W u Z e
Keramiekmuseum Princessehof | Waanders Uitgevers
W u Z e t i a n De enige vrouwelijke keizer van China
Denise Campbell (red)
Inhoud
Voorwoord (Kris Callens) 7
Inleiding (Denise Campbell) 11
Cultuur en dagelijks leven in de vroege Tang-dynastie (Denise Campbell) 27
De ontwikkeling van porselein in de Tang-dynastie (Denise Campbell) 39
Een paleis voor de geest: grafcultuur in de tijd van Wu Zetian (Denise Campbell) 47
Het belang van een naam (Peng Wen et al) 61
De geboorte van de Moeder der Natie (Peng Wen et al) 65
Vrouwen in het keizerlijk paleis (Peng Wen et al) 75
Van keizerin tot het toppunt van macht (Peng Wen et al) 81 ‘Anderen mogen mijn verdiensten en tekortkomingen beoordelen’ (Peng Wen et al) 87
Religie in de tijd van Wu Zetian (Peng Wen et al) 91
De symboliek van titels (Lv Bo) 99
De militaire macht (Lv Bo) 105
Rechter en kanselier Di Renjie (Denise Campbell) 111
Tijdlijn 115
Over de auteurs 119
Noten 121
Beeldverwijzing 122
Bibliografie en verder lezen 123
Voorwoord
Kris Callens
Ruim 1300 jaar geleden gebeurt er in China iets unieks: de eerste en enige vrouwelijke keizer grijpt de macht en sticht haar eigen dynastie, die de illustere Tang-dynastie (618-907) voor 15 jaar onderbreekt.
Deze ambitieuze vrouw is keizer Wu Zetian (624-705) en haar dynastie noemt zij Zhou (690-705). Tegen alle verwachtingen en conventies in weet Wu als burgervrouw de hoogst haalbare positie in China te bemachtigen en te behouden en heerst zij uit eigen naam over het land.
We zijn vereerd dat wij het indrukwekkende verhaal van Wu Zetian aan de hand van bijzondere bruiklenen uit Chinese musea mogen vertellen in het Princessehof. De plek waar in de achttiende eeuw onze
Paard, afkomstig uit een Tang-dynastie tombe in Luoyang, sancai aardewerk, China, 618-907 h. 33 x b. 35 cm, Luoyang Museum
eigen prinses woonde: Maria Louise van Hessen Kassel (1688-1765), de stammoeder van ons huidige koningshuis. Weliswaar op een iets ander niveau neemt zij na de onverwachte dood van haar man zelf de touwtjes in handen. Maria Louise vervult als regentes van zowel haar zoon en de latere stadhouder Willem IV als haar kleinzoon Willem
V een belangrijke rol. Haar voormalig stadspaleis in Leeuwarden herbergt nu als het nationaal keramiekmuseum van Nederland één van de belangrijkste collecties Chinese keramiek ter wereld. Het Princessehof zal nu het tijdelijke onderkomen zijn van de imposante voorwerpen die het verhaal van Wu Zetian tot leven wekken.
Keizer Wu Zetian leeft in de zevende eeuw, een tijd die verrassend rijk is aan vrouwelijke heersers. Zo regeert keizerin Suiko over Japan, is koningin Seondeok aan de macht in Silla (hedendaags Korea) en staat koningin K’abel aan het hoofd van El Perú, een Maya koninkrijk. In China is Wu’s levenspad een unieke gebeurtenis. In de millennia lange geschiedenis van het keizerrijk is er zowel voor als na haar geen enkele vrouw die het lukt de hoogste positie te behalen. De strubbelingen en tegenwerking waar Wu tijdens haar leven mee te maken krijgt in de door mannen gedomineerde wereld zijn fors en helaas ook vandaag maar al te herkenbaar voor vele vrouwen. Haar verhaal wordt geïllustreerd door een legio aan grafgiften, voornamelijk gemaakt van aardewerk. Dit zogeheten sancai is een zeer gewild eliteproduct in deze tijd. De giften speelden een belangrijke rol in de Chinese grafcultuur en geven door hun fascinerende levendigheid en verscheidenheid een goed beeld van het leven tijdens de vroege Tang-dynastie. Van zich in Europese collecties bevindende voorwerpen is de herkomst in veel gevallen niet bekend. In de tentoonstelling Wu Zetian. De enige vrouwelijke keizer van China zullen unieke voorwerpen worden getoond die zijn gevonden bij archeologische opgravingen van de tombes van mensen uit Wu’s
Grafbewaker. Het beeld bevat opmerkelijke elementen in hoog reliëf, zoals de hoorns op de schouders en de borstelige wenkbrauwen. Deze details zijn niet te vinden op stukken uit de twee provincies in het hart van het rijk, Shaanxi en Henan. De lichtbeige kleur van de klei suggereert dat het werk uit Zuid-China kwam. Aardewerk, Zuid-China, 618-700, h.77 x b. 51.5 cm, Inv. Nr. M.C. 2000-4, Musée Cernuschi, musée des Arts de l’Asie de la Ville de Paris
directe omgeving, zoals haar schoondochter en een belangrijke generaal aan haar hof. Onze dank gaat uit naar Art Exhibitions China, Henan Administration of Cultural Heritage en Palatina Cultural Group, de bruikleengevende musea en de auteurs van deze publicatie.
Inleiding
Denise Campbell
Vrouw. Keizerin. Keizer. Deze drie woorden zijn in de millennialange en rijke Chinese geschiedenis van toepassing op slechts één persoon: Wu Zetian (624705), de enige vrouw die het land regeerde uit eigen naam. Een illustere vrouw, geroemd en verguisd, die tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreekt en inspireert. Niet alleen is ze het onderwerp van vele boeken en documentaires, maar ook in de kunsten wordt ze vaak opgevoerd: ze is de held – of de slechterik – van menig stripboek, er zijn Chinese films die het weelderige leven en de intriges tussen de concubines en echtgenotes aan het hof illustreren, er zijn toneelstukken aan haar gewijd, en recentelijk maakte de Engelse
Portret van keizer Wu Zetian, onderdeel van een album met portretten van 86 keizers van China, China, 18de eeuw, From the British Library archive. © British Library, B20086-12, Or. 2231, f.51
kunstenaar Damien Hirst de serie The Empresses, waarin zes uitzonderlijke vrouwelijke leiders centraal staan, onder wie Wu Zetian.
Wu Zetian regeert niet alleen als ‘de vrouw van’ en keizer in eigen naam, maar ze inspireert ook de vrouwelijke generaties na haar om vergelijkbare ambities te tonen. Door grote tegenwerking, en wellicht niet dezelfde torenhoge ambitie, lukt het echter geen van hen om haar positie te evenaren. Hierdoor blijft Wu Zetian de enige vrouw in de geschiedenis van China die de allerhoogste positie bereikt en haar eigen dynastie sticht.
De naam en de titel van Wu Zetian vragen om nadere toelichting. Als kind gebruikt zij alleen haar vaders familienaam: Wu. Zij doet hiermee wat indertijd gebruikelijk was voor vrouwen. Na de kindertijd werd deze familienaam vaak aangevuld met de titel van de positie van de vrouw binnen de familie of clan. Wu Zetian heeft zichzelf bij haar aantreden als keizer de naam Wu Zhao gegeven. Zij creëert hiervoor het nieuwe karakter Zhao 瞾, waarin zowel de zon als de maan straalt boven een leegte. Hiermee combineert zij het mannelijke (zon) en het vrouwelijke (maan) in één krachtig symbool. Als ze in 705 ernstig ziek wordt, geeft haar opvolger en zoon Zhongzong Wu de eretitel ‘keizer Zetian Dasheng’ wat na haar dood weer wordt veranderd in ‘keizerin Zetian Dasheng’. Zetian staat hier voor ‘de hemel volgend’. In de loop van de tijd trans-
Damien Hirst, H10-1 Wu Zetian uit de serie The Empresses (H10), 2022, van origine set van vijf gelamineerde giclée geprinte afbeeldingen op aluminium composiet paneel gezeefdrukt met glitter, 100 x 100 cm.
© Damien Hirst and Science Ltd. All rights reserved, dacs 2024 c/o Pictoright Amsterdam 2024
formeert dit tot kortweg Wu Zetian. Mede omdat Wu in Europa het bekendst is als Wu Zetian, hebben wij ervoor gekozen verder in dit boek deze naam te hanteren.
Binnen de Chinese rangen- en standenmaatschappij bestaat er voor de allerhoogste positie, die van keizer, geen vrouwelijke vorm van dit woord. Gedurende het huwelijk van Wu Zetian met keizer Gaozong is zij dus keizerin, maar na haar machtsgreep draagt zij officieel de titel ‘keizer’. Een essentieel, belangrijk en uniek gegeven. Ter bevordering van de leesbaarheid en duidelijkheid is er in deze publicatie voor gekozen om in de lopende tekst zowel ‘keizer’ als ‘keizerin’ inwisselbaar te gebruiken.
Wu Zetian regeert ten tijde van de Tang-dynastie (618-907), een kosmopolitische periode van bloeiende internationale handel en interactie, waarbinnen China het centrum van de beroemde Zijderoute vormt. Dit zorgt voor een voortdurende interactie met nabije landen en volkeren. Dat versterkt niet alleen China, maar heeft andersom ook invloed op deze buurlanden. In de hoofdstad Chang’an (het huidige Xi’an, in de provincie Shaanxi) wemelt het van de handelaren die de verfijndste producten uit alle windrichtingen verkopen. Wu Zetian zet onder haar bewind dit internationale beleid voort. Ze stimuleert de ontwikkeling van handelswaar en de daarmee verbonden internationale handel via de Zijderoute. Op bestuurlijk vlak voert Wu Zetian verregaande vernieuwingen door. Ze past het steeds belangrijker geworden staatexamen – vereist voor het verkrijgen van een ambtelijke functie – zo aan
Het door Wu ontworpen karakter van haar gekozen naam ‘Zhao’. Kalligrafie door Yi-Lin Yeh.
Vorige pagina’s: De Yingtian Poort. Dit is de zuidelijke toegangspoort tot Luoyang tijdens de heerschappij van Wu Zetian, maar werd oorspronkelijk in 605 gebouwd tijdens de Sui-dynastie. Deze moderne poort is een reconstructie bovenop de ruïnes van het origineel, die nog steeds in het gebouw te bezichtigen zijn. Foto Imagine china-Tuchong
dat alle posities bereikbaarder worden voor kandidaten van buiten de hoogste regionen. Wu zet daarmee de traditionele elite buitenspel. Zij blijven achter in de officiële hoofdstad Chang’an, terwijl Wu zich vestigt in Luoyang – door haar aangeduid als ‘Hemelse Hoofdstad’ –, waar zij zich omringt met nieuwe, trouwe ambtenaren. De vernieuwde staatsexamens hebben ook een belangrijk gevolg voor de positie van de vrouw. Steeds meer vrouwen leren lezen en schrijven. En waar een geleerde vrouw in eerdere periodes wordt gezien als een bedreiging, is ze later juist een gewilde echtgenote, die haar zoons kan voorbereiden op het succesvol afleggen van hun eigen staatsexamen. Onder het leiderschap van Wu Zetian worden ook hervormingen in de landbouw en handel doorgevoerd, vinden er belastingverlagingen plaats, krijgen ambtenaren een fatsoenlijk pensioen en wordt de relatief vrije positie van de vrouw gestimuleerd. Op verschillende manieren weet Wu Zetian zo de welstand onder haar bevolking te verhogen.
Vandaag de dag wordt Wu Zetian gezien als capabel leider, maar wordt ze ook nog steeds bestempeld als uitzonderlijk wreed. Zij wordt van talrijke wreedheden beschuldigd, waaronder het vermoorden van haar eigen baby. De vraag is natuurlijk in hoeverre deze beschuldigingen gebaseerd zijn op de werkelijkheid; zijn ze
niet veeleer het resultaat van een eeuwenlange lastercampagne? Andersom geldt dit uiteraard ook: positieve propaganda door de medestanders van keizerin Wu vertroebelen evengoed het reële beeld van haar persoon en acties.
In recente jaren is het beeld van Wu Zetian zowel binnen als buiten China langzaamaan wat genuanceerd. Ondanks de vele lacunes in de historische documenten geeft nieuw archiefonderzoek een beter beeld van haar persoon en beslissingen. Deze nieuwe inzichten vormen de basis van deze publicatie. Maar toch: al zouden we met de huidige kennis en dankzij de historische afstand tegenwoordig haar bewust leeggelaten grafsteen mogelijk van een meer gewogen oordeel kunnen voorzien, het reconstrueren van de échte Wu Zetian zal altijd een uitdaging blijven.
De eerdergenoemde Tang-dynastie markeert ook een belangrijk moment in de ontwikkeling van keramiek. Zo groeit het aantal productieplaatsen tot het vijfvoudige ten opzichte van de voorgaande Sui-dynastie en komt de fabricage van xing, een van de eerste échte porseleinachtige materialen, in het noorden van China tot een hoogtepunt. Tot de aansprekendste objecten uit Wu Zetians tijd – en van de Tang-dynastie in het algemeen – behoren de karakteristieke aardewerken grafgiften in de vorm van gebruiksvoorwerpen, mensen en dieren. Ze tonen bijvoorbeeld de klederdracht, verschillende haarstijlen, het leven aan het hof en het kosmopolitische karakter van die periode, en vormen daardoor een prachtige poort naar het verleden. Het begraven van belangrijke personen gaat in de Tang-dynastie gepaard met allerlei rituelen en uitvoerige processies, waarin soms wel duizenden grafgiften van aardewerk en (edel)metalen met de overledene in
