Stap 1 Hoe beïnvloedt de prehistorie de hedendaagse kunst?

PARCOURS

STAP 1 Hoe beïnvloedt de prehistorie de hedendaagse kunst? Van muurschilderingen tot Picasso 1 Wat weet jij al over de prehistorie? a Bekijk de afbeeldingen. Welke drie woorden komen spontaan bij je op? Bespreek klassikaal. 1 5

4 2 3 ©VAN IN

2 Bekijk onderstaande muurschildering.

a Formuleer een antwoord op de volgende vragen en bespreek de antwoorden nadien klassikaal.

b Lees onderstaande tekst, die je meer context geeft over het kunstwerk. Markeer de woorden die te

Gevelreiniger verwijdert rotstekeningen met hogedrukspuit (Banksy, 2008, Londen) maken hebben met graffiti en streetart. Wat gebeurt er op deze afbeelding? Waaraan zie je dat? Wat kun je nog meer ontdekken? We moeten verstandig omgaan met schaars bronmateriaal. Maar doen we dat ook? Wat nu niet waardevol lijkt, is het op een later moment in de geschiedenis misschien wel. De maatschappijkritische streetart-kunstenaar Banksy stelde zich deze vraag in 2008. Hij deed dat onder andere in het werk Gevelreiniger verwijdert rotstekeningen met hogedrukspuit. Je ziet hier een man die een prehistorische rotstekening van een muur wegspuit. Als toeschouwer voel je onmiddellijk dat dit niet klopt. Dit is waarschijnlijk ©VAN IN omdat we deze prehistorische bronnen vandaag naar waarde weten te schatten. Tijdens de prehistorie was het sociaal aanvaard om muren te beschilderen. Waarom HOOFDSTUK 5 heerst er nu dan in de kunstwereld een regime waarin kunstgalerijen, veilinghuizen en opdrachtgevers kunst normeren? Banksy wil in 2008 met dit werk het verschil opwerpen tussen ‘high brow’- en ‘low brow’-kunst. Hij vraagt zich af waarom actuele

graffitiboodschappen, die vaak illegaal geplaatst zijn, worden verwijderd? Graffiti is een echte subcultuur. Het komt er bij graffiti op neer om met behulp van spuitbussen heel snel de artiestennaam of ‘tag’ te spuiten op publieke plaatsen. Deze wordt ter plekke vormgegeven. Het gaat hier om de improvisatie van het moment en de spanning van iets doen dat verboden is. c Banksy poneerde deze boodschap in 2008 voor het werk Gevelreiniger verwijdert rotstekeningen met hogedrukspuit. Overleg samen met een klasgenoot hoe er in jouw omgeving met streetart en graffiti wordt omgegaan. Stel je hierbij onderstaande vragen: De grens tussen graffiti en streetart is dun. Bij streetart gaat het om creatieve uitspattingen in het straatbeeld. Je ziet verschillende technieken zoals papiercollages, stickers, stencils, breiwerken … Meestal zijn de kunstwerken in een atelier of ergens thuis voorbereid en worden ze daarna op een publieke ruimte aangebracht. Streetart is ook veel minder een subcultuur dan graffiti. Het wordt dan ook vaker in opdracht gedaan van lokale instanties. Gelukkig zijn heel wat prehistorische wandschilderingen niet verwijderd, worden ze bewonderd en leren ze ons veel over voorbije culturen. Streetart Graffiti 1 Welke van de twee zie je het meest in je eigen stad? 2 Benoem een locatie waar je deze kunt zien. 3 Welke van beide expressievormen genieten jouw voorkeur? 4 Heb je één van beiden al eens zelf toegepast? Good to know Niet enkel in Europa, maar ook in Amerika, Afrika, Azië en Australië ontstaan kunstuitingen tijdens de prehistorie. Bijvoorbeeld in het noordwesten van Australië vertegenwoordigen Wandjina-figuren mythologische wezens die geassocieerd worden met de schepping van de wereld. Bij de Aboriginals wordt elk Wandjina-beeld gerenoveerd of opnieuw geverfd door het oudste, nog levende lid dat vermoedelijk afstamt van de oorspronkelijke maker. ©VAN IN HOOFDSTUK 5

3 Waar situeert de prehistorie zich in tijd en ruimte?

a Gebruik de onderstaande tijdlijnen om de vragen te beantwoorden.

b Vul de juiste data hieronder aan. Zoek ze op in de bovenstaande tijdlijnen. Paleolithicum /oude steentijd nomaden

Neolithicum/ nieuwe steentijd sedentaire mens KLASSIEKE OUDHEID MIDDELEEUWEN VROEGMODERNE TIJD GESCHIEDENIS ca. 3,5 miljoen v.C. ca. 800 v.C. ca. 500 ca. 1500 ca. 18001945 HEDENDAAGSE TIJDMODERNE TIJD ca. 3500 v.C. OUDE NABIJE OOSTENPREHISTORIE PREHISTORIE VANAF CA. 3500 V.C.: GESCHIEDENISPALEOLITHICUM ca. 10000 v.C.ca. 3,5 miljoen v.C. NEOLITHICUM 1 ©VAN IN HOOFDSTUK 5 Van v.C. tot v.C. Van

c Lopen de periodes parallel of volgen ze elkaar chronologisch op? v.C. tot v.C.

Prehistorie – situering in tijd en ruimte

5.1

Prehistorie = voorgeschiedenis Het is dus de periode voor het begin van de geschiedenis. De geschiedenis begint op het moment dat er geschreven bronnen zijn. Tot de prehistorie rekenen we dus alle periodes die geen geschreven bronnen hebben. Voor iedere cultuur eindigt de prehistorie op een ander moment. In de (Europese) prehistorie kunnen we twee chronologische, opeenvolgende periodes onderscheiden:

Oude steentijd Paleolithicum (Oudgrieks: — palaios = ‘oud’ — lithos = ‘steen’) ca. 3,5 miljoen v.C. tot ca. 10000 v.C. Zwervende mens

Nieuwe steentijd Neolithicum ca. 10000 v.C. tot 3500 v.C.

Honkvaste mens/ ontstaan van het schrift 4 Tijdens de oude steentijd schilderden de mensen dieren op rotswanden en maakten ze menselijke en dierlijke vormen in steen. Je kunt dus twee belangrijke kunstuitingen onderscheiden: de schilderkunst (= wandkunst) en de beeldhouwkunst (= draagbare kunstvoorwerpen). Hoe werden rotsschilderingen aangebracht vanaf de oude steentijd? Wat heeft dit met graffiti te maken? a Bekijk de afbeeldingen. Formuleer een antwoord op de volgende vragen en bespreek de antwoorden nadien klassikaal. Wat gebeurt er op deze afbeelding? ©VAN IN Waaraan zie je dat?

Wat kun je nog meer ontdekken? HOOFDSTUK 5

b Lees de onderstaande tekst, die je meer informatie geeft over de thema’s, techniek, materiaal, functie en locaties van de wandkunst uit de oude steentijd. Let op de onderlijnde woorden. Los daarna de oefeningen op.

DE WANDKUNST UIT DE OUDE STEENTIJD De wandkunst beperkt zich niet enkel tot de schilderkunst. Ook de lijntekenkunst, graveerkunst en reliëfs zijn technieken die de prehistorische mens gebruikte om vorm te geven aan de wereld rondom hem. Bij de vroegste sporen van wandschilderingen die teruggevonden zijn, behoren positieve en negatieve afdrukken van handen. Daarna volgt de graveerkunst in een rotswand, dan de reliëfs waar een aanwezige uitstulping in de rotswand meer volume geeft aan de dieren om ze zo echter te laten lijken. Vaak werden de lijntekeningen met kleur ingevuld. Thema Er werden bijna uitsluitend dieren afgebeeld (mammoeten, sabeltandtijgers, neushoorns, bizons …). Ze werden zeer herkenbaar en met contourlijnen weergegeven waardoor ze vandaag als belangrijke bron kunnen worden gebruikt. De mens wordt eerder uitzonderlijk afgebeeld en pas in de middensteentijd werd de mens dansend, jagend en vechtend afgebeeld. Techniek en materiaal Rotskunstenaars gebruikten gekauwde stokjes, bladeren van een vetplant, veren en bont die op stokjes bevestigd werden, vochtig mos in een lederen zakje en hun vingers als penselen. Soms kerfden ze de omtrekken van hun voorstelling in de wand met een scherpe, harde steen. Ze vermaalden het metaal mangaan en mineralen, zoals hematiet en oker, om te schilderen. Hematiet en oker zijn gepigmenteerde zachte mineralen die gemengd kunnen worden met vloeistoffen. Ze bieden een rijk kleurenpallet (zoals bruin, rood, geel en wit). Ze werden op de rotswand aangebracht om het bont van beren, bizons en de vlekken van luipaarden en hyena’s te schilderen. Duizenden jaren later is de verf nog steeds intact. Prehistorische ‘kunstenaars’ spoten ook pigment op de wand. Ze maakten hierbij gebruik van rietachtige staafjes of holle beenderen om de verf op de wand te spuiten. Pigment werd opgenomen in de mond en vermengd met speeksel en door de staafjes of beenderen op de wand gespuwd. De functie van de wandschilderkunst Er zijn bijzonder veel veronderstellingen over de functie van de grotschilderingen. Aanvankelijk dacht men dat ze verbonden waren met de jacht. En dat is waarschijnlijk een juiste veronderstelling. Tegenwoordig vermoeden wetenschappers dat rotsschilderingen meer zijn dan alleen maar jachtmagie. De meeste dieren die afgebeeld zijn, stonden namelijk niet op het menu omdat ze zich niet zo gemakkelijk lieten vangen tijdens de jacht. Misschien had het een esthetische functie. Geen van deze veronderstellingen is zeker. ©VAN IN HOOFDSTUK 5 c Beschrijf de verschillende gereedschappen en penselen die men gebruikte om pigment aan te brengen op de wanden.

d Benoem de drie technieken die ze gebruikten om de rotswanden te illustreren.

e Welke twee mineralen en welk metaal werden als pigment gebruikt om de kleuren te maken?

f Lees samen met een klasgenoot onderstaande zinnen. Markeer telkens de juiste optie.

schilderen – tekenen – kerven – spuiten — Je kunt twee belangrijke kunstvormen onderscheiden bij de honkvaste / zwervende mens: de schilderkunst (wandkunst) en de beeldhouwkunst (=draagbare kunstvoorwerpen). — In de oude steentijd werden vooral mensen / dieren afgebeeld. — Er zijn slechts drie / meer dan 360 grotten teruggevonden waar prehistorische wandkunst te vinden is. — Ze kerfden in de rotswanden met metalen voorwerpen / hardere stenen. g Welke technieken werden gebruikt? Bekijk onderstaande afbeeldingen en plaats de begrippen op de juiste plaats: 1 2 43 ©VAN IN HOOFDSTUK 5

h Herken je de gereedschappen uit de leestekst? Schrijf het antwoord bij het juiste cijfer.

2 4 1

2

3 3 4 i Beschrijf het verband tussen de technieken uit de prehistorie en de hedendaagse graffitikunst. 5 Nu we informatie hebben over materiaal, techniek, inhoud en functie van de grotschilderingen, kunnen

we een bezoek brengen aan de drie bekendste West-Europese grotten.

a Lees onderstaande tekst. Markeer de woorden die te maken hebben met inhoud, kleur en vorm.

GROTTE CHAUVET PONT-D’ARC

De 33 000 tot 30 000 jaar oude rotstekeningen in de Grotte Chauvet Pont-d’Arc zijn een van de oudste figuratieve rotstekeningen ter wereld die werden ontdekt en ze zijn het best bewaard gebleven. Ze zijn geschilderd met houtskool en rode pigmenten of gegraveerd met een harde steen. Sommige van de meer dan 1 000 afgebeelde dieren, zoals een panter en een oehoe, waren nog nooit eerder in grotten uit de oude steentijd gevonden. Daarnaast zijn er nog meer verschillende en gevaarlijk diersoorten te zien zoals apen, mammoeten, beren, wilde katten, neushoorns, leeuwen, paarden, oerossen en bizons. Ze zijn allemaal met een anatomische precisie weergegeven. Hier en daar worden de dieren geflankeerd door handafdrukken. De tekeningen in Chauvet zijn zo bijzonder omdat er schaduw en perspectief toegepast is om diepte te creëren. Vaak wordt het reliëf van de HOOFDSTUK 5 rots gebruikt om extra dimensie te geven aan de

1 ©VAN IN

tekeningen. Zo stormt een grote kudde dieren de hoek van een rotsblok om en komt even later weer tevoorschijn op een volgende uitstekende rots. Dit geeft een heel speels en krachtig effect. De dieren kunnen dan ook alles behalve statisch genoemd worden. Op het beroemde Panel of horses galopperen vier paarden hinnikend over de muur en daaronder zien we twee neushoorns die met elkaar vechten. Eén bizon is toch wel heel bijzonder: door het dier meerdere benen te geven lijkt het net alsof hij zich razendsnel voortbeweegt. De grot van Chauvet kun je daarom ook wel zien als een prehistorische cinema. GROTTEN VAN ALTAMIRA De rotstekeningen in de Spaanse grotten van Altamira, die meer dan 15 000 jaar oud zijn, werden in 1879 ontdekt. Ze behoren daarmee tot een van de eerst ontdekte prehistorische rotstekeningen in West-Europa. Het leek voor veel archeologen onwaarschijnlijk dat afbeeldingen uit de oude steentijd zo goed geconserveerd waren. Dit veroorzaakte oorspronkelijk veel ongeloof. Er zijn geen mensen afgebeeld, maar wel dieren in verschillende afmetingen. De bekendste is de bizon maar er zijn ook paarden, herten en everzwijnen te ontdekken. De dieren zijn in zwart, rood en oker geschilderd of gegraveerd in de rotswand met een harde steen. Kunstenaars maakten dankbaar gebruik van de welvingen in de rotswand om in hun schilderingen een extra dimensie te geven aan de afgebeelde dieren. GROTTEN VAN LASCAUX Vier tienerjongens stoten in 1940 tot hun eigen verbazing op de toegang van een grot. Hier ontdekken ze op de witte calcieten ondergrond van de grot een 1 000-tal afgebeelde dieren. Het is een van de meest fascinerende archeologische ontdekkingen uit de afgelopen eeuw, want de tekeningen blijken na onderzoek 15 000 tot 10 000 jaar oud te zijn. Om deze schilderingen te realiseren, gebruikten de vroege kunstenaars houtskool en oker. Met krachtige lijnen zijn de contouren van paarden, herten, bizons, elanden, een paar leeuwen, een neushoorn en een beer op de wanden lineair getekend. Sommige dieren zijn niet geschilderd maar gegraveerd in het zachte calcieten oppervlak van de grot. De dieren worden weergegeven in gecombineerde aanzichten. Zo kan bv. het lijf van een stier in profiel staan en zijn hoorns dan weer frontaal. In één afbeelding speelt een mensachtig figuur een mysterieuze rol. ©VAN IN HOOFDSTUK 5

b Vul de onderstaande tabel aan op basis van de teksten.

Naam van de grot Chauvet Altamira Lascaux Tijdens welke periode is deze kunst ontstaan? Hoe oud is deze grot? In welk land kun je deze grot terugvinden? Welke dieren zijn hier afgebeeld? Over welke kunstuiting gaat het hier? Welke technieken hebben ze toegepast? Welke materialen gebruikten ze? ©VAN IN HOOFDSTUK 5

Good to know

Conservatie en replica’s

Good to know

Door een ingestorte klif was de Chauvet-grot 20 000 jaar lang hermetisch afgesloten van de buitenwereld. Om de kostbare tekeningen te beschermen, is de grot tot op vandaag enkel toegankelijk voor speleologen en wetenschappers. Een replica van de grot werd echter gebouwd om elke liefhebber een idee te geven van deze magische wereld uit de prehistorie. Kunstschatten van historische waarde werden lang niet altijd zo goed beschermd. Zo werden Lascaux en Altamira, die decennia voor Chauvet ontdekt zijn, te lang blootgesteld aan de vele toeristen die de grotten bezochten. Dit veroorzaakte schimmelvorming op de wanden van de grotten. Hierdoor waren de originele grotschilderingen onherroepelijk beschadigd. Op basis van veel fotomateriaal zijn er replica’s gemaakt van de grotten. Door de aanwezige aroma’s en aangepaste belichting krijg je de indruk in de originele grot te zijn. Zowel Lascaux, Altamira als Chauvet staan ondertussen op de UNESCO-werelderfgoedlijst. Lascaux aan de Nijl Qurta werd archeologisch wereldnieuws in 2007. Belgische wetenschappers hadden er de oudste rotskunst van Egypte, zelfs van heel Noord-Afrika ontdekt! Luminescentiedatering bevestigde daarna dat het zand bovenop een aantal gravures 15 000 tot 10 000 jaar geleden werd afgezet. De rotstekeningen (van dieren zoals oerossen en antilopen evenals enkele gestileerde mensenfiguren) zijn dus minstens gelijktijdig met de schilderingen van Lascaux gemaakt en ook de stijl sluit aan bij de Europese grotkunst. Intercontinentale uitwisseling van artistiek gedachtengoed in de prehistorie? Best mogelijk dankzij het lage waterpeil van de Middellandse Zee gedurende de laatste ijstijd. De rotskunst van Qurta is goed vergelijkbaar met de Europese paleolithische kunst uit het Magdaleniaan (ca. 18 000 – 12 000 jaar geleden). Lascaux aan de Nijl! Het is de eerste maal dat dit soort afbeeldingen op het Afrikaanse continent wordt aangetroffen. Weliswaar is nog oudere prehistorische kunst uit zuidelijk Afrika bekend, maar daar gaat het om schilderingen en ingekraste motieven op kleine, losse stukken steen. Het geheel van de rotstekeningen is nu volledig gedocumenteerd aan de hand van beschrijvingen, foto's en facsimile’s. Om de tekeningen grondig te kunnen bestuderen, moesten spectaculaire houten stellingen worden opgetrokken. In het totaal werden – verspreid over drie vindplaatsen – 180 tekeningen geïnventariseerd. De meeste tekeningen (75 %) stellen wilde runderen of oerossen voor. Daarnaast komen ook afbeeldingen voor van vogels, een hartenbeest, nijlpaarden, gazellen, vissen en menselijke ©VAN IN figuren. Terwijl de dieren erg naturalistisch zijn voorgesteld, zijn de menselijke figuren uiterst gestileerd. Zij lijken erg op de zogenaamde venussen uit Europa (ca. 13 000 - 12 000 jaar oud). Naar: Museum Kunst en Geschiedenis, Brussel HOOFDSTUK 5

Prehistorie – rotsschilderingen

5.2

Tijdens de prehistorie werden er al verschillende technieken toegepast om de wanden van de grotten te versieren waarbij schilderen, tekenen, kerven, sjabloneren en graveren de belangrijkste zijn. Er werden verschillende materialen vervaardigd. Zo werd er verf gemaakt van verschillende pigmenten en metalen. Om deze aan te brengen, werden penselen gebruikt uit bont, veren en bladeren. Stokjes werden afgekauwd en holle beenderen werden gebruikt om verf te spuiten.

De belangrijkste grotten in West-Europa zijn onder andere Lascaux en Chauvet in Frankrijk en Altamira in Spanje. De afgebeelde figuren zijn voornamelijk zoogdieren: bv. mammoeten, beren, bizons, paarden, herten paarden ... In de inhoud van de thema’s is dus hoofdzakelijk fauna te herkennen. De functie van de rotsschilderingen is tot op vandaag niet zeker.

Vermoedelijk kunnen deze kunstuitingen een beschrijvende functie hebben gehad (bv. de dieren), een esthetische functie om de wanden van de grot te versieren of een religieuze, ceremoniële functie. 6 Lees de onderstaande tekst over de draagbare sculpturen uit de prehistorie. Bij het onlinelesmateriaal

kun je ook nog twee filmpjes bekijken.

a Markeer de woorden die te maken hebben met de uiterlijke kenmerken. De holenkunstenaars maakten en koesterden kleine beeldjes. Deze beeldjes varieerden in formaat en waren tussen de 4 en 22 cm groot. Ze kerfden figurines uit draagbare materialen die ze in hun directe omgeving konden vinden. Dit kon bv. in slagtanden of in kalksteen zijn. Sommige kleimodellen werden in een mal vervaardigd. Veel van deze kleine beeldhouwwerkjes stellen vrouwenfiguren voor. De vrouwenbeeldjes die in de 19e eeuw werden ontdekt, werden allemaal ‘Venus’ genoemd, inclusief de Venus van Willendorf. Ze is het bekendste kunstvoorwerp uit de prehistorie. Algemeen worden de venussen gekenmerkt door hun eenvoud. De gelaatsuitdrukking ontbreekt vaak en soms worden het hoofd, de benen of de armen achterwege gelaten. Wanneer je de uiterlijk kenmerken van de Venusbeeldjes bekijkt, wordt de aandacht naar de voluptueuze vorm getrokken. Net zoals bij de wandschilderingen weten we hier ook niet wat de exacte functie van de beeldjes is. Het is aannemelijk dat de vrouwen dit bij zich droegen om hun vruchtbaarheid te verhogen. Of zouden ze een reisgezel geweest zijn voor de jagende man?

VENUS VAN WILLENDORF

(ca. 24000 v.C. - 22000 v.C., kalksteen)

De draagbare Venus van Willendorf werd ontdekt in 1908 door een archeoloog in het Oostenrijkse dorpje Willendorf in der Wachau. De voluptueuze vrouw van 11,5 cm hoog is het bekendste Venusbeeldje. Ze is gemaakt uit kalksteen en gekleurd met rode oker. De ‘vlechten’ die haar hoofd bedekken als een muts, doen ©VAN IN ons vermoeden dat haar identiteit er niet echt toe deed. HOOFDSTUK 5 Misschien diende ze als een prototype van de ideale vrouw. De voeten zijn geminimaliseerd. Haar armen rusten op haar omvangrijke boezem. Haar brede heupen zijn duidelijk geaccentueerd in de vormgeving.

VENUS VAN LAUSSEL

(ca. 22000 v.C. - 19000 v.C., rotssteen) b Maak een identiteitskaart voor beide venussen.

Vul de schetsen van beide Venusbeelden (Willendorf en Laussel) aan. Noteer de belangrijkste kenmerken van deze beeldjes op basis van bovenstaande tekst.

De venus van Laussel is wel 47 cm hoog. Ze is in basreliëftechniek uitgewerkt. Het is een naakte vrouwenfiguur die met rode oker gekleurd werd. Ze werd ontdekt in 1911. In tegenstelling tot de Venus van Willendorf zijn haar armen duidelijk zichtbaar. In de ene hand houdt ze een hoorn, mogelijks een soort drinkhoorn. Er zijn 13 inkepingen, dus 14 ringen. Deze ringen kunnen symbool staan voor het aantal volle manen of menstruatiecycli die in een jaar plaats kunnen vinden. Haar andere hand rust/richt zich op de baarmoederstreek. Ook hier is geen identiteit te herkennen.

VENUS VAN WILLENDORF

Vul de schets aan Materiaal: Afmeting: Techniek: Vier uiterlijke kenmerken: — — —

DE VENUS VAN LAUSSEL

Vul de schets aan Materiaal: Afmeting: Techniek: Vier uiterlijke kenmerken:

— ©VAN IN

— HOOFDSTUK 5

c Bekijk de onderstaande reeks van venussen. Kies er één uit. Maak ook voor haar een identiteitskaart op basis van je eigen bronmateriaal. Duid op de kaart haar vindplaats aan.

Venus van Galgenberg Venus van Lespuge©VAN IN HOOFDSTUK 5

Venus van Hohle Fels Venus van Dolni Vestonice Venus van Brassempouy

Maak hier een snelle schets Materiaal:

Afmeting: Techniek: Vier uiterlijke kenmerken: — — — Uit de prehistorie werden er verschillende beeldjes teruggevonden. Ze zijn vervaardigd uit verschillende materialen zoals been, krijtrots, ivoor van een slagtand en uitzonderlijk uit keramiek. De beeldjes waren klein. Vermoedelijk komt dit door het nomadisch bestaan van de mensen toen. Zo konden ze de beeldjes gemakkelijk meenemen. De techniek bestond uit het uithouwen of kerven van de beeldjes uit een harder materiaal. Soms werden ze gekleurd met pigmenten. De inhoud van de beeldjes kan thematisch herleid worden naar bijvoorbeeld de vrouw. Denk aan de Venus van Willendorf als een van de belangrijkste beeldjes uit WestEuropa. Vruchtbaarheid kan een thema geweest zijn. De functie van de beeldjes is tot op vandaag niet bekend. Het kan een esthetische, religieuze of ceremoniële functie geweest zijn. Prehistorie – Venusbeeldjes 5.3 — ©VAN IN HOOFDSTUK 5

7 Zijn er verbanden tussen de prehistorie en hedendaagse kunst?

a Sommige kunstenaars staan bewust open voor de vormtaal van prehistorische afbeeldingen. Anderen gaan onbewust gelijkaardige technieken of vormen toepassen. Lees de onderstaande teksten en bekijk de video’s bij het onlinelesmateriaal. KUNSTENAARS DIE ZICH BEWUST OP DE PREHISTORIE INSPIREREN Pablo Picasso Toen de Spaanse kunstenaar Pablo Picasso (18811973) de grotten van Altamira bezocht, maakten de prehistorische wandschilderingen een diepe indruk op hem. Geïnspireerd door deze oeroude tekeningen, maakte hij facsimile's (nabootsingen) van een aantal wandschilderingen. Meteen ging hij hiermee aan de slag in zijn atelier. Zo ontstond onder andere een reeks tekeningen, getiteld De metamorfose van een stier, waarbij hij de stier stap voor stap bleef vereenvoudigen. Hij put hierbij ook uit zijn eigen beeldtaal. Wat uiteindelijk overblijft, is de essentie, opgebouwd uit slechts enkele lijnen. Hij noemde zichzelf graag een moderne primitief. Jennifer Allora en Guillermo Calzadilla In de grotten uit de prehistorie werden niet alleen muurschilderingen teruggevonden. Op de grond ontdekte men ook zoemhouten en fluiten. Zo laten Jennifer Allora (°1974) en Guillermo Calzadilla (°1971) zich voor hun werk inspireren door de de muziekinstrumenten uit de prehistorie. Op de video Raptor’s Rapture (2012), die op de Documenta in Kassel in 2012 werd getoond, is een vale gier te zien, terwijl naast het dier een vrouw op een fluit speelt. De fluit was een replica van het instrument dat in 2009 in Hohle Fels gevonden werd. De benen fluit werd 35 000 jaar geleden gemaakt uit een vleugelbot van een vale gier, een dier dat nu met uitsterven wordt bedreigd. De video was te zien in een bunker. Daardoor riepen de klanken van het prehistorische instrument de sfeer op van de grotten die in de prehistorie bewoond en beschilderd werden. De metamorfose van een stier (Pablo Picasso, 1946) ©VAN IN HOOFDSTUK 5

KUNSTENAARS DIE ZICH NIET BEWUST OP DE PREHISTORIE INSPIREREN. HIER IS WEL EEN TECHNISCH OF VORMELIJK VERBAND TE ZIEN.

Yves Klein

b Welke verbanden zie je tussen deze kunstwerken en de prehistorie? Welke gelijkenissen en verschillen merk je op? Wat concludeer je? Gelijkenissen Verschillen Conclusie Het blauw van Yves Klein (1928-1962) staat symbool voor spiritualiteit, na een bezoek aan Japan. De raadselachtige handafdrukken uit de prehistorie vormden ook voor Yves Klein een belangrijke inspiratiebron. Hij maakte zijn handen graag vuil. Beter nog, hij maakte zijn werk met afdrukken van volledige lichamen. Hij werkte dus met levende penselen/ lichamen die bedekt waren in zijn gepatenteerd Yves Klein-blauw (een prachtig diepblauw). Modellen maakten op aanwijzing van Yves Klein afdrukken van hun lichaam op grote doeken. Le buffle (Yves Klein, 1960-1961) ©VAN IN HOOFDSTUK 5