vnl-13-web-low by Uitgeverij Personalia

VertrekNL-prijs 2014

Het beste idee voor ondernemen in het buitenland Gaat u stroopwafels groot maken in Zweden? Wilt u een wellness-camping beginnen in Griekenland? Of vindt u het hoog tijd dat Spanje kennismaakt met uw succesvolle Nederlandse internetconcept? Wat uw plan ook is, VertrekNL helpt u dit jaar van droom naar realiteit! Doe mee met de VertrekNLprijs 2014 en maak kans op € 1000,–!

De winnaars krijgen persoonlijke tips en adviezen van de deskundige jury. De beste ideeën krijgen bovendien een plaats op de site en in het blad. Ook volgen wij de winnaar bij het realiseren van het plan. Meedoen kan u dus ook waardevolle publiciteit opleveren.

Zo doet u mee Meedoen is simpel, u hoeft geen compleet businessplan in te zenden. Vertel de jury gewoon kort en goed waarom uw idee het beste idee is. Gebruik daarvoor maximaal 600 woorden. U kunt ook een filmpje insturen waarin u uw plan toelicht in maximaal 1 minuut. U kunt zelf bepalen waarmee u de jury overtuigt. De volgende vragen kunnen u helpen: l Wat maakt uw idee uniek? l Waarom is het zo belangrijk dat u dit juist op uw droomlocatie gaat uitvoeren? l Waarom hebt u zo’n affiniteit met de locatie? l Spreekt u de taal? l Waarom gaat juist u slagen met uw plan? l Wat zou u doen met € 1000,– extra kapitaal? Mail uw inzending naar: redactie@vertreknl.nl onder vermelding van ‘VertrekNL-prijs 2014’. U kunt via dit adres ook uw filmpje insturen (gebruik het mp4-formaat). Kijk voor de voorwaarden op www.vertreknl.nl.

De prijzen Hoofdprijs: € 1000,–, persoonlijk advies van de jury en een uitgebreide reportage in VertrekNL in 2014! De prijs wordt feestelijk uitgereikt op de Emigratiebeurs in 2014.

voorwoord

Bewondering

og steeds woon en werk ik in Nederland. In een landelijk dorp, vlak bij Amsterdam. Met het goede van beide: rust en groen om me heen, cultuur en uitgaan binnen handbereik. Het buitenland ken ik van lange vakanties. Vroeger ging ik soms zes weken naar Noord-Italië, de bloemenkust van Ligurië, waar we ons erg thuis voelden in een klein dorpje, bij een familie die we goed leerden kennen. Al doende leerden we een mondje Italiaans spreken. Ik won er in de buurt (in Bordighera) ooit zelfs een internationale cartoonprijs, de ‘gouden dadel’ van de Salone Internazionale dell’Umorismo. Daarna bracht ik vele zomervakanties door in Zwitserland, in het zuidelijke kanton Wallis, met bijna altijd mooi weer. We huurden een chalet in een lieflijk dorpje boven het Rhônedal, wandelden heel veel in de bergen en genoten van de natuur. Een plek waar ongetwijfeld prima te wonen en te werken valt, maar ik beperkte me tot vakanties. Daarnaast heb ik ook met plezier grote wereldsteden bezocht. Mijn zoon heeft tijdens zijn studie een halfjaar in Hongkong gewoond en daar zijn we hem uiteraard halverwege die periode gaan opzoeken. Een boeiende en opvallend groene stad tussen alle wolkenkrabbers. Vorig jaar ben ik in New York geweest – ook weer een aangename plek om te verblijven, met veel cultuur om van te genieten. De laatste jaren heb ik veel door Spanje gereisd en vooral de steden bezocht. Eerst Andalusië met Córdoba, Sevilla en Granada, en daarna meer noordelijk Bilbao, Burgos, León, Salamanca (met het schitterende Plaza Mayor), Madrid (na het Prado een zondagje doorbrengen in het Retiro Park) en Toledo. Ook zag ik steden die nog getuigen van de Romeinse tijd: Mérida en Segóvia (met het indrukwekkende aquaduct).

En de Canarische Eilanden, een stukje Spanje met het hele jaar door een aangename temperatuur. Ik ben aan een cursus Spaans begonnen, waardoor het makkelijker wordt om contact te leggen. Ik zag veel moois en boeiends, maar toch gingen we na elke reis altijd weer op huis aan, naar het dorpje vlak bij Amsterdam.

“Ik zag veel moois en boeiends, maar toch gingen we na elke reis altijd weer op huis aan” Op weg naar Spanje heb ik vaak vrienden bezocht die jaren geleden een hotel-restaurant begonnen in de Dordogne. Ik heb bewondering voor hun doorzettingsvermogen en voor wat ze daar tot stand hebben gebracht. Ook ben ik als tussenstop wel bij vrienden geweest die in Frankrijk ‘in the middle of nowhere’ eigenhandig een vervallen ruïne hadden omgetoverd tot een prachtig huis waarin ze nu al jaren wonen: chapeau! Evenzeer heb ik bewondering voor al die mensen die hun verhaal vertellen in VertrekNL. Zelf geef ik nog de voorkeur aan tijd doorbrengen met familie en goede vrienden boven het volgen van hun belevenissen op Facebook. En het is toch iets anders om met je kleinzoon in het voorzitje een stuk te gaan fietsen of om een dagje met hem naar Artis te gaan dan om met hem te skypen vanaf héél ver. n

A R E N D VA N D A M C A R T O O N i st V ertre k N L

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 5

Pagina

Met het gezin de wereld rond 14 Column Boris Dittrich 16 Bed & Breakfast Logeren in Partingoli bij Martijn en Angelique Bak 19 Column Ger Apeldoorn 20 Interview Libelle-columniste Wieke Biesheuvel woont in Zambia 24 Parttime emigreren Hanneke Driel en Hans van Rooijen 26 Interview Wereldreizigers Jaap en Germaine streken neer in Zuid-Afrika 32 Dilemma’s Henny Huisman over het ‘Texel van de tropen’ 38 Reportage Dreiging uit Den Haag voor Nederlandse scholen in het buitenland 44 De immigrant Van Kenia naar Nederland 46 Ondernemersprijs Hoe gaat het met de pannenkoeken van Gert-Jan Elshout?

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

inhoud

62 32 68

54 Interview Niels Woelders over leven in Shanghai 60 Partners Brit Andy en Belgische Ellen emigreerden naar AustraliĂŤ 62 Interview Walter Lewin en de leukste natuurkundelessen 68 Interview 10 tips voor vijftig-plussers van wijnboer en levensgenieter Ilja Gort 74 Toen Freelance journalist in Nijmegen Nu Tech support consultant in Spanje

En verder... voorwoord kortom advies vertrekhal boeken strip puzzel lezersservice emigratiewijzer volgende keer

5 9 13 37 48 51 73 79 80 82

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 7

kortom

Duitsland veilig toevluchtsoord voor emigranten uit Zuid-Europa

olgens de de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) heeft de financiële crisis geleid tot massale emigratiestromen binnen de Europese Unie. Vooral Zuid-Europeanen uit de landen die het meest te kampen hadden met recessie en werkloosheid vertrokken uit hun land. Het mag niet verbazen dat dit emigranten zijn uit Griekenland, Portugal, Spanje en Italië. Belangrijkste veilige haven

voor deze emigranten: Duitsland. In 2011, het jaar waarop het onderzoek zich richtte, nam Duitsland 302.900 immigranten op, bijna tweemaal zo veel als in 2009. Het aantal Griekse migranten nam daarbij toe met 73 procent, het aantal Spaanse en Portugese met bijna 50 procent en het aantal Italiaanse met 35 procent. De Oeso waarschuwt dat uit de Zuid-Europese landen op deze manier veel kennis en kunde weglekt, de zogeheten braindrain.. n

Nieuw EU-lid Kroatië heeft bijna 6.000 landgenoten in Nederland

migratie vanuit Kroatië naar Nederland had vooral plaats in de roerige jaren van burgeroorlog in het voormalige Joegoslavië, tussen 1990 en 2001. Volgens cijfers van het CBS heeft deze stroom mede geleid tot het huidige aantal voormalig Joegoslaven in Nederland: bijna 53.000. Ongeveer de helft daarvan komt uit het huidige Bosnië-Herzegovina, 19 procent komt uit Servië en 11 procent uit Kroatië. Daarbij gaat het om 5.900 Kroaten. Per 1 juli 2013 is Kroatië toegetreden tot de Europese Unie.

veel van de Kroaten begin jaren negentig als twintiger naar Nederland gekomen. Van de in Kroatië geboren immigranten is slechts 5 procent jonger dan 20, ten opzichte van bijna een kwart van de Nederlanders. Oudere Kro-

aten komen iets vaker voor, mede vanwege de arbeidsmigratie in de jaren zeventig: iets minder dan één op de vijf geboren Kroaten is 60 jaar of ouder. Van alle Nederlanders is 22 procent 60 jaar of ouder. n

Interessant aan de cijfers is dat tot en met 2003 meer Kroaten naar Nederland kwamen dan dat Nederlanders naar Kroatië gingen. Sinds dat jaar is het aantal immigranten bij benadering gelijk aan het aantal emigranten. Daarbij moet verteld dat de overgrote meerderheid van deze immigranten én emigranten in Kroatië geboren is, dus in feite vergelijken we immigranten en remigranten. Verder is interessant dat de migratiepiek in de jaren negentig van de vorige eeuw is terug te zien in de leeftijdsopbouw. Maar liefst een kwart van de in Kroatië geboren personen in Nederland is veertiger, terwijl slechts 16 procent van de Nederlandse bevolking in deze leeftijdscategorie valt. Blijkbaar zijn

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 9

kortom

Voor prijzen van voeding hoef je niet te emigreren

it CBS-gegevens blijkt dat voeding in Nederland iets goedkoper is dan gemiddeld in de Europese Unie. Vooral niet-alcoholische dranken en voedingsmiddelen zijn goedkoper. De prijzen hiervoor zijn 10 tot 15 procent lager dan in België, Duitsland en Frankrijk, waarmee deze producten in Nederland het goedkoopste van Noordwest-Europa zijn. De spreiding rond het gemiddelde is overigens groot in Europa. Op het gebied van voedingsmiddelen en niet-alcoholische dranken is Polen het goedkoopst, en Denemarken het duurst. In de meeste populaire vakantielanden zijn de prijzen voor deze categorieën overigens relatief hoog, want alleen in Spanje betaal

je minder voor je boodschappen dan in Nederland. Anders ligt het wanneer we kijken naar alcohol en sigaretten. De prijsniveaus verschillen enorm van land tot land, vooral door de accijnzen. In Nederland zijn sigaretten net iets duurder en is alcohol iets goedkoper dan het EU-gemiddelde. Sigaretten zijn het duurst in Ierland, waar ze ongeveer twee keer zo veel kosten als gemiddeld. In Hongarije ligt de prijs 48 procent onder het EU-gemiddelde. Alcohol is het goedkoopst in Bulgarije en veruit het duurst in Finland. Voor alcohol betaal je overigens in Duitsland, Frankrijk en Spanje ook minder dan in Nederland. n

kortom kort “Emigratie gevaar voor Europa” Duits minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Von der Leyen heeft emigratie het grote gevaar voor Europa genoemd. Vanwege de jeugdwerkloosheid in veel landen is zij bezorgd dat veel jongeren Europa verlaten en hun heil elders zoeken, zoals in Noord- en Zuid-Amerika. In de EU zijn er naar schatting minimaal 5,6 miljoen werkloze jongeren. Mexico laakt immigratiewet VS De Verenigde Staten komen met een nieuwe immigratiewet, die onder meer voorziet in het verdubbelen van het aantal agenten van de grenspolitie en het voltooien van een duizend kilometer lang hek langs de grens met Mexico. Mexico heeft gewaarschuwd dat dergelijke wetgeving de relatie tussen de beide landen ernstig kan schaden. De illegale emigratie van Mexicanen heeft overigens nauwelijks groei gekend door de economische problemen van de Verenigde Staten. Twijfel over emigratie? Overweeg Marokko! Het Franse blad Capital heeft onderzoek gedaan naar de meest geschikte landen waar Fransen naartoe kunnen emigreren. Zwitserland neemt de koppositie in, maar Marokko staat opvallend derde. Vanwege de Franstaligheid, de bereisbaarheid (drie uur vliegen vanuit Parijs) en de politieke stabiliteit. Ook zijn er zeker 500 Marokkaanse bedrijven die graag Fransen in dienst nemen. Hiernaast zijn het klimaat en de leefbaarheid in Marokko positief. n

Tien procent van de grote bedrijven verplaatst activiteiten naar buitenland

agere loonkosten elders hebben ertoe geleid dat veel grote Nederlandse bedrijven enkele of meer activiteiten naar het buitenland hebben verplaatst. In de periode 2009-2011 ging het hierbij om zo’n 18.000 banen. Bij slechts 4 procent van alle bedrijven ging het hierbij om hoofdactiviteiten, bij de meeste ging het om ondersteunende activi-

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

teiten, zoals ict- en administratieve diensten. Het cijfer is relatief, want 90 procent van de Nederlandse bedrijven verplaatste géén activiteiten naar het buitenland. Van die 10 procent die dat wél deed, waren de meeste bedrijven industrieel van aard. Deze bedrijven verplaatsten ook meer hun hoofdactiviteit, zoals het produceren van goederen.

De meest gekozen bestemming is er een in Europa, waarbij oudere EU-lidstaten meer in trek zijn dan de nieuwe: 42 procent tegenover 25 procent. Buiten Europa is India populair (14 procent), gevolgd door onder andere China (8 procent). India is aantrekkelijk voor dienstenactiviteiten, China voor productie. n

kortom Het is de bedoeling van het kabinet dat basisscholen 15 procent van hun onderwijstijd aan Engelse les kunnen besteden. Daarnaast start in 2014 op twintig basisscholen een experiment met volledig tweetalig basisonderwijs.

Meer en eerder Engelse les op basisscholen Engels als instructietaal De laatste jaren hebben bijna 1000 Nederlandse basisscholen met behulp van een opstartsubsidie van de overheid al goede ervaringen opgedaan met Engelse les in de onderbouw. Steeds meer scholen willen Engels ook een deel van de tijd als instructietaal gebruiken bij andere vakken omdat dit een effectieve manier is om de taal te leren. Regels stonden dit in de weg. Volgens het nieuwe wetsvoorstel is instructie in een vreemde taal mogelijk, tot 15 procent van de lestijd.

Tweetalig basisonderwijs Sommige ouders met een sterke internationale oriëntatie willen voor hun kinderen tweetalig onderwijs. Bij tweetalig onderwijs

is 30-50 procent van de tijd Engels, Frans of Duits de instructietaal. Er zijn steeds meer middelbare scholen die dit type onderwijs aanbieden, maar voor basisscholen kon dit nog niet. Dekker start in 2014 een experiment waarbij 20 basisscholen de kans krijgen om met tweetalig onderwijs aan de slag te gaan. Dit wordt georganiseerd door het Europees Platform.

Jong geleerd Uit onderzoek blijkt dat kinderen die op jonge leeftijd vreemdetalenonderwijs krijgen uiteindelijk veel beter Engels leren spreken dan kinderen die pas kennismaken met Engels in groep 7 of 8. Aandacht voor Engels heeft overigens geen negatief effect op het Nederlands. n

kortom kort Minder geboortes in EU Volgens recente CBS-cijfers is tussen 2010 en 2011 het gemiddeld kindertal van de lidstaten van de Europese Unie gedaald van 1,60 naar 1,57. In Nederland daalde het geboortecijfer van 1,79 naar 1,76, in Duitsland ging het zelfs van 1,39 naar 1,36. In Spanje is de daling van het geboortecijfer reeds in 2009 begonnen en in Griekenland in 2010. In Zweden daalde het gemiddeld kindertal in 2011, nadat het de afgelopen jaren juist sterk was toegenomen. Het gemiddelde geboortecijfer ligt in Zweden dan ook nog steeds boven het EU-gemiddelde. Meer Nederlanders werken in Duitsland Het aantal Nederlanders dat in Duitsland gaat werken, groeit snel nu de werkloosheid in veel Nederlandse (lees: Drentse, Overijsselse en Groningse) grensgemeenten boven de 10 procent ligt. Duitse werkgevers zijn ‘blij’ met deze werkloosheid net over de grens en maken graag gebruik van de Nederlandse werknemers. n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 11

wonen | advies

mr a.d.g. heering

werkzaam bij heering associates, fiscaal-juridisch adviseurs

gespecialiseerd in grensoverschrijdende

(onroerend-goed)transacties, internationaal familierecht en estate planning

Vermijd dubbele heffing bij doorgifte van vermogen

Iemand van 50 jaar weet meestal wel wat hij waard is, qua professionele capaciteiten, qua belangstellingssfeer en qua vermogen. Wellicht heeft die wetenschap eerst tot een midlifecrisis geleid: is dit het? Maar eenmaal beseffend dat dit het inderdaad is en wat dit in potentie met zich mee kan brengen, wordt het ook tijd om over doorgifte van uw vermogen na te denken.

oor de lezers van VertrekNL moet daarbij rekening gehouden worden met een internationale situatie. De problematiek van doorgeven kan op verschillende manieren benaderd worden, bijvoorbeeld: hoe wordt er zo min mogelijk successiebelasting of schenkbelasting betaald? Of: wat moet naar wie? In internationale situaties moet dan eerst gelet worden op vermijding van dubbele heffing. Gedurende tien jaar na vertrek naar het buitenland kan Nederland nog over uw nalatenschap of over schenkingen heffen als woonde u in Nederland. Gelukkig wordt niet geheven voor zover in het buitenland betaald moet worden. Maar heeft u in het buitenland een advies gekregen waarmee u volgens de adviseur aldaar het nodige bespaart, dan kan het altijd zo zijn dat Nederland alsnog gaat heffen. Bijvoorbeeld: u bent naar Frankrijk verhuisd en krijgt aldaar te horen dat u aan ieder van uw kinderen 100.000 euro kunt schenken, vrij

van schenkbelasting. U schenkt daadwerkelijk dat bedrag. Helaas doet de Nederlandse fiscus de eerste tien jaar ook mee en kan die dus vervolgens een kleine 20 procent van iedere schenking opeisen.

Verrassingen Woont u in het buitenland, dan kunnen er omgekeerd ook verrassingen optreden doordat de fiscale heffingen in uw nieuwe land anders uitvallen dan in Nederland. Bijvoorbeeld: u bent niet officieel getrouwd met uw partner. Nederland past dan al snel het echtgenotentarief toe bij overgang van vermogen naar de ongehuwde partner, maar een aantal buitenlanden heffen alsof u vreemden van elkaar bent; 60 procent kan zomaar. Ook stiefkinderen kunnen soms belast worden als waren zij vreemden. De Nederlandse 50-plusser of -minner die in het buitenland woont en nadenkt over het doorgeven van zijn vermogen, zal dus gedurende de eerste tien jaar na zijn vertrek ook rekening moeten houden

met Nederlandse schenkbelasting. Heeft u (nog) niet zo'n behoefte aan geregel tijdens uw leven, dan zult u in ieder geval moeten nagaan wat de gevolgen van overlijden zijn wanneer u niets regelt, zowel in het Nederlandse als in het buitenlandse perspectief. Hoe groter uw vermogen en hoe origineler uw familiesamenstelling, hoe belangrijker een zekere aandacht is.

Minder scheutig Ook bij de vraag â&#x20AC;&#x2DC;Wat naar wie?â&#x20AC;&#x2122; speelt de internationale situatie een belangrijke rol: buitenlandse erfrechtstelsels zijn veelal minder scheutig tegenover de langstlevende echtgenoot dan Nederlands erfrecht. Wat houdt het buitenlandse erfrecht in? Gelukkig zullen de EU-landen vanaf augustus 2015 gebonden zijn aan een verordening op grond waarvan toepassing van het recht van iemands nationaliteit moet worden toegestaan. Daar moet dan wel voor gekozen zijn en dus kan ook hier iets gedaan worden. n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 13

column

50 Plus. Achter het woord â&#x20AC;&#x2DC;Plusâ&#x20AC;&#x2122; schuilen vijftigers, zestigers, zeventigers, tachtigers, negentigers en een enkele honderdjarige. Toen ik in 2007 naar New York emigreerde, vonden mijn ouders, toen 85 en 84 jaar oud, dat niet leuk. Wanneer je bejaarde familieleden hebt, is het lastig om naar een ver land te emigreren. Je weet maar nooit wat er met hen kan gebeuren.

foto: peter beemsterboer

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

column

50 Plus BORIS DITTRICH d i recteur b i j h uman r i g h ts watc h i n B erl i j n

e angst dat je er niet bij bent wanneer ze met spoed in een ziekenhuis worden opgenomen of plotseling komen te overlijden, is altijd op de achtergrond aanwezig. Soms werd ik in New York door een schuldgevoel overvallen. Dan ver-

was. Dankzij die moderne techniek viel de afstand New York-Nederland weg en was ons Amerikaanse avontuur voor beide zijden draaglijk. Eigenlijk moet ik toegeven dat het contact met mijn ouders door het dagelijkse skypen veel hechter werd dan toen ik nog in Amsterdam woonde. Toen belde ik hooguit eens per week.

“We konden elkaar zien terwijl we aan het praten waren, mijn vader schoof aan en het was alsof ik bij hen thuis op bezoek was”

weet ik mezelf dat ik voor mijn eigen leven had gekozen, ver van huis en haard. Maar ik overtuigde mezelf steeds weer met de stelling dat ieder zijn eigen leven moet leiden. Gelukkig bracht mijn moeder mijn schuldgevoel terug tot hanteerbare proporties. Ze is een sterke vrouw en wilde niet bij de pakken neer zitten.

Skype “Dan koop ik een computer,” zei ze vastberaden, toen ik vertelde dat ik een internationale baan in New York had geaccepteerd. En zo zaten we een maand later met elkaar te skypen. We konden elkaar zien terwijl we aan het praten waren, mijn vader schoof aan en het was alsof ik bij hen thuis op bezoek

Kopzorgen Na zes jaar in New York gewoond te hebben, besloten mijn man en ik dat het tijd was om naar Europa terug te keren. New York was een geweldige ervaring, we hadden het absoluut niet willen missen, maar toen ons visum afliep hadden we geen zin om een ‘Greencard’ aan te vragen. Het was goed zo. Maar om nu naar Nederland terug te keren? Nee, we kozen Berlijn als nieuwe stad. Human Rights Watch heeft er een leuk kantoor aan de Hackescher Markt. Mijn werk blijft hetzelfde. Vanuit Berlijn reis ik nu veel naar Nederland om mijn ouders te bezoeken. Het is een uitkomst dat we in één en dezelfde tijdszone wonen. Mijn ouders zijn inmiddels 91 en 90 jaar oud. Het lijkt alsof ze onbewust

hebben gewacht op onze terugkeer, want plotseling begonnen de serieuze gezondheidsklachten. En zo ben ik in de wereld verzeild geraakt van ziekenhuizen, revalidatieklinieken, kortdurende opvang, zorgcentra en thuiszorg. Voor het eerst sinds bijna 62 jaar wonen mijn ouders nu noodgedwongen apart. En dan merk je dat het vreselijk onhandig is om in een ander land te wonen. Ik heb een aantal dagen vrij genomen om mijn vader uit het ziekenhuis naar huis te nemen, om mijn moeder van het ziekenhuis naar de tijdelijke opvang te nemen en vandaar naar het zorgcentrum te verhuizen. Ik schrijf dat zo in één zinnetje, maar het vergde talloze telefoontjes en het ondertekenen van een berg papieren. Daargelaten alle kopzorgen dat er wat met hen gebeurt als ik niet in de buurt ben. Emotioneel is dat zwaar. Misschien dat ik daarom zo moe ben de laatste tijd? Daar kan geen skype-gesprek meer verandering in aanbrengen. 50 Plus. Wat er al niet achter het woordje ‘Plus’ verscholen ligt. n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 15

bed & breakfast | leven

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

In deze rubriek vertellen eigenaren van een B&B over de passie voor het vak, de voor- en nadelen van het runnen van een B&B, de diversiteit aan gasten, maar natuurlijk ook wat hun eigen locatie zo bijzonder maakt. tekst

jorine de bruin

In deze uitgave maakt u kennis met Martijn en Angelique Bak. Samen runnen zij Partingoli in Italië.

ls ’s ochtends de wekker gaat, is het eerste wat Martijn en Angelique Bak doen broodjes bakken die besteld zijn door de gasten. Angelique: “Na het broodbakken is het tijd voor onze kinderen Anna en Jeroen om op te staan. We streven ernaar samen te ontbijten, zodat er een dagritme blijft.” Op de dagen dat er gekookt wordt voor het diner is Martijn al vroeg bezig met de voorbereidingen. Angelique doet dan de dagelijks terugkerende werkzaamheden en regelt dat de tafel gedekt wordt. “Daarnaast zijn we bezig met de boodschappen, de administratie, het schoonhouden van het zwembad en nog veel meer zaken die erbij komen kijken. We genieten er elke dag weer van, maar als het seizoen zijn einde nadert en we weer wat meer tijd voor onszelf krijgen, kijken we door het raam naar buiten en genieten we van ons prachtige uitzicht dat nooit gaat vervelen.”

Toscane Partingoli is een prachtige locatie. Martijn: “Het ligt dicht bij alle highlights die Toscane rijk is. En daarnaast ben je zo in Florence.”

Maar eigenlijk hoef je niet eens ergens heen, want Partingoli biedt alles wat een vakantie nodig heeft. Op het terrein bevinden zich zes prachtige appartementen en een wijnboerderij. Kinderen zijn belangrijk bij Partingoli. “Als zij het goed hebben, dan hebben de ouders dat ook”, verklaart Angelique. “Als je je Toscane voorstelt zoals in de reclame van een bekend olijfoliemerk, dan ben je op Partingoli. Van totale rust en stilte tot een druk gekwetter van spelende kinderen. En alle activiteiten en steden liggen op maximaal een uur rijden.”

“Partingoli biedt alles wat een vakantie nodig heeft” Martijn legt de betekenis van Partingoli uit: “Partingoli, un posto particolare. In de Middeleeuwen wilde de leenheer van dit gebied zijn pachters niet te dicht bij zijn pallazo hebben en werden zij gehuisvest in boerderijen zoals die van ons. Het wapen werd in de muur geplaatst, zodat men kon zien van wie de boerderij was. De pachters leefden dus apart: appartato/particolare. Helemaal zeker weten doen we dit alleen niet, want de woorden zijn door de eeuwen heen verbasterd.”

Eerlijkheid Eerlijkheid staat voorop bij Martijn en Angelique. What you see is what you get. Martijn: “In de reiswereld ontbreekt het nog weleens aan eerlijkheid. Wat wij presenteren op onze website, is precies zoals de gast het bij ons mag verwachten. Sterker nog: veel gasten vinden het na aankomst zelfs nog beter.” Na een geslaagde vakantie in Italië en een kennismaking met een Italiaanse familie die een agriturismo (een soort B&B) runde, waren Martijn en Angelique ervan overtuigd dat zij dit ook zouden kunnen. Martijn: “Toen ik, na de geboorte van onze kinderen en mijn uitzending naar Afghanistan, een week naar Toscane ging voor een training, werd ik verliefd op de Toscaanse sfeer en Partingoli. We zijn hier naartoe op vakantie gegaan en de rest is geschiedenis.” n

Wilt u ook een verblijf boeken bij Partingoli of meer informatie? PARTINGOLI, un posto particolare T: 0039- 366 3849987 (Angelique) T: 0039- 338 3829529 (Martijn) E: contact@partingoli.com I: www.partingoli.com

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 17

illustratie

andrea kruis

column

ijna was ik doodgegaan in het jaar dat ik 50 werd. Het jaar daarvoor was ik begonnen met omvallen. Niks bijzonders, maar als ik moe werd, dan kon ik niet meer lopen en viel ik naar links. Mensen die me goed kenden, zoals Harm Edens, met wie ik op dat moment 25 jaar had samengewerkt, zeiden dat het waarschijnlijk psychosomatisch was. En ik moest hem gelijk geven. Ik ben een chagrijnige hypochonder, die slecht tegen kritiek kan en zich alles persoonlijk aantrekt. Na 25 jaar was het een wonder dat ik degene was die klachten had en niet Harm. Dus ik zocht een goeie psycholoog, die mij vertelde dat hij niet van vage poespas hield en vervolgens niks kon vinden. Ondertussen begon ik fanatiek te sporten, omdat ik ergens gelezen had dat je psychologische spanningen het best te lijf kunt gaan met fysieke activiteit. Hoewel ik me afvraag waar wielrenners en voetballers dan heen moeten met hun problemen. Misschien is dat de ware reden achter al dat dopinggebruik. Na een halfjaar lang tevergeefs mijn hart uitstorten bij de psycholeugenaar waren mijn klachten opeens voorbij. Precies in de week dat ik het derde seizoen van mijn tv-serie afrondde. Het was duidelijk: al m’n klachten kwamen voort uit mijn eigen zieke geest. Maar die zomer kwamen ze twee keer zo hard terug. Ik werd duizelig en kon niet meer eten. Toen ik in één week twintig kilo was afgevallen, mocht ik bij de gratie Gods (of in mijn geval Nationale Nederlanden) een scan, hoewel niemand verwachtte er iets op te zullen vinden. En het was ook niets, alleen een goedaardige tumor op m’n kleine hersenen. Maar ja, goedaardig dus en ze wisten hoe ze het eruit moesten halen. Ik moest een maandje wachten op een operatie, zodat mensen met echt ernstige aandoeningen voor konden, maar toen was het ook vrij snel gepiept. Hoofdje open, tumor eruit, hoofdje dicht. Ik heb nooit meer omgekeken. Dat gaat ook vrij moeilijk, omdat ze bij de operatie m’n nekspieren hebben gemold. Je moet er iets voor over hebben om te mogen blijven leven. Nou ja, waar het om gaat is dat ik dus een jaar of 52 was voor ik goed en wel de 50 was gepasseerd. Mensen die hebben opgelet, weten on-

Ik blijf g er a peldoorn

dertussen dat ik voor de televisie werk. Bij Net 5 had ik een middag les gekregen over hun kijkers. Ik had bijvoorbeeld geleerd dat het bij Net 5 altijd lente is. Niet het soort lente dat wij dit jaar hadden, waarbij het altijd regent en iedereen zeurt dat alles vroeger beter was. Maar een mooie lente, zoals je die in films ziet, waarin het af en toe best wel regent, maar uiteindelijk altijd weer de zon schijnt. Want de volgende grote les van de dames en heren (oké, vooral dames) van Net 5 was dat het merendeel van hun kijkers uit 50-plussers bestaat, maar dat die er dus niet toe doen. De enige groep waar de reclamemakers in geïnteresseerd zijn, zijn de mensen onder de 50. Technisch gezien 47, maar je bent echt een ouwe vijftiger als je daarop let. Daarboven tel je dus niet meer mee. Je hebt je kans gehad, je bent uitgerangeerd, het gaat allemaal niet meer om jou.

“Het was duidelijk: al m’n klachten kwamen voort uit mijn eigen zieke geest” En natuurlijk zijn er mensen die zich daar tegen afzetten en die clubs oprichten. Maar in essentie hebben ze natuurlijk gelijk. Als jij in de herfst van je leven bent gekomen, dan hoor je niet meer bij de lente. Jonge mensen van alle tijden willen maar één ding: geloven dat ze het helemaal gaan maken en dat alles beter wordt dan vroeger en dat ze nooit de fouten van hun ouders zullen herhalen. Oudere mensen weten dat alle plannen gedoemd zijn om te mislukken; en zelfs als je haalt wat je wilt halen, dan gaat er wel weer iets anders kapot. Geluk is niet bereiken wat je voor ogen had, maar de kruimels die je onderweg tegenkomt en de bloemen waar je aan mag ruiken. Jonge mensen willen geloof, hoop en liefde. 50-plussers willen troost, drank en hulpmiddelen. Maar het mooie van 50 worden in Nederland is dat je daar dus ook helemaal niet meer aan mee hoeft te doen. Je hoeft niet tot je negentigste te doen alsof je 20 bent, zoals in Amerika. En je hoeft niet opeens allemaal wijze dingen te gaan zeggen, zoals in landen waar de zon schijnt, want hier in Nederland luistert er sowieso niemand naar wat iemand anders zegt. Je mag het allemaal loslaten en genieten van je eigen chagrijnige herfst. Eigenlijk ben ik altijd al een vijftiger geweest. n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 19

interview | werken

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

foto

peter beemsterboer

werken | interview Libelle-columnist Wieke Biesheuvel (65) vertrok vorig jaar met haar man Rob Bleichrodt (61) naar het afgelegen Katete in Zambia. Hij is chirurg in het streekziekenhuis, zij schrijft over hun leven in Afrika.

“Zambia heeft ons nog dichter bij elkaar gebracht” tekst

e columns van Wieke Biesheuvel zijn al ruim twintig jaar intens populair bij de lezeressen van Libelle én hun heimelijke meelezers (m/v). Biesheuvel schrijft met humor en zelfspot over alledaagse onderwerpen als opvoeden en haar strijd tegen de kilo’s. Juist de herkenbaarheid van haar stukken spreekt lezeressen zo aan. Is het dan niet riskant om je schrijfpraktijk naar een totaal andere werkelijkheid te verplaatsen? Zijn de verhalen uit het ontwikkelingsland niet te veel ver-van-mijn-bed voor de gemiddelde Nederlandse vrouw? Na een jaar is het duidelijk dat landsgrenzen en cultuurverschillen niets uitmaken. Biesheuvel beziet en beschrijft haar intense leven in Afrika net zoals ze dat in Nederland ook altijd heeft gedaan. Met vrolijke verwondering beschrijft ze de bijzondere dingen in het leven door juist het alledaagse mooi uit te lichten. Haar trouwe lezers leven inmiddels ook weer massaal mee met de belevenissen van Biesheuvel,

heleen ronner

haar man en de Zambianen die op hun pad komen.

Oude liefde Afrika Het Zambiaanse avontuur is een droom die uitkomt, zegt Biesheuvel: “Afrika is mijn oude liefde. Al op de middelbare school vond ik Nederland vaak klein en benauwd. Mijn ouders waren ook echt reizigers. Vlak nadat mijn moeder was overleden, zei mijn vader (oud-minister-president Barend Biesheuvel, HR) bijvoorbeeld tegen mij en mijn zusje: ‘Jullie zijn nog nooit in New York geweest, dat kan niet.’ En dan nam hij ons mee.” Gelukkig trof Biesheuvel vervolgens ook een man met een kosmopolitische blik. Hij wilde altijd al een aantal jaar aan de slag in Afrika. Pas nu, een paar jaar voor zijn pensionering, is het ervan gekomen. Als chirurg in het Zambiaanse streekziekenhuis voert hij regelmatig operaties uit die hij in Nederland nooit deed. Het ziekenhuis bedient een gebied van 5000 vierkante kilometer. Een simpele botbreuk kan levensbedreigend zijn als je uren moet lopen om bij de arts te komen.

Met beperkte middelen probeert het team zo veel mogelijk mensen te helpen: “In Afrika moet je het doen met wat er beschikbaar is”, zo luidt het gezegde onder tropenartsen. Biesheuvel is voor het eerst intensief betrokken bij het werk van haar man. Ze is vrijwel dagelijks in het ziekenhuis te vinden. “Ik heb mijn man zelfs al een paar keer zien opereren.” Ook kookt ze regelmatig wat extra eten voor patiëntjes zoals Gonwi, een jongen van 11 met tyfus, die zwaar ondervoed wordt binnengebracht. De kleine Gonwi redt het uiteindelijk. Maar een ander ondervoed kind, het mooie meisje Gracia, sterft. ’s Avonds praten Biesheuvel en haar man na over dit soort indringende gebeurtenissen. “Zambia heeft ons nog dichter bij elkaar gebracht.”

Schoolgeld voor vijf kinderen Dat Biesheuvel en haar man dit bijzondere avontuur pas als zestigers zijn aangegaan, vindt ze niet jammer: “Mijn man en ik vinden het juist een voordeel dat we geen dertig zijn”, zegt ze. “De jonge westerse stellen die

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 21

interview | werken wij soms ontmoeten, zijn sneller van slag. Wij zijn meer oplossingsgericht dan vroeger.” Biesheuvel vertelt bijvoorbeeld over het leven zonder de luxe van een douche. “Ik heb gewoon een opblaasbad gekocht en ga daar af en toe in badderen in mijn zwempak. Zo’n grote blanke vrouw in een zwembadje vindt iedereen dan even heel gek, maar nu zijn ze eraan gewend”, lacht ze. Je aanpassen aan minder comfort is voor Biesheuvel een peulenschil vergeleken bij het leren omgaan met de armoede en problemen van de Zambianen. Vaak doen mensen een persoonlijk beroep op het Nederlandse stel voor extra hulp en financiële ondersteuning. “In het begin had ik er echt veel last van dat je niet iedereen kunt helpen, we moeten gewoon bewuste keuzes maken. De vijf kinderen van onze hulp, een man, gingen niet naar school, omdat hij het schoolgeld niet kon betalen. Dat kan hij nu wel. Pas geleden ben ik bij hem langsgegaan en dan sta je daar ineens in een wirwar van hutjes, waar koeien en andere dieren tussendoor scharrelen. Hij woont daar ergens achteraf, met zijn beeldschone vrouw en kinderen. Het is fijn om te weten dat we één gezin echt helpen. We kunnen nu eenmaal niet heel Zambia op de been helpen.”

Libelle Biesheuvel is ten tijde van dit interview even in Nederland, onder andere voor de Libelle Zomerweek. Tijdens het gesprek zit ze aan een tafeltje in een drukke tent op dit festijn in Almere. Lange Frans treedt op en er lopen groepjes kletsende vrouwen langs. Ze dragen grote tassen vol spullen die ze bij de kraampjes hebben gekocht of gekregen. Van afvalpillen en kleding, tot flessen wijn en koeltassen met vier verschillende soorten humus. Het contrast met Biesheuvels nieuwe thuishaven kan bijna niet groter zijn. “Zaterdag

“We zijn allebei blij dat we dit niet als dertigers doen” stond ik nog op het superdrukke vliegveld van Lusaka, en nu sta ik hier. Af en toe voelt het natuurlijk alsof het allemaal niet klopt. Ik leef in Zambia in een huis zonder douche en spiegel en hier draait het vooral om uiterlijk. Dat vind ik natuurlijk best wel lastig, maar ik raak er ook weer niet van in een depres-

sie. Dit hoort ook bij mij.” Biesheuvel neemt alles vrolijk op en begroet af en toe collega’s van Libelle of lezeressen die langslopen: “Dat ik nu een tijdje daar woon, betekent niet dat dit ineens niet meer deugt. Zo werkt het bij mij niet. De mensen die hier komen, zijn een dagje uit. Dit is hun ding en ik pas me aan. Dat is precies wat ik daar ook doe.”

Facebookfans Haar Nederlandse fans blijven Biesheuvel volgen. Niet alleen via de Libelle en haar blog, maar vooral ook via Facebook. Bijna 2.800 mensen volgen haar berichtjes. Zo maken de fans op een zondagochtend ineens kennis met een opvallende Zambiaan. Hij ligt te slapen op een bankje in de brandende zon en je hoort hem bijna snurken door het beeldscherm heen. Hij heeft vale, versleten kleren aan en afgetrapte slippers. Slaapt hij zijn roes uit? Ruim 10.000 kilometer verderop kun je er van alles van denken, maar Biesheuvel brengt hem met een simpel, klein verhaaltje dichterbij: “Je zult maar moe zijn. Dit soort taferelen zie je veel op straat. Vooral ’s morgens vroeg. Je zou denken: man, ga aan het werk! Maar dit is een nachtwaker en de nacht zit erop. Iedereen die bang is voor inbrekers, huurt een nachtwaker. Zo ongeveer de

“Je kunt me uren aan de rand van de rivier neerzetten. Dan hoor ik de vogeltjes fluiten en denk ik: zo is de aarde bedoeld”

Wie durft de ‘mzungu’ aan te raken?

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

werken | interview

Onverteerbaar Het contact met de lezeressen is door Facebook misschien wel beter dan ooit, maar met haar gezin ligt dat lastiger. Zij zijn ook de reden dat ze over een paar jaar zeker zullen remigreren: “Als ik mijn familie hierheen kon meenemen, dan mochten ze me hier uitstrooien”, zegt Biesheuvel. “Dat mijn kinderen en kleinkinderen er niet bij zijn, vind ik echt bijna niet te verteren. Toch is dit iets wat we heel graag willen doen en dan is dat het offer wat je moet brengen. De jongste komt met zijn vriendin binnenkort langs. Mijn dochter komt niet, want die heeft drie kinderen. Bij ons is het maar drie dagen leuk en daarna is er niets meer te beleven. Dan moet je naar een mooi dierenpark of naar de watervallen van Livingston, maar die zijn niet dicht in de buurt. En uren rijden over een hobbelige weg is echt niets met jonge kinderen. Dus dat gaat hem gewoon niet worden. Gelukkig hebben we er nu onze weg wel in gevonden. We komen zelf bijvoorbeeld af en toe naar Nederland, zoals nu. Als ik dan het hele stel weer op Schiphol zie staan: heerlijk.” n

Benen-omhoogogenblik in de tuin

Libellelezeressen maken via Facebook kennis met een slapende nachtwaker

peter beemsterboer

slechtst betaalde baan die je kunt verzinnen. Je zit bij een vuurtje wat te dommelen, samen met een enge hond, grote stok onder handbereik en dat moet boeven afschrikken. Zijn deze met meer, dan knuppelen ze de nachtwaker en de hond in elkaar. Maar meestal is de aanwezigheid van de nachtwakers genoeg om lieden met snode plannen buiten de deur te houden. Thuis staat je bed, als je dat al hebt, in een ruimte die je met je vrouw en veel kinderen deelt en die lopen overdag te lawaaien. Dus eigenlijk slaap je, als levende alarmcentrale, lekkerder op dit bankje.” Een lezeres volgt alle berichten en reageert: “Ik sta er elke dag weer van versteld hoe de mensen daar leven.” Biesheuvel geniet van de interactie: “Ik vind Facebook zo ontzettend leuk om te doen. Vooral als je

mensen even op een ander been kan zetten. Niet met een vingertje, maar gewoon laten zien: het zit soms anders dan je denkt.”

foto

“Dat mijn kinderen en kleinkinderen er niet bij zijn, vind ik echt bijna niet te verteren”

Wieke Biesheuvel (1949) is sinds 1992 columnist bij Libelle. Ze schreef verschillende boeken, waaronder Afvallen en Opstaan. Sinds 2012 woont ze met haar man Rob Bleichrodt in Katete in Zambia, waar hij als chirurg in een streekziekenhuis werkt. Ze is ambassadeur van het Lilliane Fonds. Biesheuvel en Bleichrodt hebben drie kinderen en drie kleinkinderen.

Cheshire Home in Chipata

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 23

serie | leven

Parttime

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

leven | serie

emigreren Waarom definitief je spullen pakken als dat niet hoeft? Geen moeilijk afscheid van familie en vrienden en toch het hele jaar door zon… Dit is deel 3 uit een serie van vier totaal verschillende parttime emigranten die het beste van twee werelden laten zien. Hanneke Driel (57) en Hans van Rooijen (63) wonen in de zomer in Nederland en in de wintermaanden in ZuidAfrika waar ze actief zijn in het onderwijs. tekst

kirsten dorrestijn

Zuid-Afrika

ans: “Vlak na het vrijlaten van Mandela bezocht ik Zuid-Afrika voor het eerst. Dat is meer dan twintig jaar geleden. Na die eerste keer wilde ik steeds terug. Waarom… dat is eigenlijk niet uit te leggen. Langzaamaan kreeg ik de behoefte om er meer te doen dan één keer per jaar vakantie vieren. In het dorp Montagu, in de West-Kaap, hebben we uiteindelijk een huis gekocht. Het leek ons meteen een bruisend, vriendelijk en historisch dorp. Vanaf dat moment kwamen we er steeds drie tot vier maanden per jaar. Uiteindelijk ben ik in 2006 gestopt met werken, en Hanneke in 2010. We hebben allebei een achtergrond in het onderwijs en vanaf het begin was ons plan om daar iets mee te doen in Zuid-Afrika. We organiseren projecten op scholen, zoals een kunstproject om getalenteerde leerlingen de mogelijkheid te geven zich verder creatief te ontwikkelen. Met onze stichting AfriCEN brengen we Nederlandse en ZuidAfrikaanse scholen met elkaar in contact. We leiden onderwijzers uit Nederland rond en we ontvangen mbo- en hbo-studenten die stagelopen in Zuid-Afrika. Onze ervaring is dat onze hulp erg welkom is. Welke school we ook binnenlopen, er is altijd tijd voor ons. Mensen vinden het fantastisch dat we iets op hun school willen doen.”

we liever hier. Bovendien wonen Hannekes dochter en ouders in Nederland. Ook is het leuk om dan onze vrienden weer te zien. Toch missen we de contacten niet heel erg. Met de moderne communicatiemiddelen is zo veel mogelijk. Soms drinken we achter Skype een wijntje met onze Nederlandse vrienden. En ook in Zuid-Afrika hebben we inmiddels genoeg sociale contacten.”

Vakantiegevoel “De West-Kaap kent een behoorlijk moderne samenleving, denk dus niet dat de scholen strooien hutjes zijn. Er zijn whiteboards en er is internet. Wel komen veel kinderen uit achterstandsituaties. De scholen hebben meestal geen middelen om leuke dingen met de kinderen te doen. Luxe is er wel, maar is niet voor iedereen bereikbaar. De sociale tegenstellingen zijn groot. Van de 10.000 inwoners van ons dorp zijn er 7.000 heel arm. Zij wonen in de zwarte wijken, de townships. Wij wonen in de historische kern van het dorp, het blanke gedeelte. Die verdeling is nog altijd sterk. Je kunt je wel overal bewegen hoor; wij gaan op de fiets naar de scholen. Vanuit ons huis in Zuid-Afrika kijken we uit op bergen, wijngaarden en rivieren. In Nederland wonen we in Zeeland en hebben we ook uitzicht op akkerlanden. Eigenlijk hebben we in beide landen een beetje het vakantiegevoel…” n

Skype met wijn “In mei, als het in Zuid-Afrika winter wordt, vertrekken we naar Nederland om hier van de zomer te genieten. We blijven tot begin november. In de winter kan het in ZuidAfrika ’s nachts ijzig koud worden. Er zijn soms overstromingen waarbij hele bruggen worden weggeslagen. Nee, in die tijd zitten

In de volgende uitgave van VertrekNL het verhaal van Patrick Mulder. Hij woont deels in Spanje, deels in Amsterdam, en voor de rest reist hij door heel Europa. “Mijn hele leven zit in één tas”.

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 25

interview

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

interview

Jaap en Germaine willen nooit meer weg uit Zuid-Afrika

“Het leven hier is veel meer in balans” Het is 1994, Zuid-Afrika is eindelijk een democratie en Nelson Mandela wordt de nieuwe president. Een turbulente tijd. Niet alleen voor Zuid-Afrika, maar ook voor Jaap en Germaine Kreeftenberg. Na jarenlang de hele wereld over gereisd te hebben, besluit het Nederlandse stel in 1996 naar Zuid-Afrika te verhuizen. “De mogelijkheid dat we ooit terug zouden komen werd eigenlijk niet besproken. We kochten gewoon een enkeltje en dat was het.” tekst

inge abrahams SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 27

interview

Een hapje eten in China

Steven en Loes op hun eerste schooldag, Hout Bay, 2005

ermaine en Jaap leerden elkaar begin jaren tachtig tijdens hun studie toerisme in Breda kennen. Tijdens de Spaanse les sloeg de vonk over. Bij hun afstuderen kregen ze van vrienden allebei een stuk plastic opblaasspeelgoed: Jaap een vliegtuig, Germaine een boot. Het bleken zeer goed gekozen cadeautjes. Jaap vloog in de jaren die volgden voor zijn baan als area manager en manager new product developments voor touroperators als Hotelplan, D-reizen en Arke/TUI de hele wereld over, terwijl Germaine jarenlang op cruiseschepen en later voor een vaste periode in Zuid-Frankrijk voor cruisebedrijven werkte. Het stel zag elkaar in die tijd soms niet vaker dan één of twee keer per jaar. Een bijzondere tijd met dates in Dubrovnik, Carnaval in Rio de Janeiro en romantische ontbijtjes in het Verre Oosten. “Op een gegeven moment gingen al onze vrienden samenwonen”, vertelt Germaine. “Wij keken elkaar aan: hoort dat zo?” En dus gingen ze samen op zoek naar een nieuw plekje op de wereld. “Want voor ons was het niet zozeer de vraag: wat laten we achter in Nederland? Het was veel meer: wat kun je vinden in Zuid-Afrika?” Jaap was op dat moment 36 jaar, Germaine 34 jaar. Jaap was al vaker in Zuid-Afrika geweest, Germaine pas één keer eerder, in 1994. “We waren op zoek naar een plek waar we iets op konden zetten. Je kunt wel ergens mooi aan het strand gaan wonen, maar je moet er ook

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

Afscheidsfeestje voor de wereldreis

wel iets kunnen doen.” Vanaf het begin was duidelijk dat dat ‘iets doen’ in de toeristische sector moest zijn. “Vanaf het moment dat in Zuid-Afrika Apartheid opgeheven werd en de grenzen weer opengingen, stond het land ineens vol in het toeristische vizier. En juist op dat gebied stond Zuid-Afrika nog ontzettend in de kinderschoenen.”

Als een volleerd wereldreiziger een taxi aanhouden in China

Onzekerheid versus kansen Het was wel even omschakelen. Germaine: “In Nederland ging het in die tijd heel goed. Je had bij wijze van spreken al een auto en telefoon van de zaak voordat je afgestudeerd was. Hier was er economische onzekerheid en onrust: wat zou er na de verkiezingen gebeuren? Terwijl wij hier heel graag wilden blijven, wilde om ons heen iedereen zo snel mogelijk weg.” Af en toe sloeg de twijfel toe. “Zien zij iets wat wij niet zien? Maar toch, als je het sec bekeek, dan was Zuid-Afrika – zelfs met al haar uitdagingen en onzekerheden – nog altijd zoveel leuker, mooier, spannender en interessanter dan Nederland of Europa in die tijd”, aldus Germaine. Het eerste jaar werkten Jaap en Germaine voor een aantal Nederlandse touroperators. In 1997 besloten ze het zelf te proberen. “Het was niet per se onze droom om zelf iets op te zetten, maar het liep niet goed met het bedrijf waar we voor werkten. En terwijl de

Olympische Spelen, London

bazen in Nederland niet op één lijn zaten, zagen wij de kansen en mogelijkheden om ons heen alleen maar toenemen. Toen we uiteindelijk in goed overleg uit elkaar gingen, stonden we wel even met lege handen. We hadden nog wel wat spaargeld, maar we hadden eigenlijk geen idee wat we precies wilden doen. Wat we wél wisten, is dat we wilden blijven.”

“Terwijl wij hier heel graag wilden blijven, wilde om ons heen iedereen zo snel mogelijk weg”

interview Steven voetbalt bij de plaatselijke Chinese voetbalclub

Steven en Loes voor de klas in Malawi

“Hoe bijzonder is het dat een bedrijf gewoon prima een jaar doordraait, groeit zelfs, zonder dat je er zelf bij bent?” Het stel trouwde in datzelfde jaar in de tuin van hun huis in Hout Bay, een prachtig kustplaatsje op ongeveer een kwartier rijden van het centrum van Kaapstad. Het was liefde op het eerste gezicht. “Toen we Hout Bay binnenreden, viel alles op z’n plaats.” Een paar maanden later lanceerden Jaap en Germaine AAA Travel, wat staat voor African Ample Assistance. Doel: bijzondere, op maat gemaakte reizen door Zuidelijk Afrika organiseren, waarbij je niet de geijkte paden volgt, “maar juist op plekken komt waar je anders als toerist niet snel zou komen”.

townships. Samen met een partner in Johannesburg hebben we in 2005 Abang Africa opgezet.” Abang Africa maakt als duurzame touroperator vakanties op een manier waarop ook de bestemming er baat bij heeft. Slapen bij guesthouses die door lokale ondernemers worden gerund in plaats van bij de grote internationale hotelketens, om maar iets te noemen. Jaap vertelt trots: “Sinds de oprichting is Abang Africa meerdere keren onderscheiden om haar duurzaamheid, dus we zijn op de goede weg.”

Toen AAA Travel eenmaal liep, wilden Jaap en Germaine graag iets terugdoen voor de lokale bevolking. “We zaten in allerlei commissies op de school van de kinderen en waren erg bezig met projecten rondom de

Zowel Jaap als Germaine is ervan overtuigd dat Kaapstad hun eindbestemming is. “Dit is ons thuis, de kinderen zijn hier geboren, wij gaan hier nooit meer weg.” Toch kruipt het reizigersbloed waar het niet gaan kan. Eind

Op wereldreis

Skiën in Zwitserland, 2009

Op de Chinese Muur bij Beijing, 2012 SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 29

interview 2011 vertrok het gezin – dochter Loes was toen 13, zoon Steven net 12 – voor een jaar op wereldreis. “Toen de kinderen 4 en 5 waren, hebben we twee maanden samen in een auto door Afrika getrokken. Dat wilden we graag nog een keer doen. Loes moest het jaar erna naar highschool: dit was het uitgelezen moment”, zegt Jaap. “Maar”, vertelt Germaine, “het moest niet ‘zomaar reizen’ worden, dat hadden wij al genoeg gedaan en dat gaan de kinderen vast later zelf nog doen.”

Tigre, Argentinië

Het gezin pakte het anders aan: alle vier mochten ze een droom op tafel gooien. Dat kon een land, een thema of een activiteit zijn, en dat gingen ze dan doen. Zo wilde Loes de tango en Spaans leren, dus woonde het gezin de eerste drie maanden in Buenos Aires. Steven is helemaal gek van sport en wilde tijdens het EK in Oekraïne Nederland zien spelen tegen Duitsland, de Olympische Spelen in Londen meemaken en Messi zien voetballen in Barcelona. Jaap wilde graag de Chinese economische opmars van dichtbij bekijken en Germaine wilde de kinderen graag het klassieke Europa laten zien. Het had tijdelijke adressen in Beijing, Griekenland en Italië tot gevolg. Geleefd werd er van de inkomsten uit de verhuur van het huis in Kaapstad, en ondertussen dook Jaap regelmatig internetcafeetjes in om mailtjes te beantwoorden of ging hij op bezoek bij klanten. “Hoe bijzonder is het dat een bedrijf gewoon prima een jaar doordraait, groeit zelfs, zonder dat je er zelf bij bent?” Natuurlijk werd de mogelijkheid

Loes leert de tango in Buenos Aires

besproken dat het bedrijf failliet zou kunnen gaan. “It’s all in the game, spraken we vooraf af. Of als de kinderen school niet zouden halen, hetzelfde verhaal. We zouden niet achteraf gaan zeuren.” De kinderen gingen na een jaar homeschooling van Germaine overigens zonder problemen over. ‘Doen waar je goed in bent’ is het belangrijkste advies dat het echtpaar oppert voor mensen die op het punt staan eenzelfde avontuur in te duiken. Jaap: “Een bakker gaat een vrachtwagenbedrijf beginnen, of omgekeerd. Niks mis mee, maar daar gaat het vaak fout.” Germaine vult aan: “Flexibiliteit is ook belangrijk.” Net als de focus op de nieuwe plek. “Mensen die verhuizen houden vaak eerst nog hun huis in Nederland aan. Wij kochten hier al vrij snel een huis en focusten ons compleet op ons nieuwe ‘thuis’. Als je dat niet doet, blijf je toch enigszins hangen tussen twee levens.”

Keuzevrijheid Of geëmigreerd zijn makkelijker wordt naarmate je ouder wordt? “Wat een lekker typisch Nederlandse vraag”, lacht Germaine. “Hier denkt men minder in leeftijd dan in Europa. Over pensioenen praten ze hier net zo weinig als over het weer. Ik denk dat emigreren vóór of na je vijftigste niet expliciet voor- of nadelen heeft. Maar als er dan toch een voordeel genoemd moet worden, is dat je keuzevrij-

Jaap met het Zuid-Afrikaanse voetbalteam dat Abang Africa sponsort Germaine met de Chinese ‘voetbalvrouwen’

Antiquera, 2012

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

Kruger Park, Zuid-Afrika

Het gezin Kreeftenberg in hun woonplaats Hout Bay, voor de aanvang van de wereldreis, 20ll

interview “Ik denk dat emigreren vóór of na je vijftigste niet expliciet voor- of nadelen heeft” heid. Als je ouder bent, heb je meer ervaring en minder (financiële) verplichtingen en onzekerheden, en kun je daardoor meer factoren meenemen in het maken van je keuze en je zoektocht naar het beste evenwicht. Als je jonger bent, maak je keuzes meestal vooral op basis van je eigen behoeften, dromen, nieuwsgierigheid en hang naar avontuur – je bent in die fase vooral bezig jezelf te ontwikkelen. Boven de 50 jaar heb je de antwoorden op je eigen levensvragen al gevonden. Je hebt dan natuurlijk nog wel dromen, maar je zoekt meer naar een praktische balans.”

Tijd voor wat nuance, lijkt Germaine te denken. “Het is natuurlijk echt niet zo’n zonnig succesverhaal als het nu klinkt, hoor. Tussen de ups zaten zeker ook downs”, glimlacht ze. “Daarom is het ook zo belangrijk om het met z’n tweeën te doen. Op het moment dat de één er even doorheen zit, trekt de ander hem daar weer uit. Maar je moet zeker wel een lange adem hebben, en behoorlijk veel energie.”

Daarin schuilt voor het enthousiaste echtpaar een groot verschil met Nederland. “Het is zo typisch dat men zich in Nederland na een vakantie altijd zo moet oppeppen om weer aan het werk te gaan. Hier gebeurt dat opladen van de energie elke dag. Overdag werk je keihard en ’s avonds ga je braaien (barbecueën) met vrienden, of naar het strand. Dan denk ik ook echt: dikke neus allemaal, morgen is er weer een dag. Het leven hier is veel meer in balans. Elke dag weer krijg ik energie van deze plek, daar hoef ik maar voor naar buiten te kijken. Nog steeds, ja, na al die jaren. Dat verklaart ook onze enorme drive om hier te blijven.” n

Heimwee naar Nederland hebben Jaap en Germaine niet, soms wel naar mensen. Hoewel dat volgens beiden niet minder of meer wordt naarmate je ouder wordt of langer weg bent uit Nederland. Jaap: “Je hebt juist meer tijd en gelegenheid om te investeren in de kwaliteit van vriendschappen met mensen in Nederland. Ja, we zien vrienden en familie minder vaak dan wanneer we in Nederland zouden wonen, maar als ouders of vrienden bij ons op bezoek zijn – of vice versa – zijn de gesprekken en momenten die je samen hebt zo bijzonder, dan gaat het meestal veel verder dan de gebruikelijke koetjes en kalfjes van een wekelijks koffiebezoekje in Nederland.”

Lange adem Hoe moet dat als ze ouder worden; hoe is het in Zuid-Afrika gesteld met de zorg? Jaap: “Ik denk dan allereerst aan het zorgen voor elkaar. In Zuid-Afrika is dat gelukkig nog een verantwoordelijkheid die je als familielid of vriend naar elkaar toe hebt. In Nederland lijkt dat vergeten te zijn en doorgeschoven naar derden onder de naam ‘mantelzorg’. Hoe dat te zijner tijd bij ons gaat is nog de vraag, want wie weet waar de kinderen naartoe uitvliegen.” Of dat betekent dat ze als het nodig is naar Nederland terugkeren? “Als 50-plusser zit je waarschijnlijk wat vaker bij de dokter, maar als ik de verhalen van Nederlandse kennissen hoor, denk ik dat je beter ziek kunt zijn in Zuid-Afrika dan in Nederland.”

Op vakantie in Zambia, 2009

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 31

dilemma’s | leven

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

leven | dilemma’s Het eiland Bonaire hoort bij Nederland en telt ruim 15.700 inwoners. Het eiland staat bekend om een van ’s werelds mooiste onderwaternatuurreservaten en is zeer geliefd bij sportduikers. Maar vergeet vooral niet het zonovergoten weer, de ongekend blauwe zee en de constante bries die op de Antillen waait. Presentator Henny Huisman heeft al jaren een tweede huis op het Caribische eiland. “Ik ben een bofkont.”

Presentator Henny Huisman:

“Bonaire is een soort Texel, maar dan in de tropen” tekst jorine de bruin | fotografie leo vogelzang

enny Huisman heeft zich ontwikkeld van popmuzikant tot veelzijdig presentator. Ook is hij de bedenker van succesformules als de Soundmixshow, de Moppentrommel, de Mini Playbackshow en de Surpriseshow. Het geluk wil dat Henny op een avond een aankondiging verzorgde voor André Hazes in het voetbalstadion van AZ in Alkmaar. Producent Joop van den Ende zat in het publiek en vroeg na afloop aan Henny of hij ook voor de televisie wilde presenteren. Henny reageerde: “Ik ben voor de televisie geboren, meneer Van den Ende.” En zo geschiedde. Toen Henny jaren geleden in het magazine Eigen Huis & Interieur las dat architect Piet Boon een beach house wilde ontwerpen, belde hij hem voor een afspraak. “Ik had net een kavel aan zee op Bonaire gekocht en zocht iemand die er iets moois van wilde maken.” Voor het ontwerp van de woning van de familie Huisman kreeg Piet Boon

carte blanche. “Het huis moest in elk geval groot genoeg worden voor al mijn familieleden, inclusief echtgenoten en kleinkinderen. Geen prijs kan voor mij tegen familie op. Het zijn uiteindelijk drie appartementen geworden in één huis. Het is een stoer huis geworden, waar je ongegeneerd met je voeten vol zand binnen kunt stappen. Het heet Nos Soño, onze droom. Die naam zegt wel genoeg.”

Tandenborstel Van de constante bries op de Antillen is handig gebruikgemaakt: deze fungeert als natuurlijke airconditioning. De woonvertrekken van Henny’s huis op Bonaire zijn mede daarom op de eerste etage gelegen. Alleen in de slaapkamer is mechanische airco geïnstalleerd, vooral omdat het in augustus en oktober vrijwel windstil kan zijn en dan kan het behoorlijk benauwd worden in de woning. Henny: “De bouwmaterialen van het huis zijn allesbehalve lokaal. Het grootste gedeelte is met een containerschip uit Nederland overgekomen. Het huis is wel

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 33

dilemma’s | leven door plaatselijke timmerlieden gebouwd. Werk waarvoor in Nederland veel ingewikkelde architectuur nodig is, wordt hier bij wijze van spreken met de tandenborstel gedaan. Puur vakwerk.” Dat op Bonaire veel Nederlanders wonen en komen, ontgaat Henny niet. “Soms word ik herkend. Dan loop ik daar in mijn zwembroek, wijzen of kijken mensen naar mij en dan denk ik: ‘Bedoelen ze echt mij en niet iemand anders?’ We zijn verknocht aan Bonaire. Het is een soort Texel, maar dan in de tropen. Er is een voelbare band met Nederland aanwezig. Dat is toch bijzonder voor een eiland negenduizend kilometer verderop?” Volgens Henny is de bevolking van Bonaire heel gemoedelijk. “Als je aan een local vertelt dat je twee weken blijft, zegt hij: ‘Dat is te kort.’ Vertel je hetzelfde aan iemand in Nederland, dan is het: ‘Zo zo, naar Bonaire. Het kan niet op, hè.’ Dat is een groot verschil. Daarnaast vliegt de KLM twee keer per dag op Bonaire en ben je er al binnen acht tot negen uur. Die blauwe kist straalt voor mij inmiddels gewoon vertrouwen uit.” Henny’s huis draagt de typische signatuur van Piet Boon, maar is tegelijkertijd ook helemaal Bonaire. Volgens Henny komt dit niet alleen door de mooie omgeving, maar ook door de details. “We hebben in ons huis bijvoorbeeld een schoolkaart van het eiland hangen, decoraties van schelpen en meubels van drijfhout die door een plaatselijke kunstenares zijn gemaakt. Ons huis kent geen uitbundige kleuren,

“Op Bonaire is geen enkel stoplicht te vinden, dat zegt wel genoeg”

maar past door zijn ingetogenheid perfect bij de uitbundigheid van het eiland. Het is verre van protserig, poenerig of ‘kijk mij nou’. Je hoort de zee zelfs ruisen vanuit het huis! Wij waren een van de eersten met een beach house, nu wordt het eiland soms weleens Boonaire genoemd. Er staan nu al dik twintig huizen van Piet Boon en hij heeft er zelf ook een woning. Ik ben zo blij met een tweede huis. Kamperen was en is nu eenmaal echt niks voor mij. Ik kan nog geen eitje bakken.”

Saamhorigheid De dagindeling van Henny op Bonaire is bijna zaligmakend te noemen. “Na een uitgebreid ontbijt gaan we vaak heerlijk bootje varen, snorkelen en zwemmen. Veel op Bonaire gebeurt per boot, ook de boodschappen. Soms ga ik zelfs met mijn boot weleens ketchup bij de buren lenen. Maar je kunt mij ook veel in de tuin vinden, liggend in de hangmat met een goed boek. Of werkend in de tuin, dat gebeurt ook nog weleens. Met een eigen huis blijf je immers altijd bezig. ’s Avonds koken we meestal zelf en dan vooral vegetarisch.” Wat Henny vooral aantrekt op Bonaire is de saamhorigheid. “Het is heel gemoedelijk allemaal. Op Bonaire is geen enkel stoplicht te vinden, dat zegt wel genoeg. Er woont verder nog een handjevol bekende Nederlanders met wie wij een goed contact hebben. Van tennissterren en televisieproducenten tot omroepdirecteuren.” Henny vindt zichzelf een echte bofkont. “Als ik met mijn familie op Bonaire ben, zeggen we elke dag wel even tegen elkaar: 'Wat een prachtplek.’ Als ik naar ons fantastische huis kijk, met een helderwit strandje voor de deur, kan ik me niks mooiers voorstellen. Wat bijzonder dat we hier mógen zijn. Natuurlijk hebben we er hard voor gewerkt, maar toch. Bij het zwembad staat ook nog een groot loungebed. Als ik daar lig, dan overpeins ik het leven. Ik ben onrustig van aard, maar op Bonaire kom ik tot rust. Ik ben een gezegend mens.”

De ‘Piet Boon’ van Henny Huisman.

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

leven | dilemma’s Kan een gezegend mens als Henny Huisman wel kiezen tussen Kralendijk en Amsterdam? En kan hij zich een beetje redden in de plaatselijke taal, het Papiaments?

dilemma’s Een dagje doorbrengen in Kralendijk, de hoofdstad van Bonaire, of slenteren langs de Amsterdamse grachten? “Een dagje Kralendijk, absoluut. Daar kom ik tot rust en het weer is altijd aangenaam. Korte broek, T-shirt aan en gaan. Kralendijk ademt ook rust. Het is geen miljoenenstad en de sfeer is er heel gemoedelijk. Kralendijk vormt het culturele, politieke en zakelijke centrum van Bonaire en je vindt er alleen laagbouw. De inwoners van Bonaire hebben het liever over ‘Playa’, Papiaments voor ‘stad’, als ze het over de hoofdstad hebben.”

Papiaments leren of juist oer-Hollands blijven spreken op Bonaire? “Papiaments is erg moeilijk. Ik ken een paar woorden en zinnetjes,

“Als ik blanke toeristen Papiaments hoor praten, vind ik dat strontvervelend klinken”

maar als ik blanke toeristen Papiaments hoor praten, vind ik dat strontvervelend klinken. Zo van: ‘Ik kom hier wel vaker en kan ook een woordje over de grens spreken.’ Overigens is de officiële taal op Bonaire Nederlands, maar het merendeel spreekt thuis wel Papiaments.”

Jezelf laten verrassen (surprise, surprise) of alles van tevoren willen weten? “Ik ben nu eenmaal iemand die graag alles van tevoren wil weten. Ik speel nog liever dat ik iets niet weet dan dat ik het echt niet weet. Ik ben wat je noemt een echte controlfreak. Altijd al geweest trouwens.”

Bootje varen in Nederland of op Bonaire? “Bonaire natuurlijk. Dat spreekt voor zich. Het is altijd mooi weer. Ik trek mijn korte broek en T-shirt weer eens aan en ga lekker dobberen in mijn bootje op het water. Een heel contrast met Nederland, waar je eerst moet hopen op mooi weer en het dan ook nog eens heel erg koud kan zijn. Ik vaar weleens in Nederland, voornamelijk op het Alkmaardermeer met een minitrawler 8.40. Maar uiteraard vaar ik liever met mooi weer en dat is dus op Bonaire.” n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 35

tekst

peter wiezoreck

ulie en ik hebben inmiddels een huurhuis gevonden. We wonen alweer drie maanden in Lower Hutt, vlak bij Wellington en die is omgeven door prachtige heuvels. Het is gebouwd in de jaren zeventig, en we betalen er 370 Nieuw-Zeelandse dollars per week voor, omgerekend zo’n 880 euro per maand. Een groot verschil met Nederland is dat ze hier bijna nergens centrale verwarming hebben en dus alles elektrisch stoken. Dan kan de elektriciteitsrekening behoorlijk oplopen. Veel huizen worden verwarmd met een houtkachel, maar daar willen ze in de steden (vooral Christchurch) vanaf. Het veroorzaakt soms smog en de lucht is uiteraard niet gezond. Veel huizen hier zijn ook vochtig en slecht geïsoleerd, waardoor de

gezondheid van de kinderen in gevaar kan komen. Wij hebben een ontvochtiger in huis, maar desondanks is het toch behoorlijk klam, vooral na het koken en slapen. Nu stelt de winter over het algemeen weinig voor in de regio Wellington, maar af en toe komt er koude lucht vanaf Antarctica en dan kan het behoorlijk guur zijn. Omdat wij geen centrale verwarming hebben, stoken wij alleen in de ruimtes waar we verblijven, met als gevolg dat de rest van het huis steenkoud is. Gelukkig is het buiten meestal rond de 12 tot 15 graden en schijnt regelmatig de zon. Het is dus best vol te houden in de winter. Eind juli is mijn inboedel uit Nederland aangekomen na een reis van bijna twee maanden. De container was tot de nok toe gevuld, er paste werkelijk niets meer bij. Voor de verhuizing naar een ander land moet alles worden genummerd en vertaald, zodat men bij de douane kan zien wat er in de dozen zit. In Nieuw-Zeeland en ook in Australië mag je veel zaken niet invoeren. Bijvoorbeeld etenswaren als zaden en

honing. Ook een fiets moet je aangeven en je moet kunnen aantonen dat je hem hebt schoongemaakt. Is dat niet het geval, dan worden de fiets en/of de andere zaken ontsmet. De douane had tussen mijn spullen een trommel ontdekt die met een gelooide huid bekleed is. Deze moest eerst worden behandeld om veilig en wel geïmporteerd te mogen worden. Vernietiging werd als alternatief aangeboden. De behandeling kostte mij 120 dollar, maar de drum was meer waard, dus vooruit maar. Enige tijd geleden hebben we in de regio Wellington een behoorlijke aardbeving ervaren van 6,5 op de schaal van Richter. Gelukkig zijn er alleen lichtgewonden gevallen. Er was al met al weinig schade, ook omdat de beving op zee was en niet onder de stad. In 2011 had ik al een zware aardbeving in Christchurch gevoeld, dus ik kon het goed vergelijken. De grond in de regio Wellington is veel stabieler dan in Christchurch, want die stad is grotendeels op zand gebouwd. Het gevaar voor Wellington schuilt niet alleen in een zware aardbeving: ook een tsunami is niet uitgesloten. Die volgt dan vrij snel, vijf tot zeven minuten, na de beving. Dat wordt dus rennen of snel in de auto op zoek gaan naar een heuvel. Gelukkig ligt ons huis al op een heuvel een paar honderd meter boven zeeniveau, dus wij kunnen de ‘golf’ zien aankomen. Het zet je wel aan het denken: hoe prachtig de natuur ook is, er is altijd het gevaar dat het noodlot toeslaat. Zeker omdat Nieuw-Zeeland ook zware stormen kent met snelheden tot soms 200 kilometer per uur. Die hebben Julie en ik ervaren in juni. Het was een van de zwaarsten sinds tientallen jaren, met veel schade tot gevolg. Ondertussen houd ik mij bezig met verzekeringen, maar dat is weer een verhaal apart. Dat vertel ik de volgende keer. n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 37

reportage

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

reportage

Ouders betalen

volle pond

voor taalonderwijs Nederlandse scholen in het buitenland bedreigd door subsidiestop tekst oetse eilander | illustratie arend van dam

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 39

reportage

Een flinke bezuiniging, daar was nog wel rekening mee gehouden. Maar toen eind mei duidelijk werd dat er geen cent subsidie meer naar het Nederlandstalige onderwijs in het buitenland zou gaan, was er bij betrokkenen eerst ongeloof, gevolgd door boosheid. Hoe was het mogelijk dat het internationaal georiĂŤnteerde Nederland zich niet meer verantwoordelijk voelt voor zijn kinderen over de grens? Begrijpen ze daar in Den Haag niet hoe belangrijk het is dat zij bij terugkeer weer kunnen instromen in het reguliere onderwijs? Snappen ze niet dat het een land iets waard moet zijn dat kinderen hun band met het vaderland behouden via taalen cultuurlessen?

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

reportage

ven was er hoop toen een Kamermeerderheid van staatssecretaris Dekker eiste dat een deel van de subsidie behouden moet blijven. De scholen en de ouders gaan hier echter weinig van merken. Vast staat dat de ouderbijdragen fors zullen stijgen; zo fors dat ze voor een deel van de ouders niet meer op te brengen zijn. In maar liefst tachtig landen, op 180 Nederlandse scholen, wordt aanvullend onderwijs gegeven. Dat gebeurt door gediplomeerde docenten, volgens de in Nederland geldende richtlijnen. De Onderwijsinspectie houdt nauwlettend in de gaten of het niveau van de parttime scholen toereikend is. Uit de cijfers blijkt dat de scholen tevreden kunnen zijn. Van de kinderen die na verloop van tijd terugkeren naar Nederland stroomt meer dan negentig procent probleemloos in bij hun leeftijdsgenoten.

Subsidiekraan dicht Maar in plaats van het uitdelen van complimenten gaat de subsidiekraan nu dicht. Vanuit Voorburg is de Stichting NOB (Nederlands Onderwijs in het Buitenland) sinds jaar en dag betrokken bij het onderwijs van 13.000 Nederlandse kinderen in het buitenland. Ruim 8 miljoen euro had de organisatie tot en met dit jaar te verdelen onder de scholen. Per kind kon zo ongeveer 400 euro worden overgemaakt. De rest van het schoolgeld werd door de ouders zelf betaald. Die constructie behoort nu tot het verleden. Na de onheilstijding uit Den Haag kwamen de scholen meteen in actie: een petitie leverde 20.000 handtekeningen op, in een poging de politici nog op andere gedachten te brengen. Achter de schermen werd koortsachtig overleg gevoerd tussen NOB en politiek. Een motie van VVD en PvdA leek even voor hoop te zorgen bij ouders en leerlingen: wellicht zou een deel van de subsidie toch behouden kunnen blijven. Maar de 2 miljoen euro die waarschijnlijk overeind blijft krijgt een andere bestemming. Staatssecretaris Dekker heeft zelfs nadrukkelijk aangegeven dat het geld niet naar de scholen mag gaan. Ouders zijn zelf verantwoordelijk voor de financiering van het Nederlandstalige onderwijs van hun kinderen. Het overgebleven bedrag zal worden beheerd en besteed door de Stichting NOB, waardoor het voortbestaan van die organisatie

voorlopig gered lijkt. Adjunct-directeur Hanneke Kadijk: “Het bedrag dat we straks nog ontvangen mogen we niet vrij besteden. Het mag alleen worden uitgegeven aan, zoals dat heet, ‘kwaliteitsbehoud en infrastructuur’. Dan moet je denken aan zaken die we nu ook doen, zoals bijscholing van docenten, voorlichting aan ouders en het verstrekken van materialen en onderwijskundige adviezen.

het twintigjarig jubileum. Het gaat de school voor de wind: negentig leerlingen, sinds enkele jaren een prachtige tweede locatie in de hippe wijk Prenzlauer Berg en een gemotiveerde groep docenten die er parttime werkt. Er wordt lesgegeven op dinsdag, donderdag en zaterdag. Voor penningmeester Marie Louise Cassens kwam de stopzetting van de subsidie

“Het bedrag dat we straks nog ontvangen mogen we niet vrij besteden” Maar ook wij zullen de bezuinigingen gaan voelen. Minder op werkbezoek, vooral advies op afstand, meer digitaal werken. En dan nog zullen we hier afscheid moeten nemen van een deel van de 25 collega’s. Hoeveel mensen weg moeten, daar valt op dit moment nog niet veel over te zeggen. De gesprekken met het ministerie zijn gaande, maar het is zeker positief dat een belangrijk deel van ons werk in stand blijft.”

Ouderbijdrage fors omhoog En zo vecht iedere organisatie voor haar voortbestaan. Op de Nederlandse school in Berlijn hadden ze zich nog zo verheugd op

hard aan: “Reken maar uit: negentig leerlingen, dan heb je het over 36.000 euro die we vanaf nu ieder jaar mislopen. Probeer dat maar eens op te vangen.” Ze heeft zelf twee dochters op de school: één in groep vier, de ander in groep acht. Vast staat inmiddels dat de jaarlijkse ouderbijdrage fors omhoog zal gaan. In de wijk Prenzlauer Berg moet het komend schooljaar 800 euro voor het eerste kind en 750 voor het tweede kind betaald worden. Maar is dat eigenlijk zo erg? Voor de overwegend welvarende ouders in Berlijn moet dat toch op te brengen zijn? Het zijn in veel gevallen welvarende expats of diplomaten die er zelf voor hebben gekozen daar te gaan wonen. Kadijk nuanceert dat verhaal: “Het gaat niet alleen om geld, maar bovenal om

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 41

reportage kinderen. Nu hangt het van hun ouders af of ze al dan niet de taal gaan leren. Dat is eigenlijk niet goed. Ook is het een misverstand om te denken dat alle Nederlanders in het buitenland veel geld verdienen. In landen rond de Middellandse Zee bijvoorbeeld wonen veel Nederlanders met een hele normale baan, met een modaal salaris. Die kunnen die hoge bedragen helemaal niet opbrengen. Ik verwacht daar de meeste problemen en waarschijnlijk ook sluiting van scholen. Ook

de grond. Een bedrijf wil weten waarom het geld geeft en er zelf ook iets aan hebben, het wordt niet zomaar weggegeven. Voorlopig zal het extra geld toch vooral uit verhoging van de ouderbijdrage moeten komen.”

Virtuele klas Behalve Stichting NOB is er in Nederland nog een aantal organisaties druk met onderwijs aan Nederlandse kinderen in het buitenland. De Wereldschool bijvoorbeeld verzorgt sinds

“Het is een misverstand om te denken dat alle Nederlanders in het buitenland veel geld verdienen” in Zuid-Amerika, Australië en delen van de Verenigde Staten zullen veel ouders hun kinderen van school moeten halen.”

Erg geschrokken Directeur Herman Verpalen van de Nederlandse school in Berlijn zag het aan het eind van vorig schooljaar even niet meer zitten toen duidelijk werd dat er geen geld meer uit Nederland zou komen. “Gelukkig waren mijn collega’s een stuk positiever, zij hebben mij door die fase heen gesleept. Het is niet leuk als er vanuit Nederland weinig waardering is voor ons werk. Met het Duitse woord voor trots, ‘stolz’, heb ik niet zoveel. Maar ik was eigenlijk wel trots op de dingen die Nederland heeft bereikt: dat we wereldwijd kinderen subsidiëren om hen onze taal en cultuur te leren kennen. Het gemak waarmee dat alles nu overboord wordt gegooid, daar ben ik erg van geschrokken. Het woord ‘expat’ heeft voor mij ook een negatieve klank gekregen, door dat woordje ‘ex’ erin. Het zijn nog net geen landverraders, zo lijkt het wel, maar als echte Nederlanders worden ze ook niet meer gezien. Voor mij als directeur is het heel belangrijk dat we een brede school kunnen blijven, ook voor mensen met een lager inkomen. Er groeit hier nu een gevarieerde groep kinderen op die helemaal tweetalig is, dat valt straks misschien weg.” Maar zijn er geen andere mogelijkheden om extra geld binnen te halen? Sponsoring wordt vaak genoemd. Verpalen gelooft er niet in: “Dat speelt al jaren en het komt nauwelijks van

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

1948, zoals dat heet, ‘onderwijs en talencursussen op afstand’. Van peuterprogramma’s tot vwo, alles is mogelijk. Vanuit een virtuele klas op locatie staan de docenten van de Wereldschool de leerlingen bij. Vergelijkbaar is Edufax. Het begon daar in 1992 vanuit Valkenswaard met het per fax versturen van onderwijspakketten. Tegenwoordig wordt al het lesmateriaal digitaal aangeleverd. Honderden leerlingen in 33 landen vormen samen 52 klassen. Ze volgen de lessen in hun vrije tijd, op een moment dat hen het beste past. Is dit wellicht het onderwijs van de toekomst als de Nederlandse scholen de deuren moeten sluiten? In ieder geval worden door

stopzetting van de subsidie ook de cursussen bij deze organisaties duurder: 450 tot 500 euro per jaar. Voor een gezin met twee kinderen op de basisschool betekent dat bij de Wereldschool een verhoging van 2.600 naar 3.600 euro. Omdat bij Edufax de meeste klanten kinderen zijn van ouders die door bedrijven en organisaties worden uitgezonden, verwacht adjunct-directeur Heleen van Boekhold eigenlijk weinig problemen. Ze gaat ervan uit dat de bedrijven ook de verhoogde bijdragen voor hun rekening nemen. “Bij ons werd altijd al het volledige bedrag betaald. Nadat het NOB dan de subsidie had overgemaakt, maakten wij dat vervolgens aan de bedrijven over. Dat vervalt nu, maar we hebben, behalve van een enkele particulier, nog geen negatieve reacties ontvangen. We begrijpen dat het om veel geld gaat, maar wil je voor je kind een soepele terugkeer in het Nederlandse onderwijs, dan is deze investering belangrijk. Ik ga er dan ook vanuit dat we, zeker van bedrijven, weinig opzeggingen binnen zullen krijgen.” Van Boekhold betreurt de bezuinigingen wel. Ze hoopt vooral dat het niveau van het Nederlandstalige onderwijs op het huidige peil kan blijven. “Essentieel is de controle op het lesaanbod door de Onderwijsinspectie. Als die verdwijnt, heeft het zeker gevolgen voor de kwaliteit, een onwenselijke situatie. Ik hoop dan ook dat de 2 miljoen euro die vermoedelijk overeind blijft ook voor die controles gebruikt gaat worden.”

reportage Ongewenst bijverschijnsel Bij de Wereldschool ligt het klantenbestand iets gevarieerder. Directeur Emil Roelofs verwacht zeker dat een aantal particuliere klanten zal afhaken. Wel ziet hij een, naar eigen zeggen, ongewenst bijverschijnsel optreden. “Doordat een aantal Nederlandse scholen zal sluiten komt een deel van die leerlingen bij de Wereldschool of Edufax terecht. Echter, voor sommige ouders is dat niet op te brengen. Die kinderen krijgen dan geen Nederlandse taal meer onderwezen en dat is zeer zorgelijk.” Vraag blijft of de bezuiniging van 8 miljoen euro uiteindelijk ook dat bedrag zal opleveren. Roelofs waarschuwt voor de mogelijke neveneffecten: “Er zijn grote

problemen in eigen land en die wil men met bezuinigingen als deze aanpakken. Ik snap wel dat de politiek in Nederland ons werk als een soort luxevoorziening ziet. Maar men realiseert zich niet wat de gevolgen zijn als jonge kinderen alleen thuis Nederlands praten. Ze keren dan met een forse taalachterstand terug in Nederland en zullen problemen hebben met het volgen van de vakken. Dat betekent vaak doubleren, wat vervelend is voor ouder en kind. En uiteindelijk kost zo’n traject veel extra geld. Ook merken we een deel van de gevolgen nu nog niet. Het grootste risico is dat particulieren niet meer naar het buitenland gaan, of helemaal geen Nederlands onderwijs meer regelen. En dan gaan wij dat zeker ook merken.”

“Wil je voor je kind een soepele terugkeer in het Nederlandse onderwijs, dan is deze investering belangrijk”

Meer vrije tijd De kinderen op de Nederlandse school in Berlijn hebben geen oog voor de financiële besognes van hun school en de ouders. In groep zes en zeven concentreren ze zich op de opgaven van juf Franny. De meesten vinden het fijn om een paar uur per week Nederlands te leren, vermaken zich in de klas en op het schoolplein met de andere kinderen en willen graag ooit naar hun geliefde Nederland terugkeren. Daar wonen hun vriendjes en vriendinnetjes en opa en oma, daar is het eten het lekkerst. Maar zolang ze in Berlijn zijn, gaan ze graag naar de Nederlandse school. Alhoewel, Mark van 10 jaar ziet ook wel een lichtpuntje bij een gedwongen sluiting: meer vrije tijd. “Ik ben dol op basketbal en dat kan ik dan de hele tijd blijven doen.” Maar dan, na een moment van bezinning, komt hij er al snel van terug. Koninginnedag vieren met z’n allen, de excursie naar Oranienburg, op schoolreis gaan; hij zou het eigenlijk voor geen goud willen missen. n

de immigrant | leven

“

Eten uit de Keniaanse kuststreken is echt fusion

”

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

leven | de immigrant In deze dertiende aflevering van De Immigrant vertelt Gigi Kahariri over haar bijzondere Keniaanse restaurant in Den Haag, de gemeenschapszin in Kenia en het verschil in opvoedstijlen tussen Nederland en Kenia.

Van Kenia naar Nederland

tekst paul poley | fotografie peter beemsterboer

Waarom ben je ooit naar Nederland gekomen? Kahariri: “Dat was in 2000, al was ik ook in de jaren negentig van de vorige eeuw al eens in Nederland geweest. Dat was met mijn vader, die werkte bij de Keniaanse ambassade in Den Haag. Tijdens die reis ontmoette ik een leuke man in Nederland, en voor hem ben ik in 2000 teruggekomen. In de tussentijd heb ik in Kenia alle benodigde papieren in orde gemaakt. Nu ben ik een van de eigenaressen van het restaurant ‘3stones’ in Den Haag, dat nu bijna zeven jaar bestaat. 3stones is een echt Keniaans restaurant, met vooral eten van de kust van Kenia. Dat eten verschilt van het eten van het Keniaanse binnenland, omdat het eten van de kuststreken veel beïnvloed is door landen waar Kenia ooit handel mee dreef, zoals India, Portugal en landen uit het Midden-Oosten. Het zijn dus echte fusion-gerechten, waarin we veel specerijen verwerken en bijvoorbeeld ook exotische ingrediënten zoals kokosmelk.”

Als je Nederland en Kenia met elkaar vergelijkt, wat valt je dan op? “Dat Nederlanders veel meer op zichzelf zijn dan mensen in Kenia. In Kenia is meer sprake van gemeenschappen, van families die samen leven en je bijvoorbeeld helpen met de opvoeding van de kinderen. In Nederland zie ik dat niet zo snel: ooms en tantes die daarbij

ondersteunen. Sowieso is het opvoeden in Kenia iets waar velen bij helpen. Een buurvrouw is dan misschien niet de moeder van een kind, maar kan een kind wel aanspreken op zijn of haar gedrag, dat is in Kenia heel normaal. In Nederland merk ik dat kinderen veel vrijer zijn en minder snel worden gecorrigeerd. Wat dat betreft is er in Kenia veel respect van kinderen voor bijvoorbeeld onderwijzers en ouderen. Bij mijn eigen kind hier in Nederland merk ik dat bijvoorbeeld de leidsters van de kinderopvang er moeilijk iets van durven te zeggen als hij lawaai maakt. Terwijl dat voor mij geen enkel probleem zou zijn, iemand mag best zeggen dat hij iets rustiger moet doen. Dat is echt een verschil tussen beide culturen.”

pleit hoor. Diani Beach aan de zuidkust van Kenia bijvoorbeeld is fabelachtig mooi, en dat geldt zeker ook voor het natuurreservaat Masaai Mara. Of wat dacht je van de Mount Kenya? Dat is de hoogste berg van het land, en de op een na hoogste van Afrika, na de Kilimanjaro. De stad en het eiland Lamu zijn zeker ook een bezoek waard. Het eiland heeft prachtige stranden, en de stad kenmerkt zich door nauwe straatjes, geen auto- maar alleen ezelverkeer, vele ruïnes en heerlijk eten. Het is alsof je teruggaat in de tijd. Mijn oma van moeders kant komt van Lamu. Zelf ben ik er nog niet geweest, maar als het aan mij ligt, gaat dat zeker nog gebeuren.” n

Waar moet iemand die naar Kenia emigreert of reist vooral op letten? “Voor mij is het al zeker acht jaar geleden dat ik in Kenia was, maar van een vriend die er nog regelmatig komt weet ik dat je op bepaalde dingen moet letten. Zorg er bijvoorbeeld voor dat je altijd hygiënisch eten en drinken koopt. Ook is het niet overal even veilig, bereid je reis dus goed voor. Wissel bijvoorbeeld nooit geld op straat, en ga ’s avonds niet in je eentje op pad. En als je reist, kies dan vooral voor vervoer per taxi, bijvoorbeeld van het vliegveld naar je hotel. Maar er is genoeg dat voor Kenia

Biografie Leeftijd 39 jaar Geboorteplaats Kinshasa, Zaïre (tegenwoordig Congo geheten) Woonplaats Delfgauw Studie Hotel Management

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 45

ondernemersprijs | werken

Hoe vergaat het de eervolle vermeldingen van de Ondernemersprijs 2012?

Gert-Jan Elshout:

“Ik heb mijn eigen records gebroken” De VertrekNL Ondernemersprijs 2012 kende een winnaar, uiteraard, maar ook vier eervolle vermeldingen. Wij zijn razend benieuwd hoe het met hun plannen gaat. In deze editie Gert-Jan Elshout, oftewel de enthousiaste en gedreven pannenkoekenbakker uit Woolacombe, Engeland. Bij GJ’s Pancake Bar staat service hoog in het vaandel: “Ik knijp mijn klanten niet uit, maar wil graag dat ze blijven terugkomen!” Het ondernemersplan in het kort GJ’s Pancake Bar is een afhaalrestaurant waar je pannenkoeken kunt kopen die de kok direct vers bakt, vult en oprolt. Een klant krijgt de pannenkoek met een vorkje mee op een plastic tray. Bij de inschrijving van de Ondernemersprijs 2012 had Elshout dit concept al met succes in de Devonse vakantieplaats Woolacombe geïntroduceerd. Naar eigen zeggen had Elshout toen in het

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

hoogseizoen soms 300 klanten per dag, die mede zorgden voor de jaarlijkse omzet van 40 duizend pond.

Waarom die eervolle vermelding? De jury had lovende woorden over voor Elshout: “De Engelsen aan de oer-Hollandse pannenkoeken krijgen is een aansprekend en charmant concept, dat bij succes toch een prestatie van formaat is. In dit specifieke

geval heeft het concept zich bewezen en dat kan, op basis van het ingestuurde plan, volledig op het conto worden bijgeschreven van Gert-Jan Elshout. Die heeft zich laten zien als een prima ondernemer. Elshout denkt intussen aan uitbreiding en volgens de jury liggen daar voor hem beslist kansen.”

Hoe ging het met GJ’s Pancake Bar in 2012? Elshout: “Uitstekend. In feite is mijn omzet jaarlijks ongeveer gelijk, maar die is ruim voldoende om van te leven, en tegelijk te genieten van vrije tijd met vrouw en kinderen. Woolacombe is een erg populaire vakantieplaats in Engeland, bijvoorbeeld voor stadsmensen uit Bristol en Birmingham. Al jaren wint Woolacombe prijzen voor het mooiste strand van Engeland. Heel veel mensen vieren er vakantie. De krant The Sun

werken | ondernemersprijs

Biografie Gert-Jan Elshout geboorteplaats geboren op woonplaats beroep

Nieuw-Vennep

19 februari 1969 Ilfracombe, North Devon

Pannenkoekflipper

mijn tip voor iedereen die wil emigreren In je eigen veld de markt goed bestuderen en daarop inspelen.

Kijk op TripAdvisor wat anderen van GJ’s Pancake Bar vinden! laat via vouchers gezinnen hier goedkoop vakantie vieren. Golfsurfers weten de weg naar Woolacombe ook altijd gemakkelijk te vinden. Kortom, het is hier druk en mijn zaak gedijt daar goed bij. Ik zit met de Pancake Bar op 5 minuten lopen van zee. In de beginjaren maakte ik wel wat reclame, bijvoorbeeld via het toeristenbureau, of via een bord dat ik op de weg naar zee plaatste. Maar iedereen weet mijn zaak nu prima te vinden. Een groot geluk is dat ik heel dicht bij een bank met pinautomaat zit, de enige in heel Woolacombe! Iedereen die geld nodig heeft, moet dus langs mijn zaak. In het hoogseizoen ben ik zeven dagen per week open, van 11 tot 17 uur en in de avonduren. Niet tijdens het avondeten, want de Engelsen zien pancakes niet als avondmaaltijd. Was 2012 een prima jaar, in mei 2013 heb ik dankzij het mooie weer hier alle records gebroken en een ho-

gere omzet gedraaid dan ooit tevoren in mei. Mijn menu wordt volledig bepaald door de klanten. In de beginjaren experimenteerde ik wel wat met pancakes, maar inmiddels heb ik een aantal varianten van het menu gehaald. De tonijnpannenkoek bijvoorbeeld werd maar weinig gekocht, waardoor ik tonijn helaas moest weggooien. De topper is nog altijd de lemo&sugar-pancake, een echte Engelse klassieker. Een goede tweede is de nutella pancake. De meeste pancakes kosten slechts 2,50 pond, en die prijs is door de jaren heen slechts marginaal gestegen. Toen ik in 2007 begon, kostte een pancake 1,90 pond. Mijn doel is dan ook om mensen niet eenmalig uit te knijpen met hoge prijzen, maar om klanten juist vaak te laten terugkomen. En dat werkt! Zeker in combinatie met een hoog serviceniveau, zoals een schone zaak, een sociale houding en dergelijke.”

Hoe staat het met de uitbreidingsplannen? Elshout: “Dit jaar zijn wij dichter bij de zaak gaan wonen, in Ilfracombe, een plaats vlak bij Woolacombe, maar wel groter en met meer voorzieningen. Wij hebben ons voorgenomen goed te inventariseren of er hier mogelijkheden zijn om wellicht een tweede zaak te beginnen. We hebben al eens de kans gehad om een leegstaand pand te huren, maar we willen eerst goed kijken hoe veel toeristen hier komen. In het hoogseizoen kom ik nergens anders dan in Woolacombe alleen, daar is het dan 7 dagen per week druk. Gevolg is dat ik geen idee heb hoe druk het elders is, dat gaat mijn vrouw nu bekijken. Hoe dan ook zou het concept van de Pancake Bar zeker ook prima op andere plekken passen.” n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 47

boeken New York, here we come! Na bijna drie maanden in Suriname te hebben rondgereisd, gaat de familie De Mol naar New York. Sinds ze de jackpot in de Staatsloterij hebben gewonnen, maken ze een wereldreis. Natuurlijk nemen ze Floortjes demente oma en haar Surinaamse oppas, Anansi, mee. Maar wie is toch die fotograaf die hen achtervolgt? En zijn de spookverhalen die Anansi vertelt waar gebeurd? Tot overmaat van ramp worden ze vlak voor Independence Day hun appartement uit gezet en stort Floortjes moeder helemaal in... S. de Bakker | ISBN 978 90 488 1791 7 | € 13,95 | Paperback | Uitgeverij Moon

Mag ik mijn fiets terug? – Mijmeringen van een grensganger Mag ik mijn fiets terug is het verhaal van een journalist die zich na een leven vol reizen terugtrekt op een kleine boerderij vlak over de Duitse grens. Zelf groeide hij op in het naoorlogse Nederland tijdens de jaren van wederopbouw, toen Duitsers nog ‘moffen’ waren en de grenzen tussen‘goed’ en ‘fout’ scherp werden getrokken. Zijn nieuwe woonplaats, in een veengebied dat ooit als het Duitse Siberië gold, confronteert hem met nieuwe vragen over daders en slachtoffers. En het brengt herinneringen terug aan andere oorlogen en ontmoetingen met helden en verraders in andere conflicten. Dan ontdekt hij dat op een steenworp van zijn huis duizenden krijgsgevangenen omkwamen in het veen. En dat de oorlog nog altijd voortleeft in zijn dorp. Wat wist zijn ruim tachtigjarige buurvrouw van de vijftien concentratiekampen rondom haar huis? Of was zij zelf ook slachtoffer? En wie waren de oorspronkelijke bewoners van zijn boerderij? Nazi’s? In de hal van zijn huis, onder vele lagen behang, vindt hij een geschilderd hakenkruis. Die vondst markeert het begin van een speurtocht die de schrijver confronteert met de schuivende grenzen van zijn eigen moraal. K. Schaepman | ISBN 978 90 003 2140 7 | € 19,95 | Paperback | Uitgeverij Walburg Pers

Ibiza, de hemel en de hel De succesvolle bloemenhandelaar Evert Grooteman viert met zijn vrouw Rosalie en de kinderen, Hans en Lisa, al jaren vakanties op Ibiza. Het zonovergoten eiland geldt als een filiaal van de hemel. Zij besluiten van hun spaargeld een riante villa met appartementen te kopen en beginnen een B&B. Dan begint de hemel voor de familie Grooteman langzaam te betrekken. Het onbekende gezicht van Ibiza zorgt dat het huwelijk van Evert en Rosalie in zwaar weer belandt. Zijn ze sterk genoeg om niet te vluchten in drank, drugs en clubs? Storten ze elkaar in een hel of vechten ze voor een paradijs? S. Bakker | ISBN 978 90 782 1129 7 | € 17,95 | Paperback | Uitgeverij De Zonnestraal

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

boeken Bleu Blanc Rouge Wat moet je weten om Frankrijk te overleven? Auteur Bart Van Loo is de aangewezen Frankrijkkenner om dat probleem op te lossen. De essentie van de francofilie heeft hij samengebracht in tachtig heldere, amusante en voor iedereen herkenbare vragen. Zoals: • Waarom zijn de kilometers in Frankrijk korter dan in andere landen? • Is de friet een Franse of een Belgische uitvinding? • Waarom koop je beter camemberts van slechte kwaliteit? • Hoe kun je onthouden dat er acht maanden zijn waarin oesters het lekkerste zijn? B. Van Loo | ISBN 978 90 854 2498 7 | € 19,99 | Paperback | De Bezige Bij Antwerpen

Thuis in Zweden Auteur Roy van Niersen interviewde 15 gezinnen over de besluitvorming bij hun emigratie en de jaren die daarop volgden in Zweden. Door de grote verscheidenheid aan gezinssamenstelling, karakters, werkervaring, ideeën en Zweedse inkomstenbron is ieder verhaal een uniek stukje ‘Hollands glorie in den vreemde’ geworden. Bij elk verhaal staat enige regio-informatie en uitleg over typische Zweedse gebruiken en woorden. Bovendien geven de geïnterviewden tips en adviezen. R. van Niersen | ISBN 978 94 618 5061 4 | € 24,95 | Paperback | Uitgeverij Grenzenloos

Stine in Scandinavië Scandinavië is in opkomst. De Scandinavische talen, ooit beschouwd als de lelijkste talen ter wereld, zijn tegenwoordig hip. Iedereen leest Scandinavische misdaadliteratuur, koopt zijn inrichting bij Ikea en is in de ban van Borgen en The Killing. Maar hoe is het echte leven in het Noorden? Zijn Scandinaviërs werkelijk het gelukkigste volk op aarde? Hoe overleven ze het donker? En wat is de keerzijde van al die rijkdom, emancipatie, natuurlijke schoonheid en veiligheid? Stine Jensen, die zelf op jonge leeftijd is geëmigreerd uit Denemarken, reist voor de tv-serie Stine in Scandinavië door Denemarken, Noorwegen, Zweden en Finland. Deze reis is een persoonlijke zoektocht naar haar wortels. Aan de hand van gesprekken met familie, vrienden en deskundigen analyseert ze het beeld dat wij hebben van onze noorderburen en geeft ze een inkijkje in hun leven. S. Jensen | ISBN 978 90 263 2619 6 | € 18,95 | Paperback | Uitgeverij Ambo

Meer emigratieboeken vindt u op www.vertreknl.nl/boeken. U kunt daar de boeken eenvoudig bestellen en/of recenseren.

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 49

strip

Tekst en tekeningen: DICK MATENA

Marten Toonder's Heer Bommel en Tom Poes: De pas-kaart deel 4

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 51

strip

WORDT VERVOLGD! 52

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

reportage

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

reportage

Leven in Shanghai

Keuzes, kansen en keihard werken Hij wilde een rondreis maken door China. Niels Woelders vond online niet alleen een waslijst aan info voor zijn reis, maar ook zijn toekomstige vrouw. Ze wonen alweer 9 jaar in Shanghai, met hun driejarige zoontje (links). Terug naar Nederland gaan is geen optie. â&#x20AC;&#x153;Hier zijn veel meer economische kansen en is meer keuzevrijheid.â&#x20AC;? tekst mandy van dijk

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 55

reportage

iels Woelders woont in een appartement van bijna vierhonderd vierkante meter in Shanghai, China. Hij had vroeger een huishoudster, die ook voor hem, zijn vrouw Min en hun zoontje Ouya kookte. Maar nu even niet. “Het is lastig om goede hulp te vinden. Wat zij schoon vond, vinden wij vies. Dat komt omdat ze van het platteland kwam, waar de kippen door het huis rennen. Nog erger, Min vond eens een afgebroken stuk mes in het eten.” Nu doen ze hun eigen huishouden, maar af en toe laten ze een schoonmaakster komen. Dat is niet omdat ze geen zin hebben zijn om het zelf te doen. Woelders en zijn vrouw werken keihard, hebben maar liefst drie eigen bedrijven. Het belangrijkste is Greentec. Woelders

ontwerpt producten voor grote bedrijven: ledlampen, boormachines, luchtfilters. Daar zijn vaak patenten voor nodig, die zijn vrouw regelt. “Dat is niet zomaar gedaan; patent op iets aanvragen is een tijdrovende en dure klus.” De gemiddelde werkdag van de twee bestaat dan ook uit werken, op zoontje Ouya letten, tussendoor eten, nog meer werken en dan slapen. Zeven dagen per week.

9m2 Een dozijn jaren geleden woonde Woelders in de kleinste studentenkamer van een arbeidershuis in Zwolle. Hij bouwde een hoogslaper, bureau eronder, een stuk of vier computers daar weer onder. Een verzameling schelpen, die nu ook in Shanghai te bewonderen is, kon er nog bij in de 9 vierkante meter grote kamer. Hij repareerde er computers,

“We moeten 200 kilometer rijden om natuur te vinden”

Niels in de Yellow Mountains.

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

verkocht onderdelen, studeerde. Zijn droom was om op rondreis te gaan door China. Een tip van een huisgenoot bracht hem naar Penpal.com, waar hij verschillende Chinezen aanschreef. Een paar mailden terug, waaronder Min, die binnen enkele maanden naar Duitsland zou vertrekken voor studie. Het klikte. Ze mailden met elkaar, wat evolueerde naar chatten. Zo stond Woelders nog geen half jaar later op het vliegveld van Frankfurt te wachten tot zijn online vriendin zou landen. De eerste ontmoeting was wat chaotisch. “We moesten haasten om een trein te halen. Maar daarna hadden we de tijd om te kletsen.” Ongemakkelijk was het absoluut niet, zegt hij. “Na zes maanden chatten leer je elkaar goed kennen. Het was ontzettend leuk om haar in het echt te zien.” Van het een kwam het ander en binnen de kortste keren besloten ze dat Min beter in Nederland kon studeren. Zo konden ze elkaar vaker zien. En, ook belangrijk, in Nederland kon ze de studie in het Engels doen. “Na een gesprek met een professor kon Min International Business gaan studeren aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar visum omzetten was moeilijker, maar we kregen het voor elkaar.”

Baan in Shanghai Officieel woonde Min bij de ouders van Woelders in Winschoten, maar in de praktijk was ze vaak in het Zwolse studentenhuis. Wat krap, zo met zijn tweeën, zou je denken, maar het verliefde stel redde zich prima. Voor Min was Nederland wel enorm wennen. “Ze vond Keulen al een dorp in vergelijking met Shanghai. Zwolle en Winschoten waren gehuchten, nee, platteland.” Een verhuizing

reportage

Het gezin Woelders thuis in Shanghai.

naar Groningen volgde, net als hun bruiloft. Woelders was inmiddels klaar met zijn studie en zijn stagebedrijf wilde hem in dienst nemen, maar dat liep wat vertraging op. Eén cv verstuurde hij in de wachtperiode. De reactie kwam toen hij inmiddels in dienst was van het stagebedrijf. “Toch even langsgaan, zei Min tegen me, kijk wat ze te bieden hebben. Dat hweb ik gedaan en wat blijkt: gereedschappenfabrikant FERM zocht iemand die naar Shanghai wilde gaan. Toeval, want ze wisten niet dat mijn vrouw Chinese is.” Ondertussen had Min binnen anderhalf jaar haar diploma International Business op zak. Een studie waar vier jaar voor staat. Woelders: “Ze had zelfs anderhalf jaar aan studiepunten extra gedaan. Ze haalde in een half jaar haar staatsexamen Nederlands met drie tienen en een negen. Ik doe het haar niet na. Sterker nog: ik vraag haar hoe je bepaalde dingen in het Nederlands schrijft.” Zijn vrouw spreekt niet alleen Nederlands en Chinees, maar ook Duits en Engels. “Haar Japans en Spaans is wat verwaterd.” Min kreeg na de drie jaar in Nederland heimwee naar haar familie en haar thuisland. “In Shanghai, een enorm grote en levendige

“Mijn schoonouders kochten een huis en onze spaarrekening was leeg” stad met dertig miljoen inwoners, zijn veel zaken 24/7 open. Ze vond het onhandig dat winkels in Nederland zo vaak dicht waren. Ze was ook geen fan van het Nederlandse weer.” Toen FERM hem een baan in Shanghai aanbood, twijfelde Woelders geen seconde. “Min wilde graag terug, ik kon er een goede baan krijgen, dus waarom niet?” De professoren van de RUG vonden het jammer dat Min Nederland verliet. Ze kwamen zelfs tijdens een reis bij ons langs in Shanghai, probeerden haar over te halen om in Groningen te komen promoveren. Maar daar wilde ze niks van weten. “Ze had zich genoeg in International Business verdiept. Tijd voor nieuwe onderwerpen.”

15.000 wolkenkrabbers In Shanghai was het de beurt aan Woelders om te integreren. “Je blijft in China altijd een buitenlander, maar dat geeft niet. Ik ben makkelijk, praat met iedereen, dus heb

zo contact met mensen.” Maar het grootste struikelblok was de taal. “Ik heb geen talenknobbel, maar gelukkig ook geen schaamte. Vanaf het moment dat ik een klein beetje Chinees kon, ben ik het gewoon gaan proberen. De uitspraak is moeilijk. Wat in Shanghai een bepaalde betekenis heeft kan voor mensen op het platteland onverstaanbaar zijn. Maar nu, na 9 jaar, heb ik het een beetje onder de knie.” De drukte van de miljoenenstad was ook wennen. New York City mag dan de ‘City that never sleeps’ heten, maar NYC is klein vergeleken met Shanghai, zegt Woelders. “Shanghai is de grootste stad van de wereld, ruim twee keer zo groot als New York. Er staan hier meer dan 15.000 wolkenkrabbers en er komen elke dag meer bij.” Even slikken was het toen zijn schoonouders een huis kochten en gebruik maakten van het spaargeld van Woelders. “De gedeelde portemonnee is een typisch Chinees gebruik. Familie is belangrijk en die steun je

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 57

reportage ook met je geld. De hele familie kan daarom ook bij jouw rekening.” Daar tegenover staat, vertelt hij, dat de ouders van Min twintig jaar lang krom hebben gelegen om haar studie te bekostigen. “Ze hebben heel lang simpel geleefd, zodat Min en haar broertje een goede studie konden doen. Nu ze allebei klaar zijn, hebben mijn schoonouders een stuk fijner leven.” Zes jaar werkte Woelders voor FERM, maar besloot drie jaar geleden om voor zichzelf te beginnen. “Ons zoontje Ouya was onderweg en ik vond het handig om vaker thuis te zijn.” Geen Europees loon meer, geen Nederlandse sociale verzekeringen om op terug te vallen. Geen probleem, vindt Woelders. “Die verzekeringen zie ik meer als verplichtingen. Ik wil de keuze hebben om een verzekering te nemen. Zelf de voor- en de nadelen afwegen, geld opzij zetten voor het geval dat. Die keuze heb ik in Europa niet.” De keuzevrijheid vindt hij een belangrijk voordeel van in China wonen. Maar misschien nog belangrijker zijn de kansen die

Zo leeft men even buiten Shanghai.

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

“Schone lucht, dat missen we wel van Nederland” het land biedt. “We waren niet zo succesvol geweest als we in Nederland gewoond hadden. Ik vind hier zonder problemen iemand die een ontwerp bouwt voor een fijne prijs. In Nederland is dat veel moeilijker.” Wel een nadeel: er is niet veel tijd om te ontspannen. Om een goede buffer op te bouwen en je kansen te pakken moet je hard werken. Het Nederlands-Chinese echtpaar heeft de handen vol aan de drie bedrijven (Greentec, LedSEE en Makepcb) en een peuter. “Het relaxte leven, de rust, de natuur en de schone lucht missen we wel aan Nederland. We moeten nu 200 kilometer rijden voor een beetje natuur. Zo’n 400 kilometer om bij de Yellow Mountains te komen, een favoriete plek van ons.”

Luchtfiltersysteem tegen smog De overvloed aan smog in Shanghai was voor Woelders reden om een nieuw luchtfiltersysteem voor zijn appartement te ontwerpen. “Ik vond de bestaande mogelijkheden niet goed genoeg. Dit systeem levert meer zuurstof op. We willen het product in de markt zetten, zodat de dertig miljoen mensen in Shanghai ook schonere lucht kunnen inademen.” Uitrusten in het weekend is er niet bij. Daarom plannen ze bewust vrije tijd in, buiten Shanghai. Het appartement uit, vliegtuig in, naar Maleisië, Thailand, de Filippijnen. Betrekkelijk dichtbij, een paar uur vliegen, maar wel écht weg van de gehaastheid van Shanghai. Maar ze gaan ook ongeveer één keer per jaar naar Nederland. “Mijn ouders worden niet jonger, dus we gaan regelmatig terug. Leuk voor hen, voor Ouya en voor ons. En ja, dan kunnen wij ook weer even genieten van het relaxte leven. En de schone lucht natuurlijk.” n

Werken in Europa?

Regel het zelf! Wat moet u weten en regelen als u gaat werken in Europa? En

een land in de Europese Economische Ruimte (EER)’. Door ‘ja’ in

hoe kan UWV EURES u helpen? Een gedegen voorbereiding is

te vullen kunt u bemiddeld worden op Europese vacatures en

een belangrijke voorwaarde voor een succesvol vertrek naar

kunt u uitgenodigd worden voor EURES evenementen.

het buitenland. Werken in het buitenland is immers iets anders dan een vakantie.

EURES EURES (EURopean Employment Services), het Europese net-

Start uw voorbereiding op: werk.nl/eures

werk voor informatie, advies en arbeidsbemiddeling, opent

UWV EURES steunt u bij het zoeken naar werk in Europa met

voor u de Europese arbeidsmarkt zodat u zelf geschikte vacatu-

informatie en advies op werk.nl/eures. Ook leest u op werk.nl/

res kunt vinden en een stappenplan kunt maken.

eures hoe u per land zelf naar vacatures kunt zoeken.

Ook geeft EURES informatie over sollicitatiegebruiken en leefen arbeidsomstandigheden in andere Europese landen. Zo

Op werk.nl kunt u zich inschrijven als werkzoekende bij UWV.

worden werkzoekenden geholpen bij het maken van bewuste

Kies voor ‘ja’ in stap 2 bij de vraag: ‘Wilt u eventueel werken in

keuzes. In Nederland is UWV de partner van EURES.

Begin uw voorbereiding op werk.nl/eures

partners | werken In deze rubriek kijken twee mensen terug op hun gezamenlijke emigratie. Wat was hun grootste droom, hun grootste vrees, en is daar iets van uitgekomen? En hebben ze handige tips voor Nederlanders die naar hun streek willen verhuizen? Deze editie is een erg internationale: de Brit Andy Wolstenhome en de Belgische Ellen Meyns emigreerden naar Australië. Duur en priceless tegelijk…

Wat dreef jullie naar Australië? “Naar Australië emigreren was mijn grootste en zelfs enige droom, al sinds mijn kindertijd. Ik herinner me dat ik een paar maanden lang in het Australische Queensland verbleef met mijn moeder, ik was toen 11 jaar. Bij toeval bezochten we toen een vriendin van haar die in de jaren ’70 van Engeland naar Australië geëmigreerd was. Wat ik tijdens die trip allemaal tegenkwam veranderde mijn perspectief op de rest van mijn leven. Prachtige stranden, tropische regenwouden, kangoeroes, zon, zwemmen in zee in de winter: dit was genoeg om me ervan te overtuigen dat ik in Australië hoorde…” e l l e n “Onze grote droom was, en is nog steeds, om een mooi huis te hebben dicht bij het strand, een bootje met alle duikmateriaal erbij, zodat we kunnen duiken wanneer we willen. We zien onszelf niet oud worden in het grijze België, hebben alle twee behoefte aan veel zon, en houden ervan naar de winkel te lopen op onze flipflops, en ons zoontje een buitenmens en waterrat te zien worden.” andy

Waar zagen jullie het meest tegenop voor vertrek, en is die vrees terecht gebleken? “Ik was erg bevreesd voor de kostprijs van ons avontuur. Australische immigratie is erg streng, en elk document dat je nodig hebt kost een fortuin. Deze vrees was terecht, want zonder wat spaargeld is deze grote stap onmogelijk. Ook al omdat er een hiaat was in mijn inkomen van twee maanden. Verder was ik urgentiearts in België, en ik moest hier in Australië een erg strenge selectie doorlopen met veel, duur papierwerk. Verder had Andy nog geen werk, en gezien de financiële stress was dat spannend. Hij heeft na ongeveer een maand werk gekregen, en dat was een hele opluchting. Ook hadden we stress om kinderopvang te vinden. In de buurt waar wij wonen is de wachttijd gemiddeld twee jaar! We hebben uiteindelijk voor een nanny gekozen, omdat er geen andere opties waren... Tot slot denk je toch steeds aan het gemis van je familie en vrienden. Nu

ellen

Partners 60

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

we hier bijna twee maanden zijn, begint dat inderdaad wel te komen...” a n d y “Er waren genoeg dingen waar we tegenop zagen. We verhuisden van België met enkel ons spaargeld, wat persoonlijke bezittingen en veel hoop en optimisme. Maar we hadden nog geen huis in Australië, geen auto, geen kinderopvang en ik had geen werk. Op zichzelf was ik hoopvol over het krijgen van werk in mijn sector, de IT, maar hoe lang zou dat gaan duren? En hoe zou het dan met ons spaargeld gaan? Hoewel het strandleven in Sydney geweldig is, is het namelijk ook enorm prijzig. Verder wist ik dat verhuizen ons leven zou ontwrichten, en de grote vraag was hoe lang het zou duren voordat we stabiliteit zouden vinden. Tot slot maakte ik me zorgen dat ik mijn nieuwverworven passie voor Belgisch bier zou kwijtraken. Of mijn angsten zijn uitgekomen? Nee, in de buurtsuper verkopen ze Duvel en ik vond binnen twee maanden een baan!”

Wat zijn de grote voordelen van leven, wonen en werken in Australië? “Daar hoef ik geef tekening bij te maken he? Zon, zee, strand! Mensen zijn veel relaxter en vriendelijker. Hebben meer respect voor de natuur, en een gezondere levensstijl. Het inkomen ligt hoger, maar het leven is ook veel duurder. Als arts is het veel beter hier, je krijgt echt loon naar werk, en de uren zijn veel beter gereguleerd. In België deed ik nog één- à tweewekelijks een 18-urennachtshift! Als ik hier voor een examen ga studeren, ga ik parttime werken, en met 20 uur werk en 20 uur studeren hoop ik nog wat tijd over te houden voor mijn gezin...” a n d y “Australië is fantastisch: prachtige landschappen, veel natuur en avontuur. Het is een echte mengeling van mensen en culturen, met een unieke combinatie van Europese en Aziatische invloeden. Toen ik ooit op vakantie naar Australië ging, reisde ik meer dan 2000 kilometer in zes maanden langs de oostkust, van Sydney naar Cape Tribulation. Op die reis heb ik enkele van de mooiste en meest afgelegen stranden in de wereld bezocht. Ik heb geleerd te duiken en heb zelfs als duikinstructeur gewerkt, wat me op avontuur bracht in de meest verbluffende en onwerkelijke onderwatergebieden. Ons volgende avontuur is al in de planning, we willen door het rode centrum van Australië reizen. Al bij al is het grootste voordeel ellen

werken | partners

van wonen in Australië het alledaagse leven. Mensen genieten buiten van hun vrije tijd en grijpen elke kans aan om het prachtige klimaat en landschap ten volle te benutten, iets wat toch wat lastiger is in Europa.”

“Onze filosofie is dat je beter spijt kunt hebben van iets wat je wel gedaan hebt, dan van iets wat je niet gedaan hebt toen het kon…”

Missen jullie België eigenlijk? a n d y “Ik emigreerde van Engeland naar België, maar niet omdat ik verliefd was op dat land, maar op een vrouw. Om eerlijk te zijn was ik nogal sceptisch over het verhuizen naar en leven in zo’n klein land, omdat ik zelf uit een nogal druk gebied kom. Maar goed, ik ging er met een open mind heen, en wilde het een kans geven. Ik was positief verrast, moet ik zeggen. België heeft een fantastische muziekcultuur, en is een sociaal land, en dat ga ik zeker missen. Ik heb bij wijze van spreken meer optredens in Brussel gezien dan in mijn hele leven daarvoor. Ook heb ik in korte tijd veel goede vrienden gemaakt in België, ik heb er een plezierige en lieve familie en ik heb er veel speciale bieren gedronken. Ik mis het allemaal erg!” e l l e n “Ik mis de vrijheid om te weten 'hoe alles werkt', en dan bedoel ik praktische

dingen zoals belastingen en pensioensparen. Ik mis uiteraard mijn familie en vrienden; een wekelijkse knuffel en bijkletsen is zo belangrijk. Skype is geweldig, maar met het tijdsverschil is het erg moeilijk elkaar online te vinden, zij slapen wanneer wij wakker zijn! En ik mis de korte afstanden tussen plaatsen. Ik werkte ook wat minder dan nu, en mis dus de vrije tijd.”

Wat moet iemand per se weten die gaat emigreren naar Australië? “Australië, en dan vooral Sydney, is erg duur! De emigratie op zich, het papierwerk, de container, de vlucht, verzekeringen, et cetera, kosten een klein fortuin. Als je hier bent betaal je ook schandalig veel huur om enigszins dicht bij de stad of het strand te wonen, en ook kinderopvang is afzetterij.

ellen

Behalve wat spaarcenten moet je je ook goed informeren over de visumopties, die zijn talloos en hebben weer allerlei gevolgen voor gezondheidszorg, belastingen enzovoort. Maar wat je ervoor terugkrijgt is niet in geld uit te drukken. Het is nu net winter hier, en het is 22 graden, we gaan straks naar het strand. Wat de zon met je doet, is beter dan welke ontspanningscursus je ook kan bieden. En om ons kind Finley hier te zien opgroeien, is mijn droom die ik samen met mijn geliefde had, en die we nu waarmaken, als gezin. Onze filosofie is dat je beter spijt kunt hebben van iets wat je wel gedaan hebt, dan van iets wat je niet gedaan hebt toen het kon...” a n d y “Australië is ver van huis, ver van familie en van vrienden, maar het zal je belonen met zo veel avontuur als je nodig hebt. Go for it!” n

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 61

interview | werken

Natuurkundefenomeen Walter Lewin (77)

“Stoppen met lesgeven? Je vraagt een artiest toch ook niet om de kunst op te geven?” Natuurkundige Walter Lewin (77) verruilde in 1966 de TU Delft voor de Amerikaanse topuniversiteit MIT in Boston. Hij geldt als pionier op het gebied van de röntgenastronomie, maar is vooral bekend als online ster. Zijn onorthodoxe colleges zijn een wereldhit op onder andere YouTube. Bill Gates stuurde hem fanmail. Bijna vijftig jaar na zijn emigratie werd hij ook ineens een Bekende Nederlander. Hij was bijvoorbeeld drie keer te gast in De Wereld Draait Door. Lewin vindt het leuk om af en toe op bezoek te gaan in zijn geboorteland, maar remigreren? “Over my dead body.” tekst

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

heleen ronner

werken | interview

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 63

interview | werken

ls de lichtinval door het raampje van zijn douche precies goed is, ziet natuurkundige Walter Lewin twee regenbogen. En dan zijn het ook nog twee zogenaamde primaire bogen. Ze zijn allebei even helder en het rood zit aan de buitenkant. Een wonder, maar geen mysterie voor Lewin. Het centrum van een regenboog zit namelijk op de lijn die loopt van de zon, door je gezicht, naar je schaduw. Elk oog zit op zo’n lijn. Er zijn dus altijd twee bogen, maar als je er ver vanaf staat, versmelten ze. Als je ze van heel dichtbij ziet, bijvoorbeeld in de druppels van de douche, dan kun je ze apart waarnemen. De eerste keer dat Lewin dit ontdekte, kneep hij direct zijn linkeroog dicht. En inderdaad, één boog verdween. Sindsdien werkt hij ’s ochtends af en toe thuis. Dan houdt hij de zon in de gaten, om vervolgens exact op het juiste moment onder de douche te springen om de kleine regenbogen te zien en aan te raken. Een regenboog in de douche ontdekken, dat vergt een geconcentreerde aandacht die je je nauwelijks kunt voorstellen bij Lewin als je filmpjes bekijkt van hem in de collegezaal of bij De Wereld Draait Door. Daar neemt hij de uitzending over met zijn drukke gebaren en bevlogen uitleg bij de spannende experimenten die hij in de studio uitvoert. Matthijs van Nieuwkerk verandert naast hem in een dienstbare schooljongen, die zich bijvoorbeeld letterlijk onder stroom liet zetten door de professor.

Kogel Lewin is wereldberoemd geworden vanaf het moment dat zijn universiteit, het Massachusetts Institute of Technology (MIT), zijn colleges online zette. Miljoenen mensen over de hele wereld staken hierdoor iets op over klassieke mechanica, elektriciteitsleer en/of elektromagnetisme. Een deel van de filmpjes is goed te volgen voor een breed publiek, omdat Lewin zonder ingewikkelde formules uitleg geeft over natuurkundige principes.

Hij doet dat vaak met veel spektakel. Bekend is bijvoorbeeld de slingerproef. In de collegezaal hangt een loodzware kogel aan een touw. Lewin pakt de kogel en loopt ermee naar de muur. Vervolgens laat hij de kogel los. Terwijl het gevaarte door de lucht suist, en de studenten hun adem inhouden, blijft Lewin stokstijf staan. De kogel raast naar de andere kant van het podium, om vervolgens in volle vaart recht op de professor af te komen. Een fractie van een seconde voor Lewins kin geraakt zal worden, bereikt de kogel het uiterste punt en slingert terug. Er gaat een kreet door de zaal. De wet van behoud van energie is dan voorgoed in het hoofd van de aanwezigen gegraveerd. Naast dit soort onorthodoxe experimenten gebruikt Lewin in zijn colleges voorbeelden en vragen die tot de verbeelding spreken. Wat gebeurt er als er een ster uit elkaar spat? Waarom drukt de kunstrijdster haar armen tegen haar lijf als ze pirouettes draait? Waarom hoor je geluid als je door een saxofoon blaast? Als hij die laatste vraag behandelt, vraagt hij studenten om hun instrumenten mee naar de collegezaal te nemen. Hij is bovendien naar eigen zeggen op dezelfde manier “quasibezeten” van moderne kunst als van natuurkunde. Regelmatig verbindt hij zijn twee liefdes in zijn lessen. Natuurkunde verandert zo van een stoffig vak in spannende materie. Juist ook de colleges waarin hij regenbogen helemaal ontleedt zijn mateloos populair. U ontrafelt het mysterie van regenbogen met behulp van natuurkunde. Waarom worden ze daar mooier van? “Maar dat is toch volstrekt duidelijk? Als jij naar het museum gaat en je kijkt naar een Mondriaan en je weet niets over de evolutie van kunst, dan kijk je toch gewoon naar een plaatje? Dan vind je het misschien mooi, met dat rood, want je sofa thuis is ook rood, maar je hebt geen idee waar je naar kijkt. Zo is het met natuurkunde ook. Als jij kijkt naar een regenboog, dan zeg je: ‘Ja, dat is mooi.’ Je kunt er lang naar kijken, maar je draait je om en dan… ben je klaar. Was het rood nu aan de

“Als ik in Delft was gebleven, was ik natuurlijk nooit zo beroemd geworden als ik nu ben” 64

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

Matthijs van Nieuwkerk laat zich in De Wereld Draait Door gewillig ‘onder stroom’ zetten door Walter Lewin (bron: youtube)

werken | interview

Walter Lewin’s Lake House.

buitenkant of aan de binnenkant? Dat weet je niet meer. Zag je soms twee bogen? Of één? Was het je opgevallen dat de lucht binnen in de boog veel helderder is dan de lucht daarbuiten? Welnee. Met andere woorden: je hebt wel gekeken, maar je hebt niets gezien. Kunst kíjken kan iedereen, kunst zíen kan alleen maar als je educated bent. Dat is exact hetzelfde met natuurkunde. Dat noem ik de verborgen schoonheid van kennis.” Lewins boek Gek op Natuurkunde is een ode aan die verborgen schoonheid, waarbij hij veel van zichzelf laat zien. Hij schrijft ook openhartig over zijn Nederlandse jeugd en het stempel dat daarop gedrukt werd door de verschrikkelijke oorlogsjaren. Zijn grootouders en veel andere familieleden van vaderskant zijn vermoord in concentratiekampen. Hij schrijft dat de emoties na 65 jaar nog zeer intens zijn en hij er dus niet gemakkelijk over praat: “Wanneer ik er met mijn zus Bea over spreek, moeten we bijna altijd huilen.” Is er een verband tussen die gitzwarte tijd en zijn emigratie naar de Verenigde Staten in 1966? “Dat heeft er helemaal niets mee te maken”, zegt Lewin resoluut. “Die gedachte heb ik zelfs geen seconde gehad.” Hij legt uit dat

zijn stap naar Amerika een wetenschappelijke kans uit duizenden was. Begin jaren zestig werd hij als talentvolle promovendus van de TU Delft ontdekt door het befaamde Massachusetts Institute of Technology. In januari 1966 ging hij er werken en een halfjaar later was hij al hoogleraar. Hij geldt als pionier op het terrein van de röntgenastronomie. Had uw carrière in Nederland ook zo’n vlucht kunnen nemen? “Ik heb veel aan Nederland te danken. Mijn grootvader van moeders kant kon niet lezen en schrijven en ik ben hoogleraar aan MIT. Dat was niet mogelijk geweest zonder het Nederlandse onderwijssysteem. Maar als ik in Delft was gebleven, was ik natuurlijk nooit zo beroemd geworden als ik nu ben. En ik had het ook niet overleefd. Mijn karakter accepteert geen autoriteit. In Delft zou een aantal capaciteiten afgeschoren zijn. Dan was ik misschien gewoon een middelmatige onderzoeker geworden. Ik heb een aantal keren in mijn leven het geluk gehad dat ik de right person, at the right time, at the right place was. En dat ik de juiste mensen ontmoette. Op MIT zagen ze bijvoorbeeld dat mijn manier van lesgeven uitzonderlijk

Het spectaculaire zien “Voor mij is de natuurkunde een manier van kijken – naar het spectaculaire en het alledaagse, naar het reusachtige en het nietige – en dit alles te beschouwen als één prachtig, spannend onderling verweven geheel.” Uit: Gek op Natuurkunde – Walter Lewin en Warren Goldstein (Uitgeverij Thomas Rap, midprice-editie € 12,50)

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 65

interview | werken was. Al in 1992 besloten ze daarom mijn colleges te videotapen. Een paar jaar later werd streaming video op internet mogelijk. Toen lag mijn collegereeks dus al klaar.” Inmiddels bent u bekender als docent en pionier op het gebied van e-learning dan als onderzoeker. “Wat ik nalaat, dat zijn mijn colleges en de impact daarvan. Ik kon hoogleraar worden

Bijles in de jaren vijftig Lewins talent voor lesgeven bleek al op de middelbare school, waar hij bijles gaf aan een aantal meisjes uit zijn klas. Bijvoorbeeld aan Emmy McArver, meisjesnaam Daale: “Zijn ouders gaven les vanuit huis en overal hingen schoolborden. Walter legde ons alles keurig uit met witte krijtjes op het bord. Hoe moeilijk een onderwerp ook leek, hij was zo begaafd dat hij alles duidelijk kon maken voor de rest van ons, die niet zo pienter was.” McArver vertrok al jong naar Washington, waar ze werkte bij de Nederlandse ambassade: “Walter en ik hebben elkaar in Amerika na een aantal jaren weer ontmoet. Hij was toen al een eind op weg naar greatness. Na mijn ervaring met hem op de middelbare school verrast het me niet dat hij nu op zo’n hoog niveau lesgeeft.” Net als Lewin wil McArver ook nooit meer terug naar haar geboorteland: “Ik ga dolgraag naar Nederland, waar mijn tweelingzus nog woont en ik met mijn kinderen en kleinkinderen de nodige fietsvakanties heb gehad. Maar ik heb de Amerikaanse nationaliteit en beschouw dit prachtige land als het mijne.”

vanwege de kwaliteit van mijn onderzoek, maar dát is mijn legacy. Er zijn taxichauffeurs die via internet mijn colleges hebben gevolgd en die teruggegaan zijn naar school en nu op de universiteit zitten. Er zijn niet tien of twintig, maar echt honderdduizenden mensen wiens leven ik blijvend heb veranderd. In ontelbare fanmails staat: ‘You’ve changed my life.’” En wat adviseert u briljante jonge Nederlanders die geïnspireerd zijn door uw colleges? Hup, emigreren naar de VS? “Als je de kans krijgt, zou ik zeker naar een topuniversiteit gaan, waar ook ter wereld. Het gemiddelde niveau in Nederland ligt veel lager dan hier op MIT. Dat is niet alleen kritiek, want jullie systeem is wel solide. Jullie hebben genoeg briljante onderzoekers en hoogleraren. Alleen zitten ze naar mijn idee te veel verspreid over al die universiteiten. Anderzijds hebben wij hier in Amerika natuurlijk niet alleen topuniversiteiten, die ver uitsteken boven de rest, maar ook universiteiten die ik brandhout noem.” U bent al een paar decennia weg uit Nederland. Heeft u eigenlijk nooit heimwee gehad? “Geen seconde. Ik vind het wel altijd fijn om even een week in Nederland te zijn en vrienden te bezoeken. En het is leuk om er lezingen te geven, op televisie te komen en musea te bezoeken. Maar er weer wonen? Over my dead body. De mentaliteit is zo anders. En ik heb hier nu ook een fantastische estate in Connecticut, met een meertje van twee hectare. De wanden zijn bijna helemaal van glas en waar ik ook kijk, ik zie geen buren, maar kolibries, herten, ganzen, kalkoenen en marmotten. We zitten bovendien op ongeveer 150 kilometer van New York, dus is het ook een stepping stone om daar kunst te kijken. Alle, maar dan ook echt alle vrije tijd gaat op aan kunst kijken.” U was een blauwe maandag met pensioen, maar binnen twee jaar vroeg MIT u terug en nu werkt u weer fulltime. Wat is er mis met niets doen? “Niets doen is een vacuüm. Ik heb nog steeds de energie van een twintigjarige en werk tien uur per dag. Ik geef al 53 jaar les, dit zit in mijn bloed en ik zal het ook echt altijd blijven doen. Je vraagt een artiest toch ook niet om de kunst op te geven? Weet je wat ik nu

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

bijvoorbeeld ook aan het doen ben? Ik specialiseer me in het geven van colleges via Skype. Ik geef zo regelmatig les aan middelbare scholen. Dan leg ik een groep van ongeveer twintig kinderen wat dingen uit, we doen een paar experimenten en daarna mogen ze een halfuur vragen stellen. Dat is fantastisch. Laatst had ik zelfs een school in Meppel. En ik zal ook altijd de ontwikkelingen in de natuurkunde blijven volgen. Zoals de vondst van het Higgs-deeltje in 2012. Het is toch veel leuker om dat te blijven waarnemen dan om niets te doen?” Maar is er dan op zijn minst iets wat u niet hoeft te doorgronden om ervan te kunnen genieten? Bijvoorbeeld die natuur rondom uw huis: zíet u die ook, of kíjkt u daar gewoon naar? Lachend: “Kunst kan ik zien. Regenbogen kan ik zien. Maar you can only go so far, en bij die natuur ga ik dus niet zo ver. Hoewel ik trouwens wel van alle vogels precies weet in welke maanden ze er zijn en wanneer ze een nest maken of eieren leggen. En ik weet bijvoorbeeld ook welke paddenstoelen hier groeien en welke ik wel of niet kan eten. Maar: ik ga de zaadjes niet onder een microscoop bekijken.”

“Ik heb nog steeds de energie van een twintigjarige en werk tien uur per dag” Lewin hoort het vrijwel elke dag: “Had ik uw colleges maar op de middelbare school gezien.” Zo ook aan het eind van dit Skypeinterview. Lewin windt zich zichtbaar op als hij hoort dat ik ruim twintig jaar geleden strandde op natuurkunde. “Dat is een grof schandaal”, zegt hij en hij komt wat dichter naar de webcam om te bevestigen dat mijn leven misschien inderdaad wel heel anders was gelopen als ik hem eerder ontmoet had: “Je leraar natuurkunde was een misdadiger. There is no question in my mind dat ik iedereen, IEDEREEN, inclusief jou, natuurkunde had kunnen bijbrengen. En dat niet alleen: you would have loved it.” n

werken | interview

â&#x20AC;&#x153;Er zijn taxichauffeurs die via internet mijn colleges hebben gevolgd en nu op de universiteit zittenâ&#x20AC;?

Walter Lewin Walter Lewin werd geboren in Den Haag in 1936. Hij studeerde natuurkunde en sterrenkunde aan de TU Delft. Hij promoveerde in de kernfysica. Sinds 1966 woont en werkt hij in de Verenigde Staten als hoogleraar natuurkunde aan het Massachusetts Institute of Technology. Sinds 1985 experimenteert hij met alternatieve lesvormen via video en internet. In 2009 ging Lewin even met pensioen, maar sinds 2011 werkt hij weer fulltime voor MIT. Hij ontwikkelt elearningmodules over natuurkunde. Aan zijn laatste online cursus deden 40.000 mensen mee. Lewin is getrouwd en heeft vier volwassen kinderen.

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 67

thema

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

thema

Schrijver en wijnboer Ilja Gort

“In Frankrijk ben ik Frans, in Nederland half-Frans” Ilja Gort (62) is een Nederlandse schrijver en wijnboer die afwisselend in Nederland en Frankrijk woont. In 1994 kocht hij in Frankrijk Château de la Garde, met vijftien hectare wijngaarden. Sinds 2010 draagt het de naam Château la Tulipe de la Garde en bedraagt de omtrek twintig hectare. Gort brengt zijn wijnen op de markt onder de naam ‘La Tulipe’. “Die tulp is mijn liefdesbaby, daar ben ik elke dag in enigerlei vorm druk mee.”

tekst jorine de bruin | fotografie caroline d'hollosy/ilja gort

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 69

thema

et veel plezier woont Ilja Gort al jaren in Frankrijk. Als geen ander weet hij dat er altijd een cultuurkloof zal gapen tussen Fransen en Nederlanders. “Een cultuurkloof groter dan de Grand Canyon. Fransen zijn aliens en zo zien zij ons ook. Ze kunnen zich gedragen alsof ze de Zonnekoning zelf zijn, maar dat bedoelen ze absoluut niet zo. Die ogenschijnlijke arrogantie komt vaak voort uit faalangst. Fransen willen niets liever dan je van dienst zijn. Maar omdat ze geen woord over de grens spreken, weten ze vaak niet hoe. Leer daarom zo snel en zo goed mogelijk hun taal, maak een grapje en je hebt ze binnen één seconde ontdooid. Vrienden voor het leven. Het is namelijk vooral een heel trouw volk. Ze hechten waarde aan hun eigen taal, drinken pastis (een aperitief op basis van steranijs en kruidenextracten), betalen nog met cheques en eten vieze dingen als slakken, koeienpens of schapenhersenen.” Desalniettemin heeft Gort dit bijzondere volk in zijn hart gesloten. “Eigenlijk willen Fransen maar één ding: met de hele familie aan een lange tafel de hele middag eten en drinken, gezellig kletsen en als toetje een zwak wipje in de hooiberg.”

Mijd Nederlanders Gort benadrukt dat het helemaal van jezelf afhangt of je vlot door de Franse bevolking wordt opgenomen of niet, mocht je naar Frankrijk emigreren. Hier heeft hij drie simpele regels voor: “Leer de taal, ga niet om met mede-Nederlanders, maar zoek Franse vrienden en laat klussen altijd opknappen door Fransen – en nooit door Nederlanders. Zo steun je de lokale economie en toon je dat je begaan bent met hen. Volg deze drie tips en je bent binnen no time de held van het dorp.”

“In Frankrijk geniet ik meer en kom ik overal een uur te laat” 70

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

De ervaringen met Fransen zijn voor de wijnboer buitengewoon positief. Aardig, voorkomend, beleefd en behulpzaam. “Franse ambtenaren hebben een eigen gebruiksaanwijzing, maar is dat niet overal zo? Maak tegen de Gendarme een beschaafd grapje, informeer naar zijn mening en hij werpt zich op zijn knieën om je te helpen een band te verwisselen.” Het is niet voor niets dat Gort zich niet meer 100 procent Nederlander voelt. “In Frankrijk ben ik Frans, in Nederland halfFrans. In Frankrijk doe ik minder, geniet ik meer, neem ik de tijd om een praatje te maken en kom ik overal een uur te laat.”

Nationaal erfgoed Tot Gorts grote plezier wordt er in Frankrijk veel meer wijn gedronken dan in Nederland. “Toch neemt de wijnconsumptie wel iets af. Ook Fransen zijn gevoelig voor de toenemende informatiestroom over gezondheid en overgewicht.” Naast wijn staat Frankrijk ook bekend om haar stokbrood. “Stokbrood eten is een Frans nationaal erfgoed”, aldus Gort, die zelf zijn volkorenbrood mist. “Daarom smokkelen wij soms een hele koelbox vol bruin brood mee uit Nederland.” Dat Gort een drukbezet man is, blijkt alleen

“Fransen willen niets liever dan je van dienst zijn, maar weten vaak niet hoe” al uit het feit dat wijn maken en proeven het hele jaar doorgaat. Maar daarnaast wordt hij geleefd door zijn agenda. “Ik doe nogal veel verschillende dingen. Deze lente en zomer hebben we weer nieuwe afleveringen opgenomen voor de televisieserie Wijn aan Gort, voor Omroep MAX. Daarnaast publiceren we een maandelijkse nieuwsbrief, Slurp. Dan is er het châteaumanagement en de controle van de wijngaarden.” Momenteel werkt Gort ook nog aan een nieuwe roman en geeft hij regelmatig optredens in boekhandels ter promotie van zijn boeken. “En vergeet de wijnproeverijen en lezingen ook niet.” Maar klagen over zijn drukke bestaan doet Gort absoluut niet. “Al die dingen lopen lekker door elkaar en dat bevalt me wel. Het voorkomt sleur.” n

thema

Minimaal twee keer per week seks.

Elke dag een halfuur sporten.

Blijf gezond in het

buitenland

Elke avond twee (voor de vrouw) of drie (voor de man) glazen wijn drinken.

Veel praten met je geliefde. DiscussiĂŤren en argumenteren; bespreek het nieuws.

Speciaal voor de 50-pluslezers van VertrekNL heeft Ilja Gort een TOP 10 samengesteld van tips om gezond en fit te blijven in het buitenland:

Geen vlees eten. Wel veel groenten en fruit. Ook niet roken, wel veel water drinken.

Zo min mogelijk televisie kijken.

Boeken, kranten en tijdschriften lezen.

De auto laten staan en zo veel mogelijk te voet of per fiets doen.

Veel lachen en positief denken.

10 Regelmatig etentjes organiseren met Franse vrienden. Zorg voor voldoende goede wijn en maak heerlijk eten.

Ilja Gort schreef een groot aantal boeken, waaronder Leven als Gort in Frankrijk, De nieuwe wijnsurvivalgids, Overleven als Gort in Frankrijk, Slurp!, Ik slurp dus ik ben en ChĂ˘teau Slurp. In 2008 publiceerde hij zijn eerste roman, Het Merlot Mysterie, dit jaar gevolgd door De Vrouwenslagerij. Meer informatie: www.slurp.nu.

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 71

puzzel en win

Legpuzzel 1

2 sr

fit vut oma opa aow

grijs rust reis zorg heup kale

5 oppas sarah

actief vitaal bridge museum geniet rimpel

7 abraham korting 11

Oplossing:

ul de legpuzzel in met alle gegeven woorden met betrekking tot het thema 50+. Plaats vervolgens de letters in de genummerde, gekleurde vakjes in de juiste volgorde in het oplossingenbalkje. Stuur vóór 1 november 2013 deze oplossing met vermelding van uw naam en adres naar redactie@vertreknl.nl o.v.v. Puzzel VertrekNL 50+, en maak kans op het boek Pensionado’s van Van Sambeek (€ 19,95, ISBN 978 90 446 2394 9). Deze prijs wordt u ter beschikking gesteld door uitgeverij Prometheus. De winnaars worden bekendgemaakt in VertrekNL 15 (half januari 2014).

De oplossing van de legpuzzel uit VertrekNL 11 is: Globe. De winnaars van de puzzel zijn: Marjolijn Maas, Uden Anja Jansen-Huysmans, Rosmalen Ingrid Kaper, Zaandam Zij krijgen het taalkwartetspel thuisgestuurd. Gefeliciteerd! n

leesbril ervaring geranium computer

9 parttimer menopauze kleinkind 10 babyboomer koopkracht doorwerken tweede huis 11 vrijwilliger zelfstandig

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 73

toen&nu | leven

Toen...

Nu...

In deze rubriek staan mensen centraal die het roer in hun leven hebben omgegooid. Die rigoureus hun oude werkzaamheden of woonplaatsen hebben verruild voor nieuwe. In deze dertiende editie aandacht voor Diana Vilé. Niet voor het eerst in deze rubriek was het de liefde die in dit geval Diana naar het buitenland bracht. Ondanks dat het niet eenvoudig werken is in Spanje, heeft ze geen moment spijt van haar keuze. tekst paul poley

Eerst over het ‘toen’: wat deed je in Nederland voorafgaand aan je emigratie? Vilé: “Na mijn studie Communicatiewetenschap/Ontwikkelingsstudies in Nijmegen werkte ik tweeënhalf jaar lang als freelance journalist. Ik combineerde twee parttime banen, bij RTV Nijmegen1 (www. nijmegen1.nu) en bij LUX (www.lux-nijmegen.nl). Bij RTV Nijmegen1 werkte ik als allround tv-journalist voor het dagelijkse nieuwsprogramma Nijmegen1. Ik deed bureauredactie, interviews, camerawerk en montage. Hoogtepunt was het verslaan van de jaarlijkse Nijmeegse 4-daagse. Bij LUX1 werkte ik als commercieel medewerkster (voornamelijk kassawerkzaamheden) voor het cultureel centrum en viel daarnaast regelmatig in als freelance journalist voor de afdeling Debat, waar ik sociale debatten versloeg over actuele maatschappelijke thema´s.”

En nu werk je in Spanje. Wat doe je daar precies? “Momenteel werk ik fulltime als technisch support consultant bij een Pan-Europees hostingbedrijf. Het hoofdkantoor daarvan zit in Oslo

“Nederland, mijn toenmalige vriend, het hokjesdenken, ik was het ontgroeid” 74

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

leven | toen&nu

TOEN

Freelance journalist in Nijmegen

(Noorwegen). Zelf werk ik bij de Spaanse afdeling in Sitges (Barcelona) voor de Engelse markt. Mijn directe collega’s zitten deels in Spanje, deels in Oslo. Ik help cliënten met vragen over domein, e-mail, database en hosting en houd me daarnaast bezig met het vormgeven van het Sociale Media-beleid. Het bevalt uitstekend. Hier kan ik zowel mijn creatieve, technische, taalvaardige als commerciële vaardigheden kwijt. Voor een leergierig persoon als ik is de dynamische internetwereld een verademing. Ik leer hier elke dag bij. Mijn eigen bedrijf als freelance journalist staat even op een wat lager pitje, al heb ik nog wat lopende opdrachten, waar ik tussen de bedrijven door aan werk. Ik werk gemiddeld dus zo’n 50 uur per week.”

Waarom heb je de overstap naar het buitenland gemaakt, en vooral: waarom Spanje? “Voor mijn studie heb ik een halfjaar in Jakarta gewoond. Daar deed ik mijn onderzoeksstage bij de twee grootste nationale televisiestations van Indonesië: Indosiar en SCTV. Met werkdagen van gemiddeld 14 uur, leerde ik de ins en outs van het televisienieuws maken. Met en zonder zelfcensuur. In het weekend sportte ik met mijn Indonesische vrienden. Als vrouw alleen in het grootste moslimland ter wereld wonen en werken – het was een grote uitdaging, bij vlagen moeilijk, soms eenzaam en toch smaakte het naar meer. Ik was er zo los van alles, dat ik mezelf opnieuw heb moeten uitvinden. Toen ik in Nederland terugkwam, had ik last van een cultuurshock. Alles wat voorheen zo vanzelfsprekend leek, was ineens wereldvreemd voor me. Nederland, mijn toenmalige vriend, het hokjesdenken. Ik was het ontgroeid. Toen het uit ging met mijn vriend, heb ik me eerst op mijn scriptie gestort en daarna mijn studie nog wat opgerekt met een ‘Erasmus’ naar Barcelona. Daar studeerde ik ‘voor de lol’ journalistiek, camerawerk, fotografie en Spaans. Ik ging wonen in een studentenhuis met drie Spaanse mannen, terwijl ik wist dat ik daar een zwak voor had. Ik was totaal niet op zoek naar een nieuwe vriend. Kwam eigenlijk voornamelijk om uit te rusten en van mijn leven te genieten voordat het werkende leven ging beginnen. En toen werd ik verliefd op mijn huisbaas, die ook in het studentenhuis woonde… We waren vooral goede vrienden en ik dacht dat het niet meer dan een flirt was. Maar inmiddels zijn we alweer 7 jaar samen, waarvan een jaar getrouwd. Voor de liefde ben ik dus naar Spanje vertrokken. Na tweeënhalf jaar op en neer vliegen naar Barcelona, vroeg Lluís me om samen te wo-

nen. Hij had al een huis, een vaste baan. Ik had twee parttime banen, behoefte aan zon en sprak al Spaans. De keuze voor Barcelona was dus zo gemaakt.”

Hoe bevalt het wonen, werken en leven je in Spanje? “De culturele diversiteit, de vele zonuren en de optimistische levenshouding van de meeste inwoners zijn absolute voordelen van Spanje. Metropool Barcelona is daarbij tolerant, open, modern en zowel gericht op Europa als op de rest van de wereld. Dat maakt het voor mij ‘de wereld in het klein’. Een flesje water halen bij een Pakistaan, uit eten bij de Japanner, met een Nederlandse vriendin een drankje drinken in een Australisch café: het is hier doodnormaal. Door mijn Catalaanse man leer ik zijn cultuur van binnenuit kennen en ik spreek inmiddels vier talen vloeiend. Spanje zet me bovendien aan om vooral van het leven te genieten. Ik voel me een gezegend mens.

“In Spanje moet je het helemaal zelf doen, een sociaal vangnet is er niet” Werk vinden in Spanje is wel een grote uitdaging. Met ruim 6 miljoen werklozen en een regering die vooral op eigen belang uit is en corruptieschandalen niet lijkt te deren, is het ook voor hoogopgeleiden met ruime werkervaring hier niet gemakkelijk om een baan te vinden. Heb je in Nederland met één Master kans op een goedbetaalde baan, hier in Spanje ontvang je met twee Masters en een postdoctoraal amper 1000 euro per maand. En als buitenlander eindig je toch vaak in een callcenter of begin je je eigen bedrijf. Je werkt hier dubbel zo veel uren, voor de helft van het geld. Dat moet je wel willen… Veel emigranten in spe denken dat ze het wel even in Spanje gaan maken en komen er vervolgens achter dat Spanje helemaal geen gemakkelijk land is. Hier moet je het helemaal zelf doen. Een sociaal vangnet is er niet. Maar met het nodige doorzettingsvermogen en een positieve levenshouding is er meer mogelijk dan je denkt. Ik ben erg blij met mijn keuze!” n

Technisch support consultant in Sitges SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 75

Emigratieboek.nl C

20 13

NAAR

ZWEDEN

Naast een uitgebreide lijst met adressen en websites is er ook een hoofdstuk gewijd aan de emotionele kant van emigreren. Hierin wordt beschreven welke fasen veel potentiële emigranten doormaken. Afwisseling van enthousiasme en twijfel en hoe daar mee om te gaan.

ZWEDEN

Om het u gemakkelijk te maken vindt u in dit boek op diverse plaatsen QR-codes. Wanneer u met uw smartphone met QR applicatie een foto van de code neemt, wordt u direct naar de desbetreffende video of webpagina geleid. en et w ar t na www.emigreren-naar-caribisch-nederland.info oe n m re u re n! at ig e w m ed e w es Z ll er A ov

en et w ar t na oe n ! m e u rer en at ig eg w m rw e o s e ll er No A ov

Al met al een onmisbaar hulpmiddel voor iedereen die zich wil oriënteren op emigatie naar Zweden.

Al met al een onmisbaar hulpmiddel voor iedereen die zich wil oriënteren op emigatie naar Noorwegen.

978-94-61850-37-9

VANDORP EDUCATIEF

978-94-61850-31-7

VANDORP EDUCATIEF

CaribisCh NederlaNd ISBN 978-94-61850-16-4

9 789461 850164 >

Dit boek is een cross-mediale uitgave. De Ditinhoud boek is een cross-mediale wordt actueel gehouden door middel vanuitgave. diverseDe inhoud wordt actueel internet mediabronnen, te weten: een website, een door middel van diverse gehouden Facebookpagina, een YouTube playlist, een iPhonemediabronnen, te weten: internet App en Twitter. een website, een Facebookpagina, een YouTube playlist, een iPhone Om het u gemakkelijk te maken vindt u in App dit boek en Twitter. op diverse plaatsen QR-codes. Wanneer u met uw smartphone met QR applicatie een foto vanOm de code het u gemakkelijk te maken neemt, wordt u direct naar de desbetreffende vindtvideo u in dit boek op diverse of webpagina geleid. plaatsen QR-codes. Wanneer u met uw smartphone met QR app een foto van de code neemt, wordt www.emigreren-naar-suriname.info u naar de video of webpagina geleid.

VanDOrP eDUCaTieF VANDORP EDUCATIEF

Auteur Esther Zoetmulder weet als geen ander hoe het is om de stap te zetten en daadwerkelijk te emigreren naar Suriname. Zij woont nu al tien jaar met haar gezin in Paramaribo.

E M I G R E R E N

n a a r

SURINAME

Veel praktische informatie, een uitgebreide lijst met adressen en websites en een hoofdstuk gewijd aan de emotionele kant van emigreren maken dit boek compleet.

Praktische informatie over een verblijfsvergunning krijgen, de remigratieregeling, werk vinden, Auteureen Sylvia de Boer weet als woning kopen en een school kiezen geen voor ander uw hoe het is om de kinderen. Over het afhandelen van zakenstap mettede zetten en daadwerkelijk te belastingdienst, opgebouwd pensioen veilig stellen naar Caribisch Nederemigreren en u op de juiste manier verzekeren. land. Zij woont nu al 12 jaar met haar gezin op Bonaire. Naast alle praktische informatie en een uitgebreide lijst met adressen en websites, is er aandacht voor de emotionele kant van emigreren. Ook komt remigratie uitgebreid aan bod. Gericht op Surinaamse Nederlanders, meestal geboren in Suriname en al lange tijd in Nederland, die overwegen terug te keren naar Suriname.

e m i g r e r e n Dit boek is een cross-mediale uitgave. De inhoud wordt actueel gehouden door middel van diverse internet mediabronnen, te weten: een website, een Facebookpagina, een YouTube playlist, een iPhone App en Twitter.

CaribisCh NederlaNd

NOORWEGEN

Dit boek geeft u inzicht in alles wat er komt kijken bij een emigratie naar Zweden. Zaken als huisvesting, werk, onderwijs, gezondheidszorg, sociale voorzieningen, belastingen, verzekeringen, geldzaken etc. komen aan de orde. Maar ook achtergrondinformatie over de geschiedenis, politiek, cultuur, het klimaat, religie etc. krijgen de aandacht.

Praktische informatie over een verblijfsvergunning krijgen, werk vinden, een woning kopen en een school kiezen voor uw kinderen. Over het afhandelen van zaken met de belastingdienst, opgebouwd pensioen veilig stellen en u op de juiste manier verzekeren.

IA D E M VE S S GA O R UIT

ED ITI E

Sylvia de Boer e.a.

EMIGREREN NAAR

NOORWEGEN

Emigreren is populair. Veel mensen lopen met de gedachte rond om hun dromen elders waar te maken. Een emigratie organiseer je echter niet even snel op een zondagmiddag. Er zijn duizend en een dingen waar u aan moet denken. Dit boek geeft u een duidelijk inzicht in alles wat er om de hoek komt kijken bij een emigratie naar Suriname.

Esther Zoetmulder

NAAR

Emigreren naar Zweden staat volop in de belangstelling. Niet vreemd, want Zweden heeft de emigrant veel te bieden. Rust, ruimte, prachtige natuur en volop mogelijkheden om dromen waar te maken.

ia D e m Ve S S ga O r UiT

20 13

Sylvia de Boer e.a.

EmigrErEn naar

ED ITI E

Emigreren is populair. Veel mensen lopen met de gedachte rond om hun dromen elders waar te maken. Een emigratie organiseer je echter niet even snel op een zondagmiddag. Er zijn duizend en een dingen waar u aan moet denken. Bovendien is er de laatste tijd veel veranderd op de (voormalige) Nederlandse Antillen. Dit boek geeft u een duidelijk inzicht in alles wat er om de hoek komt kijken bij een emigratie naar Caribisch Nederland.

Sylvia de Boer e.a.

EMIGREREN

Bart Kila e.a.

EMIGREREN

NAAR

Dit boek geeft u inzicht in alles wat er komt kijken bij een emigratie naar Noorwegen. Zaken als huisvesting, werk, onderwijs, gezondheidszorg, sociale voorzieningen, belastingen, verzekeringen, geldzaken etc. komen aan de orde. Maar ook achtergrondinformatie over de geschiedenis, politiek, cultuur, het klimaat, religie etc. krijgen de aandacht.

EMIGREREN

Emigreren naar Noorwegen staat volop in de belangstelling. Niet vreemd, want Noorwegen heeft de emigrant veel te bieden. Rust, ruimte, prachtige natuur en volop mogelijkheden om dromen waar te maken.

Hans den Dikken e.a.

N A A R

SURINAME

Dit boek is een cross-mediale uitgave. De inhoud wordt actueel gehouden door middel van diverse internet mediabronnen, te weten: een website, een Facebookpagina, een YouTube playlist, een iPhone App en Twitter. Om het u gemakkelijk te maken vindt u in dit boek op diverse plaatsen QR-codes. Wanneer u met uw smartphone met QR app een foto van de code neemt, wordt u naar de video of webpagina geleid.

VANDORP EDUCATIEF VANDORP EDUCATIEF

colofon

lezersservice

Jaargang 3, nummer 13 - september/november 2013

VertrekNL

Valge 3, 9965 PD, Leens (Groningen) T: 0595-577217 E: redactie@vertreknl.nl W: www.vertreknl.nl

EINDRedactie

Paul Poley en Rinke de Groot

MEDEWERKERS

Inge Abraham, Ger Apeldoorn, Jorine de Bruin, Arend van Dam (cartoons), Boris Dittrich, Kirsten Dorrestein, Mandy van Dijk, Oetse Eilander, Rimke de Groot, Aart Heering, Mirjam van der Kaaden, Andrea Kruis (illustratie), Dick Matena (strip), Paul Poley, Heleen Ronner en Peter Wiezoreck.

FOTOGRAFIE

Peter Beemsterboer en Leo Vogelzang

art director

Peter Beemsterboer/www.beemsfoto.nl

website

Jan Egbert Krikken en Aldert Taanman

Uitgevers

Mirjam van der Kaaden en Seb van der Kaaden

Drukker

Ten Brink/Euradius, Meppel Productiebegeleiding: Bert Spijkerman

Adverteren

Personalia vof T: 0595-577217, M 06-34099094 E: adverteren@vertreknl.nl W: www.vertreknl.nl/adverteren

Abonneren/losse verkoop

Personalia vof T: 0595-577217, M 06-34099094, F: 0595-572231 E: abonneren@vertreknl.nl W: www.vertreknl.nl/abonneren Abonnementen binnenland: € 39,– per jaar (6 nrs) De nummers worden u zonder extra verzendkosten opgestuurd. Alle abonnementen worden afgesloten voor minimaal een jaar (12 maanden) en worden automatisch verlengd met een jaar, tenzij anders vermeld in de actievoorwaarden. Prijswijzigingen voorbehouden. Abonnementen buitenland: tarieven op aanvraag Adreswijzigingen: Ten minste drie weken van tevoren naar Valge 3, 9965 PD Leens of via abonneren@ vertreknl.nl Losse nummers: € 6,50 Distributie losse verkoop: Betapress, Gilze Je gegevens worden door VertrekNL opgenomen in haar bestand. Deze gegevens worden gebruikt om uitvoering te geven aan de (abonnements)overeenkomst, voor analyses en om je op de hoogte te houden van interessante producten en diensten van ons en van zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Hierbij houden we rekening met jouw persoonlijke voorkeuren. Indien je geen prijs stelt op dergelijke aanbiedingen kun je dit schriftelijk melden aan VertrekNL , ter attentie van afdeling Abonnee Service, Valge 3, 9965 PD Leens of via abonneren@vertreknl.nl

VoordeelPAS

Abonneevoordeel Voor slechts 39 euro per jaar ontvangt u als abonnee van VertrekNL magazine: l 6 x per jaar VertrekNL magazine l VertrekNL Voordeelpas, waarmee u kortingen/voordeel krijgt op onder andere: – Verzekeringen – Cursussen (taal, etc.) – Advies (visa, etc.) – Verhuizingen l Gratis toegang online archief VertrekNL magazine t.w.v. € 19,50 l Gratis toegang EmigratieBeurs t.w.v. € 17,50

Profiteer van bovenstaande voordelen en abonneer u via www.vertreknl.nl/magazine

Heeft u nummers gemist?

VertrekNL magazine verschijnt zesmaal per jaar met in elke uitgave een speciale bijlage rondom een specifiek thema. Het volgende nummer verschijnt half november 2013. ©2013 VertrekNL / Personalia vof Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgeverij worden overgenomen ISSN 2211-2871

Deze kunt u nabestellen via www.vertreknl.nl/magazine SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 79

Emigratiewijzer OOM Verzekeringen Voor de branche buitenlandverzekeringen neemt OOM Verzekeringen een unieke positie in door zich te positioneren als dé verzekeraar voor langer verblijf in het buitenland. Nederlanders die voor langere tijd in het buitenland verblijven kunnen bij OOM Verzekeringen terecht om goede, integere en passende verzekeringen af te sluiten. Postbus 3036, 2280 GA, Rijswijk (ZH) T: 070 353 21 00 (ma-vrij 8.30 uur – 17.00 uur) info@oomverzekeringen.nl, www.oomverzekeringen.nl Rabobank Grensbanken De adviseurs van deze banken hebben specifieke kennis van zowel Belgische en Duitse als Nederlandse wetgeving op het gebied van fiscaliteit, sociale zekerheid en hypotheken. Zij kunnen u advies geven over alle keuzes die gemaakt moeten worden op financieel gebied. Wat betreft de hypotheek, maar ook voor pensioenen, verzekeringen, sparen en beleggen. Daarnaast hebben de Rabobank Grensbanken een uitgebreid lokaal netwerk van deskundigen opgebouwd. Denk hierbij aan makelaars, notarissen, fiscalisten, juristen en advocaten, maar ook verzekeringsmaatschappijen, architecten en bouwondernemingen. grensbanken@rn.rabobank.nl, T: 040 217 96 66 www.emigrerennaarbelgie.nl, www.emigrerennaarduitsland.nl

GEZONDHEIDSZORG Travel Clinic De Travel Clinic is er voor iedereen die voor korte of langere tijd naar de (sub)tropen gaat. Of u nu vakantieganger, wereldreiziger of zakenreiziger bent, voor iedereen geldt dezelfde vraag: hoe blijf ik tijdens mijn verblijf over de grens gezond? De Travel Clinic biedt u informatie en een persoonlijk reisadvies. Ook voor vaccinaties, keuringen, malariamiddelen en reisbenodigdheden kunt daar terecht. Haringvliet 72, 3011 TG Rotterdam T: 0900 503 40 90, F: 010 414 51 38 travelclinic@havenziekenhuis.nl

VERTREK NL SEPTEMBER 2013

illustratie: andrea kruis

FINANCIËLE ZAKEN

HEIMWEE Heimweewinkel De Heimweewinkel is de online winkel van waaruit je overal ter wereld heel gemakkelijk Nederlandse spullen kunt kopen: van drop tot Sinterklaasartikelen. Alles wat je nodig hebt op één plek. Direct online bestellen en binnen 4 weken thuisbezorgd. Eenvoudig en vertrouwd. De Heimweewinkel is een initiatief van De Telegraaf. Bestellen kan via www.heimweewinkel.nl PostVoorLater Vertrekdatum in zicht? Maak een hoogstpersoonlijke PostVoorLater en krijg de verslaggever een dag cadeau! Samen met een professional maak je een onvergetelijke korte film of audioreportage met alles wat jij belangrijk vindt of met de mensen die je lief zijn. Een topherinnering voor jezelf of als speciaal cadeau voor de achterblijvers. www.postvoorlater.nl

ONDERWIJS Edufax Edufax heeft haar dienstverlening afgestemd op de drie fasen van een expatriëring. Consultants bepalen samen met u een onderwijsstrategie en ondersteunen u in alle fasen van de uitzending. Taalcursussen zorgen voor een soepele overstap naar anderstalig onderwijs. Het volgen van NTC-online, voor leerlingen van 3 t/m 18, waarborgt aansluiting op Nederlandstalig onderwijs. Edufax is

ook te volgen op facebook of twitter. T: 040 204 74 70 info@edufax.nl www.edufax.nl Wereldschool Verzorgt het afstandsonderwijs voor Nederlandstalige kinderen van drie tot en met achttien jaar die in het buitenland verblijven. Zowel volledig onderwijs thuis is mogelijk als in combinatie met een lokale of internationale school. U kunt ervoor kiezen uw kind(eren) alleen Nederlands te laten volgen of voor een combinatie van vakken die in uw specifieke situatie passend is. Uiteraard is het ook mogelijk het volledige onderwijs via de Wereldschool te doen. Pascallaan 71, 8218 NJ, Lelystad T: 0320 22 99 27, info@wereldschool.nl www.wereldschool.nl

ORIËNTATIE EmigratieBeurs Europa’s jaarlijkse grootste EmigratieBeurs is het trefpunt voor de complete emigratiebranche. Tijdens deze tweedaagse beurs in februari kunt u zich laten informeren over de thema’s wonen, werken, studeren en ondernemen in het buitenland. De meer dan 150 binnen- en buitenlandse standhouders zijn handig gegroepeerd per land en regio en verdeeld over maar liefst driehallen; Europa, Overzeese bestemmingen en Scandinavië. Meer informatie via www.emigratiebeurs.nl

emigratiewijzer NRC De Week De krant voor alle Nederlanders die thuis zijn in het buitenland. Waar u ook woont in de wereld, u ontvangt wekelijks de internationale editie van NRC Handelsblad, uw stukje Nederland in het buitenland. NRC De Week geeft u het belangrijkste nieuws met achtergronden en analyses. Abonneren kan via www.nrc.nl/vertreknl

VERHUIZEN Pet Travel Clinic Gespecialiseerde agent in de zorg voor het organiseren van de emigratie van uw huisdier. Dierenwelzijn is de eerste prioriteit. Hoeksteen 153, 2132 MX, Hoofddorp T: 020 316 50 93, pets@zoologistics.nl, www.zoologistics.nl

WereldMagazine WereldMagazine is een interactief medium dat Nederlanders in het buitenland, zoals emigranten, expats, vrachtwagenchauffeurs, campinghouders, zeelui, et cetera, voorziet van actueel nieuws. Daarbij zal het magazine niet alleen het nieuws melden, maar ook de verhalen achter het nieuws door eigen onderzoeken via interviews en deelname aan debatten. U als lezer, kijker en luisteraar kunt hieraan eveneens actief deelnemen – wereldwijd. Aanmelden kan via www.wereldmagazine.nl

Mondial Waaijenberg Groep Binnen Nederland verhuizen of emigreren naar een ander land, de Mondial Waaijenberg Groep verzorgt uw complete verhuizing voor zowel particulieren als zakelijk. Wanneer u tijdelijk naar het buitenland verhuist, kunnen zij uw inboedel ook opslaan in één van hun opslagloodsen. Het verhuisbedrijf heeft vestigingen in Gelderland en Groningen. Celsiusstraat 47, 6716 BZ te Ede Postbus 299, 6710 BG, Ede T: 0318 62 45 55, info@waaijenberg.nl www.waaijenberg.nl

PAPIERWERK

TopMovers TopMovers is gespecialiseerd in het wereldwijd verhuizen van inboedels zowel over zee als via de lucht. TopMovers onderscheidt zich door een efficiënte aanpak. Het bedrijf is lid van enkele vooraanstaande wereldwijde erkende verhuisorganisaties, geselecteerd op basis van kwaliteit en service. TopMovers heeft 17 vestigingen in Nederland en beschikt over gecontaineriseerde inboedelopslag. Lorentzweg 25, 3208 LJ Spijkenisse T: 0181-600000, info@entopmovers.com www.entopmovers.com

Heering Associates Grensoverschrijdend juridisch en fiscaal advies. Zij begeleiden en structureren internationale vraagstukken. Dit doen zij in samenwerking met OrselNotariaat te Amsterdam, Michelez & Associés, notarissen te Parijs. Herengracht 141, 1015 BH Amsterdam T: 020 7 222 111, info@heeringassociates.eu, www.heeringassociates.eu Visa4you Begeleidt u vanaf het eerste begin tot het moment dat u het visum in uw paspoort heeft gekregen. Uw emigratiespecialist naar Australië, Canada en Nieuw Zeeland. Pieperij 11, 7924 PZ, Veeningen, T: 0528 39 11 18 info@visa4you.nl, www.visa4you.nl

TAAL

Zoologistics Gespecialiseerde agent voor het organiseren van luchttransport voor uw huisdieren, exoten, pluimvee of biologische producten. Hoeksteen 153, 2132 MX Hoofddorp T: 020 3165093, pets@zoologistics.nl

WERKEN/ONDERNEMEN Europass Europass biedt allerlei informatie, van tips over solliciteren in het buitenland tot een set gratis documenten, waarmee je jouw vaardigheden en talenten kan laten zien. De basis van Europass is het Europass CV, dé Europese standaard voor een CV, dat in alle EU-talen aanwezig is. Het CV kun je naar wens aanvullen met documenten over je taalvaardigheid, je werkervaring en je diploma’s. Meer informatie via www.europass.nl

WONEN Uwnieuwetoekomst Organiseert samenwerking en daadkracht op het vlak van regiopromotie, arbeidsmarktbevordering, bevolkingsimmigratie en positieve beeldvorming van Zeeuws-Vlaanderen. Uwnieuwetoekomst is een initiatief van de Zeeuws-Vlaamse gemeenten (Hulst, Sluis en Terneuzen), het bedrijfsleven en instellingen in Zeeuws-Vlaanderen. Meer informatie via www.uwnieuwetoekomst.nl.

Meer weten over emigreren? Lees dan het handzame boek Emigratiewijzer. Experts en emigranten geven nuttige tips en informatie uit de praktijk. In tien hoofdstukken komen alle aspecten die horen bij een emigratie overzichtelijk aan bod. Te bestellen via www.vertreknl.nl/boeken ISBN: 978 90 79287 19 2 Winkelprijs: E 10,–

Tolk-vertaler Uta Anderson Sinds 1994 is Uta Anderson gediplomeerd tolk-vertaler Engels. Naast Engels vertaalt zij ook uit het Duits. Is zowel te contacten voor het vertalen van brieven, formulieren, websites als voor gehele boeken tijdschriftenuitgaven. T: 0595-481690, uanderson@home.nl

SEPTEMBER 2013 VERTREK NL

| 81

volgend nummer

SPECIAL

Volgende keer in VertrekNL eUROPA

Nederlanders pionieren in het onontgonnen

Oekraïne,

het grootste land in Europa

Spaans leren? Naar Spanje!

Parttime emigrant Patrick Mulder woont deels in Spanje, deels in Amsterdam, en voor de rest reist hij door heel Europa

De dilemma’s van

Babette Labeij zangcoach van the Voice of Holland en momenteel woonachtig in

Los Angeles

“Mijn hele leven zit in één tas”

De nieuwe VertrekNL ligt vanaf half november in de winkel! 82

VERTREK NL SEPTEMBER 2013