1 Welke structuren maken het een organisme mogelijk om in te spelen op waarneembare veranderingen?

prikkel

waarneembare verandering of een stresserende situatie. Ook veranderingen binnen in een organisme

receptor

lokken vaak een reactie uit, zoals honger na een overmaat aan alcohol. De uitlokkende factor waarop je reageert, is een waarneembare verandering. We noemen dat een prikkel.

herkent en vangt de prikkel op conductor geleidt informatie effector voert de reactie uit reactie actie als antwoord op de prikkel

Uit de voorbeelden bij opdracht 1 blijkt dat reacties worden uitgelokt door veranderingen in de omgeving, zoals een verandering in de lichthoeveelheid Het antwoord op de prikkel is een actie die het organisme uitvoert, het is de reactie. Maar om op een prikkel te kunnen reageren is het eerst nodig om de informatie van de prikkel te herkennen. Een receptor zal namelijk eerst de prikkel opvangen. • Bij dieren zijn receptoren vaak in zintuigen gesitueerd. In het oor liggen bijvoorbeeld receptoren om geluid op te vangen. • Planten hebben ook receptoren om prikkels op te vangen. Ze hebben echter geen zintuigen. Hun receptoren liggen verspreid over het organisme. Ontluikende zonnebloemen kunnen bijvoorbeeld de stand van de zon volgen omdat ze receptoren voor licht bezitten. Na het opvangen van de prikkel door de receptor is er een schakel nodig die de informatie over deze prikkel naar de plaats van de reactie brengt. Deze informatieoverdracht door het lichaam noemen we de geleiding. Zowel het zenuwstelsel als het hormonaal stelsel kunnen als geleider of conductor fungeren. • Bij het roepen van je naam geleidt je zenuwstelsel deze informatie van je oren naar je spieren: je draait je hoofd. • Bij het ondergaan van een leugentest, produceert je lichaam hormonen. Zij geleiden de informatie naar je klieren, waardoor je zweet, je bloeddruk stijgt en je hartslag versnelt. De uiteindelijke reactie op een prikkel gebeurt door de effectoren. Spieren en klieren zijn effectoren. Spieren hebben als effect dat er bewegingen optreden, zoals bij het wegrennen van een gevaarlijke hond. Klieren produceren hormonen of sappen. Denk maar aan adrenaline of het water dat je in je mond komt als je aan lekker eten denkt. De reactie op een prikkel treedt niet altijd op in het orgaan of lichaamsdeel waarmee de prikkel wordt waargenomen. Zo registreren je zintuigen een gevaarlijke hond, maar gebruik je bij het wegrennen je spieren. Op afbeelding 1 wordt dit proces schematisch voorgesteld. ©VAN IN