De jonge André Volten by uitgeverijdekunst

Bijschrift / Caption

waan der s u i tgev er s st ich t ing an dré volt en 3

Bijschrift / Caption

VOORWOORD

FOREWORD

De jonge André Volten. The Splendour of Youth and Error geeft nieuwe en verrassende impulsen om het oeuvre van André Volten beter te leren kennen. Dit boek belicht immers het werk en de persoon van André Volten in zijn formatieve jaren. De jaren waarin hij zich ontwikkelde tot beeldend kunstenaar, en zijn eerste werken maakte en tentoonstelde. De auteurs zoeken onder meer een antwoord op de vraag welke sporen van de jonge beeldend kunstenaar Volten zijn te traceren in zijn latere werk. Zijn er in zijn tweedimensionale werk al sporen van zijn geliefde derde dimensie te vinden? Het wordende zijn, de titel van een werk uit waarschijnlijk 1952, licht een tipje van deze sluier op, en indiceert wellicht welk antwoord Volten zelf op deze vraag zou hebben gegeven. Wij moeten het doen met een inzicht van Søren Kierkegaard: ‘Je moet het leven voorwaarts leven, maar je kunt het alleen achterwaarts begrijpen.’ Volten heeft zijn leven voorwaarts geleefd. Dit boek levert een bijdrage om zijn persoon en werk achteraf beter te leren begrijpen. Daarom is de Stichting André Volten (SAV) de initiatiefnemers, curatoren, restauratoren, tekstschrijvers, vormgever, fotograaf en uitgever buitengewoon dankbaar voor hun inspanningen. Het resultaat mag er zijn! Dit boek past naadloos in de opdracht van onze stichting om het oeuvre van Volten toegankelijk te maken voor een groter publiek.

The Young André Volten, The Splendour of Youth and Error

B estu ur S ti chti ng An dré Volte n

T h e B oa rd of t h e A n d ré Vol te n Found ati o n

encourages us in new and surprising ways to get to know the work of André Volten a little better, exploring both his character and his art in his formative years. The years in which he evolved into an artist, and made and exhibited his first artworks. The authors consider, among other things, what traces of the young artist can be found in Volten’s later work. Does his two-dimensional work already contain elements of his beloved third dimension? Becoming, the title of a piece that was probably made in 1952, offers a small glimpse, indicating how Volten would probably have answered this question himself. We have to make do with Søren Kierkegaard’s famous insight: ‘Life can only be understood backwards; but it must be lived forwards.’ Volten lived his life forwards. This book helps us, looking backwards, to better understand him as a person, and his art. The André Volten Foundation (Stichting André Volten, SAV) is therefore grateful to those who initiated this project, and to the curators, conservators, writers, book designer, photographer and publisher for their efforts. The result is something to be proud of! This book is completely in line with the task of our foundation: to make the work of André Volten accessible to a larger audience.

BEELDHOUWER- SCULPTORMETAALBEWER- METALWORKER JAN TEEUWISSE KER JAN TEEUWISSE De eerste vijftien jaar van André Voltens loopbaan als zelfstandig kunstenaar beslaat tegelijk de meest stormachtige periode in de geschiedenis van de moderne kunst in Nederland. Tussen 1950 en 1965 streden kunstenaars voor hun maatschappelijke positie, verenigden zich en vergaderden luidkeels, zetelden in aankoop- en opdrachtcommissies, schreven in tijdschriften en exposeerden in binnen- en buitenland. De grote musea voor moderne kunst droegen hun steentje bij door de organisatie van grote overzichtstentoonstellingen van Nederlandse en internationale, moderne kunst en de recensenten van de grote dagbladen volgden en becommentarieerden dit alles nauwgezet. De Tweede Wereldoorlog had slechts stilstand betekend van ontwikkelingen die in het interbellum waren opgekomen en na 1945 hun doorstart beleefden. De wereld ging weer open, de hunkering naar het nieuwe en de uitwisseling was groot en de kunst deed ertoe in het Nederland van de Wederopbouw. Vooral de hier nog betrekkelijk jonge discipline van een eigen, moderne beeldhouwkunst manifesteerde zich pontificaal in tentoonstellingen in de open lucht en een hausse aan opdrachten voor beeldhouwkunst aan de openbare weg nadat de oorlogsmonumenten het pad daartoe hadden geëffend. Met die bloei kwam onherroepelijk ook het chagrijn want een en ander leidde tot spanning alom: artistieke meningsverschillen, facties, jaloezie en nepotisme in opdrachtsituaties, enz. Waar in de schilderkunst Cobra tegenover de Nieuwe Realisten kwam te staan, werd de moderne Nederlandse beeldhouwkunst verdeeld in een min of meer traditionele, figuratieve richting tegenover een modernistische, abstracte. De strijd werd op het scherpst van de snede gevoerd; kunst deed er immers toe. Het is goed te bedenken dat tegen deze explosieve achtergrond de jonge kunstenaar Volten onverstoord en doelgericht zijn eigen weg ging. In plaats van te biljarten in Arti of met zijn vuist op de vergadertafel in Américain te slaan, stichtte Volten 8

The first 15 years of André Volten’s career as an autonomous artist coincided with the most turbulent period in the history of modern art in the Netherlands. From 1950 to 1965 artists fought to secure a position in society, united and raised their voices in unison, took positions on acquisition and commissioning committees, wrote for magazines and exhibited their work at home and abroad. The leading museums of modern art did their bit, organising major exhibitions of Dutch and international modern art, and the reviewers in the big daily newspapers followed all this very closely. The Second World War had merely interrupted the developments that emerged in the inter-war period, and after 1945 they resumed. The world opened up again, with a great longing for the new and for variety, and art really mattered in the Netherlands during the post-war reconstruction. It was above all the still fairly new discipline of Dutch modern sculpture that manifested itself with such grandiloquence in open-air exhibitions and a flood of commissions for public spaces, after war monuments had paved the way. This flourishing of art was inevitably accompanied by resentment, and a great deal of tension: artistic differences of opinion, factions, jealousy, nepotism in commissioning etc. While, in painting, Cobra came to stand in opposition to the New Realists, modern Dutch sculpture pitted traditional and figurative against modernist and abstract. The battle was fought at the cutting edge, for art mattered. We do well to remember that, against this explosive background, the young artist André Volten went his own way, calm and focused. Rather than playing billiards at artists’ society Arti or banging his fist on the table at the Hotel Américain, Volten was establishing the first breeding ground for art in the cultural desert of Amsterdam-North, and teaching himself the skills he needed at the NDSM dock-

in de culturele woestenij van Noord de eerste artistieke broedplaats van Nederland en schoolde hij zich in de werf van de NDSM. Criticus Cees Doelman duidde Volten in 1956 aan met ‘beeldhouwer-metaalbewerker’ en sloeg daarmee de spijker op zijn kop. Dat werken met het onartistieke, ‘industriële’ ijzer was namelijk nieuw in het sculpturale universum dat millennialang was gebouwd op brons, hout en steen. Zo werd de jonge kunstenaar Volten voorgoed een ‘ijzerjongen’, een bijnaam die Anthony Caro in diezelfde jaren kreeg toegedicht door zijn verontruste, oudere collega Barbara Hepworth. De beeldhouwer André Volten geniet sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw bekendheid door de monumentale ijzerplastiek uit zijn ‘gevestigde’ periode. Daarom is het heel bijzonder en belangrijk dat de huidige tentoonstelling – nog wel op zijn eigen grondgebied – inzicht biedt in zijn vroege jaren, in het artistieke voorspel dat voorwaardelijk is geweest voor het hoogtij van zijn internationaal gerespecteerde oeuvre.

yard. When critic Cees Doelman coined the term ‘sculptormetalworker’ to refer to Volten in 1956, he hit the nail on the head. Working with unartistic, ‘industrial’ iron was a new phenomenon in the sculptural universe, which was built on bronze, wood and stone. And so the young André Volten became forever a ‘constructor’, as Anthony Caro was dubbed at the time by his older and somewhat alarmed fellow sculptor Barbara Hepworth. Since the 1970s sculptor André Volten has been known for the monumental iron sculptures of his ‘established’ period. This current exhibition – on his home ground – is therefore unique and important because it gives us an insight into his early years, into the artistic prelude that was so vital to the evolution of his internationally respected body of work.

Zonder titel / Untitled, 1949, olieverf op doek / oil on canvas, 50,5 x 45 cm

Zonder titel / Untitled, 1949, olieverf op doek / oil on canvas, 65,5 x 50 cm

Zonder titel / Untitled, (ca. 1949-1950), olieverf op doek / oil on canvas, 103 x 94,5 cm

Zonder titel / Untitled, 1950, olieverf op doek / oil on canvas, 78,5 x 58,5 cm

André Volten door / by Alexander Calder, 1976, particuliere collectie / private collection In particulier bezit een kleine portrettekening, een schets van André, als een draadsculptuur op papier. Gesigneerd A C 1976. Alexander Calder. Onopgehelderd hoe, waar.

Over zijn werk zou je misschien kunnen zeggen: Eerst onderwerp je je aan een systeem, waarvan jij de maker de wetten hebt vastgelegd, en daarna probeer je het systeem omver te werpen. Of: Het is het beeld dat zich van de maker wil ontdoen, dat probeert diens overbodigheid te bewerkstelligen. Of: Ieder werk is als gedacht als vrijheidsbeweging in de modus van de ontkenning van de maker. Je zoekt de goddeloze helderheid van de waanzin van natuurwetten. Dat raakt aan iets als fataliteit. Daar moet je je als kunstenaar niet mee bezighouden.

… coincidentia oppositorum… (Also his definition of marriage.)

Je denkt aan ‘Le saut dans le vide’, de sprong in de leegte van Yves Klein. Met een schok, een verboden associatie: James Lee Byars… Volten, an accomplished chess player and well-read in chess literature in the broadest sense, approvingly cited Vladimir

… coincidentia oppositorum… (Ook zijn definitie van het huwelijk.)

Nabokov’s novel Pnin: ‘Wenn Sie so, dann ich so, und Pferd fliegt.’ The horse jump is not quite a jump into the irrational. Pferd, ‘the most biddable little gaga in the entire institution’

Volten, geoefend schaker en belezen in de schaakliteratuur in brede zin, citeerde Vladimir Nabokov’s roman Pnin met instemming: ‘Wenn Sie so, dann ich so, und Pferd fliegt.’ Maar de paardesprong is nog geen sprong in het irrationele. Pferd, ‘the most biddable little gaga in the entire institution’ (Murphy, Samuel Beckett), stelt de rede buiten gevecht. De rede, de maker. Pferd verklaart niet de op drift geraakte werelddelen irrationaliteit, creativiteit, intuïtie. Je moet het verleden onophoudelijk tegemoet treden en vertrouwd zijn met het Duitse Idealisme om Hegel te lezen teneinde vreemdeling te kunnen blijven in en tegen je eigen tijd die niets anders is dan, met dat beruchte, als achteloos toeslaande woord, het ‘nichtende Nichts’, voor de tijd na jou. Und Pferd fliegt. Geist, geh’ aus. Je hebt eenling te zijn. 74

(Murphy, Samuel Beckett), merely disables reason. Reason, the maker. Pferd does not explain the drifting continents Irrational ity, Creativity, Intuition. You must incessantly meet the past and be acquainted with German Idealism to be able to read Hegel in order to remain a stranger in and against your own time which is none other than, with that infamous and casually striking word, the ‘nichtende Nichts’, for the time that comes after you. Und Pferd fliegt. Geist, geh’ aus. Loner you shall be.

More ‘most biddable gaga’: ‘The failure of communication is a function of the integrity of thought itself.’

Meer ‘most biddable gaga’: ‘The failure of communication is a function of the integrity of thought itself.’

From: The Death of Stéphane Mallarmé, Leo Bersani. Language is the abandoned orphan muse. ‘The failure of communication…’ is probably the most adequate translation of what Aristotle means by catharsis. The past… The history of thought is the future of thought. You cannot think thinking. The image can. Neither can you think thinking into damnation. The image can.

Uit: The Death of Stéphane Mallarmé, Leo Bersani. Taal is de te vondeling gelegde muze. ‘The failure of communication…’ is waarschijnlijk de meest adequate vertaling van wat Aristoteles bedoelt met catharsis. Het verleden… De geschiedenis van het denken is de toekomst van het denken. Je kunt niet het denken denken. Het beeld kan dat wel. Je kunt het denken ook niet de verdommenis in denken. Het beeld kan dat wel.

Catharsis, invariably translated as purging, cleansing, purification. Pious hard-of-hearing catechism sing song. Words silence the silence. As if one could catch a two thousand year old framework of ideas in a Lord Jaysus poor box. As if one could perform Volten in speech. Although he once said something like this about the noisy engine block “moved to tears” on the stage: Forget the play. Forget the act. You should only

Catharsis, onveranderlijk vertaald als loutering, reiniging, zuivering. Vrome hardhorende catechismusvertalingen. Woorden verzwijgen de stilte. Alsof je een begrip van meer dan tweeduizend jaar oud zou kunnen vangen in een collectemandje. Alsof je Volten sprekend kunt opvoeren. Maar hij zei ooit iets als dit over het lawaaiige motorblok “tot tranen geroerd” op de bühne: Vergeet het toneelstuk. Vergeet de handeling. Je zou van Antigone of voor mijn part van King Lear alleen het Loeb en het Arden notenapparaat moeten voordragen. De niet-tekst producerende mond gevangen in het spotlicht van het niet-ik. Eenzaamheid en waanzin en delirium. De mens is het trieste beest van eenzaamheid. In geboorte, seks en dood; in oorlog, seks en liefde; in schoonheid, seks en pijn… Tot zover over de anatomie van afschuw en medelijden… Wat gebeurt er? Wat betekent het? Wat bedoelt de kunstenaar? Drie klassieke, drie verschillende vragen, waarop het antwoord steeds wordt geblokkeerd door de vraagstelling.

perform the Loeb and the Arden annotation apparatus of Antigone, or King Lear for all I care. The non-text producing mouth caught in the spotlight of the not-me. Loneliness and madness and delirium. Man is the sad beast of loneliness. In birth, sex and death; in war, sex and love; in beauty, sex and pain… So much for the anatomy of horror and pity… What is happening? What is its meaning? What does the artist mean? Three classic, three different questions, the answer to which is always blocked out by the question.

You can say a lot by saying nothing, but you must create that silence first.

Je kunt een heleboel zeggen door niets te zeggen, maar je moet die stilte eerst maken.

Actrice / Actress Lisa Dwan als mond/as mouth in Not I door / by Samuel Beckett, archief / archive Fondation Giacometti Paris 75

Constructie / Construction, 1956, verzinkt ijzer / galvanised iron, 127 x 72 x 72 cm

Constructie / Construction, (ca. 1956), zwart en rood gelakt ijzer / black and red painted iron, 105 x 34,5 x 27 cm

Constructief evenwicht op drie punten / Constructive balance on three points, 1956, zwart gelakt ijzer / black painted iron, 146,5 x 75,5 x 35 cm

Constructie / Construction, (ca. 1956), ijzer / iron, 90 x 40 x 37 cm

Constructie met drie vlakken / Construction with three planes, 1957, verzinkt ijzer / galvanised iron, 160 x 95 x 95 cm

Constructie / Construction, (ca. 1957), ijzer / iron, 62,5 x 63 x 43 cm

Constructie / Construction, (ca. 1957), ijzer / iron, 60 x 60 x 50 cm

Constructie / Construction, 1957, aluminium en hardsteen / aluminium and stone, 63 x 42 x 10 cm

Bijschrift / Caption