2.2 Hoe gebeurt het opvangen en reageren op prikkels bij planten?

OPDRACHT 11 ONDERZOEK

Hoe reageren planten op prikkels?

1 Onderzoeksvraag Hoe reageren planten op de prikkel ‘aanraking’? 2 Hypothese 3 Benodigdheden 4 1 2 Werkwijze Scan de QR-codes en bekijk de filmpjes van de drie planten. Beantwoord de vragen. 5 a Waarneming Wat stel je vast wanneer het kruidje-roer-me-niet wordt aangeraakt? b Wat stel je vast als de venusvliegenval wordt aangeraakt? c Ook bij de bonenplant is er sprake van aanraking. Wat gebeurde er? 6 a Verwerking Hoe reageert de plant op de prikkel? b Gaat het hier om een reactie op een uitwendige of een inwendige prikkel? c Waarom klapt de venusvliegenval pas dicht bij een sterkere aanraking? d Waarom reageert het kruidje-roer-mij-niet niet meer? 7 Besluit

VIDEO KRUIDJEROER-ME-NIET

VIDEO VENUSVLIEGENVAL VIDEO BONENPLANT©VAN IN Formuleer een besluit.

8 Reflectie

Op welke andere prikkels reageren planten nog?

1 Onderzoeksvraag

VIDEO RADIJSJES

VIDEO PAARDENBLOEMEN Hoe reageren planten op lichtprikkels? 2 Hypothese Vul de hypothese aan. Als planten worden blootgesteld aan een lichtprikkel dan 3 Benodigdheden 4 Werkwijze 1 Scan de QR-codes en bekijk de filmpjes van de twee planten. 2 Beantwoord de vragen. 5 Waarneming 6 Verwerking a Wat stel je vast bij de radijsjes wanneer de lichtbron van één kant komt? b Wat is de reactie van de paardenbloemen op het zonlicht? c Gaat het hier telkens om een reactie op een uitwendige of een inwendige prikkel? d Welke reactie heeft de lichtprikkel bij beide planten tot gevolg? 7 Besluit Formuleer een besluit. 8 Reflectie ©VAN IN

Afb. 5

Kiemplantje groeit naar het licht.

De reacties van verschillende planten op dezelfde prikkel, bijvoorbeeld op een lichtprikkel, kan verschillend zijn. We onderscheiden twee soorten reacties. 1 Een tropie is een beweging van plantendelen veroorzaakt en gericht door de richting van de uitwendige prikkel. Bijvoorbeeld: radijsjes groeien naar het licht toe. 2 Een nastie is een beweging van plantendelen veroorzaakt door maar niet gericht naar de prikkel. Bijvoorbeeld: paardenbloem opent bij licht en sluit wanneer het donker is. Bij de gerichte beweging in het eerste geval, een tropie, kun je nog een stapje verder gaan. • Positieve tropie: plant beweegt naar de prikkel toe. • Negatieve tropie: plant beweegt van de prikkel weg. Om de aard van de prikkel aan te geven, wordt het woord ‘tropie’ of ‘nastie’ voorafgegaan door een Grieks voorvoegsel dat de soort prikkel aanduidt. • ‘Foto’ betekent licht. > We spreken dan van fototropie en fotonastie. • ‘Thigmo’ betekent aanraking. > We spreken dan van thigmotropie en thigmonastie.

Afb. 6 Paardenbloem opent bij daglicht, sluit bij nacht. ©VAN IN tHema 01 HoofDstuk 2 37

Lees hieronder de teksten en beantwoord de vragen.

TEKST A

Het kruidje-roer-mij-niet is een kruidachtige plant die aantoont dat planten niet alleen leven, maar ook heel snel kunnen reageren. Als de plant wordt aangeraakt of door de wind beweegt, gaan de blaadjes ‘dicht’. ’s Nachts zijn de blaadjes samengevouwen. Daarom wordt dat ook de slaapstand genoemd. Het fenomeen treedt alleen op bij luchttemperaturen boven de 18 °C. Hoewel planten geen zenuwstelsel hebben, kunnen ze snel reageren. Ze hebben speciale structuren waarmee ze prikkels opvangen, de receptoren. Bij aanraking ontstaat er een elektrisch signaal dat zich over het blad verspreidt en via de bladbasis alle andere blaadjes op dat steeltje bereikt. De blaadjes klappen dicht en het steeltje zakt. De bewegingen worden mogelijk gemaakt door de bladscharnieren. Het scharnier bestaat uit zwellingen op de bladsteel. De bladbewegingen ontstaan door veranderingen in de celdruk van de motorische cellen, die in de zwellingen liggen. Naar: Wikipedia en Wikikids, https://en.wikipedia.org/wiki/Mimosa_pudica 4 Welke structuren zijn er in de plant aanwezig om licht waar te nemen? 5 Je kon vaststellen dat planten bewegen door licht en aanraking. Wat waren de effectoren bij die beweging? 1 Hoe wordt de aanraking waargenomen? 2 Welke signalen doen de blaadjes samenvouwen? 3 Welke effectoren zorgen voor het samenvouwen van de blaadjes? TEKST B Planten hebben weliswaar geen ogen noch zenuwstelsel, maar ze zitten boordevol structuren waarmee ze licht opvangen: de fotoreceptoren. Die fotoreceptoren zitten verspreid over de oppervlakte van de plant, in stengels en bladeren. Door middel van die receptoren worden planten de duur, intensiteit en richting van het licht gewaar. Planten hebben licht nodig voor fotosynthese. Ze zijn immers autotroof en hebben licht nodig om hun eigen voedingsstoffen op te bouwen. Maar ook heel wat andere processen in de plant zijn afhankelijk van licht, zoals zaadkieming, groei, bloei, vertakking … Bron: https://www.sprinklr.co/blogs/kamerplanten-tips/kamerplanten-zien-licht©VAN IN

Planten gebruiken gespecialiseerde structuren, de receptoren, om prikkels waar te nemen. De receptoren die bijvoorbeeld de uitwendige lichtprikkel waarnemen, noemen we fotoreceptoren. Planten kunnen zich niet verplaatsen, maar bewegen wel als reactie op prikkels. Dat die reactie relatief snel kan, namen we waar bij het kruidje-roer-me-niet.

De bewegende plantendelen functioneren als effectoren. Een effector kan zelfs een enkele cel zijn. ©VAN INOm prikkels waar te nemen beschikken planten over receptoren. Verschillende delen van een plant kunnen reageren op een prikkel. Ze functioneren als effector. Een effector kan een enkele cel zijn. Als reactie op een prikkel komen bij planten twee soorten bewegingen voor: een tropie en een nastie. • Tropie: beweging die veroorzaakt en gericht wordt door een prikkel (negatief of positief). • Nastie: beweging die veroorzaakt maar niet gericht wordt door de prikkel. ` Maak oefening 12 t/m 16 op p. 56 t/m 59.