Teksten door Véronique Belloir Helena López de Hierro Gaspard de Massé Olivier Saillard
MEESTERLIJKBALENCIAGAZWART
Zwart was voor Balenciaga bij uitstek de kleur om zijn kunstenaarschap te benadrukken.
Zonder de afleiding van kleur, maakte een Balenciaga-ontwerp in het zwart éérst indruk met het sculpturale en complexe ontwerp. Bij een tweede blik werd het oog verleid door de rijke, vaak contrasterende texturen en prachtige details. De speling van licht op Balenciaga’s zwart zorgde voor een briljante
8 stofuitdrukking. Zwart in kant, borduurwerk, fluweel, gedrapeerde zijde, franjes of schitterende pailletten – elk couturestuk werd magnifiek uitgevoerd. In de tentoonstelling wordt zichtbaar dat de couturier met deze kleur een betoverend spel speelde.
Kunstmuseum Den Haag brengt met de modetentoonstelling Balenciaga – Meesterlijk zwart voor het eerst zo’n grote selectie werken van couturier Cristóbal Balenciaga (1895 – 1972) naar Nederland. Meer dan 100 topstukken uit de collecties van Palais Galliera en Maison Balenciaga reizen hiervoor van Parijs naar Nederland. De Spaanse modeontwerper stond bekend als een strenge couturier die zijn werk als zijn religie beschouwde. Zijn sculpturale en complexe vormen kwamen het beste uit in een van zijn favoriete kleuren: zwart. Deze tentoonstelling is een eerbetoon aan zijn oeuvre in deze kleur.
Benno DirecteurTempelKunstmuseum Den Haag
Voorwoord
Ook is Balenciaga’s zwarte kleurenpalet terug te brengen naar de liefde voor zijn Spaanse erfgoed. Van katholieke vroomheid en traditionele Spaanse streekdracht, tot aan de sobere zwarte opsmuk van Spaanse Habsburgse heersers en hun hof: zwart kent een lange geschiedenis en diepe band met de Spaanse identiteit. Het is geen toeval dat de doeken van Spaanse kunstenaars Francisco Goya, Diego Velázquez en Francisco de Zurbarán worden gedomineerd door deze kleur en tegelijkertijd een grote inspiratie voor Balenciaga vormden. Juist omdat zwart ook zo verbonden is met de Nederlandse mode en cultuur – denk aan het vele zwart in de Nederlandse portretkunst en de kostbare zwarte kostuums uit de 17de eeuw – is het zo
Miren Arzalluz, directeur van Palais Galliera en Balenciaga specialist, was meteen
De tentoonstelling Balenciaga – Meesterlijk zwart wordt gebracht in een tijd waarin het modehuis Balenciaga door Vogue begin dit jaar werd bestempeld als ‘… the hottest high fashion brand on the planet right now’. Het is de huidige creatief directeur Demna Gvasalia (1981) gelukt het modehuis nog steeds net zo toonaangevend te houden als zo’n zeventig jaar geleden. Ook nu speelt het modehuis met de kleur zwart, volumes en driedimensionale vormen en blijft het schatplichtig aan zijn grondlegger: de onvolprezen maître Cristóbal
De vormgeving was in handen van Maarten Spruyt, ondersteund door Tiago Rosado, die een passende en architecturale vormgeving realiseerden voor het sculpturale werk van Balenciaga. Mijn dank gaat eveneens uit naar Marloes Waanders van Waanders Uitgevers voor de publicatie van deze catalogus, die zij realiseerde in samenspraak met Muriel Rausch van de uitgeverij van Paris Musées, Albertine Dijkema voor haar betrokkenheid bij de vormgeving, Judith Wesselingh voor het vertaalwerk; uitgeverij Leopold, Jet van Overeem en Sanne te Loo voor wederom een prachtig kinderkunstboek. Dank ook aan de collega’s van het Rijksmuseum, voor het enige zwarte ontwerp van Cristóbal Balenciaga in collectie Nederland.
9 interessant om een Balenciaga-tentoonstelling vanuit deze invalshoek opgezet in Nederland te Cristóbalbrengen.Balenciaga was een couturier die richting gaf aan de mode en nog steeds bewonderd wordt door vakgenoten om zijn technisch vernuft en vernieuwende sculpturale vormen. Zijn mode werd in Nederland nagevolgd, gedragen, en drukte ook hier een stempel op het modebeeld. De Nederlandse modejournaliste Constance Wibaut, die in de jaren ’50 en ’60 in woord en beeld verslag deed van haar bezoeken aan Balenciaga’s shows uit Parijs in Elsevier’s Weekblad, bevestigde dit keer op keer. Zij schreef in 1956 over Balenciaga: ‘Zijn werk is als dat van die andere grote Spanjaard: Picasso. Het appelleert niet aan de smaak van ‘het’ publiek, maar het is altijd sterk, boeiend, gepassioneerd.’ Enkele modetekeningen van haar hand uit de collectie van het Kunstmuseum Den Haag zijn toegevoegd aan de tentoonstelling.
MijnBalenciaga.dankgaat uit naar de Palais Galliera, musée de la Mode de la Ville de Paris, Paris Musées, en Archives Balenciaga te Parijs voor de ongelofelijk plezierige samenwerking. We hadden ons geen tentoonstellingspartnersfijnerekunnen wensen.
enthousiast over de mogelijkheid om het werk van Balenciaga te tonen in de mooie Berlage architectuur van het Kunstmuseum Den Haag. Veel dank aan haar geweldige team en in het bijzonder aan Véronique Belloir, conservator haute couture en samensteller van de tentoonstelling Balenciaga L’Oeuvre au Noir (2017), de tentoonstelling die Palais Galleria in 2017 toonde en die het vertrekpunt vormde voor onze tentoonstelling. Véronique Belloir werkte voor de Haagse tentoonstelling zij aan zij met onze modeconservator Madelief Hohé, bijgestaan door Gaspard de Massé, collectiespecialist van Archives Balenciaga Parijs, en zijn staf, die letterlijk hun archief voor ons openden. Het project werd mede gedragen door Paris Musées, waarvoor wij Anaïs Quinsat, Céline Marchand en Aliénor Amate veel dank verschuldigd zijn voor de plezierige en constructieve samenwerking.
Deze tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt door Blockbusterfonds, FONDS21, Nationale-Nederlanden en De Bijenkorf. Hen dank ik graag heel hartelijk voor hun zeer gewaardeerde steun aan ons museum.
De asterisk verwijst naar termen in het lexion, p. 30-35.
Marguerite Yourcenar
‘Geheel in het zwart gekleed leek hij op een infant, dat uit een van die magische kastelen leek te zijn gekomen die we in onze slaap bezoeken .’
11 3 6 Schetsontwerpen en constructie 44 Silhouetten en volumes 46 Geconstrueerd zwart 56 Gedrapeerd zwart 80 Het zwart vormgeven 94 Zwarte accenten 104 Zwart en licht 106 Zwarte schittering 113 De dame ging gekleed in zwart Gaspard de Massé 124 Contrasten in zwart 132 Grafisch zwart 138 Doorzichtig zwart 154 Zwart en kleur 156 Zwart en wit 176 Zwart en roze 188 Tentoongestelde werken 192 Beknopte bibliografie 8 Voorwoord Benno Tempel 1 2 Balenciaga, zwart op zwart Olivier Saillard 16 De keuze voor zwart Véronique Belloir 22 Spaans zwart Helena López de Hierro 28 Chronologie 30 Lexicon Catalogus
enSilhouetten44volumes
Pierre
Soulages 46 Geconstrueerd zwart 56 Gedrapeerd zwart 80 Het zwart vormgeven 94 Zwarte accenten
‘Ik hou van de autoriteit die uitgaat van zwart. Het is een kleur die geen concessies doet. Een hevige kleur, maar wel een die tot nadenken stemt.’
46 Silhouetten en volumes Geconstrueerd ‘Wezwart moeten zalrespecteren.zwartNietshetonteren.’ FotoPierreEvenMantelpakvanzwarte bouclé, 1960 Odilon Redon
Foto Pierre Even Mantelpak, zwarte wol, winter 1952
Foto Henry Clarke Mantelpak van zwarte cloqué, 1951
48
Silhouetten en volumes Geconstrueerd zwart
50 Silhouetten en volumes Geconstrueerd zwart
51
Silhouetten en volumes Geconstrueerd zwart
Foto Irving Penn Mantelpak van zwarte ottoman, 1950
52 Foto Pierre Even Avondjurk, zwarte crêpezijde, rond 1940 Silhouetten en volumes Geconstrueerd zwart
Silhouetten en volumes Geconstrueerd zwart
54
Foto Pierre Even Dagjurk, zwarte bouclé, rond 1960
Foto Philippe Pottier Rechte jurk van zwarte wol met verlengd lijfje (basque) en aangezette 7/8 mouwen, 1952
Denis Diderot ken bijna geen regels die voorschrijven hoe personen te kleden; fantasie vereist poëzie, de uitvoering nauwkeurigheid.’ vereist
‘Ik
56 Foto Pierre Even Jurk ‘Babydoll’, zijden cloqué, winter 1966 Silhouetten en volumes Gedrapeerd zwart
Foto Pierre Even Ensemble voor overdag, jurk en jasje, zijden cloqué, winter 1950
AtelierschetsEnsemblejurk en jasje, model 53, atelier Claude, mannequin Claude, 1950
58 Silhouetten en volumes Gedrapeerd zwart
Silhouetten en volumes Gedrapeerd zwart
Ensemble jurk en jasje van zwarte wol, jasje tweezijdig te dragen met binnenzijde van zwart geplooid satijn, 1951
60
Foto Philippe Pottier
Cristóbal Balenciaga wordt beschouwd als de ‘le maître’ onder de couturiers. “Als haute couture een orkest is, dan is Balenciaga de dirigent en de rest van ons zijn slechts de musici die de aanwijzingen van de meester volgen”, zei Christian Dior eens. De Spaanse modeontwerper stond bekend als een strenge couturier die zijn werk als zijn religie beschouwde. Zijn sculpturale en complexe vormen kwamen het beste uit in een van zijn favoriete kleuren: zwart. Dit boek is een eerbetoon aan zijn oeuvre in zwart en brengt topstukken samen uit de collecties van Palais Galliera en Maison Balenciaga te Parijs. www.waanders.nl