Leerwerkboek
Hilde Driesen Gerda Jacobs Kevin Breyne Chris De Commer Elke Stasseyns Marloes Van Damme Ann Vandemaele
6 Dit is de startversie van Netwerk TaalCentraal 6 2/3 u. Eind december ontvang je automatisch het volledige leerwerkschrift. Als dat niet het geval is, neem dan contact op met de uitgeverij of de boekhandel waar je dit boek bestelde.
a Sanoma company
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 1
2/07/13 16:39
Aan de slag met Hoe begin ik aan een les? Je vindt de uitgebreide inhoudsopgave van dit leerwerkboek op blz. 4-8. Het leerwerkboek bestaat uit vijf blokken met in totaal vijfentwintig lessen. Bij het begin van elke les vind je een overzicht van de vijf lesonderdelen.
LES 2 De waarheid en niets dan de waarheid? Over informatiemakers Check en double check Waar of niet waar? Wim Helsen Reflectie Schrijfvaardigheid Spreekvaardigheid
Nummer:
1 2 3 4 5 6
Word een expert op het vlak van spreken, zakelijk lezen en schrijven, kijken/luisteren, taalbeschouwing, Opdracht literatuur en creatief schrijven! Tips1 en oranje vastgespijkerd-kaders met kennis helpen je op weg.
Klas:
1 Check en double check
1 Ken je het journalistieke principe check and double check?
tip
Controleer en controleer opnieuw: dat wil zeggen dat een journalist de feiten die hij wil Voor de argumenten geldt hetzelfde als voor de stelling: aan de argumenten moet af te lezen publiceren – op welk medium danblijken ook –uiten de bronnen die hij daarvoor gebruikt, altijd zijn dat je jezelf in het betreffende onderwerp hebt verdiept. Enerzijds moet dat de kwaliteit van je argumenten, anderzijds het feit moet dat je bij je argumenten naar het en betrouwbaarheid. grondig controleren opverwijst hun echtheid artikel dat je tijdens de opdracht gebruikt hebt. 2 Denk je dat alles wat in de media verschijnt aan dat principe beantwoordt? Persoonlijk antwoord
Correcte argumentering
3 Lees in dat verband de volgende blog van Edwin Vossen, student journalistiek. SOORTEN ARGUMENTEN a Gezagsargument Je geeft de mening weer van iemand die in een bepaald gebied gespecialiseerd is en die het dus kan weten. Bv. Bellen met een gsm is schadelijk voor kinderen onder de twaalf jaar volgens neuroloog Binnen de opleiding van Fontys Hogeschool voor de Journalistiek (FHJ) in Tilburg James Wong. (Nederland) kent men het project ‘Factcheck’. Factcheck bestaat uit een groep studenten journalistiek die onderzoekt of bepaalde ‘feiten’ in de media wel waar zijn.
‘Check it, double check it and triple check it, if necessary.’ – David Randall, The Universal Journalist (2007)
Icoontjes leiden je naar een opdracht waar je de pc voor nodig hebt voorstelling bijhoort www.knooppunt.net.
of waar een PowerPoint-
Iedere journalist weet (of zou moeten weten) dat je ‘feiten’ en bronnen altijd moet checken voor je ze in de openbaarheid brengt. Toch lijkt dat tegenwoordig nog maar weinig te gebeuren. Natuurlijk, met de opkomst van nieuwsvoorziening op het internet wordt snelheid steeds belangrijker.
of naar een suggestie voor je leesportfolio 10
. Je vindt alle nodige informatie op
Datum:
5
Naam:
Check and double check! 1
‘Door populaire geruchtenverspreiders en stemmingmakers op internet nemen journalistieke nieuwsmedia het minder nauw met het waarheidsgehalte van beweringen en het in acht nemen van normen als het toepassen van wederhoor (…).’ – Kees Buijs, Journalistieke kwaliteit in het crossmediale tijdperk (2008)
Verspreid over dit leerwerkboek vind je enkele lessen die je zullen helpen bij je GIP-opdrachten Ik ben ervan overtuigd dat we binnen de journalistiek niet moeten concurreren met snelheid en je stageverslag. In het Compendium vind je suggesties GIP-administratie. – wie krijgt het snelst nieuwsvoor op het de internet of in de krant – maar dat de journalist nu eens 15
eindelijk moet gaan concurreren met kwaliteit! Checken die feiten, breng het nieuws met een unieke invalshoek en zorg voor een kwalitatief lekker leesbaar stuk tekst.
In de bijlagen achteraan in je leerwerkboek vind je ten slotte extra informatie over verschillende taalonderdelen: Woordverklaring 1 2 3 4 5
GIP-administratie Humor Verhaalaspecten Communicatiecriteria Spellinggids
ststoker stemmingmaker = onru van de andere partij wederhoor = het horen ng van verschillende engi verm = crossmediaal media
Les 2 - De waarheid en niets dan de waarheid?
25
2
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 2
2/07/13 16:39
Hoe leg ik dat uit? Woordverklaring ststoker stemmingmaker = onru van de andere partij wederhoor = het horen ing van verschillende eng verm = l diaa crossme media
ller
Op het einde van elk blok sleutel je aan je taalvaardigheid. In de rubriek Woordenbad herhaal je de woorden die je pad kruisten tijdens de voorgaande lessen. Je verrijkt je woordenschat en vertrekt daarbij vanuit de woorden die je al hebt geleerd. Je maakt ook opdrachten over het juiste taalgebruik.
Klas:
Onder het motto ‘Vind ik leuk’ sluiten we elk blok af met een stukje stand-upcomedy dat aansluit bij de voorafgaande lessen.
In de Taaltelefoon herhaal je de spellingregels. 1 Werkwoorden Je vertrekt daarbij telkens vanuit een dictee. Vul de volgende zinnen aan met een passende werkwoordsvorm. 1 De overvallers knevelden
ik—v erte
Je hebt woorden nodig om te kunnen redeneren, argumenteren, begrijpen. Zonder woorden kun je niet denken. Nieuwe woorden leren houdt nooit op. Als middelbare scholier leer je gemiddeld 3 000 woorden per jaar bij. In deze les herhaal je de woorden die je pad kruisten tijdens de voorbije lessen Nederlands. Je verrijkt je woordenschat vertrekkend vanuit de woorden die je al hebt geleerd.
modaliteit
logboek
neuro
try-out
loog
Woordenbad 1
Nummer:
De verklaring van moeilijke (schooltaal)woorden vind je in een kader, meestal onderaan de bladzijde.
de bejaarde bewoners voor ze het hele huis
Taaltelefoon 1 Vind ik leuk 4 2 De werknemers van de bedreigde autofabriek zagen hun jobzekerheid gereduceerd Naam:
overhoophaalden en met waardevolle juwelen aan de haal gingen.
Nummer:
Nummer:
tot amper tien maanden. 1 Invuldictee: en medeklinkers 3 Het is klinkers onwaarschijnlijk dat alleen een bezoekje aan de kapper en het schoonheidssalon deze oma Comedian vindt werk
transformeerde
tot zo ’n opvallende, hippe verschijning.
Jonge snel om te Vul de tekst4aan met deouders woordenleren die je noodgedwongen hoort.
: koken, luiers We kijken naar een uitzending waarin Bert Gabriels even wegenwerker wordt.
Tijdens hun5
is dan zij.
a Wie is Bert Gabriels en wat is zijn job?
vakantie in de Mijn driejarige nichtje instrueert
, wist ze spelen op tijdens het haar jongere broertje zodat
wijze de
van Monica te beschadigen.
hij alles naar haar zin doet.
Toen Laura daarover werd aangesproken, bleef ze bij dat
haar betrokkenheid
6 Onze buren willen het confl ict over de gerooide bomen hadaanhangig , maar een haar betrapt en maken
bij de b Wat doet een wegenwerker en welke kwaliteiten moet je voor dit werk hebben?
ontdekte de beschadiging na omdat mijn ouders het met . hen niet eens worden. vrederechter Altijd waren ze onafscheidelijk geweest; met z’n
7 Vind je het niet erg dat je man zich zo honend
maakten ze
uitlaat over je moeder?
toekomstplannen en beleefden ze grootse avonturen. Maar
10
Voor het kijken
Klas:
Opdracht 1
beste vriendingebeuren. een betere
5
multitasken
verschonen, de telefoon beantwoorden en luisteren naar elkaars verhaal, dat moet vaak allemaal tegelijk Wat is Laura een droevige figuur! Ze kan het niet verkroppen dat haar Datum:
1
Klas:
Opdracht 1
8 Waarom probeert je architect niet het idee van een open, was keuken te integreren sinds Monica een relatie had met Andreas, nu al een Laura
in het ontwerp voor jaloers. je nieuwe huis? Liefst van al zou ze Monica en Andreas naar verre
c Zou Bert geschikt zijn voor dit soort werk?
van haar vriendin opgemerkt, maar in haar
EVALUATIE OPDRACHT 7 bij de
Naam:
15
had ze niet stilgestaan
Kwam aan bod
Voordelen
gedrag. De afschuwelijke waarheid drong pas tot haar door nadat bleek dat haar vriendin zonder
Woordenbad 1
20
door deze
1
situatie. Ze besloot
2
3
naar huis te vertrekken. Zelfs toen Laura toch enig berouw leek te tonen
en zender maakt duidelijk dat wilde uitpraten, De hij niet komt.bleef Monica brak
: ze
met haar vroegere vriendin en
4
5
Datum:
had gepleegd. Monica voelde zich totaal
Inhoud
De voornemen had ze zich vooral gemaakt: nooit zouden ze haarzender excuses.formuleert zijn excuses duidelijk. in een
De zender gebruikt ten minste drie middelen om modaliteit Huntemooie vriendschap liep uit op een totale uit drukken. pijnlijke
Nadelen
bergdorp. en werd enkel nog een
65
Bij spreek- en schrijfopdrachten hoort een uitneembaar evaluatieblad. Voor je aan de slag gaat, kijk je na aan welke evaluatiecriteria je opdracht zal moeten voldoen. Bij het evalueren van je medeleerlingen ga je gestructureerd te werk. Klas:
nog samen gaan
25
Hoe evalueer ik mezelf en mijn medeleerlingen?
d Welke voor- en nadelen kun jij bedenken bij dit soort werk?
gevolgen van Laura’s
Datum:
.
had Monica de veranderde
Nummer:
badplaats, maar naar een onherbergzaam
Naam:
oorden zien vertrekken, niet naar een
.
Het gebruikte register past bij de situatie: de zender zal de burgemeester te vriend houden. Structuur De e-mail bevat een onderwerpregel. De tekst is ingedeeld in alinea’s en bevat voldoende signaalen verbindingswoorden. Correctheid De tekst bevat geen spelfouten.
Taaltelefoon 1
69
Vind ik leuk 4
277
3
De tekst bevat geen grammaticale fouten. De tekst bevat geen stijlfouten. Opmerkingen: 60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 3
2/07/13 16:39
Blz.
Les
Taalonderdeel
Wat leer je? Wat oefen je?
B LO K 1
9
25
33
37
1 Goed geïnformeerd is veel geleerd?
2 De waarheid en niets dan de waarheid?
3 De geïntegreerde proef – GIP 4 Stuur me maar een mail – maar niet te vaak
Zakelijk lezen
Kernboodschap formuleren Metaforisch taalgebruik analyseren Intensief lezen Kritisch lezen
Creatief schrijven
Gedicht schrijven rond een metafoor
Taalbeschouwing
Spreekwoorden over taal en communicatie Woordenschat i.v.m. communicatie
Schrijfvaardigheid
Commentaartekst
Kijken/luisteren
Relevante informatie uit een media-onderzoek halen Relevante informatie uit een radio-interview halen
Onderzoekscompetenties
Reflecteren over de rol van de media
Creatief schrijven
Een verzonnen interview uitschrijven
Spreekvaardigheid
Stand-upcomedy
Onderzoekscompetenties
Aspecten van het onderzoeksproces herhalen
Schrijfvaardigheid
Logboek
Zakelijk lezen
Kritisch oordeel over e-mail als communicatiemiddel E-mailetiquette
Schrijfvaardigheid
Zakelijke e-mail: klacht
Taalbeschouwing 45
5 Modaliteit
53
6 De egel – Literaire analyse
65
Woordenbad 1
69
Taaltelefoon 1
73
Vind ik leuk 1
Definitie modaliteit Soorten modaliteit Modaliteit in enquêtes, brieven, mails Modaliteit in de pers
Schrijfvaardigheid
Zakelijke e-mail: verontschuldiging
Literair lezen
Kortverhaal lezen en interpreteren Anticiperen op het verhaalverloop
Literatuurstudie
Herhaling verhaaltheorie: plot, tijd, ruimte, verhaalbegin en -einde, personages, vertelstandpunt, stijl
Taalbeschouwing
Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën
Taalbeschouwing
Spelling: klinkers en medeklinkers, werkwoorden
Literatuurstudie
Dramatiek: opvoeringsanalyse
Kijken/luisteren
Stand-upcomedy Aspecten van humor beoordelen
B LO K 2 77
89
105
7 Heb ik gelijk of heb ik gelijk?
8 Omdat ik het zeg!
9 Omdat ik het schrijf!
Taalbeschouwing
Feiten, meningen en veronderstellingen onderscheiden Argumentatieleer
Zakelijk lezen
Argumenten uit een tekst halen en benoemen
Kijken/luisteren
Reflecteren over de rol van de sociale media
Zakelijk lezen
Argumenten uit teksten halen en benoemen
Onderzoekscompetenties
Argumenten beoordelen
Spreekvaardigheid
Debat voeren Debat beoordelen
Kijken/luisteren
Argumenten beoordelen
Schrijfvaardigheid
Betogende e-mail Argumentatiestructuur
4
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 4
2/07/13 16:39
Blz.
111
119
Les
Taalvariëteiten herkennen en in de juiste context plaatsen Denotatie en connotatie van woorden herkennen Registerfouten opsporen en verbeteren
Spreekvaardigheid
Het juiste taalregister hanteren
Zakelijk lezen
Soorten tabellen en grafieken herkennen en benoemen Gegevens uit tabellen en grafieken correct interpreteren
Taalbeschouwing
Woordenschat i.v.m. tabellen en grafieken
Schrijfvaardigheid
Grafiekbespreking
Taalbeschouwing
Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën
Taalbeschouwing
Spelling: aaneenschrijven, werkwoorden
Kijken/luisteren
Opvoeringsanalyse Stand-upcomedy
Taalbeschouwing
Taalregisters herkennen Malapropismen en contaminaties herkennen (= aspecten van humor)
Spreekvaardigheid
Conversatie met malapropismen en contaminaties
11 Tabellen en grafieken
Woordenbad 2
137
Taaltelefoon 2
Vind ik leuk 2
Wat leer je? Wat oefen je?
Taalbeschouwing 10 Taal en taaltjes
133
143
Taalonderdeel
B LO K 3
147
161
Zakelijk schrijven
Voorblad Woord vooraf Inhoudsopgave Inleiding Het bedrijf / de instelling De stageactiviteiten Evaluatie Besluit
Taalbeschouwing
Beknopte bijzin Samentrekking Congruentie Opsommingen Verbindingswoorden Alineaopbouw
Zakelijk lezen
Woordverklaring Samenvatten Analyse van een betogende tekst Retorische technieken Reflectie over het effect van retorische technieken
Literair lezen
Tekstervarend lezen Toekomstverhaal
Taalbeschouwing
Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën
Taalbeschouwing
Spelling: tussenletters, werkwoorden
Kijken/luisteren
Absurde humor Parodie Verkoopgesprek
12 Van logboek naar stageverslag – GIP
13 Schrijven met stijl (bis)
177
14 Koppen uit het zand
183
15 De drummachine
195
Woordenbad 3
199
Taaltelefoon 3
203
Vind ik leuk 3
5
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 5
2/07/13 16:39
Blz.
Les
Taalonderdeel
Wat leer je? Wat oefen je?
B LO K 4
207
223
233
247
259
16 Solliciteren 1: Ken jezelf
Kijken
Cartoons interpreteren
Onderzoekscompetenties
Kritisch zelfonderzoek
Taalbeschouwing
Woordenschat i.v.m. karaktereigenschappen
Zakelijk lezen
Boekrecensie: evaluatiestructuur Onderzoeksstructuur
Zakelijk schrijven
Zelfonderzoek: evaluatiestructuur
Zakelijk lezen
Analyse van personeelsadvertenties: - functieomschrijving - profiel van de sollicitant - aanbod van het bedrijf - sollicitatieprocedure Kritisch lezen
Taalbeschouwing
Woordenschat: Engelse versus Nederlandse functienamen
Zakelijk schrijven
Sollicitatiebrief Curriculum vitae Sollicitatieformulier
Kijken/luisteren
Sollicitatiegesprekken analyseren
Spreekvaardigheid
Sollicitatiegesprek
Poëzie
Genietend lezen Creatief taalgebruik ervaren: alliteratie, assonantie, metafoor, neologismen, nepwoorden
Creatief schrijven
‘Out of office’-gedicht
Taalbeschouwing
Woordenschat Antoniemen Leenwoorden uit het Engels Eufemismen
Zakelijk lezen
Leesstrategieën: globaal en intensief lezen
Zakelijk schrijven
Schema en samenvatting
Taalbeschouwing
Woordenschat: betekenis toekennen, inoefenen en controleren + strategieën
Taalbeschouwing
Spelling: hoofdletters, werkwoorden
Kijken/luisteren
Stand-upcomedy Aspecten van humor
17 Solliciteren 2: Personeels– advertenties
18 Solliciteren 3: Van schrijven tot praten
19 Poëzie@work
20 Personeelsadvertenties
267
Woordenbad 4
271
Taaltelefoon 4
277
Vind ik leuk 4
6
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 6
2/07/13 16:39
7
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 7
2/07/13 16:39
8
60249_NETWERK6Tc_LWB_VOORWERK.indd 8
2/07/13 16:39
LES 1 Goed geïnformeerd is veel geleerd?
Nummer:
1 Infobesitas 2 Informatiedragers
1 Infobesitas
Lees de volgende artikels en beantwoord daarna de vragen.
1
5
10
15
20
De Nederlandse internetpionier Jim Stolze zegt dat te veel informatie ongelukkig maakt. Hij heeft er zelfs een naam voor gevonden: ‘infobesitas’. De toevloed van informatie is namelijk sinds de komst van het internet enorm toegenomen en overal ter wereld bereikbaar, bijvoorbeeld via gsm en e-mail. Stolze vraagt zich echter af of dat wel goed is voor het welzijn van de mens. De voormalige hoofdredacteur van Startpagina.nl, en zodoende een van de pioniers van het internet in Nederland, denkt dat het internet niet goed is voor het welzijn van de mens en wil de bevolking waarschuwen voor de gevaren van te veel informatie ofwel ‘infobesitas’, wat neerkomt op een ‘ziekelijke overdaad aan informatie’. ‘Mensen checken hun e-mail als ze ’s ochtends opstaan,’ zegt Stolze. ‘En dat nog voor ze hun tanden poetsen of koffie drinken. Ook kijken ze vaak op hun mobiele telefoon tijdens een gesprek. Als er ergens geen bereik is, worden ze onrustig. Het bevredigen van die ‘informatiehonger’ wordt uiteindelijk een obsessie.’ Stolze beweert dat infobesitas voor iedereen een reëel gevaar vormt. Hij waarschuwt voor information overload. ‘Mensen voelen stress als ze te veel informatie te verwerken krijgen’, meent hij.
1
5
10
15
20
Naar: www.scientas.nl
25
30
Woordverklaring strekking = kerninhoud olf ontstaan bij tsunami = (letterlijk) vloedg aardbeving in zee en van verschillende multitasken = het uitvoer tegelijkertijd. handelingen of processen door de computer : nis eke Oorspronkelijke bet tegelijk laten verrichten. verschillende opdrachten irrelevant = onbelangrijk neuroloog = zenuwarts
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 9
35
Klas:
MULTITASKER PIJNIGT ZIJN HERSENS
2
De ‘bedrading’ van het brein verandert door voortdurende blootstelling aan de informatiestromen. Toen een van de belangrijkste e-mailberichten van zijn leven enkele jaren geleden in zijn inbox belandde, zag Kord Campbell het bericht over het hoofd. Niet voor een dag of twee, maar twaalf dagen lang. Uiteindelijk merkte hij het op, toen hij door oude mails zat te bladeren. Strekking: een groot concern wilde zijn jong internetbedrijfje kopen. ‘Ik stond op van mijn bureau en kon alleen maar uitbrengen: mijn God, mijn God’, zegt Campbell. ‘Het is vrij lastig om zo ’n e-mail over het hoofd te zien, maar mij is het gelukt.’
Naam:
INFOBESITAS
1
De e-mail was hem ontgaan doordat Campbell stond blootgesteld aan een elektronische tsunami van berichten: hij gebruikte twee beeldschermen waarop e-mails en chatberichten verschenen, en ook webpagina’s en de code van het computerprogramma waaraan hij werkte. Het lukte hem om de deal van 1,3 miljoen dollar alsnog af te ronden, maar Kord Campbell blijft worstelen met de gevolgen van de stortvloed van data die hij dagelijks over zich uitgestort krijgt. Hij vergeet eetafspraken en heeft moeite om aandacht te besteden aan zijn familie. Zijn vrouw Brenda klaagt: ‘Het lijkt wel of hij niet meer in het nu kan leven.’
Datum:
Opdracht 1
Hoewel veel mensen zeggen dat multitasking hen productiever maakt, bewijst onderzoek het tegendeel. Wetenschappers zeggen dat intensieve multitaskers moeite hebben irrelevante informatie uit te sluiten. Bovendien ervaren ze meer stress. ‘We vragen ons brein dingen te doen waar het niet per se voor uitgerust is. En we weten dat dat gevolgen heeft’, zegt Adam Gazzaley, een neuroloog aan de universiteit van Californië.
Naar: Matt Richtel, Volkskrant
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
9
2/07/13 17:01
1 Wat is de kernboodschap van deze korte artikels? Datum: 2 Ben jij het eens met de stelling dat overinformatie ook tot gezondheidsproblemen kan leiden? Motiveer je antwoord met voorbeelden uit je eigen ervaring. Naam: 3 De auteurs van deze artikels verwoorden de kernboodschap niet rechtstreeks, maar kiezen voor beeldend taalgebruik. a Welk beeld gebruikt de auteur in tekst 1?
b Aan welk bekender woord doet dat beeld je denken?
Klas:
c Naar analogie met ‘obesitas’ gebruikt de Nederlandse internetpionier Jim Stolze dus de term ‘infobesitas’. Wat bedoelt hij daarmee?
d Heeft die benaming een positieve of een negatieve gevoelswaarde? Nummer:
e Welk beeld gebruikt de auteur in tekst 2?
f Wat is de oorspronkelijke betekenis van dat woord?
g Heeft die benaming een positieve of een negatieve gevoelswaarde?
h Hoe noemen we de stijlfiguur die in beide teksten gebruikt wordt?
Woordverklaring
10
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 10
basis van overeenkomsten naar analogie met = op and die nieuwe pionier = voortrekker, iem t mogelijkheden onderzoek je ergens aan koppelt die otie em gevoelswaarde =
2/07/13 17:01
Klas:
4 Welk beeld zou je zelf gebruiken om het overaanbod van informatie te verwoorden? Motiveer ook je keuze.
Nummer:
i In tekst 2 gebruikt de auteur nog twee andere metaforen. Welke zijn dat?
Vorig schooljaar leerde je dat metaforen vooral thuishoren in literaire teksten, en dan vooral in gedichten. Zou jij over een banaal onderwerp als ‘informatie’ een gedicht kunnen schrijven? Vertrek vanuit het beeld dat je net gekozen hebt. Misschien kunnen deze voorbeelden je inspireren.
Mensenzee Beeldenberg Woordenwolk Klankenkoor Zoveel talen, zoveel kleuren, zoveel leven! Ik kan niet mee. (GJ)
Ik kijk niet op een lettertje meer. Eerder op een lettertje minder. Ik ben zuinig met letters, gierig haast.
Uit: Geert De Kockere, Het is hier goddelijk!
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 11
Datum:
Naam:
En toch, toch hoop ik dat ik u niet te kort doe.
11
2/07/13 17:01
Datum:
5 Taal is altijd het belangrijkste middel geweest om informatie te verspreiden. Daarom bestaan er veel spreekwoorden die met taal en communicatie te maken hebben. Ken je de volgende voorbeelden? Weet je ook wat ze betekenen? Schrijf in de oplossingenbalk onder elk nummer de passende letter.
Naam:
1 Als de koekoek zwijgt, hoort men de leeuwerik.
a Als je geen slechte dingen zegt, krijg je ook geen ruzie.
2 De prins gesproken hebben
b Pas als de dwaze zijn zeg heeft gedaan, komt de verstandige aan het woord.
3 Het woord gaat verder dan de man.
c Iets suggereren
4 Holle vaten klinken het hardst.
d Voorzichtig formuleren
5 Iemand de mond snoeren
e Domme mensen voeren vaak het hoogste woord.
6 Iets met een half woord zeggen
f Helemaal niets zeggen
7 In alle talen zwijgen
g Niets van zich laten horen
8 Met zwijgen kruist men de duivel.
h Een slechte naam raakt bekend bij iedereen, zelfs bij mensen die de man nog niet kennen.
9 Taal noch teken geven
i Dronken zijn
10 Van horen zeggen liegt men het meest.
j Je staat aan de kant van de persoon die voor je zorgt.
11 Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.
k Iemand het zwijgen opleggen
12 Zijn woorden op een goudschaaltje wegen
l Verhalen die van mond tot mond gaan, veranderen en worden uiteindelijk leugens en onwaarheden.
Klas:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Nummer:
12
Les 1 - Goed ge誰nformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 12
2/07/13 17:01
Opdracht 2
In 2011 overleed Steve Jobs, medeoprichter en topman van Apple Inc. Hij werd beschouwd als het boegbeeld van de moderne elektronische media en zijn dood bleef dus niet onbesproken. Lees over hem de volgende twee teksten en beantwoord de bijbehorende vragen.
Nummer:
2 Informatiedragers
Tekst 1
10
15
20
25
30
Wie herinnert zich de Canadese communicatiewetenschapper Marshall McLuhan nog? Hij overleed in 1980 en publiceerde zijn belangrijkste werk in de jaren zestig van de vorige eeuw. Zoals dat vaker gaat met ooit invloedrijke denkers, is McLuhans werk ondertussen gereduceerd tot enkele slogans: the medium is the message en de wereld wordt een global village. De dood van Steve Jobs is een prima gelegenheid om McLuhan te herlezen. Uit de reacties op Jobs’ overlijden komt de grote eensgezindheid naar voren dat hij de wereld veranderde. De Macintosh, de Next-computer, de iMac, de iPod, de iPhone en de iPad: ze maken McLuhans visionaire ‘mondiale dorp’ steeds realistischer. In 1967 schreef McLuhan het volgende: ‘Op merkwaardige wijze is de mens van jager-verzamelaar getransformeerd tot informatie-verzamelaar. In die rol is de elektronische mens evengoed een nomade als zijn prehistorische voorloper.’ McLuhans bedenking is juist. Steve Jobs is een van de mensen die het mogelijk maakten dat we overal en op elk moment toegang hebben tot een virtueel oneindige hoeveelheid informatie. Dat is zijn betekenis, zijn grote historische rol. Jobs stelde zich geen vragen bij de informatie op zich. Het ging hem niet om de kwaliteit van de informatie, maar om de kwaliteit van de dragers, verwerkers en zenders ervan: steeds sneller, compacter, eenvoudiger, meer gebruiksvriendelijk, en met een esthetische flair. Het visionaire van Jobs was veeleer
Naam:
5
De inzichten van Steve Jobs waren visionair, maar ook na hem is er nog ruim marge voor vernieuwing, schrijft Johan Braeckman, hoogleraar filosofie aan de Universiteit Gent.
35
40
45
50
psychologisch dan technisch: hij begreep dat hij van mensen informatiejunks kon maken. We hebben aan Jobs geen revolutionaire theoretische kennis te danken. De basisinzichten waarop hij zich baseerde, waren er al. Sommige ervan, zoals de ontwikkeling van de formele logica, gaan terug tot de Griekse filosoof Aristoteles en de negentiende-eeuwse logicus George Boole. Andere aspecten danken we aan zeventiende-eeuwse genieën zoals Blaise Pascal, die een rekenmachine uitvond, en aan Gottfried Wilhelm Leibniz, die inzag dat we een code kunnen ontwikkelen die universele communicatie mogelijk maakt. Charles Babbage ontwierp al in de negentiende eeuw een computer die in principe kon werken. John von Neumann en Alan Turing werkten in de twintigste eeuw de wiskundige details ervan uit, en Claude Shannon en Norbert Wiener zorgden voor wetenschappelijke exactheid in de studie van informatie. Zonder dat alles geen computers, en dus ook geen Steve Jobs. Het is intrigerend dat enkele korte artikelen, in het bijzonder van Shannon, von Neumann
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 13
Datum:
1
Klas:
De opvolger van Steve Jobs is een neurochirurg
13
2/07/13 17:02
Datum:
55
60
Naam:
65
70
75
80
en Turing, vrijwel onbegrijpelijk voor leken, aan de grondslag liggen van de hele computerrevolutie. Dat doet geen afbreuk aan de rol van Steve Jobs in dit verhaal, maar het laat toe om hem in een breder perspectief te plaatsen. Jobs hielp mee om van de informatiestroom een zondvloed te maken. Aan het begin van die stroom ligt de bron: het menselijk vermogen om woorden, zinnen en hele verhalen te scheppen en die over te brengen naar andere mensen. Enkele anonieme voorlopers van Steve Jobs begrepen al duizenden jaren geleden dat we natuurlijke taal in symbolen kunnen omzetten, waaruit het schrift zich ontwikkelde. Alles vloeit daaruit voort. Het is een invalshoek om de menselijke geschiedenis te begrijpen: de verbetering en verfijning van methodes om informatie vast te leggen, te kopiëren, te vermenigvuldigen en over te brengen. In die zin is het niet meer dan logisch dat Jobs in de jaren zeventig zijn mosterd haalde bij Xerox, een bedrijf dat gespecialiseerd was in het maken van kopieën. Opnieuw, Jobs’ vernuft zat in het psychologische: hij zag in een flits dat Xerox de middelen had om mensen massaal te bekeren tot de computer. Mooi is ook dat Jobs, nadat hij zijn studies opgaf, ‘nutteloze’ lessen in kalligrafie volgde, die jaren later van pas kwamen. Van de ontwikkeling van het schoonschrift naar de graphics van Apple en Pixar, het is maar een kleine stap.
85
90
95
100
105
Gutenberg In de middeleeuwen moest men naar kloosters en universiteiten reizen om boeken te lezen, die soms letterlijk waren vastgeketend. De drukpers, ontwikkeld in de vijftiende eeuw, betekende een dijkbreuk. De letterdruktechniek, aanwezig rond 1450, maakte een snelle productie van boeken mogelijk. Overal in Europa ontstonden drukkerijen. Aan het eind van de vijftiende eeuw hadden meer dan duizend drukkers al tussen acht en tien miljoen exemplaren gedrukt van meer dan veertigduizend boeken. De historicus Thomas Carlyle schreef in 1836: ‘Hij die voor het eerst het werk van kopiisten bekortte door middel van losse drukletters, ontbond huurlegers en dankte de meeste koningen en senaten af en schiep een geheel nieuwe democratische wereld’. Johannes Gutenberg of Steve Jobs: wie is het meest invloedrijk? Het is nog te vroeg om te antwoorden, en overigens, waarom zouden we kiezen? Beiden hielpen ze om van een beekje een stroom te maken, en van een stroom een vloed, die de wereld overspoelt. Wat is de volgende stap, en wie zal hem zetten? Ik zie maar één mogelijkheid. Net zoals de kleitabletten, papyrusrollen en boeken is de computer nog steeds een externe drager van informatie, ook al bevindt hij zich in mijn eigen huis en vlak voor mijn neus. De ultieme grens moeten we nog doorbreken: informatie rechtstreeks intern binnenbrengen. De opvolger van Steve Jobs is een neurochirurg die weet hoe hij chips in mijn brein kan integreren.
Klas: Uit: Johan Braeckman, De Morgen
Nummer:
Bijlage 1
5
10
15
14
chappers en hun Hieronder vind je een korte toelichting bij de namen van de wetens verwezenlijkingen waarvan sprake is in tekst 1. Aristoteles was een Griekse filosoof (Grieks: ‘Aριστοτέλης, Aristotélēs) (Stageira, 384 v.Chr. – Chalkis, 322 v.Chr.) klassieke filosofen in en wordt met Socrates en Plato beschouwd als een van de invloedrijkste van denken: het de westerse traditie. Aristoteles hanteerde een analytische, inductieve manier het individu en de destilleren van een algemeen geldende waarheid uit het doen en laten van s, gebaseerd op ware en waarneembare werkelijkheid. Hij zocht naar algemeen geldende principe rlijke gevallen. waarneembare feiten of aannames, die hij vervolgens toetste aan afzonde George Boole wiskundige en logicus. (Lincoln, 2 november 1815 – Ballintemple, 8 december 1864) was een Britse r van de booleaanse Vanaf 1849 was hij hoogleraar in de wiskunde in de Ierse stad Cork. Als uitvinde f beschouwd als logica, de basis van de moderne digitale computerlogica, wordt Boole achtera booleaanse algebra’s, een van de grondleggers van de computerwetenschap. Zijn zogenaamde e gebruikt en vinden een vorm van symbolische logica, worden op diverse plaatsen in de wiskund
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 14
2/07/13 17:02
35
40
WiIlhelm Leibniz wiskundige, (Leipzig, 1 juli 1646 – Hannover, 14 november 1716) was een veelzijdig Duitse beschouwd wordt en aat filosoof, logicus, natuurkundige, historicus, rechtsgeleerde en diplom ig met gelijktijd meer of als een van de grootste denkers van de 17e eeuw. Hij ontwikkelde min ’ ‘analyse de als staat bekend (maar onafhankelijk van) Isaac Newton een tak van de wiskunde die cijfers de met lsel getalste (differentiaal- en integraalrekening). Leibniz ontwikkelde ook het binaire is is. 0 en 1, dat voor de moderne informatietechnologie van fundamentele beteken Charles Babbage uitvinder en (26 december 1791 – 18 oktober 1871) was een Britse wiskundige, filosoof, atiseerde, geautom werktuigbouwkundige die bekend werd als de ontwerper van de eerste computer. ische elektron programmeerbare, mechanische rekenmachine, de voorloper van de
45
50
55
60
John von Neumann D.C., 8 februari 1957) Hongaars: Neumann János (Boedapest, 28 december 1903 – Washington ieden van de wiskunde, was een Hongaars-Amerikaanse wiskundige, die behalve op vele deelgeb ie zeer belangrijke ook in de natuurkunde, computerwetenschappen, informatica en econom functionaalanalyse, de leer, bijdragen leverde. Hij was onder andere actief in de verzamelingen e meetkunde, continu de de kwantummechanica, de operatorentheorie, de ergodische theorie, s) en explosie (van economie en speltheorie, informatica, numerieke analyse, hydrodynamica statistiek. Alan Turing en informaticus avant (Londen, 23 juni 1912 – Wilmslow, 7 juni 1954) was een Britse wiskundige belangrijkst zijn Het . la lettre. Alan Turing heeft tijdens zijn leven veel belangrijk werk verricht d geweest, baarhei zonder twijfel zijn theoretische vorderingen op het gebied van de bereken en daarmee d baarhei en de Turingmachine, een mechanisch model van berekening en bereken zijn en st, Turingte de is een model voor een computer. Het bekendst bij het grote publiek Tweede de tijdens betrokkenheid bij het kraken van de Enigmacode (waardoor de Britten eërs van de Duitsers). Wereldoorlog op de hoogte zijn geweest van de locaties van de onderze
Naam:
30
Datum:
25
Klas:
Blaise Pascale ewoon begaafde (Clermont-Ferrand, 19 juni 1623 – Parijs, 19 augustus 1662) was een buiteng bouwde een van de Hij et. Franse wis- en natuurkundige, christelijk filosoof, theoloog en apologe e. pascalin de eerste mechanische rekenmachines (optelling en aftrekking) (1642), en om nieuwe vermog zijn Uit Pascales uitvinding van die eerste mechanische rekenmachine bleek e het vele vanweg denken te oplossingen te bedenken voor oude problemen. Hij begon erover na end verslind energie meest het rekenwerk dat zijn vader beroepsmatig moest doen en ontdekte dat houten een elde ontwikk bij de eindeloze optel- en aftreksommen het overdrachtsgetal is. Blaise waren, die als kistje, waarin eerst zes en later acht tandradertjes naast elkaar geconstrueerd ltje en deed, tandwie in een horloge in elkaar grepen. Elke Franse muntsoort had zijn eigen opzichte ten waarde wanneer het werd rondgedraaid, de wieltjes ernaast al naargelang de voorloper de als vaak van elkaar verspringen: het effect van de overdracht. Die vinding wordt ng uitvindi de hoewel van de computer beschouwd en was voor die tijd revolutionair. Maar elijk Uiteind hoog. ekosten tijd- en energiewinst voor de gebruiker betekende, waren de fabricag verkochten ze er vijftig.
20
Nummer:
operatoren, en/and, toepassing bij het ontwerpen van computerschakelingen. De booleaanse specificeren van het niet/not, of/or, waarvan onder andere zoekmachines gebruikmaken voor zoekopdrachten, zijn naar George Boole genoemd.
Claude Shannon was een Amerikaanse (Petoskey, Michigan, 30 april 1916 – Medford, Massachusetts, 24 februari 2001) d. genoem ie’ wiskundige en elektrotechnicus en wordt ‘de vader van de informatietheor en Mabel 934) (1862-1 Sr. Shannon werd geboren in Petoskey als zoon van de zakenman Claude
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 15
15
2/07/13 17:03
Datum:
65
70
Naam:
75
ver familielid van Wolf Shannon (1890 – 1945), dochter van Duitse immigranten. Hij was een Hij begon aan Union. Western voor Thomas Edison. In zijn jeugd werkte hij als boodschapper behaalde zijn en 1932, in n Michiga van de studies elektronica en wiskunde aan de universiteit differential de aan werkte hij waar MIT, bachelorsgraad in 1936. Hij studeerde daarna aan het analyser van Vannevar Bush, een analoge computer. toegepast op de Door dat werk zag hij in dat de booleaanse algebra heel goed kon worden het MIT, A Symbolic aan 1937 uit e alscripti schakelingen die daarvoor nodig waren en zijn doctora het ontwerpen van van chap wetens de voor Analysis of Relay and Switching Circuits, legde de basis digitale schakelingen. Norbert Wiener een Joods-Amerikaanse (Columbia, Missouri, 26 november 1894 – Stockholm, 18 maart 1964) was tica. cyberne de van wiskundige die bekend is geworden als grondlegger belangrijke bijdragen Wiener was verder een expert in stochastische processen en ruis, en heeft regeltechniek. en meeten tie munica geleverd op het gebied van elektrotechniek, telecom
Uit: www.wikipedia.be
Woordenschat 1 Leid de betekenis van de volgende woorden af uit de context van de tekst. Wellicht kan je kennis van het Frans en/of het Engels je daarbij helpen. a visionair (r. 1): b reduceren (r. 10): c transformeren (r. 20): d een nomade (r. 22): Klas:
e virtueel (r. 26): f esthetisch (r. 33): g flair (r. 33): h intrigerend (r. 52):
Nummer:
i een leek (r. 54): j vernuft (r. 74): k ultiem (r. 106): l integreren (r. 109): 2 Leg de volgende vaktermen grondig uit. Gebruik daarvoor ook de toelichting op blz. 14-16. a communicatiewetenschapper (r. 5):
b formele logica (r. 38):
16
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 16
2/07/13 17:03
c kalligrafie (r. 78):
Nummer:
d graphics (r. 79):
Klas:
e neurochirurg (r. 108):
Analyse tekst 1
Datum:
2 Wat bedoelde Marshall McLuhan met the medium is the message en global village? (r. 10-11)
Naam:
1 Wie was Marshall McLuhan?
3 Hoe heeft Steve Jobs meegewerkt aan de global village?
Les 1 - Goed ge誰nformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 17
17
2/07/13 17:03
Datum:
4 Leg uit: ‘Het ging hem (Steve Jobs) niet om de kwaliteit van de informatie, maar om de kwaliteit van de dragers, verwerkers en zenders ervan’ (r. 29-31).
5 ‘Alles vloeit daaruit voort.’ (r. 66) Waarnaar verwijzen de vetgedrukte woorden?
Naam: 6 Waarom werden boeken in de middeleeuwen soms letterlijk vastgeketend, denk je?
7 a Welke metafoor wordt in de hele tekst gebruikt om informatieoverdracht uit te beelden?
b Citeer drie zinnen uit de tekst waarin die metafoor gebruikt wordt.
Klas: 8 Wat is volgens de auteur de ultieme grens voor informatieoverdracht?
Nummer:
9 Welke redenering bouwt hij op om tot die conclusie te komen?
10 Kun je in maximaal vier zinnen uitleggen welke rol Steve Jobs volgens Johan Braeckman gespeeld heeft voor de informatieverwerving?
18
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 18
2/07/13 17:03
Tekst 2
In Manila schrijft een man een boodschap op een bord in een eerbetuiging aan Steve Jobs. © Foto Reuters / Romeo Ranoco
Klas:
Big Brother In zijn in 1948 geschreven roman 1984 schetst George Orwell een onmenselijke, dictatoriale eenpartijstaat die in alle opzichten volledig beheerst wordt door de Partij. De alom aanwezige leider van de Partij en het land wordt Big Brother genoemd. Iedere bewoner van het land wordt continu in de gaten gehouden via camera’s die zelfs in de huizen zijn geïnstalleerd. Dat gebeurt onder de slogan ‘Big Brother is watching you’ (‘Grote Broer houdt je in de gaten’).
Nummer:
EVEN SITUEREN
Via de link op www.knooppunt.net kun je een commercial bekijken die je meteen in de sfeer van deze roman brengt, de dictatuur die Apple beweerde te bestrijden.
Jobs werd zelf de Big Brother die hij bestreed
10
15
20
Mijn eerste computer was een Apple, de ‘Apple III’ heette hij. Ik kocht hem in 1982. Het eerste Nederlandstalige boek over de personal computer werd erop geschreven. Met een onderbreking van enkele jaren ben ik sindsdien een Apple-gebruiker gebleven. In oktober 2011 overleed een van de twee oprichters van Apple, Steve Jobs. Jobs wordt geëerd en herdacht als ziener, als innovator, als ‘een tweede Edison’, maar niet voor wat hij bij uitstek was: een verkoper. Jobs’ grootste talent, zijn Midas touch, was marketing. De pc, de muis, desktopiconen, de mp3-speler, de touchscreentelefoon, de tabletcomputer: ze werden allemaal door anderen bedacht en ontwikkeld, maar Jobs zag de markt waarop ze verkocht konden worden. Die analyse is niet bedoeld om afbreuk te doen aan Jobs’ genie – zijn grootsheid spreekt uit wat hij tot stand gebracht heeft, en iedereen die weleens heeft rondgelopen op Infinite Loop 1 in Cupertino, Californië, kan daar alleen maar een diep ontzag voor opbrengen. Maar het aanwijzen van Jobs’ ware talent is van belang om te beseffen wat hij heeft gecreëerd, wat elke marketeer creëert: een lucratieve mythe. Met z’n slogan ‘Think different’, een regenbooglogo en Jobs’ informele klederdracht kennen we Apple als erflater van de Californische hippiecultuur: kleurrijk, alternatief, individualistisch, tegendraads. Apple was ‘anders’. Het beste werd die mindset uitgedrukt in de fameuze, op Orwells 1984 en Fritz Langs Metropolis geïnspireerde reclamecampagne waarmee de Macintosh gelanceerd werd: als een verlossing uit de tirannie van Big Brother, die mensen reduceert tot naamloze systeemslaven.
Naam:
5
In het dwingen van klanten overtreft Apple concurrent Microsoft, vindt journalist en schrijver Jan Kuitenbrouwer. Steve Jobs werd de Big Brother die hij zei te bestrijden.
Datum:
1
Woordverklaring inder uit de 19e eeuw. Edison = Amerikaanse uitv en zijn de gloeilamp en de Zijn bekendste uitvinding fonograaf. t ekse mythologie) alles wa Midas touch = (uit de Gri d. gou veranderde in koning Midas aanraakte, erfenis nalaat een die n soo per erflater = mindset = denkwijze reduceren = beperken
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 19
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
19
2/07/13 17:03
Datum:
25
30
Naam: 35
40
45
Klas:
50
Nummer:
55
60
En dat terwijl Apple ook op dat moment nog alles op alles zette om de zakelijke pc-markt te veroveren. Met die ‘III’ van mij, en met de ‘Lisa’, maar ze waren kansloos tegen de verpletterende tandem van IBM/Microsoft. IBM met een ontzagwekkend netwerk voor sales en service in corporate Amerika, Microsoft met precies de juiste, veelzijdige, degelijke, praktische (en saaie) software. Hooguit vijf jaar na de introductie van de IBM-pc waren de kaarten geschud. Gelukkig groeide de markt nog even door – ook academici, de media en de kunstwereld gingen computers gebruiken, en daarvoor werd Apple de preferred supplier, evenals voor de top van de thuismarkt. Apple bleef zo hardnekkig en vergeefs achter de businessmarkt aanjagen dat de nichegebruikers begin jaren negentig begonnen af te haken en het bedrijf er bijna aan onderdoor ging. Pas toen de pc-markt de schaal had bereikt waarop ook nichespelers een boterham kunnen verdienen, werd dat streven definitief opgegeven. Vervolgens kwam de iMac, en voor de derde keer was het een typische thuiscomputer die Apples bestaansrecht bevestigde. En zoals een goede verkoper dat doet, modelleerde Jobs zijn verhaal naar de omstandigheden: ‘Ik zei het toch, wij zijn anders’. De antikartelprocessen die Microsoft rond die tijd aan zijn broek kreeg, bevestigden het: zoveel macht, dat was gevaarlijk. Goed dat Apple er was. En terwijl Bill Gates geschrokken zijn boeken en deuren opende, het grootste liefdadigheidsfonds uit de geschiedenis oprichtte en ‘transparantie’ in Redmond, Washington het nieuwe zoemwoord werd, gingen in Cupertino, Californië de luiken juist dicht. ‘Apple is geobsedeerd door geheimhouding’, stelde The New York Times vast. Een spreekverbod met de pers is standaard voor al het personeel, medewerkers die met gevoelige informatie omgaan, worden rond de klok vastgelegd op CCTV, leveranciers van buiten krijgen bij het geringste vermoeden van indiscretie hun congé. Broncode wordt alleen vrijgegeven als het echt niet anders kan en developers worden juridisch zwaarder gekneveld dan waar ook in de industrie. Dat Apple zowel hardware als software verkoopt, werd lange tijd als een zwakte gezien: je moet kiezen. Maar het biedt ook een mogelijkheid die de anderen niet hebben. Vendor lockin heet het in marketingtermen: alleen Nespresso verkoopt Nespressocapsules voor in een Nespressoapparaat. Dat is wat Apple de afgelopen twintig jaar gedaan heeft: de klant opsluiten. Muziek van iTunes werkte jarenlang alleen op een Mac of een iPod, het verwijderen van de DRMblokkade (digital rights management) moest via de rechter worden afgedwongen. DRM-vrije muziek was bij iTunes aanvankelijk duurder dan afgeschermde en ook vandaag nog rekent iTunes een bedrag aan voor het deblokkeren van eerder aangeschafte muziek, terwijl die blokkade dus onwettig was. Toen kwamen de iPhone en de iPad: die applicatiesoftware is uitsluitend verkrijgbaar via Apples AppStore, iets anders installeren is technisch onmogelijk. Als Hilton vijf procent van elke zakentransactie die op hun hotelkamers wordt afgesloten in rekening zou brengen, zou je vreemd opkijken, maar dat is wat Apple met krantenuitgevers doet: wie op een iDevice deze krant wil lezen, betaalt én de krantenuitgever én Apple. Elke app moet door Apple worden goedgekeurd voor hij de Store in mag. Informatie die Apple, om wat voor reden dan ook, niet bevalt, wordt afgekeurd. Seks en politiek: taboe.
Woordverklaring
20
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 20
oorrechte leverancier preferred supplier = bev at vergeefs = zonder resulta ine gespecialiseerde kle een = nichegebruikers doelgroep ondernemers om de kartel = overeenkomst van n ine kle concurrentie te ver vision, interne CCTV = closed circuit tele televisiebewaking slagen worden zijn congé krijgen = ont twikkelaar aon mm gra developer = pro knevelen = vastbinden
2/07/13 17:03
75
85
90
Apple laat zijn hardware tegenwoordig in Zuid-China fabriceren, bij onderaannemer Foxconn. Kijk eens op YouTube naar de onmenselijke omstandigheden waarin mensen daar werken. Het beeldrijm met die beroemde 1984-commercial is treffend. Apple is een van de rijkste bedrijven ter wereld, maar doet er niets aan. Liefdadigheid: vrijwel geen. Sterker: apps voor goede doelen worden afgekeurd. Ziedaar, het genie van Jobs: Microsoft is de sinistere monoliet die gewantrouwd dient te worden, Apple is de vrijbuiter, de weldoener met een stralend wit alternatief. Terwijl juist Apple inmiddels meer Big Brother-trekken vertoont dan Microsoft. Hetzelfde zie je bij Google en Facebook: ‘leuke’ bedrijven van sympathieke nerds, geniale excentriekelingen die je alles gunt, al was het maar omdat ze als kind vast enorm gepest zijn. En intussen nemen ze de wereld over. Big Brother loopt op sneakers.
Datum:
95
Nummer:
In de visie van Steve Jobs staan al onze persoonlijke data, documenten, beeld, muziek, what have you, straks op een server van Apple. In de iCloud. Een wolk – het klinkt soft en goedaardig, als een natuurlijk condensaat van de data die wij nu eenmaal uitdampen, maar het is een gigantisch zoemend datacenter, in Maiden, North Carolina. En straks in Apples nieuw te bouwen hoofdkwartier in Cupertino. Doorsnede: bijna twee kilometer, groter dan het Pentagon. Groter misschien zelfs dan het ministerie van Waarheid in Orwells meesterwerk. De Apple-watchers voorzien de volgende stap al: ‘Een deel van uw datamateriaal is illegaal, valt ons op, u weet dat u daarmee in overtreding bent? Wilt u het misschien voor een luttel bedrag vervangen door een legale kopie?’
80
Klas:
70
Naam:
65
En heb je je weleens afgevraagd waarom je telefoons van Nokia, Motorola, Samsung, HTC, Sony-Ericsson, noem de merken maar op, al jarenlang draadloos met je computer kunt synchroniseren, en die hyperfuturistische gadgets van Apple alleen via een negentiende-eeuws draadje? Vendor lock-in. Een Bluetooth-chip kent ruim tien toepassingen, op een iPhone werken er slechts twee. Apple wil niet dat wij zo’n iDevice als modem gebruiken, want Apple deelt via AT&T en T-mobile mee in de internetabonnementen. Met tablets en telefoons van andere merken kun je onderling draadloos bestanden uitwisselen, van foto’s op een terrasje tot medische gegevens op de Eerste Hulp. Met een iDevice niet. Je zit te vergaderen, iedereen een iPad voor z’n neus, maar het is onmogelijk om elkaar even snel een file door te geven. In de laboratoria van Apple worden veel nieuwe mogelijkheden ontdekt, zeker, en vervolgens geblokkeerd. Apple wil niet dat wij rechtstreeks met elkaar netwerken, dat moet via Apple. Geen peer-to-peer, maar client-server.
Naar: Jan Kuitenbrouwer, nrc.nl
Woordverklaring nieuwend hyperfuturistisch = erg ver gebruiker naar de ene de van = peer-to-peer andere ng condensaat = samenvatti luttel = klein ten in beelden: vorm, beeldrijm = overeenkoms elkaar op rk kleur en sfeer lijken ste nd age anj sinister = angsta taand monoliet = uit één stuk bes genieter ens vrijbuiter = avonturier, lev
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 21
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
21
2/07/13 17:03
Analyse tekst 2 Datum:
1 Ook in deze tekst wordt Steve Jobs beschreven als een ‘ziener’, een innovator. Maar Jan Kuitenbrouwer belicht nog een ander belangrijk aspect van Jobs’ persoonlijkheid. a Welke aspect is dat?
b Hoe staat de auteur tegenover dat ‘talent’ van Steve Jobs? Naam: 2 De auteur is heel kritisch over de verkooptechnieken van Apple. Leg zijn standpunt daarover grondig uit met voorbeelden uit de tekst.
Klas: Nummer: 3 Verklaar uitvoerig de titel van deze tekst.
22
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 22
2/07/13 17:03
Nummer: Klas:
4 Welke van beide teksten spreekt je het meest aan? Waarom is dat zo? - Heb je iets bijgeleerd? - Ben je het eens met de ideeën van de auteur of niet? - Ben je tot een nieuw inzicht gekomen over het onderwerp? Als dat zo is, welk inzicht heb je verworven? - Werd je nieuwsgierig gemaakt en wil je meer weten over bepaalde thema’s uit de tekst? Als dat zo is, waarover wil je meer weten? - …
Datum:
Naam:
Beantwoord deze vragen in een vlotte commentaartekst van minstens tien zinnen.
Les 1 - Goed geïnformeerd is veel geleerd?
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 23
23
2/07/13 17:03
Klas:
Nummer:
ler
ik—v erte l
modaliteit
try-out
Je hebt woorden nodig om te kunnen redeneren, argumenteren, begrijpen. Zonder woorden kun je niet denken. Nieuwe woorden leren houdt nooit op. Als middelbare scholier leer je gemiddeld 3 000 woorden per jaar bij. In deze les herhaal je de woorden die je pad kruisten tijdens de voorbije lessen Nederlands. Je verrijkt je woordenschat vertrekkend vanuit de woorden die je al hebt geleerd.
loo neuro
g
logboek
Woordenbad 1
1 Werkwoorden
Vul de volgende zinnen aan met een passende werkwoordsvorm. 1 De overvallers
de bejaarde bewoners voor ze het hele huis Naam:
overhoophaalden en met waardevolle juwelen aan de haal gingen. 2 De werknemers van de bedreigde autofabriek zagen hun jobzekerheid tot amper tien maanden. 3 Het is onwaarschijnlijk dat alleen een bezoekje aan de kapper en het schoonheidssalon deze oma tot zo ’n opvallende, hippe verschijning. 4 Jonge ouders leren noodgedwongen snel om te
: koken, luiers
gebeuren. 5 Mijn driejarige nichtje
tijdens het spelen haar jongere broertje zodat
Datum:
verschonen, de telefoon beantwoorden en luisteren naar elkaars verhaal, dat moet vaak allemaal tegelijk
hij alles naar haar zin doet. 6 Onze buren willen het conflict over de gerooide bomen
bij de
vrederechter omdat mijn ouders het met hen niet eens worden. 7 Vind je het niet erg dat je man zich zo
uitlaat over je moeder?
8 Waarom probeert je architect niet het idee van een open keuken te in het ontwerp voor je nieuwe huis?
Woordenbad 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 65
65
2/07/13 17:06
Datum:
2 Afbeeldingen
Omschrijf de personen over wie het in de volgende afbeeldingen gaat met ĂŠĂŠn woord. 1
Naam:
Alexandrine Tinne werd geboren in Den Haag op 17 oktober 1835. In Den Haag choqueerde ze regelmatig de inwoners door haar opvallende voorkomen en gedrag. Ook was ze bekend als ontdekkingsreiziger en was ze een van de eerste Europeanen die de binnenlanden van Afrika bezocht. Maar misschien is ze nog wel bekender geworden omdat ze een van de eerste fotografen in Nederland was, en bovendien een hele goede. Alexandrine Tinne was op veel vlakken een
.
Uit: www.isgeschiedenis.nl
2
3
Klas: Dit uithangbord vond je vroeger aan de zaak van een Nummer:
4
5
In 2011 namen we afscheid van een in de wereld van de moderne communicatiemedia.
66
Woordenbad 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 66
2/07/13 17:06
Vervang de vetgedrukte woorden in de volgende zinnen door hun antoniem. 1 De toespraak die de voorzitter hield, was essentieel /
om inzicht te
krijgen in de werking van onze organisatie.
Nummer:
3 Antoniemen
2 De man die mij op weg naar huis aansprak, zag er erg betrouwbaar / 3 Als mijn oom iemand een cadeau geeft, denkt hij lang na over zijn keuze, want hij is erg gierig /
Klas:
uit, maar mijn vader deelde mijn indruk niet. . 4 Mijn broer reageerde opvallend heftig /
op het nieuws dat hij
binnenkort vader van een tweeling wordt. 5 De directeur besloot uiteindelijk om de werknemer te ontslaan. Door de bewijslast was die beslissing niet aanvechtbaar /
.
4 Krantenkoppen
Vul de volgende krantenkoppen aan met een woord uit de vorige lessen.
bouwen um voor informaticacentr end bouwsector - geop
verzieken sfeer bij onderhandelingen over ontslagvergoeding COMMUNICATIE, CONCEPTEN EN CAMPAGNE?
Betrapt op : getuige moordzaak vliegt in de cel
van nieuwe modellen op Autosalon
Woordenbad 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 67
Datum:
FAILLIET
Naam:
INBURGERINGSPROGRAMMA’S BEWIJZEN
67
2/07/13 17:07
Datum:
5 Kruiswoordraadsel
Vul het kruiswoordraadsel aan.
1 2
3
4
Naam: 5
6 7 8
9
10
11
12
Klas: 13
Nummer:
14
Horizontaal 2. uit één stuk bestaand – 5. levensgenieter – 6. arrogant, uit de hoogte – 8. kleine gespecialiseerde doelgroep – 13. zonder resultaat – 14. vermindering Verticaal
68
1. het recht om te zwijgen – 3. eenduidig – 4. waarde van een bankbiljet – 7. klein – 9. samenvatting – 10. onbelangrijk, alledaags – 11. kerninhoud – 12. denkwijze
Woordenbad 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 68
2/07/13 17:07
Nummer:
Taaltelefoon 1 1 Invuldictee: klinkers en medeklinkers
Opdracht 1 1
Wat is Laura een droevige figuur! Ze kan het
niet verkroppen dat haar
beste vriendin een betere
is dan zij.
Tijdens hun
vakantie in de
, wist ze op
wijze de 5
van Monica te beschadigen.
Toen Laura daarover werd aangesproken, bleef ze bij dat
Klas:
Vul de tekst aan met de woorden die je hoort.
haar betrokkenheid
, maar een
had haar betrapt en
ontdekte de beschadiging na
.
Altijd waren ze onafscheidelijk geweest; met z’n
maakten ze
toekomstplannen en beleefden ze grootse avonturen. Maar 10
sinds Monica een relatie had met Andreas, nu al een Laura
, was
jaloers. Liefst van al zou ze Monica en Andreas naar verre oorden zien vertrekken, niet naar een
badplaats, maar naar een onherbergzaam
.
15
van haar vriendin opgemerkt, maar in haar bij de
Naam:
had Monica de veranderde had ze niet stilgestaan
gevolgen van Laura’s
gedrag. De afschuwelijke waarheid drong pas tot haar door nadat bleek dat haar vriendin zonder had gepleegd. Monica voelde zich totaal
door deze
en brak
wilde uitpraten, bleef Monica met haar vroegere vriendin en
haar excuses.
voornemen had ze zich vooral gemaakt: nooit zouden ze
nog samen gaan
in een
Hun mooie vriendschap liep uit op een totale pijnlijke
: ze
bergdorp. en werd enkel nog een
.
Taaltelefoon 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 69
Datum:
naar huis te vertrekken. Zelfs toen Laura toch enig berouw leek te tonen
20
25
situatie. Ze besloot
69
2/07/13 17:07
Opdracht 2 Datum:
Welk woord uit het invuldictee beantwoordt aan de onderstaande spellingregels? Zie ook www.taaltelefoon.vlaanderen.be. a Schrijf de lange klinkers /aa/, /ee/, /oo/ en /uu/ in een gesloten lettergreep dubbel en in een open lettergreep enkel. Voor de lange klinker /ie/ geldt die regel slechts gedeeltelijk. In een gesloten lettergreep schrijven we altijd -ie-, behalve in het achtervoegsel -isch. In een open lettergreep komt naast de spelling -i- ook vaak de spelling -ie- voor.
Naam:
b Schrijf de lange klinkers /aa/, /oo/, /ee/ en /uu/ dubbel in de lettergreep voor de achtervoegsels -aard, -aardig en -achtig. We beschouwen die lettergreep als een gesloten lettergreep. c Schrijf de lange klinker /oo/ altijd dubbel voor de medeklinker ch, ook in een open lettergreep. d Schrijf geen accenttekens in Franse woorden die in het Nederlands gebruikelijk zijn geworden. f Schrijf de lange klinker /ee/ dubbel aan het einde van inheemse woorden, en in samenstellingen en afleidingen met die woorden. g Behoud alle accenttekens in woorden en woordgroepen die nog echt als Frans worden aangevoeld. h Schrijf in het telwoord een uitspraaktekens als het in een gegeven context ook als lidwoord gelezen kan worden. Schrijf alleen uitspraaktekens als die een verkeerde lezing voorkomen.
Klas:
i Schrijf de lange klinker /ee/ dubbel in afleidingen op -eeën, -eeër, -ees van uitheemse woorden die geen grondwoord op /ee/ hebben. j Schrijf geen uitspraakteken op een hoofdletter.
Nummer:
2 Werkwoorden
In welke tijd en persoon staan de vetgedrukte werkwoordsvormen? Noteer hun onderwerp als dat mogelijk is. ‘Als we echt om het milieu geven, moeten katten verdwijnen’ a Neem geen nieuwe kat als uw huidige kat het loodje legt.
b Dat is de dringende oproep van de NieuwZeelandse econoom Gareth Morgan.
70
Taaltelefoon 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 70
2/07/13 17:08
Nummer:
c Volgens Morgan vormen de huisdieren een grote bedreiging voor de inheemse diersoorten.
d Op zijn site Cats To Go roept Morgan alle katteneigenaars in Nieuw-Zeeland op hun huisdier niet meer buiten te laten.
Klas:
e Hij wil de Nieuw-Zeelanders ook aansporen geen katten meer in huis te nemen.
f Jagende katten zorgden er volgens Morgan voor dat al negen bijzondere vogelsoorten zijn uitgestorven.
g Hij waarschuwt dat 40 procent van de Nieuw-Zeelandse vogelsoorten al zijn uitgestorven en dat de moordlust van de katten nu nog eens 33 vogelsoorten bedreigt.
Naam:
h Wie denkt dat zijn schattig huisdier geen weerloze vogels aanvalt, zit er volledig naast, meldt Morgan op zijn site.
Datum:
i Katten doden gemiddeld dertien prooien per jaar.
j Als ze geen inheemse vogels meer naar huis brengen, komt dat doordat er geen vogels meer zijn om te doden.
Uit: De Standaard
Taaltelefoon 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 71
71
2/07/13 17:08
Datum: Naam: Klas: Nummer: 60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 72
2/07/13 17:08
1 Opvoeringsanalyse
Opdracht 1
Als je naar een theatervoorstelling gaat kijken, worden haast al je zintuigen geprikkeld. In de onderstaande afbeelding worden die prikkels schematisch voorgesteld. Je krijgt zo woorden aangereikt om je indrukken en je beoordeling na een voorstelling te formuleren.
Klas:
Nummer:
Vind ik leuk 1
Toneel Verhaal
Acteur
Taal
Niet-acteur
Uiterlijk Decor
Stem
Lichaam
Kostuum
Rekwisieten
Geluid/ muziek
Licht
Grime
Stand-upcomedy is een uit Engeland en de Verenigde Staten overgewaaide theatervorm waarbij één man of vrouw een reeks kortere of langere grappig bedoelde anekdotes vertelt. Ook losse grappen (zogenaamde oneliners) zijn vaak een onderdeel van een stand-upcomedyset. Vaak is bij stand-upcomedy het café de achtergrond, met meestal niet veel meer dan een spotlight en een microfoon met standaard. Bij een stand-upcomedyoptreden is er vaak sprake van een line-up: drie tot vier comedians die om beurten kort optreden, aangekondigd door een MC (Master of Ceremony).
Datum:
Misschien begrijp je niet alle woorden uit het schema? Zoek hun betekenis op en noteer ze hieronder.
Naam:
Naar: www.taalunieversum.org
Cabaret is een vorm van entertainment die vaak bestaat uit een combinatie van komedie, zang, dans, poëzie en theater. Iemand die aan cabaret doet, noemen we een cabaretier (man) of cabaretière (vrouw). Cabaret wordt meestal opgevoerd in theaters, maar het kan bijvoorbeeld ook in nachtclubs. Cabaret heeft vele gezichten. Een cabaretier speelt met taal en muziek, kan zeer kritisch uit de hoek komen, bekijkt de realiteit op een heel eigen manier, vertelt een schijnbaar absurd verhaal waarin je toch een zekere moraal kunt ontdekken, gebruikt acrobatische stunts om zijn publiek te amuseren … Naar: nl.wikipedia.org
Woordverklaring moraal = levensles
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 73
Vind ik leuk 1
73
2/07/13 17:08
Datum:
2 Gunter Lamoot in Comedy Special
Opdracht 2
Bekijk een fragment met Gunter Lamoot uit Comedy Special en beantwoord de vragen.
1 Tijdens het eerste gedeelte ziet het publiek Gunter in maatpak met hemd en stropdas aan het werk. In welke outfit vertoont hij zich tijdens de pauze? Wat wil hij daarmee bereiken? Naam: 2 Hij rekent daarbij duidelijk op enkele reacties van het publiek. Wat verwacht hij dat de mensen zullen doen als ze hem in die kleding zien verschijnen?
3 Welke argumenten haalt hij eerst aan om mensen te overtuigen geen foto’s van hem te verspreiden?
Klas: 4 Vervolgens gebruikt hij als argument een vergelijking. Wat maakt die vergelijking grappig?
Nummer: 5 Hij speelt ook in op de emoties van het publiek. Hoe doet hij dat?
6 Bij stand-upcomedy heb je vaak een livepubliek nodig. Dat toont het omkleedfragment duidelijk aan. Op welke manier speelt hij hier met zijn publiek?
74
Vind ik leuk 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 74
2/07/13 17:08
Klas:
8 Plots haalt hij een lijst boven met namen van de aanwezigen in de zaal. Denk je dat die echt is?
Nummer:
7 Tijdens het omkleden geeft hij het publiek een suggestie mee: wat kunnen ze doen i.p.v. zijn foto’s te publiceren? Hoe noem je dat soort humor? Zoek het op in het Compendium.
9 Zijn de foto’s die hij toont, effectief van mensen aanwezig in de zaal?
Datum:
Naam:
10 Vond je dit een geslaagde sketch? Formuleer hier jouw beoordeling van het fragment en gebruik daarbij minstens vijf begrippen uit het schema op blz. 73.
Vind ik leuk 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 75
75
2/07/13 17:08
Datum:
3 Een eigen kijk op de realiteit
Opdracht 3
Gunter Lamoot neemt hier een loopje met de realiteit. Daarover gaat het ook in het fragment uit ‘Zonde van de zendtijd’.
1 Wat bewijzen de twee nieuwsfragmenten volgens de presentatoren?
Naam: 2 Vervolgens gaan de presentatoren zelf illustreren hoe dat gedaan wordt. Wat maakt deze filmpjes grappig?
Klas:
3 Hoe noem je het soort humor dat hier gebruikt wordt? Zoek het op in het Compendium.
Nummer:
76
Vind ik leuk 1
60249_NETWERK6Tc_LWB_DEEL1.indd 76
2/07/13 17:08