1.3 Welke receptoren vangen de prikkels op?

Hormonen zijn erop gericht effectoren aan het werk te zetten als reactie op een verstorende prikkel en zo de homeostase te herstellen. Een hormoon vormt daarmee een schakel tussen receptor en effector om tot reactie te komen: het is een geleider in een regelsysteem.

` Maak oefening 3 op p. 217. 1.3 Welke receptoren vangen de prikkels op? De receptorcellen van het hormonale stelsel zijn kliercellen. Bij het opmerken van een prikkel scheiden ze stoffen af met een regelende werking, de hormonen. Die kliercellen vormen deze hormonen met bouwstoffen die uit het bloed worden gehaald. Dat is mogelijk dankzij het nauwe contact tussen de omgevende haarvaten en de kliercellen. Een product, hier een hormoon, dat in de kliercellen wordt gevormd, noemt men ook wel een secreet. De uitscheiding van die door de klier aangemaakte stof heet secretie. Vaak komen de kliercellen in groepjes voor. Zoals je weet, vormen ze dan een klier. Klieren die hormonen afscheiden hebben geen afvoerkanalen naar een uitwendig oppervlak, maar brengen de gemaakte hormonen rechtstreeks in de bloedbaan. De stoffen worden dus afgescheiden in het inwendig milieu. Om die reden worden die klieren endocriene klieren genoemd. ‘Endo-’ betekent ‘naar binnen’. Het zijn dus klieren voor inwendige secretie. kliercel afscheiding van hormoon hormoon haarvat Afb. 95 Bouw van een endocriene klier©VAN IN In ons lichaam tref je tal van endocriene klieren aan. Zij vangen allemaal een andere inwendige prikkel op. De kliercellen fungeren als receptorcel en produceren hormonen.

Verken de ontdekplaat.

Ontdek de belangrijkste endocriene klieren en hun hormonen met beoogde effector, en leer hoe ze bijdragen aan een goede lichaamswerking.

ONTDEKPLAAT HORMONEN OPDRACHT 6 Zoek op het internet waar in je lichaam welke endocriene klier voorkomt. Vul het overeenkomstige nummer in op de juiste plaats op de tekening. - (1) α- en β-cellen van de alvleesklier - (2) eierstok - (3) teelballen - (4) schildklier - (5) bijnier - (6) hypofyse - (7) thymus - (8) hypothalamus - (9) nier - (10) bijschildklieren©VAN IN

Welke verschillen zijn er tussen exocriene en endocriene klieren? Schrap wat niet past.

EXOCRIENE / ENDOCRIENE klier EXOCRIENE / ENDOCRIENE klier bouw • klierblaasje: aanwezig / afwezig • afvoerbuis: aanwezig / afwezig • omgevende haarvaten: aanwezig / afwezig • secretie: in het uitwendig milieu / in de bloedbaan bouw • klierblaasje: aanwezig / afwezig • afvoerbuis: aanwezig / afwezig • omgevende haarvaten: aanwezig / afwezig • secretie: in het uitwendig milieu / in de bloedbaan functie • rol in het regelsysteem: receptor/effector • produceert een stof die: als geleider optreedt / een reactie voltrekt • afscheidingsproduct is: een hormoon / geen hormoon functie • rol in het regelsysteem: receptor/effector • produceert een stof die: als geleider optreedt / een reactie voltrekt • afscheidingsproduct is: een hormoon / geen hormoon voorbeelden traanklier, speekselklier, schildklier, thymus

voorbeelden traanklier, speekselklier, schildklier, thymus In het menselijk lichaam tref je verschillende endocriene klieren: de hypofyse, de schildklier, de teelballen en eierstokken, de bijnieren, de thymus, de eilandjes van Langerhans ... Het zijn receptoren: ze bevatten allemaal groepen cellen die die inwendige prikkels kunnen opmerken en hormonen kunnen aanmaken om bij veranderingen in het lichaam de normale situatie te herstellen. De bouw van een endocriene klier is aangepast aan zijn functie: het hormoon zo efficiënt mogelijk in de bloedbaan krijgen. ©VAN IN Exocriene klieren zijn effectoren; ze produceren afscheidingsproducten die als reactie op een prikkel de veranderende omstandigheid bijsturen. Zo leerde je bijvoorbeeld dat traanklieren bepaalde stoffen afscheiden als er onzuiverheden in je oog terechtkomen.

De bouw van een exocriene klier is erop gericht het afscheidingsproduct zo efficiënt mogelijk op de plek te brengen waar de reactie nodig is. Zo worden tranen via afvoerbuisjes naar je oogoppervlak gebracht. Heel soms tref je gemengde klieren aan. Afbeelding 96 laat zien dat in de pancreas zowel endocriene klieren zitten (de eilandjes van Langerhans) als exocriene klieren (die verteringssappen maken). eilandje van Langerhans klierblaasje met alvleessap pancreas α-cel β-cel Afb. 96 De pancreas bevat zowel groepen endocriene kliercellen (α- en β-cellen) als exocriene klieren (klierblaasjes). Samenvattend kun je stellen dat zowel endocriene als exocriene klieren helpen bij het reageren op veranderende of verstorende omstandigheden. De bijdrage van endocriene klieren aan een regelsysteem verschilt echter helemaal van die van de exocriene klieren die je in thema 2 ontdekte. Zowel endocriene als exocriene klieren spelen een belangrijke rol in een regelsysteem. Naar bouw en functie verschillen exocriene en endocriene klieren echter sterk. • Endocriene klieren werken als receptoren, ze bevatten groepen receptorcellen. Zij merken prikkels op en brengen een hormoon in de bloedbaan. • Exocriene klieren zijn effectoren. Hun afscheidingsproduct draagt rechtstreeks bij aan de reactie op de prikkel: hun secreet vormt zelf een uiteindelijk antwoord op de prikkel. Belangrijke endocriene klieren zijn de hypofyse, de schildklier, de teelballen en eierstokken, de bijnieren, de thymus, de eilandjes van Langerhans enz. ` Maak oefening 4 en 5 op p. 217-218. ©VAN IN