Liefde en vriendschap
Goed handelen
Hoop en kwetsbaarheid
Geloof en context
JAAR 5
SPOOR 1
CASE STUDIES (GH 1, 3 EN 5)
Samenlevingsopbouw en inspiratie
JAAR 6
WISSELSPOOR 1
EEN BRANDENDE KWESTIE (GH 1, 3 EN 5)
PANORAMA PIJNPUNT (GH 3)
Leer zoals je bent
SPOOR 2
'A MAN WITH A PLAN' (GH 1 EN 7)
TERMINUS
CONFRONTEREND (GH 2 EN 4)
SPOOR 3
BOEKENWIJSHEID (GH 6 EN 8)
SQUARE GH 1
Je onderzoekt hoe goed en kwaad eigen zijn aan menselijk denken en handelen.
SQUARE GH 2
Je kunt een onderscheid maken tussen verschillende visies op goed en kwaad.
SQUARE GH 3
Je kunt uit verschillende voorbeelden het ethisch appel ontleden en toelichten.
SQUARE GH 4
Je kunt het verband leggen tussen levensbeschouwingen en ethisch denken en handelen.
SQUARE GH 5
Je kunt de verschillende ethische keuzes in Bijbelverhalen en christelijke tradities ontdekken en beoordelen.
SQUARE GH 6
Je kunt concrete voorbeelden geven van hoe christenen in Bijbelverhalen en christelijke tradities inspiratie vinden om ethisch te denken en te handelen.
SQUARE GH 7
Je kunt uit de verschillende mogelijkheden een richting kiezen voor jouw eigen ethisch denken en handelen.
SQUARE GH 8
Je kunt op verschillende manieren uitdrukken hoe jouw eigen visie uitgedaagd wordt/ verwantschap vertoont met een christelijke kijk op ethisch denken en handelen.
CENTRAAL STATION
De mysterieuze graffitiartiest Banksy koos de stad Bethlehem uit om deze muurschildering te maken. - Waarom denk je dat hij voor Bethlehem koos? - Wat wil hij inhoudelijk duidelijk maken met dit werk?
SPOOR 1
CASE STUDIES
1 Beeld- en klankverslag
Elvis Costello - Shipbuilding
Liza Minnelli - The Money Song (uit de film: Cabaret)
Is it worth it? A new winter coat and shoes for the wife And a bicycle on the boy's birthday It's just a rumour that was spread around town By the women and children Soon we'll be shipbuilding Well, I ask you The boy said 'dad, they're going to take me to task But I'll be back by Christmas' It's just a rumour that was spread around town Somebody said that someone got filled in For saying that people get killed in The result of this shipbuilding With all the will in the world Diving for dear life When we could be diving for pearls It's just a rumour that was spread around town A telegram or a picture postcard Within weeks they'll be re-opening the shipyards And notifying the next of kin, once again It's all we're skilled in We will be shipbuilding With all the will in the world Diving for dear life When we could be diving for pearls It's all we're skilled in We will be shipbuilding With all the will in the world Diving for dear life When we could be diving for pearls When we could be diving for pearls When we could be diving for pearls
142
Centraal Station
Money makes the world go around The world go around The world go around Money makes the world go around It makes the world go 'round. A mark, a yen, a buck, or a pound A buck or a pound A buck or a pound Is all that makes the world go around, That clinking clanking sound Can make the world go 'round.
SPOOR 1
1 Beeld- en klankverslag 1
Bekijk de vier filmfragmenten en beantwoord telkens de vraag die ze oproepen. a Gone Baby Gone: hoort een kind bij haar moeder, ook al weet je dat zij er nauwelijks zorg voor zal dragen, of is het beter af bij een liefdevol adoptiepaar (dat niet alle regels gevolgd heeft)? b Se7en: moet Mills de trekker overhalen en wraak nemen op John Doe, ook al weet hij dat daarmee zijn carrière (en dus zijn leven) voorbij is? c Passengers: had Jim het recht om Aurore wakker te maken? Heb je met andere woorden het recht om 'God' te spelen over het leven van je naaste? d Eye in the Sky: weegt het leven van een onschuldig Keniaans meisje op tegen de dood van een heel aantal levensgevaarlijke terroristen?
2 Welke 'ethische' vraag staat centraal in het nummer Shipbuilding van Elvis Costello? 3 Zou Elvis Costello akkoord gaan met het stukje tekst uit de musical Cabaret? a Waarom wel/niet? b Ga jij akkoord?
CASE STUDIES
143
2 Het kind van de rekening David reed niet altijd uit met zijn troepen en terwijl zijn soldaten tegen de Ammonieten vochten, bestuurde hij zijn koninkrijk. Toen hij eens op het dakterras van zijn paleis rondwandelde om zich te ontspannen, zag hij in het gouden licht van de vooravond een vrouw die een bad nam. Zoveel schoonheid benam hem de adem en als verstard bleef hij staan, alsof een geheimzinnige macht hem belette zijn benen te bewegen, zijn hoofd naar elders te wenden of naar iets anders te kijken. Zo bleef hij zich lang verschuilen achter de kantelen, om vol bewondering toe te kijken hoe het water en de weerkaatsing van het zonlicht over het lichaam van de vrouw golfde. Toen hij weer afdaalde, vertelde zijn dienaar hem dat hij Batseba, de vrouw van Uria, had gezien. David ontbood haar in zijn paleis en ze had er geen bezwaar tegen. En toen ze naar huis terugkeerde, was de ochtend al aangebroken. Dit herhaalde zich nacht na nacht en al snel merkte Batseba dat ze zwanger was van David. Om de schande te vermijden en om te voorkomen dat zijn kind door iemand anders zou worden opgevoed, besloot David de echtgenoot van de vrouw die van toen af aan zijn bed deelde, uit de weg te ruimen. In de volgende veldslag gaf hij een legeraanvoerder het bevel Uria in de voorste linie te zetten, zodat hij de dans niet zou ontspringen. En dat gebeurde dan ook. Batseba beweende haar man en toen de rouwperiode achter de rug was, verwelkomde David haar in zijn paleis. In het bijzijn van iedereen trouwde hij met haar en niet lang daarna baarde ze een zoon. Dit stond God helemaal niet aan en hij koos Natan om het aan David duidelijk te maken. ‘Een rijke man met een enorme kudde ontving eens een arme man die alleen maar een mager schaap bezat. Hij gaf die man zijn arme schaap te eten, liever dan een dier van hemzelf. Wat vind je van die man?’ David zei dat hij walgde van het egoïstische gedrag van die kerel en woedend op hem was, maar Natan onderbrak hem: ‘Die rijke man, dat ben jij. God heeft jou alles gegeven, kracht, overwinningen, macht, vruchtbare vrouwen, een sterk nageslacht en nu heb jij Uria de enige twee dingen afgenomen waaraan hij gehecht was: zijn vrouw Batseba en zijn leven. Weet dan dat het kind dat die vrouw je heeft gebaard, binnenkort zal sterven.’ En zo gebeurde. 2 Samuël 11-12 (Philippe Lechermeier, Rébecca Dautremer & Ed Franck, Een Bijbel)
David Cranch, David and Bathsheba, 1526
144
Centraal Station
Rembrandt van Rijn, Nathan vermaant David, 1650–55
OT
Psalm 51, 1-14 Voor de koorleider. Een psalm van David toen de profeet Natan hem had bezocht, nadat hij met Batseba geslapen had. Wees mij genadig, God, in uw trouw, u bent vol erbarmen, doe mijn daden teniet, was mij schoon van alle schuld, reinig mij van mijn zonden.
Schep, o God, een zuiver hart in mij, vernieuw mijn geest, maak mij standvastig, verban mij niet uit uw nabijheid, neem uw heilige geest niet van mij weg. Red mij, geef mij de vreugde van vroeger, de kracht van een sterke geest.
ik ken mijn wandaden, ik ben mij steeds van mijn zonden bewust, tegen u, tegen u alleen heb ik gezondigd, ik heb gedaan wat slecht is in uw ogen. Laat uw uitspraak rechtvaardig zijn en uw oordeel zuiver. Ik was al schuldig toen ik werd geboren, al zondig toen mijn moeder mij ontving, maar u wilt dat waarheid mij vervult, u leert mij wijsheid, diep in mijn hart. Neem met majoraan mijn zonden weg en ik word rein, was mij en ik word witter dan sneeuw. Laat mij vreugde en blijdschap horen: u hebt mij gebroken, laat mij ook juichen. Sluit uw ogen voor mijn zonden en doe heel mijn schuld teniet.
Henri de Triqueti, relief van de profeet Natan en koning David, 1837
CASE STUDIES
145
2 Het kind van de rekening 1
Gebruik telkens maximaal vier regels om de inhoudelijke essentie van de twee teksten vast te leggen. Focus je op de vraag of David ‘in alle vrijheid’ beslissingen kon nemen.
2 Jij bent een ‘profiler’ verbonden aan de FBI. Maak een psychologisch profiel op van koning David. Wat zou je besluit zijn: neem je hem in dienst of breng je hem voor de rechtbank? 3 ‘Toen de profeet Natan hem had bezocht, nadat hij met Batseba geslapen had.’ Wat zou jij als antwoord geschreven hebben? Ook een schuldbekentenis, of ...?
146
Centraal Station
4 Lees het volledige hoofdstuk 18 van het boek 1 Samuël (dat hoofdstuk volgt op het verhaal van David, die onder de ogen van koning Saul de reus Goliath doodt). Hieronder vind je de essentie van 1 Samuël 18, de verzen 20 tot 30.
OT
Ondertussen was Sauls dochter Michal op David verliefd geworden. Saul hoorde hiervan en het kwam goed uit. Ik bied hem Michal als vrouw aan, dacht hij. Als hij zich door dat aanbod laat verlokken, kunnen de Filistijnen hem om het leven brengen. Tegen David zei hij: ‘Je kunt alsnog mijn schoonzoon worden, door met mijn tweede dochter te trouwen.’ En hij droeg zijn hovelingen op: ‘Gaan jullie eens met David praten en zeg hem dan: ‘Zie je wel dat de koning op je gesteld is? En al zijn dienaren mogen je graag. Grijp dus je kans om de schoonzoon van de koning te worden.’ Sauls hovelingen brachten deze woorden aan David over, maar hij antwoordde: ‘Jullie denken zeker dat het zo eenvoudig is om schoonzoon van de koning te worden. Ik ben anders maar een arm en eenvoudig man.’ Toen ze aan Saul vertelden wat David gezegd had, zei hij: ‘Zeg tegen David dat de koning niet aan een bruidsprijs hecht en dat hij genoegen neemt met de voorhuiden van honderd Filistijnen, als wraak op zijn vijanden.’ Het was zijn bedoeling dat David op die manier zou sneuvelen in de strijd tegen de Filistijnen. De hovelingen brachten Sauls woorden aan David over, en die stemde er toen mee in om schoonzoon van de koning te worden. Nog binnen de termijn voldeed hij aan de gestelde voorwaarde. Hij rukte met zijn troepen uit en doodde tweehonderd Filistijnen. Hun voorhuiden nam hij mee om ze aan de koning af te dragen. Het waren er meer dan genoeg om de hand van de koningsdochter te verwerven, en Saul gaf hem zijn dochter Michal tot vrouw. Uit dit alles maakte Saul op dat de HEER David bijstond. Bovendien had zijn dochter Michal David lief. Zijn angst voor David nam nog toe, en van toen af was hij Davids aartsvijand. En telkens als de Filistijnse vorsten een aanval op Israël ondernamen, streed David met meer succes tegen hen dan enig andere bevelhebber van Saul. Zo oogstte hij steeds meer roem. 1 Samuël 18, 20-30
David had een goede leermeester, zou je kunnen besluiten na het lezen van deze tekst. Welke parallellen zie je tussen 1 Samuël 18 en 2 Samuël 11-12?
CASE STUDIES
147
SPOOR 2
'A MAN WITH A PLAN'
1 'In theorie' De echtgenote van Heinz (nee, niet de man van de ketchup) lijdt aan een zeldzame, dodelijke vorm van kanker. Dokters vertellen hem dat een nieuw medicijn het leven van zijn vrouw zou kunnen redden. Het medicijn is ontdekt, uitgevonden door een plaatselijke apotheker. Uiteraard probeert Heinz het medicijn aan te kopen, maar de apotheker hanteert echte woekerprijzen (hij heeft er immers een patent op genomen). Heinz heeft eenvoudig het geld niet. Hij roept familie en vrienden te hulp, maar ook dan krijgt hij niet genoeg geld bij elkaar. Hij smeekt de apotheker om een korting, om betaling in termijnen. De apotheker weigert, hij heeft het medicijn ontdekt en hij zal ervan profiteren. Heinz wordt steeds wanhopiger: zal hij het medicijn stelen? (Heeft hij daar trouwens het recht niet toe, aangezien zijn vrouw stervende is?) Of zal hij de wet naleven en zijn vrouw begraven? Tientallen patiënten, onder wie Viktor Ameys (7), hebben een zeldzame immuunziekte waarvoor een medicijn bestaat. Maar het is peperduur, het wordt niet terugbetaald en de producent wil de prijs niet laten zakken.
Toch hoop op terugbetaling van peperduur medicijn Viktor (7) Er is nu toch hoop voor Viktor Ameys (7) en zijn ouders. De jongen heeft een zeldzame ziekte waarvoor enkel een peperduur medicijn bestaat dat niet terugbetaald wordt. Het ziekenhuis heeft een dossier ingediend bij het solidariteitsfonds, dat kan tussenkomen in de kosten wanneer het ziekenfonds niet terugbetaalt. Dat meldt VTM. Viktor lijdt aan een atypische vorm van HUS – het hemolytisch uremisch syndroom, een zeldzame en ernstige ziekte die het bloed en de nieren aantast. Het medicijn Soliris, dat Viktor samen met 24 andere lotgenoten inneemt, wordt om de twee weken toegediend. De jongen moet dan een halve dag naar het ziekenhuis, waar hij een infuus krijgt. Dat kost 9 000 euro per keer en dus 18 000 euro per maand. Soliris wordt in België enkel terugbetaald voor wie aan PMH, een andere nierziekte, lijdt. Maar nog niet voor wie het atypische HUS heeft. De ouders moeten dus zelf opdraaien voor de kosten, ondertussen al zo'n 100 000 euro. Het ziekenhuis heeft nu een dossier ingediend bij het Bijzonder Solidariteitsfonds. Dat kan soms tussenkomen wanneer een medicijn niet terugbetaald wordt door het ziekenfonds. Maar het is nu afwachten of het fonds het dossier van Viktor goedkeurt. De online een petitie die de ouders van Viktor gestart zijn, is al door meer dan 11 000 mensen ondertekend.
Bron: www.gva.be
148
Centraal Station
Ethiek gaat over ‘hoe juist handelen’, over het op zoek gaan naar de definitie van ‘goed’ en ‘kwaad’, over het belang van motieven, context en consequenties van je handelen. Heel wat auteurs zijn betrouwbare gidsen op weg naar ethische volwassenheid. Lawrence Kohlberg is er een van. Kohlberg (1927-1987) verrichtte als psycholoog baanbrekend studiewerk naar de opeenvolgende stappen die mensen doorlopen in de ontwikkeling van hun ethisch redeneren (de zes ‘morele ontwikkelingsfasen’).
Het preconventionele niveau Dit niveau wordt vooral gekenmerkt door egocentrisme en gebrek aan belangstelling voor anderen.
Fase 1: Straf en beloning
Fase 2: Egoïsme en uitwisseling van relaties
Het handelen van mensen is in deze fase uitsluitend gericht op beloning en het vermijden van straf. Dat wil zeggen dat er bij het nemen van beslissingen geen ‘inhoudelijke’ (ethische) referentiepunten gehanteerd worden, een fase waarin puur egocentrisme overheerst.
Eigenbelang en de afwezigheid van inhoudelijke ethische argumenten blijven behouden, maar functioneren nu binnen een sociale, relationele context. Je wordt als het ware gedwongen (jammer genoeg) om rekening te houden met de ander(en). Deze relaties blijven echter louter functioneel, er is geen sprake van aandacht, zorg of engagement.
Het conventionele niveau De ander begint mee te tellen, het pure egocentrisme is verleden tijd. Toch blijft het ethische oordelen binnen het conventionele niveau functioneren ‘met de handrem op’. Je leeft, denkt en gaat veelal gedachteloos mee met veranderlijke en tijdelijke culturele en maatschappelijke verwachtingen.
Fase 3: Het koesteren van goede interpersoonlijke relaties Je gedrag naar anderen toe wordt bepaald door een verwacht en voorgeschreven ‘ideaalbeeld’ (ik moet een ‘goede’ ouder, vriend, leerling, zoon of dochter zijn). Maar erg belangrijke vragen worden niet gesteld: ‘Hanteer ik wel de juiste (inhoudelijk meest waardevolle) definities? Hoe ervaar IK mijn (voorgeschreven) gedrag?
Fase 4: Respect voor de regels van de groep De context wordt groter, je wereld opent zich: je gaat belang hechten aan het functioneren van een groter geheel (de samenleving!). Deze nieuwe ontwikkelingen verlopen echter nog aarzelend en defensief, je komt niet verder dan het louter aanvaarden en overnemen van een bestaand normen- en regelpatroon. Het vrijwel gedachteloos ‘de wet naleven’ blijft het enige ethische referentiepunt. Een zinvol en aan te bevelen standpunt, maar het mag en het moet nog meer en beter worden.
Het postconventionele niveau In het postconventionele niveau neem je ethische beslissingen uitsluitend op basis van overstijgende, tijdloze en fundamentele waarden en normen. Beslissingen worden niet langer ‘zomaar’ genomen.
Fase 5: Sociale contracten
Fase 6: Rechten en rechtvaardigheid
Wetten zijn afspraken die de meerderheid heeft gemaakt en zijn dus in principe herroepbaar. Je kunt wetten overtreden in functie van een ‘groter goed’. Maak echter nooit de fout om te denken dat fase 5 gelijk staat met ‘je goesting doen’ of: ‘wetten zijn er voor iedereen maar niet voor mij’. Het tegendeel is waar.
Mensen beschikken over onvervreemdbare mensenrechten. Die vormen altijd en onveranderlijk de horizon van iedere ethische beslissing. Rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, solidariteit en zorg: slechts enkele rotsvaste referentiepunten voor iedere ethische beslissing. Je bent dus niet langer een egocentrische meeloper, een gemakzuchtige imitator, maar een fiere, autonome ethicus in de dop.
spoor 2 'A MAN WITH A PLAN'
149
SPOOR 2
1 'In theorie' 1
Hoe zou jij reageren als je in de schoenen van Heinz stond? En hoe wanneer je de mama of papa was van Viktor?
2 Plaats de zes 'voorbeeldverhalen' bij de juiste fase en verantwoord je keuze. a Verdomme toch, 50 euro heb ik moeten betalen voor al de antwoorden op de vraagstukken meetkunde. Dirk had mij wel korting mogen geven, maar enfin, ik kan nu gerust naar het proefwerk. b Nee, wij slaan die kindermoordenaar niet in elkaar, geen 'oog om oog, tand om tand', hoe weerzinwekkend zijn misdaden ook zijn. Hij heeft net als iedereen recht op een eerlijk proces. c Ik gedraag mij in de klas, ik lever al mijn taken netjes op tijd in. Ik wil mijn diploma immers niet mislopen, anders kan ik die IT-job wel vergeten. Trouwens, wanneer mevrouw Wouters ons genoeg vertrouwt, zit er wel een extra vrije avond in op de Parijsreis. d Ja, dat is wel zuur: ik moest mijn bibliotheekboeken, die onbruikbaar werden door een omgevallen mok koffie, volledig vergoeden. Kost mij een flinke duit, maar het is wel logisch natuurlijk, staat ook in de kleine lettertjes op de website van de bib. e Uiteraard stuur ik die naaktfoto van Samantha door naar al mijn vrienden, het IP-adres van mijn computer is immers niet te traceren. f Streng verboden toegang, privĂŠterrein. Een duidelijke boodschap, geen probleem. Maar nu het nabijgelegen festivalterrein snel ontruimd moet worden wegens een ernstige terreurdreiging, vormt die weide wel een perfect verzamelpunt.
150
Centraal Station
NIVEAU 1
Fase 1
Fase 2
NIVEAU 2
Fase 1
Fase 2
NIVEAU 3
Fase 1
Fase 2
spoor 2  'A MAN WITH A PLAN'
151
2 'In de praktijk'
Bruce Springsteen - Sinaloa Cowboys Miguel came from a small town in northern Mexico He came north with his brother Louis to California three years ago They crossed at the river levee when Louis was just sixteen And found work together in the fields of the San Joaquin They left their homes and family Their father said 'My sons one thing you will learn For everything the north gives it exacts a price in return.' They worked side by side in the orchards From morning till the day was through Doing the work the hueros wouldn't do. Word was out some men in from Sinaloa were looking for some hands Well deep in Fresno county there was a deserted chicken ranch There in a small tin shack on the edge of a ravine Miguel and Louis stood cooking methamphetamine. You could spend a year in the orchards Or make half as much in one ten-hour shift Working for the men from Sinaloa But if you slipped the hydriodic acid Could burn right through your skin They'd leave you spittin' up blood in the desert If you breathed those fumes in It was early one winter evening as Miguel stood watch outside When the shack exploded lighting up the valley night Miguel carried Louis' body over his shoulder down a swale To the creekside and there in the tall grass Louis Rosales died Miguel lifted Louis' body into his truck and then he drove To where the morning sunlight fell on a eucalyptus grove There in the dirt he dug up ten thousand dollars all that they'd saved Kissed his brother's lips and placed him in his grave
152
Centraal Station
2 'In de praktijk' 1
Lees de lyrics van Sinaloa Cowboys. a Zou jij de gebroeders Rosales omschrijven als misdadigers? Waarom wel/niet? b Welke beslissing zou jij genomen hebben als je in hun schoenen stond? Blijven werken voor een hongerloon op de landbouwplantages of veel geld verdienen met de (levensgevaarlijke) drugshandel? c Zou het beeld van de stervende Louis Rosales, zijn verscheurde lichaam, door je hoofd moeten gaan als jij (of je vrienden/vriendinnen) een joint smoort, een pil slikt, een lijn snuift? Waarom wel/niet?
2 De foto van het verdronken vluchtelingjongetje Aylan op een Turks strand maakt de tekst van Springsteen erg actueel. Ook Miguel en Louis Rosales zijn (economische) vluchtelingen. Heeft hun verhaal je kijk op de vluchtelingencrisis veranderd? Waarom wel/niet?
spoor 2  'A MAN WITH A PLAN'
153
SPOOR 3
BOEKENWIJSHEID
1 De Tien Geboden (Exodus 20, 1-17 / Deuteronomium 5, 6-21) Rembrandt, Mozes en de stenen tafelen Het ontstaansverhaal van de Tien Geboden (of beter: de 'Tien Woorden' of 'Decaloog') wordt in het Oude Testament op twee plaatsen verteld. In het boek Exodus ontvangt Mozes de twee stenen tafelen van God op de berg Sinaï. God plaatst de woorden binnen het kader van de bevrijding uit de slavernij en dus binnen de verbondssluiting. In het boek Deuteronomium worden de Tien Geboden gepresenteerd als een voorafgaande synthese van de volledige Thora. Historisch gezien zijn de Tien Geboden het eindpunt van een lang groeiproces met wortels die teruggaan tot de 14e eeuw v.C. (invloed van de Codex Hammurabi en Hettitische wetgeving). Hoe belangrijk ook, de Tien Geboden zijn geen 'ultieme' wetgeving, daarvoor ontbreekt een brede sociale betrokkenheid (geen verwijzing naar bijvoorbeeld maatschappelijk onrecht) en worden vormelijke aspecten te weinig uitgedaagd door een 'levende' context.
Rembrandt van Rijn, Mozes en de tafelen der wet, 1659
N DE 10 GEBODE ESTEN VAN DE GENTSE FE
ZONDER MANIEREN. ZE MOGEN ZOMERFESTIVALS ZIJN VOOR PUBERS E FEESTEN DAARENTEGEN DIE DUS GERUST AFSCHAFFEN. DE GENTS ZONDER GELIJKE. DAAR MAG ZIJN EEN CULTUREEL VOLKSFEEST N. DIT ZIJN DE RICHTLIJNEN. NIET TE VEEL AAN VERANDERD WORDE
Koopt uw pinten aan de toog. nachtwinkel Enkel Hollanders kopen blikken in de de feestenzone verlaat. ge er wanne mond uw Houdt 2 En roept stillekes. ge in de toiletten. Plassen, overgeven en kakadoen doet 3 We zijn niet in een grot opgevoed. kennis met Iedereen die afval op straat smijt, maakt 4 die van Ivago. Zware mannen. a’s, dus gedraagt uzelf! Het stadscentrum hangt vol met camer 5 bepotelt. Vraagt toestemming voor ge iemand 6 de velo. met of Komt te voet, met de tram en bus 7 parkeerplaats. Centrumbewoners hebben recht op een
1
9
haar. Probeert thuis te vrijen. En kamt uw , recht naar huis. scheef zo nog ge zijt al En Amuseert ulder!
10
Uw laatste pint drinkt ge met een volslag
8
en onbekende.
E FEESTEN 10 GEBODEN VAN DE GENTS VOLG ONS OP FACEBOOK: DE
154
Centraal Station
De Decaloog bevat een aantal fundamentele basisrechten, voorwaarden om werkelijk te mogen spreken van een menselijke samenleving. Belangrijk is de concrete context die de auteur van het boek Exodus meegeeft met de Tien Geboden: een verhaal van vrijheid, van bevrijding uit de slavernij. Parallel hiermee wordt de decaloog geen symbool van onvrijheid (je mag niet dit en je mag niet dat ...) maar juist van het tegendeel: tien wegwijzers om waarlijk te kunnen opgroeien tot vrije en bevrijde mensen.
SPOOR 3
1 De Tien Geboden (Exodus 20, 1-17 / Deuteronomium 5, 6-21) 1
De Tien Geboden gelden als de hoeksteen van de oudtestamentische wetgeving. Lees Exodus 20, 1-17 (en/of de paralleltekst Deuteronomium 5, 6-21). a Maak een kritische evaluatie. Waar ligt de kracht van de Tien Geboden? b In de tekst lees je dat het de Tien Geboden aan een 'brede sociale betrokkenheid' en een 'levende context' ontbreekt. Formuleer telkens een voorbeeld om deze twee kritische opmerkingen kracht bij te zetten. c Welke zwakheden, gebreken of onvolledigheden zie jij in de tekst?
2 De Tien Geboden van de Gentse Feesten: een makkie. Maar wat zouden de Tien Geboden van jullie school moeten zijn? Kunnen jullie die oplijsten?
spoor 3  BOEKENWIJSHEID
155
2 'Op weg naar ijle hoogtes': een masterclass ethiek De Bergrede (Matteüs 5-7) is een van de vijf belangrijke redevoeringen van Jezus die de inhoud van het Matteüsevangelie bepalen. Hier ontvouwt Hij de ethische krachtlijnen van zijn boodschap. Hoe verhoudt Hij zich bijvoorbeeld tegenover de Joodse Thora?
Fra Angelico, De Bergrede, 1395-1455 NT
Jullie hebben gehoord dat destijds tegen het volk is gezegd: ‘Pleeg geen moord. Wie moordt, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht.’ En ik zeg zelfs: ieder die in woede tegen zijn broeder of zuster tekeergaat, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht. Wie tegen hen ‘Nietsnut!’ zegt, zal zich moeten verantwoorden voor het Sanhedrin. Wie ‘Dwaas!’ zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan. Wanneer je dus je offergave naar het altaar brengt en je je daar herinnert dat je broeder of zuster je iets verwijt, laat je gave dan bij het altaar achter; ga je eerst met die ander verzoenen en kom daarna je offer brengen. Leg een geschil snel bij, terwijl je nog met je tegenstander onderweg bent, anders levert hij je uit aan de rechter, draagt de rechter je over aan de gerechtsdienaar en word je gevangengezet. Ik verzeker je: dan kom je niet vrij voor je ook de laatste cent betaald hebt. Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: ‘Pleeg geen overspel.’ En ik zeg zelfs: iedereen die naar een vrouw kijkt en haar begeert, heeft in zijn hart al overspel met haar gepleegd. ... Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: ‘Een oog voor een oog en een tand voor een tand.’ En ik zeg jullie je niet te verzetten tegen wie kwaad doet, maar wie je op de rechterwang slaat, ook de linkerwang toe te keren. Als iemand een proces tegen je wil voeren en je onderkleed van je wil afnemen, sta hem dan ook je bovenkleed af. En als iemand je dwingt één mijl met hem mee te gaan, loop er dan twee met hem op. Geef aan wie iets van je vraagt en keer je niet af van wie geld van je wil lenen. Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: ‘Je moet je naaste liefhebben en je vijand haten.’ En ik zeg jullie: heb je vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen, alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel. Hij laat zijn zon immers opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. Is het een verdienste als je liefhebt wie jou liefheeft? Doen de tollenaars niet net zo? En als jullie alleen je broeders en zusters vriendelijk bejegenen, wat voor uitzonderlijks doe je dan? Doen de heidenen niet net zo? Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is.
Matteüs 5, 21-27 en 38-48
156
Centraal Station
2 'Op weg naar ijle hoogtes': een masterclass ethiek
Bewijs de waarheid van de onderstaande stelling aan de hand van de verzen uit Matteüs 5. Jezus was letterlijk groot geworden met de Mozaïsche wetgeving, Hij blijft trouw aan die traditie ('Eerder nog zullen hemel en aarde vergaan, dan dat een jota of haaltje vergaat uit de Wet'), maar legt minstens andere accenten. Jezus vervult en radicaliseert de wet door een exclusief formalistische interpretatie uit te bannen en veel meer de nadruk te leggen op de naastenliefde ('Maar Ik zeg u: al wie naar een vrouw kijkt om haar te begeren, heeft in zijn hart al echtbreuk met haar gepleegd.'). De Bergrede (Matteüs 5-7) bevat de neerslag van deze nieuwe interpretatie. a Geef minstens twee voorbeelden van hoe Jezus de wet 'radicaliseert'. b Wat bedoelt Hij met de term 'verinnerlijking? c 'Weest dus volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is.' Hoe interpreteer je deze slotzin? afschrikwekkend – irrelevant – leidinggevend – opvorderend – uitdagend – vermoeiend d Formuleer één concreet voorbeeld waarin deze uitspraak vorm kan krijgen.
spoor 3 BOEKENWIJSHEID
157
3 Voorbij de woorden 1 Voetvolk It happened one day, about noon, going towards my boat, I was exceedingly surprised with the print of a man’s naked foot on the shore, which was very plain to be seen on the sand. I stood like one thunderstruck, or as if I had seen an apparition. I listened, I looked round me, but I could hear nothing, nor see anything; I went up to a rising ground to look farther; I went up the shore and down the shore, but it was all one; I could see no other impression but that one.
Bron: Daniel Defoe, Robinson Crusoë
2 Oproepgeschiedenis Ethiek is veel meer dan rekenen. Niet dat verstandelijke redeneringen geen deel uitmaken van morele besluitvorming. Ethiek kan bijvoorbeeld vereisen dat we het verstand laten regeren over emoties zoals verlangen of woede. Toch begint ethiek volgens veel denkers niet bij een verstandelijke afweging. Ethiek begint in de ontmoeting met de medemens of ‘het gelaat van de ander’ zoals de invloedrijke joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995) het uitdrukte in Totalité et Infini (1961). Volgens Levinas vormt niet ons verstand, maar de ander voor wie we empathie voelen het begin van de ethiek. Ethiek wortelt in een emotie van ‘geraakt worden’ door iets buiten onszelf. Onze morele verantwoordelijkheid is zo een existentiële ervaring die ons overkomt en niet het resultaat van een zorgvuldig beredeneerd besluit.
158
Centraal Station
3 Voorbij de woorden 1
De komst van Vrijdag schudt het leven van Robinson CrusoĂŤ volledig door elkaar. a Wat verandert de confrontatie met de voetafdrukken allemaal in zijn handelen, denken en voelen? b Zien jullie Vrijdag verschijnen op deze foto's van een erg jong oorlogsslachtoffer en van een dakloze jonge vrouw in Brussel? Waarom wel/niet?
2 'Ethiek begint in de ontmoeting met de medemens ('het gelaat van de ander')', zegt Levinas. Pas de consequenties van deze uitspraak toe op de foto's van de demente bejaarde en de gevolgen van een orkaan.
spoor 3  BOEKENWIJSHEID
159
TERMINUS Confronterend Somayeh Mehri en haar dochtertje Rana werden gruwelijk verminkt door Amir, de echtgenoot van Somayeh. Hij overgoot beiden met zwavelzuur omdat zijn vrouw dreigde met een echtscheiding omwille van zwaar intrafamiliaal geweld. De feiten speelden zich af in Iran.
a Zijn er omstandigheden en situaties denkbaar waarbij culturele, sociologische of historische elementen juridische of sociale ongelijkheid tussen man en vrouw rechtvaardigen?
Lamon Reccord staart een politieofficier aan tijdens een protestbetoging tegen raciaal geĂŻnspireerd politiegeweld. De politie van Chicago had eerder die dag een 17-jarige zwarte jongen, zonder noodzaak, met zestien schoten gedood. Dit soort politiegeweld is wijdverspreid in de hele Verenigde Staten. Zwarte jongeren zijn schijnbaar een veel makkelijker doelwit voor politiegeweld in de Verenigde Staten dan blanke jongeren.
b Zie jij verklaringselementen? Een reden tot strafvermindering?
De moeder van een vermoorde man slaat de moordenaar in het gezicht vlak voor zijn executie. Toch zal ze onmiddellijk daarna de strop rond zijn hals verwijderen en zo zijn leven sparen. Dit gebeurde in de stad Noor, in het noorden van Iran.
c
160
Welke redenen zou de vrouw kunnen hebben om de executie af te blazen? Een terechte beslissing?
Centraal Station
PANORAMA Pijnpunt
'Crisis Relief Singapore' is een plaatselijke NGO, gerund door vrijwilligers, die zich inzet voor hulp bij grote (natuur)rampen. Hun postercampagne heeft een duidelijk doel. Welk?
PANORAMA
161