Zwollenarren op hun best – carnaval in Zwolle

n e r r a n e l l o Zw p hun best o 6 X 11 JAAR

e l l o w Z n i l a v a n r ca l Bakker Jan-Pau edoorn g a H p a Ja

rman† e t l o H r e Pet k erenbrin e H n i e l Wim K

Zwollenarren op hun best

6 X 11 JAAR carnaval in Zwolle Jan-Paul Bakker Jaap Hagedoorn Peter Holterman† Wim Klein Heerenbrink

Waanders Uitgevers, Zwolle

Inhoudsopgave

7

Woord vooraf

8

Tijdlijn

11

Zotheid en dwaasheid

15

1957-1968 Glorieuze geboorte en eerste jaren

16

CV d’Oelewappers

18

De Notenbalkers

20

CV De Deurzakkers

1e 11 JAAR

2e 11 JAAR

25

1968-1979 Groei en bloei en eerste tradities

26

CV De Tonnezotters

29

CV De Gleuvenskoevers

35

1979-1990 Sassendonk: de parel van het noorden

36

CV De Knienebelters

40

De Zotte Ermenieën

42

Carrousel

3e 11 JAAR

4e 11 JAAR

45

1990-2001 Nieuwe tradities en groeiende deelname

46

Burgemeester Loek Hermans

48

Dansmariekes en dansgardes

52

De optocht

58

Burgemeester Jan Franssen

61

2001-2012 Carnaval op straat

62

Burgemeester Henk Jan Meijer

64

CV De Aanmakkers

66

CV De Pepperbussies

5e 11 JAAR

6e 11 JAAR

69

2012-2023 Samenwerking en vernieuwing

70

Buutredners of Tonproaters

72

CV De Kladdegatters, Hattem

78

Burgemeester Peter Snijders

81

De jeugd heeft de toekomst!

85

Het ABC van Sassendonk

6 X 11 JAAR

Woord vooraf

A

l ruim 66 jaar wordt er carnaval

Bij het 66-jarig bestaan van Carnavalsvereniging

gevierd in Zwolle. Was dat eerst

de Eileuvers ontstond het idee om, in lijn met

vooral een feest wat in katholieke

eerdere publicaties, weer een boek uit te geven.

kring in zalen werd gevierd op

Maar deze keer een boek over de geschiedenis

Vastenavond, in de decennia daarna groeide het

van alle verenigingen. Het resultaat daarvan ligt

uit tot een volksfeest dat zich op straat en in cafés

voor u. Een mooi staaltje van samenwerken om

afspeelt met deelnemers van allerlei herkomst.

vanuit het verleden de toekomst van carnaval

Die herkomst vertaalt zich ook in een veelheid aan

in Sassendonk vorm te geven. Maar het is vooral

verenigingen die in de afgelopen jaren werden

een mooi boek geworden waarin aandacht is voor

opgericht: van groepen van collega’s tot buurt-

de veelvormigheid en veelkleurigheid van het

en wijkgenoten. Maar ook het aantal informele

carnaval in Sassendonk.

clubjes groeide sterk: vrienden of straatgenoten gaan samen op pad en dossen zich in uniforme

Alaaf.

kleding uit.

S A SS E N D O N K , VO O R J A A R 2 0 2 4

Carnaval in Sassendonk groeide ook in tradities en regels voor het vieren van het feest. Van de

De voorzitters van de Sassendonkse

Sleuteloverdracht en de Carnavalsviering, tot de

Carnavalsverenigingen

Prinsenkaraoke en de Optocht. Steeds meer zien

Cor-Jan Bruggeman CV de Eileuvers

we de afgelopen 11 jaar samenwerking ontstaan

Paul Schulte CV D’Oelewappers

tussen de carnavalsgroeperingen, want carnaval

Marinus Roijakkers CV de Deurzakkers

vieren doe je samen. En samen zijn we in staat om

Raymond Veldman CV de Gleuvenskoevers

dat mooie feest een toekomst te geven. Daaraan

Marc Slotman CV de Knienebelters

wordt vormgegeven in het Gemeenschappelijk

Ronald van Gerner CV de Tonnezotters

Carnavalsoverleg waarbij de verenigingen in

Hennie Fels CV de Pepperbussies

Sassendonk zijn aangesloten en een enkele

Marco Wolf CV de Kladdegatters

vereniging uit de omgeving.

Wouter Wittenaar CV de Aanmakkers

7

6 X 11 JAAR

Tijdlijn Bal Masqué Zwolle

met intocht

Stadswijnhuis Vastelavond

Begin

Eerste verbod

Einde

rekeningen bier

Prins Carnaval Vastenavond-

en gevolg

in de

Tachtigjarige

Vastenavond-

Tachtigjarige

Ontstaan naam

en wijn Vasten-

viering

Grote Zaal

Middeleeuwen

Oorlog

viering

Oorlog

Carnaval

avondviering

Stadswijnhuis

Buitensociëteit

1476

1568

1588

1648

1673

1750

1820

1896

Eerste

Oprichting CV

Oprichting van

stadssleutel-

Kippendonkers.

de carnavals-

Oprichting CV

overdracht en

Eerste dronk

verenigingen

Uitwisseling

De Deurzakkers

ontvangst door

op Sassendonk

CV De Gleuven-

Oprichting

Oprichting CV

met Breda De

11 jaar

B en W van de

met een blauw

skoevers en CV

CV De

22 jaar De

d’Oelewappers

Biemeewes

De Eileuvers

Stadsprins

handje

De Tonnezotters

Sassenpoorters

Eileuvers

1964

1966

1968

1970

1971

1976

1977

1979

Koninklijke goedkeuring CV De Eileuvers

8

Officiële Intocht Prins Carnaval bij

Carnaval op

Schippers

kleine schaal

CaCo (Carna-

vastlegging

St. Christoffel

valscommissie),

oprichting CV

Carnavalesk

eerste aanzet

Uitwisseling

De Eileuvers.

Carnavals-

feest in de

oprichting

Oldenzaal de

Eerste

IJsclub Groot

Begin Tweede

in Hotel Van

bijeenkomst

Groote Sociëteit

CV

Kadolster­

­uitvoering lied

Wezenland

Wereldoorlog

Gijtenbeek

KSMV in Odeon

in de Koestraat

De Eileuvers

mennekes

De Zwollenaar

1897

1940

1941

1945

1953

1957

1959

1962

Oprichting CV De Golfoorlog,

Spoorneuzen Oprichting CV

en CV De

33 jaar De

geen buiten­

44 jaar De

Oprichting CV

Oprichting

55 jaar De

De Wezenlozen

Knienebelters

Eileuvers

activiteiten

Eileuvers

Net Éhm Anders

AdjudentenSlim

Eileuvers

1980

1983

1990

1991

2001

2004

2010

2012

66 jaar De Geen viering

Eileuvers.

door corona.

Immateriëel

Oprichting

Wel een

erfgoed

CV De

online-zitting

november

Kladdegatters

incl. bingo

2022.

2018

2021 2022

2023

Documentaire Zwols levenslicht

9

6 X 11 JAAR

Karneval in alterzeit, Bal Pariser Oper 1845.

Muzikale intocht als de personificatie van Carnaval, Italië 1791.

10

Zotheid en dwaasheid

Z

otheid en dwaasheid zijn altijd een uitlaatklep geweest in de vele eeuwen voor ons, binnen al even zovele culturen. De viering van

carnaval of vastenavond zoals wij dat nu kennen is oud, ook in Zwolle, of zoals het sinds ruim een halve eeuw genoemd wordt tijdens carnaval: Sassendonk.

Over de Zwolse Vastel-of vastenavondviering ten tijde van de Middeleeuwen weten we het nodige.

Zwolle was in de late Middeleeuwen een zwierige handelsstad met veel vertier. De grote economische bloei van Zwolle viel in de 15de eeuw.

Het neveneffect van de bloeitijd was, dat velen van buiten Zwolle de stad bezochten. Daarmee kwam ook het geestelijke leven, het onderwijs en het culturele leven tot bloei. Omdat Zwolle een knooppunt van handelswegen was, kwamen potsenmakers, acrobaten en voordracht-redenaars naar de drukke handelsstad met zijn vele jaarmarkten. Handelaren troffen elkaar dan eerst tijdens de mis, daarna op de markt met het daarbij behorende

Nar met nar in marskramers mand.

feest dat kermis werd genoemd. Daarnaast waren er in Zwolle nog gewone dag- en weekmarkten.

bereidde op Vastenavond een feestelijke maaltijd

In geschriften betreffende Deventer en Kampen

voor het Zwolse Stadsbestuur . In Zwolle kregen

waarin sprake is van Vastenavondbetalingen aan

de bewoners van het Binnengasthuis krenten­

gesellen en de keuze van een kinderbisschop,

pannnenkoeken tijdens de Vastelavond. Ook het

komende uit koorknapen als zottenspel van de om-

Stadswijnhuis wordt geregeld genoemd in de

gekeerde wereld. Speelluiden speelden met hun

archieven met betrekking tot de Vastelavond van-

stokpaardje op het raadhuis. Deze paardjes hadden

wege de levering van bier en wijn ten behoeve van

een bijzondere rol bij het zwaarddansen, wat een

dit feest. Aangenomen mag worden, dat de stad

vast onderdeel van het vastelavondviering was.

Zwolle zich in dit opzicht niet onderscheidde van

De stadskok, in dienst van het stadsbestuur,

andere plaatsen.

11

6 X 11 JAAR

De Tachtigjarige oorlog (1568-1648) bracht grote

van een feest van twee ijsclubs. Op de baan van de

veranderingen. In 1580 ging Zwolle over naar het

Zwolsche IJsclub organiseerden de Schippersijs-

Protestantisme en sloot zich aan bij de opstan-

club en de Zwolsche IJsclub een gekostumeerde

dige gewesten. Zwolle lag in die tijd als het ware

hardrijderij op de schaats. ‘s Morgens om tien

op de scheidslijn tussen twee werelden: de oude

uur vertrok een feestelijke stoet met banieren,

Katholiek/Spaanse wereld enerzijds en de nieuwe

vaandels en mooi verklede deelnemers vanaf het

Calvinistische opstandige gewesten anderzijds. In

Hopmanshuis (toen de Nieuwe Stadsherberg) voor

1588 kwam het eerste verbod omtrent de viering

een rondgang door de stad. De stoet werd begeleid

van vastenavond/carnaval. De stedelijke en de

door het muziekkorps Wollf. De hardrijderij vond

kerkelijke gemeente spraken vermanend over

plaats op de ijsbaan aan het Groot Weezenland.

mommeriën en maskerades en verboden het lopen

Vastenavond-en carnavalsvieringen kunnen door

met een mombakkes en andere dartelheden. Er

omstandigheden sluimeren als een veenbrand.

was een streng verbod op ganstrekken en haan- of

Maar bij voldoende zuurstof weer oplaaien. Twee

hoendersmijten. Andere heidense gebruiken zoals

wereldoorlogen en een zware economische crisis

zwaarddansen, stokpaard rijden en lopen met foe-

voor het midden van de twintigste eeuw konden

ke- of rommelpot waren ook verboden. Degenen

dit niet verhinderen. In de Tweede Wereldoorlog

die zich niet aan de verbodsbepalingen hielden,

werd op kleine schaal carnaval gevierd, vaak in

werden beboet.

besloten kring. Zoals op 23 februari 1941 in Hotel

Vastenavond- en carnavalsgebruiken werden tot

Van Gijtenbeek aan het Stationsplein.

eind van de 18de eeuw regelmatig verboden door

Na de oorlog pakten vele verenigingen de draad

Burgemeesters en Schepenen, wat erop duidt dat

weer op. Daarbij waren betrokken de Katholieke

de carnavalsgewoonten onder de bevolking sterker

Opzetten Eileuvernest 1970. In dat jaar werd ook de naam Sassendonk bedacht.

Artikel Zwolsche Courant.

Interview Hendrik vd Meer, voormalig Bestuurslid St. Christoffel.

waren dan de stedelijke regelgeving.

Begin 19de eeuw was er een nieuwe aanzet tot viering van de Vastenavond. Inmiddels was het Koninkrijk der Nederlanden ontstaan, waarin ook plaats was voor andere geloofsgroepen dan de Hervormde.

Zo verscheen in de Overijsselsche Courant van 11 februari 1820 een advertentie met de mededeling dat op de avond van de 14e februari ‘het feest van Vastenavond plaats zal vinden op het Stads Wijnhuis.’ Met een danspartij of bal ‘voor alle fatsoenlijke Jongelieden.’ Aan het eind van de 19de eeuw vinden we verslagen van twee uitvoerige en uitbundige Vastenavondfeesten.

De Zwolsche Gymnastiek Vereeniging organiseerde op 1 februari 1896 een Bal Masqué, waarbij een feestelijke intocht en omgang van Prins Carnaval en zijn gevolg zou plaats vinden in de Grote Zaal van de Buitensociëteit. Op 4 februari 1897 vond in Zwolle wederom een ‘intocht’ van Prins Carnaval plaats. Het was ditmaal ter gelegenheid

Programma blad Carnaval in 1963.

12

>

Jonge Middenstandvereniging, het Katholiek Jongeren Contact, de Katholieke Handelsvereniging St. Christoffel en de Rooms Katholieke Voetbalvereniging Zwolle. De Zwolsche Roei- en Zeilvereniging gaf een gelijksoortig feest.

Door te gaan samen werken, ontstond in 1957 de Caco (de carnavalscommissie) en in 1960 de Broederschap, wat leidde tot de officiële oprichting van Carnavalsvereniging de Eileuvers in 1962 en tot Koninklijke goedkeuring op 19 augustus 1971. De naam van de vereniging is afgeleid van de Sallandse naam voor Ooievaar. De vereniging heeft een stevig nest gebouwd op oude vruchtbare vastelavond/carnavalsgeschiedenis van de oude Hanzeen handelsstad Zwolle. Vele andere verenigingen, groepen, clubs en kapellen haakten aan en gaven de aanzet tot het huidige Sassendonk.

Carnavalsavond 1957, Groote Sociëteit Koestraat, Katholieke Jonge Middenstandvereniging.

ZOT HEID EN DWAASHEID

13

6 X 11 JAAR

Glorieuze e 1 11 geboorte JAAR en eerste jaren 1957-1968 Een initiatief om te komen tot een

Het lied De Zwollenaar ziet in 1962 het

gezamenlijke vastenavond- of wel

levenslicht als carnavalslied, maar zou

carnavalsviering door leden van

uitgroeien tot het officieuze volkslied

rooms-katholieke verenigingen

van Zwolle. Ook zijn verschillende

in Zwolle, leidde in 1957 tot een

kapellen ontstaan in deze eerste

samenwerkingsverband om de

jaren, zoals d’Heigeneimers en de

vastenavondtraditie gezamenlijk nieuw

Notenbalkers. Er waren uitwisselingen

leven in te blazen. Daartoe werd de

met verenigingen buiten Zwolle, zoals

CaCo (de carnavalscommissie) in het

de Kadolstermennekes uit Oldenzaal

leven geroepen.

en de Biemeewes uit Breda. Deze

Op de zeer oude fundamenten van de

verenigingen hebben invloed gehad

Zwolse Vastelavond werd de grond

op de Zwolse viering. In 1965 is de

gevonden om een stevig nest te

eerste vuile luier uitgereikt voor de

bouwen. In 1962 heeft CV De Eileuvers

eerstgeborene op 11 november, als het

zich officíeel laten registreren en in de

carnavalsseizoen begint. Het is 1967

jaren erna volgden meer verenigingen,

als de eerste kinderoptocht door Zwolle

zoals CV d’Oelewappers in 1964 en de

trekt en ook in dat decennium ontstaat

Deurzakkers in 1968.

het Seniorencarnaval.

15

6 X 11 JAAR

CV d’Oelewappers

D

’Oelewappers is ook zo’n

uitdrukking brengen voor personen die zich in het

vereniging, ouder dan 55 jaar en

Sassendonkse bijzonder onderscheiden hebben.

behorend tot de fundamenten

Sinds 1990 is het Prominentenbal een jaarlijks

van het Zwolse/Sassendonkse

terugkerende festiviteit. Daar kiest de vereniging

Carnaval. In augustus 1964 is CV d’Oelewappers op

een markante/prominente Zwollenaar uit

het terras van het toenmalige café de Vrolijkheid

en benoemt deze Prominent van het jaar. De

opgericht door Johan Dollekamp, Hennie Hoes,

ontvanger(s), een persoon/personen, bedrijf of

Rinus Baltes, Jan Ligtenberg en Wout Geitenbeek.

vereniging hebben allen een link met de stad

De naam van de vereniging een Oelewapper is

Zwolle, en dus met Sassendonk, en hebben zich

te herleiden tot een nachtvlinder, die tot ver in

daar verdienstelijk voor ingezet.

Onderscheiding ‘De Dollekamp’.

de nacht actief is. In het oude eerste logo van de vereniging was deze nachtvlinder zichtbaar. In een later logo is deze gewijzigd in een uil.

De Hofresidentie van d’Oelewappers is vanaf de oprichting in 1964 altijd de Vrolijkheid geweest. In 2016 is de vereniging verhuisd naar de Weijenbelt in Berkum. Na het overlijden van Ria Dijk, uitbaatster en dochter van de bekende horeca-uitbater Dane Diek (Daan Dijk), is de Vrolijkheid verkocht en afgebroken. Café De Kleine was jarenlang een thuisbasis in de stad, tijdens carnaval.

Bijzondere onderscheidingen Sinds 2000 worden mensen die zich meerdere jaren bovengemiddeld hebben ingezet voor de vereniging onderscheiden met de Dollekamp. De karakteristieke hoed van Johan Dollekamp (medeoprichter van CV d’Oelewappers) heeft model gestaan voor deze bijzondere onderscheiding.

Een andere onderscheiding die sinds 1982 jaarlijks wordt uitgereikt, is de Primus Interparis. Op deze manier willen de Oelewappers hun waardering tot

1964, oprichting in café de Vrolijkheid door Johan Dollekamp, Rinus Baltes, Jan Ligtenberg, Wout Geitenbeek en Hennie Hoes.

16

1957-1968

Voormalige Hofresidentie ‘De Vrolijkheid’ Oude Meppelerweg tegenwoordig Foodcourt Zwolle.

Senioren

en Pieternel die op de jaarlijkse gezamenlijke

Jaarlijks bezoekt de vereniging het

nieuwjaarsreceptie van de verenigingen het

woonzorgcentrum Fermate, om de bewoners

afgelopen jaar ludiek op rijm de revue liet

een complete carnavalsavond aan te bieden,

passeren.

met muziek, zang, dans, voordrachten en niet te

Ook verweven met de vereniging was Ria

vergeten de polonaise. De blije gezichten van de

Dijk de uitbaatster van De Vrolijkheid.

bewoners geven zo’n avond extra inhoud.

Voorafgaand aan het nieuwe carnavalsseizoen gaan alle leden die mee willen naar een

Tradities

kampeerboerderij om alvast in de stemming te

In het verleden trad verenigingsvoorzitter Henk

komen.

Seine met zijn vrouw Grietje op als Thomasvaer

Hof der Oelewappers 2022 / 2023.

Uitreiking Prominent van het jaar 2023 aan de Koorbazen.

G LORIEU Z E G EB OORTE EN EER STE JAR EN

17

6 X 11 JAAR

De Notenbalkers

D

e Notenbalkers was een echte

Christelijke achtergrond (zondagsrust) speelde de

boerenkapel, waarvan de muzikan-

kapel zaterdags tot 24.00 uur. Ook de Notenbalkers

ten waren uitgedost met kiel, rode

speelden tot 24.00 uur, maar dat was contractueel

zakdoek en sommigen op klompen.

vastgelegd. Dus na 24.00 uur gingen de muzi-

Het was een onderdeel van de Koninklijke Har-

kanten slingerend op de fiets naar Suisse om bij

monie Thomas a Kempis. Op feesten, bruiloften

Eileuvers nog wat muziek te maken. De altijd wat

en partijen speelden zij heel wat centen bij elkaar

chagrijnig ogende portiers zwaaiden de deuren al

voor de harmonie die destijds naast de Manege in

open bij het zien van de Notenbalkers. Wisten zij

de Praubstraat de repetities hield.

veel? Ze dachten dat ze bij het programma hoor-

De kapel bestond uit een aantal jongere orkestle-

den! Toen de portiers het later wel doorkregen,

den die wel van een lolletje en/of feestje hielden.

werden de Notenbalkers door de artiesteningang

Onder de bezielende leiding van een toen nog

binnengelaten door ‘hofnar’ Jaques van de Vegte.

langharige Paul Renckens (nu Vorst Renck) maakte

Tot grote verrassing van de Eileuvers stond er

de kapel furore en werd zelfs de concurrent van de

plotseling na middernacht weer een kapel in Suisse

destijds bekende Eileuvers-Hofkapel d’Heigenei-

te blazen met in het midden een ondeugend slag-

mers onder leiding van Gait van der Horst. Als die

werktrio met als hoogtepunt Eddy Eek die zo nu en

kapellen elkaar tegenkwamen, ging bij beide het

dan met de bekkenslag hoog in de lucht sprong. Al

volume voluit om de ander maar te overtreffen!

snel had hij dan ook de eervolle naam ‘Eddy met de

Ook binnen het carnaval kreeg de kapel De Noten-

bekkensprong’!

balkers een naam. Het werd de hofkapel van CV d’Oelewappers die samen midden jaren 60 met de

‘Meest ludieke kapel’

Eileuvers de enige Zwolse carnavalsverenigingen

Vele jaren speelden de Notenbalkers op ­Zwolse

waren. In zaal De Vrolijkheid werden de slingers

feesten, Koninginnedagen, Oranjefeesten en

van het plafond gespeeld en onder de klanken van

festivals met als hoogtepunt de Intrada waar ze de

de Notenbalkers werden verschillende prinsen

titel ‘meest ludieke kapel’ in de wacht sleepten.

binnengehaald!

Enkele jaren heeft de kapel ook nog als hofkapel van de Eileuvers gespeeld onder leiding van Paul

Suisse

Renckens en later Jacob de Vries. De laatste werd

Suisse was destijds de residentie van de Eileuvers

later kapelmeester van de Weezenloze Spoor­

en daar werden de verenigingsfeesten gehouden.

bloazers, die ook nog een aantal jaren de hofkapel

Inmiddels was de kapel d’Heigeneimers gestopt

van de Eileuvers waren! Later waren dat de Blauwe

en werd de kapel van Jubal, de latere Als je maar

Enghel onder leiding van Gait van der Horst jr en Le

bekend band, hofkapel van de Eileuvers. Door de

­Bombardon, onder leiding van Martijn Melenhorst.

18

1957-1968

G LORIEU Z E G EB OORTE EN EER STE JAR EN

19

6 X 11 JAAR

CV De Deurzakkers

I

n 1968 is door een groep

denken uit Sassendonk! Ook bij de optocht op

enthousiaste voetbalveteranen

koninginnedag in Ittersum en Schelle was de CV

van v.v. SVI CV De Deurzakkers

De Deurzakkers een vaste attractie. Sinds 1996

opgericht. Nu is de vereniging

doet de vereniging mee in de Sassendonkse

al weer heel wat jaren terug bij waar ze ooit is

carnavalsoptocht.

begonnen en een trots onderdeel van v.v. SVI. In haar jonge jaren trad de vereniging nog niet

Herkenbaarheid

echt naar buiten en zat ze ‘gevangen’ achter

Kenmerkende attributen zijn een unieke staf

het spoor van Ittersum. Inmiddels is ze als

met de afbeelding van het verenigingslogo en

actieve carnavalsvereniging (met inmiddels

de ambtsketen die elk jaar weer vernieuwd

twee prinsessen als hoogheid) niet meer weg te

wordt voor een nieuwe hoogheid. Verder zijn er

Feestavond bij Voetbalvereniging SVI op sportpark De Siggels.

20

1957-1968