Curieus 6 inkijkexemplaar by VAN IN

ÂŠ

Dirk Magerman Joris Peeters Wim Provoost

Leer zoals je bent Ontdek het onlineleerplatform: diddit! Vooraan in dit boek vind je de toegangscode, zodat je volop kunt oefenen op je tablet of computer. Activeer snel je account op www.diddit.be en maak er een geweldig schooljaar van!

www.vanin.be ISBN 978-90-306-7573-0

563965

vanin.be

ISBN 978-90-306-8922-5 581209

a Sanoma company

6 Dirk Magerman Joris Peeters

Â©

VA N

Wim Provoost

INHOUD Starten met Curieus Curieus en diddit

4 7

Utopia

Spoor 1 Gelukkig zijn

Spoor 2 Het rijk Gods: reĂŤel of Utopia? 104

Abdijlaan

Spoor 3 Wat als het fout loopt?

110

Spoor 1 Mystici en andere rare snuiters 10

Wisselspoor 3

Spoor 2 Ora et labora

Terminus

116

Spoor 3 Mag het iets meer zijn?

Panorama

117

Terminus

Containerhaven

Panorama

Spoor 1 Arm maar proper

120

Spoor 2 Dat is toch geen werk?

126

San Marco

Spoor 1 Wie zegt u dat ik ben?

Spoor 2 Goed nieuws

119

Wisselspoor 1 en 2

Spoor 3 Smaakvolle modellen

132

Terminus

138

VA N

Wisselspoor 1

Wisselspoor 3

Panorama

139

Spoor 3 Jezus navolgen, of toch niet?

Terminus

Catharsiswijk

Spoor 1 Protesteren moet je leren

142

Spoor 2 Terugspoelen of fast forward?

148

Panorama

ÂŠ

Park

Spoor 1 Natuurlijk

Wisselspoor 2

Spoor 3 Zeg me wat je doet en ik zeg je

Wisselspoor 1

wie je bent

141

154

Spoor 2 Schepping?/!/.

Terminus

160

Spoor 3 Zorg voor de natuur

Panorama

161

Terminus

Panorama

Rangeerstation

163

Spoor 1 In goed vertrouwen

164 170

Stiltegebied

Spoor 2 Op de weegschaal

Spoor 1 What is the what

Wisselspoor 2

Spoor 2 Verbonden

Spoor 3 Afscheid voor de toekomst

176

Spoor 3 Nu jullie!

Terminus

182

Panorama

183

Wisselspoor 3 Terminus

Panorama

Woordenlijst Vensters: Hoe link-ed ben jij?

184 189 INHOUD

STARTEN MET CURIEUS Welkom bij Curieus. We leggen graag even uit hoe je met dit leerwerkboek aan de slag gaat.

1 Op weg met Curieus Het leerwerkboek bestaat uit 8 metrohaltes en elke halte is op dezelfde manier opgebouwd.

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 6

JAAR 5

PANORAMA

SPOOR 1

(GC 1)

(LV 3; GC 7 EN 8; SI 7)

TERMINUS

SPOOR 2

ONAANRAAKBAAR

HET RIJK GODS: REËEL OF UTOPIA?

(GH 5; GC 9; SI 2, 3, 5

SPOOR 3

(GH 3; HK 3; SI 6)

GC 1 GC 4 GC 7 GC 8 GC 9 SI 2 SI 3 SI 5 SI 6

GOD IS DOOD (GH 3; HK 3; SI 6)

Leer zoals je bent

UTOPIA

ap. aan liefde en vriendsch chouwing mee kleur geeft Je analyseert hoe een levensbes ethisch appel ontleden. Je kunt in casussen het e tradities. in Bijbelverhalen en christelijk keuzes ethische Je ontdekt kwetsbaarheid. vinden in situaties van hoe mensen hoop kunnen Je kunt in kaart brengen ringen uitdrukken. van hoe mensen gronderva Je kunt voorbeelden geven geloof en context. van de wisselwerking tussen geven en voorbeeld Je kunt het evangelie ruimte telkens opnieuw hoe christenen in tijd en Je kunt in kaart brengen vormgeven. n. de wereld en God uitdrukke Je kunt je kijk op de mens, God verwantschap de mens, de wereld en een christelijke visie op Je kunt uitdrukken hoe eigen visie. uitdaging vormt voor de vertoont met en/of een en onderscheiden. visies op goed samenlev Je kunt een veelheid aan toe. samenlevingsopbouw levensbeschouwing en ingsopbouw. Je licht de interactie tussen n meewerken aan samenlev onderscheiden hoe christene w. Je kunt in voorbeelden t tot samenlevingsopbou of wat je inspireert en appelleer een uitdaging Je kunt uitdrukken wie en/of met hap vertoont een christelijke kijk verwantsc Je kunt uitdrukken hoe vormt voor je eigen visie.

Elk hoofdstuk is een metrohalte met een symbolische naam en een sprekende afbeelding die een aantal vragen oproept. Met deze vragen introduceren we de rode draad en sfeer van de halte.

- Jan Fabre gaf dit kunstw erk de titel 'Searching for Utopia'. Wat bedoelt hij daarme e? - Naar welk Utopia ga jij weleens op zoek?

SI 7

WISSELSPOOR 3

VA N

GH 5 HK 3

(GC 4)

EN 6)

WAT ALS HET FOUT LOOPT?

LV 3 GH 3

Voor de start van elk hoofdstuk geven we kort de structuur in een handig overzicht mee.

OH, HAPPY DAY!

GELUKKIG ZIJN

Liefde en vriendschap

In dit leerjaar staan er dus 8 metrohaltes centraal. Vanuit elke halte vertrekken er drie Sporen. Je reist mee en pikt onderweg de nodige kennis op. Per metrohalte hebben we één wisselspoor uitgewerkt. Je leraar kan ervoor kiezen om met andere bronnen aan dezelfde leerdoelen te werken.

SPOOR 1

GELUKKIG ZIJN

WERKEN MET CURIEUS

SPOOR 2

HET RIJK GODS: REËEL OF UTOPIA?

SPOOR 3

WAT ALS HET FOUT LOOPT?

WISSELSPOOR 3

GOD IS DOOD

Anders dan in een traditioneel leerwerkboek worden bronmateriaal en invulruimte van elkaar gescheiden: op de linkerpagina vind je de bronnen en op de rechterpagina is er ruimte om gestructureerd te noteren.

3 Ingetogen en mysterieus

staat lezen we: centrum van Duﬀel waar de kapel In de folder van het psychiatrisch zich bouwen, een plaats waar men meer ‘aangeklede’ stille ruimte ‘Oorspronkelijk wilde men een Naarmate men vorderde bleef ontmoeten, lezen of tot rust komen. kon terugtrekken, mediteren, ruimte over. er echter alleen nog een lege, stille om vanuit de De Cordier ziet het als een uitdaging stilte. en rust ultieme de voor Deze leegte staat en vervulling. open te staan voor rust, harmonie stilte of vanuit het grote Niets en zijn plaats in de wereld. Rust, naar de betekenis van het leven Hier kan de mens op zoek gaan om gedachten te ordenen.’ stilte en afzondering kunnen helpen

Thierry De Cordier, Kapel van het Niets,

bezoekers van het Psychiatrisch als stille ruimte waar patiënten en Deze ‘Kapel van het Niets’ is bedoeld ze hiermee aan jouw idee van zich kunnen terugtrekken. Beantwoordt Centrum Sint-Norbertus in Duffel een kapel? Thierry De Cordier een hedendaagse

vorm van religieus geloven?

Hoe ontdek je in de uitspraak van

Toon met de gebouwen van bron 3a en 3b. Associeer de ‘Kapel van het Niets’ inspiratie. aan, niet enkel in bouwstijl, ook in

gelijkenissen en verschillen

Duffel, 2005

Ze is continu in "Mijn kunst is doorweven van het sacrale. symboliek. In de dialoog en in tegenspraak met de christelijke naar het uitvlakken Kapel van het niets heb ik vooral gestreefd De witte ultieme. het door geboeid en het weglaten. Ik ben se, het niet-wereld het met muur staat voor de verbinding vragen." allermoeilijkste. Zeg maar: de laatste Thierry De Cordier 3 b

3 a

Notre-Dame du Haut van Le Corbusier,

Ronchamp, 1955

Kaäba in Mekka

SPOOR 3

MAG HET IETS MEER ZIJN?

ABDIJLAAN

Before the flood in bij milieuactivisme. Hij heeft de documentaire Leonardo DiCaprio is al jaren betrokken aan te kaarten. Hij spreekt met gevolgen van de klimaatverandering elkaar gebokst om de verwoestende op de vraag: kunnen we in zijn zoektocht naar een antwoord activisten, wetenschappers en wereldleiders is? laat te het handelen voordat

Fragment 2: China en India

en Fragment 1: fossiele brandstoﬀ

India?

- Met welke problemen kampen economieën? - Welke oplossingen zijn er?

beide

'het - Wat bedoelt Sunita Narain met een gat in consumptiegedrag van de VS vreet de planeet'?

is het - 'Opwarming van het klimaat tijd.' (Al belangrijkste probleem van onze Gore)

Fragment 3: Tesla en de Gigafabriek :

vraagstukken Houd een klasgesprek over deze Musk? - Welke oplossingen biedt Elon we Elon - In welk ecologisch model moeten Musk situeren?

PARK

VA N

stellingen: Houd een klasgesprek over deze China en - In welk ecologisch model zitten

stellingen: Houd een klasgesprek over deze de zorg voor de - Er is nog niets veranderd in natuur sinds de 19e eeuw. en zit - Het aanboren van fossiele brandstoﬀ aan zijn limieten. - Eerst de economie, dan de ecologie!

Na de 3 Sporen kom je aan bij het onderdeel Terminus. Op deze pagina komen de drie sporen samen. Aan de hand van nieuwe bronnen en vragen verwerken we de inhoud van de hele metrohalte.

TERMINUS Before the flood

Fragment 4: paus Franciscus

en de VN

Wat is jouw mening? ﬁguren als - Is het belangrijk dat bekende voor het DiCaprio en de paus zich inzetten

milieu? 'Het enige wat - Ben je het eens met DiCapio: handen nemen we kunnen doen is controle in over wat we hierna gaan doen.'

Een achtergrondkleur maakt duidelijk waar de bronnen stoppen en de notitieruimte begint. In het bronnengedeelte kun je markeren of onderstrepen, zodat je het lesmateriaal gemakkelijker kunt verwerken.

VENSTERS

Elk hoofdstuk eindigt met een Panorama. Wanneer je de metrohalte uitstapt, kom je als het ware op een plein en kun je alle kanten uit. Dat is ook de bedoeling: na de leerinhouden van elke metrohalte kun je verschillende wegen uitgaan. Het biedt jou en je klas de kans nog verder te gaan met het materiaal.

PANORAMA Branches of thought

Guiseppe Penone, Branches of Thought,

2012

Doorloop de halte en laat je door dit kunstwerk inspireren voor een terugblik met als denkoefening: Er is meer dan één waarheid.

PANORAMA

161

HOE LINK-ED BEN JIJ?

Ten slotte eindigt het leerwerkboek met een apart hoofdstuk Vensters, dat specifiek focust op interlevensbeschouwelijke competenties. In een reeks authentieke en exclusieve video’s getuigen vier studenten over hun eigen levensbeschouwing. De studenten keren terug in de drie graden en introduceren zo de interlevensbeschouwelijke dialoog in de klas. ILC 'S

Kennis: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 14, 15, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24 Vaardigheden en attitudes: 10, 11,

WERKEN MET CURIEUS

2 Handig voor onderweg In de loop van elk halte word je ondersteund door een aantal hulpmiddelen.

WOORDENLIJST Verklaring abdis p. 11

Moeilijke woorden worden uitgelegd op de bronnenpagina en/of in een woordenlijst. Die woorden springen extra in het oog door de gele markering. De woordenlijst vind je achteraan terug op p. 184.

apostolische p. 16

De apostelen namen als eersten de verspreiding van Jezus’ geloof en ideeën op zich. In deze context verwijst het naar de taken die monniken op zich nemen in dienst van de samenleving.

ascese p. 16

Sober en onthecht leven om een hoger spiritueel doel na te streven.

bevrijdingstheologie p. 106

Het geloof dat mensen zich uit hun onderdrukte positie kunnen en moeten bevrijden. Dit vraagt een radicaal engagement. Kwam vooral voor in Latijns-Amerika.

contemplatief p. 16

Beschouwend, bezinnend leven, meestal in religieuze context waarbij men zich wijdt aan het gebed.

creationisme p. 64

encycliek p. 66

Inauguratie president Barack Obama (2009)

Inauguratie president Donald Trump (2017)

De abt of abdis heeft de leiding over een abdij en wordt in de gemeenschap aangeduid.

getto p. 160

Eigen woorden

Het creationisme is de religieuze overtuiging dat het hele universum

(dus het heelal, met de aarde en alle planten, dieren en de mens) hun ontstaan te danken hebben aan een bijzondere scheppingsdaad. Een encycliek is een brief van de paus aan de katholieke gemeenschap of aan alle aardbewoners. Daarin behandelt hij ethische en/of gelovige onderwerpen. Een wijk of stadsdeel waar een groep mensen woont die eenzelfde afkomst of geloofsovertuiging delen. Heeft vaak een negatieve bijklank, zeker in WO II, toen Joden vaak gedwongen werden in getto’s te leven.

d 184

WOORDENLIJST

‘Straks dreigt niemand nog iets te geloven’: Tom Van de Weghe verdiepte zich in deepfake 3video’s Een stem uit de hemel

Curieus_6_09_WL.indd 184

vind je vervolgens een icoon OT (Oude meer geloven van wat of NT (Nieuwe testament). video al danTestament) niet waar

4/02/20 16:31

Na de verkiezing van Donald Trump raakte iedereen in de ban van fake news en hoe valse berichten in combinatie met algoritmes de verkiezingen hadden beïnvloed. Hier en daar verschenen onderzoeken en Jezus nam Petrus, Jakobus en Johannes Bij elke berichten dathoge foto enop, tekst maar het begin waren van alle misleiding die ons te wachten stond. Als Bijbeltekst met zich mee een berg waar nog ze helemaal alleen waren. Voorik hun ogen tv-journalist raakte gefascineerd.

166

Marcus 9, 2-8

VA N

veranderde hij van gedaante, zijn kleren Het grootste gevaarzoiswit echter dat het vertrouwen verdampt: mensen zullen niets gingen helder wit glanzen, als geen enkele wolwasser aarde voor ze zien. Dat isopnefast. Opelkaar den zou duur wordt het een spelletje om uit te zoeken welke kunnen krijgen. Toen verscheen Elia aan is, terwijl we tijd verliezen om ons op de kern van de zaak te concentreren. hem, samen met Mozes, en ze spraken met Jezus. Petrus nam het woord en zei tegen Jezus: ‘Rabbi, het is goed dat wij hier zijn; laten we drie tenten opslaan, een voor u, een voor Mozes en een voor Elia.’ Hij wist niet goed wat hij moest zeggen, want ze waren door schrik overweldigd. Toen viel de RANGEERSTATION schaduw van een wolk over hen, en uit de wolk klonk een stem: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, luister naar hem!’ Ze keken om zich heen en zagen opeens Curieus_6_08_Hfst_Rangeerterrein.indd 166 niemand meer, behalve Jezus, die nog bij hen stond.

OTBron: De NTMorgen

We hebben ervoor gekozen om elk Bijbelboek voluit te noteren. Dat 4/02/20 16:31 maakt het gemakkelijker een tekst terug te vinden in de Bijbel. Als je zelf een tekst wilt opzoeken dan vind je in bij info in het onlinelesmateriaal terug hoe dat moet.

Sieger Köder, Transfiguratie

4 Is de B�bel waar?

De Bijbel hoeft historisch niet waar te zijn. Er is geen enkele reden waarom de historische waarheid van de Bijbel vereist is. Het is niet de bedoeling van de auteurs van de Bijbelboeken om mensen te overtuigen de correctheid van de historische informatie na te gaan. Evenmin kwamen de eerste toehoorders van de Bijbelse verhalen tot geloof omdat ze dachten dat alles gebeurd was zoals het stond neergeschreven. Waarom moeten hedendaagse lezers dan ﬁxeren op de historische kant van de Bijbel? Historische waarheid kan geen categorie zijn om te oordelen of de Bijbel een lezenswaardig boek is of niet. In de kritische wetenschap is die idee reeds lang doorgedrongen. Wanneer mensen vanuit hun geloofsovertuiging aangaande de Bijbel over ‘waarheid’ spreken, bedoelen ze iets anders. Een tekst of een persoon als ‘waar’ aanvaarden, kan alleen het resultaat zijn van een langer proces waarin men met die tekst of persoon in communicatie is getreden. Men ontdekt dan bijvoorbeeld dat wat in die tekst staat de moeite waard is als inspiratiebron voor levensoriëntatie. De tekst wordt dan niet beoordeeld volgens historische criteria maar vanuit de vraag of de inhoud ervan – en dan kan je alleen maar in metaforen gaan spreken – leven geeft, ruimte biedt, vruchtbaar is. In die zin is de ‘waarheid’ van de Bijbel zelf ook een metafoor: het is een beeld dat door iemand anders kan worden gebruikt om uit te drukken dat het verhaal van de bijbel voor hem of haar een zinvol perspectief op het leven is geworden.

Bij het onlinelesmateriaal vind je verder ook:

Leer • een digitale infokatern met duiding en achtergrondinformatie over zoals je bent wereldgodsdiensten, de Bijbel en de Kerk; • een digitaal (beeld)woordenboek ‘Curieuzeneuzen’ met verklaring van 100 (inter)levensbeschouwelijke en Bron: Geert Van Oyen, De Marcuscode godsdienstige begrippen.

en krijgt het grote takken, zodat de vogels van de hemel in zijnnog schaduw kunnen nestelen.’ De volgende iconen helpen je ook een eind op weg:

Marcus 4, 30-32

Het luisterfragment dat hierbij hoort, vind je online.

SAN MARCO

Het beeldfragment dat hierbij hoort, vind je online. Je vindt online een ontdekplaat. Je vindt online extra (ondersteunend) materiaal.

WERKEN MET CURIEUS

CURIEUS EN DIDDIT het onlineleerplatform bij Curieus Curieus 6 is rijk aan onlinelesmateriaal. Zo vind je op diddit alles terug om met het leerwerkboek aan de slag te gaan. Je vindt hier niet alleen alle video- en audiobestanden maar ook de ontdekplaten. Ben je nieuwsgierig en wil je meer weten over een bepaald onderwerp? Of heeft je leraar je gevraagd om de les voor te bereiden? Geen enkel probleem! Klik in diddit op het icoon van de ontdekplaat en ga op onderzoek. 2 Stop it!

1 a

1 c

1 b

2 a

“Protest beyond the law is not a departure from democracy; it is absolutely essential to it." Howard Zinn

2 b

"You must be the change you wish to see in the world."

Mahatma Gandhi 2 c

"Tolerance does not mean tolerating intolerance." Karl Popper

CATHARSISWIJK

Wanneer je een van de onderstaande iconen in het leerwerkboek ziet, kun je dus op diddit het onlinelesmateriaal vinden. Bekijk de video. Beluister het fragment. Ga hier aan de slag met de ontdekplaten! Je vindt hier al het overige onlinelesmateriaal, bijvoorbeeld liedjesteksten, extra bronnen, teksten …

WERKEN MET CURIEUS

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 5

JAAR 6

SPOOR 1

PANORAMA

MYSTICI EN ANDERE RARE SNUITERS

TOT IN DE HEMEL (GH 8)

(GC 1, 6 EN 8)

ORA ET LABORA

SPOOR 3

MAG HET IETS MEER ZIJN?

FILOSOFEN WETEN HET (GC 2, 4 EN 5)

Leer zoals je bent

(GC 2, 4 EN 5)

(GC 2)

WISSELSPOOR 3

VA N

(GC 3, 7 EN 9; HK 8)

TERMINUS

GELOVEN IS EEN WERKWOORD

SPOOR 2

SQUARE HK 8

Je kunt uitdrukken hoe een christelijke visie op hoop en kwetsbaarheid verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor de eigen visie.

SQUARE GC 1

Je kunt voorbeelden geven van hoe mensen grondervaringen uitdrukken.

SQUARE GC 2

Je kunt in levensgetuigenissen onderscheiden hoe mensen zin zoeken, zin geven en zin ontvangen.

SQUARE GC 3

Je kunt toelichten hoe geloof altijd in een context vorm krijgt.

SQUARE GC 4

Je kunt voorbeelden geven van de wisselwerking tussen geloof en context.

SQUARE GC 5

Je kunt mens-, wereld- en godsbeelden analyseren.

SQUARE GC 6

Je kunt het samenspel van ervaring en openbaring in christelijke tradities toelichten.

SQUARE GC 7

Je kunt in kaart brengen hoe christenen in tijd en ruimte telkens opnieuw hun evangelie vormgeven.

SQUARE GC 8

Je kunt jouw kijk op de mens, de wereld en God uitdrukken.

SQUARE GC 9

Je kunt uitdrukken hoe een christelijke visie op de mensen, de wereld en God verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor de eigen visie.

VA N

ABDIJLAAN

Spiritualiteit betekent letterlijk ‘geestelijk bestaan’ (< Latijn: spiritus - geest of ziel). Een goed synoniem is 'onstoffelijkheid'. Spiritualiteit duidt een geestelijke levenshouding aan of legt de klemtoon op het geestelijk aspect in de beleving van het geloof. Spiritualiteit en religie liggen dus dicht bij elkaar. Spiritualiteit wordt vaak geplaatst tegenover materialisme, maakbaarheid, stoffelijkheid. De spirituele beleving en het rationeel denken en handelen worden dan gezien als twee dimensies van ons bestaan.

SPOOR 1

MYSTICI EN ANDERE RARE SNUITERS

1 Hadewijch 1

"Misschien ben ik pas echt beginnen te schrijven na Hadewijch. Ik leerde haar werk kennen op school. Ik weet niet met welke tekst we toen bezig waren, maar ik dacht: ja!" De Vlaamse schrijver Peter Verhelst in een interview in de reeks ‘Schrijvers lezen schrijvers’, De Standaard

2 Hadewijch was een mystica en dichteres uit de 13e eeuw.

Een thema dat haar nauw aan het hart ligt, is de verhouding tussen 'rede' en 'minne'. Rede staat voor het verstand, het denken van de mens.

Minne staat voor de onvoorwaardelijke, universele liefde.

VA N

Een ander belangrijk begrip in de onderstaande tekst is 'caritas', dat ook liefde betekent. Caritas vertalen we vaak als naastenliefde of liefdadigheid, maar bij Hadewijch en in de geest van de 13e eeuw is het eerder de liefde voor God.

Probeer te begrijpen wat het innigste van je ziel is, wat dat is: ziel. Ziel is een wezen dat door het Goddelijke gezien kan worden en dat zelf ook het Goddelijke kan zien. Het zien dat de ziel van nature bezit is de caritas. Dat zien heeft twee ogen: de minne en de rede. De rede kan het Goddelijke niet zien tenzij in wat het goddelijke niet is. Minne vindt geen rust tenzij in wat het Goddelijke is. Rede heeft zijn veilige paden waarlangs hij loopt. Minne voelt dat ze tekortschiet, maar haar tekortschieten helpt haar verder vooruit dan rede.

Rede kent een beter gevoel voor maat dan minne, maar minne ervaart meer zoetheid van zaligheid dan rede. Toch zijn deze twee elkaar van heel groot nut want rede onderricht minne en minne verlicht rede. Als rede zich overgeeft aan de begeerte van minne en minne laat zich dwingen en binden binnen het bestek van rede, dan zijn ze tot buitengewoon grootse dingen in staat.

ABDIJLAAN

SPOOR 1

1 Hadewijch 1

Hadewijch schrijft zowel aan rede als aan minne kwaliteiten toe. Som er van elk twee op.

2 Rede en minne: geef ze een plaats op een continuüm van 1 tot 10 waarmee je aantoont hoe belangrijk ze zijn voor jou. Geef uitleg bij je plaatsing. 0

3 Bekijk een eerste fragment uit de film Hadewijch. We maken kennis met Céline, een jong meisje uit een vooraanstaande Parijse familie. Ze is heel gelovig en wil intreden in een klooster. Ze is vastbesloten het waar te maken, is daarom heel streng voor zichzelf, wat zich onder meer uit in extreem vasten. Het lijkt tegenstrijdig dat de abdis haar weigert als novice en haar vraagt haar roeping op de proef te stellen in de wereld. Waarom moet Céline het klooster verlaten?

4 In een tweede fragment zien we dat Céline bevriend geraakt met een jongen die haar geloof respecteert, maar een relatie met haar wel ziet zitten. Haar poging uit te leggen dat ze haar leven helemaal wil wijden aan God lukt niet zo best. a Zie je parallellen met Hadewijch? b Kun je Céline begrijpen? En de jongen?

VA N

spoor 1 Mystici en andere rare snuiters

1 Hadewijch (vervolg) 3 Mystiek laat zich niet gemakkelijk omschrijven, laat staan definiëren. Vaak lees je dat het niet te definiëren valt. Van Dale’s woordenboek helpt ons met: ‘hartstochtelijk streven naar de bijzondere vereniging van de ziel met God en van God met de mens’. Dat ligt helemaal in de lijn van wat Hadewijch schrijft. De jezuïet en kenner van mystieke teksten, Paul Mommaers, schrijft: 'Mystiek is in de eerste plaats een kwestie van bewustwording. Iets wat voordien onbekend was omdat men het nog nooit had meegemaakt, is er plotseling. Deze onvoorziene aanwezigheid is voor de mysticus even levendig en reëel als de dingen die hij gewoonlijk gewaarwordt. Daarom zeggen zij zo vaak dat ze in staat gesteld worden om te “zien” of “aan te raken” of te “smaken” wat ze tot dusver niet konden waarnemen.'

4 Hadewijch

VA N

Bron: Paul Mommaers en Jan Van Brag, Ruusbroec in gesprek met het Oosten

Een dageraad in maart.

Het vuur, dat alles verteert

Uit de vloer van de kerk

zal nooit meer, nooit meer doven.

stijgt nevel op

En ik verlang zo hevig naar een aanraking.

en een koor van zusters zingt in het koude licht.

Voor het altaar staat een naakte man die naar mij wenkt.

Mijn lichaam houdt niet op

Ik durf me nauwelijks te bewegen,

met gloeien.

elke beweging doet vreselijk pijn.

Het doet zo’n pijn om te gloeien,

En voorzichtig strek ik mijn armen uit.

alsof een fakkel langzaam

Ik ben een boom, diep geworteld

langs de binnenwand van mijn buik strijkt.

in de aarde, en ik wil weg, ik moet hier weg, ik maak me zo groot

Mij gruwelt dat ik leef.

dat ik de hemel aan kan raken. En ik maak me alsmaar groter. Jonan de Boose

ABDIJLAAN

1 Hadewijch (vervolg) 5 Kun je aan de hand van de omschrijving van ‘mystiek’ door Paul Mommaers en de tekst van Hadewijch verklaren waarom mystiek geldt als een weg naar God? 6 Vandaag is er binnen de Kerk een grote openheid voor mystiek en spiritualiteit. In de dertiende eeuw was dat niet altijd zo. In het filmpje verneem je waarom begijnen een eigen plaats zochten binnen de christelijke traditie en waarom de Kerk hen soms met wantrouwen bekeek. Verklaar beide waaroms. 7 ‘Mij gruwelt dat ik leef.’ Deze versregel van Johan de Boose vinden we ook in Hadewijchs geschriften terug: ‘Mi gruwelt dat ic leve.’ Ze verwoordt hiermee het gevoel dat iedere mysticus kent: de mystieke ervaring lijkt op een extase die in fel contrast staat met het alledaagse leven. a Leg 'Mij gruwelt dat ik leef' uit in je eigen woorden. b Geef gelijkenissen en verschillen tussen een mystieke ervaring en verliefdheid.

VA N

spoor 1 Mystici en andere rare snuiters

2 Mystiek in andere geloofstradities 1 Haiku’s zijn korte Japanse gedichten, die oorspronkelijk strenge inhoudelijke en vormelijke regels kennen. Haiku’s situeert men vaak in het Japanse zenboeddhisme, waarmee ze de nadruk op eenvoud en spiritualiteit gemeen hebben. Haiku’s trachten steeds de essentie van hun onderwerp te vatten in een directe en sobere taal met herkenbare, suggestieve beelden. De zintuigelijke waarneming van de natuur en de seizoenen valt samen met de persoonlijke ervaring en beleving en het streven naar bewustwording. De gedichten tellen steeds 17 lettergrepen, verdeeld over 3 lijnen die respectievelijk 5 – 7 – 5 lettergrepen tellen.

Wanneer de maan schijnt,

moet gaan. Heden is tweemaal

och, lijken zij op mensen, vogelverschrikkers.

VA N

de herfst begonnen.

Gij moet blijven. Ik

Bron: Haiku. Een jonge maan

Jalaluddin Rumi (1207-1273) was een Perzische mysticus, dichter en verhalenschrijver. Men beschouwt hem als soefileraar, een mystieke traditie die dicht aanleunt bij de islam. Rumi slaagt erin om zowel heel beeldend te dichten als om nuchter een boodschap te verwerken in een verhaal. Een voorbeeld van elk. Om aan te tonen dat het innerlijke en het uiterlijke van de mens in harmonie horen te zijn, vertelde Rumi deze korte vergelijking:

"Als je alleen de pit van een abrikoos in de grond plant zonder het buitenste omhulsel, zal er niets groeien. Maar als je zowel de pit als het omhulsel plant, zal de abrikoos groeien. Dat leert ons dat ook het uiterlijke omhulsel een functie heeft."

"Liefde werd mooi en vet en weldoorvoed terwijl het verstand vermagerde." Bron: Annemarie Schimmel, Rumi

ABDIJLAAN

2 Mystiek in andere geloofstradities 1

Waarom zijn haiku’s ‘spirituele gedichten’?

2 Niet enkel Japanners dichten haiku’s, ook westerlingen. Voormalig Europees president Herman Van Rompuy heeft er zich meermaals aan gewaagd. Hij presenteerde zijn eerste haiku-dichtbundel zelfs in aanwezigheid van de Japanse EU-ambassadeur. In de kloostertuin in Tildonk nam Herman Van Rompuy het peterschap van de 'haikuboom' op zich. Aan deze boom worden haiku’s opgehangen met als thema’s vrede en hoop. Ruim honderd jaar geleden werd het klooster ingenomen door de Duitse bezetter. Vandaag is het een stiltetuin. De haiku van Herman Van Rompuy verwijst naar beide. Stilte is niet doods zolang ik de vogels hoor: zij zingen mij stil.

a Wat waardeer je in deze haiku van Herman Van Rompuy? b Treed in zijn voetsporen en probeer zelf twee haiku’s te schrijven die je aan de haikuboom zou kunnen hangen. Respecteer de vormelijke en inhoudelijke regels.

VA N

3 Over Rumi schrijft Annemarie Schimmel: 'Zijn neiging om in al zijn ervaringen de ma’iyya, de absolute, haast grijpbare nabijheid van het goddelijke aan te voelen, liet hem dingen schrijven die de moderne uitgevers van zijn werk ertoe aanzetten om aanstootgevende woorden hier en daar door … te vervangen.' a Leg de link met Hadewijch en andere christelijke mystici. b Hoe kunnen Rumi en andere mystici een streven naar vrede, of meer algemeen naar geluk, inspireren en stimuleren?

spoor 1 Mystici en andere rare snuiters

SPOOR 2

ORA ET LABORA

1 Kloosterordes Kloosterordes situeren zich binnen de Katholieke Kerk, maar zijn toch autonoom. In de eerste eeuwen van het christendom ontvluchtten overtuigde gelovigen de vele vervolgingen. Sommigen leefden afgezonderd als kluizenaars, ver weg van de bewoonde wereld. Vanaf de 3e eeuw spreken we over de woestijnvaders, die we vooral in de vallei van de Nijl situeren. Ze zegden het wereldse leven vaarwel, zochten rust en levensverdieping en vormden soms kluizenaarsgemeenschappen. Het worden de voorlopers van de eerste kloostergemeenschappen in het MiddenOosten.

VA N

Gaandeweg ontstonden ook in Europa kleine religieuze gemeenschappen die het belang erkenden van een gezamenlijke spirituele en godsdienstige beleving. In de 6e eeuw schreef Benedictus van Nursia een meervoudige regel met voorschriften om samen te leven in gebed. Zo ontstond de orde van de benedictijnen. De kloostergemeenschappen moesten onafhankelijk zijn op spiritueel en materieel vlak. 'Pas dan zijn het echt monniken, wanneer ze van het werk van hun eigen handen leven' luidt de regel. Men legde steeds de geloften af van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid. Vanaf de 8e eeuw namen de monniken steeds meer taken op in dienst van de samenleving.

Men legde zich toe op theologie, onderwijs en het kopiëren van geschriften. Kloosters winnen aan belang en voorzien vaak in noden van de plaatselijke bevolking, voedsel, veilig onderdak, godsdienstbeleving. Toch blijft het kloosterleven vooral voorbehouden aan mensen uit de rijkere kringen. Dit resulteert enerzijds in kloosterordes waarin verschillende abdijen, verspreid over meerdere steden en landen, zich groeperen. Anderzijds ontstaan nieuwe kloosters en ordes die een strengere naleving van de oorspronkelijke kloosterregels opleggen. In de vroege middeleeuwen ontstonden ook vrouwenkloosters, aanvankelijk vooral voor adellijke meisjes en rijke weduwen. In de 13e eeuw ontstaan bedelorden, met nadruk op ascese, armoede en leven in verbondenheid met de natuur. De franciscanen en de dominicanen zijn de belangrijkste voorbeelden. Een volgelinge van Franciscus, Clara van Assisi, stichtte de orde van de clarissen. In de 16e eeuw vroeg een Spaanse edelman, Ignatius van Loyola, aan de paus de toelating een nieuwe orde te stichten, de jezuïeten. Vandaag vormen zij de grootste kloosterorde. Zij aanvaardden als vierde gelofte gehoorzaamheid aan de paus. De nadruk lag op discipline en intellectuele arbeid. Zij beklemtonen ook de geloofsverkondiging en in hun spoor zullen vele kloosterordes in nieuw ontdekte landen en werelddelen missioneren. Vandaag is de samenleving veel pluralistischer en zijn de noden op menselijk en religieus vlak sterk geëvolueerd. In Vlaanderen en wereldwijd ontdek je een heel grote verscheidenheid aan kloosterordes. Naargelang hun manier van leven en werken maakt men een onderscheid tussen contemplatieve en apostolische ordes. De contemplatieve ordes houden zich aan een meer teruggetrokken leven uit de wereld. Vroeger sprak men in dit verband vaak van slotkloosters. De apostolische ordes nemen specifieke sociaal gerichte taken op: onderwijs, ziekenzorg, missionering, armenzorg. Een authentiek religieus leven blijft echter steeds centraal staan.

ABDIJLAAN

SPOOR 2

1 Kloosterordes 1

‘Ora et labora’. Verklaar deze leefregel die de kern van de kloosterregels vormt.

2 Haal uit de ontdekplaat en de tekst de belangrijkste evoluties in het ontstaan van kloosterordes. 3 Waarom blijven kloosters en het kloosterleven uniek in onze samenleving? a Markeer representatieve tekstdelen b Beschrijf twee zaken waarin ze zich onderscheiden. 4 Veel kloosters en abdijen hebben gastenverblijven. De kamers zijn sober ingericht, entertainment is er nauwelijks of niet. Integendeel, men wordt verzocht de dagelijkse diensten bij te wonen, te zwijgen tijdens de maaltijden, de stilte in het klooster te respecteren. Toch zijn de gastenkamers soms weken of maanden tevoren gereserveerd. Hoe verklaar je dat?

VA N

spoor 2 Ora et labora

2 Hoe meer zielen, hoe meer vreugde

Mannen die naar het leven verlangen

VA N

Aan mannen die naar het leven verlangen en goede dagen wensen te zien, willen de trappisten van Westmalle de kans geven tijdens een weekend het monastieke leven van binnenuit te leren kennen. Van vrijdagmiddag tot zondagmiddag, 6 tot 8 april en/of 13 tot 15 juli 2018, kunnen geïnteresseerden zich onder begeleiding van de monniken oefenen in enkele monastieke basishoudingen: gebed, meditatie, lectio divina en handen arbeid. Een inleiding in de cisterciënzer spiritualiteit hoort bij het aanbod. Een unieke kans voor single mannen om nader kennis te maken met deze levensvorm.

Wie monnik wil worden volgt de stem van zijn hart. Verschillende motiveringen brengen een mens aan de kloosterpoort. Soms is het een impuls van wereldvlucht of een zoeken naar meer innerlijkheid. In ieder geval is het een proces dat vraagt om verduidelijking, verheldering en uitzuivering. In het klooster is de novicemeester als opleidingsverantwoordelijke aangesteld om dat proces naar uitzuivering te begeleiden.

ABDIJLAAN

Bron: www.trappistwestmalle.be

2 Hoe meer zielen, hoe meer vreugde 1

‘Mannen die naar het leven verlangen en goede dagen wensen te zien’. Deze wervende zin uit de advertentie en de daarop volgende tekst, vragen om verduidelijking en roepen wellicht ook discussie op. Noteer je vragen.

2 Geef schematisch de dagorde in een klooster weer en noteer je bedenkingen erbij. Surf hiervoor eens naar een website van een klooster, bv. het Trappistenklooster te Westmalle. 3 Een advertentie? De paters van de trappistenabdij van Westmalle hebben ongetwijfeld goed nagedacht over het plaatsen ervan. Ze is echter niet vanzelfsprekend. Bespreek in kleine groepjes de pro en contra’s van een dergelijke advertentie en tracht tot een gezamenlijke beslissing te komen over het plaatsen ervan. Wat zou je eventueel veranderen en waarom? 4 De voorbereiding op de toetreding tot het kloosterleven bedraagt gemiddeld 3 tot 5 jaar. Waarom is dit zinvol?

VA N

spoor 2 Ora et labora

3 Des hommes et des dieux Des hommes et des dieux is gebaseerd op waargebeurde feiten in het dorpje Thibirine in het Algerije van 1995.

ÂŠ

VA N

De film vertelt het verhaal van acht monniken die harmonieus samenleven met de plaatselijke bevolking. In Algerije groeit echter het conflict tussen de regering en fundamentalistische groeperingen. Ongewild worden ook de monniken hiermee geconfronteerd. De ziekenboeg van broeder Christian staat hierbij centraal. Hij wordt gedwongen om enkele gewonde terroristen te behandelen en van medicatie te voorzien. De autoriteiten zien hierin een reden om de monniken aan te manen te vertrekken uit Algerije. Hun veiligheid kan niet langer worden gegarandeerd.

ABDIJLAAN

3 Des hommes et des dieux 1

De trailer van de film toont enkele markante uitspraken van de monniken. Lees de uitspraken en beantwoord de vragen. a

Dorpelinge: 'Ben je ooit verliefd geweest?' Broeder: 'Ja, meer dan eens. En daarna is er een nog grotere liefde gekomen. Die liefde heb ik beantwoord.'

Broeder: 'Wij zijn als vogels op een tak. We weten niet wanneer we zullen vertrekken.' Dorpelinge: 'Wij zijn de vogels. Die tak, dat zijn jullie.'

Broeder Christian: 'Ik ben niet bang voor de terroristen en nog minder voor het leger. Ik heb ook geen angst meer voor de dood. Ik ben een vrij man.'

a Hoe valt deze uitspraak te verklaren? b Wat bedoelt de dorpelinge hier precies? Wat bedoelt de monnik? c Waarvan getuigt deze uitspraak van broeder Christian het meest? Grenzeloos geloof, blind idealisme, fatalisme …?

VA N

2 Wanneer de monniken de terroristen over de vloer hebben gehad en ze hun leven bedreigd zien, volgt overleg over de vraag: blijven of vertrekken? Deze vraag houdt verschillende aspecten in die heel duidelijk hun beslissing bepalen: nadenken over leven of dood, de roeping als monnik en als christen, vertrouwen en solidariteit versus angst en geweld, de zorg voor de Algerijnse dorpelingen. Leef je in hun situatie in en tracht tot een gezamenlijke beslissing te komen: vertrekken of blijven.

spoor 2 Ora et labora

SPOOR 3

MAG HET IETS MEER ZIJN?

1 Een ode aan de rede! 1

Tijdens de Franse Revolutie werden de Katholieke Kerk en haar erediensten een tijdlang verboden. Priesters werden vervolgd en terechtgesteld. In 1793 werd de Notre-Dame in Parijs omgedoopt tot ‘Tempel van de Rede’. Ter vervanging van het katholieke geloof werd een atheïstische cultus in het leven geroepen waarbij een nieuwe godin werd vereerd, de Godin van de Rede.

De gok van Pascal

VA N

2 Blaise Pascal geeft in zijn beroemde Pensées uit 1669 een merkwaardige, hoogst rationele argumentatie om in God te geloven.

De rede (het verstand) kan onmogelijk bewijzen of God wel of niet bestaat.

Hieruit volgt dat God wel of niet kan bestaan.

Omdat er twee opties bestaan, moet je kijken wat (statistisch) het meest pragmatisch is.

Uit deze afweging blijkt dat gokken dat God bestaat de beste keuze is. Want stel dat hij bestaat en je gelooft, dan ga je naar de hemel en zo niet, naar de hel. Bestaat hij niet, dan is er feitelijk niets verloren. Kortom: geloven in God is de beste, meest pragmatische optie.

ABDIJLAAN

SPOOR 3

1 Een ode aan de rede! 1

De omvorming van de Notre-Dame in Parijs tot ‘Tempel van de Rede’ en de vervolgingen van de priesters stemmen tot nadenken. a Plaats deze feiten in het kader van de geschiedenis (einde 18e eeuw, Frankrijk, revolutie) en verklaar waarom ze gebeurden. b Hoe verhouden de Cultus van de Rede en de katholieke godsdienst zich hier ten opzichte van elkaar?

2 Pensées verscheen in 1669, zeven jaar na de dood van Blaise Pascal. a Doet Pascal een uitspraak over het bestaan van God? Beargumenteer kort je antwoord. b Beoordeel Pascals argumentatie voor zijn geloof in God. c Waarom kun je je (niet) aansluiten bij Blaise Pascal? 3 Wat wil de cartoon duidelijk maken? 4 Hoe kunnen rede en geloof naast elkaar bestaan?

VA N

spoor 3 Mag het iets meer zijn?

2 Ieder zâ&#x20AC;&#x2122;n eigen geloof!

In 2013 besluit de vijftienjarige Giel Foubert met de goedkeuring en steun van zijn moeder in India een opleiding te volgen om Tibetaans-boeddhistisch monnik te worden. Aan zijn vertrek gaat een hele juridische procedure vooraf, die zich concentreert rond de vraag of Giel deze beslissing zelf heeft genomen en niet op basis van manipulatie door anderen.

ÂŠ

VA N

Inmiddels is Giel tot monnik gewijd en volgt hij verder zijn opleiding tot Tibetaans leermeester.

ABDIJLAAN

2 Ieder z’n eigen geloof! 1

Bekijk het fragment. a Som alle rationele elementen op om de vijftienjarige Giel wel of niet te laten vertrekken naar het Tibetaanse klooster in India. b Bepaal op basis hiervan je eigen mening over zijn vertrek.

2 Welke vormen van spiritualiteit ontdek je in het filmfragment? 3 Deze documentaire sluit aan bij In godsnaam, de docureeks die Annemie Struyf eerder maakte rond religies en hun beleving. Zo bezocht ze onder meer een zenboeddhistisch klooster in Japan, de Hare Krisjna-gemeenschap in Durbuy en moslima’s in Senegal. De uitzending over haar verblijf in het trappistinnenklooster in Brecht was met ruim 1,3 miljoen kijkers een kijkcijfersucces. Waarom deze reeksen en vanwaar het succes? 4 Jezus is in de islam een profeet en ook Abraham of Mozes zijn belangrijke en bepalende figuren. Schept dat verwarring?

VA N

spoor 3 Mag het iets meer zijn?

3 Ingetogen en mysterieus 1 In de folder van het psychiatrisch centrum van Duffel waar de kapel staat lezen we: ‘Oorspronkelijk wilde men een meer ‘aangeklede’ stille ruimte bouwen, een plaats waar men zich kon terugtrekken, mediteren, ontmoeten, lezen of tot rust komen. Naarmate men vorderde bleef er echter alleen nog een lege, stille ruimte over. Deze leegte staat voor de ultieme rust en stilte. De Cordier ziet het als een uitdaging om vanuit de stilte of vanuit het grote Niets open te staan voor rust, harmonie en vervulling.

VA N

Hier kan de mens op zoek gaan naar de betekenis van het leven en zijn plaats in de wereld. Rust, stilte en afzondering kunnen helpen om gedachten te ordenen.’

Thierry De Cordier, Kapel van het Niets, Duffel, 2005

"Mijn kunst is doorweven van het sacrale. Ze is continu in dialoog en in tegenspraak met de christelijke symboliek. In de Kapel van het niets heb ik vooral gestreefd naar het uitvlakken en het weglaten. Ik ben geboeid door het ultieme. De witte muur staat voor de verbinding met het niet-wereldse, het allermoeilijkste. Zeg maar: de laatste vragen." Thierry De Cordier

3 a

Notre-Dame du Haut van Le Corbusier, Ronchamp, 1955

ABDIJLAAN

3 b

Kaäba in Mekka

3 Ingetogen en mysterieus 1

Deze ‘Kapel van het Niets’ is bedoeld als stille ruimte waar patiënten en bezoekers van het Psychiatrisch Centrum Sint-Norbertus in Duffel zich kunnen terugtrekken. Beantwoordt ze hiermee aan jouw idee van een kapel?

2 Hoe ontdek je in de uitspraak van Thierry De Cordier een hedendaagse vorm van religieus geloven? 3 Associeer de ‘Kapel van het Niets’ met de gebouwen van bron 3a en 3b. Toon gelijkenissen en verschillen aan, niet enkel in bouwstijl, ook in inspiratie.

VA N

spoor 3 Mag het iets meer zijn?

TERMINUS Geloven is een werkwoord Bekijk het fragment. a Kies enkele begrippen die het geloof van de bisschop van Gent, Lode Van Hecke, volgens jou het meest typeren.

VA N

christelijk – diepgaand – naïef – rationeel – spiritueel – wereldvreemd

b ‘Van ongelovig naar gelovig’ kon een titel zijn voor dit fragment. Vind je het vreemd dat een abt zo’n grote verandering doormaakt? c

Wat bracht die verandering precies teweeg?

d Wat vind je inspirerend in de getuigenis van de abt van Orval?

ABDIJLAAN

PANORAMA

VA N

Tot in de hemel

ÂŠ

Peter Zumthor, Bruder Klaus Feldkapelle

interieur Bruder Klaus Feldkapelle

Religie: het verlangen naar het transcendente Godsdienst: een bepaalde geloofstraditie die mensen verbindt in hun verhouding tot God Geloof: antwoord op godsopenbaring Vind deze drie ingrediĂŤnten terug in de Bruder Klaus Feldkapelle.

PANORAMA

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

JAAR 5

WIE ZEGT U DAT IK BEN?

DE HOLY CORNER (GC 3 EN 4)

(GC 3 EN 4)

PANORAMA DE LIJKWADE VAN TURIJN (GC 6)

Leer zoals je bent

GOED NIEUWS!

(GC 9; SI 5)

VA N

(GC 6; SI 6)

TERMINUS

DE SAGRADA FAMILÍA IN BARCELONA

SPOOR 2

SPOOR 3

JAAR 6

WISSELSPOOR 1

SPOOR 1

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JEZUS NAVOLGEN, OF TOCH NIET?

(GC 7, 8 EN 9; SI 5)

SQUARE GC 3

Je licht toe hoe geloof altijd in een context vorm kan krijgen.

SQUARE GC 4

Je geeft voorbeelden van de wisselwerking tussen geloof en context.

SQUARE GC 6

Je licht het samenspel van ervaring en openbaring in christelijke tradities toe.

SQUARE GC 7

Je brengt in kaart hoe christenen in tijd en ruimte telkens opnieuw het evangelie vormgeven.

SQUARE GC 8

Je ben in staat jouw kijk op de mens de wereld en God uit te drukken.

SQUARE GC 9

Je bent in staat uit te drukken hoe een christelijke visie op de mens, de wereld en God verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor jouw eigen visie.

SQUARE SI 5

Je kunt in voorbeelden onderscheiden hoe christenen meewerken aan samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 6

Je bent in staat om uit te drukken wie of wat je inspireert en appelleert tot samenlevingsopbouw.

VA N

SAN MARCO

Probeer het verhaal achter deze spotprent – de oudste voorstelling van Jezus die de geschiedenis heeft doorstaan – te achterhalen. Een tip: ze heeft als titel Alexemenos cebete Theon (Alexemenos aanbidt zijn God).

SPOOR 1

WIE ZEGT U DAT IK BEN?

1 Van Jezus naar Christus De Galileeër Jezus van Nazaret heeft als Messias wereldbetekenis gekregen. Jezus van Nazaret is, als Christus, voorwerp van geloof geworden, en centrum van een wereldwijde godsdienst. Men is hem gaan vereren, men heef al heel vroeg verkondigd dat hij een goddelijke status bezat, ja zelf God is.

VA N

Wie is deze man, die als onaanzienlijke Galileeër op last van Pilatus gekruisigd werd, maar als verkondigde Heer van het universum de wereldgeschiedenis zo diepgaand heeft bepaald? Met die vraag vangt de wel heel vreemde en intrigerende geschiedenis aan van de verhouding tussen Jezus van Nazaret en de Zoon van God die de christelijke Kerken belijden. Of, zoals de wetenschappelijke studies het formuleren: de verhouding tussen de historische Jezus en de Christus van het geloof. Als men het verschil in dimensie bekijkt tussen de eenvoudige ambachtsman uit Galilea, en de wereldwijde dimensie die hij als centrum van de christelijke godsdienst heeft gekregen, kan men het Mathias Grunewald, De kruisiging, ca. 1501 onderscheid tussen de ‘Jezus van de geschiedenis’ en de ‘Christus van de verkondiging’ best begrijpen. Natuurlijk gaat het principieel over dezelfde persoon. Maar het overwicht van het ‘Christus-aspect’ is zo evident geworden, dat de term ‘Christus’ reeds vrij vroeg zijn oorspronkelijke betekenis als titel verloor, en tot een eigennaam werd. En eenmaal ‘Christus’ als het ware tot de familienaam van Jezus geworden was, betekende dit dat het onderscheid tussen het ‘aardse’ karakter van Jezus de Galileeër en het ‘hemelse’ karakter van de verheerlijkte Messias ook min of meer uitgewist was.

Als Christus werd Jezus tot een goddelijk symbool, dat aanspraak maakte op universaliteit. Voor wie naar de schitterende uitingen van de laatantieke en middeleeuwse christelijke kunst kijkt, springt dat in het oog. Rond Christus groeide een hele maatschappij, een totaalcultuur. Rond hem vormde zich, als een parel rond een kleine zandkorrel, laag na laag de ene theorie na de andere, het ene beeld na het andere. Hij werd langzaamaan de basis van alle wetten, van alle ethiek, kunst, politiek enzovoort… hij werd het model van de keizers, de koningen, de feodale heren, de kruisvaarders, de kleine mensen, de monniken, de bisschoppen, de magistraten, de filosofen… Christus groeide uit tot referentiepunt en katalysator van een hele beschaving. De vraag: ‘wie was die man?’ is een typisch moderne vraag. Het is de vraag van de historicus die wetenschappelijke informatie wil, en daarom een onderscheid maakt tussen de ‘Jezus van de geschiedenis’ en de ‘Christus van het geloof’. Als je vraagt: ‘Wie was Agripina, wie was Michelangelo, wie Elvis…?’ wil je doorstoten naar de historische werkelijkheid van die figuren, onder de vele beelden en mythen, reducties en idealiseringen die zich boven hun stoffelijk overschot hebben opgestapeld. De ‘echte’ mens Jezus kende zichzelf ook slechts via zijn relaties met anderen. Hij stond midden in de geschiedenis van een volk, Israël, en verstond zijn roeping vanuit het Bijbelse wereldbeeld. Zelf heeft hij bovendien niets geschreven. De enige toegangspoort tot hem is de blik van anderen, die in hem geloofden en over hem verteld hebben. Het Nieuwe Testament is zelf de vrucht van de kijk van gelovige gemeenschappen op Jezus. Daarom blijft Jezus Christus hoe dan ook en voor altijd ‘overgeleverd in de handen van mensen’. Hem onder het beeld vandaan halen, dat anderen ons van hem overgeleverd hebben, is onmogelijk. Bron: Peter Schmidt, In de handen van mensen

SAN MARCO

SPOOR 1

1 Van Jezus naar Christus 1

Bekijk de video. a Vertel in je eigen woorden welke beelden van Jezus deze jongeren uit het Nieuwe Testament haalden en welke beelden hun eigen beelden zijn. b Geef een antwoord op de vraag die ze aan het einde van de video stellen: 'Wie zeg jij dat Hij is?' c Verklaar het citaat waarmee video begint: 'Ik ben klaar om Jezus als een groot moreel leraar te aanvaarden, maar ik accepteer niet zijn claim om God te zijn. Dat is precies hetgene wat we niet moeten zeggen.' (C. S. Lewis, een Britse schrijver uit de 20e eeuw.)

2 Lees de tekst op de vorige pagina. a Duid alle verwijzingen naar de ‘Jezus van de geschiedenis’ aan met geel en alle verwijzingen naar de ‘Jezus van het geloof’ met groen. b Zoek concrete voorbeelden van hoe Jezus 'het model werd van de keizers, de koningen, de feodale heren, de kruisvaarders, de kleine mensen, de monniken, de bisschoppen, de magistraten en de filosofen.' c Wat bedoelt de auteur met ‘Jezus is overgeleverd in de handen van mensen’?

VA N

spoor 1 Wie zegt u dat ik ben?

2 2 000 jaar in de handen van mensen 1 NT

Want wat ik heb ontvangen en aan u heb doorgegeven, gaat terug op de Heer zelf. In de nacht waarin de Heer Jezus werd uitgeleverd nam hij een brood, sprak het dankgebed uit, brak het brood en zei ‘Dit is mijn lichaam voor jullie. Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken.’ Zo nam hij na de maaltijd ook de beker, en hij zei: ‘Deze beker is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt. Doe dit, telkens als jullie hieruit drinken, om mij te gedenken.’ Paulus in 1 Korintiërs 11, 23-25 (1e eeuw)

2 NT

Jezus vertrok met zijn leerlingen naar de dorpen in de buurt van Caesarea Filippi. Onderweg vroeg hij aan zijn leerlingen: ‘Wie zeggen de mensen dat ik ben?’ Ze antwoordden: ‘Johannes de Doper, en anderen zeggen Elia, en weer anderen zeggen dat u een van de profeten bent.’ Toen vroeg hij hun: ‘En wie ben ik volgens jullie?’ Petrus antwoordde: ‘U bent de messias.’ Marcus 8, 27-29 (1e eeuw)

VA N

In die tijd leefde Jezus, een wijs man. Hij verrichtte namelijk daden die onmogelijk geacht werden, en hij was leermeester van mensen die met vreugde de waarheid tot zich namen. En veel Joden alsook velen van de Grieken bracht hij tot zich. Ook nadat Pilatus hem op aanwijzing van de eerste mannen bij ons de straf van het kruis had opgelegd, gaven zij die het eerst in liefde waren gaan leven niet op. Tot op de dag van vandaag is de naar hem genoemde groep van de christenen niet verdwenen. Flavius Josephus, Oude geschiedenis van de Joden (1e eeuw)

Keizer Nero liet 'schuldigen' aanwijzen [van de grote brand die Rome in de as legde] die hij vreselijke folteringen deed ondergaan. Op die manier hoopte hij zichzelf wit te wassen. Zo liet hij mensen aanhouden die verfoeid werden om hun wandaden en die het volk christenen noemde. Deze benaming is ontleend aan een zekere Christus die tijdens de regering van keizer Tiberius door de procurator Pontius Pilatus met de doodstraf was bestraft. Publius Cornelius Tacitus, Kronieken (1e-2e eeuw)

5 En toen de engelen zeiden: ‘O Maryam, God heeft jou uitverkoren en jou rein gemaakt en Hij heeft jou uitverkoren boven de vrouwen van de wereldbewoners. O Maryam, wees jouw Heer onderdanig en buig je eerbiedig voor Hem neer [in gebed] en buig met de buigenden (…)’ Toen de engelen zeiden: ‘O Maryam, God kondigt jou een woord van Hem aan, wiens naam zal zijn de Messias, Isa zoon van Maryam. Hij zal in het tegenwoordige leven en in het hiernamaals in hoog aanzien staan en behoren tot hen die in de nabijheid [van God] zijn. Als kind en als volwassene zal hij tot de mensen spreken en hij zal een van de rechtschapenen zijn.’ Zij zei ‘Mijn Heer, hoe zou ik een kind krijgen, terwijl geen mens mij aangeraakt heeft.’ Hij zei: ‘Zo is het. God schept wat Hij wil. Wanneer Hij iets beslist, dan zegt Hij er slechts tegen: ‘Wees! en het is.’ En God zal hem het Boek, de Wijsheid, de Taura [de Wet] en de Bijbel onderwijzen. Koran 3, 42-48 (7e eeuw)

SAN MARCO

O Haupt voll Blut und Wunden, voll Schmerz und voller Hohn, o Haupt, zu Spott gebunden mit einer Dornenkron, o Haupt, sonst schön gezieret mit höchster Ehr und Zier, jetzt aber hoch schimpfieret, gegrüßet seist du mir. Du edles Angesichte, dafür sonst schrickt und scheut das große Weltgewichte,

Jezus Pantocrator, Tahull, Catalonië (12e eeuw)

wie bist du so bespeit, wie bist du so erbleichet, wer hat dein Augenlicht, dem sonst kein Licht nicht gleichet,

Johann Sebastian Bach, Matteüs Passie (1727)

so schändlich zugericht'?

VA N

Heilig Hart van Jezus (19e eeuw)

Computerbeeld op basis van een forensische studie naar de schedel van een joodse man uit de 1e eeuw, getekend door Richard Neave (2001)

Omdat Christus het licht is van de volken, heeft dit heilig Concilie, in de Heilige Geest vergaderd, het vurig verlangen om, door de verkondiging van het Evangelie aan heel de schepping, alle mensen te verlichten door zijn helder licht, dat uitstraalt over het gelaat van de Kerk. Aangezien de Kerk in Christus als het ware het sacrament of het teken en instrument is van de innerlijke vereniging met God en van de eenheid van heel het mensdom, wil het Concilie, in aansluiting bij voorafgaande Concilies, haar wezen en haar universele zending nauwkeuriger uiteenzetten voor haar gelovigen en voor heel de wereld. De omstandigheden van de moderne tijd maken deze taak van de Kerk nog urgenter: alle mensen namelijk die thans door allerlei sociale, technische en culturele contacten nauwer met elkaar zijn verbonden, moeten ook tot de volmaakte eenheid in Christus komen. Tweede Vaticaans Concilie, Lumen Gentium (1964)

11 U bent naar Krakau gekomen om Jezus te ontmoeten. En het Evangelie van deze dag spreekt ons juist over de ontmoeting tussen Jezus en een man, Zacheüs, in Jericho. Daar beperkt Jezus zich niet tot prediken, of iedereen te begroeten, maar de evangelist zegt dat Hij door de stad gaat. Jezus verlangt met andere woorden dicht bij ieders leven te komen, onze weg ten einde toe te gaan zodat Zijn en ons leven elkaar werkelijk ontmoeten. Paus Franciscus tijdens de Wereldjongerendagen 2016

12 ‘Ik zou geen enkele serieuze onderzoeker kunnen noemen die vraagtekens plaatst bij de historiciteit van Jezus’, zegt Eric Meyers, archeoloog en emeritus-hoogleraar joodse studies aan Duke University in North Carolina. ‘Er wordt al eeuwenlang gekibbeld over de details, maar er is werkelijk niemand die twijfelt aan het bestaan van de persoon Jezus.’ Kristin Romey in National Geographic (2017)

spoor 1 Wie zegt u dat ik ben?

2 2 000 jaar in de handen van mensen Vul de tabel aan. a Plaats de verschillende bronnen bij 'Jezus van de geschiedenis’ of 'Jezus van het geloof’. b Zoek de context op van de verschillende getuigenissen. c Welk beeld van Jezus komt in de verschillende bronnen naar voor?

Jezus van het geloof

VA N

Context

Jezus van de geschiedenis

Bron

SAN MARCO

2 Maak een besluit van 'Jezus, 2 000 jaar in de handen van mensen'.

Beeld van Jezus

ÂŠ

VA N

spoor 1â&#x20AC;&#x192; Wie zegt u dat ik ben?

SPOOR 2

GOED NIEUWS!

1 Twee evangelies 1 a In de roman 'Het Evangelie volgens Jezus Christus' (1991) vertelt de Portugese auteur José Saramago zijn eigen versie van het Nieuwe Testament. Bij Saramago is Jezus Christus een gewoon menselijk wezen, met gevoelens en twijfels.

Jezus en de zijnen liepen over wegen en door dorpen, en God sprak door de mond van Jezus, en ziet wat hij zei: ‘De tijd is vervuld en het Rijk Gods is nabij, bekeert u en gelooft in het goede nieuws.’ Omdat het geen verschil zag tussen tijd die vervuld en tijd die om was, dacht het vulgus uit de dorpen wanneer het dat hoorde, dat het einde van de wereld nabij was, want dan wordt de tijd gemeten en raakt hij op. Allen dankten God voor het mededogen iemand vooruit te hebben gestuurd om hen formeel op de hoogte te stellen van de ophanden zijnde gebeurtenis, iemand die zei dat hij Zijn Zoon was, hetgeen goed zou kunnen, omdat hij overal waar hij langskwam wonderen verrichte alsof het niets was, de enige voorwaarde, was dat degene die erom vroeg overtuigd moest geloven, zoals bij voorbeeld de melaatse die hem smeekte ‘Als gij wilt, kunt ge mij schoonmaken,’ en overmand door medelijden met de ongelukkige gewonde, raakte Jezus hem aan en beval: ‘Ik wil, word rein’, hij was nog niet uitgesproken of het rotte vlees werd weer gaaf, wat reeds ontbrak zat weer op zijn plaats en waar eerst een afgrijselijke, vuile melaatse had gestaan voor wie iedereen wegvluchtte, was nu een kerngezonde, goed verzorgde man te zien die alles kon.

1 b

VA N

Bron: José Saramago, Het evangelie volgens Jezus Christus

Rond het jaar 70 – zowat 40 jaar na de kruisdood van Jezus – werd een boek geschreven waarin zijn woorden en daden te lezen zijn. De auteur ervan zou Marcus geweest zijn. Misschien was dat Johannes Marcus, die Paulus vergezelde op zijn eerste missiereis. In Rome sloot hij zich aan bij Petrus, die op deze manier een van Marcus’ bronnen zou zijn. Dit wordt bevestigd door Papias (bisschop van Hiërapolis in Klein-Azië tussen 100 en 130), ‘Marcus, die tolk geworden was van Petrus, schreef voor zover hij zich dat herinnerde, nauwkeurig op wat de Heer had gezegd en gedaan - zij het niet in volgorde.’

Men veronderstelt dat Marcus tussen 65 en 70 zijn evangelie schreef voor Romeinse christenen. Dat maakt men op uit het gebruik van Latijnse woorden, uitdrukkingen en zinsbouw. Dat die christenen niet vertrouwd waren met joodse gebruiken, kan men zien aan het feit dat de schrijver de joodse leefwijze vaak uitlegt. Ook maakt hij vaak allusies op de moeilijke tijden die de volgelingen van Jezus meemaken (vervolgingen onder keizer Nero rond 64) of zullen meemaken.

Het begin van het evangelie van Jezus Christus, Zoon van God Nadat Johannes gevangen was genomen, ging Jezus naar Galilea, waar hij Gods goede nieuws verkondigde. Dit was wat hij zei: ‘De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en hecht geloof aan dit goede nieuws’. In heel Galilea bracht hij het nieuws in de synagogen en dreef hij demonen uit. Er kwam iemand naar hem toe die aan huidvraat leed; hij smeekte hem om hulp en zei, terwijl hij op zijn knieën viel: ‘Als u wilt, kunt u mij rein maken.’ Jezus kreeg medelijden, stak zijn hand uit, raakte hem aan en zei: ‘Ik wil het, word rein.’ En meteen verdween zijn huidvraat en hij was rein. Marcus 1, 14-15, 39-42 Naar: www.bijbelin1000seconden.be

SAN MARCO

SPOOR 2

1 Twee evangelies Maak een tekening van dat stukje in het verhaal dat je het meest heeft aangesproken. Gebruik één of meer kleuren die dat fragment het best tot zijn recht laat komen.

VA N

2 Beschrijf hoe dezelfde gebeurtenis in de bronnen wordt voorgesteld. Zoek de gelijkenissen en de verschillen.

spoor 2 Goed nieuws!

2 Marcus, Matteüs en de anderen … In de tekst die Marcus schreef, duikt voor het eerste keer in de geschiedenis het begrip ‘evangelie’ op: ‘euangelion’ is Grieks voor ‘goed nieuws’. Marcus beschikte over een verzameling mondelinge, en misschien enkele schriftelijke overleveringen, die jarenlang onder Jezus’ vroegste volgelingen waren doorverteld. Door deze wirwar aan tradities in een chronologisch verhaal te gieten creëerde Marcus rond 65-70 een heel nieuw literair genre: het evangelie.

Een twintigtal jaren na Marcus, tussen 90 en 100 schreven de auteurs Matteüs en Lucas onafhankelijk van elkaar en met het manuscript van Marcus als sjabloon een nieuw evangelie. Om hun lezers te bevredigen werkten ze het evangelieverhaal verder uit door hun eigen unieke tradities eraan toe te voegen, waardoor twee verschillende en elkaar tegensprekende jeugdverhalen en een reeks uitgebreide verrijzenisverhalen. Vanuit de lezing van de tekst vermoedt men dat Matteüs schreef voor tot een joods-christelijke gemeente en dat Lucas schreef voor bekeerde heidenen.

VA N

Marcus

Maar het evangelie van Marcus is kort en voor veel christenen wat onbevredigend. Het bevat bijvoorbeeld geen verhalen over Jezus’ jeugd. Jezus komt op een dag gewoon aan bij de oever van de Jordaan om zich door Johannes de Doper te laten dopen. Evenmin vermeldt het verschijningen na de verrijzenis. Zelfs de vroegste christenen vonden Marcus’ stroeve verslag over Jezus’ leven en optreden te karig. Het was aan Marcus’ opvolgers, Matteüs en Lucas, om de oorspronkelijke tekst te verbeteren.

Lucas

Matteüs

Johannes

Matteüs en Lucas baseerden zich ook op een vermoedelijk vroege en behoorlijk goed verspreide verzameling uitspraken van Jezus, die geleerden Q hebben genoemd (van het Duitse woord 'Quelle', ‘bron’). Hoewel we geen kopieën van dit document bezitten, kunnen we de inhoud ervan afleiden door de verzen die Matteüs en Lucas allebei wel hebben maar die niet in Marcus voorkomen bij elkaar zetten. Deze drie evangelies – Marcus, Matteüs en Lucas – zijn gezamenlijk bekend geworden onder de naam ‘synoptische evangelies’ (Grieks voor ‘samen gezien’), omdat ze min of meer een gemeenschappelijk beschrijving en chronologie van het leven en de prediking van Jezus bieden. Als groep tonen deze evangelies enorme verschillen met het vierde evangelie, dat van Johannes, dat waarschijnlijk vlak na de eeuwwisseling is geschreven, tussen 100 en 120. Dat is dus een kleine eeuw na de gebeurtenissen. Levende getuigen zijn er op dat moment niet meer. Johannes stelt Jezus voor als de eeuwige zoon van God die de mensen onderricht over wie God eigenlijk is. Dit zijn de vier canonieke, door de kerk goedgekeurde evangelies. Maar het zijn niet de enige evangelies. We beschikken nu over een hele bibliotheek van niet-canonieke geschriften, die voor het grootste deel in de tweede en derde eeuw zijn geschreven. Deze geschriften bieden een compleet ander perspectief op het leven van Jezus van Nazaret. Ze worden ook wel apocriefe evangelies genoemd.

Naar: Reza Aslan, De zeloot

SAN MARCO

2 Marcus, Matteüs en de anderen … 1

Bekijk de video over het Marcusevangelie. a Het woord 'evangelie' wordt er omschreven als ‘goed nieuws’. Welk ‘goed nieuws’ brengt Marcus?

b Vul in het onderstaande schema het kader over het Marcusevangelie aan. 2 Lees de tekst en vul daarna de rest van het schema aan.

Marcus

VA N

Symbool: Datering:

Lucas

Johannes

Symbool:

Datering:

Matteüs

Apocriefen

Datering:

spoor 2 Goed nieuws!

3 Een stem uit de hemel Jezus nam Petrus, Jakobus en Johannes met zich mee een hoge berg op, waar ze helemaal alleen waren. Voor hun ogen veranderde hij van gedaante, zijn kleren gingen helder wit glanzen, zo wit als geen enkele wolwasser op aarde voor elkaar zou kunnen krijgen. Toen verscheen Elia aan hem, samen met Mozes, en ze spraken met Jezus. Petrus nam het woord en zei tegen Jezus: ‘Rabbi, het is goed dat wij hier zijn; laten we drie tenten opslaan, een voor u, een voor Mozes en een voor Elia.’ Hij wist niet goed wat hij moest zeggen, want ze waren door schrik overweldigd. Toen viel de schaduw van een wolk over hen, en uit de wolk klonk een stem: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, luister naar hem!’ Ze keken om zich heen en zagen opeens niemand meer, behalve Jezus, die nog bij hen stond.

VA N

Marcus 9, 2-8

Sieger Köder, Transfiguratie

4 Is de Bijbel waar?

De Bijbel hoeft historisch niet waar te zijn. Er is geen enkele reden waarom de historische waarheid van de Bijbel vereist is. Het is niet de bedoeling van de auteurs van de Bijbelboeken om mensen te overtuigen de correctheid van de historische informatie na te gaan. Evenmin kwamen de eerste toehoorders van de Bijbelse verhalen tot geloof omdat ze dachten dat alles gebeurd was zoals het stond neergeschreven. Waarom moeten hedendaagse lezers dan fixeren op de historische kant van de Bijbel? Historische waarheid kan geen categorie zijn om te oordelen of de Bijbel een lezenswaardig boek is of niet. In de kritische wetenschap is die idee reeds lang doorgedrongen. Wanneer mensen vanuit hun geloofsovertuiging aangaande de Bijbel over ‘waarheid’ spreken, bedoelen ze iets anders. Een tekst of een persoon als ‘waar’ aanvaarden, kan alleen het resultaat zijn van een langer proces waarin men met die tekst of persoon in communicatie is getreden. Men ontdekt dan bijvoorbeeld dat wat in die tekst staat de moeite waard is als inspiratiebron voor levensoriëntatie. De tekst wordt dan niet beoordeeld volgens historische criteria maar vanuit de vraag of de inhoud ervan – en dan kan je alleen maar in metaforen gaan spreken – leven geeft, ruimte biedt, vruchtbaar is. In die zin is de ‘waarheid’ van de Bijbel zelf ook een metafoor: het is een beeld dat door iemand anders kan worden gebruikt om uit te drukken dat het verhaal van de bijbel voor hem of haar een zinvol perspectief op het leven is geworden. Bron: Geert Van Oyen, De Marcuscode

Jezus zei: ‘Het koninkrijk van God is als een zaadje van een mosterdplant, het kleinste van alle zaden op aarde wanneer het gezaaid wordt. Maar als het na het zaaien opschiet, wordt het grootste van alle planten en krijgt het grote takken, zodat de vogels van de hemel in zijn schaduw kunnen nestelen.’ Marcus 4, 30-32

SAN MARCO

3 Een stem uit de hemel

Lees Marcus 9, 2-8. a Verklaar de vetgedrukte termen en probeer vanuit deze woordverklaring een betekenis te geven aan deze centrale tekst van Marcus. b Op welke manier inspireert Sieger Köder jou met zijn interpretatie van Marcus 9?

VA N

4 Is de Bijbel waar?

Lees de tekst op de vorige bladzijde. a Duid in de tekst aan waarom de Bijbel niet ‘historisch waar’ hoeft te zijn om toch ‘waar’ te zijn. b Pas deze theorie toe op Marcus 4, 30-32. c Geef zelf een aantal voorbeelden van verhalen uit het evangelie die jij als ‘waar’ aanvaardt.

spoor 2 Goed nieuws!

SPOOR 3

JEZUS NAVOLGEN, OF TOCH NIET?

1 De zeven werken van barmhartigheid 1 NT

In die tijd zei Jezus tot zijn leerlingen: 'Wanneer de Mensenzoon komt in zijn heerlijkheid en vergezeld van alle engelen, dan zal Hij plaats nemen op zijn troon van glorie. Alle volken zullen voor Hem bijeengebracht worden en Hij zal ze in twee groepen scheiden, zoals de herder een scheiding maakt tussen schapen en bokken. De schapen zal Hij plaatsen aan zijn rechterhand, maar de bokken aan zijn linker. Dan zal de Koning tot die aan zijn rechterhand zeggen: 'Komt, gezegenden van mijn Vader, en ontvangt het Rijk dat voor u gereed is vanaf de grondvesting der wereld. Want Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik was in de gevangenis en gij hebt Mij bezocht'. Dan zullen de rechtvaardigen Hem antwoorden en zeggen: 'Heer, wanneer hebben wij U hongerig gezien en U te eten gegeven, of dorstig en U te drinken gegeven? En wanneer zagen wij U als vreemdeling en hebben U opgenomen, of naakt en hebben U gekleed? En wanneer zagen wij U ziek of in de gevangenis en zijn U komen bezoeken?' De Koning zal hun ten antwoord geven: 'Voorwaar, Ik zeg u: al wat gij gedaan hebt voor een dezer geringsten van mijn broeders, hebt gij voor Mij gedaan'.

VA N

Matteüs 25, 31-40

Meester van Alkmaar, De zeven werken van barmhartigheid (ca. 1504)

b c

2 In april 2002 wordt de stad Erfurt in Duitsland opgeschrikt door een drama. Een jongen, vervuld van wraakgevoelens, richt op school een bloedbad aan onder zijn docenten en medescholieren. Nadat hij al zestien leerlingen en docenten heeft doodgeschoten, staat hij voor zijn zeventiende slachtoffer: een docent. Deze roept hem echter toe: ‘Kijk mij aan!’ De jongen schreeuwt verwensingen en richt zijn wapen op de man. Weer roept deze: ‘Kijk mij aan!’ En dan gebeurt er iets merkwaardigs. De jongen laat zijn geweer zakken en alsof hij machteloos is geworden, geeft hij zich over. Welke macht was het die de jongen ertoe bracht zich over te geven? Geen macht die fysiek sterker was. Hij was immers in het bezit van een wapen dat dood en verderf zaaide. Toch was de jongen ertoe bereid zijn eigen vrijheid om te doen wat hij maar wilde, te laten beteugelen door die vreemde overmacht. Misschien moeten we zelfs zeggen dat hij op dat moment pas zijn vrijheid vond. Joachim Duyndam & Marcel Poorthuis, Levinas

SAN MARCO

SPOOR 3

1 De zeven werken van barmhartigheid 1

Lees Matteüs 25, 31-40. a In de tekst worden zes ‘werken van barmhartigheid’ opgesomd. Noteer de werken bij het correcte paneel op de linkerpagina. b In de 13e eeuw werd aan deze reeks van zes een zevende werk toegevoegd. Noteer het ook bij het schilderij.

2 Bekijk de video over het Jaar van de Barmhartigheid. a Paus Franciscus voegt ‘zeven werken van geestelijke barmhartigheid’ toe aan de zeven ‘lichamelijke werken’: zoek ze op. b De paus zei over dit Jaar van de Barmhartigheid: 'Mogen we ons in dit jubeljaar laten verrassen door God. Hij wordt het nooit moe de deur van zijn hart te openen en te herhalen dat Hij van ons houdt en het leven met ons wil delen.' Welk van deze termen komt bij je op wanneer je de uitspraak van de paus leest? Waarom? afkeer – bewondering – empathie – geloof – inspiratie –motivatie – verbondenheid

3 Lees het getuigenis bij bron 2. a Wat drijft de jongere om niet te schieten? b Breng dit voorbeeld in verband met de ‘zeven werken van barmhartigheid’.

VA N

4 Bekijk de ontdekplaat. a Vertaal deze ‘werken van barmhartigheid’ naar de 21e eeuw. b Hoe breng jij deze ‘werken van barmhartigheid’ in de praktijk?

spoor 3 Jezus navolgen, OF TOCH NIET?

2 Grote schoenen om te vullen 1 a NT

Bij het bidden moeten jullie niet eindeloos voortprevelen zoals de heidenen, die denken dat ze door hun overvloed aan woorden verhoord zullen worden. Doe hen niet na! Jullie Vader weet immers wat jullie nodig hebben, nog vóór jullie het hem vragen. Bid daarom als volgt: Onze Vader in de hemel, laat uw rijk geheiligd worden, laat uw koninkrijk komen en uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel. Geef ons vandaag het brood dat wij nodig hebben. Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij hebben vergeven wie ons iets schuldig was. En breng ons niet in beproeving, maar red ons uit de greep van het kwaad.

1 b

VA N

Matteüs 6, 7-13

1 c

Onze Vader, die in de hemel zijt,

Onze Vader in de hemel,

uw naam worde geheiligd,

laat iedereen u eren.

uw rijk kome,

Laat uw nieuwe wereld komen.

uw wil geschiede

Laat op aarde uw wil gedaan worden,

op aarde zoals in de hemel.

net zoals dat in de hemel gebeurt.

Geef ons heden ons dagelijks brood

Geef ons vandaag het eten dat we nodig hebben.

en vergeef ons onze schulden, zoals ook wij vergeven aan onze schuldenaren, en breng ons niet in beproeving, maar verlos ons van het kwade. Vertaling gebruikt door de Vlaamse en de Nederlandse kerken

En vergeef ons wat we fout gedaan hebben, want wij hebben ook andere mensen hun fouten vergeven. Help ons om nooit tegen u te kiezen. En bescherm ons tegen de macht van het kwaad. Want u bent koning, u regeert met grote macht, voor altijd. Amen. Vertaling in ‘De Bijbel in gewone taal’

SAN MARCO

2 Grote schoenen om te vullen 1

Lees en beluister de drie versies van het Onzevader. a Leg uit waarom er verschillende vertalingen van de oorspronkelijke – Griekse – tekst naast elkaar bestaan. b Welk wereld-, mensen Godsbeeld schuilt er achter dit gebed? c Waarom inspireert dit gebed jou (niet)?

VA N

spoor 3 Jezus navolgen, OF TOCH NIET?

2 Grote schoenen om te vullen (vervolg) 2 b

2 a

In de documentaire God woont in Berchem zoomt fotograaf en cineast Dimitri Van Zeebroeck in op de levensbeschouwelijke diversiteit in de multiculturele Antwerpse wijk Oud-Berchem. Onder andere zuster Adrienne komt aan het woord.

ÂŠ

VA N

In de documentaire Jesus Camp worden een aantal jonge Amerikaanse kinderen gevolgd terwijl ze op het zomerkamp 'Kids on Fire' lezingen krijgen van de rechtsnationalistische evangelische christelijke kampleider Becky Fischer.

"God is aanwezig, anders zou wat er nu gebeurt allemaal niet gebeuren. Als je niet gelooft in iets, dan doe je ook niets. Maar als je gelooft in iets dan doe je iets." Zuster Adrienne

SAN MARCO

2 Grote schoenen om te vullen (vervolg) 2 Bekijk de twee videofragmenten. a Vul de onderstaande tabel aan. Becky Fischer

mensbeeld

Godsbeeld

wereldbeeld

ÂŠ

VA N

Hoe wordt Jezus nagevolgd?

zuster Adrienne

b Heeft men het hier over de historische Jezus of over de Jezus van het geloof? c Wat vind je van de uitspraak van zuster Adrienne?

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Jezus navolgen, OF TOCH NIET?

TERMINUS De Sagrada Família in Barcelona

VA N

Sinds het leggen van de eerste steen in 1882 werd bijna voortdurend aan de kerk gebouwd. Alleen gedurende de Spaanse Burgeroorlog heeft de bouw enkele jaren stilgelegen. De huidige officiële opleveringsdatum is 2026. De bouwdirectie houdt het erop dat het gebouw 'klaar zou kunnen zijn ergens in het eerste derde van de 21e eeuw'. De snelheid waarmee de bouw vordert, is voor een groot deel afhankelijk van de giften die bezoekers binnenbrengen. De bouw duurt inmiddels zo lang, dat reeds voltooide gedeelten inmiddels gerenoveerd moeten worden. Dit was overigens niet ongebruikelijk bij de bouw van kerken van dit formaat. Hoewel de kerk nog niet klaar is, werd zij op 7 november 2010 door paus Benedictus XVI tot basiliek gewijd.

De Sagrada Família is een basiliek in Barcelona, naar een ontwerp van Antoni Gaudí. De naam betekent ‘Heilige Familie’.

Architect Gaudí ontwierp naast deze basiliek meerdere andere karakteristieke bouwwerken in Barcelona, onder meer Casa Batlló en Park Güell. Gaudí maakte deel uit van het Catalaans modernisme, een stroming in de kunst waarvan de basiliek het belangrijkste symbool is.

Onderzoek via de ontdekplaat Gaudí’s Sagrada Família. 1

Is hier sprake van letterlijk of figuurlijk geloof in Jezus Christus?

2 Toon aan dat Jezus volgens Gaudí zowel menselijk als goddelijk was. 3 Hoe wil de Sagrada Família een bron van zingeving zijn? 4 Op de façade van de verheerlijking komen de teksten van het Onzevader en van de geloofsbelijdenis. a Waarom zou de zin ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’ in zoveel talen worden afgebeeld? b Welke betekenis heeft de geloofsbelijdenis voor katholieken? 5 Inspireert dit moderne voorbeeld van ‘christelijke kunst’ jou? Argumenteer.

SAN MARCO

PANORAMA De lijkwade van Turijn

VA N

Ga op onderzoek: wat is de ‘lijkwade van Turijn’? Waarom is hij voor sommigen ‘een heilig relikwie’ en voor anderen ‘de grootste vervalsing uit de geschiedenis’?

PANORAMA

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

JAAR 5

JAAR 6

WISSELSPOOR 1

SPOOR 1

IN DE BRES VOOR DE AMAZONE

NATUURLIJK (SI 1 EN 2)

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

(SI 1 EN 2)

PANORAMA

HET GODSDEELTJE (GC 3)

Leer zoals je bent

SPOOR 3 ZORG VOOR DE NATUUR

BEFORE THE FLOOD (GC 5)

VA N

(GC 3, 5 EN 9; SI 4)

TERMINUS

SPOOR 2

SCHEPPING?/!/.

(GC 5 EN 9; SI 2 EN 4)

SQUARE GC 3

Je licht toe hoe geloof altijd in een context vorm kan krijgen.

SQUARE GC 5

Je kunt mens- wereld- en godsbeelden analyseren.

SQUARE GC 9

Je bent in staat uit te drukken hoe een christelijke visie op de mens, de wereld en God verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor jouw eigen visie.

SQUARE SI 1

Je kunt in sociaal-maatschappelijke tendensen mens-, wereld- en/of godsbeelden onderscheiden.

SQUARE SI 2

Je kunt een veelheid aan visies op goed samenleven onderscheiden.

SQUARE SI 4

Je analyseert hoe mensen in christelijke tradities geïnspireerd en geappelleerd worden tot samenlevingsopbouw.

ÂŠ

VA N

PARK

Jheronimus Bosch, De tuin der lusten, 1480-1490

Al van bij zijn ontstaan stelt de mens zich vragen. Veel van die vragen zijn levensbeschouwelijke vragen. Geef drie levensbeschouwelijke vragen die bij je opkomen wanneer je naar Boschâ&#x20AC;&#x2122; tuin der lusten kijkt.

SPOOR 1

NATUURLIJK

1 Voor en na De mens heeft heel wat impact op de natuur. Luchtfoto’s laten niet alleen onze dorpen en steden, onze wegen en onze kanalen zien, maar ook de gevolgen van de opwarming van het klimaat. 1 a

1 b

Landbouw in Wadi As-Sirhan (Saudi-Arabië), 1986

2 b

VA N

2 a

Landbouw in Wadi As-Sirhan (Saudi-Arabië), 2016

3 a

Urbanisatie in Manila (Filipijnen), 1989

De Columbia-gletsjer in Alaska (VS), 1986

Park

Urbanisatie in Manila (Filipijnen), 2012

3 b

De Columbia-gletsjer in Alaska (VS), 2014

SPOOR 1

1 Voor en na 1

Je ziet op de vorige pagina een aantal foto’s met een duidelijke ‘voor en na’. a Bespreek telkens de impact van de mens en/of de natuur. b Zoek zelf andere voorbeelden van hoe de mens de natuur beïnvloedt.

2 Wat zou er gebeuren als de mens zou verdwijnen van deze aardbodem? De reden waarom is niet relevant, stel je alleen de gevolgen voor … a Bekijk eerst het videofragment. b Beschrijf wat er met de natuur gebeurt. c Heeft de mens een grote impact op de natuur of juist niet?

VA N

spoor 1 Natuurlijk

2 Hoe gaan mensen om met dieren? 1 OT

HEER, onze Heer, hoe machtig is uw naam op heel de aarde. U hebt de mens bijna een god gemaakt, hem gekroond met glans en glorie, hem toevertrouwd het werk van uw handen en alles aan zijn voeten gelegd: schapen, geiten, al het vee, en ook de dieren van het veld, de vogels aan de hemel, de vissen in de zee

en alles wat trekt over de wegen der zeeën. Psalm 8

De God der goden, de HEER,

gaat spreken en roept de aarde bijeen van waar de zon opkomt tot waar zij ondergaat. ‘Luister mijn volk, ik ga spreken, Ik God, je eigen God.

VA N

Israël, ik ga tegen je getuigen,

Mij behoren de dieren van het woud, de beesten op duizenden bergen,

ik ken alle vogels van het gebergte,

wat beweegt in het veld is van mij.

Psalm 50

[Als de Messias komt] zal een wolf zich neerleggen naast het lam, een panter vlijt zich bij een bokje neer; kalf en leeuw zullen samen weiden en een kleine jongen zal ze hoeden. Een koe en een beer grazen samen, hun jongen liggen bijeen; een leeuw en een rund eten beiden stro. Bij het hol van een adder speelt een zuigeling, een kind graait met zijn hand naar het nest van een slang.

a Nieuwe politieke partij: 'Niet de mens is het centrum, wel de dieren!'

Jesaja 11

b Voorstanders van onverdoofd slachten gaan naar de rechter c 'Verwar dierenwelzijn niet met de waarde die sommige dieren voor ons hebben'

Park

2 Hoe gaan mensen om met dieren? Mensen gaan op heel verschillende manieren om met dieren: hij kan zowel meester, rentmeester als broeder zijn. Vul het schema aan: a Koppel de foto’s aan de Bijbelteksten en de krantenkoppen. b Geef een titel aan deze manier van omgaan met dieren: hoe verantwoordelijk voelt de mens zich voor de dieren? c Vul het schema aan met eigen voorbeelden. d Waar situeer jij je in dit schema? Verklaar.

Mens = rentmeester

Mens = broeder

Radicaal antropocentrisch wereldbeeld: de mens is de maat van alle dingen.

Zacht antropocentrisch wereldbeeld: de mens is medeverant woordelijk voor de medemens en de schepping.

Ecocentrisch/zoöcentrisch wereldbeeld: de mens en de schepping zijn gelijk. Er moet respect en zorg zijn voor álle leven, zonder onderscheid.

foto:

Bijbeltekst:

krantenkop:

Mens = meester

VA N

spoor 1 Natuurlijk

3 Iedereen veggie? 1

Matthieu Ricard: Altruïsme is vegetarisch

Broeder Paul Quenon getuigt hierover: 'Theoretisch gezien zorgt het gebrek aan vlees voor een zuiver hart, maar in beide gevallen ben ik onzuiver. Ik hou van de eenvoud van een eenvoudiger dieet en dat kan voor mij het verschil spiritueel maken. '

Elk jaar worden er ongeveer 60 miljard landdieren en een biljoen zeedieren geslacht. Dat zijn twee miljoen dieren per minuut. De rationaliteit vereist dat we andere wezens niet louter instrumenteel behandelen, maar als wezens met hun eigen finaliteit en bestaan. We weten ook dat veeteelt de op een na grootste oorzaak is van het broeikaseffect, na huisvesting, maar vóór vervoer. Bovendien worden gigantische hoeveelheden graan verspild aan de productie van vlees, terwijl honderden miljoenen mensen honger lijden. Een rationeel antwoord op al deze vaststellingen zou minstens een radicale vermindering van vleesverbruik inhouden. Toch gebeurt dat niet. Gevraagd naar de reden daarvoor, antwoordt 75 procent van de mensen dat ze vlees blijven eten omdat ze ervan houden. Dat is niet rationeel en het is niet ethisch. Het kan om traditie, smaak of gastronomie gaan, maar zowel rede als compassie zal zeggen dat dit moet veranderen.

In de kloosterregel voor de karmelieten heeft de heilige Albertus het over de abstinentia carnium: 'Ge zult u onthouden van het eten van vlees, behalve wanneer het wordt gebruikt tot herstel van ziekte of zwakte. En omdat ge op reis nogal dikwijls bedelen moet, wordt het u toegestaan, om uw gastheren niet tot last te zijn, buiten uw huizen, met vlees toebereide spijzen te eten. Op zee echter moogt ge zelfs vlees gebruiken.'

Bron: MO* Magazine

gemodificeerde granen en soja krijgen maar het eten dat voor hun lijf het allerbeste is. Dieren die zo veel mogelijk kunnen leven zoals ze vroeger zouden gedaan hebben, vóór de industriële revolutie, dat zijn gelukkige en gezonde beesten. Zo’n vlees kan je bijvoorbeeld kopen bij verschillende producenten. Een van mijn doelen dit jaar is te kijken waar ethisch verantwoord vlees te koop is.'

VA N

Elke (gezondheidscoach): 'Mensen die vinden dat de vleesindustrie gewoon dierenmishandeling is, die hebben gelijk. Ik snap dat absoluut. Maar het kan ook helemaal anders. Er zijn steeds meer boerderijen die hun dieren en het milieu helemaal op de eerste plaats zetten. Met runderen die het hele jaar buiten grazen, varkens die lekker mogen zoeken naar eikels in het bos en kippen die echt ruimte krijgen, dieren die geen genetische

Sumaya (24): 'Ik at sowieso al weinig vlees omdat ik het niet lekker vind. En als dochter van een dierenarts heb ik een hekel aan dierenleed. Dat bij elkaar zorgde ervoor dat ik een jaar geleden definitief de knoop doorhakte: ik word vegetariër.'

Leila (20): 'Thuis hielden wij koeien voor de vleesconsumptie. Daar ben ik mee opgegroeid en dat vond ik dan ook nooit raar. Maar langzaam begon het idee te spelen dat ik geen dierlijke producten meer wilde eten. En na het zien van documentaires als Cowspiracy en Forks over Knives wist ik het helemaal zeker: geen vlees meer voor mij.

Sinds ik vegan eet, en ook veel raw food maak, ben ik een betere kok geworden. Ik vind het ook leuk om nieuwe dingen te proberen. Mijn favoriete recept? Bananenijs gemaakt van slechts twee ingrediënten: bananen en dadels. Heeeeel lekker.'

Eva (28) promoveerde met haar onderzoek Political Animal Voices aan de Universiteit van Amsterdam. 'De vleesindustrie wordt flink gesubsidieerd. Een slechte zaak. Ik ben een pleitbezorger van een vleestaks. Als mensen niet veranderen in de goede richting, moeten we wetten maken voor een meer verantwoorde voedingskeuze. Moeten we hen de goede kant opsturen.'

Park

3 Iedereen veggie? 1

Lees de teksten. a Duid in de teksten de argumenten pro vegetarisme/veganisme aan in één kleur en de argumenten contra in een ander kleur. b Welk onderscheid kun je geven tussen het vegetarisme van de karmelieten en dat van de andere getuigen?

2 Formuleer andere argumenten pro of contra vegetarisme. 3 Stel: je vormt met je klas de leerlingenraad van jouw school. Het voorstel ligt op tafel om exclusief vegetarische broodjes aan te bieden op school. Welke argumenten gebruik je om dit voorstel te verdedigen? Of welke argumenten gebruik je om dit voorstel van tafel te vegen? Voer de discussie in de klas en noteer hieronder het verloop.

VA N

spoor 1 Natuurlijk

SPOOR 2

SCHEPPING?/!/.

1 Twee verhalen De mens heeft in de loop van zijn geschiedenis heel wat antwoorden gegeven op de vraag: 'Waar komen wij vandaan?' We bekijken er twee. Het eerste brengt ons bij de Mayaâ&#x20AC;&#x2122;s, voor het tweede gaan we naar Marokko. 1 b

De Mayaanse goden Tepeu en Gucumatz

De evolutieleer

1 a

ÂŠ

VA N

Een mythe is een verhaal dat de huidige wereldordening of elementen daaruit wil verklaren door haar of hun oorsprong toe te schrijven aan de scheppende activiteit van een bovenmenselijk wezen. Het gaat hier om een oorspronkelijk, oorzakelijk handelen dat gesitueerd wordt in een begintijd die niet alleen een oertijd is, maar die onze wereld draagt, fundeert en verklaart.

Park

God zei: ‘Er moet licht komen,’ en er was licht. God zag dat het licht goed was, en hij scheidde het licht van de duisternis; het licht noemde hij dag, de duisternis noemde hij nacht. Het werd avond en het werd morgen. De eerste dag. God zei: ‘Er moet midden in het water een gewelf komen dat de watermassa’s van elkaar scheidt.’ En zo gebeurde het. God maakte het gewelf en scheidde het water onder het gewelf van het water erboven. Hij noemde het gewelf hemel. Het werd avond en het werd morgen. De tweede dag. God zei: ‘Het water onder de hemel moet naar één plaats stromen, zodat er droog land verschijnt.’ En zo gebeurde het. Het droge noemde hij aarde, het samengestroomde water noemde hij zee. En God zag dat het goed was.

God zei: ‘De aarde moet allerlei levende wezens voortbrengen: vee, kruipende dieren en wilde dieren.’ En zo gebeurde het. God maakte alle soorten in het wild levende dieren, al het vee en alles wat op de aardbodem rondkruipt. En God zag dat het goed was. God zei: ‘Laten wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rondkruipt.’ God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen. Hij zegende hen en zei tegen hen: ‘Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar onder je gezag: heers over de vissen van de zee, over de vogels van de hemel en over alle dieren die op de aarde rondkruipen.’ Ook zei God: ‘Hierbij geef ik jullie alle zaaddragende planten en alle vruchtbomen op de aarde; dat zal jullie voedsel zijn. Aan de dieren die in het wild leven, aan de vogels van de hemel en aan de levende wezens die op de aarde rondkruipen, geef ik de groene planten tot voedsel.’ En zo gebeurde het. God keek naar alles wat hij had gemaakt en zag dat het zeer goed was. Het werd avond en het werd morgen. De zesde dag.

VA N

God zei: ‘Overal op aarde moet jong groen ontkiemen: zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten dragen met zaad erin.’ En zo gebeurde het. De aarde bracht jong groen voort: allerlei zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten droegen met zaad erin. En God zag dat het goed was. Het werd avond en het werd morgen. De derde dag.

moeten vogels vliegen.’ En hij schiep de grote zeemonsters en alle soorten levende wezens waarvan het water wemelt en krioelt, en ook alles wat vleugels heeft. En God zag dat het goed was. God zegende ze met de woorden: ‘Wees vruchtbaar en word talrijk en vul het water van de zee. En ook de vogels moeten talrijk worden, overal op aarde.’ Het werd avond en het werd morgen. De vijfde dag.

In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water.

God zei: ‘Er moeten lichten aan het hemelgewelf komen om de dag te scheiden van de nacht. Ze moeten de seizoenen aangeven en de dagen en de jaren, en ze moeten dienen als lampen aan het hemelgewelf, om licht te geven op de aarde.’ En zo gebeurde het. God maakte de twee grote lichten, het grootste om over de dag te heersen, het kleinere om over de nacht te heersen, en ook de sterren. Hij plaatste ze aan het hemelgewelf om licht te geven op de aarde, om te heersen over de dag en de nacht en om het licht te scheiden van de duisternis. En God zag dat het goed was.

Het werd avond en het werd morgen. De vierde dag. God zei: ‘Het water moet wemelen van levende wezens, en boven de aarde, langs het hemelgewelf,

Zo werden de hemel en de aarde in al hun rijkdom voltooid. Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk. Dit is de geschiedenis van de hemel en de aarde. Zo ontstonden ze, zo werden ze geschapen.

Genesis 1, 1-2, 4a

spoor 2 Schepping?/!/.

SPOOR 2

1 Twee verhalen 1 Bekijk de twee verhalen: een wetenschappelijk en een mythologisch verhaal. a Waarom noemen we het ene wetenschappelijk en het andere mythologisch? b Beschrijf de context waarin beide verhalen ontstaan zijn. 2 Welke elementen uit de definitie van een mythe vind je terug?

ÂŠ

VA N

3 Lees Genesis 1, 1-2, 4a in stilte. a Schrijf in de marge een vraagteken als je iets niet begrijpt, een uitroepteken als je er zeker mee akkoord gaat en een nul als je er niet mee akkoord gaan. b Overleg met je buur: - Probeer een antwoord te geven op zijn/haar vraagtekens. - Bespreek de uitroeptekens en de nullen. c Maak aan de hand van dit verhaal een tekening van dit Bijbelse wereldbeeld.

Park

4 Herlees de definitie van een mythe. a Duid de verschillende elementen die je terugvindt in Genesis 1: 1-2, 4a aan in de tekst. b Duid 'de huidige wereldordening wordt verklaard' aan met groen. c Duid de 'begintijd' aan met geel. d Duid de 'bovenmenselijke wezens' aan met blauw. 5 Ga je akkoord met deze stellingen? Bespreek met je klasgenoten en noteer waardevolle elementen uit het gesprek onder de stellingen. Niet akkoord

Het scheppingsverhaal daagt de mens uit na te denken over zijn positie in de schepping.

De mens is geschapen naar het beeld van God, daarom ga ik verantwoordelijk om met mijn medemensen: ze dragen een stukje ‘goddelijkheid’ in zich.

Het scheppingsverhaal: larie en apekool, want het is maar een mythe …

Het scheppingsverhaal is een waardevolle mythe. De boodschap is dat de mens én heerser van de schepping én evenbeeld van God is.

De mens is door God aangesteld tot heerser over de schepping en kan er dus mee doen wat hij wil.

VA N

Akkoord

Niet akkoord

spoor 2 Schepping?/!/.

2 Geloof én/óf wetenschap? 1

‘Answers in Genesis’ is een Amerikaanse fundamentalistische christelijke organisatie. Vanuit een letterlijke lezing van de Bijbel verdedigen ze het creationisme.

3 a

In een gesprek met professor Johan Braeckman (UGent) gaat het over de evolutietheorie die niet overal aanvaard wordt.

VA N

Aangezien God en de wereld niet samenvallen (althans niet volgens heersende opvattingen binnen de westerse godsdiensten) en aangezien loven en observeren geen identieke houdingen zijn, verschillen religie en wetenschap fundamenteel van elkaar. Een conflict kan niet optreden, want er zijn geen raakpunten. Spanningen zijn nochtans mogelijk. Wetenschap en religie kunnen elkaars relevantie betwisten. Voor de kritische wetenschappelijke geest kan het begrip God elke betekenis missen omdat het op geen waarneembare of denkbare werkelijkheid betrekking heeft. Het contrast is groot, maar een conflict hoeft er niet te zijn. Als de religie niet met wetenschappelijke argumenten bestookt wordt en de wetenschap niet door religieuze standpunten ondermijnd, kunnen beide zich volgens hun eigen aard ontwikkelen. Elk draagt bij tot de groei van het bewustzijn dat de mens heeft van de werkelijkheid waarin hij leeft, waaruit hij is voortgekomen, en waarin hij zijn bestemming moet vinden. Allebei zijn ze onmisbaar. In een cultuur als de onze, waarin het wetenschappelijke denken domineert en religieuze praktijken uitsterven, heeft de kwestie grote maatschappelijke en persoonlijke relevantie. Zonder de rationaliteit van het wetenschappelijke denken kan een samenleving niet overleven. Maar zonder de religiositeit mist het leven elk perspectief dat verder reikt dan het eigen begrensde bestaan. Bron: Gerard Bodifée, God en het Gesteente

3 b

3 c

"God is aandacht, daarom vind ik God niet zozeer in de natuur, maar wel in mensen. Wetenschappers die zich enkel met hun wetenschap bezighouden (en niet met religie) sluiten zich op in een hokje. Ik kan dat niet." Gerard Bodifée

Park

Gerard Bodifée (°1946) is een Vlaams doctor in de astrofysica. Hij doet onderzoek op het gebied van het ontstaan van sterren en de evolutie van sterrenstelsels. Zijn belangstelling gaat vooral uit naar de fundamentele wetenschappelijke en filosofische vragen die de mens zich stelt: Wat is de oorsprong en wat is de bestemming van het bestaan? Hoe verhouden wetenschap en religie zich tot elkaar?

2 Geloof én/óf wetenschap? Bekijk de videofragmenten en lees de teksten op de vorige bladzijde. a Welke argumenten worden gegeven in de discussie ‘geloof of wetenschap’? Welke argumenten voeg je eraan toe? Noteer ze in de tekstballonnen. b Waar plaats jij je in de discussie? Argumenteer. Geloof!

VA N

Wetenschap!

Geloof én wetenschap!

spoor 2 Schepping?/!/.

SPOOR 3

ZORG VOOR DE NATUUR

1 Laudato Si’

Paus Franciscus (*1936) werd in 2013 tot paus verkozen. Met zijn humor en maatschappelijke engagement heeft hij zich populair gemaakt. Hij koos de naam van Franciscus, de heilige bij uitstek die zijn verbondenheid met de armen uitdrukt. Hij verkoos de sobere hotelkamer van Domus Sanctae Martha boven de pauselijke vertrekken in het Vaticaan en hij biedt graag opvang aan daklozen en vluchtelingen.

VA N

De centrale boodschap in de encycliek Laudato Si’ is de opwarming van de aarde en de gewetenloze uitbuiting van de natuurlijke reserves die de toekomst van onze planeet bedreigen. Dat is volgens paus Franciscus vooral de sc²huld van de mens zelf. Alles hangt met elkaar samen, schrijft de paus. Wie strijdt tegen de handel in bedreigde dieren kan niet onverschillig blijven bij mensenhandel. Dat maakt onderdeel uit van wat de paus een 'integrale ecologie' noemt: 'Aangezien alles nauw met elkaar verbonden is en de huidige problemen vragen om rekening te houden met alle factoren van de wereldcrisis, stel ik voor dat we even stilstaan bij de integrale ecologie, waar de menselijke en de sociale dimensies duidelijk moeten in opgenomen zijn. Er bestaan niet twee aparte crisissen, die van het milieu en die van het sociale, wel één enkele en complexe sociale– en milieucrisis. Het zoeken naar oplossingen vereist een integrale benadering om de armoede te bestrijden, om aan de uitgestotenen hun waardigheid terug te geven en om tegelijk ook voor de natuur te zorgen.' Verder beschrijft de paus uitgebreid de huidige klimaatcrisis. Watervervuiling, biodiversiteit en het verdwijnen van de bossen, het komt allemaal voorbij. Vervolgens schetst hij hoe de Bijbel christenen verplicht om voor een beter milieu te strijden en noemt hij het technologisch denken van de moderne mens als grootste oorzaak van de klimaatproblemen. Grote industrielanden moeten hun verantwoordelijkheid nemen om het milieuvraagstuk op te lossen.

Park

1 Laudato Si’ 1 Bekijk het animatiefilmpje over Laudato Si’. Schrijf in het schema hieronder de kern van de boodschap van Laudato Si’ aan de hand van de stills uit het filmpje.

VA N

2 Duid de definitie van ‘integrale ecologie’ aan in de tekst.

SPOOR 3

spoor 3 Zorg voor de natuur

2 Overal groen! 2

Green Deen is een wereldwijde organisatie. ‘Deen’ is het Arabische woord voor ‘islamitische levenswijze’. Yasmina Akhandaf is voorzitster van de Belgische afdeling: 'Milieuthema’s zitten verweven in de islamitische ethiek. Heel wat woorden verwijzen daarnaar. El fassad is zo’n woord. Als kinderen te veel water verbruiken, dan krijgen ze te horen dat dit el fassad is. Dat wil zeggen: ‘verspilling’. Zuinig omspringen met wat er in de natuur leeft, vind je eigenlijk nog het sterkst terug bij de eerste generatie. Die kwam uit landbouwgebieden en weet dat je in een droge omgeving zuinig moet omspringen met water.'

VA N

'Red de wereld' is de Joodse boodschap die rabbijn Evers meegeeft aan de wereld. In de Midrasj, een oude Joodse bron, komt een opmerkelijke passage voor: 'Nadat G’d Adam had geschapen, leidde hij hem rond in het Paradijs. “Aanschouw Mijn werken”, zei Hij, “zie hoe fraai alles is! Alles heb ik voor jou geschapen. Houd de natuur in stand en vernietig Mijn wereld niet. Want als jij onvoorzichtig omgaat met het milieu, is er niemand, die het kan herstellen”. Wat een vooruitziende blik! Wie had 2 000 jaar geleden kunnen denken, dat het milieu nu wereldprobleem nummer één zou worden?' Dit betekent dus, dat als het wapen tegen klimaatverslechtering het terugbrengen van de CO2-uitstoot is, wij daar voor moeten gaan, zoals we voor onze gezondheid moeten gaan. De klimaatverandering is door mensen veroorzaakt en zal ook door ons moeten worden opgelost.

'De mens heeft in de voorbije decennia heel wat vooruitgang geboekt op vlak van wetenschap en technologie', zegt de dalai lama, 'maar de mens heeft ook enorme problemen gecreëerd. Vaak bidden we tot God of boeddha om het op te lossen, maar dat vind ik niet logisch. We hebben de problemen zelf gecreëerd, en het is dan ook logisch dat de mens verantwoordelijk is om die problemen te verminderen en uiteindelijk op te lossen.' 'Dit is een kwestie voor de hele mensheid, voor de hele wereld. Deze wereld is ons thuis en het is onze enige thuis. Daarom moeten we het onze zorg maken om het milieu te beschermen en de klimaatverandering te vermijden', zegt de spirituele leider van het Tibetaans boeddhisme. 'Dit is geen politieke of religieuze boodschap. Dit gaat uiteindelijk over het overleven van de mensheid, op een gezonde planeet.'

Het humanisme van de 21e eeuw is sterk doordrongen van het idee dat mensen niet alleen verantwoordelijk zijn voor het eigen kringetje van familie, vrienden of gelijkgezinden, en dat ze slechts een onderdeeltje vormen van de gehele mensheid. Maar ook het feit dat wij mensen slechts een minieme schakel zijn in de kringloop van leven en dood – een succesvolle schakel, maar ook 'maar' één van de vele – is belangrijk om rekening mee te houden. Duurzaamheidsdenken en ecologisch bewustzijn zijn dus ook voor vrijzinnig humanisten belangrijke (nieuwe) 'codewoorden' om ons handelen vandaag op te oriënteren.

Park

Liefde en respect voor natuur en milieu dient volgens de hindoetraditie een vast onderdeel van de opvoeding te zijn. Een verwijzing hiernaar vinden we terug in een verhaal uit het hoofdstuk ‘Lav en Kush’ in de Ramayana. 'Sita stuurde haar twee zoontjes Lav en Kush om hout te sprokkelen. Om snel klaar te zijn besloten ze hun reeds verzamelde hout aan te vullen met de takken van een jong boompje. Ze rukten hardhandig takken en bladeren af. Toen Sita dat ontdekte werd ze heel erg verdrietig. Ze nam Lav en Kush mee naar het boompje en gebood de jongens om aan het boompje vergiffenis te vragen voor hun onvriendelijk en hardhandig gedrag. Sita vertelt de jongens dat elke levensvorm in de natuur iets Goddelijks in zich draagt en dat die derhalve ook zo behandelt dient te worden. Met liefde en respect.'

2 Overal groen! 1

Lees de visie van de verschillende levensbeschouwingen op de vorige pagina. a Duid in de teksten aan over welke levensbeschouwing het gaat. b Duid in een ander kleur aan wat deze levensbeschouwingen vertellen over hoe de mens moet omgaan met de natuur. c Welke argumenten gebruikt men?

2 Wat vind je gemeenschappelijk in alle levensbeschouwingen terug? 3 De klas wordt in groepjes verdeeld. Elk groepje krijgt een van de levensbeschouwingen en onderzoekt van dichterbij hoe deze levensbeschouwing zich tot de natuur verhoudt. Voer eventueel een gesprek met vertegenwoordigers van deze levensbeschouwing. Elk groepje stelt zijn werk daarna voor in de klas. Ten slotte voer je een gesprek met elkaar en zoek je de raakpunten tussen de levensbeschouwingen en de verschillende visies binnen de klas.

ÂŠ

VA N

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Zorg voor de natuur

3 En jij? 1

2 De klimaatzaak

Je ecologische voetafdruk

Elf burgers verwijten de federale overheid en de Brusselse, Vlaamse en Waalse Gewesten een 'gebrek aan coördinatie en nalatigheid op het vlak van klimaatbeleid'. Ze hebben een vzw opgericht om klacht in te dienen tegen de Belgische overheden. Intussen hebben zich al zowat 35 000 landgenoten aangesloten bij het initiatief. Bron: Metro

3 Less is more

'We moeten een oude les hernemen, te vinden in verschillende religieuze tradities en in de Bijbel: de overtuiging "less is more".' Paus Franciscus in Laudato Si’ (§ 222)

VA N

Bekende balletjes van IKEA krijgen duurzaam alternatief

5 Foodsavers

vlees vervangen door planten en insecten. In dat kader worden de vijf populairste gerechten uit de Ikea-keuken heruitgevonden. Naast de meelwormballetjes ('neat-balls') zal Ikea ook een 'bug burger' aanbieden, een veganistische 'dogless hotdog' met een broodje van microalgen, een kruidenijsje en een rijkgevulde salade.

De Zweedse balletjes van IKEA zijn minstens zo bekend als de iconische Billy-kast van de meubelgigant. Maar vanaf nu zal de keten ook een alternatief serveren. Verrassing: het duurzame balletje wordt gemaakt van meelwormen. IKEA heeft een labo opgericht dat de hamburger van de toekomst moet ontwikkelen. Space10 werkt vooral rond duurzaam voedsel. En dat betekent:

Bron: De Morgen

Om de voedselverspilling van supermarkten te bestrijden, herverdeelt het solidariteitsplatform ‘Foodsavers’ van het OCMW van Gent voedsel dat nog geschikt is voor consumptie onder organisaties die de armen helpen. Bron: Metro

7 Zo kun jij je steentje bijdragen - Moedig je school aan om elk jaar een nieuwe boom te planten. - Rijd minder met de auto. Ga te voet, neem de fiets, neem de bus of tram. - Trek de stekker uit het stopcontact van je televisie, je computer en andere technische apparaten wanneer je ze niet gebruikt. - Droog je haren en je kledij op een natuurlijke wijze, in de open lucht. - Sta niet te lang onder de douche en vul je bad niet tot aan de rand. - Drink water van de kraan.

Park

Joggers worden ook zwerfvuiljagers Joggers die samen afval oppikken, duiken op van New York tot Bournemouth (Dorset). Deze fitnesstrend komt overgewaaid uit Zweden. ‘Plogging’ is een samensmelting van het Zweedse woord ’plocka upp’ (oprapen) en joggen. Het gaat erom dat je samen jogt en meteen zwerfvuil verzamelt.

Bron: De Standaard

3 En jij? 1

Bereken op het internet je ecologische voetafdruk.

2 Duid in de artikels aan hoe deze mensen en bedrijven hun levenshouding veranderden. 3 Zoek nog tien andere tips om milieubewuster te leven. 4 Welke levensvisie of wie inspireert jou om 'ons gemeenschappelijk huis' leefbaarder te maken voor alle aardbewoners? Zoek een inspirerende video of getuigenis.

ÂŠ

VA N

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Zorg voor de natuur

TERMINUS Before the flood Leonardo DiCaprio is al jaren betrokken bij milieuactivisme. Hij heeft de documentaire Before the flood in elkaar gebokst om de verwoestende gevolgen van de klimaatverandering aan te kaarten. Hij spreekt met activisten, wetenschappers en wereldleiders in zijn zoektocht naar een antwoord op de vraag: kunnen we handelen voordat het te laat is?

Houd een klasgesprek over deze stellingen:

Houd een klasgesprek over deze stellingen: - In welk ecologisch model zitten China en India?

VA N

- Er is nog niets veranderd in de zorg voor de natuur sinds de 19e eeuw.

Fragment 2: China en India

Fragment 1: fossiele brandstoffen

- Met welke problemen kampen beide economieĂŤn?

- Eerst de economie, dan de ecologie!

- Welke oplossingen zijn er?

- 'Opwarming van het klimaat is het belangrijkste probleem van onze tijd.' (Al Gore)

- Wat bedoelt Sunita Narain met 'het consumptiegedrag van de VS vreet een gat in de planeet'?

ÂŠ

- Het aanboren van fossiele brandstoffen zit aan zijn limieten.

Fragment 3: Tesla en de Gigafabriek Houd een klasgesprek over deze vraagstukken:

Wat is jouw mening?

- Welke oplossingen biedt Elon Musk?

- Is het belangrijk dat bekende figuren als DiCaprio en de paus zich inzetten voor het milieu?

- In welk ecologisch model moeten we Elon Musk situeren?

Fragment 4: paus Franciscus en de VN

Park

- Ben je het eens met DiCapio: 'Het enige wat we kunnen doen is controle in handen nemen over wat we hierna gaan doen.'

PANORAMA Het Godsdeeltje

Â©

VA N

Ga op onderzoek uit: wat is het Godsdeeltje?

PANORAMA

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 5

JAAR 6

SPOOR 1

PANORAMA

(GC 1)

WHAT IS THE WHAT

SPOOR 2

TERMINUS

VERBONDEN

WRAKHOUT

NU JULLIE! (GC 5; SI 6)

(SI 4)

WISSELSPOOR 3

VA N

(GC 2 EN 3)

SPOOR 3

KREUPEL

WERKZAAM AANWEZIG (GC 5; SI 6)

Leer zoals je bent

SQUARE GC 1

Je kunt voorbeelden geven van hoe mensen grondervaringen uitdrukken.

SQUARE GC 2

Je kunt in levensgetuigenissen onderscheiden hoe mensen zin zoeken, zin geven en zin ontvangen.

SQUARE GC 3

Je licht toe hoe geloof altijd in een context vorm krijgt.

SQUARE GC 5

Je geeft voorbeelden van de wisselwerking tussen geloof en context.

SQUARE SI 4

Je analyseert hoe mensen in christelijke tradities geïnspireerd en geappelleerd worden tot samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 6

Je drukt uit wie of wat je inspireert en appelleert tot samenlevingsopbouw.

VA N

STILTEGEBIED

Kazimir Malevitsj, Zwart vierkant, ca. 1936

Zwart vierkant, het beroemde schilderij van de Russische kunstenaar Kazimir Malevitsj, wordt een mijlpaal in de geschiedenis van de moderne schilderkunst genoemd. - Welke argumenten zie je (niet alleen op het eerste gezicht) om deze stelling te onderbouwen? - Waarom zou je dit schilderij ‘iconisch’ kunnen noemen?

SPOOR 1

WHAT IS THE WHAT

1 The unbearable lightness of being b

VA N

Lana Mesic is een jonge Kroatische fotografe. Als kind – tijdens de moorddadige Balkanoorlog – probeerde zij zich een beeld te vormen van de onzichtbare, abstracte ‘vijand’. Haar werk ligt in het verlengde van deze ervaring: de nood, de diepgewortelde behoefte, om het onzichtbare te visualiseren. Ook al is het onmogelijk het onzichtbare op beeld vast te leggen, haar werkwijze leert ons dat wij diepgaand beïnvloed worden door verborgen angsten en behoeften. Beelden van het onzichtbare leren ons meer over onszelf dan over datgene wat wij hoe dan ook willen afbeelden. Mensen zijn en blijven beeldenjunkies.

Stiltegebied

SPOOR 1

1 The unbearable lightness of being 1

Wie of wat is volgens jou het ‘onzichtbare’ dat Lana Mesic heeft willen afbeelden?

2 Ga zelf aan de slag. a Zoek/maak één beeld dat voor jou het onzichtbare ‘zichtbaar maakt’. b Zegt de afbeelding – zoals Mesic suggereert – ook iets over jouw angsten en behoeften?

VA N

spoor 1 What is the what

2 Leven met goden (theorie)

"Religieuze systemen vertellen mensen hoe zij en de rest van de schepping ontstonden, hoe ze zich tegenover elkaar moeten gedragen, en ze richten zich ook op de toekomst. Ze brengen de levenden, de doden en de mensen die nog niet geboren zijn bijeen tot één eeuwig doorlopend verhaal, dat iedereen omvat."

religie inspeelt op een dwingende behoefte die we allemaal hebben, een behoefte aan verhalen die ordening aanbrengen in onze herinneringen en verlangens en die vorm en betekenis geven aan onze individuele en collectieve levens.

werd geloof gereduceerd tot twee dingen: een instrument van onderdrukking, en een theologie die niet rationeel verdedigbaar was – met verhalen over onbevlekte ontvangenis, bijvoorbeeld. Wat de verlichtingsdenkers niet begrepen, was dat

VA N

Religie staat opnieuw politiek centraal. Vijftig jaar geleden kon niemand vermoeden dat dit zou gebeuren, men dacht dat wetenschap en materialisme voorgoed primeerden en dat we evolueerden naar een wereld waarin religie een louter private zaak was. Toch mag de huidige evolutie ons niet verwonderen. Politiek en religie zijn twee verschillende manieren om dezelfde vragen te beantwoorden: wie zijn we, waaruit bestaat de gemeenschap, waar willen we heen? Als het politiek narratief teleurstelt omdat het individu zich niet meer herkent in de staat, omdat die staat geïmplodeerd is of wordt gecontroleerd door externe militaire of economische krachten, grijpen mensen terug naar religie. West-Europa staat vijandig tegenover religie, dat stamt uit de verlichting. Toen

Aan het begin van de twintigste eeuw betoogde de Franse socioloog Emile Durkheim dat religie de sacralisering is van de meest waardevolle waarden in de maatschappij, en dat die nodig is om een gemeenschap te kunnen vormen en handhaven. Als we die kwijtraken of vergeten, bestaan we als collectief niet meer. Bron: interview Neil MacGregor in Knack

Stiltegebied

2 Leven met goden (theorie) Bewijs de onderstaande stelling uit de tekst. Geef de volgende Bijbelperikopen een plaats in jouw redenering. Genesis 2, 4b-25 – Genesis 4, 1-16 – Exodus 20, 1-18 – Job – Jesaja 2, 1-5 – Matteüs 25, 31-46

Religieuze systemen vertellen mensen hoe zij en de rest van de schepping ontstonden, hoe ze zich tegenover elkaar moeten gedragen, en ze richten zich ook op de toekomst. Ze brengen de levenden, de doden en de mensen die nog niet geboren zijn bijeen tot één eeuwig doorlopend verhaal, dat iedereen omvat.

VA N

spoor 1 What is the what

2 Leven met goden (in de praktijk) Neem het verhaal van de Löwenmensch, de leeuwmens. Een dertig centimeter hoog beeldje, gevonden in het zuidwesten van Duitsland, opgebouwd uit talloze stukjes mammoetivoor, half mens half leeuw. Het is 40 000 jaar oud en vormt het oudste bewijs van wat je een religieuze of spirituele praxis zou kunnen noemen. Onderzoek in de grot waar het werd gevonden liet zien dat daar mensen bijeenkwamen om rituelen uit te voeren. Een gewijde plek. In het beeldje zitten minstens vierhonderd manuren. Waarom zou een kleine gemeenschap – vermoedelijk niet meer dan een paar honderd mensen – zo veel tijd steken in een voorwerp dat niet bijdraagt aan het fysieke overleven van die groep?

VA N

De afnemende rol van de institutionele religie heeft tot een ernstig verlies aan gemeenschapszin geleid, aangezien de gelovige heeft plaatsgemaakt voor de steeds individualistischer wordende consument (‘L’enfer, c’est les autres’, constateerde Jean-Paul Sartre). Dit beeld echter, een zogenaamde Schutzmantelmadonna, belichaamt precies het tegenovergestelde, het universele fenomeen van de steun biedende geloofsgemeenschap. Het is iets kleiner dan levensgroot, stamt uit circa 1480 en toont de Maagd Maria die haar beschermende mantel uitspreidt.

Bron: Neil MacGregor, Leven met goden

Stiltegebied

2 Leven met goden (in de praktijk) 1

Lees de onderstaande stelling uit het artikel en probeer hier een antwoord op te geven.

Waarom zou een kleine gemeenschap – vermoedelijk niet meer dan een paar honderd mensen – zoveel tijd steken in een voorwerp dat niet bijdraagt aan het fysieke overleven van die groep?

2 Schutzmantelmadonna, een prachtig woord, maar ook een woord met een diepe betekenis. Welke? (Tip: Om deze vraag goed te beantwoorden is het nodig heel intensief, geconcentreerd naar het beeld te kijken.)

VA N

spoor 1 What is the what

SPOOR 2

VERBONDEN

1 Raaklijnen 1 a

Godsdienst gaat niet om boeken lezen en interpreteren. Het gaat er niet om dat je in de zondagsmis begrijpt wat er gezegd wordt. Het gaat erom dat je daar bent, in de kerk, en dat je de handelingen uitvoert, handelingen die je helpen je aandacht weg te halen van de dagelijkse beslommeringen en je open te stellen voor iets wat je raakt in het hart van je mens-zijn.' Herman De Dijn in De Standaard

1 b Zeven dimensies van religie De rituele dimensie (voorbeeld: de eucharistieviering)

De mythologische of ‘verhalende’ dimensie (verhalen als Genesis 1 – de schepping – of het relaas van de bevrijding uit Egypte onder leiding van Mozes in het boek Exodus funderen de geloofsinhoud).

De leerstellige of doctrinaire dimensie (verwoordt de geloofsinhoud van de godsdienst)

De ethische dimensie (schrijft gedragsregels voor die behoren tot de Goddelijke wet. Vgl ‘De 10 Geboden’)

De sociale dimensie (godsdienst functioneert altijd in gemeenschap)

De ervaringsdimensie (gelovigen hopen op een ervaring van het ‘heilige’, het ‘sacrale’)

De materiële dimensie (de gemeenschap komt samen in kerken en tempels of drukt zich uit in religieuze kunstwerken)

VA N

Bron:: De Ley (UGent), Wat is religie en Ninian Smart, The Religious Experience of Mankind

Sidi Larbi Cherkaoui (°1976) is een ondertussen wereldberoemde choreograaf met Vlaams-Marokkaanse roots. Hij is verantwoordelijk voor enkele onvergetelijke, trendsettende theaterstukken als Foi, Puz/zle en Myth. Zelfs Beyoncé doet – eerst ongevraagd – beroep op zijn diensten. In In memoriam verkent hij de schemerwereld tussen verleden en heden, tussen dood en leven. In duetten worden doden tot leven gewekt door de arm van de ene danser als een magneet voor de ledematen van de ander te laten fungeren. In oogstrelende ensembledansen cirkelen de dansers met uitwaaierende rokken als wervelende derwisjen rond, om ten slotte hoog op spitzen als engelen des levens boven verleden, heden en toekomst uit te torenen: mooi en aangrijpend. Bron: Trouw

Stiltegebied

SPOOR 2

1 Raaklijnen 1

Lees de stelling van professor De Dijn in bron 1a. Maak hiervan een sterkte-zwakteanalyse. Staaf je antwoord met de 'zeven dimensies van religie' uit bron 1b. Meer info over deze dimensies vind je bij het onlinelesmateriaal.

2 Bekijk de video-opname van In memoriam. Hoe vind je in deze choreografie de overtuiging van professor Herman De Dijn terug?

ÂŠ

VA N

spoor 2â&#x20AC;&#x192; Verbonden

2 Behartenswaardig 1

het midden heet, klopt het hart van Matthew Shetterly. Matthew stierf aan een overdosis heroïne, zijn vader vond hem op de vloer van zijn kamer met een naald in de arm. Matthews vader is de man links op de foto. Wat hij hoort, wat de vrouw hoort, is het kloppende hart van hun overleden zoon.

VA N

Het beeld is van vorig jaar en gaat nu de wereld rond. Het wordt gedeeld op Twitter, de Volkskrant schreef erover in haar rubriek ‘Beeldvormers’. Het is een beeld waar je bij blijft hangen, zonder dat je weet waarover het gaat, maar waarvan je het verhaal wil kennen. De man in het midden kijkt ons recht aan. Zijn lichaam is imposant, zijn houding bedaard, een rots lijkt hij. De andere man en de vrouw luisteren met een stethoscoop naar zijn borst, ze delen een verdriet. Ze lijken elkaars spiegelbeeld. Met z’n drieën zijn ze een stil, intiem schilderij, de imposante man het middenstuk, de anderen de zijpanelen. Hij lijkt nog indrukwekkender, omdat zij zo fragiel ogen. Zij lijken nog breekbaarder, omdat hij zich sterk houdt en zijn armen om hen heef heeft. Het contrast ontroert. In het lichaam van Erv Basdon, zoals de man in

Bron: De Standaard

Ik heb jullie liefgehad, zoals de Vader mij heeft liefgehad. Blijf in mijn liefde: je bent in mijn liefde als je je aan mijn geboden houdt, zoals ik me ook aan de geboden van mijn Vader gehouden heb en in zijn liefde blijf. Dit zeg ik tegen jullie om je mijn vreugde te geven, dan zal je vreugde volkomen zijn. Mijn gebod is dat jullie elkaar liefhebben zoals ik jullie heb liefgehad. Er is geen grotere liefde dan je leven te geven voor je vrienden. Jullie zijn mijn vrienden wanneer je doet wat ik zeg. Ik noem jullie geen slaven meer, want een slaaf weet niet wat zijn meester doet; vrienden noem ik jullie, omdat ik alles wat ik van de Vader heb gehoord, aan jullie bekendgemaakt heb. Jullie hebben niet mij uitgekozen, maar ik jullie, en ik heb jullie opgedragen om op weg te gaan en vrucht te dragen, blijvende vrucht. Wat je de Vader in mijn naam vraagt, zal hij je geven. Dit draag ik jullie op: heb elkaar lief.

Johannes 15, 9-17

Stiltegebied

3 Enchanté is een netwerk van hartelijke handelaars en burgers die kleine diensten aanbieden aan hen die hier nood aan hebben. Van een glas water tot een kop koffie, van een knipbeurt bij de kapper tot een plek om even uit te rusten. Enchanté wil drempels verlagen, sociale muren slopen en van de stad een thuis maken voor iedereen.

VA N

Rechtstreekse solidariteit met kwetsbare groepen (thuislozen, oudere mensen, mensen met psychische problemen …) is een ver-van-ons-bedshow geworden. Door een stijgende sociale druk vallen bepaalde mensen buiten de maatschappij en hebben ze een beperkt netwerk dat vaak enkel uit organisaties en dienstverleners bestaat. Door middel van het aanbieden van kleine diensten en een sociaal netwerk wil Enchanté sociale interactie op gang brengen en rustplekken creëren in de stad.

Naar: https://enchantevzw.be

spoor 2 Verbonden

2 Behartenswaardig 1

Bekijk de foto en lees het artikel. a De oorspronkelijke foto werd door de krant The Baltimore Sun gebruikt om het almaar toenemende aantal dodelijke drugsslachtoffers in Maryland aan te klagen. Laat deze foto jonge mannen en vrouwen hun (verslavings)gedrag in vraag stellen? Waarom (niet)? b De legendarische Amerikaanse museumconservator van het Museum of Modern Art in New York, John Szarkowski, zei ooit: ‘It isn’t what a picture is of, it is what it is about.’ Het gaat niet om wat er op de foto staat, maar om waar die over gaat. Waar gaat deze foto volgens jou echt over? c Merel Bem, een Nederlandse journaliste en docente kunstgeschiedenis, schreef dat ze na het bekijken van de foto ‘een hele tijd stilletjes had gehuild aan de keukentafel’. Probeer zo genuanceerd mogelijk te omschrijven waarom mevrouw Bem zo reageerde (en weet dat 'stilletjes' niet zomaar cursief staat).

VA N

2 ‘Heb elkaar lief.’ Klinkt fantastisch, logisch en heel makkelijk (zeker tegenover je lief tijdens je eerste vakantie samen ...). Maar hoe doe je dat in de praktijk, waar mensen in de problemen komen, je ontgoochelen of in de steek laten? Bouw je antwoord op aan de hand van een concreet voorbeeld.

Stiltegebied

3 'Ons klimaat is kapot, zelfs wereldleiders lijken de weg kwijt en mensen zeggen geen "hallo" meer tegen elkaar. Het succes dat Enchanté in een jaar tijd heeft gehad, toont aan dat mensen echt nood hebben aan iets positiefs. Het initiatief is op alle vlakken gebaseerd op de goedheid van de mens en haalt het mooiste in je naar boven.' (Melissa, een hartelijke burger uit Gent). a Hoe evalueer jij de motivatie van Melissa? Situeer ze tussen 'naïef' en 'bewonderenswaardig'. naïef

bewonderenswaardig

b Waarom zou jij deel uitmaken van de ‘Enchanté-gemeenschap’? Verwoord eventueel ook je afwijzing. c Je leest hieronder een greep uit de diensten die de hartelijke handelaars en burgers van Gent aanbieden. De lijst is onvolledig. Bedenk nog een aantal andere mogelijkheden of initiatieven.

drinkfles bijvullen met water – EHBO-kistje gebruiken – gratis koffie – internet raadplegen en mailtje sturen – jouw hond is ook welkom – krant of tijdschrift lezen – luisterend oor bieden – onderdak voor je rugzak of andere spullen – smartphone of scheerapparaat opladen – toilet gebruiken – verzorg hier je baby, maak het flesje warm in de microgolf – warme plaats om je boterhammen op te eten

VA N

spoor 2 Verbonden

SPOOR 3

NU JULLIE!

1 En â&#x20AC;Ś actie!

rijk/arm

gelovig/ongelovig vertrouwvol/wantrouwig stedeling/plattelander

ÂŠ

VA N

autochtoon/allochtoon

Wie is de clown van de klas?

Wie is stiefzoon/stiefdochter?

Wie heeft er ufo's gezien?

Wie gelooft er in een leven na de dood? Wie houdt er van dansen? Wie is er gepest? / Wie heeft er gepest?

Stiltegebied

Wie is er verliefd?

SPOOR 3

1 En … actie! 1

Bekijk het filmpje van de Deense televisiezender TV2. a Vat hieronder in enkele zinnen de boodschap samen die de makers van de videoclip in het achterhoofd hadden. b Hoe reageer jij op de inhoud van dit filmpje? Kies maximum drie termen uit de onderstaande lijst en verantwoord telkens kort je keuze. braaf – briljant – dom – juist – naïef – ontroerend – kinderlijk – vanzelfsprekend – vernederend – vernieuwend – verrassend – verwerpelijk

2 Doe de oefening over in jullie klas. a Welke initiële tegenstellingen vallen onmiddellijk op? Geef drie voorbeelden. b Welke – relevante – vragen ga je aan de volledige klas stellen? Formuleer er vijf. 3 Hoe heb je deze oefening ervaren? Waardeer op de onderstaande schaal. zinvol

zinloos

VA N

spoor 3 Nu jullie!

2 Adressenbestand a Wat is de zin van het leven? Wat geeft mijn leven zin? Televisiezender Canvas vroeg het aan inspirerende en eigenzinnige mensen. Hun antwoorden dagen uit, roepen op, geven te denken. Maar vooral: zij maken duidelijk dat ook jij een antwoord moet formuleren.

Sofie Foets

Dimitri Van Zeebroeck

VA N

Barbara Raes

De Selimiye Camii-moskee vormt het hart van de Turkse gemeenschap in Oud-Berchem. Een hippe advocate, een stoere fitnessuitbater en een innemende islamleerkracht uit Senegal zijn trots om er deel van uit te maken.

Michael Seletsky heeft een boekenwinkel waar alleen joodse Bijbelse literatuur verkocht wordt. Een openbaring. Hij had de grootste tragedies meegemaakt – zowat zijn hele familie is naar de concentratiekampen weggevoerd – maar was altijd strijdbaar en opgewekt gebleven.

Stiltegebied

Priester Jacky Caroen is een oudere man, en ook zijn geliefde parochie is op leeftijd. Hij ontvangt iedere zondag slechts een handvol mensen in zijn kerk, die omringd wordt door het kleurrijke en multiculturele milieu van de Antwerpse voorstad Berchem. Maar zijn stem klinkt sterk en zinvol. Jarenlang werkte hij in Zuid-Amerika, een ervaring die zijn aparte kijk op de wereld diepgaand vormde.

2 Adressenbestand Wat is de zin van het leven? Wat geeft mijn leven zin? Canvas vroeg het aan inspirerende en eigenzinnige mensen. En wij vragen het aan jou ...

VA N

a Maak een filmpje waarin je duidelijke, wonderlijke, uitdagende en verrassende antwoorden geeft. Gebruik de ruimte hieronder om het storyboard van jouw filmpje uit te schrijven / uit te tekenen. Let op het gebruik van duidelijke keywords, een ‘veelzeggende’ setting enz.

b Doorloop alle stappen van jullie BZL-opdracht (begeleid zelfstandig leren) rond God woont in Berchem. Noteer hieronder jullie slotsynthese.

spoor 3 Nu jullie!

3 Back to the future 1 Maar uit de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot bloei. De geest van de HEER zal op hem rusten: een geest van wijsheid en inzicht, een geest van kracht en verstandig beleid, een geest van kennis en ontzag voor de HEER. Hij ademt ontzag voor de HEER; zijn oordeel stoelt niet op uiterlijke schijn, noch grondt hij zijn vonnis op geruchten. Over de zwakken velt hij een rechtvaardig oordeel, de armen in het land geeft hij een eerlijk vonnis. Hij tuchtigt de aarde met de gesel van zijn mond, met de adem van zijn lippen doodt hij de schuldigen. Hij draagt gerechtigheid als een gordel om zijn lendenen en trouw als een gordel om zijn heupen. Dan zal een wolf zich neerleggen naast een lam, een panter vlijt zich bij een bokje neer; kalf en leeuw zullen samen weiden en een kleine jongen zal ze hoeden. Een koe en een beer grazen samen, hun jongen liggen bijeen; een leeuw en een rund eten beide stro. Bij het hol van een adder speelt een zuigeling, een kind graait met zijn hand naar het nest van een slang. Niemand doet kwaad, niemand sticht onheil op heel mijn heilige berg. Want kennis van de HEER vervult de aarde, zoals het water de bodem van de zee bedekt. Op die dag zal de telg van Isaï als een vaandel voor alle volken staan. Dan zullen de volken hem zoeken en zijn woonplaats zal schitterend zijn.

VA N

Jesaja 11, 1-10

Kardinaal Jozef De Kesel, aartsbisschop van het bisdom Mechelen-Brussel, schetst een realistisch toekomstbeeld van de Belgische Katholieke Kerk. Wat ziet u als de belangrijkste uitdagingen voor u en de Kerk? 'De allergrootste uitdaging voor onze Kerk is om haar juiste plaats te vinden in deze seculiere samenleving. Dat lijkt paradoxaal, maar dat is niet zo. De westerse samenleving was nooit eerder zo seculier, maar religie was ook nooit zo sterk aanwezig als nu. Mede dankzij de islam, want die heeft godsdienst weer helemaal op de kaart gezet. Ik zei daarstraks al dat de seculiere cultuur de godsdienst weliswaar niet ontkent, maar ze privatiseert. De seculiere maatschappij is gebaseerd op de individuele vrijheid van de burger. Die zegt: als u godsdienstig wilt zijn, dan is dat uw volste recht, zolang u de andere niet stoort. Ik maak me soms zorgen om de toekomst van onze grote christelijke instellingen. Ik denk dan aan onder meer het onderwijs en de ziekenzorg. Misschien wordt het aantal instellingen in de toekomst kleiner, maar ik hoop dat het netwerk sterk genoeg blijft.' Waar zal de Belgische Katholieke Kerk over twintig jaar staan? 'Sommigen verwijten mij dat ik van de Katholieke Kerk een minderheidskerk wil maken. Dat is niet zo. We zijn sociologisch niet in de minderheid. Het christendom heeft daarvoor te diepe wortels in de westerse beschaving. Het zal wel een kleinere Kerk zijn, maar – en dat is veel belangrijker – het zal een meer belijdende Kerk zijn, een zelfzekere Kerk. Nu schamen vele mensen zich voor hun geloof. Als je iemand vraagt of hij een christen is, antwoordt hij aarzelend: ‘Ja, maar...’ Men belijdt zijn godsdienst met een zekere reserve. In de toekomst zal men meer zelfverzekerd christen zijn, maar zonder arrogant te worden.' Interview met aartsbisschop Jozef De Kesel in Knack

Stiltegebied

3 Back to the future 1

Formuleer vijf concrete voorstellen die de vrede die de profeet Jesaja beschrijft hier en nu dichterbij zou brengen.

2 Aartsbisschop De Kesel verwoordt zijn toekomstvisie op de Kerk heel summier. Jullie kunnen dat beter (of minstens meer gedetailleerd). a Formuleer een antwoord op de vraag: ‘Waar staat de kerk over 20 jaar?’ Houd rekening met inhoudelijke factoren (de theologie, de geloofsleer, parochiewerking, sacramentenbeleving ...), maar ook met maatschappelijke elementen (katholieke scholen, ziekenhuizen, invloed van de Kerk op ethische thema’s ...). b Welke rol speelt de Kerk dan (nog) in je eigen leven?

VA N

spoor 3 Nu jullie!

TERMINUS Wrakhout Op 11 oktober 2013 verdronken 311 Somalische en Eritrese migranten voor de kust van het Italiaanse eiland Lampedusa. De bewoners van Lampedusa wisten 155 andere opvarenden te redden uit de wrakstukken van hun bootje. Francesco Tuccio, een plaatselijke timmerman, maakte met hout van de getroffen boot een aantal eenvoudige kruisen. Een van de belangrijkste museums ter wereld, The Britisch Museum in Londen, heeft een van de kruisen opgenomen in zijn vaste collectie.

a Waarom ging Francesco Tuccio volgens jou aan de slag met stukken wrakhout? b Waarom koos hij uitgerekend voor de vorm van een kruis? c Het Lampedusa-kruis zou perfect deel kunnen hebben uitgemaakt van ieder Spoor in deze Halte. Verbind het kruis inhoudelijk met de leerinhoud van de drie Sporen.

ÂŠ

VA N

Francesco Tuccio met een van zijn Lampedusa-kruisen.

Stiltegebied

PANORAMA

VA N

Kreupel

Berlinde De Bruyckere, Kreupelhout – Cripplewood

Berlinde de Bruyckere had haar kunstwerk evengoed ‘Stiltegebied’ kunnen noemen. Leven en dood, Eros en Thanatos, kracht en kwetsbaarheid, eenzaamheid en eenwording, verlangen en lijden ... Kreupelhout – Cripplewood bevat een wereld aan betekenissen. Ga zelf op zoek naar een voorwerp, kunstwerk, gebeurtenis, persoon ... die voor jou een ‘stiltegebied’ opent en leg uit waarom dat zo is.

PANORAMA

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 5

JAAR 6

SPOOR 1

PANORAMA

(LV 3; GC 7 EN 8; SI 7)

(GC 1)

GELUKKIG ZIJN

OH, HAPPY DAY!

SPOOR 2

SPOOR 3

WAT ALS HET FOUT LOOPT?

(GC 4)

WISSELSPOOR 3

GOD IS DOOD (GH 3; HK 3; SI 6)

Leer zoals je bent

(GH 3; HK 3; SI 6)

ONAANRAAKBAAR

VA N

(GH 5; GC 9; SI 2, 3, 5 EN 6)

TERMINUS

HET RIJK GODS: REËEL OF UTOPIA?

SQUARE LV 3

Je analyseert hoe een levensbeschouwing mee kleur geeft aan liefde en vriendschap.

SQUARE GH 3

Je kunt in casussen het ethisch appel ontleden.

SQUARE GH 5

Je ontdekt ethische keuzes in Bijbelverhalen en christelijke tradities.

SQUARE HK 3

Je kunt in kaart brengen hoe mensen hoop kunnen vinden in situaties van kwetsbaarheid.

SQUARE GC 1

Je kunt voorbeelden geven van hoe mensen grondervaringen uitdrukken.

SQUARE GC 4

Je kunt voorbeelden geven van de wisselwerking tussen geloof en context.

SQUARE GC 7

Je kunt in kaart brengen hoe christenen in tijd en ruimte telkens opnieuw het evangelie vormgeven.

SQUARE GC 8

Je kunt je kijk op de mens, de wereld en God uitdrukken.

SQUARE GC 9

Je kunt uitdrukken hoe een christelijke visie op de mens, de wereld en God verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor de eigen visie.

SQUARE SI 2

Je kunt een veelheid aan visies op goed samenleven onderscheiden.

SQUARE SI 3

Je licht de interactie tussen levensbeschouwing en samenlevingsopbouw toe.

SQUARE SI 5

Je kunt in voorbeelden onderscheiden hoe christenen meewerken aan samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 6

Je kunt uitdrukken wie of wat je inspireert en appelleert tot samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 7

Je kunt uitdrukken hoe een christelijke kijk verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor je eigen visie.

Â©

VA N

UTOPIA

- Jan Fabre gaf dit kunstwerk de titel 'Searching for Utopia'. Wat bedoelt hij daarmee? - Naar welk Utopia ga jij weleens op zoek?

SPOOR 1

GELUKKIG ZIJN

1 Op zoek naar geluk Dr. Robert Biswas-Diener is een specialist op het vlak van positieve interventies. Hij is de zoon van Ed Diener, een van de pioniers van de positieve psychologie. Als kind mocht hij al met zijn vader mee op zijn verre reizen in het Amazonegebied op zoek naar het geheim van geluk. Hij wordt nog altijd de ‘Indiana Jones van het geluksonderzoek’ genoemd. In zijn onderzoek geeft hij tips die wel degelijk leiden tot positieve resultaten. Dit is de top vijf. 1 Onderzoek je sterktes, ontwikkel ze en gebruik ze in nieuwe situaties

Nogal wat mensen hebben geen idee wat hun persoonlijke krachten zijn. Niemand heeft er hen ooit op gewezen en ze voor jezelf benoemen, lijkt al snel op pretentie. Je sterktes kennen en benoemen is niet voldoende. Je moet er ook iets mee doen. De gelukstip daagt je uit om je sterktes om te zetten in nieuwe, onbekende situaties en ze verder te ontwikkelen. Dergelijke krachten zijn immers niet statisch, maar dynamisch. Ze kunnen in de loop van je leven veranderen. Wie dat niet aanneemt, is minder gemotiveerd om te groeien. De anderen zullen hier net plezier aan beleven en komen in een positieve spiraal terecht. 2 Verbind je met anderen

VA N

Hoe graag willen we af en toe ook alleen zijn, in wezen zijn wij sociale dieren. We hebben elkaar nodig en we genieten van elkaars gezelschap. Zelfs introverte mensen zijn vaak gelukkiger in gezelschap dan als ze alleen zijn. Positieve interventies op dit vlak willen mensen dus aanmoedigen anderen op te zoeken (familie, buren, collega’s, vreemden …) en een persoonlijk contact met hen op te bouwen. Dat kan gaan om kleine daden van vriendelijkheid, samenwerking, altruïsme, iets doen voor een ander, vrijwilligerswerk …

De geluksinterventie zal echter maar effect hebben als je bereid bent iets extra’s te doen. Oefeningen in empathie leveren een extra positief gevoel op. Daarbij stel je niet je eigen gevoel centraal, maar dat van de ander. Wat niet werkt, is ‘valse empathie’: er alleen maar in slagen je in te beelden hoe ‘jij’ je in zo’n situatie zou voelen, zonder echt in het gevoel van de ander te komen. 3 Toon je dankbaarheid

Het sterkst aantoonbare effect verkrijg je door dankbaarheid te tonen. In het algemeen versterk je je geluksgevoel door als een ‘dankbare’ persoon door het leven te gaan. Je bent dankbaar voor wat anderen voor je doen, voor de kansen die je krijgt, voor het leven dat je leidt en voor het leven in het algemeen. Je durft dat ook te zeggen en te beleven. 4 Noteer elke dag drie goede dingen uit je leven Dit kan je geluksgevoel wel degelijk verhogen. Dit gevoel wordt nog versterkt als je ook nagaat wat de oorzaak van die dingen is en hoe je op die manier nog meer positieve dingen kunt beleven. Wie dit minstens een week volhoudt, ziet zijn welbevinden al aanzienlijk stijgen. 5 Geniet van ervaringen Maak er bewust tijd en ruimte voor om plezier te beleven aan je ervaringen. Laat je niet afleiden en focus op alle positieve aspecten ervan. Enkele minuten volstaan. Dat kan bijvoorbeeld door meer zintuigen in te schakelen. Wat proef, zie, voel, ruik en hoor je precies? Welke details had je eerder niet opgemerkt? Zoek ervaringen op die je zintuigen prikkelen: lekker eten, mooie dingen, lichamelijke belevingen, verfijnde geuren, heerlijke muziek … Dit kan ook uitgebreid worden naar niet-zintuiglijke ervaringen. Je kunt je bijvoorbeeld verdiepen door foto’s te nemen en daar regelmatig naar terug te kijken. Bron: Leo Bormans e.a., Veel geluk: het grote geluksonderzoek

UTOPIA

SPOOR 1

1 Op zoek naar geluk 1

Wat maakt jou gelukkig?

3 Formuleer een definitie van geluk.

ÂŠ

VA N

2 Lees de vijf tips van Robert Biswas-Diener om gelukkig te zijn. Maak ze alle vijf concreet aan de hand van de onderstaande opdrachten. a Wat zijn jouw sterktes? Ga via het online platform naar de VIA Institute-site van professor Martin Seligman. Daar vind je een test met 120 vragen over jezelf. De lijst bestaat in vele talen (ook in het Nederlands). Het duurt een kwartiertje om ze in te vullen. Nadien krijg je een overzicht met 24 sterktes, gerangschikt en toegelicht volgens jouw persoonlijk profiel. Bekijk ze aandachtig. Wat is jouw top vijf? Praat over de resultaten met je klasgenoten en bouw zo een positieve woordenschat op om over jezelf en de anderen te praten in termen van sterktes. b Hoe verbind jij je met anderen? Wat kun je extra doen? Waar kun jij meer empathisch zijn? c Schrijf een persoonlijke brief aan iemand die je oprecht wilt bedanken voor wie hij/zij is en wat hij/zij betekent. Stuur die brief ook effectief op (of nog beter: geef ze zelf af en lees ze voor), dat verhoogt niet alleen het geluksgevoel van de ontvanger, maar ook van degene die zijn dankbaarheid publiek uit. d Som drie goede dingen uit jouw leven op. Wat veroorzaakt die goede dingen? Kun je op die manier nog positieve dingen beleven? e Welke foto op je smartphone maakt jouw intens gelukkig? Omschrijf wat je proeft, ziet, voelt, ruikt en hoort wanneer je naar die foto kijkt.

spoor 1â&#x20AC;&#x192; Gelukkig zijn

2 Prijs je zalig: je bent gelukkig! 1 Il Vangelo secondo Matteo (1964) van Pier Paolo Pasolini valt op door zijn cinematografische soberheid, met een uitstraling van authenticiteit. Pasolini toont Jezus midden in het Zuid-Italiaanse onvruchtbare landschap, de regio van de armen. Zijn keuze om het verhaal van Jezus in zwart-wit en niet in kleur te filmen, hangt samen met zijn wens om zo dicht mogelijk het Jezusportret van Matteüs te benaderen. Hij gebruikte daarom ook geen professionele acteurs, maar onbekende mensen uit het volk. Bron: De Bijbel cultureel

2 NT

Toen Jezus de mensenmassa zag, ging hij de berg op. Daar ging hij zitten met zijn leerlingen om zich heen. Hij nam het woord en onderrichtte hen:

‘Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel. Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden. Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten. Gelukkig wie hongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden.

VA N

Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden. Gelukkig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien. Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden. Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het koninkrijk van

Matteüs 5, 1-10

de hemel.

In de Bijbel van het volk Israël komen we nog meer zaligsprekingen tegen. Reeds de eerste psalm begint met een zaligspreking: ‘Gelukkig de mens die niet meegaat met wie kwaad doen, die de weg van zondaars niet betreedt, bij spotters niet aan tafel zit, maar vreugde vindt in de wet van de Heer en zich verdiept in zijn wet dag en nacht’ (Psalm 1, 1v.). Martin Buber, die zich erg heeft ingespannen voor een goede vertaling van de psalmen, schrijft over de zaligsprekingen waarmee veel psalmen beginnen: ‘Het is het woord waarmee het boek Psalmen begint. Je kunt het ongeveer vertalen met: 'O die zaligheid' of 'O dat geluk'. De psalmist roept: 'O het geluk van die man'… Dat is geen verlangen en geen belofte, het gaat er niet om dat die man geluk verdient of dat hij er zeker van mag zijn dat hij gelukkig wordt, nog in dit aardse leven of in een ander, toekomstig leven, maar het is een blijde uitroep en een enthousiaste constatering: 'Wat is deze man toch gelukkig!'… De psalmist wil blijkbaar zeggen: 'Let op, er bestaat een heimelijk, door de handen van het bestaan zelf verborgen geluk, dat opweegt tegen en sterker is dan al het ongeluk. Jullie zien het niet, maar het is het ware, ja het enig ware geluk'. Wanneer wij de zaligsprekingen van Jezus lezen met dit inzicht van Buber in ons achterhoofd, belooft Jezus niet alleen het geluk aan degene die deze acht houdingen realiseert, maar Hij roept als het ware uit: ‘Wat is hij die nederig van hart is, die zachtmoedig, barmhartig en zuiver van hart is, gelukkig!’ Hij brengt daarmee tot uitdrukking dat iemand die deze houdingen in zijn leven realiseert, innerlijk al gelukkig is. Het geluk is niet een gevolg van zijn gedrag, maar een uiting van zijn gedrag. Wie zich zo gedraagt, ervaart nu het ware geluk, die is in harmonie met zichzelf, die ervaart de volheid van het leven. Bron: Anselm Grün, Gelukkig leven: de Bergrede als levenskunst

100

UTOPIA

2 Prijs je zalig: je bent gelukkig! 1

Bekijk het fragment uit Il Vangelo secondo Matteo van Pier Paolo Pasolini, een Jezusfilm uit 1964. a Schrijf één citaat op dat je treft. b Bespreek de achtergrond, de plaats en het geluid van de opeenvolgende sequenties. c Pasolini brengt de samenvatting van wat men ‘de Bergrede’ noemt. Welke boodschap brengt deze kerntoespraak van Jezus’ leer?

2 Lees Matteüs 5, 1-10. a Onderscheid in de tekst de acht verschillende zaligsprekingen. Noteer de nummers in de tekst. b Welke levenshoudingen vind je terug in deze zaligsprekingen? c Op welke manier heb je zelf al iets ervaren van deze zaligsprekingen? Welke zaligspreking daagt ook jou uit? 3 Lees de commentaar die de Duitse Benedictijnerpater Anselm Grün schrijft bij deze zaligsprekingen. a Duid de betekenis van ‘geluk’ aan op de vorige bladzijde. b Breng deze betekenis in verband met de definitie die je op pagina 5 noteerde.

VA N

spoor 1 Gelukkig zijn

101

3 Moeilijk gaat ook

Mike Kelley, Catholic birdhouse, 1978

Â©

VA N

Mike Kelley, Title drawing (bij Catholic birdhouse), 1978

102

UTOPIA

3 Moeilijk gaat ook 1

Zoek in de Bergrede het verhaal dat Mike Kelley inspireerde tot dit vreemde vogelhuisje.

2 Geef daarna betekenis aan dit kunstvoorwerp. Breng je antwoord in verband met de definitie van geluk én met de zaligsprekingen. 3 Hoe daagt dit kunstwerk jou uit?

VA N

spoor 1 Gelukkig zijn

103

SPOOR 2

HET RIJK GODS: REËEL OF UTOPIA?

1 Op zoek naar Utopia a

Utopia van Thomas More

Utopia is een boek geschreven door humanist Thomas More (1478-1535). In zijn boek klaagt hij de samenleving van zijn tijd aan en beschrijft hij de ideale maatschappij: Utopia.. Kort samengevat: Het beheer van Utopia gebeurt door verkozen magistraten waarvan de gouverneur wordt voorgedragen door het volk. Iedereen beoefent de landbouw en tuiniert. Een werkdag duurt 6 uur van efficiënt werken, vrije tijd wordt opgevuld met intellectuele of ambachtelijke bezigheden.

VA N

Niemand moet betalen op de markt. Men neemt niet meer dan wat noodzakelijk is. Maaltijden worden in grote hallen georganiseerd waar iedereen aan de maaltijd deelneemt. Er bestaat een grote verscheidenheid aan religies en mensen kunnen in harmonie met elkaar leven. De opgestelde wetten zijn simpel en kunnen door iedereen begrepen worden. De straf voor een misdaad is slavernij. Naast criminelen zijn slaven ook ter dood veroordeelde buitenlanders.

Auroville, een modern Utopia

Bron: https://mens-en-samenleving.infonu.nl

Zo'n 300 km ten zuiden van de Indiase stad Madras ligt de stad van de toekomst Auroville. De stad werd gebouwd door Mirra Alfassa (1878-1973), die ‘de Moeder’ genoemd wordt: 'Er zou ergens op aarde een plek moeten zijn die geen enkele staat als zijn exclusief eigendom zou kunnen opeisen. Een plek waar alle goedwillende mensen, die oprecht zijn in hun aspiratie, vrij als wereldburgers zouden kunnen leven, slechts één enkel gezag gehoorzamend, dat van de allerhoogste waarheid … Werk zou daar geen middel zijn om je dagelijks brood te verdienen, maar een manier om jezelf uit te drukken, en om je capaciteiten en mogelijkheden te ontwikkelen, terwijl je tegelijkertijd tot dienst bent van de gemeenschap als geheel, die van haar kant zou zorgen voor ieders levensonderhoud en werkgelegenheid.' Bron: Georges van Vreckhem, De Moeder

c Het Rijk Gods De christelijke droom […] is de droom van een rijk dat de mens zelf niet verwezenlijken kan. Hij kan er enkel op vooruitgrijpen. Overal waar leed wordt weggenomen en verzacht, waar ongerechtigheid wordt uitgebannen, waar vrede en liefde worden gesticht, licht dit Rijk even op als in een flits. Een Rijk, dat in zijn voltooiing nog in uitzicht is gesteld. Elke menselijke verwezenlijking staat dan ook onder het voorbehoud van de uiteindelijke komst van dit Rijk, die een daad van God zal zijn waarin alles wordt voltooid. Bron: Ernest Henau, 'Het Rijk Gods' in: Het Teken

104

UTOPIA

SPOOR 2

1 Op zoek naar Utopia 1

Hoe ziet jouw Utopia eruit en waarom?

2 Lees en bekijk de bronnen op de vorige bladzijde. a Welke elementen uit Utopia, Auroville en het Rijk Gods vind je (niet) wenselijk in jouw Utopia? Leg uit. b In welke van de drie samenlevingen zou jij willen leven. Waarom? 3 Heeft het zin om over de ideale samenleving te dromen als 'de mens [het] zelf niet verwezenlijken kan'? Waarom wel/niet?

VA N

spoor 2 Het Rijk Gods: reëel of Utopia?

105

2 Tegen de stroom in voor het Rijk Gods: bevrijdingstheologie 1 Mgr. Oscar Romero

"Het Woord van God is als de zon. Het openbaart wat wondermooi is maar ook dat wat wij liever niet zien." Monseigneur Oscar Romero (1917-1980) werd in 2015 zalig en in 2018 heilig verklaard. In zijn leven als aartsbisschop gaf hij veel kritiek op de regering in El Salvador. In zijn ogen was het de plicht van een christen om sociaal onrecht op een geweldloze manier tegen te gaan. Zijn strijd voor een sociaal rechtvaardige samenleving inspireerde niet enkel de Salvadorianen. In februari 1980 kreeg hij bijvoorbeeld een eredoctoraat aan de KU Leuven. In datzelfde jaar, op 24 maart 1980, werd hij door doodseskaders vermoord terwijl hij de eucharistie vierde.

Een HaĂŻtiaans hongerdoek

ÂŠ

VA N

Jacques Chery, The Tree of Life, 1982

3 Geloof en rechtvaardigheid: debat

106

Geloof inspireert niet meer om op te komen voor sociale rechtvaardigheid.

Geloof en politiek: onvermijdelijk of uit den boze?

Bevrijdingstheologie is te extreem..

Mensen hebben geen heiligen meer nodig.

UTOPIA

2 Tegen de stroom in voor het Rijk Gods: bevrijdingstheologie 1

Bekijk de documentaire over Oscar Romero. a Geef voorbeelden van hoe Romero het citaat op de linkerpagina concreet waarmaakte. b Waartoe voelde Oscar Romero zich geroepen?

2 Bekijk het hongerdoek van Jacques Chery. a Welke symbolen/figuren kun je in het hongerdoek vinden? b Waarvoor staan deze symbolen/figuren? c Welke figuur trekt bij jou de meeste aandacht? Wat doet deze figuur en waarvoor staat hij/zij? d In dit kunstwerk wordt de boodschap van de bevrijdingstheologie verteld. Hoe luidt die? 3 Bespreek in groep/in de klas de stellingen. Geef argumenten op basis van jouw mens-, wereld en godsbeeld.

VA N

spoor 2 Het Rijk Gods: reëel of Utopia?

107

3 We weren’t born to follow

"We Weren't Born to Follow"

VA N

Bon Jovi

Desmond Tutu

108

UTOPIA

Val van de Berlijnse Muur in 1989

Vliegtuigcrash Hudson River in 2009

3 We weren’t born to follow 1

Bekijk de videoclip. a Welke figuren en/of gebeurtenissen herken je? b Welk beeld of personage blijft jou bij?

2 Lees de tekst van het lied. a 'We zijn niet geboren om te volgen'. Welke boodschap wil Bon Jovi overdragen? b 'Geloof dat onze heiligen en zondaars bloeden'. Wat zou Bon Jovi hiermee willen zeggen? c 'Geloof dat de zon morgen zal schijnen'. Breng dit lied in verband met wat we zagen op de vorige bladzijden over utopieën, het Rijk Gods en de bevrijdingstheologie. d '(..) als ze jouw naam noemen'. Zou jij in actie schieten wanneer je hiertoe opgeroepen wordt? Moeten mensen volgens jou volgzaam zijn? Wanneer wel, wanneer niet? En waar ligt de grens? e Hoe zal jij je hand opsteken? 3 Voor welke onrechtvaardigheid zou jij in actie schieten en hoe zou jij dit doen?

VA N

spoor 2 Het Rijk Gods: reëel of Utopia?

109

SPOOR 3

WAT ALS HET FOUT LOOPT?

1 Hoe burgers massamoordenaars worden a

DE TIEN STADIA VAN GENOCIDE 1

Ontmenselijking

Classificatie

Discriminatie

De verschillen tussen mensen worden niet gerespecteerd. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen 'wij' en 'zij' met behulp van stereotypen, of door het uitsluiten van mensen die als anders worden beschouwd.

De dominante groep ontneemt bepaalde groepen hun burgerrechten of zelfs hun staatsburgerschap. De Neurenberger rassenwetten van 1935 beroofden de Joden van hun Duitse nationaliteit, verboden hen om bepaalde beroepen uit te oefenen of te trouwen met Duitse niet-Joden.

Symbolisering Dit is een visuele uiting van haat. Joden in nazi-Europa werden gedwongen een gele ster te dragen om te laten zien dat ze 'anders' waren.

Degenen die als 'anders' worden beschouwd, worden zonder enige vorm van mensenrechten of persoonlijke waardigheid behandeld. Tijdens de genocide in Rwanda werden Tutsi's 'kakkerlakken' genoemd; de nazi's noemden Joden 'ongedierte'.

7 Voorbereiding

De daders of latere generaties ontkennen het bestaan van de misdaad.

8 Vervolging

Uitroeiing

Organisatie Genocide is altijd gepland. Haatregimes leiden vaak degenen op die de vernietiging van een volk gaan uitvoeren.

Polarisatie

De haatgroepen beginnen propaganda te verspreiden. De nazi's gebruikten de krant Der Stürmer om haatberichten over Joden te verspreiden en aan te wakkeren.

De haatgroep vermoordt hun geïdentificeerde slachtoffers in een doelbewuste en systematische geweldscampagne. Miljoenen levens worden verwoest of diepgaand aangetast door genocide.

VA N

De slachtoffers worden geïdentificeerd op basis van hun etnische afkomst of religie en er worden dodenlijsten opgesteld. Mensen worden soms gesegregeerd in getto's, gedeporteerd of uitgehongerd en eigendommen worden vaak onteigend. De genocidale uitroeiing begint.

De daders plannen de genocide. Zij gebruiken vaak eufemismen zoals de zinsnede van de nazi's: 'de eindoplossing' om hun bedoelingen te verhullen. Ze wekken angst voor de slachtoffergroep, en brengen legers en wapens in gereedheid.

Ontkenning

In zijn boek Daders onderzoekt Harald Welzer de omstandigheden waarin gewone mensen aangezet kunnen worden tot genocide, tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook in Rwanda of Bosnië. Een van de vele onbeantwoorde vragen over de Holocaust is: hoe konden zoveel mensen zich als massamoordenaars en criminelen ontpoppen? Het merendeel leed niet aan een psychopathologische stoornis. De meesten waren vriendelijke huisvaders, heel normale mensen. Toch bleken ze tijdens de Tweede Wereldoorlog in staat dingen te doen waarvan ze in andere tijden en in andere omstandigheden zouden gruwen. Volgens de auteur kan de bereidwilligheid om te doden aangeleerd worden. Denken in abstracte begrippen als ‘de vijand’, ‘het jodendom’ of ‘de moslims’ speelt daarbij een cruciale rol. Net die vaststelling moet ons verontrusten en brengt de potentiële moorddadigheid van de mens zo akelig dichtbij. Met zijn boek countert Welzer tal van mogelijke excuses. De moordenaars van de SS waren geen gekken, maar denkende mensen, die hun gruwelijkheden alleen konden begaan omdat ze moreel niet geremd werden en omdat hun medeburgers hun handelingen voor normaal en acceptabel hielden. (…) Onthutsend is alvast de snelheid waarmee vanaf 1933 de morele fundamenten in Duitsland in elkaar stortten. Door een lawine van naziverordeningen en -wetten, waarbij Joden hun rechten werden ontnomen, groeide heel vlug een tweedeling in de samenleving. (…) Voor Wezler is die uitsluiting van burgers de hoofdvoorwaarde voor genocidale processen. Bron: De Morgen

110

UTOPIA

SPOOR 3

1 Hoe burgers massamoordenaars worden Bestudeer de bronnen van de vorige en deze bladzijde. a Leg het citaat van Douglas Kelley, forensisch psycholoog tijdens het Neurenbergproces (1946), uit aan de hand van deze bronnen:

"Uit al onze bevindingen moeten we niet alleen concluderen dat zulke personen niet ziek zijn en niet uitzonderlijk zijn, maar ook dat we ze heden ten dage in elk ander land ter wereld zouden kunnen aantreffen." b Lees de getuigenissen bij het onlinelesmateriaal. In welk stadium van ‘De tien stappen die leiden naar genocide’ van Gregory H. Stanton plaats je hen?

VA N

spoor 3 Wat als het fout loopt?

111

2 Waar was God? a God on Trial Heeft God het heilige verbond met het Joodse volk verbroken?' Zo luidt de aanklacht in God on Trial, een opmerkelijk docudrama waarin Joodse gevangenen in een barak in Auschwitz een strafzaak voeren tegen God op de avond voor de executie van de helft van de aanwezigen.

c Nacht - Elie Wiesel

De Joodse auteur Elie Wiesel (1928-2016), die in 1986 de Nobelprijs voor de Vrede kreeg voor zijn oeuvre, werd in Hongarije geboren en werd in 1944 eerst naar Auschwitz en vervolgens naar Buchenwald gedeporteerd, om een jaar later bevrijd te worden. In zijn autobiografisch geschrift Nacht uit 1958 worstelt hij met het bestaan van God. Voor hem wijst de hele situatie van de Holocaust op een onverstaanbare afwezigheid van God, en hij roept Hem hiervoor ter verantwoording.

VA N

Didier Pollefeyt (1965) is katholiek theoloog en gewoon hoogleraar aan de KU Leuven. Hij doceert over joods-christelijke relaties aan de faculteit theologie en religiewetenschappen. In een interview met Tertio stelt men hem de vraag: 'Waar is God in het kwaad van Auschwitz?'

Didier Pollefeyt

‘Als je naar Auschwitz kijkt en Christus wil vinden, moet je naar de joodse slachtoffers kijken. En God? Daar gewaag ik van een Godsverduistering – wat de joodse geleerde Martin Buber (1878-1965) de eclips van God noemt: alsof een groot donker laken over Europa kwam te liggen, waardoor het transcendente veel moeilijker kon doorbreken. Bij wijze van spreken bleef God wel uitzenden, maar het luchtruim was verstoord of de ontvangers waren beschadigd. In dat alles is God voor mij de bron van absolute goedheid en onvoorwaardelijke liefde. Het goede is primordiaal. De liefde gaat vooraf aan de wet zoals de moeder in de ontwikkeling voorafgaat aan de vader. Het kwade kan het goede wel misbruiken en erop parasiteren, maar dat is pas in tweede instantie, bijvoorbeeld door een opvoeding die de gevoeligheid voor het goede verduistert. Het kwade is altijd secundair aan het goede. De Holocaust is daarom vooreerst een ethisch probleem.’

Didier Pollefeyt: 'Het verlangen naar het goede is onverwoestbaar', in Tertio

112

UTOPIA

d 'Tijdens mijn bezoek aan AuschwitzBirkenau was de diepe stilte welsprekender dan welke woorden ook. In die stilte luisterde ik, voelde ik, de aanwezigheid van alle zielen die daar voorbijgingen; Ik voelde het medeleven die sommige heilige mensen zelfs daar in die afgrond konden tonen: dat was de genade van God.' Paus Franciscus, tijdens een audiëntie in het Vaticaan

2 Waar was God? 1

Al van tijdens de Holocaust stelt men zich de vraag: 'Waar was God in Auschwitz?' a Bekijk het fragment uit het docudrama God on Trial. Hoe pleit deze gevangene? b Lees het fragment uit het interview dat Tertio had met professor Pollefeyt. Welk antwoord biedt hij? c Beluister het fragment uit Nacht van Elie Wiesel en bekijk het interview dat de Amerikaanse talkshowhost Richard Heffner met hem had in 2008. Welke vragen stelt Wiesel? Welke antwoorden geeft hij zelf op die vragen? d Lees het verslag van het bezoek van paus Franciscus aan Auschwitz in 2016. Ook de paus heeft niet echt een antwoord. Wat is het enig mogelijke antwoord volgens Franciscus?

2 Is God zelfs in Auschwitz aanwezig of kijkt Hij hier weg? 3 Kun je akkoord gaan met de stelling dat de mens in Auschwitz God heel erg gekwetst heeft?

ÂŠ

VA N

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Wat als het fout loopt?

113

3 Eva, het meisje dat vergaf Haar laatste tweet, vorige week, ging over chicken nuggets die je vlak bij Auschwitz kon krijgen en hoe fijn het zou zijn geweest als dat 75 jaar geleden had gekund. Kort daarna stierf ze, in haar hotelkamer in Krakau. Ze had daags ervoor nog een rondleiding in Auschwitz gegeven. Eva Mozes Kor werd 85 jaar. Geboren werd ze in Roemenië in 1944 werd ze, amper tien jaar oud, samen met haar tweelingzusje Miriam gedeporteerd naar Auschwitz, daar ruw gescheiden van haar moeder (ze herinnerde zich nog haar wanhopig uitgestrekte armen) en met Miriam overgeleverd aan het sinistere tweelingenproject van 'de engel des doods' dr. Josef Mengele. Over diens experimenten heeft ze in een documentaire verteld. Op maandag, woensdag en vrijdag werd ze, ongeacht de temperatuur, met haar zus en met andere tweelingen zes tot acht uur lang opgesloten in een ruimte, naakt. Nazi-dokters maten dan alle lichaamsdelen op en vergeleken de resultaten met die van haar zusje en met eerdere resultaten. Op dinsdag, donderdag en zaterdag bracht men haar naar een laboratorium, bond beide armen af en injecteerde haar tenminste vijf maal met een onbekende substantie. Eens werd ze heel erg ziek met hoge koorts en gezwollen armen en benen. In haar koorts zag ze een sarcastisch lachende Mengele aan haar bed. Ze overleefde ternauwernood, in de wetenschap dat haar dood ook de dood van Miriam zou betekenen. Er is een foto van haar en haar zusje, gemaakt bij de bevrijding door de Russen. Ze had toen tien maanden in het kamp gezeten. Haar hele familie was vermoord.

Later zou Eva meerdere miskramen krijgen. Haar zus Miriam kreeg nierproblemen omdat haar nieren nooit volledig volgroeiden. Eva doneerde haar een nier. In 1993 overleed Miriam aan nierkanker. Eva wijdde haar latere jaren aan educatie; ze leidde jaarlijks jongeren rond in Auschwitz. Tot vorige week. Zo laten zich levens samenvatten.

VA N

Van Eva Kor hoorde ik voor het eerst in 2015, toen ze in het Noord-Duitse Lüneburg opdook bij het proces tegen de toen 93-jarige Oskar Gröning, de man die 'de boekhouder van Auschwitz' werd genoemd. Hij beheerde geld en bezittingen van de kampslachtoffers en soms hield hij ook wacht bij de aankomst van de treinen. Anders dan veel nazi's die in de kampen dienst deden en terechtstonden had Gröning zich berouwvol getoond. Dat bracht Eva Kor tot een opzienbarend gebaar. Ze ging in de rechtszaal op Gröning toe en gaf hem ter vergeving een hand, een gebaar waar Gröning, niet helemaal naar haar intentie, een omhelzing van maakte. ‘Vergeving,’ zei ze nog, ‘is geen vrijspraak.’

Er waren er die haar handeling onverteerbaar en onbegrijpelijk vonden, maar Eva Kor meende dat ze alleen zo de pijn kon verminderen. Channel 4 maakte daarop over haar een documentaire onder de titel: The Girl Who Forgave the Nazis - het meisje dat de nazi's vergaf.

Wim Boevink, in Trouw

114

UTOPIA

3 Eva, het meisje dat vergaf Lees het krantenartikel op de vorige bladzijde en bekijk het fragment uit de documentaire The Girl Who Forgave the Nazis. a Hoe gaat Eva Kor om met de andere? b Leg deze citaten van Eva Kor uit:

Kan alles en iedereen vergeven worden?

ÂŠ

VA N

"Vergeving is geen vrijspraak."

"Vergiffenis is de beste wraak."

"Vergiffenis is eigenlijk niets meer dan een daad van zelfheling en zelfbekrachtiging. Ik noem het een wondermiddel. Het is gratis, het werkt en heeft geen bijwerkingen."

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Wat als het fout loopt?

115

TERMINUS

Onaanraakbaar

Zoek meer op over het L.R.A. - In welk Utopia geloven zij? - Is hier sprake van genocide?

VA N

Zuster Angélique Namaika werkt in een vluchtelingenkamp het noordoosten van de Democratische Republiek Congo. Ze werkt er sinds 2008 voor vrouwen en meisjes die misbruikt werden door het Lord’s Resistance Army (L.R.A.) van Joseph Kony: ze traint de vrouwen in basisgeletterdheid en de economische principes om ze daarna aan een microkrediet te helpen. Voor haar werk ontving ze de prestigieuze Nansen Refugee Award van de Verenigde Naties.

2 Hoe zorgt deze zuster dat ongeluk terug geluk kan worden? 3 Welke zaligspreking zou aan de basis van haar werk kunnen liggen?

116

UTOPIA

PANORAMA Oh, Happy Day!

The Edwin Hawkins Singers Oh, Happy Day! Oh, happy day (Oh, happy day) Oh, happy day (Oh, happy day) When Jesus washed (When Jesus washed) Oh, when He washed (When Jesus washed) When Jesus washed (When Jesus washed) He washed my sins away (Oh happy day)

He taught me how To watch (watch and pray every day) And live rejoicing ever (Every day night and day)

Oh, happy day (Oh, happy day)

VA N

Oh, happy day (Oh, happy day) Oh, happy day (Oh, happy day)

When Jesus washed (When Jesus washed)

Oh, when He washed (When Jesus washed) When Jesus washed (When Jesus washed) He washed my sins away (Oh happy day)

Â©

Oh, happy day (Oh, happy day)

Ga op onderzoek: hoe heeft de strijd om burgerrechten in de VS geleid tot het ontstaan van gospelmuziek?

PANORAMA

117

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 5

JAAR 6

SPOOR 1

PANORAMA

(SI 1)

(SI 2)

ARM MAAR PROPER

DAT IS TOCH GEEN WERK? (SI 3)

WISSELSPOOR 2

MOEDER, WAAROM WERKEN WIJ? (SI 1)

TERMINUS

DE KERK IN KAART GEBRACHT

SPOOR 2

STRANGE FRUIT

(SI 6)

SPOOR 3

SMAAKVOLLE MODELLEN

Â©

(SI 2)

VA N

Leer zoals je bent

SQUARE SI 1

Je kunt in sociaal-maatschappelijke tendensen mens-, wereld- en/of godsbeelden onderscheiden.

SQUARE SI 2

Je kunt een veelheid aan visies op goed samenleven onderscheiden.

SQUARE SI 3

Je licht de interactie tussen levensbeschouwing en samenlevingsopbouw toe.

SQUARE SI 6

Je bent in staat om uit te drukken wie of wat je inspireert en appelleert tot samenlevingsopbouw.

VA N

CONTAINERHAVEN

Gebruik maximum vijf termen om je gedachten en gevoelens rond de bovenstaande foto’s te omschrijven.

SPOOR 1

ARM MAAR PROPER

VA N

Tutti Fratelli maakt theater. Theater dat leeft en doorleefd is van goesting, gedrevenheid en doorzetting. Tutti Fratelli is een sociaal-artistieke werkplaats in het hartje van Antwerpen, ontstaan in 2007 uit het Antwerps Platform voor Generatiearmen. In een samenleving waar verschillen in kleur, afkomst of stand steeds diepere kloven slaan, gaat Tutti Fratelli terug naar de essentie van menselijke schoonheid. De spelers komen uit alle lagen van de bevolking, met aandacht voor de meest kwetsbaren onder hen: mensen in armoede, personen met of zonder beperkingen, jong en oud, allochtonen, psychiatrische patiënten … Iedereen vindt elkaar bij Tutti Fratelli. De spelers kregen een naam: de Fratelli. Reinhilde Decleir bezielt, dirigeert, regisseert en heeft hartstochtelijk lief.

1 Vrienden onder elkaar

Tutti Fratelli speelt De driestuiversopera

De Driestuiversopera gaat over Peachum, de bedelaarskoning, die ontdekt dat zijn dochter in het geheim trouwde met bendeleider Mackie Messer. Hij beslist een klopjacht te houden op de man die zijn dochter wil schaken. Een universeel verhaal over de kloof tussen arm en rijk. Over bedelaars, schurken, bandieten, verdwaalden, schelmen, hoeren en voddenbalen die opgroeien en vechten om te overleven. Een puur menselijke voorstelling waarin spel en zang triomferen over kapitalisme en onmenselijkheid. Het libretto is van Bertolt Brecht, de muziek van Kurt Weill.

Nadat hij veertig dagen en veertig nachten had gevast, had hij grote honger. Nu kwam de beproever naar hem toe en zei: ‘Als u de Zoon van God bent, beveel dan die stenen in broden te veranderen.’ Maar Jezus gaf hem ten antwoord: ‘Er staat geschreven: “De mens leeft niet van brood alleen, maar van ieder woord dat klinkt uit de mond van God.” ' Matteüs 4, 2-4

120

Containerhaven

SPOOR 1

1 Vrienden onder elkaar 1

Bekijk de video. Omschrijf in je eigen woorden het belang van theatergezelschap Tutti Fratelli voor de verschillende acteurs: Kristientje, Frans en Matthias.

2 Om welke reden zou jij bij Tutti Fratelli willen horen? 3 Je zit knus in je zetel te kijken naar de Driestuiversopera. Hoe beantwoord jij deze stelling van een van de personages?

"Het moet toch mogelijk zijn voor arme mensen hun deel te krijgen van die vette pensen."

4 De beroemdste zin uit de Driestuiversopera wordt uitgesproken door misdaadkoning ‘Mac the Knife’: 'Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.' (Eerst komt het vreten, en dan de moraal.) a Wat bedoelde Bertold Brecht, denk je? b Hoe verhoudt deze uitspraak zich tot de visie van Jezus: ‘Een mens leeft niet van brood alleen’?

VA N

spoor 1 Arm maar proper

121

2 Gentse Feesten

Rabot vertelt het verhaal van een sociaal woonblok dat tegen de vlakte moet. Mensen die een uitweg zoeken uit hun miserie komen er van het dak springen, zij die nergens anders een woning vonden, kregen er een plaats. Een klein dorp in de hoogte waar onverschilligheid hoogtij viert. Zowel de bewoners als het gebouw moeten weg, het einde van een woelig tijdperk. Rabot volgt een aantal bewoners tijdens de laatste maanden van hun leven in de woontoren. Een raamvertelling over liefde, eenzaamheid en armoede in het hart van onze westerse samenleving.

ÂŠ

VA N

Rabot bevat schrijnende voorbeelden van onverschilligheid: een dronkaard valt op de trap plat op zijn gezicht en niemand die, al was het maar even, met de ogen knippert. De gesprekken gaan gewoon door. De zoveelste zelfdoding is geen groter onderwerp dan het weer. 'Wat er hier gebeurt, interesseert mij niet', stelt een bewoner in de film. 'Ik heb met niemand medelijden. Er heeft ook nooit iemand medelijden met mij gehad.' 'We hadden veel zulke scĂ¨nes', knikt regisseur Christina Vandekerckhove. 'Maar ik oordeel daar niet over. Kun je je blijven opwinden als je constant ziet dat er verfpotten naar beneden gegooid worden, dat het vuil in de gangen ligt, dat er weer iemand in de lift gepist heeft, als je weer iemand treft die te dronken is om op zijn benen te staan? Als overleven een strijd is, als je in schuldbemiddeling zit en zelf moet leven van dertig euro per week, dan heb je geen zin meer om je met een ander bezig te houden. Ik zou daar ook onverschillig van worden.' Naar: Requiem voor het Rabot en Knack Focus

122

Containerhaven

2 Gentse Feesten Bekijk de vier fragmenten van de film Rabot en beantwoord de vragen. a Fragment 1: stel dat je gevraagd wordt om de volledige film te bekijken. Hoe reageer je na de eerste 4 minuten? Waarom? benieuwd – boos – getriggerd – onverschillig – opgewonden – uitgedaagd – verveeld – ... b Fragment 2: beschrijf wat je ziet (let goed op, het gebeurt op de achtergrond!). Probeer daarna de houding van de mensen aan de toegangsdeur te verklaren, te begrijpen, te vergoelijken ... c Fragment 3: je kijkt eigenlijk naar een ware tragedie. Waarom is het gebruik van deze term hier ongetwijfeld op zijn plaats? d Fragment 4: wat denk je van onze Filipijnse vriend? Is hij een lafaard, een verstandig iemand? Of nog iets anders?

VA N

spoor 1 Arm maar proper

123

3 De grote vriendelijke reus 1 Oscar Wilde, bekend als auteur van de klassieker The Picture of Dorian Gray, heeft ook prachtige sprookjes geschreven (en ze daarna voorgelezen aan zijn kinderen). In The Selfish Giant vertelt Wilde over een reus die spelende kinderen uit zijn tuin verjaagt. Pas op het einde van het verhaal komt de reus op een verrassende manier tot inkeer.

Deze prachtige illustratie bij Lucas 16, 19-31 (De parabel van Lazarus en de rijke man) vind je in de Codex Aureus Epternacensis (10e-11e eeuw).

Zijn moeder is er niet zo blij mee, maar zelf vindt Arbor het geweldig dat hij van school is gestuurd. Nu heeft hij tenminste tijd voor echt belangrijke dingen, zoals geld verdienen. De dertienjarige jongen ziet een lucratieve carriĂ¨re voor zichzelf weggelegd als schrootverzamelaar.

ÂŠ

VA N

Samen met zijn vriend Swifty is hij al eens op pad geweest om oud ijzer te zoeken. Met paard en wagen, zoals dat traditiegetrouw gebeurt in Bradford, een stad in het noorden van Engeland waar de economische crisis flink heeft huisgehouden. Werk is er niet, maar de prijzen voor metaal zijn hoog en rondom de stad zijn talloze verlaten fabrieken te vinden, een goudmijn voor jongens als Arbor.

124

Containerhaven

Swifty en hij verkopen hun oogst aan Kitten, een schroothandelaar die er niet voor terugdeinst om de jongens uit stelen te sturen. Met koper valt echt goed geld te verdienen en het is ruim voorradig in de vorm van elektriciteitskabels. Dat het illegaal en levensgevaarlijk is om de kabels te stelen en te strippen, maakt Kitten niet uit ...

3 De grote vriendelijke reus 1

Ga op zoek naar een synthese van het sprookje The Selfish Giant. Je kunt niet anders dan besluiten dat het verhaal door en door christelijk is. Waarom?

2 De parabel van Lucas was een grote inspiratiebron voor Oscar Wilde. Welke inhoudelijke overeenkomsten zie je tussen beide verhalen? 3 Bekijk nu de fragmenten uit The Selfish Giant. a Maak een ‘portret’ van Arbor: wie is hij voor jongen? Beschrijf zijn sociale achtergrond. b Arbor steelt in opdracht van schroothandelaar Kitten (die hem betrapte op diefstal) koperdraad van een elektriciteitsmast. Hier zie je duidelijke inhoudelijke overeenkomsten met het sprookje van Oscar Wilde. Welke?

VA N

spoor 1 Arm maar proper

125

SPOOR 2

DAT IS TOCH GEEN WERK?

1 Rijker dan je denkt?

VA N

Het gaat dus heel goed met Bezos en met Amazon, dat wereldwijd 560 000 werknemers heeft en groeit. Met wie het een stuk minder goed gaat, zijn de werknemers van Amazon. Om precies te zijn: de mensen die in de enorme distributiecentra werken. Ze worden helemaal uitgeknepen om het bedrijf zo rendabel mogelijk te maken. Zo draaien ze diensten van soms wel 16 uur per dag, ze leggen op sommige werkdagen 24 kilometer af, terwijl ze maar een pauze van een half uur krijgen. Voor een sanitaire stop hebben ze nauwelijks tijd. Een apparaat dat iedere werknemer draagt, houdt de productiviteit nauwlettend bij. Wie te lang wegblijft van zijn werkplek of een target niet haalt, krijgt een strafpunt. En wie zich ziek meldt – met of zonder doktersverklaring – krijgt eveneens een strafpunt. Zes strafpunten betekent ontslag. Een groot deel van de Amazon-medewerkers in de VS krijgt zo slecht betaald, dat ze alleen kunnen overleven dankzij voedselbonnen. Het is moderne slavernij in optima forma.

De rijkste man op aarde is Jeff Bezos, oprichter en baas van Amazon, het Amerikaanse webwinkelbedrijf. Bezos’ vermogen bedraagt ruim 151 miljard dollar en is in de afgelopen twaalf maanden bijna verdubbeld.

Geconfronteerd met de ontevredenheid bij zijn werknemers, verklaarde Bezos in een recent interview dat hij heel trots is op de werkomstandigheden bij Amazon en op de lonen die het bedrijf betaalt. Bezos is een man van cijfertjes en data (hij studeerde informatica) en vindt dat alles altijd efficiënter, sneller en vooral met meer rendement moet. Hij wil daarom drones gaan inzetten om de bestellingen nog sneller te verwerken, alles om zijn klanten tevreden te stellen, want dat is volgens Bezos zijn corebusiness. Als het kon, zou hij ongetwijfeld zijn werknemers in de magazijnen terstond vervangen door robots. Tot die tijd fungeren ze als machines die willoos uitvoeren wat een apparaat hun opdraagt.

Bron: De Volkskrant

126

Containerhaven

SPOOR 2

1 Rijker dan je denkt? 1

Associeer drie gedachten of gevoelens bij de foto's van de distributiecentra. Laat je eventueel inspireren door de onderstaande lijst. benieuwd – boos – getriggerd – onverschillig – opgewonden – uitgedaagd – verveeld

2 Zie jij jezelf werken in deze Amazon-distributiecentra? Waarom (niet)?

VA N

3 Hoe zou Jeff Bezos reageren als hij de onderstaande cartoons bekijkt? Waarom?

spoor 2 Dat is toch geen werk?

127

1 Rijker dan je denkt? (vervolg) 'Het neoliberale arbeidssysteem installeert een zeer agressieve vorm van concurrentie. De mens is een competitief wezen, dat ontken ik niet, maar deze vorm van concurrentie gaat ten koste van de ander. Om dat uit te leggen gebruik ik het begrip 'Rank and Yank' uit het Amerikaanse bedrijfsleven. De besten mogen blijven, begrijp: zij die het meeste geld opbrengen. En wie minder presteert, moet eruit. Op de werkvloer installeert dat een concurrentie om te kunnen blijven, waardoor solidariteit verdwijnt en de normale sociale verhoudingen vernietigd worden. Zelfs Paul De Grauwe klaagt het voorbeeld aan van de CEO die weer eens duizend mensen op straat zet om de aandeelhouders nog meer dividenden te kunnen uitkeren. Wie vroeger bij Sidmar werkte, voelde zich betrokken bij dat bedrijf. Maar dat zie je nu niet meer. Bijgevolg halen mensen geen identiteit meer uit hun werk.'

VA N

Paul Verhaeghe in MO*-magazine

2 Toekomstperspectief

'Als bankiers, juristen, consultants, zakenadvocaten, lobbyisten of pr-lui een staking zouden uitroepen, zou er geen haan naar kraaien. Maar als treinmachinisten, schoonmakers of buschauffeurs er de brui aan geven, is het halve land ontregeld. Een kwart van de jobs levert diensten en producten waar werkelijk behoefte aan is. Maar de overgrote meerderheid van de functies in de financiële dienstverlening, sales, marketing, human resources, communicatie en administratie? Dat zijn bullshitjobs.’ Productiegerichte beroepen zijn weggeautomatiseerd. Tussen 1910 en 2000 kalfde het aantal mensen dat in de Verenigde Staten in de industrie- en landbouwsector werkte zienderogen af. In plaats daarvan verdrievoudigde de dienstensector, die eigenlijk vooral een administratieve sector is; er kwamen totaal nieuwe bedrijfstakken, zoals financiële dienstverlening en telemarketing. Tezelfdertijd groeiden sectoren zoals ondernemingsrecht, onderwijsen zorgadministratie, human resources en public relations als kool. Driekwart van de Amerikaanse beroepsbevolking werkt vandaag in die zogenoemde dienstensector vol onzinbanen. Daarin zijn dan nog niet eens alle schoonmakers, veiligheidsmensen, pizzabezorgers en hondenuitlaters meegerekend die met hun zinvolle jobs de hele onzinsector aan de praat houden.' David Graeber in Knack

128

Containerhaven

1 Rijker dan je denkt? (vervolg) Bekijk een aantal fragmenten uit de VPRO Tegenlicht-reportage Gaten in de markt. a De Amerikaanse mediatheoreticus Douglas Rushkoff vertelt een op het eerste zicht banale anekdote. - Hoe beoordeel jij de reactie van zijn buren? - Waarom is zijn verhaal een perfecte illustratie van het neoliberalisme? b Zou je een initiatief als TEJO een logisch gevolg kunnen noemen van het neoliberalisme? Waarom (niet)? c Geef jij professor Verhaeghe gelijk of niet? Verantwoord je antwoord.

VA N

2 Toekomstperspectief 1

Probeer tien jaar in de toekomst te kijken. Hoe staat het met je professioneel leven, welke job heb je?

2 Lees het artikel van David Graeber. a Ben jij bang dat je iedere dag uit je bed moet komen voor een bullshitjob? b Wat ga je doen om zo’n scenario te vermijden? 3 Vind je dat antropoloog Graeber overdrijft? Zou je bijvoorbeeld human resources, sales en marketing omschrijven als zin- en inhoudsloos? Dien de auteur – indien nodig – van antwoord.

spoor 2 Dat is toch geen werk?

129

2 Toekomstperspectief (vervolg) 4 op 10 Belgen vrezen dat eigen job zal verdwijnen door automatisering Vier op tien Belgen vrezen dat hun job in de komende 10 jaar zal verdwijnen door toenemende automatisering. Dat blijkt uit onafhankelijk onderzoek in opdracht van gespecialiseerd rekruteringsbureau Robert Half bij 1 000 Belgische werknemers. Nochtans is die vrees niet altijd terecht, blijkt uit onafhankelijk onderzoek bij 200 Belgische bedrijven.

VA N

In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen, hoeft deze automatisering van bedrijfsprocessen niet noodzakelijk te leiden tot jobverlies. Volgens zeven op de tien bedrijven zal de automatisering niet leiden tot banenverlies, maar wel tot een verschuiving van de benodigde vaardigheden.

Onder meer uit een recente OESO-studie blijkt dat in de nabije toekomst heel wat jobs zullen worden vervangen door geautomatiseerde processen.

Daardoor zullen er meer vaste of tijdelijke aanwervingen plaatsvinden. 29 procent van de ondervraagde bedrijven plant het komende jaar permanente functies te creëren om de implementatie van automatisatie te ondersteunen.

‘Eigenlijk is nu een beetje hetzelfde aan de gang als destijds bij de industriële revolutie, waarbij enorm belangrijke veranderingen zich nu zelfs nog sneller voltrekken Misschien is dit voor het huidige personeel het uitgelezen moment om zichzelf en hun job eens goed in vraag te stellen?’ stelt Frédérique Bruggeman, Managing Director bij Robert Half. ‘Wie meer jobzekerheid wil, springt best mee op de digitale trein. Dat zal sowieso een grote flexibiliteit en aanpassingsbereidheid vragen. Maar je kan het ook positief bekijken: een gezondheidscheck – waar sta ik en waar wil ik nog naartoe? – kan absoluut heilzaam zijn. Levenslang leren, wordt meer dan ooit het motto’, besluit Bruggeman. Bron: www.bloovi.be

130

Containerhaven

2 Toekomstperspectief (vervolg) 4 Lees het artikel. a Welke foto komt volgens het artikel in de plaats van het vraagteken? b Hoe zou je de keuze die je maakte omschrijven? Verklaar je antwoord. angstaanjagend – logisch – toe te juichen – verbijsterend – ....

5 Hoe evalueer je de inhoud van het artikel? Plaats je mening op een spanningsboog tussen:

VA N

Ik maak me grote zorgen

Mijn vertrouwen is heel groot

6 Zal de inhoud van deze tekst invloed hebben op je studiekeuze? Waarom (niet)?

spoor 2 Dat is toch geen werk?

131

SPOOR 3

SMAAKVOLLE MODELLEN

1 Een tipje van de sluier opgelicht

Aan tafel zitten de Amerikaanse politieke filosofen John Rawls en Robert Nozick, samen met de zwijgzame Karl Marx.

VA N

John Rawls (1921-2002), de man met het brilletje, werd beroemd met zijn boek A Theory of Justice, waarin hij op zoek ging naar de basisprincipes van wat echte (sociale) rechtvaardigheid moet zijn. Robert Nozick (1938-2002), met snor, was een belangrijke vertegenwoordiger van het libertarische denken. Bij hem staan persoonlijke vrijheid en het recht op arbeid centraal.

Karl Marx (1818-1883) was een filosoof met zeer veel belangstelling voor sociologie en economie. Hij lag mee aan de basis van het socialisme en communisme. Hij schreef het invloedrijke werk Das Kapital en – samen met Friedrich Engels – Het Communistisch Manifest.

“The principles of justice are chosen behind a veil of ignorance.” John Rawls

“The philosophers have only interpreted the world, in various ways. The point, however, is to change it." Karl Marx (Deze woorden staan ook op zijn grafsteen)

132

Containerhaven

SPOOR 3

1 Een tipje van de sluier opgelicht Hoe denk je dat de cartoon verder gaat? Houdt de redenering van John Rawls stand? Heeft Nozick gelijk met zijn belediging? Om een zinvol antwoord te kunnen formuleren op deze vragen moet je eerst op zoek naar de betekenis van het kernbegrip bij uitstek in de visie van John Rawls: The veil of ignorance (de sluier van onwetendheid). De sluier van onwetendheid:

VA N

ÂŠ

Jouw vervolgscenario (vermeld ook wie volgens jou de beste argumenten op tafel legt):

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Smaakvolle modellen

133

2 Een lekker stuk economie

Met De donut economie schuift de Britse econome Kate Raworth een omkering van het economische denken naar voor, een omkering waarbij de natuur niet langer de blinde vlek van het systeem is, maar er samen met de mens het hart van uitmaakt.

planetaire grenzen waarbinnen de mensheid moet navigeren om duurzaam gebruik te kunnen blijven maken van de hulpbronnen van de planeet Aarde: opwarming van de aarde, verlies van biodiversiteit, beheersing van de stikstofen fosforkringloop, het gat in de ozonlaag, de verzuring van de oceanen, waterschaarste, gebruik van land voor landbouw, chemische verontreiniging en de concentratie aerosolen in de atmosfeer. Deze elementen vormen de ecologische begrenzing: tot zo ver en niet verder. Als we in het gat van de donut terechtkomen, is er armoede en tekort. Als we buiten de donut komen, is er overschot en putten we de wereld uit.

VA N

De binnenste ring (de vloer) van de donut wordt gevormd door ‘het sociale minimum’, dat wat iedereen nodig heeft om fatsoenlijk te kunnen leven: gezond water en voedsel, toegang tot onderwijs, de arbeids- en energiemarkt, een vast (vervangings)inkomen, de gezondheidssector en het politieke systeem. Mensen hebben verder het recht om veerkrachtig (resilient) op te groeien in een maatschappij gebaseerd op sociale en gendergelijkheid. Dit zijn de voorwaarden voor een inclusieve, duurzame economische ontwikkeling, een sociale ecoeconomie. Het plafond wordt gevormd door de negen

134

Containerhaven

2 Een lekker stuk economie Om binnen de onder- en bovengrens van de donut economische activiteiten te ontplooien, om dus een mensen milieuwaardige economie te ontplooien, eist Kate Raworth van ons een heel aantal veranderingen. Wij moeten bijvoorbeeld evolueren (1) van een egoĂŻstische, rationele mens naar een sociaal en verbonden iemand. (2) Antropocentristisch denken moet vervangen worden door een planetaire variant, (3) een atomische visie moet de plaats ruimen voor een holistische. Illustreer deze drie veranderingen door telkens een concreet voorbeeld uit te werken. Moeilijk? Bekijk dan eerst een documentaire over de donut-economie.

ÂŠ

VA N

spoor 3â&#x20AC;&#x192; Smaakvolle modellen

135

3 Het einde van bezit? ‘We staan op de grens van een wezenlijke gedragsverandering', zegt Thomas Rau, van beroep succesvol architect van duurzame gebouwen en van roeping ‘futuroloog’. ‘Het productiemodel waarin mensen werken om dingen te kunnen kopen loopt op zijn eind. We willen niet bezitten, we willen toegang hebben en gebruiken. Wel de lusten, niet de lasten: 'Don’t own, enjoy!' Thomas Rau stond aan de wieg van nieuwe businessmodellen voor de circulaire economie. ‘Van bezit naar prestatie, van eigendom naar eigenslim’.

Voorbeeld 1

VA N

Een bedrijf heeft een nieuwe productiehal gebouwd, zij hebben daarvoor uiteraard verlichting nodig. De bedrijfsleiding gaat op zoek naar de beste optie om het bedrijfsgebouw optimaal (d.w.z. met de best mogelijke prijs-kwaliteitsverhouding) te verlichten. Voorbeeld 2

Een woningbouwvereniging heeft een nieuw sociale woonwijk gerealiseerd. 100 woningen hebben nood aan keukenapparatuur (wasmachines, vaatwassers ...). Wat zou voor de vereniging de beste – kwalitatieve – keuze zijn?

4 Voorbeeldig?

Allen die het geloof hadden aanvaard, bleven bijeen en hadden alles gemeenschappelijk. Ze verkochten al hun bezittingen en verdeelden de opbrengst onder degenen die iets nodig hadden. Handelingen 4, 44-45

De groep mensen die het geloof had aanvaard, leefde eendrachtig samen. Geen van hen beschouwde zijn bezittingen als zijn persoonlijk eigendom, want ze hadden alles gemeenschappelijk. De apostelen bleven met grote kracht getuigen van de opstanding van de Heer Jezus, en God begunstigde allen rijkelijk. Niemand onder hen leed enig gebrek: wie een stuk grond of een huis bezat, verkocht het, bracht de opbrengst naar de apostelen en legde die aan hun voeten neer, waarna het geld naar behoefde onder de gelovigen werd verdeeld. Handelingen 4, 32-35

136

Containerhaven

3 Het einde van bezit? Bekijk de reportage. Pas de basisstelling van Thomas Rau ‘Van bezit naar prestatie, van eigendom naar eigenslim’ toe op een tweetal concrete voorbeelden:

VA N

4 Voorbeeldig?

Zou je de gemeenschap van eerste christenen in Jeruzalem, onmiddellijk na de dood van Jezus, omschrijven als paradijselijk, een te koesteren ideaal? Waarom (niet)?

spoor 3 Smaakvolle modellen

137

TERMINUS De Kerk in kaart gebracht 1

4/03/19 11:23

VA N

Curieus_1_ProefHfst.indb 1

Belgische bisschoppen publiceren Het eerste jaarrapport van de Katholieke Kerk in België. Plaats de Katholieke Kerk – in al haar verscheidenheid – binnen de drie sporen van deze halte.

138

Containerhaven

PANORAMA

ÂŠ

VA N

Strange Fruit

BILLIE HOLIDAY - STRANGE FRUIT Southern trees bear a strange fruit Blood on the leaves and blood at the root Black bodies swinging in the Southern breeze Strange fruit hanging from the poplar trees

Here is a fruit for the crows to pluck For the rain to gather, for the wind to suck For the sun to rot, for the tree to drop Here is a strange and bitter crop

Pastoral scene of the gallant South The bulging eyes and the twisted mouth Scent of magnolias sweet and fresh Then the sudden smell of burning flesh

PANORAMA

139

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 5

JAAR 6

SPOOR 1

PANORAMA

PROTESTEREN MOET JE LEREN

BRANCHES OF THOUGHT (SI 2)

(GH 3 EN 5; SI 2 EN 7)

TERUGSPOELEN OF FAST FORWARD? (GC 3, 4 EN 8)

WISSELSPOOR 2 OVERTUIGD CHRISTEN (GC 3, 4 EN 8)

TERMINUS

DE ONTELBAREN

SPOOR 2

(SI 3)

SPOOR 3

VA N

Leer zoals je bent

ZEG ME WAT JE DOET EN IK ZEG JE WIE JE BENT

(SI 1, 4, 5 EN 6)

SQUARE GH 3

Je kunt in casussen het ethisch appel ontleden.

SQUARE GH 5

Je ontdekt ethische keuzes in Bijbelverhalen en christelijke tradities.

SQUARE GC 3

Je licht toe hoe geloof altijd in een context vorm krijgt.

SQUARE GC 4

Je kunt voorbeelden geven van de wisselwerking tussen geloof en context.

SQUARE GC 8

Je kunt jouw kijk op de mens, de wereld en God uitdrukken.

SQUARE SI 1

Je kunt in sociaal-maatschappelijke tendensen mens-, wereld- en/of godsbeelden onderscheiden.

SQUARE SI 2

Je kunt een veelheid aan visies op goed samenleven onderscheiden.

SQUARE SI 3

Je licht de interactie tussen levensbeschouwing en samenlevingsopbouw toe.

SQUARE SI 4

Je analyseert hoe mensen in christelijke tradities geïnspireerd en geappelleerd worden tot samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 5

Je kunt in voorbeelden onderscheiden hoe christenen meewerken aan samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 6

Je kunt uitdrukken wie of wat je inspireert en appelleert tot samenlevingsopbouw.

SQUARE SI 7

Je kunt uitdrukken hoe een christelijke kijk verwantschap vertoont met en/of een uitdaging vormt voor de eigen visie.

VA N

CATHARSISWIJK

– Geef een definitie van 'catharsis'. – Wat is de naam van het beroemde beeld van Rodin? – Bedenk een intrigerende, reflectieve vraag die het mannetje stelt aan de zittende figuur.

SPOOR 1

PROTESTEREN MOET JE LEREN

1 Geen excuses! 1

Tempelreiniging Jezus en zijn apostelen kwamen in Jeruzalem. Hij ging de tempel binnen en begon iedereen die daar iets kocht of verkocht weg te jagen; hij gooide de tafels van de geldwisselaars en de stoelen van de duivenverkopers omver, en hij liet niet toe dat iemand voorwerpen over het tempelplein droeg. Hij hield de omstanders voor: ‘Staat er niet geschreven: “Mijn huis moet voor alle volken een huis van gebed zijn”? Maar jullie hebben er een rovershol van gemaakt!’ De hogepriesters en de schriftgeleerden hoorden wat er gebeurd was en zochten naar een mogelijkheid om hem uit de weg te ruimen; ze waren bang voor hem, omdat het hele volk in de ban was van zijn onderricht. Nadat de avond gevallen was, gingen Jezus en zijn leerlingen weg uit de stad.

VA N

Marcus 11, 15-19

Frédéric Lenoir over Socrates, Boeddha en Jezus

142

Catharsiswijk

SPOOR 1

1 Geen excuses! 1

Lees in de Bijbeltekst over de enige keer dat Jezus zich kwaad maakt. a Waarover maakt Jezus zich kwaad? b Leg uit wat het belang van de tempel in Jeruzalem was voor de joden. c Vind je dat hij gelijk heeft, of wat was volgens jou een betere aanpak?

2 Socrates, Jezus, Boeddha. Volgens de Franse filosoof Frédéric Lenoir hebben deze grote figuren niet enkel veel gemeen, hun denken is ook heel actueel. a Welke twee punten van overeenkomst op het gebied van waarheid en vrijheid schetst Lenoir? b Lenoir voegt een belangrijk punt toe aan wat de Grote Drie verstaan onder vrijheid, namelijk innerlijke vrijheid. Wat verstaat hij hieronder? c Toon aan dat deze twee elementen fundamenteel zijn voor een kritische kijk op de samenleving.

VA N

spoor 1 Protesteren moet je leren

143

2 Stop it! 1 a

1 c

“Protest beyond the law is not a departure from democracy; it is absolutely essential to it."

2 a

VA N

1 b

Howard Zinn

2 b

"You must be the change you wish to see in the world." Mahatma Gandhi 2 c

"Tolerance does not mean tolerating intolerance." Karl Popper

144

Catharsiswijk

2 Stop it! 1

Bekijk de drie beelden. a Uit welke film of serie komen deze beelden? b Beschrijf in maximaal zeven regels waartegen geprotesteerd wordt in de film/serie. c Waarom vind je het protest gerechtvaardigd? Of heb je er bedenkingen bij?

2 Verdedig in een kort betoog een van de stellingen, waarbij je aantoont dat protest een kritische houding veronderstelt. Laat je daarbij inspireren door Lenoir.

ÂŠ

VA N

spoor 1â&#x20AC;&#x192; Protesteren moet je leren

145

2 Stop it! (vervolg) 3 11 jaar is Naomi Wadler, maar op de 'March For Our Lives' 2019 in Washington DC sprak ze met een strenge woede die haar levensjaren overschreed. ‘Ik vertegenwoordig de zwarte meisjes die de voorpagina’s niet halen. Ook voor hen zeg ik: nooit meer!’

VA N

De protestmars tegen wapengeweld en schietpartijen op school was met 800.000 betogers volgens USA Today de grootste ooit in de hoofdstad van de VS. Zelfs de Vietnambetogingen en de 'Women’s March' dit jaar brachten niet zoveel mensen op de been. Ook de kleindochter van Martin Luther King sprak.

146

Catharsiswijk

2 Stop it! (vervolg) 3 Meer dan een miljoen betogers telde de manifestatie tegen wapengeweld in het voorjaar van 2019 in Washington. a De tekst bevat enige ‘historische’ verwijzingen: Vietnam-betogingen, Martin Luther King, Women’s March. Verklaar ze kort. b Waarom zijn deze manifestaties wel/niet 'boter aan de galg'? Verklaar je keuze. c Vind je hier terug wat Frédéric Lenoir vertelde over Socrates, Jezus en Boeddha? 4 Rangschik de onderstaande redenen (= argumenten) om te protesteren volgens belang: - Ik maak mij kwaad als ik onrecht zie of hoor. - Wie machteloos staat en hulp nodig heeft, kan op mij rekenen. - Voorbeelden van mensen die met hun protest iets fundamenteel verbeterd hebben, inspireren mij. - Eerdere protestacties waaraan ik heb deelgenomen hadden (enig) succes.

5 Rangschik de onderstaande middelen om te protesteren volgens efficiëntie: - betogingen - stakingen - brieven of andere schrijfacties - slogans bedenken en verspreiden 6 De evangelies zijn een bijna doorlopende oproep tot rechtvaardigheid en medemenselijkheid. Geef uit het hoofd twee voorbeelden.

VA N

spoor 1 Protesteren moet je leren

147

SPOOR 2

TERUGSPOELEN OF FAST FORWARD?

1 Het belang van godsdienst 1

'We hebben onze godsdienst te snel bij het grofvuil gezet' Alhoewel ze niet meer in God gelooft, verdedigt de Nederlandse schrijfster Yvonne Zonderops overtuigd het christendom in haar boek Ongelofelijk: over de verrassende comeback van religie. Ze wil niet terug naar vroeger, maar vraagt zich af of de jongere generatie geen zingevingskader en moreel richtsnoer mist en ze is blij dat haar katholieke schoonmoeder haar kinderen de basis van het christendom heeft meegegeven. Wat spreekt u als ongelovige nog aan in het christendom? ‘Al ben ik dan geen kerkganger meer, ik ben nog steeds gevoelig voor de Bijbelverhalen. Ik geloof dat die ons iets te vertellen hebben over onszelf, dat ze een appel op ons doen, dat ze deel uitmaken van onze cultuur.’ Maar hoeveel mensen kennen die Bijbelverhalen nog?

‘Precies daarom heb ik dit boek geschreven: omdat ik vind dat we wel erg veel hebben weggegooid toen we onze godsdienst de rug toekeerden. Religie voorziet in zoveel menselijke behoeftes: barmhartigheid, vergeving, solidariteit. Ik kan nauwelijks een zingevingssysteem bedenken dat daar tegenop kan bieden.’ Dat vinden wel meer mensen. Uw boek, pas uit, kreeg al meerdere herdrukken.

VA N

‘Kennelijk heb ik een snaar geraakt en wordt het gevoel van religieus gemis dat ik beschrijf, breed gedragen. Ik krijg bakken reacties. Mensen die, anders dan ik, nog in God geloven, mailen: “wat fijn dat u ons serieus neemt.” Kijk: de christelijke cultuur zit al eeuwenlang in ons, ze heeft ons gevormd. Maar in de slipstream van de secularisatie hebben we alles wat met ermee te maken heeft, in de ban gedaan. Dat voelt voor mij, en kennelijk voor veel anderen, steeds meer als een gemis. Terwijl de vraag naar zingeving gewoon is blijven bestaan. Veel zinzoekers hebben vandaag een hang naar oosterse godsdiensten: boeddhisme en zo. Heb ik niks tegen hoor, maar het staat wel heel erg ver van onze cultuur af. Zou je niet eens in je eigen traditie zoeken, denk ik dan. Maar die wortels zijn we dus kwijtgeraakt.’

In het VRT-programma De Afspraak spreekt wetenschapsfilosoof en zelfverklaard atheïst Ignaas Devisch zich uit over de zin van religie en illusies.

148

Catharsiswijk

Bron: De Standaard

SPOOR 2

1 Het belang van godsdienst 1

'Wij hebben onze godsdienst te snel bij het grofvuil gezet', zegt Yvonne Zonderops. a Wat bedoelt ze met die uitspraak? b Wat is jouw mening hierover? c Kun je in het christendom geloven zonder te geloven in God?

2 Bekijk het fragment met Ignaas Devisch. a Op de achtergrond (letterlijk) in dit beeldfragment lees je: ‘Wie is er bang van het geloof?’ Hoe interpreteer je deze zin? b Professor Devisch doet enkele markante uitspraken in een debat. Reageer hierop. Uitspraak 1: Atheïsten lijken meer met God bezig dan gelovigen. Uitspraak 2: Mensen hebben recht op hun geloof. 3 Yvonne Zonderops en Ignaas Devisch uiten allebei kritiek. Verwoord hun kritiek in enkele lijnen. Vermeld ook duidelijk wie ze voor ogen hebben.

VA N

spoor 2 Terugspoelen of fast forward?

149

2 Het begin van alles 1 Heino Falcke (°1966) -

Hoogleraar astrofysica, Radboud Universiteit Nijmegen.

Verwierf in april bekendheid toen hij met de Event Horizon Telescope (de schaduw van) een zwart gat op beeld kon vastleggen.

Is in zijn vrije tijd lekenpredikant bij de Evangelische Kirche in zijn woonplaats Frechen (Duitsland).

Getrouwd, drie kinderen

‘Er zijn tussen geloof en wetenschap meer parallellen dan je denkt. De vragen gaan dezelfde kant op. Allebei zoeken ze naar de oorsprong van alles. Maar vragen naar de zin van het leven zal de natuurkunde nooit kunnen oplossen. Dan kom je op een ander terrein. Voor mij is God het begin en het einde, omdat ik daar heilig in geloof. Maar het bestaan van God is niet iets dat je experimenteel kunt aantonen – tenzij dan met een detector die daarvoor gevoelig is, en da’s gewoon de mens.’

‘Op een gegeven moment kom je inderdaad uit bij een punt waarop je moet kiezen: hou ik op met vragen, of kom ik met een geloofsuitspraak? Mijn nulhypothese is: in den beginne was er God. Ik weet: dat is een geloofsuitspraak, ik kan niet bewijzen dat ze waar is. Maar vertrekken ook wiskundigen niet van axioma’s: grondstellingen die ze voor waar aannemen, maar niet kunnen bewijzen?’

VA N

‘Kijk, dat we die foto van dat zwarte gat hebben kunnen maken, dat heb ik ontzettend vervullend en verbindend gevonden. Maar uiteindelijk is het me toch te klein. De grenzen van de wetenschap zijn niet de grenzen van alles. De wetenschap spiegelt een beeld voor dat heel erg deterministisch is, heel erg bepalend, maar spiritueel leeg. Wetenschap is voor mij geen doel op zich, in die mate dat als ik ooit niet meer zou kunnen werken, als ik ziek zou worden, dat ik daar dan in zou berusten. Dan zou ik zeggen: kijk, ik heb mijn best gedaan, nu wordt het tijd voor wat anders.’ ‘Voor sommige collega’s neemt wetenschap de plaats in van geloof. Voor mij niet. Geloof betekent dat ik altijd hoop mag houden, dat vind ik zoveel groter en fundamenteler.’

Bron: www.kerkenleven.be

Rosanne Hertzberger (°1984), microbiologe, columnist en schrijfster We willen overal een patroon in zien, omdat wij het voor onszelf nodig hebben. Pas op, de wetenschappelijke methode is echt, ze is een grote vooruitgang, zorgt voor kennis. Maar ze legt die kennis in handen van de mens, een irrationeel wezen. Want irrationeel zijn en blijven we, ondanks al onze wetenschappelijke vooruitgang. De wetenschap moet inderdaad haar plaats hebben. Ze is onmisbaar voor het verwerven kan kennis. Ze is uitstekend uitgerust om hypothesen te testen. Maar ze heeft niet het laatste woord. Ze brengt problemen in kaart, zoals klimaat of migratie, maar reikt zelf de oplossing niet aan. Het publieke debat mag niet verworden tot een wetenschappelijk debat. Het dient te gaan over waarden, ideeën, morele opties, waarbij de wetenschap enkel ondersteunend werkt. Niet de norm is. Het heeft met mijn joodse traditie te maken. Spreken over geloof wordt er weinig gedaan. Dat is bij christenen anders. Zij hebben een directer geloof. Een gelovige jood heeft daar meer moeite mee. Wij hebben geen messias. God is meer afwezig, blijft wat op een afstand. Een rechter is hij, een helper ook. Maar geen naaste. Met dat uitgangspunt wordt het meteen veel moeilijker om over geloof of God te spreken. Daarom gaat het voor mij over iets heel persoonlijks. Waar ik voor bid, is voor mij even intiem als hoe ik seks heb met mijn echtgenoot. Bron: www.knack.be

150

Catharsiswijk

2 Het begin van alles 1

Een hoogleraar astrofysica, die als eerste met z’n team een foto maakt van een zwart gat in de ruimte én protestants lekenpredikant is. a In welke mate verwondert deze combinatie jou? b Hoe toont Heino Falcke aan dat geloof en wetenschappelijk onderzoek perfect kunnen samengaan? Markeer daarvoor belangrijke tekstdelen. c Ga je hiermee akkoord?

2 Lees vervolgens de tekst bij bron 2. a Zowel in de uitspraken van Heino Falcke als van Rosanne Hertzberger ontdek je enige kritiek. Welke? b Licht uit een van beide getuigenissen een mooi beeld of een uitspraak die je om een bepaalde reden raakt en die je boven het artikel zou kunnen plaatsen.

VA N

spoor 2 Terugspoelen of fast forward?

151

3 Een eeuwige discussie 1 a François Levrau, doctor sociale wetenschappen, pleit bij het begin van het schooljaar vurig voor wetenschappelijk denken: Het verschil tussen ‘geloof’ en ‘wetenschap’ zit niet primair in de inhoud (want dan wordt het een kwestie van iets waarin je wel of niet kunt geloven), maar in de manier waarop die tot stand is gekomen. In het geval van geloof hechten mensen waarde aan een versteende waarheid, waaraan niet of amper getornd kan worden. In het geval van wetenschap vertrekken mensen van een methode die kennis genereert in zoverre die kennis de toets van de kritiek doorstaat. Wetenschap maakt vooruitgang doordat ze zich voortdurend kwetsbaar opstelt en bijna smeekt om de ‘voorlopig beste kennis’ te verwerpen. Net omdat die kennis haar felste bezwaren overleeft, wordt ze gradueel krachtiger. Wetenschappelijke kennis weerspiegelt in die zin de gedachte dat alles wat haar niet kraakt, haar sterker maakt. Bij religie is het anders. Gelovigen hebben altijd een antwoord klaar en weren de vragen. Wanneer ze zich toch over kritische vragen buigen, interpreteren ze hun a priori antwoord zo dat het niet wordt ondermijnd door de kritiek. Met wat interpretatieve flexibiliteit kunnen ze elke opmerking naast zich neerleggen. Van echte vooruitgang is amper sprake. Bron: De Standaard

1 b

Frans Van Looveren, theoloog, schrijft enkele dagen later een antwoord aan Levrau:

VA N

François Levrau bepleit dat leraren wetenschappen in de klas uitvoerig aandacht besteden aan de wetenschappelijke methode. Volkomen terecht. Leerlingen moeten kritisch leren staan tegenover dogmatische opvattingen, ook als die uit de religie komen. Maar Levrau slaat de bal mis wanneer hij religie of geloof verwijst naar de illusoire wereld van de onbewezen en dus waardeloze dogma’s. Als christen voel ik mij niet aangesproken. (…)

Geloof is geen wetenschap, het is geen metafysica. Het christendom is niet waar op de manier waarop wetenschappen waar zijn. De Bijbel is geen objectief historisch feitenrelaas, wel de neerslag van een eeuwenoude, religieuze reflectie op het leven. De Bijbel is literatuur, poëzie. Hij bezingt het waarom der dingen, de diepere betekenis van het leven te midden van al wat er aan goedheid, hoop en wanhoop, tragiek en extreme onmacht leeft in de mens. Je moet de Bijbel ook op die manier lezen. Zo is het verhaal over de schepping in zeven dagen een drie millennia oud prachtig gedicht in zeven strofen over het waarom van alles. Het bezingt dat wij door de tijd heen en alle crisissen heen gedragen worden door de liefde. Waar ligt dan het conflict met de wetenschap? Als literatuur en poëzie in een cultuur in de verdrukking zijn, en dat is vandaag het geval, dan staat ook de religie niet erg hoog genoteerd op de beurs. Wetenschappen monden uit in praktisch bruikbare machtsmiddelen om de dingen en de wereld naar de eigen hand te zetten, en dat is waardevol. Kunst en filosofie vertegenwoordigen de praktisch nutteloze en kwetsbare dimensie van het bestaan. De religies sluiten daarbij aan. Ook deze radicaal andere dimensie verdient haar plaats in de cultuur. Bron: De Standaard

152

Catharsiswijk

3 Een eeuwige discussie 1

Wetenschap en geloof. Tegenover of naast elkaar? De discussie wordt al tijden gevoerd en het lijkt onmogelijk nog uit te maken wie het gelijk (het meest) aan zijn kant heeft. Daarom gooien we het over een andere boeg. Welke argumenten van én François Levrau én Frans Van Looveren spreken je het meest aan en waarom?

2 Herman Finkers zet de wereld helemaal op z’n kop. Of toch de discussie over zin, nut, methode en inhoud van geloof en wetenschap. a Hoe gaf de kapelaan hem de ruimte die hij zo nodig had? b Gaat hij op zoek naar waarheid? c Wat vertelt Herman Finkers over de verhouding tussen wetenschap en geloof en levert hij hiermee volgens jou een zinvolle bijdrage?

VA N

spoor 2 Terugspoelen of fast forward?

153

SPOOR 3

ZEG ME WAT JE DOET EN IK ZEG JE WIE JE BENT

1 Het geheel is meer dan de som van de delen 1 a

‘Later ga ik iets uitvinden tegen het afval in de natuur’

1 b

‘Mensen dachten eerst dat we een taakstraf hadden’

VA N

‘Ik heb echt de smaak te pakken. Mijn vriend en ik gaan gewoonlijk een keer per week een uurtje rapen, tot we een zak vol hebben. De eerste keer was nog een beetje onwennig. Mensen keken raar. Misschien dachten ze dat we het deden onder dwang, dat we een taakstraf gekregen hadden. Ondertussen zijn de buren het gewoon en krijgen we heel positieve reacties. Ik deel er ook weleens iets over op Instagram en dat lokt ook veel enthousiasme uit. Het is gewoon iets waar je blij van wordt.’

1 c

‘Ik ga niet fietsen om te rapen, ik doe het er gewoon bij’

Marc Steens moet even van zijn fiets stappen om ons te woord te staan. Hij heeft al een viertal blikjes, een sigarettenpakje en een doos voor gebruikte naalden opgeruimd tijdens zijn fietstocht. ‘Meestal stap ik niet speciaal af om vuilnis te rapen, maar maak ik een beetje schoon op de plek waar ik stop om te drinken. Ik ga niet fietsen om te rapen, ik doe het rapen er gewoon bij. Ook als ik ga lopen of wandelen.’

1 d ‘Begroting moet burgers gelukkig maken’ Door mentale problemen, kinderarmoede en huiselijk geweld terug te dringen, wil de Nieuw-Zeelandse regering haar burgers gelukkiger maken. Onder de titel ‘The wellbeing budget’ heeft de Nieuw-Zeelandse regering haar nieuwe begroting voorgesteld. Elk ministerie moest daarvoor in zijn beleidsdomein bedenken wat de bevolking gelukkiger zou maken. Meer dan een miljard euro extra gaat naar mentale gezondheidszorg, bijna tweehonderd miljoen euro naar de strijd tegen huiselijk geweld en bijna een miljard euro naar het welbevinden van kinderen. Nieuw-Zeeland heeft een stijgend zelfdodingscijfer. Huiselijk geweld is al langer een aandachtspunt voor de regering. Kinderarmoede is een aanhoudend probleem dat nu meer aandacht krijgt. Bron: De Standaard

154

Catharsiswijk

SPOOR 3

1 Het geheel is meer dan de som van de delen 1

Protest mondt uit in actie. a Toon dat aan in een van de vier bronnen. b Wat is het verschil tussen de eerste drie acties en het initiatief van de Nieuw-Zeelandse regering? c Hoe zinvol acht je deze acties/initiatieven?

2 Aan welke acties ‘voor een betere wereld’ heb jij in schoolverband al deelgenomen? Geef een korte beschrijving in 5-10 regels. 3 Verklaar 'Het geheel is meer dan de som van de delen' in het licht van de bronnen.

VA N

spoor 3 Zeg me wat je doet en ik zeg je wie je bent

155

2 Ons christelijk gedachtegoed

VA N

‘Vermeldt u ook dat we een bejaardenwerking hebben?’ Daniel Alliët (75) nam gisteren afscheid als pastoor van de Brusselse Begijnhofkerk. Hij staat bekend om zijn werk met daklozen en mensen zonder papieren. ‘Maar het eerste dat ik hier hielp organiseren, in 1986, was hulp aan de bejaarden van de parochie. Dat is belangrijk. Anders gaan mensen zeggen: je helpt de vreemden, maar onze eigen bejaarden laat je in de steek.’

Het is rustig in de Begijnhofkerk. Twee toeristen bezoeken een tentoonstelling over moderne slavernij. Een jonge vrouw profiteert van de koelte om te studeren. In het verleden zat de kerk soms maandenlang vol mensen, vooral uitgeprocedeerde asielzoekers, die actie voerden om papieren te krijgen. Die kerkbezettingen werden twee keer gevolgd door collectieve regularisaties, waarbij telkens tienduizenden mensen die al lang in België leefden, een verblijfsvergunning kregen. Onder mensen zonder papieren gaat overigens het gerucht dat er weer een collectieve regularisatie aankomt, omdat de vorige in 2009 was en die daarvoor in 1999. ‘Mij gaat het om het navolgen van Jezus, niet om zijn aanbidding. Jezus zei niet “aanbid mij”, hij zei “volg mij” en “let op voor hen die roepen: Here, Here!” Tijdens zijn belangrijkste preek, nadat hij uit de woestijn was gekomen, riep hij ons op om ons in te zetten voor de minstbedeelden in de samenleving. Dat is waarom ik priester ben.’

Bron: De Standaard

156

Catharsiswijk

2 Ons christelijk gedachtegoed 1

Bekijk de cartoon. ‘Afzien voor religieuze doeleinden’, vind je dit zinvol?

2 Lees het artikel over Daniel Alliët. a Toon aan dat een kerk een meervoudige functie kan vervullen in onze samenleving. b Zoek in de Bijbel twee evangelieverzen die in de lijn liggen van Alliëts getuigenis. c Toon aan dat Daniel Alliët een overtuigde gelovige is en tegelijk heel kritisch en vrij van geest. 3 ‘Ons’ christelijk gedachtegoed. Ga je akkoord? Verklaar.

VA N

spoor 3 Zeg me wat je doet en ik zeg je wie je bent

157

3 De wikkende weldoeners 1 Overtollig spaargeld kun je oppotten voor later, opmaken aan reizen en etentjes, of investeren in een beleggingsfonds. Maar je kunt het ook inzetten voor een goed doel. Het effectief altruïsme zoekt uit hoe je de wereld zo efficiënt mogelijk kunt redden. Stel: je loopt langs het water en je hoort iemand om hulp roepen. Een kind ligt te spartelen en dreigt te verdrinken. Je aarzelt geen moment, springt in het water en redt het kind. Zelfs als je daarbij een duur maatpak van duizenden euro’s om zeep helpt. De moraalfilosoof Peter Singer wierp dit gedachte-experiment in 1971 op in zijn essay Famine, affluence and morality. Hij toonde daarmee aan dat niemand zijn dure pak waardevoller acht dan een kinderleven. Maar waarom maken we een andere afweging als het gaat om onbekende kinderen in een ver land, wier leven we met een relatief bescheiden donatie kunnen redden? Stijn Bruers, de voorzitter van Effectief Altruïsme Vlaanderen, haalt het experiment aan om duidelijk te maken welke keuzes we geneigd zijn te maken als we ons geld willen inzetten voor een betere wereld. ‘Als we weten wie we hebben gered, hebben we daar probleemloos duizenden euro’s voor over. Waarom dan niet als het een anoniem leven betreft, ergens ver weg?’

VA N

De effective altruism-beweging, waarvan Singer de ideologische grondlegger is, benadert het streven naar een betere wereld op een rationele manier. De centrale vraag is: hoe kun je een euro zo effectief mogelijk inzetten? Het is een vraag die maar weinig donateurs aan goede doelen zich stellen. Ze geven bij voorkeur aan doelen dicht bij huis, waarvan de resultaten concreet en zichtbaar zijn. Dat zie je goed bij acties zoals de Warmste Week. Met veel enthousiasme wordt geld ingezameld voor bijvoorbeeld een peperdure blindengeleidehond, terwijl met hetzelfde geld misschien voorkomen had kunnen worden dat tientallen mensen in ontwikkelingslanden blind worden door een trachoom-infectie.

Bron: De Standaard

158

Catharsiswijk

3 De wikkende weldoeners 1

Steek de koppen bij elkaar en word zelf een wikkende weldoener. Jullie krijgen een mooie pot geld van 50 000 euro, die jullie vrij kunnen besteden met als voorwaarde dat je achteraf een goede, zinvolle uitleg geeft over elke besteding en dat die kritiek moet kunnen doorstaan.

De volgende punten verdienen jullie aandacht: - Wat jullie besteden aan persoonlijke genoegens, amusement of bezit wordt nooit individueel toegewezen of verbruikt, maar steeds in jullie groep. - Minimaal 20 % besteden jullie aan goede doelen, (veel) meer mag ook. - De gekozen goede doelen moeten vandaag bestaan en algemeen gelden als ‘goede doelen’.

O ja, er nog even bij vertellen dat elk van jullie een mooie, goedbetaalde baan heeft en geen financiële zorgen. Persoonlijke beslommeringen staan jullie vrijgevigheid dus niet in de weg.

2 Het artikel heeft nog een aantal moeilijk te beantwoorden vragen in petto. Beantwoord er minstens één van persoonlijk. a Zijn dierenlevens te vergelijken met mensenlevens? En zo ja, in welke verhouding? b Hoeveel geld (in %) zou je als effectief altruïst eigenlijk moeten weggeven? c Staat een mensenleven dat op dit moment gered wordt, gelijk aan een gered mensenleven in de toekomst? d Is het nuttiger om bij leven te schenken of na je dood?

VA N

3 Effectief altruïsme als beweging 'benadert het streven naar een betere wereld op een rationele manier'. a Toon aan dat er ook andere beweegredenen meespelen, zoals emotionele of levensbeschouwelijke. b Waarom is dat rationele aspect zo belangrijk voor de effectieve altruïsten?

spoor 3 Zeg me wat je doet en ik zeg je wie je bent

159

TERMINUS De ontelbaren Schindler’s list is een van de bekendste films over de Jodenvervolging in WO II.

VA N

De film werd bijna volledig in zwart-wit gedraaid. In het fragment zien we een meisje in een rood jasje bij de ontruiming van het getto. Schindler, die toekijkt vanop een heuvel, merkt haar op. Veel later zal hij haar levenloos aantreffen op een brandstapel.

Aan het begin van de oorlog worden de Joden uit de omgeving van Krakau in een getto verzameld. Oskar Schindler, een Duitse zakenman, gaat er goedkope arbeidskrachten ronselen om hen in zijn potten- en pannenfabriek te laten werken. Aanvankelijk laat het lot van de arbeiders hem koud, maar dankzij zijn Joodse boekhouder Izthak Stern, en vooral na het aanschouwen van de nietsontziende ontruiming van het getto, realiseert hij zich dat hij vele mensenlevens kan redden. Hij misleidt meermaals de Duitse machthebbers en met smeergeld en listen behoudt hij zijn fabriek en zijn arbeiders. Volgens historische bronnen zou hij erin geslaagd zijn ruim duizend Joden in leven te houden. Bij de capitulatie in 1945 vreest Schindler zelf vervolgd te worden en laat hij zijn arbeiders gaan. Een groot deel van hen zal later een verklaring ondertekenen voor de geallieerden dat Schindler hun leven heeft gered.

1 In welke mate beantwoordt dit fragment aan jouw beeld van de Jodenvervolging in WO II? 2 Probeer je in te leven in de figuur van Oskar Schindler die toekijkt vanop een heuvel. Wie is hij: Duitser, zakenman, toeschouwer, dwarsligger, redder, goed mens, christen …? 3 Waarom en hoe zijn Schindlers voortschrijdend inzicht en acties een vorm van protest? 4 Welke betekenis geef je aan het meisje in haar rood jasje in deze film en in de bredere context van de Jodenvervolging in WO II?

160

Catharsiswijk

PANORAMA

VA N

Branches of thought

Guiseppe Penone, Branches of Thought, 2012

Doorloop de halte en laat je door dit kunstwerk inspireren voor een terugblik met als denkoefening: Er is meer dan één waarheid.

PANORAMA

161

Liefde en vriendschap

Goed handelen

Hoop en kwetsbaarheid

Samenlevingsopbouw en inspiratie

Geloof en context

JAAR 5

JAAR 6

SPOOR 1

PANORAMA

(GC 6; SI 6)

(LV 6)

IN GOED VERTROUWEN

(LV 2; SI 2)

SPOOR 3

IK VERTROUW DIT ZAAKJE NIET! (LV 2; SI 2)

TERMINUS

ANGELS UNAWARES

OP DE WEEGSCHAAL

WISSELSPOOR 2

(GH 6)

Leer zoals je bent

VA N

SPOOR 2

LIEFDESLICHT

AFSCHEID VOOR DE TOEKOMST

Â©

(HK 7; SI 3)

SQUARE LV 2

Je kunt verschillende visies op liefde en vriendschap onderscheiden.

SQUARE LV 6

Je kunt een eigen kijk op liefde en vriendschap uitdrukken.

SQUARE GH 6

Je licht toe hoe christenen in Bijbelverhalen en christelijke tradities inspiratie vinden om ethisch te denken en te handelen.

SQUARE HK 7

Je kunt je eigen kijk op hoop en kwetsbaarheid uitdrukken.

SQUARE GC 6

Je licht het samenspel van ervaring en openbaring in christelijke tradities toe.

SQUARE SI 2

Je kunt een veelheid aan visies op goed samenleven onderscheiden.

SQUARE SI 3

Je licht de interactie tussen levensbeschouwing en samenlevingsopbouw toe.

SQUARE SI 6

Je kunt uitdrukken wie of wat je inspireert en appelleert tot samenlevingsopbouw.

Â©

VA N

RANGEERSTATION

Kunst? Spot? Geniale vondst?

SPOOR 1

IN GOED VERTROUWEN

1 Op het verkeerde been

VA N

Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1506

Â©

164

Rangeerstation

Marcel Duchamp, L.H.O.O.Q., 1919

SPOOR 1

1 Op het verkeerde been 1

Bekijk de werken van Duchamp en Van Meegeren. a Welke grenzen overschrijden enerzijds Marcel Duchamp en anderzijds Han van Meegeren? b Welke bedenkingen heb je bij namaak en/of vervalsing? Stel het begrip 'vertrouwen' centraal in je antwoord.

2 Is het de taak van kunstvormen/kunstenaars om ons niet enkel te laten genieten van wat mooi is, maar om iets meer te bieden? En wat is dat dan? 3 Is het de taak van religie om ons niet enkel te laten genieten van wat mooi is, maar om ons iets meer te bieden? En wat is dat dan?

ÂŠ

VA N

spoor 1â&#x20AC;&#x192; In goed vertrouwen

165

2 Nieuwsfeit – nieuwsfake? a

VA N

Inauguratie president Barack Obama (2009)

Inauguratie president Donald Trump (2017)

d ‘Straks dreigt niemand nog iets te geloven’: Tom Van de Weghe verdiepte zich in deepfake video’s Na de verkiezing van Donald Trump raakte iedereen in de ban van fake news en hoe valse berichten in combinatie met algoritmes de verkiezingen hadden beïnvloed. Hier en daar verschenen onderzoeken en berichten dat foto en tekst nog maar het begin waren van alle misleiding die ons te wachten stond. Als tv-journalist raakte ik gefascineerd. Het grootste gevaar is echter dat het vertrouwen verdampt: mensen zullen niets meer geloven van wat ze zien. Dat is nefast. Op den duur wordt het een spelletje om uit te zoeken welke video al dan niet waar is, terwijl we tijd verliezen om ons op de kern van de zaak te concentreren. Bron: De Morgen

166

Rangeerstation

2 Nieuwsfeit – nieuwsfake? 1

Bekijk de video. Er wordt een nieuwe tekst geplaatst op een interview dat oorspronkelijk helemaal niet ging over president Trumps plannen om een muur te bouwen op de grens met Mexico. Wat is het belangrijkste verschil met de tweet van president Trump in combinatie met de foto’s van de inauguraties?

2 Hoe kun je als leerling objectieve nieuwsfeiten goed onderscheiden van ‘fake news’? Argumenteer je antwoord. 3 Hoe bedreigend vind je ‘fake news’ en waarom?

VA N

Opdracht Diverse media, kranten, tijdschriften, tv-programma's springen op de trein van de factcheckers. Op het internet vind je heel wat stellingen die onderworpen worden aan de factcheck-proef. - Zoek er één, lees aandachtig het bijbehorende artikel. Je noteert (uiteraard) de uitkomst. - Leg de stelling voor aan de klasgroep en bekijk of zij, uiteraard zonder onderzoek, tot dezelfde conclusie komen. Alternatief Maak een stelling die je zo goed mogelijk onderbouwt met feiten en argumenten en leg ze voor aan de klasgroep. Zij zijn factcheckers en beoordelen je stelling als: waar / eerder waar / eerder niet waar / niet waar. Wat leer je uit deze opdracht?

spoor 1 In goed vertrouwen

167

3 Heilig vertrouwen 1 OT

God, de Heer, legde in het oosten, in Eden, een tuin aan en daarin plaatste hij de mens die hij had gemaakt. Hij liet uit de aarde allerlei bomen opschieten die er aanlokkelijk uitzagen, met heerlijke vruchten. In het midden van de tuin stonden de levensboom en de boom van de kennis van goed en kwaad. … God, de Heer, bracht de mens dus in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken. Hij hield hem het volgende voor: ‘Van alle bomen in de tuin mag je eten, maar niet van de boom van de kennis van goed en kwaad; wanneer je daarvan eet, zul je onherroepelijk sterven.’ Genesis 2, 8-9 en 15-17

2 Toen Jezus in het gebied van Caesarea Filippi kwam, vroeg hij zijn leerlingen: ‘Wie zeggen de mensen dat de Mensenzoon is?’ Ze antwoordden: ‘Sommigen zeggen Johannes de Doper, anderen Elia, weer anderen Jeremia of een van de andere profeten.’ Toen vroeg hij hun: ‘En wie ben ik volgens jullie?’ ‘U bent de messias, de Zoon van de levende God,’ antwoordde Simon Petrus. Daarop zei Jezus tegen hem: ‘Gelukkig ben je, Simon Barjona, want dit is je niet door mensen van vlees en bloed geopenbaard, maar door mijn Vader in de hemel. En ik zeg je: jij bent Petrus, de rots waarop ik mijn kerk zal bouwen, en de poorten van het dodenrijk zullen haar niet kunnen overweldigen.’

Matteüs 16, 13-18

VA N

Er was eens een oude man, die een zoon had en een paard. Hij was op beide erg gesteld. Op een dag rende het paard weg en zijn buren kwamen om hem te troosten. ‘Oh, wat vreselijk’, riepen ze. ‘Hoe kun je je ooit een nieuw paard veroorloven?’ De oude man bleef zitten, rookte zijn pijp en zei: ‘We zullen zien.’ Een paar dagen later kwam het paard terug met een aantal andere wilde paarden. Nu had de man er drie. De buren kwamen langs en feliciteerden hem met zijn geluk. Opnieuw bleef de oude man zitten, rookte zijn pijp en zei: ‘We zullen zien.’

Korte tijd daarna werd zijn zoon door een van de wilde paarden uit het zadel geworpen en brak zijn been op verschillende plaatsen. De buren kwamen en riepen: ‘Oh, wat vreselijk, je zoon zal nooit meer kunnen lopen!’ Maar opnieuw bleef de oude man rustig zitten en zei, terwijl hij zijn pijp rookte: ‘We zullen zien.’ Enige tijd later trok het leger door het dorp en ronselde alle jonge mannen om te vechten aan het front, ver weg in het koude noorden. Omdat de zoon kreupel was, lieten ze hem met rust. Hij kon voor zijn vader blijven zorgen, totdat de oude man jaren later overleed. Bron: S. Towler, Verhalen uit de Tao

4 OT

168

Psalm 116, 5-10

Ja, u hebt mijn leven ontrukt aan de dood,

De Heer is genadig en rechtvaardig,

mijn ogen gedroogd van tranen,

onze God is een God van ontferming,

mijn voeten voor struikelen behoed.

de Heer beschermt de eenvoudigen,

Ik mag wandelen in het land van de levenden

machteloos was ik en hij heeft mij bevrijd.

onder het oog van de Heer.

Kom weer tot rust mijn ziel,

Ik bleef vertrouwen, ook al zei ik:

de Heer is je te hulp gekomen.

‘Ik ben diep ongelukkig.’

Rangeerstation

3 Heilig vertrouwen 1

Heeft God bij de schepping een beetje te veel vertrouwen gesteld in de mens, zijn schepsel naar zijn evenbeeld?

2 In Matteüs 16,13-18 lees je dat Jezus vertrouwen heeft in Petrus. Terecht? 3 Welke wijsheid biedt het taoïstisch verhaal? 4 Uit vele psalmen spreekt een haast grenzeloos vertrouwen in God. Vertaal dit in woorden van vandaag. 5 Noteer nu zelf een omschrijving van het begrip ‘vertrouwen’, en dat op basis van de vier bronnen.

VA N

Opdracht - Plaats vijf mensen die je weinig tot heel sterk vertrouwt op een schaal van 1 tot 5 en vraag je telkens af waarom je hen die plaats geeft. - Geef daarna enkele kenmerken van of voorwaarden voor het schenken van vertrouwen.

spoor 1 In goed vertrouwen

169

SPOOR 2

OP DE WEEGSCHAAL

1 Thuis 1

Dat mensen een sterke band voelen met een plek, noemen psychologen ‘topofilie’. Alleen is de vraag: is dat een band met de plek waar we geboren zijn, opgroeiden, nu leven, het langst leefden, of graag zouden leven? Onderzoek legt deze regel vast:

Bron: De Standaard

2 a

Op een dag zei Noömi, de schoonmoeder van Ruth tegen haar: ‘Mijn dochter, zal ik niet een thuis voor je zoeken waar het je goed zal gaan?’

VA N

2 b

Elke dag kwamen de leerlingen trouw en eensgezind samen in de tempel, braken het brood bij elkaar thuis en gebruikten hun maaltijden in een geest van eenvoud en vol vreugde.

Thuis is de plek waar we ons op stevige ondergrond voelen. Veilig, goed georiënteerd in tijd en ruimte, voorspelbaar.

Helikopterouders.

Heel wat ouders cirkelen ongezond veel boven hun kinderen. Ze controleren ze, sturen ze voortdurend bij en steken veel tijd in hun prestaties. Dat doen ze veel meer dan vroegere generaties. Ze zijn ‘helikopterouders’ geworden. Ongetwijfeld speelt het economische (angst voor ongelijkheid) een grote rol. Maar die enorme focus op de eigen kinderen past ook in een andere evolutie: dat burgers niet meer geloven in iets dat hen overstijgt – niet in God, een revolutionair ideaal of de eigen natie. Opoffering voor een collectief ideaal is voor de westerse mens ondenkbaar geworden, terwijl dat voor vorige generaties vanzelfsprekend was. Toch is er nog iets waar mensen meer dan ooit in geloven, aldus de Franse filosoof Luc Ferry: de liefde, het intieme, de affectieve relaties met familie. Daarom lijken offers die voor kinderen gebracht zijn, nooit een moeite te veel. Bron: De Morgen

170

Rangeerstation

SPOOR 2

1 Thuis 1

Lees de tekst bij bron 1. a Is ‘thuis’ volgens jou een band met de plek waar we geboren zijn, opgroeien, nu leven, het langst leven, of graag willen leven? b Hoeveel is dit thuisgevoel je op dit moment waard? c Sta je op een/de drempel om afstand te nemen van thuis? Waarom (niet) en hoe?

2 Je ziet hier een vers uit het Oude Testament en één uit het Nieuwe Testament. In beide Bijbelverzen heb je naast een ‘thuis’ een tweede huis zonder dat het woord hiervoor letterlijk wordt gebruikt. a Bijbelfragment O.T.: - Wat is die tweede thuis in het eerste Bijbelfragment uit het Oude Testament? - Verklaar waarom het ook een thuis is. b Bijbelfragment N.T.: - Uit welk boek in het Nieuwe Testament komt dit fragment? - In welke zin is de tempel een thuis?

3 Helikopterouders, wat doe je eraan? a Omschrijf in je eigen woorden het begrip ‘helikopterouders’. b Is liefde zoveel persoonlijker en individueler geworden doordat het geloof in wat ons overstijgt – God, ideaal, volk – minder of helemaal niet meer aanslaat? c Kun je een voorbeeld geven van een offer voor een collectief ideaal?

VA N

spoor 2 Op de weegschaal

171

2 Honderd meter vriendschap 1 Tot altijd vertelt het verhaal van Mario Verstraete, een jonge politicus die MS krijgt. Als lid van de actiegroep ‘Waardig sterven’ is hij een belangrijke stem in het euthanasiedebat dat begin 21e eeuw in België wordt gevoerd. Zijn ouders en vrienden hebben het daar moeilijk mee. Een van zijn vrienden, Thomas, is dokter en begeleidt Mario bij het voortschrijdend ziekteproces. Speck, een andere vriend, filosofeert over het leven en heeft zich voorgenomen op de begrafenis een mooie speech te houden. Mario heeft ook een zoontje, Milan, dat zijn vaders dood sereen lijkt te aanvaarden.

VA N

‘De kunst om dichterbij te komen’. Een mooie omschrijving voor het maken van vrienden. Maar lukt dat altijd allemaal vanzelf? In een interview plaatst Selma Franssen, een Nederlandse die via Schotland en Denemarken in België belandde, enkele kanttekeningen. Als je zegt dat je een nieuw lief nodig hebt, zal iedereen je meteen helpen om dat lief te vinden. Maar als je ervoor uitkomt dat je te weinig vrienden hebt, denken mensen dat er iets aan je scheelt.

Het lijkt wel of elke Vlaming in de scouts of Chiro gezeten heeft, en daar een hechte vriendengroep aan heeft overgehouden die zijn hele leven meegaat. Daar kom je moeilijk tussen.

Ik heb in Brussel twee keer een vriendschapsdate gehad via Hey!Vina, een soort Tinder voor vriendschappen. Dat was toch een klein beetje ongemakkelijk.

Je moet zo’n tweehonderd uur met iemand doorbrengen voor hij van een kennis in een vriend kan veranderen.

Selma Franssen is journaliste en auteur van Vriendschap in tijden van eenzaamheid. Bron: De Standaard

172

Rangeerstation

2 Honderd meter vriendschap 1

Bekijk de fragmenten van de film Tot altijd. a Som de kenmerken op van vriendschap die je herkent in het eerste fragment. b 'We laten niemand achter' is niet zomaar een uitspraak van Thomas. Waarom heeft Thomas het zo moeilijk? c Hoe drukt Speck in zijn speech zijn vriendschap uit?

2 Lees de tekst bij bron 2. a Geef aan elke uitspraak van Selma Franssen een cijfer (1-10) dat weerspiegelt hoezeer je achter de uitspraak staat. b Verklaar voor de uitspraak met het hoogste cijfer het waarom.

VA N

ÂŠ

Opdracht Stel aan iemand in je klas een vraag over vriendschap. Wie gevraagd wordt te antwoorden mag altijd passen.

spoor 2â&#x20AC;&#x192; Op de weegschaal

173

3 Werkdrift 1 a Onder de titel Ondernemers in de bres voor menselijk kapitaal lieten verstandige mensen uit de bedrijfswereld enkele markante uitspraken noteren: ‘Bedrijven, toch de meest verlichte, beginnen in te zien dat er ook zakelijk iets zit in de verplichting om ecologisch en sociaal beter te doen.’

Jan Bossuyt, ex-ceo van een bedrijf ‘Betekeniseconomie is een economie waarin werknemers meer in hun werk zoeken dan geld en waarbij bedrijven meer willen dan winst maken.’

Jochanan Eynikel, businessfilosoof ‘Een iets grotere bedrijfswagen of wat extra loon volstaat niet meer. Ze [jonge dertigers] zoeken iets anders: plezier in het werk, voldoening, medezeggenschap.’

Tom De Busscher, ceo van een webdevelopper ‘We zien bij ondernemers en bedrijven een groeiende bewustwording. Er is meer vraag naar ondersteuning in de zoektocht naar zingeving en ethische reflectie.’

Gino Vijncke, algemeen directeur van een werkgeversverbond

VA N

Hughes Moonen, directeur van een consultinggroep

1 b

Bron: De Standaard

Jullie kunnen niet God dienen én de mammon. Daarom zeg ik jullie: maak je geen zorgen over jezelf en over wat je zult eten of drinken, noch over je lichaam en over wat je zult aantrekken. Is het leven niet meer dan voedsel en het lichaam niet meer dan kleding?

Matteüs 6, 24b-25

‘Zit er een ziel in wat je maakt en doet? Dat is aan het eind van de rit de enige vraag die telt. Wat ben ik met de poen? Ik eindig toch in een kist.’

Werken we beter tussen andere mensen? Het aantal zelfstandigen neemt toe, het telewerken zit in de lift. Steeds minder mensen brengen nog de hele week door op kantoor. Voor al die zelfstandigen en digitale nomaden zijn de koffiebars en coworkingkantoren een welgekomen alternatief. Want godganse dagen alleen werken aan de keukentafel thuis, met enkel de kat of kanarie als gezelschap, is niet voor iedereen weggelegd. Je staat op, begint te werken en aan het einde van de dag heb je geen mensen gezien. Of je loopt de hele dag in je pyjama rond en stelt alles uit. Ik ben veel productiever met anderen om mij heen. Zien werken doet werken. Voor freelancers zijn koffiebars dan ook een prima uitvinding. Thuis schreeuwt alles om aandacht: een vuil fornuis, de stapel afwas, de kinderen... Koffiebars schreeuwen alleen maar: lekkere koffie! Als freelancer heb je geen collega’s. Ik heb weinig vrienden die net als ik zelfstandige zijn. Contacten met mijn klanten zijn vooral online. Ik miste een klankbord, en dat vind ik bij Likebirds. Bij de lunch of – klassieker – aan de koffiemachine ontmoet je elkaar en geef je elkaar al eens advies. In het buitenland werk ik altijd in koffiebars. Op dag twee in Londen sprak de barista mij aan, omdat hij mij had zien dirigeren achter mijn laptop. Hij was een filmmaker en zocht een componist. Daar is een mooi project uit voortgevloeid. Bron: De Standaard

174

Rangeerstation

3 Werkdrift 1

Beoordeel hoe en in welke mate de Bijbeltekst en de uitspraken van de ondernemers in dezelfde lijn liggen.

2 Wat denk je, werken we beter tussen andere mensen? 3 In welke mate ervaar je je beroepskeuze, mogelijk in het verlengde van je studiekeuze, als een roeping?

VA N

Opdracht ‘& co’ verwees vroeger naar een bedrijf dat een vader runde met zijn zonen. Vandaag wordt ‘co‘ heel anders ingevuld. Filosofeer met je buurman of -vrouw: - Hoe wordt ‘co‘ vandaag dan wel ingevuld? - Welke consequenties heeft deze invulling voor het vertrouwen in elkaar als partners? - Welke parallellen zie je in de veranderingen op professioneel vlak met evoluties in onze samenleving?

spoor 2 Op de weegschaal

175

SPOOR 3

AFSCHEID VOOR DE TOEKOMST

1 Vooruitgangsmedicijnen 1

Chandran Nair werd geboren in Maleisië, woont in Hong Kong, is gedreven bezig met duurzaam leven en schreef het boek 'The Sustainable State. The Future of Government, Economy, and Society'. De staat moet duidelijk maken dat we zaken zullen moeten opgeven. Want als je niets opoffert, wordt elke oplossing een beetje knoeien in de marge van de economie of rekenen op de magie van toekomstige technologieën. Omdat ze niet willen praten over opoffering, zijn rijke landen niet in staat de transitie naar een duurzame staat te maken.

VA N

Grote ontwikkelingslanden kunnen dat nog wel, als ze beseffen dat het kiezen is tussen basisrechten voor iedereen of de chaos. De overheden moeten uitzoeken waar de problemen met de economie nu zitten, waar de rijken de boel belazeren, hoe rijken hun relatie met de politieke macht misbruiken om zich toegang te verschaffen tot natuurlijke rijkdommen. Dat doe je niet met marktinstrumenten maar met overheidsinterventie. De bottomline is: zes miljard Aziaten in 2050 met een westerse levensstijl, dat is gewoon fysiek onmogelijk.

Bron: MO*

"Echt staatsmanschap houdt principes hoog en denkt aan het algemeen goed op lange termijn, ook in moeilijke tijden." Paus Fransicus in Laudato Si’

3 Kommil Foo - Angst is maar voor even Vraag je maar niet af waarheen de wind je leidt

Angst is maar voor even, spijt is voor altijd

Zwarte nachten grijs en grauw en hoop is onbestaand

Je kan niet eeuwig bang zijn voor het verliezen van de strijd Angst is maar voor even, spijt is voor altijd

176

Altijd bang voor alles. Weet dan dat de kans bestaat

Donkere wolken botsen soms waar een bliksem uit ontstaat

Dat zo naast het slechte ook het goeie zacht verglijdt

Maar laat dat je niet beletten dat te doen waar je voor staat

Angst is maar voor even, spijt is voor altijd En vraag je maar niet af waarheen de wind je leidt

Hou je maar niet in, stort je dapper in de strijd

Angst is maar voor even, spijt is voor altijd

Rangeerstation

SPOOR 3

1 Vooruitgangsmedicijnen 1

Internet en gsm’s betekenen technologische vooruitgang. a Overleg met je buurman in de klas: wat zijn voor- en nadelen van technologische vooruitgang? b Geef hierbij enkele voorbeelden.

2 Zes miljard Aziaten met een westerse levensstijl? Onmogelijk! a Verklaar. b Welke belangrijke keuzes zullen we in de toekomst moeten maken? c Op welke basis maken we die keuzes? 3 Paus Franciscus aarzelt met zijn uitspraak in zijn encycliek Laudato Si’ niet om politici op hun verantwoordelijkheid te wijzen. a Waarom kan de paus invloed uitoefenen met dergelijke uitspraken? b Kun je enkele belangrijke principes van echt staatsmanschap opsommen? 4 Welke boodschap haal je uit het lied van Kommil Foo?

VA N

spoor 3 Afscheid voor de toekomst

177

2 Samenleven in de 21e eeuw 1

VA N

Van jagers-verzamelaars tot samenleven in de 21e eeuw

ÂŠ

Jongeren vragen meer engagement, dragen uitdagende boodschappen uit

178

Rangeerstation

2 Samenleven in de 21e eeuw 1

Bekijk de foto van de vader die zijn meest kostbare bezit, zijn kind, meedraagt in een versleten koffer op weg naar een beter bestaan en sta even stil bij de gedachte dat mensen zich steeds aanpassen aan nieuwe levensomstandigheden.

2 a Plaats de formuleringen hieronder in de juiste chronologische volgorde door ze te situeren in de tijd. b Wat zegt dit over (de evolutie van) het menselijk samenleven?

Doorbraak nucleaire gezin, afgesloten van buren, familie en dorp.

Samenleven zonder deuren, muren, privacy en iedereen hangt van elkaar af om te eten, schuilen, veilig te zijn.

Verschillende strekkingen: van ‘De hel, dat zijn de anderen’ tot ‘Het gezicht van de andere is de bron waaruit alle betekenis verschijnt’.

Samenleven staat in het teken van grote migraties.

Mensen gaan samenleven in gezinnen. Vrienden, familie, passanten zijn welkom.

3 Save our mom! Hoe is jouw relatie met ‘moeder aarde’?

VA N

Opdracht Je hebt geen kinderen, dus die kun je niet meenemen in die ene koffer die je als migrant nooit loslaat. Maar wat neem je wel mee, en waarom?

spoor 3 Afscheid voor de toekomst

179

3 Toekomstberichten 1 'De meeste mensen deugen' Haast alle regels en wetten in onze samenleving zijn gebaseerd op wantrouwen tegenover de eigen soort. Kijk naar klimaatmaatregelen: we straffen en belonen met statiegeld, energieheffingen, isolatiepremies. Omdat het beleid veronderstelt dat mensen nooit uit zichzelf ‘het goede’ doen. We sturen controleurs op de trein, omdat we denken dat mensen anders zwartrijden. In de supermarktkar moet een muntje, omdat we ze anders op het midden van de parking laten staan. We hebben een goed been en een slecht been, de vraag is welke we trainen. We zijn soms jaloers, we gaan vreemd, we liegen en we hebben vast wel eens iets gestolen. Maar diep vanbinnen déúgen de meeste mensen. Dat staat in contrast met de vernistheorie, het idee dat mensen fundamenteel verdorven zijn, en zich door een dun laagje beschaving deftig gedragen. Ik draai die gedachte om. In ons gedrag kan er van alles mislopen, en soms raken we ervan overtuigd dat het slechte goed is. Maar in ieder van ons zit een kern die eerder goed is dan slecht.

VA N

Sommige dingen worden waar als je erin gelooft. Voor mij is het een dubbele bewering. Dat de meeste mensen deugen, staat voor mij overeind als een feit, omdat er in de afgelopen jaren een stille revolutie heeft plaatsgevonden binnen de wetenschap: experts uit heel verschillende disciplines zijn naar een positiever mensbeeld toe bewogen. Maar tegelijk zie ik het ook als een zichzelf vervullende waarheid. Als je gevangenen als beesten behandelt, dan zullen ze zich als beesten gedragen. Maar dat werkt ook omgekeerd. De concrete voorbeelden in het boek tonen wat er gebeurt áls mensen in elkaars goedheid geloven. Hoe we scholen, gevangenissen, bedrijven anders kunnen inrichten en wat voor heilzame effecten dit heeft. Als je als ondernemer je werknemers met meer vertrouwen behandelt, krijg je dat ook terug. Als mensen door dit boek zich anders opstellen tegenover hun medemens, dan zal mijn stelling ook waarder worden.”

Interview met Rutger Bregman in De Morgen

Vijfjarenplan

Ik hou van jou. Hou jij van wat niet kan.

Hou jij van je capaciteiten, ik van je gebreken. Jij van je trots, en ik van hoe die zacht kan breken in mijn armen. Jij van je moed. Ik van je zwakte nu en dan. Hou jij van de toekomst. Ik van wat voorbij is gegaan. Hou jij van de honderd levens die je wilde leven. Ik hou van dat ene dat is overgebleven en van hoe je daarom zo ver weg kunt zijn dicht tegen me aan. Ik hou van wat is. Jij van wat zou. Hou jij van mij. Ik hou van jou.

Herman de Coninck

180

Rangeerstation

3 Toekomstberichten 1

Om te deugen moet je de deugden kennen. Wat zijn de goddelijke deugden en vind je hiervan voorbeelden bij bron 1 en 2?

2 Als mensen in elkaars goedheid geloven heeft dat heilzame effecten. Kun je hiervan voorbeelden geven of ga je er niet mee akkoord? 3 De meeste mensen deugen. Kun je dit onderschrijven?

VA N

Opdracht: vrije schrijfoefening Wat als … : - je scholen of bedrijven voorstellen mag doen om meer geloof in de goedheid van mensen te tonen? - je ex-gevangenen begeleidt naar een nieuw leven in de samenleving? - je drie basisprincipes van een positieve en universele grondwet mag schrijven? - je werkt op het Ministerie van Geluk, waar je je bezighoudt met maatregelen die mensen stimuleren het goede te doen?

spoor 3 Afscheid voor de toekomst

181

TERMINUS

VA N

Angels unawares

Houd de onderlinge liefde in stand en houd de gastvrijheid in ere, want zo hebben sommigen zonder het te weten engelen ontvangen.

ÂŠ

HebreeĂŤn 13, 1-2

Verandering Hoop

Liefde Matigheid

Vertrouwen

182

Rangeerstation

Uitdaging Vriendschap

Zelfstandig

Geloof

Moed Rechtvaardigheid

Naastenliefde

Wijsheid

PANORAMA

VA N

Liefdeslicht

ÂŠ

Thierry De Cordier, Zee, 2011

Dat je mag beminnen en bemind worden. Dat je nooit je eigen kleinheid vergeet. Dat je nooit het onuitsprekelijke geweld gewoon wordt En de grove ongelijkheid van het leven rondom jou. Dat je vreugde zoekt, ook op de droevigste plaatsen,

Nu de dag weer ademt en het duister vlucht,

Schoonheid nastreeft tot in het graf.

ga ik naar de mirreberg,

Dat je nooit het ingewikkelde vereenvoudigt

ga ik naar de wierookheuvel.

of het eenvoudige ingewikkeld maakt.

Vriendin, aan jou is alles mooi,

Dat je kracht respecteert, nooit macht.

niets ontsiert je schoonheid.

En boven alles: Dat je kijkt, probeert en begrijpt. Dat je nooit wegkijkt. Zorg dat je nooit, nooit vergeet. Arundhati Roy

Hooglied 4, 6-7

PANORAMA

183

WOORDENLIJST Verklaring abdis p. 11

apostolische p. 16

ascese p. 16

Eigen woorden

De abt of abdis heeft de leiding over een abdij en wordt in de gemeenschap aangeduid.

De apostelen namen als eersten de verspreiding van Jezus’ geloof en ideeën op zich. In deze context verwijst het naar de taken die monniken op zich nemen in dienst van de samenleving.

Sober en onthecht leven om een hoger spiritueel doel na te streven.

contemplatief p. 16

Beschouwend, bezinnend leven, meestal in religieuze context waarbij men zich wijdt aan het gebed.

Het creationisme is de religieuze overtuiging dat het hele universum (dus het heelal, met de aarde en alle planten, dieren en de mens) hun ontstaan te danken hebben aan een bijzondere scheppingsdaad.

Een encycliek is een brief van de paus aan de katholieke gemeenschap of aan alle aardbewoners. Daarin behandelt hij ethische en/of gelovige onderwerpen.

Een wijk of stadsdeel waar een groep mensen woont die eenzelfde afkomst of geloofsovertuiging delen. Heeft vaak een negatieve bijklank, zeker in WO II, toen Joden vaak gedwongen werden in getto’s te leven.

creationisme p. 64

Het geloof dat mensen zich uit hun onderdrukte positie kunnen en moeten bevrijden. Dit vraagt een radicaal engagement. Kwam vooral voor in Latijns-Amerika.

encycliek p. 66

getto p. 160

184

WOORDENLIJST

VA N

bevrijdings theologie p. 106

heilig(verklaring) p. 106

Kan volgen op de zaligverklaring wanneer er zeker nog één wonder aan die persoon kan worden toegeschreven. Het vaststellen van deze wonderen gebeurt door een commissie van geneesheren; zij moeten namelijk vaststellen of de wonderen niet op een natuurlijk wijze kunnen verklaard worden.

Een doek dat sinds de middeleeuwen in de vastentijd werd opgehangen om het altaar te bedekken. Het werd veelal versierd met taferelen uit het lijden van Christus. In de 20e eeuw ontstond er een traditie dat het doek vervaardigd werd door kunstenaars uit het Zuiden.

inauguratie p. 166

Plechtige inhuldiging van een persoon in een belangrijke functie.

institutionele religie p. 80

‘Institutioneel’ betekent georganiseerd, wat betrekking heeft op een instituut of organisatie. Met een institutionele religie wordt een maatschappelijk ‘zichtbare’, georganiseerde religie bedoeld, die bijvoorbeeld onderwijs verstrekt of vakbonden, politieke partijen en ziekenfondsen inspireert.

De orde van de karmelieten/ karmelietessen is een roomskatholieke bedelorde, die zich net zoals de franciscanen, dominicanen en augustijnen onderscheidt van de andere monastieke orden doordat ze in plaats van de individuele armoede juist de collectieve armoede belijdt. Voor hun onderhoud zijn ze afhankelijk van hun eigen arbeid en van aalmoezen.

In de chemie is een katalysator een stof die de snelheid van een bepaalde chemische reactie beïnvloedt zonder zelf verbruikt te worden. Maar de term wordt ook op een symbolische manier gebruikt: iets of iemand die een belangrijke evolutie, een dynamiek, een maatschappelijke of persoonlijke verandering veroorzaakt, inspireert of tot stand brengt.

katalysator p. 32

karmelieten p. 58

VA N

hongerdoek p. 106

WOORDENLIJST

185

kluizenaar p. 16

levensbeschouwelijke vragen p. 53

messias p. 150

Levensbeschouwelijke vragen hebben te maken met je overtuiging, bv. met je geloof of het feit of je vegetariër bent of niet. Als je gelooft, dan geloof je, en weet je het niet zeker. Geloven zal altijd enige onzekerheid met zich mee brengen.

Betekent in het Hebreeuws letterlijk 'gezalfde', waarbij de zalving geldt als uitverkiezing door God. Voor christenen is Jezus de Messias. Joden leven in de verwachting van de Messias.

Het streven naar eenwording of (besef van) eenheid met het goddelijke of transcendente. Mystici, zoals Johannes van het Kruis en Ruusbroec, beschrijven deze eenwording in termen van zuivering, gevolgd door verlichting en ten slotte totaal opgaan in God.

Wie kloosterling(e) wil worden, doorloopt eerst een proeftijd van één tot drie jaren onder begeleiding van een novicemeester(es).

Een van de 150 religieuze liederen uit het Bijbelboek Psalmen. De traditie schrijft ze toe aan de oudtestamentische koning David.

Omvangrijk epos uit India. Samen met de Mahabharata vormt het een belangrijke culturele hoeksteen van het hindoeïsme.

VA N

mythe p. 60

novice p. 11

psalm p. 100

Ramayana p. 68

186

mystiek p. 12

Een kluis is een kleine woonplaats voor één mens of een afgesloten ruimte zoals een kloostercel. Heremiet is een synoniem van kluizenaar.

WOORDENLIJST

sacraal p. 26

Sacraal is wat gewijd is of heilig en verwijst naar het religieuze of goddelijke karakter van zaken of handelingen. Het staat tegenover profaan of werelds.

Secularisatie betekent de ‘verwereldlijking’ van het maatschappelijk leven. De invloed van een geloofsovertuiging op het doen en laten, het denken en handelen van steeds meer mensen neemt drastisch af. Geen synoniem, maar wel een term die dezelfde dynamiek omschrijft: ‘ontkerkelijking’. Geloof wordt een loutere privézaak.

Betekent letterlijk: ‘overstijgend’, wat onze ervaring te boven gaat. Vanuit deze betekenis bestrijkt transcendent ook het terrein van het goddelijke, het sacrale, het heilige. Tegenover transcendent staat ‘immanent’: tastbaar, nabij, aanwezig, ‘te ervaren’.

De officiële erkenning van de Katholieke Kerk dat iemand die zijn/ haar leven heeft toegewijd aan God en door zijn/haar inzet zelfs na de dood mensen kan inspireren. Voorwaarden om zalig verklaard te worden: die persoon moet een deugdzaam en gelovig leven hebben geleefd en er moeten wonderen kunnen worden toegeschreven aan die persoon.

secularisatie p. 158

Een rentmeester was vroeger iemand die het eigendom van een heer bestuurde wanneer die voor lange tijd weg was. Nu wordt het vooral gebruikt voor mensen die zorg moeten dragen voor een appartementsgebouw in naam van de eigenaar.

VA N

rentmeester p. 57

transcedente p. 29

zalig(verklaring) p. 106

WOORDENLIJST

187

VA N

Â©

188

WOORDENLIJST

VENSTERS

Â©

VA N

HOE LINK-ED BEN JIJ?

ILC 'S

Kennis: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Vaardigheden en attitudes: 10, 11, 14, 15, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24

Voel jij je soms eenzaam? a Hieronder vind je een tabel met stellingen rond eenzaamheid. Geef elke stelling een score van 1Â (helemaal niet mee eens) tot 6 (helemaal mee eens). b Bespreek de resultaten in de klasgroep. Stelling

Alleenstaanden kampen vaker met gevoelens van eenzaamheid. De sociale media zorgen ervoor dat ik me minder eenzaam voel. Mijn levensbeschouwing heeft me geholpen wanneer ik het moeilijk had. Jongeren voelen zich eenzamer dan oudere mensen.

Eenzaamheid maakt ziek.

Warme en duurzame relaties zorgen ervoor dat je je niet eenzaam voelt.

In de stad is de kans dat je je eenzaam voelt kleiner, want er is zo veel te beleven.

VA N

Als je ziek en arm bent, voel je je nog eenzamer. Sociaal isolement verandert het brein.

Het gezamenlijk beleven van rituelen en activiteiten die verbonden zijn aan je levensbeschouwing, geeft je een gevoel van samenhorigheid. Eenzaamheid is ongezonder dan obesitas.

ÂŠ

Samenzitten met vrienden en gesprekken hebben over zingeving geeft me het gevoel erbij te horen.

190

VENSTERS

2 Heb je ooit al het gevoel gehad dat de wereld onverschillig was voor wat jij voelde? a Bekijk een aantal cijfergegevens.

58% van de Vlamingen voelt zich soms eenzaam 15% voelt zich zelfs regelmatig of altijd eenzaam vooral jongeren tussen de 18 en 25 jaar voelen zich eenzaam Bron: VRT

b Wanneer was dat? Kun je een voorbeeld geven?

Heb jij tijdens deze momenten beroep gedaan op je levensbeschouwing? Bespreek de onderstaande vragen. - Op welke manier heeft je levensbeschouwing je geholpen? - Heb je andere mensen gecontacteerd om je gevoel met haar/hem te delen?

ÂŠ

VA N

d Wat roept het onderstaande beeld bij jou op?

HOE LINK-ED BEN JIJ?

191

3 Er gebeuren heel wat vreselijke dingen in de wereld: oorlog, ziekte, natuurrampen … Lees de onderstaande tekst over de oorlog in Syrië. Beantwoord daarna de vragen.

Een boodschap van hoop van de kinderen uit Syrië De oorlog in Syrië duurt al ruim zes jaar. Het begon met vreedzame protesten tegen Assad, vanwege hoge werkeloosheid, corruptie en gebrek aan politieke vrijheid. Inmiddels is het een ontzettend ingewikkeld en langdurig conflict, met vier strijdende partijen en buitenlandse inmenging.

Nog niet zo lang geleden leefden deze kinderen, die nu aan het dansen en het zingen zijn, in een nachtmerrie. Tijdens hun jonge leven zijn ze al getuige geweest van te veel geweld en angst. Ze zijn allemaal – soms tot zevenmaal toe – hun thuis moeten ontvluchten. Ze hebben allemaal vrienden en familieleden verloren, maar ook hun school en het gevoel ergens bij te horen. Vandaag verspreiden ze een boodschap van liefde en hoop. De clip werd opgenomen tegen de schokkende achtergrond van een dorp op het platteland rond Damascus, dat volledig is verwoest door het conflict. Te midden van het puin zingen de kinderen hun aangrijpende boodschap van hoop. Gekleed in felle kleuren, met rozen en emmers verf in de hand brengen de kinderen terug leven in het verwoeste dorp op de muren van de bouwvallen. Ze vormen een contrast met de sombere ruïnes en de uitgebrande auto’s.

VA N

Door de oorlog in Syrië is het land letterlijk in een puinhoop. De infrastructuur, scholen en ziekenhuizen in het hele land zijn volledig vernield. 11 miljoen Syriërs (de helft van het totaal aantal inwoners) ontvluchtten hun steden en dorpen. Deze mannen en vrouwen hebben niet alleen alles achter moeten laten, maar hebben vaak geen werk en dus geen inkomen. Kinderen gaan niet naar school. Zij hebben dus geen dagbesteding en ook geen toekomstperspectief. Daarnaast hebben veel mensen psychische problemen door de traumatiserende ervaringen die ze hebben moeten doorstaan.

Te midden van al deze ellende en puinhopen horen we ook verhalen van hoop. Van mannen en vrouwen die zijn teruggekeerd naar Syrië om een nieuw leven op te bouwen, of zich daarop voorbereiden. Van vluchtelingen die in buurlanden werken aan hun toekomst. Zij houden hoop en geloven in een nieuwe start. Kinderen uit Damascus schreven samen een lied met een boodschap van hoop die ze de wereld willen insturen. Ze hebben één vraag: geef onze kindertijd terug. 'Ik ga terugkeren naar huis, de liefde zal terugkeren', klinkt de melodieuze stem van Ansam, een tienjarig Syrisch meisje dat blind geboren is. Gezien de Syrische kinderen nog hun hele leven voor zich hebben, kunnen ze zich nog een toekomst voorstellen. Zoals Ansam zingt: 'Alles wat we nu doormaken zal ooit eindigen.' Ze doet dit samen met een koor van 40 andere kinderen. De 22 meisjes en 18 jongens komen allemaal uit opvangcentra in Damascus voor families op de vlucht die gesteund worden door UNICEF. Ze maken deel uit van de 3 miljoen kinderen die hun woonplaats zijn moeten ontvluchten voor het geweld.

Het was Zade Dirani die het lied aan UNICEF schonk om aandacht te vragen voor het conflict dat zijn zevende jaar ingaat. Hij is een JordaansAmerikaanse pianist en regionaal ambassadeur voor UNICEF Midden-Oosten en Noord-Afrika. 'Muziek heeft de ongelofelijke capaciteit om mensen te verenigen en ze te helpen de hoop niet op te geven', vertelt Zade Dirani. 'We moeten naar de oproep van de kinderen luisteren, die de stem vertegenwoordigen van miljoenen kinderen als zij die zoveel verloren hebben. Al wat ze vragen is dat ze hun kindertijd terugkrijgen, en dat de oorlog, waarvan ze niet de oorzaak zijn, eindigt, zodat ze eindelijk in vrede kunnen leven.'

Naar: www.unicef.be

192

VENSTERS

a Hoe denk je dat mensen hoop kunnen koesteren wanneer ze zich in zulke moeilijke situaties bevinden?

b Denk je dat geloof op die momenten een houvast kan zijn? Waarom wel/niet?

4 Rudi Vranckx probeerde de pijn en het leed te verzachten door muziek te brengen naar Syrië. a Bekijk de video en lees daarna de onderstaande tekst.

bevonden zich zo’n 120 instrumenten geschonken door Vlamingen om de muziekschool van Mosul weer op te bouwen. Rudi Vranckx en MNM-dj Brahim stonden in Erbil klaar om de kostbare vracht over land verder te vervoeren. En dat werd een hele beproeving. Want net op dat moment was er het Koerdische onafhankelijkheidsreferendum en een belangrijke sjiitische feestdag. Het konvooi met de instrumenten geraakte maar niet door de checkpoints. Het duurde uiteindelijk drie dagen om een afstand van amper 100 kilometer af te leggen. Maar het lukte, en in de muziekschool van Mosul was de ontlading groot. De muzikanten konden voor het eerst in meer dan drie jaar weer openlijk muziek spelen. 'Muziek is de taal van de wereld. Bedankt, vrienden uit België, om terug leven naar Mosul te brengen', aldus muziekleraar Nabeel Atraqchi.

VA N

In juni 2017 bracht Rudi Vranckx een bezoek aan de puinhopen van de muziekschool van Mosul in Irak. IS had niet alleen de gebouwen vernield, maar ook haast alle muziekinstrumenten. Daarop lanceerde Rudi via Radio 1 een actie om muziekinstrumenten in te zamelen en naar Mosul te brengen.

De actie was een succes en Rudi Vranckx trok samen met MNM-dj Brahim naar Irak om 120 instrumenten af te leveren in Mosul. Maar dat ging moeizamer dan verwacht… De documentaire Imagine Mosul vertelt het hele verhaal, van de ontroerende versie van John Lennons Imagine in de gebombardeerde muziekschool in Mosul tot het afleveren van de instrumenten in de nieuwe muziekschool.

Het verhaal van Imagine Mosul begint ergens in juni met de uitvoering van het vredeslied Imagine van John Lennon, tussen het puin van de kapotgeschoten muziekschool van Mosul. Het nummer werd gespeeld op de twee laatste gitaren van de stad. Ze overleefden IS omdat muziekleraar Nabeel ze begraven had. De beelden die Rudi en z’n ploeg maakten, lieten niemand onberoerd. Vlaanderen wou helpen. Enkele maanden later, op een zonnige ochtend in september, vertrok in Melsbroek een C130 van het Belgische leger richting Erbil, Irak. Aan boord

Bron: www.vrt.be

b 'Muziek is de taal van de wereld', zegt muziekleraar Nabeel Atraqchi. Wat denk jij van deze uitspraak? Bespreek met je groepsgenoten.

HOE LINK-ED BEN JIJ?

193

5 Beluister het lied Hallelujah van Leonard Cohen, gecoverd door Pentatonix. a Wat betekent het woord 'hallelujah'?

b Waarover gaat het liedje volgens jou?

Zoek op het internet of andere levensbeschouwingen ook dit woord kennen.

VA N

6 Binnen elke levensbeschouwing vinden we verwijzingen naar gebed, bezinning, meditatie, stiltemomenten … Houd een groepsgesprek over de onderstaande vragen. - Heb jij zelf ooit gemediteerd, gebeden, aan bezinningsmomenten deelgenomen, de stilte opgezocht om je innerlijk te herbronnen? Leg uit. - Waarom was het belangrijk voor jou om dat te kunnen doen? - Waaraan dacht je tijdens deze momenten? - Hoe voelde je je tijdens deze momenten? - Voelde je je verbonden met de mensen die rondom jou waren op dat moment?

7 Wat is het verschil tussen religie en spiritualiteit?

‘Spiritualiteit geeft betekenis aan de realiteit’

194

VENSTERS

8 You only live once! Hoe kun je deze uitspraak linken met spiritualiteit?

VA N

9 Wat vind jij van het idee om in elke school een ‘interlevensbeschouwelijke’ stille ruimte te hebben? Bespreek het voorstel aan de hand van de onderstaande stellingen.

Levensbeschouwing is een privéaangelegenheid en dient geen plaats

op school te krijgen.

Soms is school wel stresserend, dus het zou goed zijn indien we een rust te komen.

plek hadden om even tot

Een interlevensbeschouwelijke stille ruimte geeft ons de kans om samen in een ruimte tot rust, bezinning, meditatie, gebed … te komen. Dit brengt ons dichter bij elkaar.

is moeilijk om dan Iedereen geeft op een andere manier inhoud en vorm aan ‘stilte’. Het allemaal samen in een ruimte ‘stilte’ en ‘rust’ te vinden.

Door een interlevensbeschouwelijke stille ruimte in te richten, geeft de school aan dat iedereen zich ‘thuis’ kan voelen op school.

10 Zou jij gebruikmaken van de stille ruimte op school? Bespreek je antwoorden met de andere groepsleden. Ja, omdat …

Nee, omdat …

HOE LINK-ED BEN JIJ?

195

11 Kies uit de onderstaande zinnen er één die je raakt. a Schrijf kort op waarom die zin je raakt, je aanspreekt …

b Bespreek ook met je groepsgenoten waarom die zin je raakt en je aanspreekt. Ik heb nooit spijt gehad van mijn stiltes. Van momenten van spreken wel. (Omar ibn al-Khattab)

reikt vaak Eén korte stilte be tvloed van meer dan een stor woorden.

ilte die van de st Wie de melo id van ok de volhe kent, kent o de leegte. ergh)

B (Paul van den

(Guido Gezelle)

er) (Mar y Frances Tupp

Min de stilte in uw wezen. Min de stilte die bezielt. Zij die alle stilte vrezen, Hebben nooit een hart gelezen, Hebben nooit geknield.

Woorden mogen alleen dienen om de stilt e te verbeteren.

VA N

(Karel Jonckheere)

uin der Stilte is de T Gedachten.

) (Ali ibn Talib

Spreek mooie woorden of onthoud je van spreken. (profeet Mohammed)

Stilte verlicht je levenspad. Door niet te spreken, zie je duidelijker. (Mahatma Gandhi)

196

VENSTERS

Stilte is niet de afwezigheid van het geluid. Stilte is de diepste klank. (Tao Meng)

Stilte is het verschil tussen niks zeggen, en alles al gezegd hebben. Tussen gewone stilte, en de stilte na de laatste regel van een gedicht over de stilte. (Herman de Coninck)

De stilte is een vr

iend die je nooit verraadt. (Confucius)

12 Is geloven ‘ H.I.P.’?

Hedendaags Individueel Postseculier

a Ga je akkoord met dit acroniem? Waarom wel/niet? Bespreek met je groepsgenoten. b Geef drie argumenten pro en drie argumenten contra. Pro

Contra

Geloof zal verdwijnen ‘dankzij’ de technologische en digitale vooruitgang.

VA N

13 Ga aan de slag met een creatieve opdracht. Kies een van de onderstaande opties. - Maak een cartoon waarin je illustreert wat jou hoop geeft in moeilijke tijden. - Schrijf een liedjestekst, op bestaande of zelf gecomponeerde muziek, waarin je ‘gebed' of 'meditatie’ verwerkt. - Schrijf een verhaal of gedicht waarin de thema’s 'spiritualiteit' en 'stilte' centraal staan.

HOE LINK-ED BEN JIJ?

197

Notities

198

CURIEUS

Â©

VA N

Â©

VA N

CURIEUS

199

200

CURIEUS

Â©

VA N

ÂŠ

VA N

Dirk Magerman Joris Peeters

Wim Provoost

www.vanin.be ISBN 978-90-306-7573-0

563965

vanin.be

ISBN 978-90-306-8922-5 581209

a Sanoma company