FikS - Een leerwerkboek op maat van Financiële & economische geletterdheid (GO!, POV, OVSG) by VAN IN

ex em

pl a

ex em

pl a

INHOUD STARTEN MET FikS 6 9 DIDDIT: HET ONLINELEERPLATFORM BIJ FikS INLEIDING 10

HOOFDSTUK 1: 11 11 12 16 17 18 19 21 22 22

HOOFDSTUK 2:

ex em

pl a

Ontdek wat mogelijke inkomstenbronnen voor jongeren zijn Breng de inkomstenbronnen van jongeren in kaart Stel een plan van aanpak op Verwerf informatie Verwerk de resultaten van de enquête Trek besluiten Stel het resultaat van je onderzoek voor Vraag feedback aan je klasgenoten Evalueer jezelf

Welke inkomsten kunnen jongeren hebben?

Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

Ontdek wat mogelijke uitgavenposten voor jongeren zijn Ga na waar je informatie kunt vinden Stel een plan van aanpak op Verwerf informatie Verwerk de resultaten Trek besluiten Evalueer jezelf

23 23 24 30 31 31 32 33

HOOFDSTUK 3:

Hoe ga je verantwoord met geld om?

Ontdek hoe je verantwoord met geld kunt omgaan Ontdek welke vraag je spilfiguur heeft in verband met het beheer van het budget Breng de problemen die jongeren ondervinden bij het beheer van hun budget in kaart Ontdek het belang van een eenvoudig persoonlijk administratief beheer Verwerf informatie Verwerk de informatie Trek besluiten Stel je resultaten voor Bundel de resultaten tot een geheel Evalueer jezelf

34 34 35 36 37 39 40 40 41 41 41

INHOUD | 3

FikS

HOOFDSTUK 4: Wat beïnvloedt je koopgedrag?

Breng jouw koopgedrag in kaart Verken hoe ondernemingen behoeften creëren Ga na hoe je koopgedrag beïnvloed wordt Evalueer jezelf

42 45 47 55

Hoe kun je als jongere duurzaam consumeren?

HOOFDSTUK 5: 56 56 58 61 62 63 66

HOOFDSTUK 6:

ex em

pl a

Ontdek de echte en eerlijke prijs van een product Breng je ecologische voetafdruk in kaart Ontdek wat niet duurzaam, onverantwoord en onethisch is Ga op zoek naar tips om duurzaam, ethisch en verantwoord te consumeren Consumeer duurzaam, ethisch en verantwoord Evalueer jezelf

Hoe kun je veilig betalen en fraude vermijden?

Ontdek welke problemen onze spilfiguren hebben Onderzoek waar je je aankopen kunt doen Onderzoek nu de verschillende betaalmiddelen Sta stil bij mogelijk bedrog en fraude Ontdek wat je kunt doen bij fraude Beveel een betaalmiddel aan Evalueer jezelf

67 67 67 72 77 79 81 83

HOOFDSTUK 7:

Hoe ziet een gezinsbudget eruit?

Ontdek het budget van Julan Ontdek hoe het gesteld is met het Vlaamse gezinsbudget Onderzoek welke inkomstenbronnen een gezin kan hebben Ontdek de belangrijkste uitgavenposten voor een gezin Ga na of de gezinnen kunnen rondkomen met hun inkomen Ontdek wat de risico’s van lenen en schulden zijn Onderzoek of de gezinnen van onze spilfiguren erin slagen om rond te komen Evalueer jezelf

FikS

4 |

INHOUD

84 84 87 89 91 93 97 99 100

HOOFDSTUK 8: Welk belang hebben ondernemingen en organisaties in onze maatschappij? 101

pl a

Ontdek de bedrijven in je schoolomgeving 101 Ontdek wat onze spilfiguren over ondernemingen te zeggen hebben 102 Ga na met welke bedrijven je in aanraking komt 102 Verken verschillende soorten ondernemingen 104 Verken de verschillende activiteiten van een onderneming 107 Ga dieper in op de doelen van verschillende organisaties 109 Verken hoe een onderneming verantwoord kan ondernemen 111 Bestudeer de impact van ondernemingen en organisaties 116 Evalueer jezelf 123

HOOFDSTUK 9:

Welke impact heeft de overheid op de maatschappij? 124

ex em

Ontdek wie ‘de’ overheid is 124 Onderzoek welke rol de overheid speelt in onze maatschappij 125 Onderzoek welke uitgaven de overheid heeft 127 Breng de inkomstenbronnen van de overheid in kaart 128 Ga na wat het sociale vangnet van de overheid inhoudt 131 Wat denk je: is onze begroting kiezen of delen? 133 Evalueer jezelf 133

WOORDENLIJST 134

INHOUD | 5

FikS

STARTEN MET

FikS

Welkom bij FikS. We leggen graag even uit hoe je met dit leerwerkboek aan de slag gaat.

De nieuwste iPho Jouw iPhone is t niet zo oud? Heb je die niet g na je vormsel?

Op weg met FikS Ik benuitalnegen een hoofdstukken. half uur Het leerwerkboek bestaat

pl a

op zoek naar een of andere reclamestunt voor de nieuwste iPhone.

ex em

Hoofdstuk 1, 2 en 3 verdiepen zich volledig in jouw leefwereld, namelijk die van een jongere van 12-13 jaar. Welke inkomsten en uitgaven heb je als jongere en hoe kun je verantwoord omgaan met je zakgeld?

Ik 6weet maar ditje In hoofdstuk 4, 5 en ontdekhet, je welke factoren nieuwe model kan koopgedrag beïnvloeden. Je bestudeert waarom blijkbaar meer ... je bepaalde aankopen doet en zoveel hoe je duurzaam kunt consumeren. Bovendien hebben mijn Maar om iets te kopen, je eenvriendinnen betaalmiddel tweeheb beste nodig. Je ontdekt dit dan model ook de voordelen en nu de al en ik kan risico’s van diverseniet betaalmiddelen. meer meepraten!

ben net de nouar n ons mag op reis sef wel dat koop is.

FikS

Tenslotte ontdek je in hoofdstuk 7, 8 en 9 hoe een gezin het budget moet beheren. Je leert ook de bedrijven en organisaties uit je omgeving in kaart brengen. Je bestudeert niet alleen welke impact ze kunnen hebben op jouw leven, maar ook welke rol de overheid daarbij speelt.

6 |

Je krijgt van ons

Voor mijn lentefeest heb ik STARTEN MET FikS en familie van vrienden € 120,00 gekregen. En als ik

Maar eigenlijk moet ik een paar vrienden nog wat geld …

He we Ik en Oo Wa er nie

In de inhoudsopgave vind je terug wat je in de verschillende hoofdstukken gaat leren.

INHOUD STARTEN MET FikS DIDDIT: HET ONLINELEERPATFORM BIJ FikS INLEIDING

6 9 10

HOOFDSTUK 1: Welke inkomsten kunnen jongeren hebben? Ontdek wat mogelijke inkomstenbronnen voor jongeren zijn Breng de inkomstenbronnen van jongeren in kaart Stel een plan van aanpak op Verwerf informatie Verwerk de resultaten van de enquête Trek besluiten Stel het resultaat van je onderzoek voor Vraag feedback aan je klasgenoten Evalueer jezelf

11 11 12 16 17 18 19 21 22 22

INLEIDING

Het leerwerkboek start met een inleiding. In de inleiding maak je kennis met het algemene thema van het boek: je gaat meer en meer zelf financiële keuzes maken.

HOOFDSTUK 2:

Ontdek wat mogelijke uitgavenposten voor jongeren zijn Ga na waar je informatie kunt vinden Stel een plan van aanpak op Verwerf informatie Verwerk de resultaten Trek besluiten Evalueer jezelf

23 23 24 30 31 31 32 33

HOOFDSTUK 3:

34 35 36 37 39 40 40 41 41 41

INHOUD

Geld is voor mij niet zo belangrijk. Als ik maar gelukkig ben, dan ben ik al snel tevreden.

Geld, dat is papier waarmee ik veel kan doen. Geld is voor mij belangrijk, omdat ik graag goed wil leven: feesten, vakantie, shoppen.

Geld vind ik niet belangrijker dan gezondheid. Het is wel lekker als ik niet te hard moet opletten wanneer ik geld uitgeef.

Lees de onderstaande stellingen en geef vervolgens jouw mening.

Geld verdien je moeilijk en geef je makkelijk uit.

Ik heb minder zakgeld dan mijn vrienden. Ik wil graag meer zakgeld, maar dat lukt niet voor mijn ouders.

| 3

FikS

pl a

Hoe ga je verantwoord met geld om?

In de lagere school maakten je ouders op financieel vlak vele keuzes voor jou. Maar in het secundair onderwijs ga je al eens alleen op stap met je vrienden en ga je moeten nadenken over je uitgaven. Je eigen geld hebben, geeft je op dat moment meer verantwoordelijkheid en vrijheid, maar is het noodzakelijk?

Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

Met de overstap van het lager naar het secundair onderwijs, ga je als tiener een boeiende, maar ook een meer verantwoordelijke periode tegemoet. Je zult meer en meer geconfronteerd worden met het feit dat je verantwoorde keuzes moet maken.

FikS

riënteren

oorbereiden

INLEIDING

| 10

Na de inleiding start het eerste hoofdstuk. In elk hoofdstuk voer je een onderzoek uit. Vandaar dat alle hoofdstukken altijd op dezelfde manier opgebouwd zijn. We gebruiken daarvoor de OVUR-methode.

ex em

Denk na over wat je gaat onderzoeken.

10 | INLEIDING

Bepaal waar je informatie gaat zoeken. Brainstorm over het eindproduct. Stel een plan van aanpak op.

Verwerf informatie. Verzamel en verwerk de resultaten. Trek besluiten. Stel je resultaat voor.

itvoeren

eflecteren

Vraag feedback aan je klasgenoten. Bespreek de samenwerking in groep. Evalueer jezelf.

Doorheen het boek nemen vijf spilfiguren je mee op weg. Zij vertellen je aan de hand van een strip of een filmpje met welke problemen ze in het dagelijkse leven geconfronteerd worden. Dat gaat van een gestolen bankkaart tot eenvoudige documenten interpreteren in functie van het beheer van jouw budget.

STARTEN MET FIKS | 7

FikS

Mijn klasgenoten vinden de resultaten van mijn onderzoek duidelijk. Mijn klasgenoten vinden de voorstelling van mijn resultaten duidelijk.

R OPDRACHT 9: Evalueer jezelf 1

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist

Kan beter.

1 Financiële geletterdheid •

Ik kan mogelijke inkomstenbronnen voor een jongere opsommen.

2 Onderzoeksvaardigheden •

Ik kan een onderzoeksvraag formuleren.

•

Ik kan informatie (teksten, tabellen, grafieken …) interpreteren.

•

Ik kan informatie verzamelen.

•

Ik kan informatie verwerken.

•

Ik kan reflecteren (zelfevaluatie, peerevaluatie …) over het verloop van het onderzoek.

3 ICT •

Ik kan cijfers ingeven in een rekenblad.

•

Ik kan zelf een grafiek maken.

•

Ik kan de resultaten van een onderzoek presenteren.

•

Ik kan een enquête ontwerpen met een tekstverwerker.

FikS

22 | HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

Handig voor onderweg

Abramova Elena / Shutterstock.com

Wat zou je anders doen wanneer je de volgende keer enquêtes afneemt? Persoonlijk antwoord

In de loop van elk hoofdstuk word je ondersteund door een aantal hulpmiddelen. Moeilijke woorden worden uitgelegd in een begrippenkader. Die woorden springen extra in het oog door de stippellijn. Je vindt die woorden ook achteraan terug in de woordenlijst.

pl a

Reële behoeften zijn dingen die een persoon nodig heeft om te overleven. Gecreëerde behoeften zijn dingen die je niet echt nodig hebt. Je wilt ze graag hebben. Je wordt hier onder andere beïnvloed door de reclame om die behoefte te hebben.

FikS

44 |

Woordenlijst

Woord

Verklaring

aanvullend inkomen

Het socialezekerheidsstelsel (RSZ) in België probeert ervoor te zorgen dat iedereen in België een leefbaar inkomen heeft. Als je bepaalde ‘sociale lasten’ (zoals de opvoeding van kinderen of ziektekosten) moet dragen, ontvang je een aanvulling op je inkomen.

alimentatie

Een financiële bijdrage aan de kosten in het levensonderhoud na een echtscheiding. Die wordt door de partner met de meeste inkomsten verstrekt aan de minder draagkrachtige partner en/of aan de kinderen uit de relatie. Het is een synoniem voor onderhoudsgeld.

A-merk

Een A-merk is een merkartikel met een grote naamsbekendheid en een hoge kwaliteitsbeleving. A-merken hebben hun bekendheid en toonaangevende reputatie te danken aan landelijke reclamecampagnes en doordat veel aandacht wordt besteed aan de reputatie en de beleving van het merk.

bedrijfsvoorheffing

Dat is een voorafbetaling op de personenbelasting. Het bedrag wordt van je belastbaar loon rechtstreeks afgetrokken door de werkgever.

begroting

4, 7, 8

behoefte

Iets dat je nodig hebt of graag wilt hebben. Mensen hebben dus vershillende behoeften.

belastbaar loon

Het belastbaar loon omvat alle belastbare loonelementen min sociale zekerheidsbijdragen.

belastingen

Heffingen door de overheid opgelegd, zonder dat er voor de belastingbetaler een individueel aanwijsbare tegenprestatie tegenoverstaat.

beleidsniveau

In je eigen woorden

Het geheel van de geschatte inkomsten en van de voorziene uitgaven, opgesteld voor een bepaalde toekomstige periode.

België heeft 6 beleidsniveaus: de Europese Unie, de Federale Staat, de Gemeenschappen, de Gewesten, de Provincie en de Gemeenten. Elk beleidsniveau heeft eigen bevoegdheden.

ki FikS

134 |

In de woordenlijst vind je alle onderlijnde woorden alfabetisch terug. In de laatste kolom kun je de begrippen ook nog in je eigen woorden verklaren. Zijn er nog moeilijke woorden die niet in de lijst staan? Voeg ze gerust zelf toe.

ex em

Hoofdstuk

HOOFDSTUK 4: WAT BEÏNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

Woordenlijst

De Amerikaanse streamingreus, Netﬂix, heeft zijn prijzen de jongste jaren al

Inherhaaldelijk een forum, dat isIn een moment voor een naar boven bijgesteld. juli 2018 werd de prijs van het duurste discussie, ga je groepjes of met de hele abonnement opgetrokken van in € 13,99 naar € 16,99. Dat heeft Netflix tot op klas gesprek voeren over een bepaalde heden een geen kijkers gekost, integendeel: wereldwijd zijn er inmiddels 125 miljoen stelling. Het isis hetdebedrijf bedoeling dat je luistert naar kijkers. Tegelijkertijd zijn investeringen in eigen series en films aan het opvoeren. Netflix moet wel rekening houden met forse elkaars mening en leert hoe denken. concurrentie van Disney Plus, de streamingsdienst vananderen Disney.

Piotr Adamowicz/Shutterstock.com

AlenKadr / Shutterstock.com

Keith Homan / Shutterstock.com

We willen graag dat je vorderingen maakt en dat je reflecteert op je taken en leert uit feedback. Elk hoofdstuk eindigt met een checklist. Het is een hulpmiddel om zelf zicht te krijgen of je de doelen, waaraan we in het hoofdstuk gewerkt hebben, al dan niet onder de knie hebt.

Bron: De Standaard

FORUM Wat is jouw mening over de lage prijzen van kledij in ketens zoals H&M en Primark?

GROEP 2

De volgende iconen helpen je ook nog een eind opa weg: Bekijk het filmpje Bel & Bo gaat voor eerlijke kleding en los de onderstaande vragen op. Het luisterfragment dat hierbij hoort, vind je online. Het beeldfragment dat hierbij hoort, vind je online.

•

Wat betekent schone kleding?

Je vindt online een ontdekplaat.

Kledij die gemaakt is in goede werkomstandigheden. •

Wat is de Fair Wear Foundation?

Je vindt online extra (ondersteunend) materiaal.

Een internationale organisatie die toeziet op de productie van eerlijke handel.

•

Welk feit heeft de modewereld wakker geschud en aangespoord om het anders aan te pakken?

Je moet iets bewaren in je portfolio.

In april 2013 is er een textielfabriek in Bangladesh ingestort. Er kwamen 1100

Je oefent je ICT-vaardigheden.

werknemers om. •

Met welke P(‘s) van verantwoord ondernemen houdt Bel & Bo rekening? Leg uit. People, want Bel & Bo wil dat de werknemers in goede werkomstandigheden kunnen werken. Profit, want Bel & Bo wil dat de werknemers een eerlijke verloning krijgen.

•

Wat vind je zelf van het initiatief van Bel & Bo? Persoonlijk antwoord

FikS

8 |

STARTEN MET FikS

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

| 121

FikS

het onlineleerplatform bij FikS

Leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

Je kunt vrij oefenen en de leerkracht kan ook voor jou oefeningen klaarzetten.

Hier vind je de opdrachten terug die de leerkracht voor jou heeft klaargezet.

pl a

Hier kan de leerkracht toetsen en taken voor jou klaarzetten.

INSTRUCTIEFICHE:

EFFICIËNT GEGEVENS IN TABELLEN INVOEGEN EN OPMAKEN MET EEN REKENBLAD

ex em

Benieuwd hoe ver je al staat met oefenen en opdrachten? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten.

Overzicht stappen 1 Gegevens invoeren 2 Snel doorheen het werkblad navigeren 3 Gegevens bewerken 4 Getallen volgens de NBN-normen weergeven 5 Een getal voorzien van een valutateken volgens de NBN-normen 6 Een getal voorzien van een procentteken volgens de NBN-normen

Om gegevens in te voeren in een werkblad, klik je op de juiste cel. Je kunt dan in de cel de gegevens typen. Tegelijkertijd verschijnen de getypte gegevens ook in de formulebalk.

Om te bevestigen klik je op Enter. De cursor verplaatst zich dan één cel naar onderen in dezelfde kolom.

De inhoud van een cel bestaat uit numerieke (cijfers) of uit alfanumerieke (tekst) gegevens. MS Excel beschouwt elke invoer van letters, eventueel gecombineerd met cijfers, spaties en/of speciale tekens, als tekst. Cijfers, eventueel gecombineerd met een plusteken, een minteken, ronde haakjes, een komma, een punt of een procentteken, beschouwt MS Excel als numerieke waarde.

Tekst wordt standaard links uitgelijnd, numerieke waarden worden standaard rechts uitgelijnd.

INSTRUCTIEFICHE: EFFICIËNT GEGEVENS IN TABELLEN INVOEGEN EN OPMAKEN MET EEN REKENBLAD

| 1

MikS

Hier vind je het lesmateriaal per hoofdstuk (o.a. videobestanden, instructiefiches bij de ICT-opdrachten en instructiefilmpjes). Alle animatiefilmpjes van de spilfiguren zijn ook hier verzameld. Ga hier ook aan de slag met de ontdekplaten!

STAP 1: Gegevens invoeren

Soms kan het veel overzichtelijker zijn om bepaalde gegevens in een tabel weer te geven. Een tabel is samengesteld uit rijen en kolommen. Elke rij en elke kolom is samengesteld uit cellen.

DIDDIT: HET ONLINELEERPLATFORM BIJ FIKS | 9

FikS

INLEIDING

Lees de onderstaande stellingen en geef vervolgens jouw mening.

pl a

Geld is voor mij niet zo belangrijk. Als ik maar gelukkig ben, dan ben ik al snel tevreden.

ex em

Geld, dat is papier waarmee ik veel kan doen. Geld is voor mij belangrijk, omdat ik graag goed wil leven: feesten, vakantie, shoppen.

Geld vind ik niet belangrijker dan gezondheid. Het is wel lekker als ik niet te hard moet opletten wanneer ik geld uitgeef.

FikS

10 |

Inleiding

Geld verdien je moeilijk en geef je makkelijk uit.

Ik heb minder zakgeld dan mijn vrienden. Ik wil graag meer zakgeld, maar dat lukt niet voor mijn ouders.

1 HOOFDSTUK 1:

WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? O OPDRACHT 1: Ontdek wat mogelijke inkomstenbronnen voor jongeren zijn 1 Bekijk het filmfragment van Mila en Anouar. a Waar gaat het fragment over?

b Waarvan hangt het af hoeveel Anouar aan het cadeau van zijn zus wil spenderen?

c Waar halen Anouar en Mila hun geld vandaan?

pl a

ex em

Anouar en Mila hebben dus inkomsten. Jongeren hebben inkomsten dankzij zakgeld, verjaardagen enzovoort. Inkomsten of inkomen is het geld dat je krijgt.

2 Je kunt wel bedenken waar jij en andere jongeren jullie inkomsten vandaan halen, maar je mag er nooit van uitgaan dat dat voor iedereen hetzelfde is. Daarom ga je dat nu onderzoeken. Voor dat onderzoek kun je de volgende onderzoeksvraag formuleren: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

a Denk na over welke jongeren je het wilt hebben. Ga je alle jongeren in België bevragen?

•

G a je alle jongeren in jouw provincie vragen stellen?

•

G a je aan één jongere vragen welke inkomsten hij heeft?

•

G a je alle leeftijdsgroepen bevragen, dus jongeren van 10 jaar, 14 jaar en 18 jaar?

•

W aarom maak je de groep die je gaat bevragen het best niet te groot?

•

W aarom maak je de groep die je gaat bevragen het best niet te klein?

b Je zult je onderzoek dus een beetje moeten beperken. De volgende vragen helpen je daarbij. •

W at is de leeftijd van de jongeren die je wilt ondervragen? Kleur het vakje in.

jongeren tussen 10 en 19 jaar

jongeren tussen 11 en 12 jaar

jongeren tussen 12 en 15 jaar

jongeren tussen 16 en 18 jaar

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? | 11

FikS

•

Aan welke jongeren kun je makkelijk vragen stellen over zakgeld? Kleur het vakje in. jongeren in de familie olomgeving en

scho

jongeren in

jongeren

de provincie

in België

jongeren

in Europa

c Je kunt nu de algemene onderzoeksvraag op p. 11 nauwkeuriger formuleren. Noteer die nieuwe onderzoeksvraag hieronder.

V OPDRACHT 2: Breng de inkomstenbronnen van jongeren in kaart

a Brainstorm met de klas en vul de mindmap aan.

ex em

zakgeld

pl a

1 Waar denk je dat jongeren tussen 12 en 15 jaar hun geld vandaan halen?

b Verdeel de klas in vijf groepjes. Elk groepje krijgt één spilfiguur toegewezen. Bekijk het filmpje van je spilfiguur en noteer hier waar jouw spilfiguur zijn/haar inkomen haalt. Wat is de naam van jouw spilfiguur?

groep 1

FikS

Wat is de naam van jouw spilfiguur?

groep 2

Waar haalt jouw spilfiguur zijn/haar inkomen vandaan?

Hoeveel geld heeft jouw spilfiguur op het einde van één

maand verzameld?

12 |

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

Wat is de naam van jouw spilfiguur?

groep 3

Wat is de naam van jouw spilfiguur?

groep 4

Waar haalt jouw spilfiguur zijn/haar inkomen vandaan?

Hoeveel geld heeft jouw spilfiguur op het einde van één

maand verzameld?

pl a

Wat is de naam van jouw spilfiguur?

groep 5

Waar haalt jouw spilfiguur zijn/haar inkomen vandaan?

ex em

Hoeveel geld heeft jouw spilfiguur op het einde van één maand verzameld?

c Ieder groepje vertelt de klas over zijn spilfiguur. Vul de schema’s aan voor de vier andere spilfiguren.

2 Hoe lees je een grafiek?

a Waarover gaat grafiek 1 op de volgende bladzijde?

b Welk onderscheid wordt in de grafiek gemaakt?

c Waar zie je dat?

d Hoeveel zakgeld krijgt een jongen van 16 jaar gemiddeld per maand?

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? | 13

FikS

e Hoeveel zakgeld krijgt iemand van jouw leeftijd gemiddeld per maand? f

Welk soort grafiek is grafiek 1?

g Waarom is het handig dat het gemiddelde zakgeld per maand in zo'n grafiek is weergegeven?

Grafiek 1: Gemiddeld zakgeld per maand

Gemiddeld zakgeld per maand € 40,00

€ 19,00 € 20,00 € 7,60

€ 10,00

12-13 jaar

14-15 jaar

ex em

10-11 jaar

pl a

€ 25,00

€ 30,00

€ 41,50

16-17 jaar

Leeftijd Bron: Wikifin (2017)

3 Bereken het gemiddelde.

a Bekijk opnieuw grafiek 1 bij vraag 2. Wat betekent ‘een gemiddelde van € 19,00’ als je kijkt naar het zakgeld bij de leeftijd van 12-13 jaar?

b Bereken nu het gemiddelde zakgeld per week van de onderstaande personen. Als je daar hulp bij nodig hebt, bekijk dan een van de instructiefilmpjes bij het onlinelesmateriaal. • Anouar: € 32,00/maand € 10,00/week • Mila: • Marieke: € 5,00/week € 10,00/week • Elena: € 0,00/week • Julan:

FORUM Jongeren van 12-13 jaar krijgen gemiddeld voldoende zakgeld.

FikS

14 |

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

4 Is zakgeld belangrijk voor jou als jongere? a Verdeel de klas in vier groepjes. Lees de onderstaande stellingen over waarom je ouders zakgeld geven belangrijk kunnen vinden. b Luister vervolgens naar elkaars mening daarover.

ex em

3 Als ouders beslissen om je geen zakgeld te geven, kunnen ze je bijvoorbeeld boodschappen laten doen met geld dat zij meegeven. Op die manier leer je ook verantwoord omgaan met geld.

2 Ouders vinden zakgeld geven de eerste stap om je met geld te leren omgaan. Het is een goede voorbereiding op de tweede stap: leren sparen.

pl a

1 Zakgeld krijgen van je ouders is een vertrouwenskwestie. Zes op de tien ouders geven wekelijks of maandelijks zakgeld. De belangrijkste reden voor ouders om je zakgeld te geven, is dat je leert omgaan met geld.

4 Via zakgeld leer je op kleinere schaal met geld omgaan. Je ontdekt de waarde van geld, je leert keuzes maken, je krijgt een idee van wat een budget is en je gaat beseffen dat je moet sparen om later iets groters te kunnen kopen. Als je fouten maakt, is dat niet erg. Het is in ieder geval minder erg dan wanneer een volwassene met grotere bedragen foute financiële beslissingen neemt.

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? | 15

FikS

V OPDRACHT 3: Stel een plan van aanpak op 1

Je wilt een antwoord op de onderzoeksvraag die je noteerde op p. 12. Schrijf hier die onderzoeksvraag nog eens neer:

a Hoe kun je te weten komen waar jongeren hun inkomen vandaan halen?

b Waarom is het belangrijk om goed notities te maken bij het doornemen van de vragen?

pl a

c Welke vragen zou je aan jongeren stellen om meer te weten over hun zakgeld?

ex em

Wanneer je een vragenlijst maakt en aan meerdere personen vragen stelt, dan neem je een enquête af. Een enquête is een vragenlijst waarmee je iets te weten wilt komen en die je bij meerdere personen afneemt.

Voorbeeld

Het is ook belangrijk dat je heel makkelijk en snel antwoorden kunt noteren. Je kunt het best eerst jouw vragen oplijsten en al een aantal antwoordopties geven. Je kruist dan gewoon het juiste antwoord aan. Je stelt hier meerkeuzevragen. Meerkeuzevragen maken het ook makkelijk om achteraf een besluit te trekken. Je kunt ook het best alle vragen nummeren.

1 Hoe oud ben je?

¨ 12 jaar

¨ 13 jaar

¨ 14 jaar

¨ 15 jaar

2 Welke hobby's heb je?

Noteer:

3 Hoe vaak beoefen je je hobby?

¨ 1 keer per week

¨ 2 keer per week

¨ 3 keer per week ¨ meer dan 3 keer per week

4 Hoeveel tijd spendeer je in het totaal aan je hobby’s? (per week)

¨ 1-2 uur

¨ 2-3 uur

¨ meer dan 3 uur

5 Hoe ga je naar je hobby?

FikS

¨ met de fiets

¨ met een ander vervoersmiddel zoals

16 |

¨ met de auto

¨ met de bus

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

¨ Ik beoefen mijn hobby thuis.

FORUM Een hobby uitoefenen is gezond voor lichaam en geest, want je bent bezig met iets dat je leuk vindt en dat je tegelijkertijd energie geeft.

2 Stel je enquête op.

a Bekijk de instructiefiche bij het onlinelesmateriaal. Stel vervolgens de enquête op met een tekstverwerker. Volg daarvoor de volgende stappen. ¨ Open de tekstverwerker. ¨ Geef je document de bestandsnaam: ‘Enquête inkomsten jongeren’. ¨ Dat is ook de titel. Zet die titel vet en plaats hem bovenaan in het midden van het blad. ¨ Typ de vragen. ¨ Nummer de vragen. ¨ Voeg eventueel een symbool in, zoals een vierkantje, om de antwoorden af te vinken. ¨ Druk het blad met de vragenlijst af.

•

pl a

b Denk na hoe je te werk zult gaan om de gegevens te verkrijgen. Stel de vragen in kleine groepjes. Hoeveel jongeren gaat elk groepje ondervragen?

W anneer ga je dat doen? Noteer hier de dag, datum (en eventueel uur).

ex em

•

c Nadat je de enquêtes hebt afgenomen, verwerk je die in de klas. •

N oteer hier alvast wanneer je alle ingevulde enquêtes naar de klas meeneemt om ze te verwerken.

•

N oteer die datum ook in je agenda en zet misschien ook een herinnering in je gsm.

U OPDRACHT 4: Verwerf informatie

Bekijk eerst deze tips om een gesprek te voeren, voor je de enquête gaat afnemen. Vink aan welke tips juist zijn.

Tips

Fase van het gesprek

Inleiding

¨ Hallo, ik ben … en voor de school doe ik een onderzoek. Ik wil je een paar vragen stellen over de inkomsten van jongeren. Heb je even tijd?

¨ Hallo, mag ik je een aantal vragen voor de school stellen alsjeblieft? Het duurt maar 2 minuten. ¨ Hey, een vraagje, hoeveel zakgeld krijg jij elke week?

Naam van de ondervraagde

¨ Wat is jouw naam? Dan schrijf ik dat op mijn blad.

Vragen die je stelt

¨ Wanneer iemand op een vraag niet wil antwoorden, zeg je: ‘Dat begrijp ik. Dat is niet erg’.

¨ Deze enquête is anoniem. Je moet je naam niet zeggen.

¨ Wanneer iemand op een vraag niet wil antwoorden, zeg je: ‘Ik wil het toch weten, want ik moet mijn vragenlijst invullen’. Einde van het gesprek

¨ Oké, dat waren de vragen. Yow … ¨ Bedankt voor je medewerking.

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? | 17

FikS

2 Houd ook rekening met een aantal praktische tips. Vink aan of je … goed voorbereid bent en de vragen zelf enkele keren gelezen hebt; voldoende kopieën van de vragenlijst bij je hebt; meer dan één balpen bij je hebt; een klembord of een harde kaft hebt om makkelijk te kunnen noteren.

¨ ¨ ¨ ¨

3 Neem nu met je groepje de enquête af.

U OPDRACHT 5: Verwerk de resultaten van de enquête Verwerk de resultaten van jouw enquête en trek daaruit (een) besluit(en). Sorteer eerst de enquêtes per leeftijd.

pl a

a Verdeel de enquêtes over de groepjes. Een groep moet wel dezelfde leeftijdscategorie (12-13 jaar, 14-15 jaar) hebben. b Waarom moet dat?

ex em

2 Kijk nu hoe vaak elk antwoord op iedere vraag gegeven werd en verwerk die gegevens in een grafiek. Dat kan op drie manieren.

Optie 1: Verwerk de enquêtes op papier. • Neem er een blanco enquête bij. • Tel bij de enquêtes het aantal keren dat een antwoord op een vraag gegeven is. Tip: trek een streepje per gegeven antwoord. • Noteer dat aantal achter het antwoord. Opgelet! Wanneer je een onderscheid maakt tussen verschillende leeftijden, moet je ook het aantal antwoorden gescheiden houden in een ander document. • Maak nu een kolomgrafiek van de resultaten per vraag op mm-papier. • Bekijk eerst de online instructiefiche om te zien hoe je een kolomgrafiek maakt. • Bewaar elke grafiek op een apart blad en nummer de grafieken.

Optie 2: Verwerk de enquêtes in een sjabloon van een rekenblad. • Open het rekenblad dat je bij het onlinelesmateriaal terugvindt. • Typ de vragen op de aangegeven plaats. • Typ de mogelijke antwoorden ook daar waar dat voorzien is. • Tel voor enquêtes het aantal keren dat een antwoord op een vraag gegeven is. • Noteer dat aantal achter het antwoord in het rekenblad. • Opgelet! Wanneer je een onderscheid maakt tussen verschillende leeftijden, moet je ook het aantal antwoorden gescheiden houden in een ander document. • Dat kan er zo uitzien: Vraagnummer

•

FikS

18 |

Vraag

Antwoord

Aantal

Krijgen jullie wekelijks of maandelijks zakgeld?

Wekelijks Maandelijks

4 7

Krijgen jullie ook geld als jullie klusjes doen?

Ja Nee

5 9

De grafiek wordt automatisch gemaakt.

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

U OPDRACHT 6: Trek besluiten

a Noteer eerst alle vragen in de tabel. b Vul vervolgens aan met het besluit per vraag. Vraag

In 5

Besluit

ex em

pl a

Trek nu een besluit voor elke vraag op basis van de kolomgrafiek.

Optie 3: Verwerk de enquêtes in een leeg rekenblad. • Neem elke vraag en elk antwoord over in een rekenblad. • Tel bij de enquêtes het aantal keren dat een antwoord op een vraag gegeven is. • Noteer dat aantal achter het antwoord in het rekenblad. • Opgelet! Wanneer je een onderscheid maakt tussen verschillende leeftijden, moet je ook het aantal antwoorden gescheiden houden in een ander document. • Maak nu een kolomgrafiek van de resultaten per vraag. • Bekijk eerst de online instructiefiche om te zien hoe je een kolomgrafiek maakt. • Bewaar elke grafiek op een apart blad en nummer de grafieken.

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? | 19

FikS

c Controleer of je een antwoord hebt gekregen op je algemene onderzoeksvraag. Vul daarvoor eerst de tabel aan. Onderzoeksvraag

Antwoord

d Trek je besluit. Dat kan op twee manieren.

pl a

Optie 1: tekst Schrijf je besluit uit in een tekst. Bewaar dat besluit in jouw portfolio.

ex em

Optie 2: schema of mindmap Geef je besluit weer in een schema of mindmap en bewaar het daarna in jouw portfolio. Hieronder zie je van beide een voorbeeld. De mindmap kun je ook met online tools maken.

Wanneer bezorgt de school leerlingen stress?

Voorbeeld 1

Tijdens toetsen en examens

81,4 %

Thuis

35,5 %

In de klas

30,7 %

Op weg van en naar school

18,4 %

Op een ander moment

11,7 %

Tijdens de vakantie

9,8 %

Tijdens de pauzes

8,8 %

Bron: www.scholierenkoepel.be

FikS

20 |

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

Voorbeeld 2 voetbal mannen wielrennen

sporten vrouwen

dans

fitness

ex em

pl a

Bron: vrij naar www.cbs.nl

U OPDRACHT 7: Stel het resultaat van je onderzoek voor

Meestal worden resultaten van een onderzoek gepubliceerd in kranten, tijdschriften, het nieuws, sociale media enzovoort.

a Bekijk hier een aantal manieren om onderzoeksresultaten voor te stellen.

Optie 1: presentatie Kopieer je grafieken in een PowerPointpresentatie. In je presentatie vertel je vervolgens kort wat het besluit is van elke vraag.

Optie 2: verslag Kopieer je grafieken naar een tekstverwerker. Onder elke grafiek geef je uitleg over de resultaten die je op de grafiek kunt aflezen.

Optie 3: video Druk elke grafiek af op papier. Je maakt met een camera (van tablet, smartphone …) een journaal of een tv-uitzending. In die tv-uitzending toon je de grafiek en geef je als nieuwslezer kort informatie over de grafiek.

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? | 21

FikS

b Voor welke optie kies jij? c Waarom heb je voor die mogelijkheid gekozen? Kun je je talenten daarvoor inzetten of is het eerder een uitdaging?

2 Stel nu het resultaat van jouw groepje voor aan de rest van de klas en aan je leerkracht.

R OPDRACHT 8: Vraag feedback aan je klasgenoten

3 Je hebt grafieken gemaakt en ook een presentatie, een verslag of een video. Daar mag je zeker trots op zijn. Bewaar daarom die bestanden in je eigen portfolio.

pl a

Vraag aan je klas wat ze van jouw onderzoek vinden. Duid dat aan op de volgende schaal.

Mijn klasgenoten vinden de resultaten van mijn onderzoek duidelijk.

ex em

Mijn klasgenoten vinden de voorstelling van mijn resultaten duidelijk.

R OPDRACHT 9: Evalueer jezelf 1

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist

Kan beter.

• Ik kan een onderzoeksvraag formuleren.

• Ik kan informatie (teksten, tabellen, grafieken …) interpreteren.

• Ik kan informatie verzamelen.

• Ik kan informatie verwerken.

• Ik kan reflecteren (zelfevaluatie, peerevaluatie …) over het verloop van het onderzoek.

• Ik kan cijfers ingeven in een rekenblad.

• Ik kan zelf een grafiek maken.

• Ik kan de resultaten van een onderzoek presenteren.

• Ik kan een enquête ontwerpen met een tekstverwerker.

1 Financiële geletterdheid •

Ik kan mogelijke inkomstenbronnen voor een jongere opsommen.

2 Onderzoeksvaardigheden

3 ICT

2 Wat zou je anders doen wanneer je de volgende keer enquêtes afneemt?

FikS

22 |

HOOFDSTUK 1: WELKE INKOMSTEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN?

2 HOOFDSTUK 2:

WELKE UITGAVEN KUNNEN JONGEREN HEBBEN? O OPDRACHT 1: Ontdek wat mogelijke uitgavenposten voor jongeren zijn

ex em

pl a

1 Bestudeer de cartoon. Welke boodschap wil de cartoonist meegeven, denk je?

2 Je hebt misschien een goed beeld van jouw uitgavenpatroon, maar je mag er nooit van uitgaan dat dat voor iedereen hetzelfde is. Daarom ga je dat nu bestuderen. De eerste stap is het opstellen van een onderzoeksvraag.

a Lees eerst nog even de onderstaande tips door. Tip 1 Hoe specifieker de onderzoeksvraag, hoe gerichter je onderzoek kunt doen. Je kunt dan concretere interviews voeren, duidelijkere vragenlijsten opstellen … WAARAAN BESTEDEN DE LEERLINGEN VAN MIJN KLAS HUN GELD?

Tip 2 Een onderzoeksvraag is meestal (ondanks de afbakening) te groot om in één keer te beantwoorden. Door deelvragen te maken los je dat probleem op.

b Noteer hier een zo nauwkeurig mogelijke deelvraag.

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben? | 23

FikS

V OPDRACHT 2: Ga na waar je informatie kunt vinden 1 Waar denk je dat de meeste jongeren tussen 12 en 15 jaar hun geld aan besteden? a Maak met je klasgenoten opnieuw vijf groepjes. Elk groepje krijgt een spilfiguur toegewezen. Bekijk het filmpje van je spilfiguur. Beantwoord daarna de vragen. •

Wat is de naam van jouw spilfiguur?

•

Noteer hier de top drie van zaken waaraan jouw spilfiguur het meeste geld uitgeeft.

ex em

pl a

b Bespreek de antwoorden met de klas. Vul de mindmap aan met de top drie van de andere spilfiguren.

2 Noteer hier de drie zaken waaraan jij het meeste geld uitgeeft.

FikS

24 |

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

3 Bestudeer tabel 1 in verband met de uitgaven van jongeren. a Noteer hier de top drie van de uitgavenposten voor de drie leeftijdsgroepen. 13-14 jaar

15-16 jaar

17-18 jaar

Plaats 1

Plaats 2

Plaats 3

b Welke verschillen in uitgaven stel je vast naarmate jongeren ouder worden?

pl a

c Waarom geven jongeren in verhouding meer uit aan persoonlijke verzorging/make-up en sierraden/ accessoires naarmate ze ouder worden?

ex em

Tabel 1: Percentage jongeren dat zelf geld uitgeeft aan de uitgavenposten, naar leeftijd 13-14 jaar

15-16 jaar

17-18 jaar

Abonnement (bv. op tijdschrift)

Cadeaus

Dagje uit (bv. dierentuin)

Games

Kleding en schoenen

Mobiele telefoon

Persoonlijke verzorging/make-up

Schoolspullen

Sieraden en accessoires

Snoep en snacks

Sport/hobby

Uitgaan (bv. bioscoop, discotheek)

12 jaar

Bron: Scholierenonderzoek 2016

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben? | 25

FikS

4 Bestudeer tabel 2 in verband met de uitgaven van Vlaamse scholieren. a Wat is de populairste uitgavenpost bij: •

jongens:

•

meisjes:

b Bij welke uitgavenposten merk je de grootste verschillen tussen jongens en meisjes? Kun je hier een mogelijke verklaring voor geven?

pl a

c Er zijn dus duidelijke verschillen tussen het uitgavenpatroon van jongens en meisjes. Welke andere factoren beïnvloeden volgens jou nog het uitgavenpatroon van jongens en meisjes?

ex em

Tabel 2: De meest voorkomende uitgavenposten, naar geslacht

Geeft hier zelf geld aan uit (in %).

Wordt per maand uitgegeven (in �).

Meisjes

Jongens

Meisjes

Abonnement (bv. op tijdschrift)

Cadeaus

Dagje uit (bv. dierentuin)

Games

Kleding en schoenen

Mobiele telefoon

Persoonlijke verzorging/make-up

Schoolspullen

Sieraden en accessoires

Snoep en snacks

Sport/hobby

Uitgaan (bv. bioscoop, discotheek)

Jongens

Bron: Scholierenonderzoek 2016

FikS

26 |

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

5 In het onderstaande schema vind je een voorstelling van de inkomsten en uitgaven van Nederlandse scholieren. Beantwoord de vragen. a Welke inkomstenbronnen hebben Nederlandse scholieren?

b Welke uitgaven hebben Nederlandse scholieren?

c Welke gelijkenissen stel je vast tussen de Vlaamse en de Nederlandse scholieren? Vergelijk tabel 2 op p. 26 met deze infographic.

pl a

ex em

INKOMSTEN EN UITGAVEN NEDERLANDSE SCHOLIEREN

EEN SCHOLIER HEEFT GEMIDDELD € 112,00 PER MAAND TE BESTEDEN.

OMSLAGPUNT BIJ 15DE LEVENSJAAR

SCHOLIEREN HEBBEN VERSCHILLENDE INKOMSTENBRONNEN:

88 %

Zakgeld

16-jarige scholieren hebben € 145,00 per maand te besteden.

€ 40,00

2 Vakantie

€ 37,00

3 Sport/hobby/muziekles

€ 27,00

4 Uitgaan, café, discotheek, bioscoop

€ 16,00

5 Spel(computer), games

€ 16,00

PERCENTAGE OUDERS DAT ALLES BETAALT VOOR HUN KIND:

40 %

Schoolspullen en boeken

81 %

Sport/hobby/muziekles

38 %

74 %

Smartphone (verbruikskosten)

Kleedgeld

1 Kleding en schoenen

47 %

Bijbaantje

Vakantiewerk

14-jarige scholieren hebben € 52,00 per maand te besteden.

TOP VIJF GROOTSTE UITGAVEN PER MAAND VAN SCHOLIEREN:

61 %

Kleding en schoenen

56 %

Cadeaus 29 %

COMPUTERGAMES POPULAIR BIJ JONGENS : 84 % GEEFT DAAR GELD AAN UIT.

SNOEP EN SNACKS POPULAIR BIJ BEIDEN : 76 % GEEFT DAAR GELD AAN UIT.

SIERADEN EN PERSOONLIJKE VERZORGING POPULAIR BIJ MEISJES : 74 % GEEFT DAAR GELD AAN UIT. Bron: www.ing.nl

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben? | 27

FikS

6 84 % van de jongens geeft zijn zakgeld uit aan games. Gamen houdt risico’s in, maar gezond gamen kan ook. a Lees eerst de onderstaande artikels.

Gameverslaving: ‘Tot 12 uur per dag was ik aan het gamen.’ Een onderzoek van de KU Leuven heeft uitgewezen dat drie procent van de 12- tot 17-jarigen een problematische gamer is. De 20-jarige student J. M. was iemand die tot twee jaar geleden zijn vrije tijd vulde met niets dan gamen.

Uit een leerlingenbevraging blijkt dat 90 % van de gamende jongeren (12-18 jaar) in Vlaanderen geen problemen ervaart met gamen. Ook wetenschappers zijn ervan overtuigd dat ‘gameverslaving’ vaak te snel in de mond wordt

genomen. De meeste gamers doen dus aan recreatief gamen, dat wil zeggen dat het blijft bij gamen als hobby of ontspanning. Voor een kleine groep kun je wel spreken van problematisch gamen.

‘Ik kwam thuis van school en at toen soms al aan de computer’, getuigt hij bij VTM Nieuws. ‘Een zestal uur per dag was ik dan aan het gamen.

Jens zocht geen professionele hulp, maar wel nieuwe hobby’s. Zo wist hij zijn verslaving onder controle te krijgen. ‘Veel jongeren lijden eraan en beseffen niet dat het een ziekte is. Het kan voor velen een oplossing bieden.’ Soms geraken jongeren er niet uit en moeten ze professionele hulp inroepen. Bron: www.gva.be

ex em

In het weekend gamede ik dan 9 tot 12 uur per dag. De hele dag ongeveer, alles moest wijken.’

pl a

Bron: www.gezondheid.be

b Bekijk vervolgens twee filmpjes in verband met gamen en de mogelijke risico's ervan. c Markeer nu de positieve kanten van gamen in het groen en de risico’s in het rood. Sommige games zijn goed voor je ruimtelijk inzicht en je reactiesnelheid.

Je leert probleemoplossend denken.

Voor sommigen neemt gamen zoveel tijd in beslag, dat het ten koste van andere activiteiten gaat.

School, vrienden en/ of vroegere hobby’s kunnen onder druk komen te staan.

Door te gamen leer je je concentreren en doorzetten. Games verbeteren de oog-handcoördinatie door de combinatie van bewegen en kijken.

FikS

28 |

Sommige jongeren zonderen zich meer en meer af om te gamen en geraken geïsoleerd.

Veel zitten heeft gevolgen voor de gezondheid.

Als er dag en nacht gegamed wordt, kan het dagen nachtritme vervagen en de gamer slaapt slecht of te weinig.

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

Je leert snel beslissingen te nemen en keuzes te maken.

Te lang achter een beeldscherm zitten, is niet goed voor je gezondheid.

Gamen stimuleert creativiteit.

In games met meerdere spelers leer je samenwerken, afspraken maken en andere sociale relaties aangaan.

7 Maken jongeren afspraken met hun ouders in verband met hun uitgaven? a Bekijk opnieuw het filmpje van jouw spilfiguur. •

Welke afspraken heeft jouw spilfiguur gemaakt met zijn/haar ouders over de dingen waaraan zijn/haar zakgeld uitgegeven wordt?

Heb jij afspraken gemaakt met je ouders over de dingen waaraan jouw zakgeld uitgegeven wordt? Indien wel, noteer hier dan de afspraken. Indien niet, schrijf dan waarom je dat niet nodig vindt.

•

• • •

Zoek de betekenis van de letter ‘n’.

Hoeveel jongeren hebben geen afspraken gemaakt met hun ouders?

ex em

•

pl a

b Bestudeer tabel 3 en beantwoord de vragen.

Hoeveel jongeren mogen hun zakgeld niet volledig uitgeven?

Hoe komt het dat de som van de tweede kolom niet gelijk is aan 100 %?

Afspraak

Tabel 3: Afspraken met ouders gemaakt over de besteding van het zakgeld (meerdere antwoorden mogelijk) % 33

Ja, we hebben afgesproken dat ik helemaal zelf mag beslissen waar ik het geld aan uitgeef.

Neen, we hebben geen afspraken gemaakt.

Ja, we hebben afgesproken wat ik van het geld moet kopen.

Ja, we hebben afgesproken dat ik vertel waar ik het geld aan uitgeef.

Ja, ik moet een deel van het geld sparen.

Ja, we hebben afgesproken wat ik niet van het geld mag kopen.

Ja, namelijk …

3 Bron: Scholierenonderzoek 2016 (n = 2 858)

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben? | 29

FikS

V OPDRACHT 3: Stel een plan van aanpak op 1 Hoe ga je de nodige informatie verzamelen om de deelvraag te kunnen beantwoorden? a Noteer de deelvraag even opnieuw. (Zie p. 23.)

b Denk vervolgens na of er nog andere uitgavenposten zijn die niet in de lijst van het scholierenonderzoek voorkomen. Vul de tabel eventueel verder aan. Schoolspullen

Cadeaus

Sieraden en accessoires

Dagje uit (bv. dierentuin) Games

pl a

Abonnement (bv. op tijdschrift)

Snoep, eten en drinken Sport/hobby

Kleding en schoenen

ex em

Mobiele telefoon

Uitgaan (bv. bioscoop, discotheek)

Persoonlijke verzorging/make-up

c Bedenk samen met je buur op welke manier je de top vijf van de uitgavenposten van de leerlingen van je klas kunt verzamelen.

d Wie gaat de top vijf ophalen bij de leerlingen?

e Wanneer ga je dat doen? Noteer de dag en het lesuur.

2 Bepaal hoe en wanneer je je resultaten gaat voorstellen. a Noteer hier welke voorstellingswijze je gekozen hebt. Je vindt de verschillende opties terug op p. 21.

b Wanneer moet je het resultaat aan je leerkracht bezorgen? Noteer hier de dag.

c Noteer die datum ook in je agenda en zet eventueel een herinnering in je gsm.

FikS

30 |

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

U OPDRACHT 4: Verwerf informatie 1

Haal de top vijf van de uitgavenposten op. Maak daarbij een onderscheid tussen de antwoorden van jongens en die van meisjes.

2 Vul de onderstaande tabel in door alle cijfers verzameld bij opdracht 3 (zie top vijf van jouw klasgenoten) bij de uitgavenposten op te tellen. Jongens

Meisjes

Abonnement (bv. op tijdschrift)

Cadeaus

Dagje uit (bv. dierentuin)

Games

Kleding en schoenen

Mobiele telefoon

Persoonlijke verzorging/make-up

Schoolspullen

Sieraden en accessoires

Snoep, eten en drinken

Sport/hobby

Uitgaan (bv. bioscoop, discotheek)

pl a

ex em

U OPDRACHT 5: Verwerk de resultaten Je hebt de informatie in verband met het uitgavenpatroon van je klasgenoten verzameld. Jouw onderzoek moet nu een antwoord bieden op de (deel)onderzoeksvragen. Bekijk bij het onlinelesmateriaal de verschillende tips en stappenplannen om jouw resultaten voor te stellen in een infographic.

2 Bewaar het resultaat in je portfolio.

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben? | 31

FikS

U OPDRACHT 6: Trek besluiten 1

Welke uitgaven staan, volgens het klasonderzoek, op de eerste vijf plaatsen voor de jongens? En welke voor de meisjes? Jouw onderzoek Meisjes

pl a

Jongens

2 Met de resultaten van je onderzoek heb je een antwoord geformuleerd op de onderzoeksvraag op p. 30. Noteer dat antwoord hier:

ex em

3 Komen de resultaten van het klasonderzoek overeen met de bevindingen van het scholierenonderzoek? Vul de onderstaande tabel verder aan. Scholierenonderzoek

Games

Snoep, eten, drinken

Meisjes

Persoonlijke verzorging/make-up

Cadeaus

Sieraden en accessoires

Uitgaan (bv. bioscoop, discotheek)

Cadeaus

Daguitstap (bv. dierentuin)

Uitgaan (bv. bioscoop, discotheek)

In FikS

Jongens

Snoep, eten, drinken

Meisjes

Jongens

Jouw onderzoek

32 |

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben?

a Welke gelijkenissen stel je vast?

b Welke verschillen stel je vast? Noteer bij elk verschil een mogelijke verklaring.

R OPDRACHT 7: Evalueer jezelf 1

pl a

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist

ex em

1 Financiële geletterdheid

Kan beter.

•

Ik kan het uitgavenpatroon van jongeren toelichten.

•

Ik kan verschillen tussen het uitgavenpatroon van jongeren toelichten.

2 Onderzoeksvaardigheden •

Ik kan (deel)vragen formuleren voor een onderzoek.

•

Ik kan een tabel/infographic begrijpen.

•

Ik kan procenten berekenen.

Ik kan cijfers ingeven in een rekenblad.

Ik kan een infographic maken.

3 ICT •

•

Ik kan informatie opzoeken op het internet.

•

2 Wat zou je anders doen, wanneer je de volgende keer een onderzoek moet uitvoeren?

HOOFDSTUK 2: Welke uitgaven kunnen jongeren hebben? | 33

FikS

HOOFDSTUK 3:

HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM? O OPDRACHT 1: Ontdek hoe je verantwoord met geld kunt omgaan

Een gezond budget is belang rij k. Het zor gt erv oor dat je je geen zor gen moet maken over geld.

12 % van de Vlaamse leerlingen halen het basisniveau van financiële geletterdheid niet. Die leerlingen kunnen bijvoorbeeld de waarde van een eenvoudig budget niet herkennen. Opvallende kenmerken in dagelijkse financiële documenten zoals 'rekeninguittreksel' kunnen ze ook niet interpreteren. Bron: Knack

ex em

Bron: www.jongerengids.be

Bron: KBC

Hoe we de financiële competenties van Vlaamse jongeren kunnen én moeten verbeteren?

pl a

op school leren Door financiële vorming het belang van jongeren al op vroege leeftijd sparen. In de loop een budget beheren en van groeit de financiële van het secundair onderwijs Ze sparen voor zelfstandigheid van jongeren. zelfstandige reis of een bromfiets of hun eerste ontdekken grote dromen.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Daar vind je een tool om na te gaan hoe gezond jouw budget is. Noteer hier de feedback die je krijgt nadat je de test ingevuld hebt.

2 Omschrijf het begrip ‘budget’ in je eigen woorden.

3 Misschien ben je al goed op weg om je budget te beheren, maar kun je met enkele tips je budgetbeheer nog gezonder maken. De onderzoeksvraag waar je nu rond gaat werken is dan ook:

HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM?

In de loop van dit hoofdstuk ga je die onderzoeksvraag nog verder verfijnen in deelvragen. Noteer hier twee deelvragen die nu al bij je opkomen.

FikS

34 |

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM?

V OPDRACHT 2: Ontdek welke vraag je spilfiguur heeft in verband met het beheer van het budget Welke vragen hebben jongeren tussen 12 en 15 jaar over het beheer van hun budget? Maak met je klasgenoten opnieuw vijf groepjes. Elk groepje krijgt een spilfiguur toegewezen. Lees de tekst over de financiële situatie van je spilfiguur.

pl a

Anouar @ Julan Heb je de advertentie van de nieuwste PlayStation al gezien? Vet, man … die moet ik hebben. Mijn ouders vinden dat prima, maar ik moet hem wel zelf betalen. € 399,00 ... dat moet lukken, want ik krijg elke maand € 32,00 zakgeld. Pff … ik zou alleen graag weten hoelang ik nog moet sparen voor ik naar de winkel kan gaan.

ex em

Mila @ Marieke Marieke, heb je die nieuwe rugzak gezien? Bij de start van het schooljaar ben ik samen met mijn mama een nieuwe rugzak gaan kopen. Ze gaat het nooit goed vinden dat ik nu al terug een nieuwe rugzak wil. Eentje van € 98,00 dan nog. Ik zou hem zo graag van mijn zakgeld kopen, maar mijn spaarpot is zo goed als leeg. Meer zakgeld krijgen zit er niet in. Weet jij hoe ik op een andere manier wat geld kan verdienen?

Marieke @ Anouar Hey Anouar, ik heb een probleem. Gisteren is mijn smartphone gevallen en het scherm is gebarsten. Ik ben al even langsgeweest bij een gsmwinkel, maar de herstelling zou volgens de verkoper duurder zijn dan een nieuw toestel. Misschien is dat ook maar een verkooppraatje ... Jij kent veel van die dingen, niet? Ik zou wel een nieuw toestel willen kopen, maar ik ken er te weinig van. Ik heb een advertentie gezien waarbij ik een geweldige smartphone kan kopen voor € 539,00, inclusief abonnement. Wat denk je?

Elena @ Vrienden Ik begrijp er niets van. Ik krijg € 5,00 per week van mijn mama en € 5,00 per week van mijn papa. Gisteren wilde ik een cadeautje kopen voor mijn beste vriendin, Thirza en wat denk je? Geen rotte euro meer. Ik ben telkens verrast. Soms ben ik verbaasd dat ik nog geld overheb aan het einde van de maand. Maar soms heb ik niets meer. Vervelend, want ik ben aan het sparen voor nieuwe sneakers van € 130,00 ... Hoe doen jullie dat?

Julan @ Elena Man, man … Mijn allerbeste vriend, Xiam, spreekt niet meer tegen mij. Het is mijn eigen schuld. Ik krijg geen zakgeld. Soms verdien ik wat door klusjes te doen bij mijn bejaarde buurvrouw. En als ik iets wil kopen, kan ik dat wel aan mijn ouders vragen ... maar welke 12-jarige doet dat nog graag? Ik heb al een paar keer iets geleend bij Xiam. Ik moet toegeven dat hij meestal heel lang moet wachten voor ik hem terugbetaal, maar nu … Ik moet dat goedmaken.

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM? | 35

FikS

a Wat is de naam van jouw spilfiguur?

b Welke vraag/vragen heeft jouw spilfiguur in verband met het beheer van zijn/haar budget?

hun budget in kaart 1

pl a

V OPDRACHT 3: Breng de problemen die jongeren ondervinden bij het beheer van Breng de financiële situatie van jouw spilfiguur grondig in kaart. a Noteer in de tabel de inkomensbronnen van jouw spilfiguur.

ex em

b Geef ook aan of dat terugkerende inkomensbronnen zijn of dat het eerder om een eenmalig inkomen gaat. Inkomensbronnen

Terugkerend of eenmalig ¨ terugkerend ¨ eenmalig ¨ terugkerend ¨ eenmalig ¨ terugkerend ¨ eenmalig

c Noteer hieronder in de tabel de verschillende uitgavenposten.

d Geef ook aan of dat terugkerende uitgavenposten zijn of dat het om eenmalige uitgaven gaat.

Uitgavenposten

¨ terugkerend ¨ eenmalig

2 Hoe kun je berekenen of de spilfiguur maandelijks kan sparen?

FikS

36 |

Terugkerend of eenmalig

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM?

3 Bij het onlinelesmateriaal vind je verschillende manieren om een duidelijk overzicht te geven van de financiële situatie van jouw spilfiguur. a Bepaal samen met jouw groep welke manier jullie gaan gebruiken. b Noteer je keuze hieronder en leg uit waarom jullie daarvoor kiezen.

4 Je gaat vervolgens een poster maken om de antwoorden op de vragen van de spilfiguren weer te geven.

pl a

a Noteer hier op welke manier je dat gaat aanpakken. Je kunt dat op papier doen, maar online vind je ook enkele digitale tools om een poster te maken.

b Vermeld eventueel de software die je wilt gebruiken.

ex em

U OPDRACHT 4: Ontdek het belang van een eenvoudig persoonlijk administratief beheer 1

Bekijk de reportage Geldbewust met zakgeld en beantwoord de vragen. a Hoeveel zakgeld krijgen jongeren gemiddeld per maand?

b Waar geven jongeren grotendeels hun zakgeld aan uit?

2 Hoelang moeten vier van de vijf spilfiguren sparen voor hun droomgoed? Rond af naar boven en vul de tabel aan.

Tip Ga na op p. 12-13 hoeveel geld elke spilfiguur verzamelt per maand. Inkomsten per maand

Wie

Droomgoed

Kostprijs droomgoed

Aantal maanden minimum sparen

Anouar

PlayStation

€ 399,00

Mila

Rugzak

€ 98,00

Marieke

Smartphone

€ 539,00

Elena

Sneakers

€ 130,00

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM? | 37

FikS

3 Het is Anouar gelukt! Hij betaalt zijn PlayStation PS 4 cash en ontvangt van de verkoper een kasticket. a Markeer op het onderstaande kasticket de volgende onderdelen: aankoopdatum – garantie – totaal te betalen bedrag – verkoper – wijze van betaling

Bancontact

399,00

PS4 Pro 1TB Black Garantie: een wettelijke fabrieksgarantie van 2 jaar op je product (Afhaling reservering) Geen voorschot betaald

€ 399,00 POI: 01922163

pl a

KLANTTICKET GAME MANIA KORTRIJK

ex em

Terminal: 01922163 Merchant: 01922163 Periode: 0106 Transactie: 00003169 BANCONTACT (D056000333111010) Kaart: XXXXXXXXXXXX2004 Kaartserienummer: 3 BETALING: Datum: 20XX-06-18 11:13 Autorisatiecode: WORLDLINE: Totaal: Leesmethode: Chip PIN OK

Klantnummer: 5610651 Omruilen is slechts mogelijk op vertoon van het kasticket binnen de 8 dagen na aankoop, mits de oorspronkelijke verpakking onbeschadigd is.

b Wat is garantie?

c Wat zou Anouar het best doen met het kasticket?

d Waarom?

FikS

38 |

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM?

4 Op p. 35 las je dat Marieke graag een nieuwe smartphone wil kopen. Er zijn uiteraard veel modellen waaruit ze kan kiezen. Maar er zijn ook telecombedrijven die bepaalde acties doen waarbij de aankoop van een smartphone gekoppeld wordt aan een abonnement. Marieke wil onbeperkt online kunnen bellen met haar vriendinnen. Bekijk aandachtig de onderstaande opties. Welke gekoppelde aankoop zou het best passen bij het budget en de wensen van Marieke? Verklaar.

€ 859,00

€ 759,00

€ 639,00

€ 539,00

ex em

pl a

€ 249,00

€ 149,00

Samsung Galaxy A6

iPhone XR 64GB

Éénmalig € 149,00 Abonnement van 24 maanden Kostprijs per maand: € 5,00 150 belminuten 1,5 GB

Samsung Galaxy S9

Eenmalig € 759,00 Abonnement van 24 maanden Kostprijs per maand: € 20,00 Onbeperkt bellen Onbeperkt internet

Eenmalig € 539,00 Abonnement van 24 maanden Kostprijs per maand: € 10,00 150 belminuten Onbeperkt internet

Kijk de situatie van jouw spilfiguur nog eens grondig na. Vul de tabel aan met de maandelijkse inkomsten (soort en bedrag).

U OPDRACHT 5: Verwerf informatie

Maandelijkse inkomsten

Januari

Soort

Februari

Bedrag

Soort

Maart Bedrag

Soort

Bedrag

2 Ga naar het onlinelesmateriaal en bestudeer de kastickets die je daar vindt voor jouw spilfiguur. Vul online onder ieder kasticket de uitgavenpost en de maand in.

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM? | 39

FikS

3 Tel alle bedragen van dezelfde uitgavenpost op en verwerk de som in de onderstaande tabel. Maandelijkse uitgaven Januari Soort

Februari Bedrag

Soort

Maart Bedrag

pl a

Bereken nu of jouw spilfiguur op het einde van de maand kan sparen. Januari

Februari

Inkomsten Uitgaven Sparen?

Maart

Bedrag

ex em

Bedrag

Inkomsten

Uitgaven

Sparen?

2 Waarom is het nuttig om te sparen?

U OPDRACHT 7: Trek besluiten

Noteer hier opnieuw de vraag van jouw spilfiguur.

2 Welk advies geef je aan je spilfiguur? Noteer. Gebruik duidelijke argumenten.

FikS

Bedrag

U OPDRACHT 6: Verwerk de informatie 1

Soort

40 |

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM?

U OPDRACHT 8: Stel je resultaten voor 1

Vorm groepjes. Elk groepje vertegenwoordigt een spilfiguur. Stel nu het resultaat van jullie spilfiguur aan de rest van de klas en aan je leerkracht voor.

2 Noteer hier de antwoorden op de vragen van de vier andere spilfiguren.

pl a

U OPDRACHT 9: Bundel de resultaten tot een geheel 1

Verwerk de adviezen voor de verschillende spilfiguren in een poster. Iedere leerling maakt die poster individueel. Bespreek daarna klassikaal de posters.

ex em

2 De onderzoeksvraag luidde: 'Hoe ga je verantwoord om met geld?' Noteer de adviezen die een antwoord zijn op die vraag.

R OPDRACHT 10: Evalueer jezelf

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan. Checklist

Kan beter.

1 Financiële geletterdheid

Ik kan een indeling maken in inkomstenbronnen van jongeren.

•

Ik kan een indeling maken in uitgavenposten van jongeren.

•

Ik kan de financiële situatie van een jongere in kaart brengen.

•

Ik kan tips geven voor een goed budgetbeheer van jongeren.

•

Ik kan eenvoudige documenten interpreteren in functie van het beheer van mijn budget.

•

Ik kan een eenvoudig documentenbeheer opzetten.

•

2 ICT •

Ik kan inkomsten en uitgaven in een digitale tool weergeven.

•

Ik kan een poster maken.

HOOFDSTUK 3: HOE GA JE VERANTWOORD MET GELD OM? | 41

FikS

HOOFDSTUK 4:

WAT BEÏNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? O OPDRACHT 1: Breng jouw koopgedrag in kaart 1 Lees het gesprek tussen Elena en Mila. Wat wil Mila duidelijk maken?

Waarom? Wat ben je aan het doen?

ex em

pl a

Hey, Mila! Goed dat je er bent!

Ik ben al een half uur op zoek naar een of andere reclamestunt voor de nieuwste smartphone.

De nieuwste smartphone? Jouw smartphone is toch nog niet zo oud? Heb je die niet gekocht na je verjaardag?

Ik weet het, maar dit nieuwe model kan blijkbaar zoveel meer ... Bovendien hebben mijn twee beste vriendinnen dit model en ik kan nu al niet meer meepraten!

FikS

42 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

Heb je al die nieuwe snufjes wel nodig? Ik heb niet eens een smartphone en mijn toestel werkt prima. Ook al is het al drie jaar oud. Wat ga je trouwens doen als er over een jaar weer een nieuw model uitkomt?

2 Wat zijn jouw laatste drie aankopen? a Noteer die in de eerste kolom. b Vul in de eerste kolom aan waarom je juist dat product gekocht hebt? c Vink in kolom 2 of 3 aan of je het product echt nodig had of dat je het gewoon graag wou hebben. Aankopen Wat?

Ik had het echt nodig.

Ik wou het graag hebben.

Waarom?

pl a

Wat? Waarom?

ex em

Een behoefte is iets dat je nodig hebt of graag wilt hebben. Mensen hebben dus verschillende behoeften.

Zelfontplooiing Behoefte aan waardering en erkenning Behoefte aan sociaal contact Behoefte aan veiligheid en zekerheid Lichamelijke behoeften

FORUM Mobiel internet is een basisbehoefte.

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 43

FikS

d Bekijk aandachtig het boodschappenlijstje van Mathis, de vader van Julan. De producten op het lijstje bevredigen verschillende behoeften. Zet elk product in de juiste kolom.

Reële behoeften

Gecreëerde behoeften

AlenKadr / Shutterstock.com

Keith Homan / Shutterstock.com Abramova Elena / Shutterstock.com

ex em

pl a

FikS

44 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

3 Iedereen heeft behoeften. Sommige van die behoeften zijn reëel, anderen zijn gecreëerd. Je gaat nu onderzoeken op welke manieren behoeften kunnen gecreëerd worden. We formuleren dan ook de volgende onderzoeksvraag: WELKE FACTOREN CREËREN BEHOEFTEN BIJ DE CONSUMENT?

V OPDRACHT 2: Verken hoe ondernemingen behoeften creëren 1

Vul de tabel aan en beantwoord de vragen.

schoenen

broek

T-shirt/trui

boekentas/rugzak

pennenzak

pl a

gsm

a Van welk merk of welke winkel is/zijn je ….?

tandpasta

shampoo

ex em

b Waarom gebruik je die producten van dat merk of die winkel?

c Kies een product uit de tabel en vink aan hoe je dat kent. Product:

¨ Het werd me aangeraden door een vriend/vriendin.

¨ Al mijn vrienden hebben dat product.

¨ Mijn ouders kopen dat voor mij.

¨ Ik heb dat op tv, op het internet of in een magazine gezien.

¨ Een celebrity gebruikt dat product.

¨ Andere:

2 Voor heel wat producten wordt er reclame gemaakt. Waar kun je reclame tegenkomen?

Nada B / Shutterstock.com

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 45

FikS

tanuha2001 / Shutterstock.com

PhotoTodos / Shutterstock.com

3 Van welke ondernemingen of merken zijn de volgende logo’s? Noteer de antwoorden onder het logo.

ex em

Rose Carson/Shutterstock.com

pl a

tanuha2001 / Shutterstock.com

Rose Carson / Shutterstock.com

4 Bekijk het filmpje in verband met productplacement en leg in je eigen woorden uit wat productplacement is.

5 Bekijk het filmpje met Sofie Dumont. Welke onderneming maakt gebruik van productplacement in het kookprogramma van Sofie?

FikS

46 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

U OPDRACHT 3: Ga na hoe je koopgedrag beïnvloed wordt 1

Bekijk aandachtig het filmpje over het koopgedrag en vul vervolgens de ontbrekende woorden in. Je kunt kiezen uit: de groep/peers – de prijs – ethisch verantwoord – het milieu – persoonlijk budget – reclame – voorkeur en afkomst

1,80 3,60

Alpro plantaardige variatie op yoghurt - gekoeld De actieprijzen Alle varianten, combineren mogelijk varieren van bv. mango 2 bekers à 500 gram 1,12 – 2,36.

van het product kan

Je kan ook bepalen wat je al dan niet kunt kopen. Misschien moet je langer sparen voor je droomgoed.

ex em

je overtuigen om net wel of niet over te gaan tot de aankoop. Dat kan door de prijs psychologisch net minder te laten blijken. Bv. € 9,99 lijkt minder dan € 10,00. Of de winkel geeft een fikse korting van 50 %.

DenisMArt / Shutterstock.com

1+1

pl a

Thinglass / Shutterstock.com

Je persoonlijke beïnvloeden je ook. Smaken verschillen van jongere tot jongere, maar ook je religie of overtuiging spelen een rol.

Misschien vind je het als jongere belangrijk dat mensen in ontwikkelingslanden een eerlijke prijs krijgen voor hun product? Of wil je niet dat er kinderen aan het productieproces van een product hebben deelgenomen. Dan koop je .

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 47

FikS

Ook hebben een impact op je koopgedrag. Als iedereen van de klas een smartphone heeft, dan wil jij er waarschijnlijk graag ook één.

Je wilt ook met rekening houden. Je laat je ouders bijvoorbeeld gerecycleerd papier kopen om op te noteren in de les.

ex em

pl a

op tv, in magazines, in het bushokje, op grote billboards ... probeert je dagelijks te overtuigen om een bepaald product te kopen.

2 Bekijk de onderstaande afbeeldingen en het filmpje. Noteer onder elke afbeelding welke techniek reclamemakers gebruiken om te proberen om ons te overtuigen.

Maak gebruik van de volgende begrippen:

bekende figuren – cookies en sociale media – geurmarketing – merknamen – psychologische prijzen en aanbiedingen – schoonheidsidealen creëren

FikS

48 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

Design / Shutterstock.com

ex em

pl a

Design / Shutterstock.com

3 Verdeel de klas in zes groepen. Neem in elke groep een reclametechniek onder de loep. Na afloop vertel je aan elkaar hoe reclamemakers de consument overtuigen.

GROEP 1: schoonheidsidealen creëren

Bekijk de video en beantwoord de onderstaande vragen. a Wat probeert de cosmetica-industrie te doen?

b Op welke manier doen ze dat?

c Waarom wil Dove het anders aanpakken?

d Zoek op het internet zelf nog een voorbeeld van een reclameboodschap waarbij het schoonheidsideaal niet overeenkomt met de werkelijkheid.

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 49

FikS

GROEP 2: geurmarketing

ex em

pl a

Lees het onderstaande artikel over geurmarketing en beantwoord de vragen.

a Wat is geurmarketing?

b Welke geur is het meest relaxerend volgens het onderzoek?

c Tot welk besluit kon de onderzoekster komen over de geurmarketing?

d Ken je zelf een winkel die werkt met geurmarketing?

FikS

50 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

Bron: www.hln.be

GROEP 3: merknamen Lees de onderstaande tekst en beantwoord de vragen.

A-merk Een A-merk is een merkartikel met een grote naamsbekendheid en een hoge kwaliteitsbeleving. A-merken hebben hun bekendheid en toonaangevende reputatie te danken aan landelijke reclamecampagnes en doordat veel aandacht wordt besteed aan de reputatie en beleving van het merk.

Consumenten die voor A-merken kiezen, doen dat vaak omdat zij zich kunnen identificeren met het merk en ze zullen niet snel overstappen naar een ander merk.

pl a

Die doelgroepen zijn bereid om vanwege hun reputatie een hogere prijs voor A-merkproducten te betalen. De grotere marges die dat oplevert, zijn ook noodzakelijk om de marketingactiviteiten te kunnen bekostigen en te kunnen blijven investeren in het merk.

ex em

Naast A-merken bestaan er ook B-merken en C-merken. Die producten zijn vrijwel identiek aan die van A-merken, maar in de strategie speelt concurrentie op prijs een grotere rol dan merkbeleving, al dan niet ten nadele van kwaliteit en verpakking. Onder die concurrerende merken vallen ook de huismerken. TWEETEN

tanuha2001 / Shutterstock.com

Bron: www.marketingtermen.nl

a Wat is een A-merk?

b Waarom kiezen consumenten voor een A-merk?

c Zijn A-merken duurder?

d Geef zelf een voorbeeld van een product met een A-merk, een B-merk en een C-merk.

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 51

FikS

GROEP 4: cookies en sociale media Wanneer je websites bezoekt, kijken heel wat bedrijven over je schouder mee. Denk aan Facebook, Google en allerlei advertentienetwerken. Jouw surfgedrag bewaren zij in cookiebestanden op je pc. a Ontdek het verband tussen je eigen surfgedrag en cookies. •

Ontdek via het onlinelesmateriaal wat die cookies precies zijn en hoe ze werken.

•

Waarom is het verstandig om cookies te verwijderen van je pc, smartphone of tablet?

pl a

b Steeds meer merken maken gebruik van de kracht van vloggers om reclame te maken. Bekijk de filmpjes van Floor, Wouti en Zaka en beantwoord de vragen. Waarom kon Floor als kind niet zo goed omgaan met reclame?

•

Hoe kan reclame positief zijn?

Hoe kan reclame negatief zijn?

•

ex em

•

Wat is productplacement volgens Floor?

FikS

52 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

FLOOR

•

Wat is volgens Wouti reclame?

•

Wat is sluikreclame?

WOUTI

Geef een aantal voorbeelden van reclame die volgens Wouti negatief zijn.

Voor welk product wou Zaka geen reclame maken?

Als je nu kijkt op p. 47-48 naar de factoren die ons koopgedrag kunnen bepalen, welke factor zou bij Zaka dan een rol kunnen spelen?

ex em

•

pl a

•

ZAKA

GROEP 5: psychologische prijzen

Lees aandachtig het artikel en beantwoord de vragen.

Bron: www.nieuwsblad.be

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 53

FikS

a Zoek op het internet op wat de melkstunt van Albert Heijn was.

b Met welke promotiestunt pakt de Nederlandse winkelketen Albert Heijn uit?

c Is dat wettelijk in België, met andere woorden: wat is verboden in België?

ex em

pl a

d Wie heeft die promotieactie laten onderzoeken en wat was het resultaat? Markeer in de tekst.

Bron: www.hln.be

GROEP 6: bekende figuren

Bekijk een aantal reclamefilmpjes met bekende figuren.

Fragment 2

Fragment 3

Fragment 1

a Wat is het idee achter de campagnes?

b Zoek op het internet zelf nog voorbeelden waarbij reclame wordt gemaakt met bekende figuren.

FikS

54 |

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG?

R OPDRACHT 4: Evalueer jezelf Geef aan hoe goed je de volgende vaardigheden beheerst. Checklist

Kan beter.

Financiële geletterdheid Ik kan verklaren wat een behoefte is.

•

Ik kan het verschil aantonen tussen een gecreëerde en een reële behoefte.

•

Ik kan toelichten hoe ondernemingen het koopgedrag kunnen beïnvloeden.

•

Ik kan enkele factoren toelichten die het koopgedrag van jongeren kunnen beïnvloeden.

•

Ik kan toelichten op welke manier reclamemakers overtuigen om een product te kopen.

•

ex em

pl a

Behoefte

Product

Koopgedrag

HOOFDSTUK 4: WAT BEïNVLOEDT JE KOOPGEDRAG? | 55

FikS

HOOFDSTUK 5:

HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN? O OPDRACHT 1: Ontdek de echte en eerlijke prijs van een product 1 In welke winkels ga je wel eens winkelen of waar bestel je soms online?

¨ Amazon ¨ Apple ¨ JBC ¨ Bershka

b Waarom koop je in die winkels?

¨ Hema ¨ Forever 21 ¨ Kruidvat ¨ Andere:

pl a

¨ Primark ¨ Action ¨ H&M ¨ Zara

a Vink de winkels aan waar je soms shopt en noteer zelf nog een andere winkel.

ex em

2 Bekijk bij het onlinelesmateriaal de korte samenvatting van de documentaire The True Cost en beantwoord de vragen. a Welke problemen merk je op in de documentaire?

b Denk jij dat je dat zou kunnen veranderen? Hoe?

FikS

56 |

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN?

3 Bekijk het filmpje over Primark en lageloonlanden. Beantwoord de onderstaande vragen.

Robert Hoetink / Shutterstock.com

a Wat is de conclusie van een onderzoek van de KU Leuven in verband met de productie van onze kleren?

b Heeft de ramp in Bangladesh Rana Plaza onze Belgische overheid en grote ondernemers wakker geschud?

c Wat vind je van de reactie van de vrouw op de broek die geproduceerd is in Cambodja?

pl a

d Wat houdt het Bangladesh Akkoord in?

ex em

e Zou je zelf bereid zijn om meer te betalen voor een kledingstuk als je weet dat het geproduceerd is in betere werkomstandigheden?

a Wat is de Schone Kleren Campagne? Vul de tekst aan en maak gebruik van de onderstaande woorden:

arbeiders - giften - kledingindustrie - SKC

De Schone Kleren Campagne of SKC is

een Nederlandse organisatie, gevestigd in Amsterdam, die zich inzet voor de

in de wereldwijde

I Love Coffee dot Today / Shutterstock.com

4 Ga naar de website van Schone Kleren Campagne.

om de uitbuiting van werknemers in lageloonlanden te stoppen.

De leeft voor een groot deel van van organisaties en individuen.

b Wat vind je van dat initiatief?

c Op de homepage kun je de laatste acties zien waarvoor de organisatie is opgekomen. Welke actie raakt jou het meest en waarom?

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN? | 57

FikS

Wat is duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren? Duurzaam consumeren betekent dat je bij je aankopen of gebruik van producten en diensten rekening houdt met het milieu. Je vermijdt verspilling en vervuiling. Het betekent ook dat je bij je aankopen rekening houdt met de grondstoffen van de aarde die ooit uitgeput geraken. Ethisch consumeren betekent dat je bij je aankopen rekening houdt met de mensen. Je koopt producten bij ondernemingen die hun werknemers goed behandelen, in goede omstandigheden laten werken en een loon betalen waarvan ze goed kunnen leven.

Verantwoord consumeren betekent dat je niet zomaar alles verspilt en bijvoorbeeld geen eten weggooit of kleding koopt die je nooit draagt.

pl a

5 Je weet nu wat duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren is. Lees voor dit hoofdstuk de volgende onderzoeksvraag: HOE KAN IK ZELF DUURZAAM, ETHISCH EN VERANTWOORD CONSUMEREN?

ex em

V OPDRACHT 2: Breng je ecologische voetafdruk in kaart Bekijk het filmpje en beantwoord de vragen. a Wat is de ecologische voetafdruk?

b Hoeveel hectare land is er beschikbaar per inwoner op aarde?

c Hoeveel bedraagt de ecologische voetafdruk van België?

d Als België en Nederland zo blijven verder doen, hoeveel aardbollen hebben we dan nodig om te leven zoals we nu bezig zijn?

FikS

58 |

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN?

ex em

pl a

2 Maar niet iedereen gebruikt evenveel van de aarde. Meet thuis, samen met je ouders of je gezin, jullie ecologische voetafdruk.

a Noteer jouw score:

b Je mag zelf kiezen of je dat wilt bespreken in de klas.

FORUM

Bespreek één of enkele van de volgende feiten klassikaal. Wat is jullie mening daarover? A 854 miljoen mensen zijn chronisch ondervoed. 1,2 miljard mensen hebben last van overgewicht en 400 miljoen mensen lijden aan obesitas.

B 70 % van het zoete water in de wereld wordt gebruikt voor landbouw, 22 % voor de industrie en 8 % voor huishoudelijk gebruik. C De minimale waterbehoefte per persoon per dag is 20 liter. 1,1 miljard mensen moeten het doen met 5 liter per dag. D 2,6 miljard mensen hebben geen goede sanitaire voorzieningen. E 65 % van alle energie wordt verbruikt door 20 % van de wereldbevolking. F 50 % van alle bezittingen is van 2 % van de wereldbevolking. 50 % van de wereldbevolking moet het doen met 1 % van alle bezittingen in de wereld. G 70 % van de wereldhandel gaat naar 20 % van de wereldbevolking. H 75 % van het wereldinkomen gaat naar 20 % van de wereldbevolking.

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN? | 59

FikS

3 Verschillende jongeren zijn alvast in actie geschoten. a Lees de onderstaande krantenknipsels en de tweet. Bespreek ze vervolgens klassikaal.

leonardodicaprio 29,6m volgers

Volgen

ex em

pl a

Fabrique Imagique / Shutterstock.com

Alexandros Michailidis / Shutterstock.com

Bron: www.hln.be

#Regram #RG @guardian: In Belgie hebben duizenden jongeren vorige donderdag opnieuw deelgenomen aan de scholierenactie Spijbelen voor het klimaat, in navolging van gelijkaardige protesten de voorbije weken. Naar verluidt hebben 30 000 jongeren, waaronder kinderen uit de lagere school, gespijbeld voor de marsen die in Brussel, Luik en Leuven gehouden werden. Een aantal kinderen voerden al voor de mars plaatsvond actie voor de woning van de Belgische minister van Milieu. 3 000 academici en wetenschappers steunden de protesten, door te bevestigen dat 'de activisten absoluut gelijk hebben'. Fotos: Paul Henri Verlooy/Belga via ZUMA Press/REX/Shutterstock zie alle 7 402 reacties Voeg reactie toe ...

Bron: LeonardoDiCaprio

FikS

60 |

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN?

b Ben jij ook tot actie bereid? Lees de onderstaande stellingen en bespreek in de klas.

FORUM •

Ik ben bereid om mijn smartphone langer te gebruiken en niet te vervangen wanneer er een nieuw model uitkomt.

•

Het klimaat is mijn probleem niet. Wat kan ik nu veranderen? Anderen zullen het wel voor mij oplossen.

•

Plastiekverpakkingen moeten drastisch verminderen!

V OPDRACHT 3: Ontdek wat niet duurzaam, onverantwoord en onethisch is

Groep 1 heeft als thema duurzaam consumeren. Groep 2 heeft als thema ethisch consumeren. Groep 3 heeft als thema verantwoord consumeren.

pl a

Verdeel de klas in drie groepjes. Elk groepje krijgt een of meerdere filmpjes te zien.

a Welke feiten worden aangehaald in het filmpje van jouw groep? Vertel dat aan je klasgenoten.

ex em

b Welke feiten worden aangehaald in de filmpjes van de andere groepen?

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN? | 61

FikS

U OPDRACHT 4: Ga op zoek naar tips om duurzaam, ethisch en verantwoord te consumeren 1

Werk verder in dezelfde drie groepen. Iedere groep blijft bij zijn thema. Ga op zoek naar tips om duurzaam, ethisch en verantwoord te consumeren. a Welke zoektermen kun je daarvoor gebruiken (bv. in Google)?

b Noteer alvast enkele interessante websites waar je meer informatie vindt.

pl a

ex em

2 Bestudeer nu de tips die je vindt bij het onlinelesmateriaal. Deze tips heb je nodig om opdracht 5 uit te voeren.

FikS

62 |

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN?

U OPDRACHT 5: Consumeer duurzaam, ethisch en verantwoord Om na te gaan of je nu zelf duurzaam, ethisch en verantwoord kunt consumeren, voer je de volgende drie taken uit. Taak 1: Maak een affiche of een video waarin je tips geeft om duurzaam, ethisch of verantwoord te consumeren. Aan de hand van de affiches en video’s moet je de rest van de school bewust maken van duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren. a Verdeel groep 1, 2 en 3 in kleinere groepjes. Opdracht

Resultaat voorstellen met een:

Thema Duurzaam consumeren

Aanbevelingen doen om duurzaam te consumeren

¨ Video ¨ Poster

Groep 2

Ethisch consumeren

Aanbevelingen doen om ethisch te consumeren

¨ Video ¨ Poster

Groep 3

Verantwoord consumeren

Aanbevelingen doen om verantwoord te consumeren

¨ Video ¨ Poster

Optie 1: Wanneer je een affiche wilt maken, dan werk je per twee. Optie 2: Wil je een video maken, dan werk je per drie.

ex em

• •

pl a

Groep 1

b Ieder groepje stelt zijn poster of video voor.

c Kies samen in de klas de beste poster of video uit groep 1, uit groep 2 en uit groep 3. • •

Optie 1: De affiches kunnen opgehangen worden in het lokaal of in de school. Optie 2: De video’s kunnen via het elektronisch leerplatform of via de website van de school verspreid worden.

d Geef feedback aan elkaar over de poster of de video. •

Wat vind je goed?

Wat zou je volgende keer beter kunnen doen?

•

e Geef feedback aan elkaar over jullie samenwerking in groep. Categorie

Kan beter.

Hebben jullie naar elkaar geluisterd?

Hebben jullie elkaar positieve feedback gegeven?

Hebben jullie de taken goed verdeeld?

Heeft ieder groepslid zijn taken uitgevoerd?

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN? | 63

FikS

Taak 2: Evalueer individueel je aankopen thuis. a Doorloop thuis, in je gezin, je aankopen van de afgelopen weken of maanden. Noteer hier enkele van de aankopen.

b Geef nu tips en aanbevelingen hoe jullie thuis duurzaam, ethisch en verantwoord zouden kunnen consumeren. De volgende vraagjes kunnen je daarbij helpen. Hoe kun je thuis meer doen voor het milieu?

•

pl a

•

Wat kun je thuis doen om ethisch te consumeren?

ex em

•

Hoe kun je thuis meer verantwoord consumeren?

c Bespreek klassikaal enkele aanbevelingen om thuis duurzaam, ethisch en verantwoord te consumeren.

d Welke tips, die jij in de klas gehoord hebt, ga jij mee naar huis nemen om ook bij je thuis toe te passen?

FikS

64 |

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN?

Taak 3: Doe zelf een duurzame, ethische aankoop. Je koopt regelmatig iets aan. In de komende weken tracht je bij minstens één van je aankopen rekening te houden met duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren. We komen daarop terug in hoofdstuk 7. a Noteer hier wat je gekocht hebt en hoe je rekening hebt gehouden met duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren.

b Vorm groepjes van vier leerlingen. Noteer hier enkele voorbeelden van wat enkele van je klasgenoten gekocht hebben en hoe zij rekening hebben gehouden met duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren.

pl a

ex em

c Geef feedback aan elkaar in je groepje van vier leerlingen. Wat heeft iedereen goed gedaan met betrekking tot duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren?

Categorie

Ja ¨

Hebben ze bij een aankoop rekening gehouden met het ethische aspect?

Werd er op een verantwoorde manier geconsumeerd?

Hebben ze iets duurzaams gekocht?

Hoe zou het nog beter kunnen?

€

HOOFDSTUK 5: HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN? | 65

FikS

R OPDRACHT 6: Evalueer jezelf Geef aan hoe goed je de volgende vaardigheden beheerst. Checklist

Kan beter.

1â&#x20AC;&#x201A; FinanciÃ«le geletterheid Ik kan tips geven om duurzaam te consumeren.

Â¨

â&#x20AC;¢

Ik kan tips geven om ethisch te consumeren.

Â¨

â&#x20AC;¢

Ik kan tips geven om verantwoord te consumeren.

Â¨

â&#x20AC;¢

Ik kan bij mijn aankopen rekening houden met duurzaam, ethisch en verantwoord consumeren.

Â¨

2â&#x20AC;&#x201A;ICT-vaardigheden Ik kan een affiche of video maken.

â&#x20AC;¢

Ik kan het internet gebruiken om goede informatie op te zoeken.

ex em In

FikS

66 â&#x20AC;&#x201A; |â&#x20AC;&#x201A;

Â¨

pl a

â&#x20AC;¢

HOOFDSTUK 5:â&#x20AC;&#x201A; HOE KUN JE ALS JONGERE DUURZAAM CONSUMEREN?

HOOFDSTUK 6:

HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? O OPDRACHT 1: Ontdek welke problemen onze spilfiguren hebben 1

Bekijk het filmpje en beantwoord de vragen.

pl a

2 Betalen kan op verschillende manieren. Dagelijks betalen mensen in de winkel, online … Toch moet je opletten met elk betaalmiddel, want geen enkel betaalmiddel is volledig veilig. Dat geldt ook voor jou. Daarom ga je in dit hoofdstuk het volgende onderzoeken:

HOE KUN JE MET VERSCHILLENDE BETAALMIDDELEN EN VIA VERSCHILLENDE KANALEN VEILIG BETALEN EN FRAUDE VOORKOMEN?

ex em

V OPDRACHT 2: Onderzoek waar je je aankopen kunt doen Vul de tabel aan.

a Bekijk in de linkerkolom een aantal producten.

b Vul in de rechterkolom aan waar je die producten kunt aankopen. Kies uit de onderstaande opties. Opgelet: alle opties kunnen slechts een keer gebruikt worden.

bol.com – Coolblue – Decathlon – Domino’s – foodtruck – markt – McDonald’s – Mediamarkt – supermarkt – Torfs – TV-commercial – Zalando Product

Waar kun je dat kopen?

BK foto / Shutterstock.com

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 67

FikS

pl a

ex em

2 Hoe noemen we de verschillende plaatsen waar je een product kunt aanschaffen?

3 Anouar kon zijn PlayStation op verschillende manieren aankopen. Hij kon naar de fysieke winkel van Game Mania gaan. Maar hij kon de PlayStation ook online bestellen bij de webwinkel van Game Mania. a Vul het begrippenkader aan. Maak gebruik van de volgende begrippen:

omnichannel – fysieke winkel – webwinkel

De is de plaats waar de klant en de verkoper elkaar ontmoeten. De klant wordt

op een professionele manier begeleid tijdens zijn aankoop.

De daarentegen, biedt haar producten online aan. Die producten worden weliswaar uitvoerig beschreven, maar je kunt ze niet aanraken en je wordt niet bediend. Je hebt ook merken die ervoor kiezen om hun producten via beide kanalen aan te bieden. Op die manier kan de klant 24 uur / 24 uur zijn of haar favoriete product aanschaffen. Die merken hebben dan een .

FikS

68 |

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

b Bekijk de onderstaande tabel. Wat kun je hier besluiten?

% Gemiddeld 2018

Ik bezoek veel minder fysieke winkels.

Ik bezoek minder fysieke winkels.

Ik bezoek evenveel fysieke winkels.

Ik bezoek meer fysieke winkels.

Ik bezoek veel meer fysieke winkels.

2015

Bron: www.nfv.nl

pl a

4 Noteer telkens onder de omschrijving het juiste fysieke verkoopkanaal. Kies uit:

discountwinkel – marktverkoop – nachtwinkel – shoppingcenter – speciaalzaak – supermarkt 2

ex em

rarrarorro / Shutterstock.com

Harper/ Shutterstock.com

Hier is men gespecialiseerd in één product. Het personeel heeft een grote vakkennis.

In deze verkoopplaats kun je zowel food als non-food producten kopen. De klant bedient zichzelf en betaalt aan de kassa.

Op deze openbare plaats kun je één keer per week je boodschappen doen. Het personeel heeft een grote vakkennis.

Deze verkoopplaats is eerder sober ingericht. Hier worden merkproducten aan goedkopere prijzen aangeboden.

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 69

FikS

Radu Bercan / Shutterstock.com

Yellow Cat / Shutterstock.com

Hier vind je alles onder één dak. Verschillende verkooppunten zijn gegroepeerd en er is een ruime parking.

pl a

Dit verkooppunt biedt zijn producten aan tijdens de nacht. De prijzen van de producten liggen gemiddeld 20 % hoger.

5 Veilig online shoppen is heel belangrijk. Je moet altijd goed nagaan of er geen addertjes onder het gras zitten! Ga naar de website van Wikifin en noteer zes tips om veilig online te shoppen.

ex em

VERKOOP

GRATIS

€

KOOP

FikS

70 |

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

6 Bekijk aan de hand van de onderstaande checklist of de webshop van Mediamarkt voldoet aan een aantal eisen. a Kun je de volgende items op de website van Mediamarkt terugvinden? Zo ja, zet een vinkje. b Toets de checklist vervolgens af bij een website waar jij of je ouders soms iets kopen. Mediamarkt

Gekozen website

De identiteit van de verkoper is duidelijk aangegeven.

De activiteit van de verkoper is duidelijk aangegeven.

De betalingswijze is duidelijk.

De prijs: het moet duidelijk zijn of de btw en de verzendingskosten in de prijs inbegrepen zijn.

pl a

De manier waarop je goederen kunt terugsturen of weigeren en ook de eventuele kosten die daarvoor aangerekend worden, zijn duidelijk vermeld.

Checklist

De voornaamste kenmerken van de aangeboden goederen en diensten zijn helder.

ex em

Als je online bestelt bij bepaalde webshops moet je niet alleen het product betalen, maar ook de eventuele extra kosten, zoals verzendkosten of invoerrechten.

7 Ga naar de website van Wikifin en tik het trefwoord ‘invoerrechten’ in. a Wanneer worden je extra kosten aangerekend?

b Welke kosten moet je dan allemaal betalen?

•

BigTunaOnline / Shutterstock.com

•

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 71

FikS

8 Bekijk de onderstaande bestelling. a Hoeveel kost een pen? b Hoeveel betaal je uiteindelijk? c Hoe kun je dat verschil in prijs verklaren?

Product

Excl.

Papermate balpen Flexgrip Ultra RT blauw (1mm)

Prijs

€ 1,24

Totaal

€ 1,50

pl a

Aantal

Winkelwagentje

€ 1,50

Verzend- en administratiekosten

€ 4,95

Totaal (Incl. 21 % btw)

€ 6,45

ex em

Subtotaal

V OPDRACHT 3: Onderzoek nu de verschillende betaalmiddelen 1

Ontdek bij het onlinelesmateriaal welke verschillende betaalmiddelen er bestaan.

2 Welke betaalmiddelen kun je als jonge consument gebruiken? Verbind elke afbeelding met het juiste begrip. B

1 Cash geld

FikS

72 |

2 Debetkaart

3 Prepaid kaart C

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

4 Smartpay of sms D

5 Contactloos betalen E

3 Bekijk aandachtig de volgende aankopen. Hoe zou jij die betalen? Vul de kolom aan. Tip: er zijn meerdere betaalmiddelen per aankoop mogelijk. Betaalmiddelen Aankoop

Cash geld

Prepaidkaart

Debetkaart

Smartpay of sms

Contactloos

1 2

3 4 5

pl a

Bron: www.bol.com

ex em

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 73

FikS

Dhr. Mohamed Rimouani Leuvensesteenweg 321 1000 BRUSSEL

Factuur

Datum

Klant nr

Factuur nr

Facturatieperiode

Pagina nr

BTW nr

20XX-10-29

001175114

7874273119

26 sep – 25 okt

1 van 9

BE 0303.244.678

UW SALDO INCL. BTW

€ 40,30

30,00 30,00 6,30 0,00 36,30

Deze factuur incl. btw Vorig saldo incl. btw Betaling

38,45 -38,45 36,30

ex em

Uw saldo incl. btw

36,30

pl a

Maandelijks abonnement Totaal zonder btw Btw (21 %) Bedragen buiten toepassing van btw Totaal van deze factuur (incl. btw)

DIENSTEN Bedrag €

Betaal met je gsm

Maak het jezelf gemakkelijk en betaal je rit met je gsm of smartphone. Reis je maar af en toe met bus of tram, dan is een digitaal ticket de voordeligste optie. De digitale vervoerbewijzen zijn geldig op al onze bussen en trams*. Toon je sms-vervoerbewijs of je m-vervoerbewijs bij het opstappen aan de chauffeur.

m-ticket, m-card10 en m-daypass

Smartphone op zak? Reis dan met onze voordelige m-vervoerbewijzen. Installeer onze app of de app van één van onze partners en je bent vertrokken!

Na een eenmalige registratie koop je met een paar taps een voordelig digitaal vervoerbewijs.

Het m-ticket • beschikbaar via onze app (voor Android of iPhone) of onze partners; • kost 1,80 euro; • één uur geldig na activatie. M-tickets gekocht via onze app kun je op een later tijdstip activeren, m-tickets gekocht bij onze partners worden meteen na aankoop automatisch geactiveerd.

De m-card10 • beschikbaar via onze app (voor Android of iPhone) of onze partners; • kost 15 euro (1,50 euro per rit); • bevat 10 tickets die een uur gelden. Activeer je ticket voor je op de bus of tram stapt. De m-daypass • beschikbaar via onze app (voor Android of iPhone); • kost 6,00 euro; • is 24 uur geldig, vanaf het moment dat je de m-daypass activeert.

sms-ticket & sms-dagpas • Een sms-ticket of een sms-dagpas koop je simpelweg door een sms-je te sturen. Makkelijker kan haast niet! Met je smsticket reis je één uur lang met al onze bussen en trams. Met een sms-dagpas kan dat tot 24 uur. • Sms de bestelcode 'DL' (voor een rit van een uur) of DLD (voor een dagpas van 24 uur) naar het nummer 4884 en ontvang je vervoerbewijs op je gsm. • Je betaalt 2,15 euro per rit of 6,15 euro voor een dagpas (waarvan 15 cent operatorkost) * uitgezonderd de Limburgse snellijnen

FikS

74 |

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

Bron: www.delijn.be

pl a

‘t Onderwerp Vorkstraat 10 2000 ANTWERPEN Tel: 03 230 15 75 --------------

Datum/tijd:dinsdag 20XX-04-04 / 20:57 Rekening #: 21098 226720 Bediende: Meyrem Tafel:581

ex em

< BTW KASTICKET > Artikels

---------------------------------------Stk Omscrijving Stk/pr Prijs ---------------------------------------2

Ice Tea Green

Coca Cola

2,50

2,30 A

5,00 A

17,30 B

Schnitzel

+ Sla

2,00 B

Schnitzel

17,30 B

+ Sla

2,00 B

+ Peperroom

2,30 B

+ Mayonaise

0,80 B

5 Stuk (s) Btw Uitsplitsing

---------------------------------------btw

btw incl. btw excl. btw bedr.

---------------------------------------B Midd 12 %

41,70

37,23

4,47

A Hoog 21 %

7,30

6,03

1,27

49,00 43,26 5,74

Totaal:

€ 49,00

Bedankt en tot weerziens!

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 75

FikS

4 De betaalmiddelen bij vraag 1 hebben ook enkele nadelen of risico’s. Verbind elk betaalmiddel met het correcte nadeel/risico.

Cash geld

Debetkaart

Contactloos betalen

Online/Overschrijving

SMS

App

Prepaidkaart

Je kunt te snel geld uitgeven omdat het heel gemakkelijk gaat; het risico bestaat dat je zonder na te denken iets aankoopt.

Je kunt het verliezen en dan ben je de waarde kwijt.

Het kan om vals geld gaan.

Een sms verzenden kost geld.

Informatie kan gestolen worden en onrechtmatig gebruikt worden om geld van je rekening te stelen.

Briefjes van een groot bedrag kunnen geweigerd worden voor kleine aankopen, omdat het vals geld kan zijn of omdat er onvoldoende wisselmogelijkheden zijn.

Je hebt een internetverbinding nodig.

Het kostenplaatje zul je pas zien op de telefoonfactuur met het risico dat je daar niet aan denkt.

Er kunnen kosten verbonden zijn aan het gebruik van een prepaidkaart. Geld afhalen aan een bankautomaat kost ook geld met deze kaart.

Je moet een pincode onthouden en geheim houden.

Het kan gestolen worden.

Om te betalen, moet je overweg kunnen met die nieuwe technologie.

Je moet over een zichtrekening beschikken. Als minderjarige is het bedrag dat je per dag/ per week kunt afhalen enkel aanpasbaar met toestemming van je ouders/je voogd.

Ze kunnen dat betaalmiddel stelen en je geheime code proberen te weten te komen.

ex em

FikS

Nadelen, kosten of risico’s

pl a

Betaalmiddel

Er kunnen technische problemen zijn of het betaalmiddel kan defect zijn.

Er zijn vastgelegde betalingslimieten (per dag/week).

Als dat betaalmiddel gestolen wordt 20 en je laat het niet onmiddellijk blokkeren, kun je je geld verliezen.

Je hebt een smartphone of tablet nodig.

Wanneer je een betaling doet naar het buitenland, kan dat geld kosten.

Bij diefstal kan er zomaar een aankoop 22 tot € 25,00 betaald worden, zonder dat de pincode nodig is.

76 |

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

Je smartphone of tablet kan gehackt worden met het risico dat geld van je rekening gestolen wordt.

U OPDRACHT 4: Sta stil bij mogelijk bedrog en fraude 1

Onze spilfiguren gaven al aan dat je voorzichtig moet zijn met de verschillende betaalmogelijkheden. a Bekijk de filmpjes bij het onlinelesmateriaal en noteer twee begrippen die te maken hebben met de risico’s rond betaalmiddelen.

b Wat is phishing?

pl a

c Wat is Card Stop?

ex em

2 Lees het artikel. Wat kan er misgaan wanneer je met cash geld betaalt?

Wereldwijd meer valse eurobiljetten in omloop

In 2017 werden wereldwijd zo’n 694 000 vervalste eurobiljetten aangetroffen. Dat is 1,5 procent meer dan in 2016, blijkt uit de jongste cijfers van de ECB. De schade door valsemunters wordt op € 36 miljoen geschat. In België is het aantal uit omloop genomen valse eurobiljetten gedaald in de tweede jaarhelft. Volgens de Nationale Bank ging

het om 15 399 valse eurobiljetten, ruim 15 procent minder dan in de eerste jaarhelft. Toch gaat het om een relatief beperkt fenomeen: de Nationale Bank schat dat er in België grosso modo 500 miljoen biljetten circuleren. De twee meest vervalste coupures blijven de biljetten van € 20,00 en € 50,00. Bron: Het Nieuwsblad

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 77

FikS

3 Op welke manier proberen fraudeurs geld te stelen in de volgende voorbeelden?

In mei 2018 kregen vele mensen het valse bericht via WhatsApp dat het Nederlandse attractiepark Efteling vijf gratis tickets zou weggeven aan vijfhonderd gezinnen om zijn verjaardag te vieren. Heel wat mensen hebben de link gedeeld, maar de actie was nep en ging helemaal niet uit van de Efteling.

Gratis tickets

Een nieuwe strategie van internetfraudeurs richt zich ook op mensen die iets verkopen via tweedehandssites (zoals eBay of 2dehands.be). Ze krijgen dan via WhatsApp een berichtje van een zogezegd geïnteresseerde koper. Wat later komt de vraag om één eurocent over te schrijven naar de rekening van de koper, zodat die meteen over de juiste betaalgegevens zou beschikken. In het WhatsApp-bericht staat al meteen een betaallink die leidt naar een webpagina die identiek lijkt aan die van de grootbank. In werkelijkheid is ook dat een valse pagina die erop gericht is om de bancaire inloggegevens te ontfutselen.

Supermarktketen Lidl waarschuwt voor een nepbericht dat via WhatsApp massaal wordt verspreid. In het bericht staat dat mensen op een link moeten klikken. Op die manier kunnen ze een waardebon van € 250,00 winnen. Bron: www.gva.be

Rekening leeg

ex em

Bron: www.vrt.be

Aankoopbon Lidl

Tickets Efteling

pl a

‘Frauduleuze bankenmails en nepberichten op sociale media hebben één ding gemeen: het zijn allemaal pogingen tot phishing. Op het einde van de rit wordt altijd gevraagd om een link aan te klikken die naar een website leidt waarop de slachtoffers moeten inloggen met hun bankgegevens’, waarschuwt Marchand. Het resultaat laat zich raden: zonder het te weten, belanden de bancaire inloggegevens in handen van fraudeurs die in een mum van tijd rekeningen kunnen plunderen. Soms wordt er ook zogenaamde malware geïnstalleerd, waarmee hackers toegang krijgen tot de computer.

Bron: De Tijd

4 Lees het artikel van Test Aankoop. a Over welk verkoopkanaal gaat het in het artikel op p. 79?

b Waarvoor waarschuwt Test Aankoop?

FikS

78 |

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

Bron: De Tijd

Test Aankoop ontmaskert valse webshops: ‘Wie bestelt, riskeert geplunderde bankrekening’

‘Dat is het werk van onder meer Chinese en Oost-Europese internetcriminelen die massaal bestaande domeinnamen opkopen waarvan de registratie is verlopen. Vervolgens installeren ze er een webshop op waar ze kledij, schoenen of accessoires tegen wel erg aantrekkelijke prijzen aanbieden.’ Wie iets bestelt, ziet zijn geld nooit meer terug. Bron: De Standaard

pl a

Test Aankoop heeft 800 valse webshops ontmaskerd die bestaande domeinnamen misbruiken. Het gaat om sites met een .be-domeinnaam die (merk)kledij, -schoenen en accessoires verkopen aan fikse kortingen. ‘Wie iets bestelt, riskeert zijn geld nooit terug te zien.’ Een webshop voor merkkleding met een vreemde URL als weinighaar.be of zonnepanelenlommle.be? ‘Helaas geen uitzondering’, meldt Test Aankoop.

U OPDRACHT 5: Ontdek wat je kunt doen bij fraude

Beantwoord de vragen over fraude voorkomen. Je kunt op de twee onderstaande manieren aan de slag gaan.

ex em

Optie 1: Werk samen. Verdeel de klas in groepjes van twee of drie. Bespreek hoe je gaat samenwerken. Je kunt alles samen opzoeken. Bespreek elk antwoord met je groepsleden. Bij het onlinelesmateriaal vind je enkele filmpjes en links over internetfraude, phishing en vals geld.

Optie 2: Ga individueel aan de slag. Ga zelf online op zoek naar de antwoorden op de vragen.

a Hoe herken je een echt briefje van € 50,00?

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 79

FikS

b Hoe kun je phishing voorkomen?

c Wat doe je wanneer je debetkaart gestolen is of wanneer je ze kwijt bent?

pl a

d Hoe kun je vermijden dat fraudeurs bij een kaart waarmee je contactloos kunt betalen € 25,00 van je kaart kunnen halen, door een apparaatje tegen een persoon of een handtas aan te klikken?

e Wat doe je wanneer je een aanbieding of een promotie krijgt via sociale media?

ex em

Hoe kun je valse webshops vermijden en herkennen?

g Wat is skimming en hoe kun je het voorkomen?

FikS

80 |

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

U OPDRACHT 6: Beveel een betaalmiddel aan Lees de verschillende situaties en vul de tabel op p. 82-83 aan.

Je gaat met vrienden naar de bioscoop. Ieder betaalt zijn eigen filmticket en snoep. Het ticket kost € 9,00 en de snoep € 5,00.

Met de school ga je op studiereis naar de dierentuin. Tijdens de middag koop je een drankje voor € 3,00.

Met het geld dat je gespaard hebt, koop je nieuwe sportschoenen in de sportwinkel. De prijs bedraagt € 89,00.

Voor een verjaardag in je familie plaats je online een bestelling. Het bedrag van je geschenk is € 59,99.

pl a

ex em

a Geef in kolom 2 van de tabel op p. 82-83 aan welk betaalmiddel het best past in de gegeven situatie en waarom. Opgelet: er kunnen ook twee mogelijke betaalmiddelen geschikt zijn. Je kunt kiezen uit: A

Overschrijving(en) bevestigen

Overschrijving(en) Gebruikbevestigen uw Digipass om de transactie te bevestigen

D Gebruik Overschrijving(en) bevestigen Vanom : deMARIE KAART uw Digipass transactie te bevestigen

BE82 9733 4592 Gebruik uw Digipass Van : MARIE KAARTom de transactie te bevestigen Julie Kaart 19-02-20XX Van : BE82 9733 MARIE KAART 4592 BE20 9731 3971 BE82 9733 4592 Julie Kaart 19-02-20XX € 50, 00 BE20Kaart 9731 3971 Julie 19-02-20XX € 50, 00 = Begunstigde wordt mee opgeslagen BE20 9731 3971

Totaalbedrag 1 verrichting(en): Begunstigde wordt mee meevan opgeslagen = =Begunstigde wordt opgeslagen

€ 50, 00

€ 50,00

Totaalbedrag € 50,00 € 50,00 Totaalbedragvan van verrichting(en): 1.1 1verrichting(en): Steek uw bankkaart in uw Argenta-Digipass n druk op M2 . ininuw 1. Steek uwbankkaart bankkaart uwArgenta-Digipass Argenta-Digipass n druk op M2 . 1. Steek uw n druk op M2 2. Geef uw pincode in en op OK 2. Geef uwdruk pincode in en. druk op OK . .

DATA OR OK3. DATA OR OK Geef uw pincode in en druk op OK . Geef de challenge: 99359750 in en druk opinOK . Geef d challenge: 99359750 en druk op OK . DATA OR OK DATA OR OK 4. DATA OR OKin en druk op OK . Geef d challenge: 99359750 Geef de challenge 5000209 in en druk op OK . Geef de challenge 5000209 in en druk op OK . 4. DATA OR OK <MikS_TBH6_07e_Argenta_nieuw> > Meer uitleg over deze code Geef de challenge 5000209 in en druk op volgende OK . Dit getal is samengesteld opuitleg basis van deze de transactiegegevens: > Meer over code <MikS_TBH6_07e_Argenta_nieuw> - totaal bedrag: € 50,00 Dit getal is samengesteld op basis van de volgende transactiegegevens: - rekeningnummermet het hoogste bedrag: BE20 9731 3971 > Meer uitleg over deze code - Totaal bedrag: € 50,00 Dit getal is samengesteld op basis van dehet volgende - rekeningnummermet hoogstetransactiegegevens: bedrag: BE20 9731 3971 5. DATA OR OK Druk op OK . - Totaal bedrag: € 50,00 6. Vul hier uw response in:het hoogste bedrag: BE20 9731 3971 - rekeningnummermet 5. DATA OR OK Druk op OK . 45123698

3. 2. 3. 4.

Vul op hier uw response in: 5.Bevestigen DATA OR OK 6. Druk Ga terug OK . 45123698 6. Vul hier uw response in:

Bron: www.argenta.be

45123698

Bevestigen Ga terug b Noteer in kolom 3 hoe je die betaalmiddelen veilig kunt gebruiken of welke risico’s er zijn. Bevestigen Ga terug

c In kolom 4 schrijf je wat je doet wanneer je toch het slachtoffer bent van fraude of diefstal.

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 81

FikS

82 |

FikS

pl a

Wat doe je wanneer er iets misgaat?

Welk risico is er?

ex em

Betaalmiddel

Situatie

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN?

Situatie

Wat doe je wanneer er iets misgaat?

Welk risico is er?

pl a

ex em

Betaalmiddel

R OPDRACHT 7: Evalueer jezelf

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst.

Checklist

Kan beter.

Financiële geletterdheid

Ik kan veilige webshops herkennen.

•

Ik kan het juiste betaalmiddel kiezen.

•

Ik kan veilig met elk betaalmiddel omgaan.

•

Ik kan anderen advies geven over welk betaalmiddel het meest geschikt is.

•

Ik weet wat ik moet doen bij problemen met de betaalmiddelen zoals phishing, diefstal ...

HOOFDSTUK 6: HOE KUN JE VEILIG BETALEN EN FRAUDE VERMIJDEN? | 83

FikS

HOOFDSTUK 7:

HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? O OPDRACHT 1: Ontdek het budget van Julan

ex em

pl a

Lees de strip over het budget van Julan en beantwoord de vragen.

FikS

84 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

ar pl a ex em jk ki In HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 85

FikS

a Julan wil graag samen met Anouar op reis gaan. Maar wat moet hij eerst opstellen?

b Hoe gaat hij dat doen?

c Heeft Julan een bron van inkomsten?

Inkomsten

Bedrag

pl a

ex em

TOTAAL

Uitgave

Prijs vliegtuigticket

Wat is het verschil tussen de inkomsten en de uitgave?

Hoeveel klusjes moet Julan uitvoeren bij de buurvrouw? e Welk gevaar dreigt er nog voor Julan?

Waarmee moeten zijn ouders nu rekening houden bij hun budget?

FikS

86 |

d Maak een overzicht van zijn inkomsten en bereken hoeveel klusjes hij bij de buurvrouw nog moet doen om zijn reis te betalen.

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

€ 270,00

Bedrag € 365,00

O OPDRACHT 2: Ontdek hoe het gesteld is met het Vlaamse gezinsbudget 1

Lees de onderstaande uitspraken. Tot welke groep behoren de gezinnen? Bij de groep die het moeilijk heeft om rond te komen of bij de groep die onverwachte uitgaven kan opvangen? Plaats de letter van de uitspraak in de juiste kolom in de tabel. A ‘Ik zou liever wat meer geld overhouden op het einde van de maand, zodat we als koppel ook eens leuke dingen zouden kunnen doen. Met twee fulltime werken en dan een heel jaar leuke dingen moeten laten voorbijgaan is niet fijn.’

pl a

B ‘Wij moesten een dokter roepen voor ons ziek zoontje. Ik heb aan de dokter moeten vragen of hij akkoord was dat wij hem volgende maand zouden betalen, wanneer ik mijn invaliditeitsuitkering heb gekregen. We moesten ook nog de medicamenten betalen. In maanden als deze kunnen wij de facturen niet betalen. Je kiest voor de gezondheid van je kind en laat de facturen liggen.’

C ‘Rondkomen met je maandelijkse loon, je hele huishouden draaiende houden en ook eens iets extra voor de kinderen of jezelf kunnen kopen, dat lijkt mooi op papier, maar het is niet zo eenvoudig. Het vraagt planning en discipline om je aan je budget te houden.’

ex em

D ‘Ik ben werkloos. Ik word uitgemaakt voor luiaard. Ik word met de vinger gewezen. Ik heb er niet om gevraagd werkloos te zijn. Ik heb werk gezocht. Ik was zelfs bereid eender welk werk te aanvaarden. Maar ik heb niets gevonden … en nu zeggen ze dat ik te oud ben.’

‘Nu zijn onze kinderen afgestudeerd en lukt het ons om elke maand wat te sparen. Toen ze nog studeerden, was het moeilijk om rond te komen, zeker wanneer er onverwachte uitgaven waren, zoals de wasmachine die het plots liet afweten.’

‘Mijn echtgenoot en ik hebben beide een leuke job met een goed inkomen. We hebben eigenlijk geen moeite om rond te komen maar ik besef heel goed dat dat niet bij iedereen zo is. Ik heb een broer en een zus die het moeilijk hebben. We nemen de neefjes en het nichtje mee als we een dagje uitgaan en bij de geboorte kregen ze naast een luiervoorraad ‘tegoedbonnen’ voor het onbeperkt verstoren van onze nachtrust en voor logeerpartijen. Het is moeilijk om hen direct hulp aan te bieden. We zijn bang om iemand voor het hoofd te stoten.’

Gezinnen die onverwachte uitgaven kunnen opvangen

Gezinnen die het moeilijk hebben

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 87

FikS

Eén op de vijf Vlaamse gezinnen heeft nauwelijks financiële marge: een extra uitgave of vakantie zit er niet in Eén op tien gezinnen in Vlaanderen heeft dus problemen met het betalen van facturen. Dat blijkt uit een grootschalige gezinsenquête van de Vlaamse Overheid waar De Morgen over bericht. Bron: www. gezinsenquete.be

Twintig procent van de Vlaamse gezinnen heeft onvoldoende financiële ruimte voor een weekje vakantie of voor onverwachte uitgaven van € 1 000,00. Eén op de tien komt heel moeilijk rond met het beschikbare gezinsbudget.

ex em

pl a

€

Het gezinsbudget is het gezamenlijk inkomen van een gezin dat besteed kan worden aan de uitgaven van het gezin. Een gezin moet haar inkomsten en uitgaven plannen, zodanig dat er een hele maand brood op de plank ligt. Dat noemt men budgetteren.

2 Net zoals voor de jongeren, is het voor een gezin heel belangrijk om het gezinsbudget goed te beheren. Je gaat nu onderzoeken welke inkomsten en uitgaven een gezin kan hebben. We formuleren dan ook de volgende onderzoeksvragen:

WELKE INKOMSTENBRONNEN KAN EEN GEZIN HEBBEN? WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE UITGAVENPOSTEN VAN EEN GEZIN?

FikS

88 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

V OPDRACHT 3: Onderzoek welke inkomstenbronnen een gezin kan hebben 1

Bekijk de Vlaamse gezinsenquête waarbij de inkomensbronnen van gezinnen in kaart werden gebracht. Aan 2 572 gezinnen werd de volgende vraag gesteld: ‘Had u of iemand anders in uw gezin vorige maand inkomsten uit één van de volgende categorieën?’. Grafiek 1: Inkomensbronnen gezinnen (in %)

Intresten Huuropbrensten Financiële steun van familie of … Alimentatie Pensioen Uitkering voor tijdskrediet Kinderbijlsag

4,40 % 8,00 % 2,00 % 8,00 % 3,10 %

10,60 %

81,70 % 1,20 %

ex em

Leefloon

16,50 %

Schooltoelage

2,10 %

pl a

Andere

Uitkering voor ziekte of invaliditeit

Werkloosheidsuitkering Netto-bedrijfsinkomen Wedden en lonen

8,30 % 7,30 %

15,20 %

85,00 % Bron: www.statbel.fgov.be

2 Beantwoord de volgende vragen over de enquête.

a Hoe komt het dat de som van de percentages niet gelijk is aan 100 %?

b Surf op het internet naar de betekenis van de onderstaande begrippen. Noteer hieronder een omschrijving in je eigen woorden. Alimentatie:

•

Uitkering voor tijdskrediet:

•

Leefloon:

•

Schooltoelage:

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 89

FikS

3 Lees de tekst. Wat wordt er bedoeld met een inkomen uit vermogen?

TE HUUR

Uit het onderzoek is gebleken dat acht op de tien gezinnen een inkomen hebben uit arbeid of vermogen. 11,5 % van deze gezinnen combineren een uitkering met een inkomen uit arbeid of vermogen. 4,6 % heeft wel een uitkering, maar verwerft zelf geen inkomen uit arbeid of vermogen. Bron: www.gezinsenquete.be

pl a

4 Noteer elke inkomstenbron uit de grafiek op p. 89 in de juiste kolom.

Soorten inkomstenbronnen van gezinnen Sociale vergoedingen

Inkomsten uit vermogen

Toevallige inkomsten

Leefloon

Andere

ex em

Arbeid

FORUM

De kinderbijslag heet sinds 1 januari 2019 ‘groeipakket’. De overheidsinstelling die de Vlaamse kinderbijslag uitbetaalt, heet FONS. Het basisbedrag per maand per kind bedraagt € 163,20. Is dat voldoende volgens jou?

FikS

90 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

V OPDRACHT 4: Ontdek de belangrijkste uitgavenposten voor een gezin 1

Ieder jaar wordt er door de overheid een groot onderzoek gedaan naar de uitgaven van de Belgen. In 2017 bleek dat een gemiddeld huishouden € 34 167,00 besteedde. Lees op de grafiek af aan welke uitgavenposten dat bedrag werd besteed. Grafiek 2: Uitgavenposten van een gemiddeld Belgisch gezin (in %) Horeca 6 % Opleiding 1 %

Persoonlijke verzorging 10 %

Cultuur en vrije tijd 8 % Voeding en niet-alcoholische dranken 13 %

Transport 12 %

pl a

Communicatie 3 %

Alcoholische dranken en tabak 2 %

Kleding en schoenen 4 %

ex em

Gezondheid 5 %

Meubelen, huishoudtoestellen en onderhoudsproducten 6 %

Woning, gas, water en electriciteit 30 %

€

Bron: www.statbel.fgov.be

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 91

FikS

2 Noteer bij elke uitgavenpost van een gezin een concreet voorbeeld in de tabel.

voeding en niet-alcoholische dranken

alcoholische dranken en tabak

kleding en schoenen

woning

meubelen, huishoudtoestellen en onderhoudsproducten

gezondheid

transport

communicatie

cultuur en vrije tijd

opleiding

horeca

ex em

persoonlijke verzorging

Voorbeeld

pl a

Uitgavenpost

3 Een ‘gemiddeld’ gezin bestaat niet. Lees waarom en verbeter daarna, indien nodig, de stellingen.

A De drie landsdelen van België houden er elk hun eigen specifieke uitgavenpatroon op na. Brusselaars geven meer uit aan hun woning, wat logisch is, gezien de hoge prijzen voor woningen in de hoofdstad.

B Ook aan eten en drinken besteden Brusselaars wat meer dan de Vlamingen en de Walen. Maar de Vlamingen geven dan weer meer geld uit aan meubels, en ook aan horeca-bezoek.

C Ook de uitgaven aan energie (stookolie, aardgas, elektriciteit ….) verschillen aanzienlijk. Walen besteden hieraan het meest: 5,7 procent van hun totale uitgaven. Voor Vlamingen is dat 4,8 procent, voor Brusselaars maar 4,1 procent.

D Qua transportuitgaven zijn de Walen koploper: ze besteden daaraan maar liefst 50 procent meer dan de Brusselaars. Dat komt doordat die laatsten veel minder vaak een auto hebben. In de hoofdstad beschikt maar 53 procent van de huishoudens over een eigen wagen. In Vlaanderen is dat 86 procent en in Wallonië 85 procent.

FikS

Ook de verspreiding van was- en vaatwasmachines ligt in de hoofdstad aanzienlijk lager dan in de andere twee landsgedeelten. Het hoge percentage eenpersoonshuishoudens heeft daar misschien mee te maken.

Nog een opmerkelijk verschil: Walen hebben vaker een hond of een kat in huis dan Vlamingen. De katten zijn het populairst: ruim één op de drie van de Waalse huishoudens heeft er een, tegen ruim een kwart van de Vlaamse gezinnen.

92 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

Stellingen

Juist

Fout

1 In Vlaanderen wonen is goedkoper dan in Brussel. 2 Vlamingen geven meer geld uit aan een restaurantbezoek dan de Walen en de Brusselaars. 3 Walen zijn koploper wat betreft het bezit van een wagen.

4 In Brussel zijn de meeste eenpersoonshuishoudens.

pl a

V OPDRACHT 5: Ga na of de gezinnen kunnen rondkomen met hun inkomen

ex em

In de Vlaamse gezinsenquête werd aan de gezinnen gevraagd of ze rond kunnen komen met het totale beschikbare gezinsinkomen. Hier vind je het resultaat van die bevraging. Bekijk de tabel. Verbeter daarna, indien nodig, de stellingen.

Tabel 1: Aandeel van de gezinnen dat moeilijk tot zeer moeilijk rondkomt met het totale beschikbare gezinsinkomen Aantal ondervraagde gezinnen in % van het totaal

Totaal

Geslacht

Herkomst

Diploma

Betaald werk

Gezinstype

Mannen

8,7

Vrouwen

12,4

België/EU

8,7

Buiten EU

23,4

2de graad SO

21,6

3de graad SO

13,6

Hoger onderwijs

5,9

Tweeverdienersgezinnen

3,6

Eenverdienergezinnen

18,4

Geen werkende in het gezin

41,2

Gehuwde koppels

7,2

Ongehuwde koppels

8,2

Alleenstaande ouders

26,7

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 93

FikS

Stellingen

Juist

Fout

1 Gezinnen met een herkomst buiten de EU hebben het vaker moeilijk om rond te komen. 2 De opleiding heeft geen invloed op het beheren van een gezinsbudget.

3 Betaald werk is belangrijk om ook onverwachte uitgaven te kunnen betalen.

4 Alleenstaande ouders hebben het vaker moeilijk om rond te komen.

pl a

Conclusie gezinsenquête

Negen op de tien van de bevraagde gezinnen van de Vlaamse gezinsenquête geeft aan rond te komen met het totale beschikbare gezinsinkomen. Dat lijkt heel rooskleurig, maar de gezinsenquête bevestigt de financieel kwetsbare positie van sommige gezinnen.

ex em

2 Een gezin heeft veel uitgaven. Je kunt die uitgaven verdelen over vier categorieën. Verbind elke uitgave met de juiste categorie.

Deze uitgaven kun je niet voorspellen.

Vaste uitgaven

Deze uitgaven komen op regelmatige tijdstippen terug. Het bedrag is gekend.

Variabele uitgaven

Deze uitgaven zijn gekend, maar je weet niet juist hoeveel en wanneer.

Onvoorziene uitgaven

Deze uitgaven komen af en toe voor. Dat is meestal voor de aankoop van een duurzaam goed.

Buitengewone uitgaven

FikS

94 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

3 Nu je de verschillende uitgaven kent, kun je die ordenen in de juiste categorie. a

Vul de tabel aan met de onderstaande uitgaven. aankoop gezinswagen – aankoop gsm – abonnement internet – autoverzekering – boodschappen – busabonnement – doktersbezoek – filmticket – herstelling wagen – huur woning – kinderopvang – kledij – nutsvoorzieningen (gas, water, elektriciteit) – schoolrekening

Vaste

ex em

Variabele

pl a

Uitgaven

Onvoorziene

Buitengewone

b Welke soort uitgaven zijn een gsm-abonnement en een herlaadkaart? Verklaar.

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 95

FikS

4 Bekijk het filmpje en lees het stappenplan om een gezinsbudget te beheren. Zet de juiste titel bij elke stap. Kies uit de volgende titels. Geef slim uit – Bepaal de inkomsten en uitgaven – Plan altijd – Bouw een buffer in voor onvoorziene uitgaven

Stap 1 Om je gezinsbudget op te stellen, moet je altijd eerst het totale bedrag van de inkomsten en uitgaven bepalen. Bij het onlinelesmateriaal vind je verschillende apps die je daarbij kunnen helpen.

Stap 2 Wanneer je een duidelijk beeld hebt van de belangrijkste inkomsten en uitgaven, is het ook belangrijk om te proberen om te sparen voor onvoorziene uitgaven.

pl a

Stap 3

Het is belangrijk om alles te plannen, in de eerste plaats om je gezinsbudget te beheren en in de tweede plaats om geld te besparen. Wanneer je bijvoorbeeld de aankopen voor kleding, schoenen, elektronische en huishoudelijke producten plant tijdens de solden, kun je een hoop geld besparen. Stap 4

ex em

Uit onderzoek is gebleken dat de Belgen veel eten moeten weggooien.

BELGISCHE CONSUMENTEN GOOIEN DAGELIJKS VEEL ETEN WEG

DAT IS IN TOTAAL

tot

KILO PER JAAR

200 000 TON

Hiermee kun je een jaar lang

verspild voedsel per jaar

100 000

BELGISCHE GEZINNEN VOEDEN

5 Bespreek samen met je buur nog eens stap 4 uit het stappenplan. Noteer hieronder zelf vijf tips om ‘slimmer’ boodschappen te doen. €

FikS

96 |

€

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

V OPDRACHT 6: Ontdek wat de risico’s van lenen en schulden zijn 1

Noteer twee voorbeelden waarvoor gezinnen nog zouden kunnen lenen.

Meerderheid Vlamingen heeft leningen lopen Uit hetzelfde onderzoek blijkt ook dat 31 % van de Vlamingen een autolening aan het afbetalen is. Zij betalen daarvoor elke maand gemiddeld € 293,00 af. Aan andere leningen spendeert de Vlaming gemiddeld € 399,00.

Zowat 72 % van de Vlamingen betaalt momenteel een woonlening af. Zij besteden daar maandelijks gemiddeld € 909,00 aan. Dat blijkt uit een online onderzoek van vacature.com bij 2 000 werkende Vlamingen tussen 18 en 65 jaar.

ex em

Let op! Geld lenen kost geld.

pl a

Bron: www.spaargids.be

€ 1 199,00 of € 67,50 per maand op afbetaling

Een lening is een geldbedrag dat door een partij wordt verstrekt aan een andere partij op voorwaarde dat het later terug wordt betaald. Veelal wordt hier een vergoeding in de vorm van rente voor betaald en eventueel andere kosten.

Rente, of intrest, is de vergoeding die je moet betalen als je geld hebt geleend. Als je zelf geld aan iemand hebt geleend, is dat het extra bedrag dat je van de lener krijgt.

2 Markeer in de tekst de redenen waarom mensen hun lening niet meer kunnen afbetalen.

Dat een gezin schulden heeft en een lening moet afbetalen, hoeft op zich geen probleem te zijn. Maar je moet beseffen dat je de lening moet terugbetalen met intrest en dat is altijd meer dan het aanvankelijk ontleende bedrag. In 2017 waren er iets meer dan 300 000 mensen die hun leningen niet meer konden betalen. Bij sommigen was dat omdat ze ziek werden of omdat ze een ongeluk hadden. Anderen hadden betalingsproblemen omdat ze hun werk kwijt waren. Maar er waren ook heel wat mensen die veel te veel leningen hadden afgesloten. Het waren mensen die geleend hadden omdat ze kochten wat ze zagen, zonder na te denken of ze wel geld hadden. Het waren vaak nutteloze of te dure dingen die ze dan op krediet terugbetaalden.

3 Bekijk het filmpje in verband met kopen op krediet. Welke belangrijke tip geeft de dame op het einde mee, zodat je niet in moeilijkheden komt?

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 97

FikS

4 Bekijk het filmpje in verband met budgetbeheer. Beantwoord de onderstaande vragen. a Als je moeilijkheden hebt om je budget zelf te beheren, kun je professionele hulp inroepen. Welke hulp kun je inroepen?

b Waar vind je die diensten?

ex em

pl a

c Bekijk de onderstaande cartoons en formuleer je mening.

FikS

98 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

U OPDRACHT 7: Onderzoek of de gezinnen van onze spilfiguren erin slagen om rond te komen 1

Om een gezinsbudget goed te beheren, moet je ook rekening houden met de behoeften en de samenstelling van het gezin. Een goed overzicht van de inkomsten en uitgaven kan daar zeker bij helpen. Verdeel de klas in vijf groepjes en lees de onderzoeksvraag die jullie groep gaat onderzoeken. BEHEERT HET GEZIN VAN MIJN SPILFIGUUR HET GEZINSBUDGET GOED?

2 Bestudeer grondig de situatie van jouw gezin. Markeer de inkomstenbronnen in het groen en de uitgavenposten in het rood.

Inkomstenbronnen

ex em

pl a

3 Noteer hieronder de inkomstenbronnen van het gezin. Geef ook aan of dat terugkerende of toevallige inkomstenbronnen zijn.

Terugkerende inkomsten

Toevallige inkomsten

4 Noteer hieronder de verschillende uitgavenposten. Geef ook aan of dat vaste, variabele, uitzonderlijke of onvoorziene uitgaven zijn.

Uitgavenposten

Vaste uitgaven

Variabele Uitzonderlijke uitgaven uitgaven

Onvoorziene uitgaven

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT? | 99

FikS

5 Kan het gezin sparen voor toekomstige of onverwachte uitgaven? a Vul de inkomsten en uitgaven van het gezin in via de online tool. b Hoeveel geld houdt het gezin aan het einde van de maand over? Of komt het gezin op het einde van de maand niet rond? Noteer jullie bevindingen.

c Welk advies zou je jouw spilgezin willen meegeven?

ex em

6 Herneem nu taak 3 op p. 65 van hoofdstuk 5. Daar werd je gevraagd om zelf een duurzame, ethische aankoop te doen. Vul nu de vragen a, b en c in, om na te gaan of dat gebeurd is.

pl a

R OPDRACHT 8: Evalueer jezelf

Checklist

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan. Ja

Kan beter.

Financiële geletterdheid

FikS

•

Ik kan een indeling maken in inkomstenbronnen van gezinnen.

•

Ik kan een indeling maken in uitgavenposten van gezinnen.

•

Ik kan de financiële situatie van een gezin in kaart brengen.

•

Ik kan tips geven voor een goed budgetbeheer van gezinnen.

100 |

HOOFDSTUK 7: HOE ZIET EEN GEZINSBUDGET ERUIT?

HOOFDSTUK 8:

WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? O OPDRACHT 1: Ontdek de bedrijven in je schoolomgeving De maatschappij bestaat uit verschillende partijen of groepen. Aan de ene kant heb je de consument, zoals jijzelf en gezinnen. Aan de andere kant heb je de producent of de bedrijven, en niet te vergeten, de overheid.

In dit hoofdstuk zul je ontdekken dat je elke dag met verschillende bedrijven in aanraking komt. Laten we eerst eens kijken welke bedrijven er gelegen zijn op de weg van bij jou thuis naar school.

ex em

pl a

Leg via Google Streetview de weg af van op school naar jou thuis of van op school naar het centrum van de stad waar je school gelegen is. Noteer de naam van vijf bedrijven die je tegenkomt en vermeld wat je daar kunt kopen of wat dat bedrijf vervaardigt.

Naam bedrijf

Wat kan ik er kopen? Wat vervaardigt het bedrijf?

4 5

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 101

FikS

O OPDRACHT 2: Ontdek wat onze spilfiguren over ondernemingen te zeggen hebben Bekijk het filmpje van Anouar en Marieke en beantwoord de vragen. a Waarvoor zorgen bedrijven in onze maatschappij?

b Zoals je merkt in het gesprek van onze spilfiguren, komen we elke dag op de één of andere manier in aanraking met ondernemingen. In dit hoofdstuk ga je een antwoord zoeken op de volgende onderzoeksvraag:

pl a

WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

V OPDRACHT 3: Ga na met welke bedrijven je in aanraking komt

ex em

1 Welke ondernemingen of bedrijven ken je allemaal?

FikS

102 |

Bashigo/Shutterstock.com

360b/Shutterstock.com

chrisdorney/Shutterstock.com

Ken Wolter/Shutterstock.com

JPstock/Shutterstock.com

tanuha2001/Shutterstock.com

Jatuporn Chainiramitkul/Shutterstock.com

tanuha2001/Shutterstock.com

a Herken je de onderstaande logo’s? Vul aan.

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

b Welke bedrijven ken je nog allemaal? Noteer een aantal voorbeelden.

c Wat koop je bij de bedrijven die je bij vraag b vermeld hebt?

2 Vul de tabel aan.

Een reisbureau

Coolblue

De Lijn

pl a

ex em

Kruidvat

a Noteer in de tabel wat je bij de volgende ondernemingen kunt kopen.

b Welk verschil is er tussen een aankoop bij een reisbureau of bij Kruidvat?

3 Bekijk het filmpje en vul vervolgens het begrippenkader aan.

Goederen en diensten kopen noemt men . Je bent dan een .

Bij de aankoop van goederen en/of diensten bevredig je een . Je kunt kopen, dat zijn alle tastbare zaken, zoals bv. een brood.

•

Je kunt kopen, dat zijn alle niet-tastbare zaken, zoals bv. een kappersbeurt.

•

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 103

FikS

4 De onderstaande items werden aangekocht om aan een specifieke behoefte te voldoen. Zijn het goederen of diensten? a Vink aan in de tabel. Item

Goed of dienst? ¨ Een goed

¨ Een dienst

Een taxi-rit

¨ Een goed

¨ Een dienst

Parfum

¨ Een goed

¨ Een dienst

Een fitness-abonnement

¨ Een goed

¨ Een dienst

Een playstation-console

¨ Een goed

¨ Een dienst

¨ Een goed

¨ Een dienst

X Een goed ¨

¨ Een dienst

¨ Een goed

X Een dienst ¨

ex em

pl a

Een wasbeurt bij een carwash

Een gsm-abonnement

b Bedenk zelf nog een voorbeeld van een goed en van een dienst. Noteer jouw voorbeeld in de tabel.

V OPDRACHT 4: Verken verschillende soorten ondernemingen 1 Op de afbeelding op p. 105 zie je verschillende namen van ondernemingen staan. Die ondernemingen zijn allemaal gelegen in Genk, Limburg. Zoek op het internet wat die ondernemingen doen. Onderneming

1 Arcelor Mittal

Activiteit

2 Firma Remo

4 Ecomat Genk

5 PariMetal bvba

6 Kevok Decor DIY

7 Wara

8 Werkhuizen Hengelhoef

9 Genk hout nv

3 Martens Industriebouw

FikS

104 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

2 Verdeel de bedrijven in de tabel in de juiste categorie. Sommige bedrijven behoren tot twee categorieën. a Welke van de bovenstaande ondernemingen produceren of maken een product? Duid die in de tabel aan met een groene kleur. b Welke van de bedrijven leveren een dienst? Duid die aan met een blauwe kleur. c Welke van de bedrijven verkopen producten? Duid die aan met een gele kleur.

Werkhuizen Hengelhoef nv

pl a

Wara

Genk hout nv

ex em

Kevok Decor and DIY

Firma Remo

Ecomat Genk bvba

PariMetal bvba

Arcelor Mittal Genk

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 105

www.google.com

Martens Industrie nv

FikS

3 Combineer de begrippen met de juiste definitie.

B Een dienstenbedrijf

2 Dat is een onderneming die volledig afgewerkte producten (zoals een smartphone) of halfafgewerkte producten (zoals houten planken of stalen platen) produceert.

C Een handelsonderneming

3 Die onderneming koopt producten aan om ze daarna weer te verkopen.

pl a

A Een productiebedrijf

1 Die onderneming levert voornamelijk diensten waarbij er door de werknemers in het bedrijf of op verplaatsing een prestatie geleverd wordt.

4 Wat zijn de volgende ondernemingen? Noteer telkens of het een productieonderneming, een dienstenonderneming of een handelsonderneming is.

•

Audi Vorst

• Bpost • Torfs • Telenet

ex em

• Colruyt

5 Lees de krantenkoppen en -artikels.

a Wat zijn de doelstellingen van bedrijven zoals Colruyt, Delhaize en Apple volgens de krantenkoppen hieronder en op de volgende pagina?

b Wat is, volgens jullie, het voornaamste doel voor die ondernemingen?

FikS

Apple verkocht in het tweede trimester van 2018 minder iPhones, maar wel duurdere iPhones, namelijk 41,3 miljoen stuks. De dure iPhone X was het populairste model van het kwartaal, zeiden managers van Apple. De omzet van Apple kwam uit op 53,3 miljard dollar (17 procent meer dan een jaar voordien) en de winst op 11,5 miljard dollar (ruim 30 procent meer). Opvallend waren de opbrengsten van de diensten, zoals de App Store, Apple Music en iCloud: 9,5 miljard dollar (31 procent meer).

106 |

Droneandy/Shutterstock

Dankzij de winsten van Apple, kon dit nieuwe hoofdkwartier gebouwd worden.

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

Bron: vrij naar De Tijd

Colruyt zag zijn winst stijgen in 2017 naar € 374 miljoen. In 2016 was dat € 348 miljoen.

Delhaize heeft ook winkels in de VS. De winst van Delhaize in Amerika bedroeg € 616 miljoen in het tweede trimester van 2018. Met de winst zullen ze twintig winkels in een nieuw jasje steken en dus renoveren. Bron: vrij naar de Tijd

Bron: De Tijd, 19 juli 2018

Carlos Brito is de topmanager van AB InBev, de grootste bierproducent (van onder andere Jupiler) ter wereld. In 2017 verdiende Carlos Brito € 6,7 miljoen. Hij zorgde er dan ook voor dat AB InBev in 2017 een winst behaalde van € 15,8 miljard.

pl a

Mcnulty6

Bron: vrij naar de Tijd

6 Hoe zeg je ‘winst’ in het Engels? Je mag het opzoeken op het internet, indien nodig.

ex em

In de economie heb je ondernemingen die in de eerste plaats winst willen maken. Winst is belangrijk voor een bedrijf om te blijven bestaan en (eventueel) te investeren om verder te groeien. Als bedrijven geen winst maken, kunnen ze geen nieuwe producten bedenken en zullen ze snel werknemers moeten ontslaan. De bedrijven die als voornaamste doel hebben om winst te maken, behoren tot de profitsector.

V OPDRACHT 5: Verken de verschillende activiteiten van een onderneming In een bedrijf vinden verschillende activiteiten in diverse afdelingen plaats. Je kunt die activiteiten schematisch in een organigram voorstellen.

a Vul het organigram met de voornaamste activiteiten van een bedrijf aan. Kies uit:

administratie – directie – logistiek – marketing – productie

BEDRIJF

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 107

FikS

De vader van Julan werkte vroeger in een bedrijf waar hij verantwoordelijk was voor de tijdige betaling van de lonen van de arbeiders.

ex em

pl a

De vader van Marieke werkt als arbeider in een autofabriek. Hij staat in voor de montage en de samenstelling van de nieuwe wagens. Op die afdeling moet je heel snel en aandachtig werken. Meestal doe je daar bandwerk.

Jenson / Shutterstock.com

b Geef voor de onderstaande omschrijvingen de juiste activiteit binnen een bedrijf weer.

De oom van Anouar heeft een eigen bedrijfje waar verschillende roomkazen geproduceerd worden. De voornaamste taak van zijn oom is de algemene leiding van het bedrijf.

Rob, de broer van Marieke werkt bij Ikea. Hij is verantwoordelijk voor de verpakking en het transport van de goederen. Hij heeft vaak onregelmatige werkuren.

De droom van Elena is in te staan voor de publiciteit van een onderneming.

FikS

108 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

V OPDRACHT 6: Ga dieper in op de doelen van verschillende organisaties 1

Zoek bij het onlinelesmateriaal uit wat de onderstaande logo’s voorstellen. a Schrijf in de tweede kolom de naam van de organisatie. b Schrijf in de derde kolom wat haar belangrijkste doel is. Naam

Doel

Logo

ex em

pl a

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 109

FikS

ex em

pl a

Organisaties en ondernemingen wiens doel het niet in de eerste plaats is om winst te maken, behoren tot de non-profitsector. Die ondernemingen willen zeker ook winst maken, want zij hebben bepaalde kosten om te voorzien in hun dagelijkse werking, bijvoorbeeld de aankoop van medicijnen en materialen. Het doel van die ondernemingen is echter in de eerste plaats bijdragen tot het maatschappelijk welzijn door bijvoorbeeld dieren, zieken, armen … te helpen.

FikS

110 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

2 Wat weet je over de onderstaande organisaties en bedrijven? Zet een vinkje in de juiste kolom. (Meerdere kruisjes zijn mogelijk.) Organisatie / bedrijf

Handelsonderneming

Productiebedrijf

Dienstenbedrijf

Profit

Non-profit

Basisschool De Boomhut Steenbakkerij Vande Moortel Ziekenhuis Sint-Lucas

Woonzorgcentrum De Vijvers

pl a

Kinderopvang Klein & Wijs Autofabriek Volvo Natuurreservaat De Bourgoyen

ex em

Kaasfabriek Het Hinkelspel

Schoonheidssalon Christel Transportbedrijf Essers Koekjesfabriek Lotus

V OPDRACHT 7: Verken hoe een onderneming verantwoord kan ondernemen Bekijk het filmpje over maatschappelijk verantwoord ondernemen en beantwoord de vragen.

a Wat is het onderwerp van het filmpje?

b Wat doet een duurzame onderneming?

c Consumeren mensen liever bij een duurzame onderneming?

d Vul aan. Duurzaam ondernemen is de

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 111

FikS

2 Bekijk het filmpje van Hema. Hema wil blijven ondernemen met respect voor de wereld op drie niveau's. Welke?

3 Vul het begrippenkader over maatschappelijk verantwoord ondernemen aan. Zoek je informatie online op Wikipedia.

ondernemen is een vorm van ondernemen gericht op: economische prestaties ( )

•

het respect voor de sociale kant (de werknemers= )

pl a

•

Maatschappelijk verantwoord ondernemen, of maatschappelijk

ex em

• de ecologische randvoorwaarden ( ).

FikS

112 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

4 Bestudeer de impact van ondernemingen en organisaties. Zoek welke belangrijke beslissingen de onderstaande bedrijven hebben genomen om de huidige situatie te verbeteren of te optimaliseren. a Bekijk de strip en noteer welke begrippen het best passen. diversiteit onder het personeel – duurzaam ondernemen – milieubewust zijn – mobiliteit – overleg met alle partijen – rekening houden met de omgeving – zorgvuldig aankoopbeleid

ex em

pl a

b Noteer met welke P van verantwoord ondernemen er rekening is gehouden: people, planet of profit.

Antwoord a:

Antwoord b:

Antwoord a: Antwoord b:

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 113

FikS

Antwoord a:

pl a

Antwoord b:

Antwoord a:

ex em

Antwoord b:

Antwoord a:

Antwoord b:

FikS

114 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

Antwoord a:

ex em

pl a

Antwoord b:

Antwoord a: Antwoord b:

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 115

FikS

U OPDRACHT 8: Bestudeer de impact van ondernemingen en organisaties 1

Geef jouw mening over één van de onderstaande ondernemingen.

Telenet

Primark

Instagram

pl a

b Vind je dat een leuk bedrijf of niet? Zeg ook waarom.

¨ fokke baarssen/Shutterstock.com

Telenet

Adidas

whatleydude

ex em

c Bespreek de mening van enkele leerlingen klassikaal. 2 Verdeel de klas in twee groepen.

Groep 1 bekijkt de collage op p. 119-121 en beantwoordt de bijbehorende vragen. Groep 2 bekijkt de vragen op p. 121 en de ontdekplaten bij het onlinelesmateriaal.

GROEP 1

In de krantenknipsels op p. 119-121 vind je enkele beslissingen terug van verschillende ondernemingen. Dat zijn waargebeurde feiten die een impact kunnen hebben op de mening die je hebt over de onderneming.

a Noteer voor elke onderneming welke beslissing(-en) het bedrijf genomen heeft.

b Vermeld ook welke impact dat heeft voor de consument of de maatschappij. c Waarom zouden Telenet en Netflix hun prijzen verhogen?

FikS

116 |

Sundry Photography /Shutterstock

a Kruis een onderneming aan.

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

2 Adidas

Telenet Beslissing:

Beslissing A:

Beslissing B:

Impact:

Impact A:

pl a

Impact B:

3 C&A

Beslissing:

Impact:

ex em

4 Instagram/sociale media Beslissing:

Impact:

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 117

FikS

Beslissing:

Impact:

pl a

6 Alibaba

5 Burberry

8 Netflix

Primark Beslissing:

Beslissing:

ex em

Impact:

FikS

118 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

De vorige wereldkampioen, Duitsland, kreeg € 65 miljoen per jaar om outfits van Adidas te dragen. Voor een truitje van de Rode Duivels betaal je bijna € 90,00. Hoeveel van de € 90,00 gaat naar het merk? En hoeveel krijgt de vrouw die dat truitje genaaid heeft?

Bron: De Standaard

Deze maand introduceert modeketen C&A een duurzame jeanslijn met het ‘Cradle to Cradle’ Gold-certificaat. Dat garandeert een duurzaam productieproces, waarbij alle grondstoffen worden hergebruikt.

ex em

D t e D ru we kr uiv i va rel ijg el n db t w s: de ek at wie Ro erde ?

Adidas wil uitsluitend nog sportschoenen en -kledij maken met gerecycleerd polyester.

Bron: De Standaard

Telenet trekt de prijzen van het gros van zijn producten op. De Belg heeft toch nauwelijks een andere keuze.

pl a

Voor het merk

€ 5,40 naar taksen, € 4,00 naar het Adidaspersoneel en € 18,00 naar marketing. Er blijft € 13,00 winst over.

Het materiaal

€ 24,30

(27 %)

Leverancier

€ 2,25 (2,50 %) Transport en douane

€ 1,80 (2%) Lonen

€ 0,90 (1%)

€ 2,70 (3 %)

Het truitje van Adidas kost

€ 89,95

Gaat naar de distributeur, inclusief btw (64,5 %)

€ 58

Bron: C&A

Bron: De Standaard

Chirurg waarschuwt voor gevaar van Instagram Een filtertje op Instagram of Snapchat en je hebt meteen de perfecte foto. Op sociale media kun je bijna elke foto omtoveren tot een pareltje. Maar volgens onderzoek zou dat leiden tot veel minder zelfvertrouwen van de gebruiker en kan dat op termijn niet alleen angstaanvallen veroorzaken, maar ook een stoornis ‘ingebeelde lelijkheid’. De plastisch chirurg vertelde dat mensen met een smartphone in de hand naar hem toekomen met de vraag om er zo uit te zien als op de foto. Bron: vrij naar Het Nieuwsblad

Bloomicon/Shutterstock.com

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 119

FikS

Alibaba wil zich in Luik vestigen. Dat zou tot honderden en zelfs duizenden banen kunnen leiden. Alibaba is een online winkel, net zoals Amazon.com en Bol.com. Bron: www.retaildetail.be

Werknemers van Primark dienen klacht in tegen de slechte werkomstandigheden bij Primark door onder andere hoge werkdruk en doorwerken bij ziekte.

Bron: De Standaard

ex em

pl a

Maar vanwaar het idee om peperdure kleren te vernietigen? Volgens insiders willen grote modehuizen zo voorkomen dat hun spullen met grote kortingen worden verkocht of door het ‘verkeerde type mensen worden gedragen’. Dat zou het merk in waarde kunnen doen dalen, terwijl exclusiviteit belangrijk is voor hun klanten. ‘Burberry toont geen respect voor haar eigen producten en het harde werk en de bronnen die nodig waren om ze te maken. In plaats van de overproductie aan te pakken, verbranden ze kleding.

Willy Barton/Shutterstock.com

Burberry verbrandt op jaarbasis meer dan € 30 miljoen aan kleding, handtassen en parfum. Zo wil het Britse modehuis voorkomen dat de stuks bij ‘de verkeerde klanten’ terechtkomen.

fokke baarssen/Shutterstock.com

Bron: www.studio040.nl

Primark laat de meeste van zijn kledingstukken maken in Bangladesh. Het loon van de naaisters bedraagt € 52,00 per maand. Om te kunnen overleven zou dat loon minstens € 160,00 per maand moeten zijn. De regering van het land gaat die minimumlonen niet omhoog trekken, want dan zouden de productiebedrijven naar een ander goedkoper land gaan. Als je dan een T-shirt koopt voor € 2,00, dan zal er weinig ruimte zijn om de naaisters meer te laten verdienen. Bron: www.schonekleren.be

FikS

120 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

De Amerikaanse streamingreus, Netflix, heeft zijn prijzen de jongste jaren al herhaaldelijk naar boven bijgesteld. In juli 2018 werd de prijs van het duurste abonnement opgetrokken van € 13,99 naar € 16,99. Dat heeft Netflix tot op heden geen kijkers gekost, integendeel: wereldwijd zijn er inmiddels 125 miljoen kijkers. Tegelijkertijd is het bedrijf zijn investeringen in eigen series en films aan het opvoeren. Netflix moet wel rekening houden met forse concurrentie van Disney Plus, de streamingsdienst van Disney.

Piotr Adamowicz/Shutterstock.com

Bron: De Standaard

FORUM

pl a

Wat is jouw mening over de lage prijzen van kledij in ketens zoals H&M en Primark?

GROEP 2

•

Wat betekent schone kleding?

•

Wat is de Fair Wear Foundation?

•

ex em

a Bekijk het filmpje Bel & Bo gaat voor eerlijke kleding en los de onderstaande vragen op.

Welk feit heeft de modewereld wakker geschud en aangespoord om het anders aan te pakken?

Met welke P(‘s) van verantwoord ondernemen houdt Bel & Bo rekening? Leg uit.

•

Wat vind je zelf van het initiatief van Bel & Bo?

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 121

FikS

b Ga via de ontdekplaten bij het onlinelesmateriaal na wat de onderstaande ondernemingen of organisaties zoal doen of waar ze voor staan. Noteer hieronder de activiteit van de organisaties.

•

Vermeld ook telkens welke impact die activiteit heeft voor de consument of de maatschappij.

Activiteit:

Impact:

3 Het Felix Project Activiteit:

ex em

4 Vzw Windkracht Activiteit:

Impact:

2 Kringloopwinkels

Bewel

pl a

•

Impact:

FikS

122 |

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ?

In de profitsector trachten bedrijven in de eerste plaats om zoveel mogelijk winst te maken door bepaalde beslissingen te nemen. Ze verhogen de prijs om meer winst te maken of verlagen de prijs om meer consumenten voor zich te winnen. Die winst is ook wel nodig om te blijven bestaan en om nieuwe gebouwen of machines aan te kopen. In de non-profitsector zullen de organisaties zich op de eerste plaats inzetten voor de mensen, het milieu, de dieren enz. en zullen ze bijvoorbeeld stickers verkopen voor het Rode Kruis, een spaghettiweekend organiseren om met de opbrengst ervan bomen te kunnen planten of vragen ze lidgeld aan de leden om gewonde dieren te verzorgen.

pl a

Ook de bedrijven in de profitsector zullen zich op één of andere manier inzetten voor de maatschappij en bijvoorbeeld gerecycleerd materiaal gebruiken of zonnepanelen plaatsen. Soms zetten bedrijven zich een klein beetje in voor het milieu om goed over te komen bij het publiek, maar doen ze niet al het mogelijke om nog beter rekening te houden met het milieu en de mensen.

ex em

Je hebt ook de sociale sector, die eigenlijk een onderdeel is van de nonprofitsector. Daartoe behoren onder andere ziekenhuizen, centra voor geestelijke gezondheidszorg, woon-en zorgcentra, kinderdagverblijven, gehandicaptenzorg, maatwerkbedrijven, culturele centra, bibliotheken …

R OPDRACHT 9: Evalueer jezelf

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan. Ja

Kan beter.

Financiële geletterdheid • Ik kan het onderscheid verklaren tussen goederen en diensten.

•

Ik kan het begrip consumeren toelichten.

•

Ik kan het begrip koopbehoefte toelichten.

•

Ik kan het onderscheid toelichten tussen productieondernemingen, dienstenondernemingen en handelsondernemingen.

•

Ik kan het onderscheid toelichten tussen profit en non-profit.

Checklist

Ik kan toelichten wat verantwoord ondernemen is.

•

Ik kan de impact toelichten van beslissingen van ondernemingen en organisaties.

•

HOOFDSTUK 8: WELK BELANG HEBBEN ONDERNEMINGEN EN ORGANISATIES IN ONZE MAATSCHAPPIJ? | 123

FikS

HOOFDSTUK 9:

WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ? O OPDRACHT 1: Ontdek wie ‘de’ overheid is

De Belgische overheid is een organisatie die beslissingen mag nemen over een bepaald gebied. De overheid maakt regels voor het beleid en voert die uit. Lees de onderstaande krantenkoppen om een idee te krijgen van de rollen die ‘de overheid’ speelt in onze maatschappij.

pl a

a Markeer de overheidsinstelling in elke krantenkop.

b Die overheidsinstellingen spelen een rol op verschillende niveaus. Noteer elke overheidsinstelling bij het juiste niveau in de tabel. Je kunt dat online opzoeken, indien nodig.

Vlaanderen

De gemeenteraad van Westerlo heeft het licht op groen gezet voor de uitbreiding van de bibliotheek.

2 De Vlaamse minister van Onderwijs wil meer geld voor kleuterscholen.

3 De provincie Vlaams-Brabant heeft de Gamebike gelanceerd. Dat is een mobiele klimaat-bakfiets boordevol educatief spelmateriaal en klimaatvriendelijke ideeën voor speel- en leefstraten of voor buurtfeesten.

De twee belangrijke fietsverbindingen op het grondgebied van Sint-Niklaas krijgen bewegwijzering. Daarvoor sluiten de stad en de provincie een overeenkomst.

Federaal minister van Volksgezondheid heeft beslist dat het geneesmiddel voor de behandeling van een zeldzame spierziekte vanaf september wordt terugbetaald.

De provincieraad van Antwerpen heeft het sportcentrum Peerdsbos omgebouwd tot een G-sportcentrum, zodat ook mensen met een beperking kunnen genieten van een aangepaste infrastructuur.

8 Federaal minister van Mobiliteit gaat 5,3 miljard investeren in de modernisering van stations, nieuwe treinstellen en betere spoorlijnen. 9

Het Vlaamse Gewest beheert 2 618 bruggen, tunnels en duikers met een overspanning groter dan vijf meter. De bruggen staan nu naar aanleiding van het instorten van een brug in het Italiaanse Genua onder verhoogde waakzaamheid en de toestand wordt van nabij opgevolgd.

Achttien Limburgse jeugdverblijven krijgen van 10 Vlaams minister van Toerisme in totaal € 354 094. Daarmee kunnen uitbaters hun verblijf gericht moderner, gezinsvriendelijker en/of brandveiliger maken voor een breder publiek.

6 De Vlaamse minister van Cultuur investeert € 2,7 miljoen in Limburgse culturele infrastructuur.

FikS

124 |

België

Provincie

ex em

Gemeenten/steden

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ?

c De overheid speelt dus op verschillende niveaus een rol. Je gaat nu onderzoeken welke rol dat kan zijn. We formuleren dan ook de volgende onderzoeksvraag: WELKE ROL SPEELT DE OVERHEID IN DE MAATSCHAPPIJ?

V OPDRACHT 2: Onderzoek welke rol de overheid speelt in onze maatschappij 1

Verdeel de klas in drie groepen. Ontdek de bevoegdheden/taken van het beleidsniveau die aan jouw groep zijn toegewezen. Vlaanderen

België

pl a

Alexandros Michailidis/Shutterstock

Steden en gemeenten

ex em

2 Stel nu de groepen opnieuw samen, zodanig dat er van elk overheidsniveau iemand in jouw groep zit. a Lees in het dagboek van Marieke op p. 126 welke rol de overheid speelt in haar leven. b Noteer vervolgens in de eerste kolom van de onderstaande tabel met welke diensten van de overheid Marieke in aanraking komt. c Noteer in de tweede kolom van de tabel of dat een bevoegdheid is voor de gemeente/de stad, Vlaanderen of België. Ook hier kun je het internet raadplegen, indien nodig.

Taak of bevoegdheid

Betrokken overheidsniveau

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ? | 125

FikS

Een dag in het leven van Marieke …

07.00 uur Ik sta op en neem een lekkere douche. Gisteren hebben we tijdens de les gezien dat het niet vanzelfsprekend is dat er overal zuiver water uit de kraan komt. Gelukkig is dat in ons land wel het geval. 07.30 uur Ik loop snel even naar de brievenbus want ik kijk uit naar het nieuwe nummer van mijn favoriete tijdschrift Girlz.

07.40 uur Snel ontbijten, want ik moet de bus nemen om naar school te gaan. Mijn mama ergert zich aan het feit dat ik weer op zoek moet naar mijn abonnement van De Lijn.

pl a

07.55 uur Gelukkig is de bushalte vlakbij en haal ik de bus nog. Op weg naar de bushalte heb ik de papa van mijn vriendin Melissa nog gezien. Hij werkt bij de groendienst van de gemeente en was druk bezig om de bloemenperkjes in de buurt van de gemeentelijke speeltuin te verzorgen. 08.20 uur Het is weer ontzettend druk in de buurt van de school. ’s Morgens en op het einde van de schooldag regelt de politie het verkeer aan de schoolpoort, zodat de leerlingen die met de fiets naar school komen, ook veilig aankomen.

ex em

08.30 uur De schoolbel gaat. Sinds de krokusvakantie gaan de lessen niet meer door in containerklassen, maar in een splinternieuw gebouw. Het is nog altijd even wennen. Vandaag is het een leuke dag, want we gaan met de klas naar een toneelvoorstelling. Vlak voor het cultureel centrum patrouilleren enkele soldaten. Ze hopen drukbezochte plaatsen te beveiligen tegen terroristische aanslagen. 12.00 uur Deze middag ga ik bij mijn opa langs om hem wat gezelschap te houden. Opa is net terug uit het ziekenhuis. Mijn oma is al enkele jaren geleden gestorven en aangezien hij niet goed te been is, maakt hij sinds kort gebruik van een dienst van het OCMW die maaltijden aan huis levert.

13.30 uur Op school heb ik voor Nederlands een opdracht gekregen om een boek te lezen. Daarom ga ik eerst even langs bij de stedelijke bibliotheek om het boek te lenen.

14.30 uur Wanneer ik thuis aankom, is het even schrikken, want er staat er brandweerwagen voor de deur. Mama had hen opgebeld om een wespennest te verwijderen.

16.00 uur Mijn zusje Elodie staat al een tijdje ongeduldig te wachten om samen met mama en mij te vertrekken naar het gemeentelijk zwembad. Ze zit in een rolstoel. Tot nu toe was het zwembad niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers, maar nu zijn de ingang, de toegang tot het zwembad zelf en de kleedkamers toegankelijk gemaakt voor mensen met een beperking.

18.00 uur Na het eten ga ik naar boven om mijn huiswerk te maken. Papa roept nog even dat ik niet mag vergeten de vuilniszakken buiten te zetten. Het is deze week mijn beurt om dat te doen.

FikS

126 |

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ?

V OPDRACHT 3: Onderzoek welke uitgaven de overheid heeft De krant De Tijd onderzocht aan welke posten de overheid haar geld uitgeeft. Bekijk in de onderstaande grafiek het resultaat van dat onderzoek. a Noteer de top drie van de uitgavenposten van de overheid.

Grafiek 1: Waar gaat het geld van de overheid naartoe? religie

2,60 % 0,20 %

sociale woningbouw en gemeenschapsvoorzieningen

0,60 %

sport

0,60 %

cultuur

0,90 %

defensie administratie onderwijs

9,30 %

11,90 % 1,60 %

ex em

milieubescherming

1,60 %

pl a

andere

veiligheid

3,30 %

mobiliteit

4,80 %

rentelasten

subsidies aan bedrijven

andere sociale bescherming

5,60 %

6,20 % 1,90 %

werkloosheid

3,70 %

kinderbijslag

4,40 %

ziekte en arbeidsongeschiktheid

gezondheidszorg

pensioenen

6,50 %

14,20 % 20,10 % 5,00 %

10,00 %

15,00 %

20,00 %

25,00 %

Bron: De Tijd

0,00 %

b Vul de tabel aan met voorbeelden van uitgavenposten uit je eigen leefomgeving. Bekijk eventueel opnieuw de ontdekplaten van opdracht 2 voor inspiratie. Uitgavenpost

Onderwijs

Mobiliteit

Veiligheid

Milieubescherming

Cultuur

Sport

Gezondheidszorg

Concreet voorbeeld

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ? | 127

FikS

V OPDRACHT 4: Breng de inkomstenbronnen van de overheid in kaart Net zoals jongeren, gezinnen en ondernemingen, moet ook de overheid inkomsten hebben om haar uitgaven te kunnen betalen. Jaarlijks maakt de overheid daarom een begroting op. Een overheidsbegroting is een schatting van de inkomsten en de uitgaven die de overheid verwacht in het volgende jaar. De belangrijkste inkomstenbronnen van de overheid zijn belastingen en sociale zekerheidsbijdragen.

sten

uitga

Verdeel de klas in vijf groepen. Elke groep krijgt een spilfiguur toegewezen. a Bestudeer opnieuw de uitgaven van het gezin van jouw spilfiguur.

inkom

Spilfiguur

Soorten belastingen

pl a

b Noteer de soorten belastingen die de ouders van jouw spilfiguur moeten betalen.

ex em

De belastingen kun je indelen in: • indirecte belasting • directe belasting

indirecte belasting

Prijs artikel (incl. Belasting)

Consument

accijns, BTW Winkelier

Inkomstenbelasting

directe belasting

FikS

128 |

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ?

Belastingdienst

ven

2 Bereken de indirecte belastingen die vier spilfiguren betalen op de onderstaande artikelen. Opgelet! Om in kolom 3 de btw per product te kunnen invullen, zul je een berekening moeten maken.

€ 315,21

ex em

€ 77,42

€ 425,.81

€ 102,70

Mila

Peter Kotoff / Shutterstock.com

Verkoopprijs inclusief btw

pl a

Verkoopprijs exclusief btw

Product

Anouar

Hoeveel btw betaal je op dit product? btw-tarief = 21 %

Marieke

Elena

SAPhotog / Shutterstock.com

Je betaalt als consument altijd de volledige verkoopprijs inclusief btw aan de winkelier. De winkelier stort op zijn beurt de btw door naar de overheid.

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ? | 129

FikS

pl a

3 Lees grondig de onderstaande tekst. Vul de ontbrekende gegevens in op de loonfiche van Rob Vossen, de broer van Marieke. Opgelet: om het procent te kunnen invullen, zul je een berekening moeten maken.

LOONFICHE

ex em

SEPTEMBER 20XX

Statuut Bediende Datum in dienst 20XX-08-01 Betaalwijze Maandelijks Burgerlijke stand Gehuwd

WERKGEVER IKEA Boomsesteenweg 755 2610 WILRIJK

Ten laste - Kinderen - Andern

WERKNEMER Rob Vossen Kloosterbaan 108 2610 WILRIJK

Uren

Maandwedde

160

2 080,00

Mindervalide 0 0

Dagen

Valide 0 0

FikS

130 |

Procent

Bedrag in euro Omschrijving 2 080,00

-271,86

1 806,14

-482,29

1 325,85

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ?

V OPDRACHT 5: Ga na wat het sociale vangnet van de overheid inhoudt

Een van de belangrijkste doelstellingen van de overheid is zorgen voor een rechtvaardige inkomensverdeling. Niet iedereen heeft het geluk een job te hebben. Sommige mensen zijn gedurende een bepaalde periode in hun leven werkloos. Anderen werken wel, maar kunnen dan weer niet of nauwelijks met hun inkomen rondkomen. Gelukkig bestaat er in België zoiets als een sociaal vangnet. Het socialezekerheidsstelsel in België probeert ervoor te zorgen dat iedereen in België een leefbaar inkomen heeft. De sociale zekerheid betaalt de burgers daarom een aanvullend inkomen of een vervangingsinkomen.

Bekijk het filmpje in verband met het sociaal vangnet en beantwoord de vragen.

pl a

a Wie financiert de RSZ in België? Vul het schema aan. Kies uit:

overheid – werkgevers – werknemers

ex em

b Teken de pijlen die aangeven wie de RSZ financiert.

RSZ

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ? | 131

FikS

c Waarom is er bij het sociale vangnet sprake van het solidariteitsprincipe?

Solidariteit betekent

Zo is er solidariteit tussen:

pl a

ex em

d De ouders en vrienden van de spilfiguren komen in aanmerking voor een aanvullend inkomen of vervangingsinkomen. Voor welke uitkering komen de volgende mensen in aanmerking? Kies uit: invaliditeitsuitkering – kinderbijslag (groeipakket) – rustpensioen – vakantiegeld – werkloosheidsuitkering – ziekte-uitkering

Situatie

Alle ouders van onze spilfiguren ontvangen maandelijks voor de opvoeding van hun kinderen …

Een van de papa‘s van Julan heeft sinds kort geen werk meer.

Aanvullend inkomen

De papa van Anouar ontvangt jaarlijks in juni een extra bedrag op zijn rekening.

De bejaarde buurvrouw waar Julan soms klusjes voor doet, ontvangt maandelijks een vast bedrag op haar rekening.

Soort inkomen

Uitkering

De mama van Marieke kan niet meer werken omdat ze een handicap heeft.

Als Roos, de mama van Elena, niet kan gaan werken omdat ze griep heeft, ontvangt ze een ...

Vervangingsinkomen

Ik zoek werk want ik ben werkloos

FikS

132 |

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ?

U OPDRACHT 6: Wat denk je: is onze begroting kiezen of delen? Je hebt kennisgemaakt met verschillende beleidsniveaus en hun bevoegdheden. Kruip nu samen met je buur in de huid van een overheidsinstelling op een bepaald beleidsniveau. Geef aan waar jullie werk van willen maken. a Jullie krijgen van jullie leerkracht een budget en een aantal mogelijke maatregelen per bevoegdheid. b Maak per bevoegdheid een keuze tussen twee maatregelen, waarbij jullie rekening houden met het beschikbaar budget.

c Nadien gaan jullie jullie keuze toelichten aan de rest van de klas. Zorg dat jullie een aantal argumenten kunnen aanhalen om jullie keuze te motiveren.

R OPDRACHT 7: Evalueer jezelf

Checklist

pl a

Duid aan of je de volgende vaardigheden goed beheerst of dat het nog beter kan.

ex em

1 Financiële geletterdheid • Ik kan aan de hand van voorbeelden aantonen welke rol de overheid heeft in de samenleving.

Kan beter.

•

Ik kan aan de hand van een grafiek de belangrijkste uitgavenposten van de overheid opnoemen.

•

Ik kan de twee belangrijkste inkomensbronnen van de overheid toelichten.

•

Ik kan enkele soorten belastingen opsommen die een gezin moet betalen.

•

Ik kan het solidariteitsprincipe van de sociale zekerheid toelichten.

•

Ik kan het herverdelingsmechanisme van de RSZ illustreren met voorbeelden.

2 Onderzoeksvaardigheden • Ik kan informatie (teksten, infographics, grafieken …) interpreteren.

HOOFDSTUK 9: WELKE IMPACT HEEFT DE OVERHEID OP DE MAATSCHAPPIJ? | 133

FikS

WOORDENLIJST

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

aanvullend inkomen

alimentatie

A-merk

bedrijfsvoorheffing

begroting

4, 7, 8

behoefte

Iets dat je nodig hebt of graag wilt hebben. Mensen hebben dus vershillende behoeften.

belastbaar loon

Het belastbaar loon omvat alle belastbare loonelementen min sociale zekerheidsbijdragen.

ex em

pl a

Dat is een voorafbetaling op de personenbelasting. Het bedrag wordt van je belastbaar loon rechtstreeks afgetrokken door de werkgever.

Het geheel van de geschatte inkomsten en van de voorziene uitgaven, opgesteld voor een bepaalde toekomstige periode.

FikS

Hoofdstuk

belastingen

Heffingen door de overheid opgelegd, zonder dat er voor de belastingbetaler een individueel aanwijsbare tegenprestatie tegenoverstaat.

beleidsniveau

België heeft 6 beleidsniveaus: de Europese Unie, de Federale Staat, de Gemeenschappen, de Gewesten, de Provincie en de Gemeenten. Elk beleidsniveau heeft eigen bevoegdheden.

134 | Woordenlijst

Hoofdstuk

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

bevoegdheden

Elk beleidsniveau heeft zijn eigen bevoegdheden. Met die bevoegdheden kunnen de overheden van elk niveau een beleid voeren door middel van regels die opgelegd worden aan een bevolking binnen een bepaald gebied.

B-merk

Een B-merk is een merkartikel met een minder grote naamsbekendheid en een lagere kwaliteitsbeleving dan een A-merk. De producten van B-merken zijn vaak sterk geïnspireerd door A-merkproducten of imiteren ze zelfs rechtstreeks. Toch wordt er meer aandacht besteed aan de opbouw van een reputatie en merkbeleving dan bij C-merken.

brutoloon

Op je brutoloon worden een aantal afhoudingen gedaan door de werkgever. Wat je uiteindelijk op je rekening ontvangt, is het nettoloon.

budget

De hoeveelheid geld waarover je beschikt.

ex em

1, 3

pl a

budgetteren

Een gezin moet haar inkomsten en uitgaven plannen, zodanig dat er een hele maand brood op de plank ligt. Dat noemt men budgetteren.

Card Stop

Als je je kaart verloren hebt of als ze gestolen werd, moet je Card Stop onmiddellijk contacteren (070/344 344). De kaart wordt meteen geblokkeerd om eventueel misbruik te voorkomen.

C-merk

Een C-merk is een goedkoop merk waarvan de artikelen zich richten op de onderkant van de markt. In tegenstelling tot A-merken en B-merken richten C-merken zich op doelgroepen waarvoor prijs de belangrijkste motivatie is om voor een product te kiezen. Kwaliteit is voor deze consumenten minder belangrijk en merkbeleving en naamsbekendheid spelen nauwelijks een rol.

4, 8

consument

De persoon (de eindverbruiker) die de goederen en diensten koopt.

cookie, cookiebestand

Een bestandje waarin bepaalde gegevens van een bezoeker van een website worden opgeslagen.

cradle to cradle

De centrale gedachte van de filosofie achter cradle to cradle (wieg tot wieg), is dat alle gebruikte materialen na hun leven in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product. Er is geen 'overschot' dat alsnog gestort wordt.

Woordenlijst | 135

FikS

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

debetkaart

Een plastic kaart die het via elektronische weg mogelijk maakt, aan de hand van de gegevens op de magneetstrip of chip, om toegang tot de zichtrekening te krijgen en om geld over te brengen van één zichtrekening naar een andere.

8, 9

dienst(en)

Diensten kun je niet vastnemen en zijn dus niet tastbaar. Een dienst is een prestatie die iemand (tegen betaling) levert voor een ander.

directe belasting

Directe belastingen zijn de belastingen die geheven worden op de inkomsten van personen, bedrijven, rechtspersonen, vastgoed en kapitaal.

duurzaam consumeren

Bij je aankopen of gebruik van producten en diensten hou je rekening met het milieu.

duurzaam goed

Duurzame goederen zijn goederen die niet onmiddellijk slijten, of, om preciezer te zijn, hun nut in de loop van de tijd niet vrijgeven, en niet in één keer geconsumeerd worden. Zaken zoals bakstenen of juwelen kunnen als perfect duurzame goederen beschouwd worden, omdat ze bijna nooit versleten raken.

ecologisch

ecologische voetafdruk

enquête

ethisch consumeren

Bij je aankopen of je gebruik van producten en diensten hou je er rekening mee dat andere mensen door je aankoop of je gebruik niet benadeeld worden.

fraude

Fraude is een vorm van bedrog. Daarbij worden zaken anders voorgesteld dan ze zijn, door op papier of digitaal de werkelijkheid onjuist weer te geven. Men spreekt ook van oplichting.

garantie

Een waarborg die de verkoper wettelijk verplicht is te geven bij de aankoop van een goed.

gecreëerde behoeften

De dingen die je niet echt nodig hebt. Je wilt ze graag hebben. Je wordt onder andere beïnvloed door de reclame.

ex em

pl a

Milieuvriendelijk

De ruimte die we per persoon innemen op aarde. Die ruimte wordt berekend op basis van je levensstijl. Alles wat je consumeert, kost namelijk ruimte om te produceren.

Een vragenlijst waarmee je iets te weten wilt komen en die je bij meerdere personen afneemt.

ki In FikS

136 | Woordenlijst

Hoofdstuk

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

gemiddelde

Het rekenkundige gemiddelde van een reeks getallen wordt berekend door de getallen bij elkaar op te tellen en vervolgens te delen door het aantal getallen in de reeks.

gezinsbudget

Het gezinsbudget is het gezamenlijk inkomen van een gezin dat besteed kan worden aan de uitgaven van het gezin.

(goed)eren

Producten of tastbare dingen

groeipakket

(of ‘kinderbijslag’) Een toelage die je krijgt omdat je kinderen hebt, om je kinderen te helpen groeien tot mensen die alle kansen krijgen in het leven.

indirecte belasting

Indirecte belastingen zijn de btw (belasting over de toegevoegde waarde) op wat je consumeert.

1, 3

inkomsten

(of inkomen) Het geld dat je krijgt. Jongeren hebben vaak inkomsten dankzij zakgeld, verjaardagen enzovoort.

invoerrechten

Belasting op de invoer van goederen

kasticket

Een strookje papier dat afgedrukt wordt door een kassa, waar de bedragen op staan die afgerekend zijn. Het telt ook als garantiebewijs van je aankoop.

kleedgeld

Met kleedgeld bepaal je zelf welke kleding je koopt en wanneer je dat doet. Kleedgeld is dus een vorm van zakgeld.

leefloon

Je hebt recht op een leefloon als je inkomen onvoldoende is en als je niet in staat bent die toestand te veranderen. Als je inkomen lager is dan het leefloon, kun je vragen om het verschil te laten bijpassen door het OCMW, zodat je inkomen op dezelfde hoogte komt als het leefloon.

ex em

pl a

lening

8, 9

Een geldbedrag dat door een partij wordt verstrekt aan een andere partij, op voorwaarde dat het later wordt terugbetaald. Veelal wordt daar een vergoeding in de vorm van rente voor betaald en eventueel andere kosten.

maatregel

Een besluit over hoe iets wordt opgelost of veranderd. Bv.: 'maatregelen treffen tegen de verkeersoverlast'.

maatschappij

De samenleving, de gemeenschap, alle mensen samen, vooral de manier waarop ze met elkaar omgaan.

Woordenlijst | 137

FikS

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

meerkeuzevraag

Een vraag waarbij de kandidaat het goede antwoord moet kiezen uit verschillende opties.

nettoloon

Het brutoloon na aftrek van belastingen en sociale premies. Het wordt ook wel het besteedbaar loon genoemd. Dat loon ontvangt de werknemer op zijn of haar rekening.

non-profitsector

Organisaties en ondernemingen wiens doel het niet in de eerste plaats is om winst te maken, behoren tot de non-profit-sector.

OCMW

Een ‘OCMW’, voluit ‘Openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn’, verzekert een aantal maatschappelijke dienstverleningen en zorgt zo voor het welzijn van iedere burger. Elke gemeente of stad heeft een eigen OCMW dat een brede waaier aan diensten aanbiedt. Het OCMW wordt tegenwoordig ook het Sociaal Huis genoemd.

omnichannel

Een omnichannel biedt de producten aan via een webwinkel en een fysieke winkel.

organigram

De schematische voorstelling van de organisatie van een bedrijf.

overheid

overheidsbegroting

overheids instelling

ex em Personen, bestuurslichamen aan wie door de wet het gezag is toevertrouwd.

Een schatting van de inkomsten en de uitgaven die de overheid verwacht in het volgende jaar.

(of overheidsorganisatie) Een instelling van de overheid die overheidstaken uitvoert.

pensioen

Pensioen is de verzamelnaam voor periodieke (meestal maandelijkse) uitkeringen die het vroegere salaris vervangen in geval van ouderdom, overlijden of arbeidsongeschiktheid. Als je een baan hebt, bouw je pensioen op. De uitbetaling van het pensioen eindigt wanneer je overlijdt.

7, 9

pl a

FikS

phishing

Een vorm van internetfraude waarbij oplichters gevoelige informatie (zoals inloggegevens, een wachtwoord, kredietkaartnummer ...) proberen te verkrijgen via e-mail en/of telefoon, om later te misbruiken.

prepaid kaart

Dat is een betaalkaart die je eerst moet opladen, om er vervolgens mee te kunnen betalen.

138 | Woordenlijst

Hoofdstuk

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

product placement

Zie sluikreclame.

profitsector

De bedrijven die winst maken als voornaamste doel hebben, behoren tot de profitsector.

reële behoeften

De dingen die een persoon nodig heeft om te overleven.

rente

(of intrest) De vergoeding die je moet betalen als je geld hebt geleend. Als je zelf geld aan iemand hebt geleend, is dat het extra bedrag dat je van de lener krijgt.

Rijksdienst Sociale Zekerheid / RSZ

De RSZ int en beheert de sociale werkgevers- en werknemersbijdragen waarmee ze de verschillende takken van de sociale zekerheid financiert.

schooltoelage

Schoolkosten kunnen behoorlijk oplopen. Daarom geeft de Vlaamse Overheid in bepaalde gevallen een schooltoelage.

skimming

Op onrechtmatige wijze betaalkaartgegevens bemachtigen en kopiëren. Het is een vorm van fraude waarbij criminelen de magneetstrip van een bankkaart kopiëren en de pincode bemachtigen op het moment dat er een betaaltransactie wordt verricht. De fraudeurs maken dan een kopie van de kaart. Samen met de pincode kunnen ze geld opnemen en betalen in binnen- en buitenland.

sluikreclame

Sluikreclame of product placement is de promotie van producten en merken in films, tv-programma's, boeken en andere producties, zonder dat het voor het publiek duidelijk is dat het om reclame gaat.

ex em

pl a

Woordenlijst | 139

FikS

Hoofdstuk

Woord

Verklaring

sociaal vangnet

Veel mensen kunnen niet (meer) werken en dragen dus niet actief bij tot de sociale zekerheid, bijvoorbeeld mensen met een zware beperking. Anderen ontvangen een vervangingsinkomen uit de sociale zekerheid dat te laag is om fatsoenlijk te kunnen leven, bijvoorbeeld personen met een te laag pensioen. Daarnaast zijn er ook mensen die zonder inkomen vallen en geen beroep meer kunnen doen op een uitkering, zoals jonge werkzoekenden die geen recht hebben op een inschakelingsuitkering. Al deze mensen kunnen in onze verzorgingsstaat een beroep doen op de sociale bijstand. Die functioneert als een soort van vangnet voor wie tussen de mazen van het net van de sociale zekerheid valt.

sociale sector

Een onderdeel van de non-profitsector

sociale zekerheidsbijdragen

Alle persoonlijke en werkgeversbijdragen die berekend worden op iemands loon. Die bijdragen dienen om het stelsel van de sociale zekerheid te financieren. Die bijdragen worden rechtstreeks van het brutoloon afgehouden.

solidariteit, solidariteitsprincipe

Solidariteit is het centrale begrip van ons socialezekerheidssysteem. Solidariteit tussen: werkenden en werklozen, gezonde mensen en zieken, gezinnen met kinderen en gezinnen zonder kinderen, jongeren en ouderen, mensen met een inkomen en mensen zonder een inkomen.

tijdskrediet

Tijdens het tijdskrediet, of de loopbaanonderbreking, kan de werknemer ter compensatie van het loonverlies of van zijn verminderde inkomsten een uitkering van de overheid krijgen. Het gaat om een maandelijkse uitkering, toegekend door de Rijksdienst voor Arbeidsbemiddeling (RVA).

pl a

ex em

ki toelage

Een extra som geld die iemand toegewezen krijgt.

uitgavenpatroon

De manier waarop iemand zijn geld besteedt aan verschillende uitgaven(posten).

verantwoord consumeren

Je koopt of gebruikt producten waarbij de keuze voor de materialen en de productiemethode erop gericht zijn om een negatieve impact te beperken. De bedrijven gaan dus ook tewerk volgens ethische principes.

2, 7 5

FikS

140 â&#x20AC;&#x201A;|â&#x20AC;&#x201A;â&#x20AC;&#x201A;Woordenlijst

In je eigen woorden

Hoofdstuk

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

verkoopkanaal

(of distributiekanaal) De weg waarlangs iets verkocht wordt.-

vermogen

Het totaal van de bezittingen en schulden van een natuurlijk persoon of een rechtspersoon.

vervangingsinkomen

Het socialezekerheidsstelsel in België probeert ervoor te zorgen dat iedereen in België een leefbaar inkomen heeft. Bij loonverlies (werkloosheid, pensionering, arbeidsongeschiktheid) ontvang je een vervangingsinkomen.

verzendkosten

Het geld dat je moet betalen voor de verzending van je post of pakket.

vlogger

Vloggers maken video’s, die ze uploaden op YouTube en waarmee ze honderdduizenden kijkers per week bereiken.

welzijn

Onder welzijn wordt verstaan dat je niet alleen voldoende welvaart hebt, maar ook dat je plezierig kunt wonen en gelukkig kunt leven.

werkloosheidsuitkering

Een werkloosheidsuitkering wordt toegekend om het verlies aan beroepsinkomsten te vervangen.

winst

Winst is het positieve verschil tussen opbrengst en kosten. Is het verschil negatief, dan is er sprake van verlies.

ziekteinvaliditeitsuitkering

pl a

ex em

Werknemers, werklozen en zelfstandigen die wegens ziekte of ongeval niet in staat zijn om te werken, kunnen van het ziekenfonds een uitkering ontvangen.

zoekterm

Meestal een woord, maar soms ook een woordgroep of een tekenreeks, die iemand invoert in een computer, doorgaans via een zoekmachine, om iets te zoeken op het internet.

Woordenlijst | 141

FikS

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

ex em

pl a

Hoofdstuk

FikS

142 | Woordenlijst

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

ex em

pl a

Hoofdstuk

Woordenlijst | 143

FikS

Woord

Verklaring

In je eigen woorden

ex em

pl a

Hoofdstuk

FikS

144 | Woordenlijst