opdrachten?

Deze straten zijn slecht … .

De … man kwam hijgend binnen.

… straten zijn veiliger.

10 verlichten

12 haasten

De … villa bood een troosteloze aanblik.

9 afbranden

11 verlichten

Die villa is … .

8 afbranden

ontlenen

Ze bekeek me … .

5 spotten

besteden

Je hebt te lang op het doel … .

Hij is de rivier over … .

3 halen

roeien

2 mikken

Opdracht 4 Vul in elke zin de ontbrekende werkwoordsvorm in. Alle werkwoorden staan in de verleden tijd.

De tuinier … enkele struiken.

De bejaarden … daarnet even op een bank in het park. rustten

oplossing

verfrommelde

verfrommeld

gehaast

gehaaste

verlicht

Verlichte

afgebrande

afgebrand

ontleende

ontleend

spottend

besteed

gehaald

gemikt

geroeid

verslond

gleed

bood

vond

werd

verplantte

daverde

De grond … onder mijn voeten.

4 rusten

5 verplanten

oplossing vergrootte

Hoorde

3 daveren

… je hem niet roepen?

Pol … de foto’s.

horen

2 vergroten

Opdracht 3 Test jezelf Vul in elke zin de ontbrekende werkwoordsvorm in. Alle werkwoorden staan in de verleden tijd. KENNIS

inﬁnitief: stam: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook:

inﬁnitief: spelen stam: speel REGEL ik speelde stam + de jij speelde stam + de hij speelde stam + de wij speelden stam + den jullie speelden stam + den zij speelden stam + den (uitgang hoorbaar)

praatte praatte praatte praatten praatten praatten (uitgang niet hoorbaar) bloeden bloed ik bloedde jij bloedde hij bloedde wij bloedden jullie bloedden zij bloedden (uitgang niet hoorbaar)

praten praat ik jij hij wij jullie zij

Onregelmatige werkwoorden = werkwoorden met klankverandering ik rijd ik reed ik schrijf ik schreef ik lieg ik loog

inﬁnitief: stam: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook:

inﬁnitief: werken stam: werk REGEL ik werkte stam + te jij werkte stam + te hij werkte stam + te wij werkten stam + ten jullie werkten stam + ten zij werkten stam + ten (uitgang hoorbaar)

Verleden tijd (vt) Regelmatige werkwoorden = werkwoorden zonder klankverandering ik werk ik werkte ik speel ik speelde ik praat ik praatte ik bloed ik bloedde

ik heb jij hebt hij is het heeft we werden jullie hebben ze hebben

gewerkt geantwoord gestraft gesneeuwd beloond gespeeld gerust

2 Voltooid deelwoord (vd) verleden tijd werkte antwoordde strafte sneeuwde beloonden speelden rustten

dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook: dus ook:

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

voltooid deelwoord gewerkt geantwoord gestraft gesneeuwd beloond gespeeld gerust

Onthoud: nooit -dt in de verleden tijd! Enkel de stamklinker verandert.

Werkwoordspelling (2)

143

144

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

de gespitte tuin de gewittte muur REGEL: schrijf bijvoeglijke naamwoorden altijd zo kort mogelijk. REGEL: aantal t’s of d’s uit de inﬁnitief

4 Bijvoeglijk naamwoord afgeleid van een werkwoord de vergrote foto de verplante bomen de getinte ruiten de geschilderde deur de gekleurde tekening de geverfde omheining

3 Tegenwoordig deelwoord (td) (al) huilend, (al) spelend, lachend, biddend, werkend … REGEL: altijd INFINITIEF + -d

REGEL: Om de laatste letter van een voltooid deelwoord te kennen, moet je luisteren naar de verleden tijd: • hoor je -te, dan eindigt het vd op -t • hoor je -de, dan eindigt het vd op -d

stam stam + t (*) stam + t inf inf inf

* tegenwoordig deelwoord

ik word, jij wordt, word jij, hij speelt, zij antwoordt we vallen, ze draaien ...

(*) je (als o) achter pv £ stam

1 enk. 2 enk. 3 enk. 1 mv. 2 mv. 3 mv.

NEE

geen pv

ik speelde jij surfte het sneeuwde wij zapten jullie gokten ze beloonden

stam + stam + stam + stam + stam + stam +

te/de te/de te/de ten/den ten/den ten/den

ik reed ze vond je liet ik genoot

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

want: we reden want: ze vonden want: jullie lieten want: we genoten

£ luisteren nooit dt!

onregelmatig ww

de geschilderde deur de geverfde poort de vergrote foto

£ zo kort mogelijk

huilend, lachend, surfend ...

£ altijd d

gesneeuwd, want: sneeuwde gestraft, want: strafte

£ luister naar de verleden tijd

rusten, vergroten ...

£ zo kort mogelijk

verleden tijd (vt)

td*

regelmatig ww 1 enk. 2 enk. 3 enk. 1 mv. 2 mv. 3 mv.

Is het ww een pv bij een o?

tegenwoordige tijd (tt)

Ga weg! Word volwassen!

pv zonder o £ stam

imperatief

inf

145

146

werden

op sociale

aanbiedingen binnen om de Jack Russell en de Stafford te adopteren.

’, (reageren – tt)

een medewerker van het asiel. ‘We vinden het jammer dat ze gaan, maar we zijn

veroverd

… toch niet zo!

Heb je haar niet …?

… je je dat nu niet?

6 uitnodigen

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Dat … park zag er sprookjesachtig uit.

dat we het ons … .

We dachten dat we iets hoorden, maar toen bleek

9 verbeelden

10 verlichten

Waar … hij geboren?

8 worden

verbeelden

Men heeft dat boek van J.K. Rowling schitterend … .

5 verﬁlmen

schelden

Dat totaal … sleuteltje kun je niet langer gebruiken.

3 verroesten

Ik stapte uit het pas … vliegtuig.

… u me nu voor de gek?

landen

verlichte

verbeeldden

werd

Verbeeld

uitgenodigd

ZIV¿ PQH

Scheld

verroeste

Houdt

gelande

oplossing

CALLUY, K., Blinde hond en onafscheidelijke maatje vinden nieuwe thuis, 8 juli 2015, (deredactie.be).

blij dat ze zo’n warme thuis hebben gevonden, het was liefde op het eerste gezicht.’

reageert

‘Ze hebben ieders hart (veroveren – vd)

De asielmedewerkers zijn uiteraard blij met de goede aﬂoop, maar ze zullen de honden ook missen.

Uiteindelijk vonden Glenn en Buzz toch weer gewoon een thuis in Engeland.

stroomden

media was het hek van de dam. Vanuit alle hoeken van de wereld (stromen – vt)

vond

dat de twee samenbleven. Zonder Buzz zou Glenn immers verloren zijn.

Toen het bericht van het olijke duo zijn weg (vinden – vt)

eisten

2 houden

reed

vergaderd

10 Het bestuur heeft dit jaar twaalf keer … .

Hij … in zijn e-mail zijn telefoonnummer niet.

10 Die oude notelaar is … .

9 Waar … jullie volgende week?

8 Behoort LO tot de … vakken op school ?

6 Je kunt zien dat hij het onkruid in de tuin geregeld … .

5 Ze heeft hier werkelijk haar tijd … .

Iedereen … zich nu al op de toetsen van volgende week.

omgewaaid

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

oplossing

overnachten

verplichte

vermeldde

wiedt

verspild

verheugt

entte

gelest

geland

3 Voor ze naar Afrika vertrokken, … de dokter hen in tegen malaria.

Het vliegtuig is om middernacht … .

2 Ze heeft haar dorst … .

inenten – landen – omwaaien – wieden – verplichten – zich verheugen – verspillen – overnachten – vermelden – lessen

Opdracht 8 Gebruik deze werkwoorden om de zinnen te vervolledigen. Noteer overal de correcte werkwoordsvorm. Gebruik de tegenwoordige tijd waar dat kan.

Meldt

9 … u zich bij de directeur.

verspreidt versperd

Het publiek … zich nu al in alle richtingen.

8 Na de storm waren veel wegen … door omgewaaide bomen.

kostten

Hij … via Brugge naar Gent.

om een thuis te vinden voor de twee honden. De medewerkers van het asiel (eisen – vt)

3 Hoewel hij regelmatig zijn tuin …, willen de planten toch niet groeien. besproeit onderhandeld

6 Vroeger … de televisietoestellen veel meer dan nu.

er ook een happy end aan het verhaal te komen.

vond

vertelt

5 Die trainer had al … met die speler.

lijkt

Nu (lijken – tt)

ervoor dat Glenn zijn eten (vinden – vt)

hem de weg en hij

Ze waren twee dagen in Spanje en … zich dat ze al Spaans kenden.

2 Die jongen … heel boeiend.

verbeeldden

oplossing

zich melden – vertellen – verspreiden – besproeien – verbeelden – rijden – vergaderen – onderhandelen – kosten – versperren

Opdracht 7 Gebruik deze werkwoorden om de zinnen te vervolledigen. Noteer overal de correcte werkwoordsvorm. Gebruik de tegenwoordige tijd waar dat kan.

De honden kwamen in een asiel terecht en aanvankelijk leek het geen makkelijke opdracht

zorgde

(zorgen – vt)

toonde

gevonden in een tunnel nabij Hartlepool. Buzz, de hond die wel

enkele weken geleden talloze Britse harten. De twee viervoeters

kan zien, leek Glenn overal bij te staan. Hij (tonen – vt)

(worden – vt)

veroverde

De redding van de blinde Jack Russell Glenn en zijn onafscheidelijke gezel Buzz (veroveren – vt)

Opdracht 6 Vul in elke zin de ontbrekende werkwoordsvorm in. Kies telkens de juiste tijd.

Blinde hond en onafscheidelijke maatje vinden nieuwe thuis

Opdracht 5 En nu alle tijden door elkaar! Vul de juiste werkwoordsvormen in.

147

148

Onze leraar Nederlands duldt

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

FOCUS TWEE

Speldde

10 spelden

Oplossing:

Als hij zo voortdoet, belandt

9 belanden

hij nog in de gevangenis.

tijd dat hij dat inzag.

je me gisteren iets op de mouw?

Het

8 worden

werd

De loodgieter heeft zijn fout

je dat gisteren niet terug?

Vond

6 vinden

hersteld

hij daar vanmorgen al lang te wachten?

geen tegenspraak.

Stond

herstellen

meestal het toelaatbare.

5 staan

dulden

tijdens mijn werk.

nooit een stervoetballer!

Het geluid van die F16 overschrijdt

3 overschrijden

wordt

Ze heeft me afgeleid

Dat

aﬂeiden

2 worden

Opdracht 9 Vul het woordraadsel in. In de donkergroene vakjes vind je een bekende naam. Opgelet: niet alle vakjes moeten ingevuld worden.

geraakt

gebeurde

werken uit aan een

geëlektrocuteerd

stelt

onderzocht

hij zo goed mogelijk. De

Croene.

. ‘Maar er was wel degelijk een

door de dienst

gejaagd

leiden

gehouden.’

patiënten dan in een kunstmatige coma

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

EECKHOUT, J., Man krijgt 12 000 volt door lichaam, Het Laatste Nieuws, 8 juli 2015, (www.hln.be).

worden

en dat kan een overlijden veroorzaken. De uitwendige brandwonden kunnen ook zeer pijnlijk zijn en daarom

beschadigd

den veroorzaken. Het hele lichaam, je spieren, zenuwen en organen zoals de nieren raken dan zwaar

. In beide gevallen stopt het hart met kloppen. Daarnaast kan het inwendige brandwon-

verstoord

’, legt Paul Calle, spoedarts van het AZ Maria

krijgt, kan dat zeker tot de dood

Middelares, uit. ‘Ofwel krijg je onmiddellijk een hartstilstand, ofwel is je hartritme

‘Het kan je hartfunctie beïnvloeden

lichaam

Een elektrocutie kan voor ieder mens andere gevolgen hebben. Maar wanneer je 12 000 volt door je

over zijn toestand.’

komende dagen zullen de dokters moeten waken

herstelt

voerster van Eandis Isabel Van Cutsem. ‘Hopelijk

‘Ons hart gaat uit naar onze collega’, zegt woord-

toestand in het brandwondencentrum van het UZ.

en ligt in kritieke

De man raakte over veertig procent van zijn lichaam zwaar verbrand

werd

.’ Hoe dat mogelijk was, wordt

De gevolgen voor de arbeider waren heel ernstig.

probleem met de elektrische installatie’,

Toezicht Welzijn op het Werk nog volop

man

het arbeidsauditoraat Isabelle Croene. ‘Op een bepaald moment

laagspanningsinstallatie. ‘Op die installatie zat een spanning van 12 000 volt’, zegt substituut van

voerde

om half negen in het transformatorstation vlakbij de

spoorwegbrug in Sint-Denijs-Westrem. De arbeider

De elektrocutie

bij een elektrocutie in Sint-Denijs-Westrem. De man kreeg een stroomstoot van 12 000 volt.

Een 33-jarige arbeider van Eandis is gisterenmorgen levensgevaarlijk gewond

Man krijgt 12 000 volt door lichaam

Opdracht 10 Noteer de ontbrekende werkwoorden die je leerkracht dicteert.

149

150

in een vuilnisbak. Toch kwamen er veel

in het

en de gorilla mocht cadeautjes

maar liefst 100 jaar zijn geworden

verwenden

kreeg

werd (3x)

vt regelmatig ww vt onregelmatig ww

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Maak je nog veel fouten? Surf naar focus.deboeck.com en maak daar nog extra oefeningen!

woont

dobbert

woont

cijfercombinatie

Dodelijk ongeval tijdens formule 1 race

correct (duel) correct (atheneum)

9 Rode Duivels klaar voor historisch duel 10 Kindermisbruik in Frans atheneum

correct (Opticien)

12 Opticien uit Aalst beschuldigd van oplichting

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

correct (Mattheusevangelie) / Italië

11 Manuscript Mattheusevangelie ontdekt in Italie

GSVVIGX SJ¿ GMIIP

8 Pensioenleeftijd nu officieel op 67

geworden

correct (boa)

Poëzieprijs

beëindigd

formule 1-race

gemaakt

Bijna gewurgd door boa!

6 Poezieprijs voor Bart Moeyaert

5 Wedstrijd vroegtijdig beeindigd na rellen

Drieëntwintig / EU-rechtbank

3 Drieentwintig beklaagden voor EU rechtbank

België / WK-gangers Commerciële

Belgie bij de laatste acht WK gangers 2 Commerciele zender VTM krijgt boete

Opdracht 14 Koppelteken of trema? In sommige krantenkoppen zijn spelfouten geslopen. Corrigeer ze in de rechterkolom!

astma-aanval

lotto-opbrengst

tv-programma

bio-ingenieur zo-even

live-uitzending

Sint-Niklaas

In Sint Niklaas kreeg een bio ingenieur zo even een astma aanval. Hij hoorde tijdens de live uitzending van dat tv programma dat de lotto opbrengst die bij zijn winnende cijfer combinatie hoorde slechts 105 euro bedroeg.

Opdracht 13 Koppelteken of trema? Schrijf alle woorden die in de tekst fout gespeld zijn, correct.

uitpakken

zwemmen

inf

op te lossen, gebruiken we woordtekens.

Vorig jaar leerde je al wanneer je een koppelteken, trema of apostrof gebruikt. We frissen alles nog eens op.

Om dit probleem van leesverwarring

Opdracht 12 Lees deze zinnen even hardop. Wat is het probleem? • We krijgen veel sbs van onze TOleraar. • Zn broer kreeg zoeven een astmaaanval. • Zijn gsmetje werkte niet meer goed. • Die OpenVLDer is een bekende minister.

Je plaatst het juiste woordteken waar het moet.

10.2 Woordtekens

gevierd

schoongemaakt

gevuld

Feest voor bejaarde gorilla, NOS.nl, 3 augustus 2010, (static.nos.nl/jeugdjournaal).

Gorilla Mouila is het oudste vrouwtje van Groot-Brittannië. Volgens haar verzorgers zou ze in mensenjaren

haar ﬂink. Ze hadden speciale cakejes gemaakt

uitpakken

ﬂink gevierd

. De verzorgers van de jarige verwenden

gisteren 50 jaar en dat werd in

Zwemmen in een vuilnisbak, NOS.nl, 8 augustus 2010, (static.nos.nl/jeugdjournaal).

een echt verjaardagsfeestje, mét taart en cadeaus. Gorilla Mouila

de Engelse dierentuin waar ze woont

werd

Ze kreeg

Feest voor bejaarde gorilla

zijn schoongemaakt

New Yorkers en toeristen op de nieuwe zwembaden af. Hopen dat de containers van tevoren goed

Klinkt natuurlijk een beetje vies, zwemmen

chique centrum van de grote stad.

lekker rond in een

midden tussen de

er voor het eerst ‘vuilnisbak gezwommen’ in een buitenwijk van

New York. Dit weekend zijn er drie grote vuilnisbakken met water gevuld

Vorig jaar werd

vuilnisbak.

hoge gebouwen in New York. Wat doe je dan? Je dobbert

Het is warm en je hebt zin in een frisse duik. Maar je woont

Zwemmen in een vuilnisbak

Je leerkracht leest enkele bizarre nieuwsberichten voor. Vul de ontbrekende werkwoorden in.

2 Zet nu alle ingevulde werkwoorden op de juiste plaats in het schema.

Opdracht 11

151

152

KENNIS

in aﬂeidingen.

een trema

•

vanille-ijs

zo-even

vanilleijs

astma-aanval

zoeven

astmaaanval

bij klinkerbotsing kan er leesverwarring zijn

T-shirt

formule 1-race

ex-leerling

Sint-Niklaas

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

vergeet-me-nietje

6 enkele speciﬁeke gevallen

bijna-botsing

sint-bernardshond

non-ﬁctie

doe-het-zelver

St.-Jozef

niet-roker

oud-strijder

bij samenstellingen met een voorvoegsel ex-, niet-, non-, bijna-, oud- (= voormalig)

gsm-mast

5 woorden met Sint of St.-

kleuren-tv

@-symbool

EHBO-koffer

E5-mode

3 bij samenstellingen met een afkorting

12-delig

2 bij samenstellingen met cijfers, letters, symbolen

Je gebruikt een koppelteken om leesverwarring te voorkomen in samenstellingen.

Het koppelteken

Even opfrissen We nemen nog eens de kenniskoffers van vorig jaar onder de loep.

Merk op: als je een woord in lettergrepen splitst, is er geen leesverwarring meer mogelijk; dan plaats je dus ook geen trema.

Let op! Plaats een trema altijd op de eerste letter van de volgende lettergreep. be-in-vloe-den het trema komt dus op de i beïnvloeden pa-ti-ent het trema komt dus op de e patiënt

In sommige gevallen mag je zelfs bij mogelijke leesverwarring toch geen woordteken plaatsen. We gaan daar in de volgende opdrachten dieper op in.

in samenstellingen,

een koppelteken

•

Bij mogelijke leesverwarring plaats je

In het Nederlands schrijven we samenstellingen zo veel mogelijk aaneen. KENNIS

België

Belgie

drieëntwintig

drieentwintig

chaos

duel

dieet

eieren

boa

beamen

commercieel

ﬁnancieel

industrieel

leesverwarring niet mogelijk officieel

3 dubbele i draaiing samenvloeiing begroeiing

2 Franse woorden op -ien en -ienne opticien Julien elektricien Parisienne

1 Latijnse woorden op -eum en -eus Mattheus Zaccheus atheneum lyceum

museum

Speciale gevallen waar je geen trema gebruikt

petroleum

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

Hier geldt eigenlijk dezelfde regel: er is leesverwarring mogelijk, dus gebruik je een trema.

Let op! Meervoud van woorden op -ie en op -ee knieën ideeën categorieën feeën theorieën zeeën

poëzie

poezie

patiënt

beïnvloeden

beinvloeden

patient

beëindigen

commerciële

commerciele beeindigen

ﬁnanciële

ﬁnanciele

officiële industriële

dus:

industriele

leesverwarring mogelijk officiele

Je gebruikt een trema om leesverwarring te voorkomen bij aﬂeidingen. Als er geen leesverwarring mogelijk is, gebruik je geen trema. Plaats het trema bij het begin van een nieuwe lettergreep.

Het trema

153

154

Die rijke industrieel kocht de voetbalploeg op.

De F 16 piloot raakte de tv mast en stortte neer.

De F16-piloot raakte de tv-mast en stortte neer.

De 65-plusser werd onmiddellijk gereanimeerd.

De 65 plusser werd onmiddellijk gereanimeerd.

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

Wil je die foto op A4-formaat?

15 Wil je die foto op A4 formaat?

Probeer me niet te beïnvloeden; mijn besluit staat vast!

14 Probeer me niet te beinvloeden; mijn besluit staat vast!

De aidspatiënt getuigde over zijn ziekte tijdens de live-uitzending.

13 De aidspatient getuigde over zijn ziekte tijdens de live uitzending.

12 In de woestijn is er weinig begroeiing.

11 In de Rotterdamse petroleumhaven kan het soms enorm stinken.

We wonnen een 24-delig bestek in de KSA-tombola.

10 We wonnen een 24 delig bestek in de KSA tombola.

Tijdens dat privégesprek met de vicevoorzitter kwam veel aan het licht.

9 Tijdens dat privé gesprek met de vice voorzitter kwam veel aan het licht.

In het Brugse Sint-Janshospitaal is er nu een museum.

8 In het Brugse Sint Janshospitaal is er nu een museum.

Na de scheiding kozen pa en ma voor co-ouderschap.

6 Na de scheiding kozen pa en ma voor co ouderschap.

5 Haalde je die eieren bij de biovoeding?

Slovenië – Italië was een prachtig duel.

3 Slovenie – Italie was een prachtig duel.

2 Er was gisteren weer chaos op de E40.

Opdracht 15 Schrijf de foute woorden correct. KENNIS

waar letters weggelaten worden; Met zo’n smoesje kom je er niet! ‘t Regent nu al dagenlang. ‘s Morgens scheert hij zich.

bij aﬂeidingen met afkortingen en cijfers; een lid van KLJ een KLJ’er een zestiger een 60’er een kleine pc een pc’tje een berichtje op je gsm een sms’je

4 • • • •

5 bij verkleinwoorden van zelfstandige naamwoorden op -y. • baby’tje • pony’tje

bij genitieven* die eindigen op een sisklank; de ﬁets van Jos Jos’ ﬁets Alex’ rapport het rapport van Alex Suarez’ vampierenbeet de vampierenbeet van Suarez

3 • • •

b paraplu paraplu’s

cafés

d pony

het gedicht van Kobe de zoon van Anna de pa van Kaatje de job van tante

Ferrari

Kobes gedicht

tantes job

Kaatjes pa

Anna’s zoon

hobby’s

horloges

alinea’s

Ferrari’s

Alfa Romeo Alfa Romeo’s

hobby

horloge

alinea

* de genitief: de bezittelijke vorm van een naamwoord, een vorm die een bezit uitdrukt

b c d e

2 Vervang de omschrijving door een genitief. a de mand van Fox

Fox’ mand

pony’s

dame e café

dames

a dominee dominees

Zet de woorden in het meervoud en gebruik een apostrof waar het moet.

Opdracht 16 1

(zo een) (het regent) (des morgens)

2 bij het meervoud van zelfstandige naamwoorden die eindigen op een ongedekte, enkel geschreven klinker (a, e, i, o, u of y); • baby’s maar: bureaus • paraplu’s dames cafés • alinea’s

1 • • •

Je gebruikt een apostrof:

De apostrof

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

155

156

een sms’je

Zo’n opdracht is moeilijk.

d een berichtje op je gsm

e Zo een opdracht is moeilijk.

alinea

rund

druif

kudde

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

monnik

laboratorium

dame

dictee

taxi

Hier zie je negen anagrammen. Dat zijn woorden waarvan de letters door elkaar gehutseld werden. Wie zoekt, die vindt! Zoek de woorden en zet ze onder de passende foto. ominkn xait mluaibrortao aaneli mead fdriu tedeic kdued drnu

Opdracht 17

Je spelt het meervoud van zelfstandige naamwoorden correct.

10.3 Meervoud van zelfstandige naamwoorden

KENNIS

De meeste zelfstandige naamwoorden krijgen in het meervoud -en. kast kasten ﬁets ﬁetsen

grenzen

j k l

m symfonie n

premies provincies vakanties kanaries

d premie e provincie vakantie

g kanarie

lelie

lelies

calorie

harmonie

fantasie

knie

melodie

tradities

b traditie

categorie

discussies

a discussie

Opdracht 18 1 Deze woorden hoor je eerst in het enkelvoud, daarna in het meervoud.

6 Soms kan de laatste letter veranderen! fuif fuiven grens

calorieën

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

symfonieën

harmonieën

fantasieën

knieën

melodieën

categorieën

Een klein aantal zelfstandige naamwoorden eindigt in het meervoud op -eren. kind kinderen kalf kalveren

5 Latijnse woorden op -um krijgen een meervoud op -a of -ums. museum musea of museums atheneum athenea of atheneums

3 Woorden eindigend op een ongedekte, enkel geschreven klinker (a, e, i, o, u of y) krijgen ’s. ’s -s vast collega collega’s dame dames (sjwa) kiwi kiwi’s bureau bureaus (niet enkel geschreven) auto auto’s jockey jockeys (niet enkel geschreven) paraplu paraplu’s café cafés (é) baby baby’s

Sommige, eindigend op een sjwa, hebben zelfs een dubbel meervoud: groente groenten kudde kudden groentes kuddes

2 Er bestaan ook zelfstandige naamwoorden die -s krijgen in het meervoud. luier luiers tafel tafels

Meervoud van zelfstandige naamwoorden

dames

’t Sneeuwt nu al dagenlang.

In de avond drinkt pa vaak een trappist. ’s Avonds drinkt pa vaak een trappist.

b Het sneeuwt nu al dagenlang.

laboratoriums/laboratoria — monniken – taxi’s – druiven – alinea’s – dictees – kuddes – runderen –

2 Schrijf elk woord nu in het meervoud.

een baby’tje

a een kleine baby

3 Schrijf zo kort mogelijk!

157

158

KENNIS

Zijn jullie abonnees van kranten?

Ben jij abonnee van een krant?

knieën

kopieën

knie

kopie

provincie

ruzie

familie

poriën

bacterie

bacteriën

provincies

ruzies

families

ideeën

dominees

dictees

idee

dominee

dictee

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

zeeën

zee

Woorden die eindigen op -ee krijgen nu eens een meervoud op -eeën, dan weer op -ees. Je taalgevoel of een woordenboek kunnen je helpen.

porie

UITZONDERINGEN: leer ze uit het hoofd!

melodieën

melodie

Bij woorden die eindigen op -ie moet je goed luisteren waar de klemtoon ligt. Als de klemtoon op de -ie ligt, krijg je in het meervoud -ieën. Ligt de klemtoon NIET op de -ie, dan krijg je in het meervoud -ies.

Meervoud van zelfstandige naamwoorden: klemtoon

Die dominees kunnen het goed uitleggen.

6 Die dominee kan het goed uitleggen.

Onze leraren/leraars geven vaak moeilijke dictees.

5 Onze leraar geeft vaak een moeilijk dictee.

We moeten de namen van die zeeën kennen.

3 We moeten de naam van die zee kennen.

Geloven jullie dat feeën bestaan?

2 Geloof jij dat een fee bestaat?

Wat een prachtige ideeën!

KENNIS

Er is deze voormiddag een begrafenis in de kerk.

proces krokus trompet begrafenis

verdubbeling

begrafenissen

trompetten

krokussen

processen

marionetten

milieus

Eet jij graag

kaaskroketten

5 De Tourwinnaar bezeerde zijn

knieën

3 De verhoging van de pensioenleeftijd zorgde voor hevige

2 In dat theaterstuk worden ook

Die gangsters komen uit louche

discussies

gebruikt.

monnik

havik

dreumes

lemmet

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

monniken

haviken

dreumesen

lemmeten

geen verdubbeling

Na een gedekte klinker verdubbelt de medeklinker; anders zou je verkeerd lezen. Na een sjwa of onbeklemtoonde -ik krijg je geen verdubbeling.

Opdracht 21 Vul de woorden in die je leerkracht dicteert. 1

haviken

Meervoud van zelfstandige naamwoorden: verdubbeling

12 De havik komt niet veel meer voor in onze streken.

monniken

dommeriken

10 Wat is me dat een dommerik, zeg! 11 Welke kleur heeft de pij van die monnik?

leeuweriken

lemmeten

8 Een mes heeft een handvat en een lemmet. 9 Een leeuwerik kan bidden!

dreumesen

notarissen

trompetten

begrafenissen

Mijn kleine broer is een echte dreumes.

6 We gingen naar de notaris voor die erfenis.

5 Speelt iemand in de klas trompet?

rebussen

3 Heb je de oplossing van die rebus al gevonden?

Wat een prachtig idee!

commissarissen krokussen

Hoe heet die commissaris in Mega Mindy?

2 Een krokus is een mooie voorjaarsbloeier.

Opdracht 20 Schrijf de vetgedrukte woorden in het meervoud. Gebruik een (internet)woordenboek als het nodig is!

Opdracht 19 Schrijf deze zinnen in het meervoud.

Bij de woorden uit de eerste kolom is dat niet zo.

Bij de woorden uit de tweede kolom ligt de klemtoon op de laatste lettergreep (ie).

2 Welk verschil hoor je tussen de woorden uit de eerste en de tweede kolom?

159

160

vonnissen

kolonies

Waar zijn de

graven

provincies

fantasieën

À EY[IVMOIR

symfonieën

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

cafés

… mee.

langs het traject: we stierven bijna van de dorst.

paraplu’s

kwibussen

: zulke dwaze moppen!

zijn er nu bij de aspirant-wielrenners?

14 Tijdens een vakantie in Schotland neem je beter enkele

15 Er waren weinig

zijn er in Nederland?

13 Ik vind sommige van onze leraars maar speciale

12 Wat een

11 Beethoven schreef negen

te vinden.

van die Australische oorlogsslachtoffers?

tijdens die tocht.

zijn nefast voor je gezondheid.

kluizen

dames

eieren

10 Waar zijn de toiletten voor de

9 Jij hebt soms rare

categorieën

Sigaretten

8 Hoeveel

6 Hoeveel

5 In dat beslag moeten acht

3 In de kelder van die bank zijn de

musea/museums

Ze ondervonden heel wat moeilijkheden

2 Brugge telt enkele prachtige

voor.

…

café – graf – categorie – museum – symfonie – paraplu – ei – moeilijkheid – provincie – sigaret – dame – ﬂauwerik – kluis – kwibus – fantasie

Opdracht 22 Vul het meervoud van deze woorden in de passende zin in.

15 Vroeger hadden alle grote landen enkele

14 De rechters lazen de

13 Alleen een sterk antibioticum helpt tegen die

bacteriën

in dat park?

lelies

12 Zijn dat

maakten zich klaar voor de race.

cowboys

jockeys

hobby’s

11 Toen ik klein was, zag ik graag ﬁlms met

10 De

9 Sommige mensen hebben heel dure

tralies

bouwpremies

gemaakt voor dat toernooi.

Mijn ouders raakten amper wijs uit al die verschillende

categorieën

8 Steek die mannen toch achter de

6 Er zijn drie

KENNIS

Ik ging met de bus naar school, want het regende.

Hij stond op, nam zijn hoed, groette en vertrok.

Ik kom als ik tijd heb, anders niet.

Opgelet! geen punt in titels

PUNT Plaats een punt: op het einde van een meedelende zin.

15 Toen hij klaar was, vertrok hij.

14 Het was goed, maar niet schitterend.

Geboren om te scoren Het Nieuwsblad

Lowie houdt van treinen. Steven gaat nu en dan eens racen.

Leestekens

13 Het is weer een typisch Belgische zomer: zon, regen, zon, regen, zon …

12 Lees jij graag strips van De Kampioenen?

11 Het is toch niet te geloven!

10 De atleet schreeuwde: ‘Ik heb geen doping genomen.’

9 Wil je nog meer oefenen, surf dan even naar focus.deboeck.com.

8 Wat een ongelooﬂijke rotzak!

6 Ze vroeg wat ik nodig had.

5 En dat noemt zich een vakman!

3 Meneer, wat had u gewenst?

10 FOUTLOOS SCHRIJVEN

2 Het Verenigd Koninkrijk bestaat uit vier landen: Engeland, Wales, Schotland, en Noord-Ierland.

Opdracht 23 Plaats in de zinnen leestekens waar het hoort.

Je plaatst het juiste leesteken waar het moet.

10.4 Leestekens

161

162

Wat een rotweer! Ben je gek geworden!

Houd jij van spaghetti?

Muisstil naderde hij de overvaller en ...

Ik dicteer: villaatje, fotootje, sms’je … Nadeche houdt niet van mosselen: ze vindt ze vies. De renner riep uit: ‘Ik heb niets genomen!’

DEEL 1 • BEROEMD EN BIZAR

mee, maar laat die vooral niet vallen.

De leukste waterglijbaan ooit is 300 meter lang, Het Laatste Nieuws, 8 juli 2015, (www.hln.be).

Gessel geeft glijders nog enkele goede tips mee: neem een lange aanloop en neem ook een selﬁestick

glijbaan is echt speciaal: ze neemt je mee door de Victoria-haven en de Kai Tak Cruise Terminal.

Slide the City heeft in het verleden al enkele grote glijbanen geïnstalleerd in andere steden, maar deze

van Slide the City. De glijbaan voert je aan een hoog tempo door grote delen van de stad.

‘Herinner je je eerste ritje op een glijbaan? Wij ook en we willen het groots maken.’ Dat zegt Amy Gessel

lang. Helaas staat ze niet bij de deur, je moet ervoor naar Hong Kong.

uit het water klauteren. Van deze glijbaan kan je extra lang genieten, want ze is maar liefst 300 meter

Een ritje op een waterglijbaan kan nooit lang genoeg duren. We zijn dan ook altijd ontgoocheld als we

De leukste waterglijbaan ooit is 300 meter lang

Opdracht 24 In dit artikel ontbreken alle leestekens. Plaats ze duidelijk terug.

UITROEPTEKEN Plaats een uitroepteken na een uitroep.

VRAAGTEKEN Plaats een vraagteken na een vragende zin.

BELETSELTEKEN Plaats een beletselteken om aan te geven dat een zin niet af is.

DUBBELE PUNT Plaats een dubbele punt: • voor een opsomming, • voor een verklaring (uitleg), • voor een beginaanhaling.

uitspraak

stemgebruik (intonatie*, volume, tempo) Taalzuiver? Passend taalregister? (zinsbouw, woordkeuze)

* de articulatie: duidelijke uitspraak de intonatie: toonhoogte van woorden en zinnen

Spreekopdrachten

Veel jongens houden van voetbal, racen, PS4 …

Overzicht van de evaluaties

Nr.: Klas: Naam:

f h b a Kijk voor alle tips en opmerkingen op je apart evaluatieformulier.

5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 5 4 3 2 1 spreekopdrachten:

Pas op! geen komma voor een beletselteken, wel een spatie.

Volgens de opdracht? correctheid

Voor informatie, mail naar de VRT! Ik kocht een bloemkool, uien, wortelen en een selder. Hij viel, maar het was niet erg. Soﬁe ging naar de dokter, want ze trekkebeende. Meneer, ik heb mijn boek vergeten. Ga maar zitten, mevrouw.

Ontbreken er elementen? volledigheid

EVALUATIEFORMULIER SPREKEN – OVERZICHT

articulatie* taal

goede openingszin/afsluiter

Spreekplan – spreekschema (voorbereiding, gebruik): noteerde je kernwoorden?

presentatie

Is de taal begrijpelijk? Kan iedereen volgen? duidelijkheid inhoud

Gericht op het doelpubliek?

aantrekkelijkheid Creatief aangepakt?

EVALUATIEFORMULIER

gepastheid

/ EINDBEOORDELING

KOMMA Plaats een komma: • om een pauze aan te geven, • tussen de delen van een opsomming, • voor maar, • voor want, • voor of na een aanspreking.

spreekdurf, vlotheid

(oog)contact met het publiek

163