Sterven in schoonheid - De wereld van Pompeï en Herculaneum

IN SCHOONHEID

STERVEN IN SCHOONHEID

Venus Anadyomene van marmer met gouden sieraden. Datering 1ste eeuw n. Chr.

kijken

Tupan

Voorwoord

vuur

erfgoed

Giulierini

Sirano

Steffens

pracht

Montoya González

op elke

Montoya González

–

Damjan Krsmanovic

Montoya González & Damjan Krsmanovic

ontdekking

Verder kijken dan lava, vuur en as

Het is eind september 1974 en ik ben net 16 jaar geworden. We gaan naar Den Haag en bezoeken de grote Pompeï-tentoonstelling in het Haags Gemeen temuseum (nu: Kunstmuseum Den Haag). We staan in de rij, want de belangstelling is groot. Ik vergaap mij aan de schoonheid van de Romeinse objecten en lees vol aandacht over de tragedie als gevolg van de eruptie van de Vesuvius. Bij het verlaten van het museum krijg ik ook nog de catalogus waarvan ik de inhoud gretig tot mij neem. Ik weet het dan zeker: ik wil in een museum werken.

Meer dan veertig jaar later komt een droom uit. Een grote Pompeï- en Herculaneum-tentoonstelling in het Drents Museum! Met absolute topstukken uit de collecties van Museo Archeologico Nazionale (Na pels) en het Parco Archeologico Ercolano. Sterven in Schoonheid – De wereld van Pompeï en Herculaneum vertelt het verhaal van twee Romeinse steden die in 79 na Chr. bedolven werden door een uitbarsting van de vulkaan Vesuvius. In deze tentoonstelling staan het rijke leven van vóór de allesverwoestende uitbarsting, en de schoonheid en de kunst waarmee de inwoners zich omringden centraal.

Het verhaal van Pompeï en Herculaneum draait in bijna elk boek of in elke tentoonstelling om de onder gang van de twee steden. Het lot van de plaatsen is dan ook onherroepelijk verbonden met de vulkaan Vesuvius. Maar wat zien we eigenlijk als we verder kijken dan lava, vuur en as? Achter het verhaal van het menselijke drama schuilt een immense schoon heid. Die zien we in de vorm van de objecten die in Pompeï en Herculaneum zijn achtergebleven. Straten werden gesierd door standbeelden van Romeinse keizers en door imposante publieke bouwwerken. In de huizen zien we fresco’s met mythische scènes en

mozaïeken. De mensen zelf versierden zich met de prachtigste ambachtelijke sierraden. Schoonheid was overal in Pompeï en Herculaneum.

Dat doet ons de vraag stellen: hoe is het om tussen al dat moois te wonen? Wat voor impact had dit op het leven van de Romeinen? Daarnaast is de klas sieke oudheid enorm belangrijk geweest voor hoe wij nu naar de wereld kijken. Wat zegt het klassieke schoonheidsbeeld over hoe wij omgaan met onze schoonheidsidealen? Daarover gaan deze tentoon stelling en dit boek.

Voor de totstandkoming van de tentoonstelling dank ik onze eerder vermelde Italiaanse collega’s uit Na pels en Ercolano, die hun topstukken ter beschikking stelden. Het project kwam in zeer nauwe samenwer king tot stand met de Italiaanse organisaties Expona (Alex Susanna) en Contemporanea Progetti (Eugenio Martera en Federica Montani). Northern Light (Am sterdam) was verantwoordelijk voor de vormgeving van de tentoonstelling. Daarnaast dank ik het team van het Drents Museum, in het bijzonder conservator Bastiaan Steffens. Hij is ook de samensteller van dit boek dat alweer het twaalfde is in de serie Internatio nale Archeologie in het Drents Museum. Verschillende internationale experts verzorgden interessante arti kelen die een nieuwe blik werpen op het onderwerp. Gerard Alberts van AlbertsKleve BNO tekende voor het ontwerp en Waanders Uitgevers realiseerde de uitgave van dit boek, wederom in de kwaliteit die hen zo eigen is. Het resultaat is schitterend. Tot slot dank ik onze sponsoren, overheden en begunstigers die voor het fundament onder dit project zorgden.

Harry Tupan Algemeen directeur Drents Museum

Jonge Alexander de Grote.

Datering 1ste eeuw n. Chr.

Mondiaal erfgoed

De herontdekking van Herculaneum en Pompeï in de 18e eeuw vormt een waterscheiding tussen het beeld van de oudheid zoals dat in de renaissance is overgedragen en de nieuwe, 20ste- en 21ste-eeuwse perceptie. Dat komt door de uitzonderlijke ontdek kingen: kleur en dagelijks leven kwamen krachtig uit de as van de Vesuvius tevoorschijn, en de generaties van toen lijken nu dichter bij onze passies en behoef ten te staan dan we dachten.

Duizenden toeristen stromen vanuit de noorde lijke landen naar dolce Italia, gefascineerd door de charme van de perfect bewaarde Romeinse steden. Ze dragen bij tot de vorming van een gemeenschap pelijk Europees bewustzijn dat verbonden is met de neoklassieke smaak – een smaak die weerklinkt in de schilderkunst, de beeldhouwkunst, het meubilair en de paleizen. Pompeï en Herculaneum zijn in eerste instantie opgegraven door het Bourbon koningshuis, maar ze zijn nu ook mondiaal erfgoed geworden.

Deze prachtige tentoonstelling in het Drents Mu seum respecteert en bewondert de vondsten uit de twee steden. Zo worden wij moderne deelnemers van een oude beschaving, waarbij het tijdperk van de oudheid de basis vormt van talloze ideeën, gebieden en concepten. Een beschaving die ook veel heeft bij gedragen aan de moderne opvatting van Europa en het Middellandse Zeegebied als gebieden van cultuur, schoonheid en inclusie.

Anderzijds kent iedereen de bijdrage van Nederland aan de moderne kunst, vooral sinds de 16de eeuw. Ook de Nederlandse aandacht voor de antieke wereld met de verwerving van vele Etruskische, Griekse en Romeinse werken die in vele musea worden bewaard is het vermelden waard. Nederland – al eeuwenlang bekend om de handel – heeft in de loop der tijd de handelsroutes gemarkeerd die Europa met Azië en vele andere verre landen hebben verbonden, waarbij specerijen en exotische goederen werden verhan deld.

Dit Nederlandse initiatief markeert een minstens zo belangrijke ‘culturele route’, aangezien het twee verschillende werelden – de mediterrane en de Noord-Europese – uitnodigt om elkaar beter te leren kennen, waardoor wellicht een nieuw, wederkerig, op kennis gericht toerisme wordt bevorderd.

Paolo Giulierini Directeur Nationaal Archeologisch Museum van Napels

Marmeren leeuwenkop uit Herculaneum. Datering 1ste eeuw n. Chr.

Grand Tour

‘Schoonheid zal de wereld redden’, zei prins Mysjkin in Dostojevski’s De idioot. De schoonheid van de steden die in 79 na Christus door de Vesuvius werden verwoest, was overal aanwezig – en als het niet genoeg was om die wereld te redden, kan het zeker nog veel zeggen over onze wereld en over de toekomst. Hierdoor kunnen we de veranderingen in harmonie waarnemen – een harmonie die in staat is de wanorde die het gevolg is van de gewelddadige uitbarsting te overwinnen en culturele waarden in de toekomst te projecteren. De ‘moderne’ geschiedenis van de Vesuviaanse steden begint met een put, die gegraven werd door de boer Ambrogio Nocerino, bekend als Enzechetta, en eindigt met de hele wereld. Juist de schoonheid van de marmeren voorwerpen – prachtige vrouwenbeelden – die vanuit de put van Enzechetta terloops aan het licht kwam, leidde tot de opgravingen die het begin van de moderne archeologie betekenden en de kunst en smaak van de 18e en het begin van de 19e eeuw beïnvloedden.

Juwelen, gebruiksvoorwerpen, kostbaar meubilair dragen de herinnering aan een dagelijks leven van een ver verleden en een verfijnde levensstijl. Ze fascineerden onherroepelijk ook de beschaafde Europeanen van de Grand Tour die op hun avontuurlijke reis naar de voet van de vulkaan misschien wel voor het eerst een buitengewoon gemeenschappelijk erfgoed van kunst, geschiedenis en schoonheid ontdekten.

Vandaag maken enkele van diezelfde voorwerpen eenzelfde ‘Grand Tour’, maar dan andersom. Ze zullen voor het eerst te zien zijn in Assen, waar deze belangrijke tentoonstelling – de eerste stap in een langdurige samenwerking tussen het Archeologisch Park Herculaneum en het Drents Museum die veel verder zal gaan dan het uitlenen van werken –een waardevolle gelegenheid is om een verleden dat nog steeds tot ons spreekt met hernieuwde belangstelling te benaderen. Aan de tentoonstelling de taak om de vitaliteit en schoonheid te vertegenwoordigen van een voorbije tijd, wreed onderbroken door het geweld van de Vesuvius; aan ons allen de taak om deze schoonheid te beschermen en te bewaren, om er een bron van inspiratie van te maken zodat zij kan worden doorgegeven aan toekomstige generaties. Een stevig fundament van een Europa gebouwd op een gedeeld erfgoed van cultuur en waarden.

Francesco Sirano Directeur van het Archeologisch Park van Herculaneum

Mozaiek met nijl scene. Datering 1ste eeuw n. Chr.

Bastiaan Steffens

Waar schuilt de schoonheid?