Sapiens 2 - Proefhoofdstukken by VAN IN

Sapiens Pr

Geschiedenis

Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Hoofdstuk

â&#x2020;&#x2018; Fresco met voorstelling van De ontvoering van Europa, 1e eeuw v.C., Museo Archeologico Nazionale, Napels. Alle Grieken kenden de mythe van Europa. Hun cultuur beĂŻnvloedde ook die van de Romeinen, zoals dit fresco toont. Via de Romeinen hebben wij ook veel van de Grieken overgenomen.

Sapiens2_lwb_inner.indb 1

5/03/20 11:56

Op ontdekking ← Het Europese Parlement in Brussel. Op die

Grieks muntstuk van 2 euro met De ontvoering van Europa, 2002. Vandaag draagt ook ons continent de naam ‘Europa’. Misschien wel dankzij de mythe van Europa?

↑

plek worden wetten gestemd die in de hele Europese Unie gelden. De Europese Unie is de grootste democratische instelling ter wereld.

← Europa is vandaag de naam van het continent waarin ons land ligt. Maar daar blijft het niet bij. Europa staat ook voor bepaalde culturele en politieke ideeën.

De Grieken verklaarden het ontstaan van hun cultuur met de mythe van de ontvoering van Europa. Alle Grieken kenden dat verhaal. In dit hoofdstuk leer je hoe zij met elkaar leefden en hoe ze ons hebben beïnvloed. Je onderzoekt ook hoe de Griekse cultuur voortleeft in het Europa van vandaag.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 2

5/03/20 11:56

Wat weet je al?

Je weet al meer over de Grieken dan je denkt. De begrippen hieronder heb je al geleerd. We gebruiken ze in dit hoofdstuk om de Griekse cultuur in de klassieke periode te onderzoeken. De omschrijving is al gegeven. a b

Vul bij de omschrijving het juiste begrip aan. Vul bij elk begrip een voorbeeld aan dat je al kent van vorig jaar of het vorige hoofdstuk. Begrip

Omschrijving en voorbeeld uiting van menselijk gedrag, tegengestelde van natuur

Voorbeeld:

geheel van verhalen die verklaringen bieden voor belangrijke vragen

Voorbeeld:

godsdienst die vooral gebaseerd is op het verklaren van natuurverschijnselen

Voorbeeld:

III

Wat weet je nog niet?

In dit hoofdstuk … ✓ ✓ ✓ ✓

leer je meer over hoe natuurlijke omstandigheden de Griekse wereld vormden; bestudeer je de culturele en politieke kenmerken van de Griekse wereld; sta je stil bij de manier waarop films en verhalen het verleden van Hellas in beeld brengen en onderzoek je welke fouten werden gemaakt; ga je na welke elementen uit de Griekse cultuur onze hedendaagse samenleving hebben beïnvloed.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 3

5/03/20 11:56

Op onderzoek

Historische vraag 1: Hoe bepaalde het landschap het leven in Hellas?

HISTORISCHE KAARTENSTUDIE

06 HISTORISCHE BEGRIPPEN

Uitbreiding 2: Waarin verschilde de Atheense democratie van onze democratie vandaag?

BRONNENSTUDIE

HISTORISCH REDENEREN

Uitbreiding 1: Hoe verbonden de Olympische Spelen Hellas?

04 LEESSTRATEGIEËN

06 HISTORISCHE BEGRIPPEN

LEESSTRATEGIEËN

Historische vraag 2: Welke (culturele) kenmerken verbonden de samenlevingen in Hellas?

Historische vraag 3: Hoe raakte de cultuur van Hellas verspreid over het Middellandse Zeegebied?

Historische vraag 4: Hoe waren de verschillende stadstaten in Hellas (politiek) verdeeld?

Historische vraag 5: Wordt het verleden van Hellas correct in beeld gebracht?

02 BRONNENSTUDIE

04 LEESSTRATEGIEËN

03 HISTORISCHE KAARTENSTUDIE

05 KIJKSTRATEGIEËN

Historische vraag 6: Hoe heeft de Griekse cultuur onze hedendaagse samenleving beïnvloed?

Proficiat! Je weet nu meer over Hellas en de Griekse cultuur in de klassieke periode.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 4

5/03/20 11:56

Historische vraag 1:

Hoe bepaalde het landschap het leven in Hellas? In hoofdstuk 1 leerde je dat ca. 800 v.C. een scharniermoment was. Vanaf dat moment begon er een nieuwe bloeiperiode voor het leven in Hellas. De sleutel tot het Helleense succes was de plaats waar ze woonden, namelijk in het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied.

Bekijk het filmpje en de reliëfkaart van Hellas.

Schrap wat fout is.

ËN

— — — — — — — —

Het landschap in Hellas is vlak / bergachtig. De vruchtbare vlaktes in Hellas zijn klein / groot. Er kunnen dus minder / meer mensen gevoed worden dan elders. Daardoor blijven de nederzettingen eerder klein / groot. Zo ontstaan er zelfstandige wereldrijken / poleis. Hellas vormt dus niet één land. Het grootste deel van deze kaart bestaat uit land / zee. De kustlijn van Hellas is recht / grillig. Daardoor zijn veel / weinig plaatsen bereikbaar via de zee. Dat noemen we een maritieme samenleving / continentale samenleving.

Zoek de betekenis van de begrippen op in je Histokit. polis:

06 HISTORISCHE BEGRIPPEN

maritiem: continentaal:

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 5

5/03/20 11:56

Vul de ontbrekende plaatsen aan op de kaart. Gebruik het filmpje of je atlas.

Het klassieke Griekenland naam Klein-Azië

Middellandse Zee

Peloponnesos

Olympos

Sparta

Egeïsche Zee

Athene

Kreta

A B C

Letter

Ukkel (België) - 6447

Lat: 50 ° 48 ’ N - Long: 4 ° 12 ‘ O - Hoogte: 100 m Neerslag (N) in mm

Landbouw en ambachten in Attica 80

Temperatuur (T) in °C

Bestudeer de kaart en de klimatogrammen. Beantwoord de vragen.

Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jaar N in mm 67

2,5 3,2 5,7

T in °C

76 821

8,7 12,7 15,5 17,2 17,0 14,4 10,4 6,0 3,4 9,8

Klimatologische gemiddelden 1961 - 1990

Athene (Griekenland) - 16716

Temperatuur (T) in °C

Neerslag (N) in mm

Lat: 37 ° 54 ’ N - Long: 23 ° 43 ‘ O - Hoogte: 28 m

Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Jaar N in mm 45 T in °C

66 371

10,2 10,5 12,4 16,0 20,6 25,0 27,8 27,6 24,3 19,3 15,4 12,0 18,4 Klimatologische gemiddelden 1961 - 1990

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 6

5/03/20 11:56

Op de klimatogrammen verbindt de rode curve de gemiddelde temperaturen van elke maand. De blauwe staafjes duiden de maandelijkse neerslag aan. Vergelijk de gemiddelde temperatuur en neerslag in Athene (Griekenland) met die in Ukkel (België).

Welke grondstoffen worden in de streek rond Athene verbouwd?

Tot welke producten kun je die grondstoffen verwerken?

03 HISTORISCHE KAARTENSTUDIE

Bestudeer de kaart. Gebruik het stappenplan voor historische kaarten in je Histokit.

Griekse kolonisatie en handelsnetwerken (8e eeuw - 6e eeuw v.C.)

Schrap wat fout is. — Deze kaart gaat over handel / landbouw. — De meeste handelsroutes vanuit Hellas gaan over land / zee. — Hellas is verbonden met / afgesloten van de rest van het Middellandse Zeegebied.

Vergelijk de handelsroutes met de producten op de kaart op p. XXX. De Grieken kopen (= importeren) ... ☐ graan ☐ goud ☐ hout ☐ brons

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 7

5/03/20 11:56

Waarom moesten de poleis in Hellas grondstoffen uit het Middellandse Zeegebied invoeren?

Welke oplossing vonden de poleis voor hun tekort aan grondstoffen?

Beantwoord de historische vraag op basis van de kaarten die je bestudeerde: Hoe bepaalde het landschap het leven in Hellas?

MIDDELEEUWEN

HEDENDAAGSE TIJD

.1 50 ca

.5 00 ca

1 KLASSIEKE OUDHEID

0 ca . 19 180 45 0

. v. C .8 00

OUDE NABIJE OOSTEN

MODERNE TIJD

PREHISTORIE

VROEGMODERNE TIJD

TIJDLIJN 1

0 .3 50 ca

.3 ,5

m ilj

v. C

Vul de ontbrekende gegevens aan op de tijdlijnen aan de hand van de vorige oefeningen.

GESCHIEDENIS

TIJDLIJN 2

BRANDDONKERE EEUWEN CATASTROFE

HELLENISME

ca. 330 v.C.

Griekse

ca. 30 v.C.

ROMEINSE TIJD

symbolische datum ontstaan

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 8

5/03/20 11:56

Wil je weten hoe een Griekse polis eruitzag? Ga dan naar het onlinelesmateriaal.

Historische vraag 2:

Lees de tekst. Bespreek klassikaal of je het best de zoekstrategie voor oriënterend, zoekend of intensief lezen gebruikt.

Welke (culturele) kenmerken verbonden de samenlevingen in Hellas? 04 LEESSTRATEGIEËN

Hellas was verbonden door een gemeenschappelijke taal Net als in de mythe over Europa stond Hellas in contact met het Oosten. Ze dreven niet enkel handel met de volkeren rond het Middellandse Zeegebied, ze wisselden ook ideeën uit. Zo liep het gebruik van het schrift gelijk met de oude handelsroutes. Je weet nog van vorig jaar dat de Egyptenaren een eigen schriftsoort hadden: het beeldschrift met hiërogliefen. Ten noorden van Egypte gebruikten de Feniciërs al rond 1200 v.C. een andere schriftsoort op basis van klanken: het klankschrift. Dankzij hun handelscontacten met Hellas werd vanaf 800 v.C. een schrift gebruikt op basis van het alfabet. Die schriftsoort is dankzij de Grieken en via de Romeinen tot bij ons geraakt. De Grieken leefden in verschillende stadstaten en spraken daar elk hun eigen dialect. Toch waren die dialecten onderling verstaanbaar, waardoor de mensen in Hellas ongeveer dezelfde taal spraken. Dankzij het gemeenschappelijke schrift konden ze elkaars geschriften ook lezen.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 9

5/03/20 11:56

Hellas was verbonden door dezelfde religie

↑

De Grieken vereerden dezelfde goden en waardeerden dezelfde deugden. De mensen in Hellas geloofden in meerdere goden. Dat noemen we polytheïsme. De goden werden als mensen voorgesteld in de Griekse kunst en literatuur. Ze zagen eruit als perfecte mensen, maar hadden ook hun kleine kantjes: ze waren vaak boos of jaloers. De goden stonden symbool voor verschillende natuurfenomenen. Zo was het Helleense geloof ook een natuurreligie. De verschillende goden vormden een soort van grote familie die samenwoonde op de berg Olympos. Aan het hoofd van de godenfamilie stond de oppergod Zeus. Hij was de baas over de natuur, donder en bliksem. Zijn broers Poseidon en Hades heersten over de zee en de onderwereld.

Afbeelding van Zeus. Hij was de oppergod en de baas over de natuurelementen. Alle poleis eerden hun oppergod in de tempel.

↑

Afbeelding van Athena op een vaas. Athena was de dochter van Zeus en de godin van de wijsheid en de krijgskunst. Ze was de belangrijkste godin voor de stad Athene.

Marmeren beeld van Poseidon, broer van Zeus en god van de zee. Vaak wordt hij voorgesteld met een drietand. Vooral poleis die aan de kust lagen, hechtten veel belang aan die god.

↑

De Grieken vereerden hun goden door hen offers te brengen. De tempels daarvoor werden altijd op dezelfde manier gebouwd. Op die manier hoopten de Grieken in de gunst te komen van de goden. Naast het brengen van offers organiseerden ze ook religieuze feesten in de belangrijkste poleis. Zo eerden ze Zeus met de organisatie van de Olympische Spelen. Tijdens de Spelen mocht er geen oorlog worden gevoerd. Atleten uit heel Hellas verzamelden in de polis Olympia om deel te nemen aan atletiekwedstrijden.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 10

5/03/20 11:56

↑

Het Parthenon, 5e eeuw v.C., Athene. Dit was een tempel op de Atheense Akropolis, gewijd aan de godin Athena Parthenos (de maagd Athene). Een groot beeld van Athene stond in de tempel. De Atheners konden er offers brengen om de godin gunstig te stemmen.

Orakel van Delphi, 6e eeuw v.C., Delphi. Alle Grieken kenden dat heiligdom. De god Apollo gaf via een priesteres raad aan de mensen die dat nodig hadden.

↑

In Hellas ontstond een nieuwe manier van denken

De verhalen van Homeros waren mythen, het waren met andere woorden fictieve verhalen. Door mythologie gaven de mensen in Hellas een goddelijke verklaring voor de natuurlijke fenomenen waar ze geen wetenschappelijke uitleg voor hadden. In Hellas begonnen sommigen vanaf de 5e eeuw v.C. te twijfelen aan de mythologie. Ze gingen nu antwoorden zoeken op hun vragen door gebruik te maken van het verstand. We noemen dat filosofie, letterlijk betekent dat: liefde voor de wijsheid. Filosofen stellen voortdurend vragen over de werkelijkheid. Door goed na te denken proberen ze een betrouwbaar beeld te krijgen van de wereld. Na enige tijd zorgde die filosofische houding voor het ontstaan van wetenschappen die een meer betrouwbare verklaring voor de werkelijkheid boden.

← Socrates, ca. 470 - 399 v.C was een filosoof uit Athene. Het orakel van Delphi noemde hem ‘de meest wijze man van Hellas’.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 11

5/03/20 11:56

Spraken de mensen in Hellas dezelfde taal? Bekijk de tabel en los de vragen op om tot een conclusie te komen.

Attisch (dialect van Athene)

Nederlands

zee

moeder

Dorisch (dialect van Sparta)

Grieks alfabet

Θάλαττα

Θάλασσα

Griekse uitspraak

Thálatta

Thálassa

Grieks alfabet

Μήτηρ

μάτηρ

Griekse uitspraak

Mítir

Mátir

Welke gelijkenissen zie je tussen de Griekse dialecten?

Welke verschillen zie je tussen de Griekse dialecten?

Beantwoord de onderzoeksvraag: Spraken de mensen in Hellas dezelfde taal?

06 HISTORISCHE BEGRIPPEN

Uit de afbeeldingen bij de leestekst kun je de kenmerken van de Griekse godenwereld afleiden. Als je wilt testen of je de juiste begrippen beheerst, maak dan de oefening bij het onlinelesmateriaal.

Het geloof in goden maakte bij sommige kritische denkers plaats voor een nieuwe manier van denken. Vul de ontbrekende historische begrippen aan in het schema.

geleidelijke verandering

polytheïsme natuurreligie

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 12

5/03/20 11:56

Op welke manier zochten de Grieken antwoorden op belangrijke levensvragen? Bestudeer de drie bronnen. a b

Vul bij elke bron aan welke vraag de auteur onderzoekt. Vul aan of dat een mythologische, wetenschappelijk of filosofische vraag is.

Bron 1: = ‘Gegroet, kinderen van Zeus! (…) Vertel hoe de eerste goden en de aarde ontstonden, en de rivieren, en de grenzeloze zee en de wijde hemel daarboven, en de goden die uit hen zijn geboren (…). Vertel over het ontstaan van de goden die nu in het huis van Olympos wonen en vertel me welke van hen eerst kwam. (…) Eerst was er Chaos, en daarna de wijdvertakte Aarde, Gaia, die zich uitstrekt van de toppen van de

besneeuwde Olympos, tot de diepte van de onderwereld Tartarus. Uit Chaos ontstonden verder: Nyx de nacht, Erebus en Eros, de liefde. Uit Gaia en de hemel Ouranos ontstonden de titanen. De jongste was Chronos, de

Naar: Hesiodos, Theigonia, (ll. 104-115; 116-138). Boëtië, 8e eeuw v.C.

sluwste en meest verschrikkelijke van haar kinderen, en hij haatte zijn wellustige vader Ouranos.’

Bron 2: =

‘Tien is het zuiverste getal. Alle Grieken en alle barbaren tellen tot tien, en na het bereiken van tien keren ze weer terug naar de eenheid. En toch beweert Pythagoras dat de kracht van het getal 10 ligt in het getal 4, de tetrade. Dit is de reden: als men begint bij de eenheid (1) en het opeenvolgende nummer optelt tot 4, zal men het getal 10 vormen (1 + 2 + 3 + 4 = 10). En dus beweren de Pythagoreeërs dat de tetrade de oorsprong en de

wortel van de eeuwige natuur bevat.’

Naar: Flavius, Aëtius, Over de leer van Pythagoras, 6e - 5e v.C. Op basis van verloren gegane bronnen, 4e - 5e eeuw v.C.

Bron 3: = “Jullie kunnen wel zeggen: ‘Socrates, kun je niet gewoon zwijgen en de rest van je leven wegblijven uit Athene?’ Wel, het is moeilijk om daarop te antwoorden. (…) Maar het is voor een filosoof heel belangrijk om elke dag te praten en vragen te stellen over de deugd en andere onderwerpen. Je moet jezelf en anderen blijven onderzoeken, meer zelfs, een leven zonder onderzoek is het niet waard om te leven.” Naar: Plato, Apologia (38B-E). 389 v.C.

Trek een algemene conclusie. Welke drie manieren zijn er om levensvragen te beantwoorden?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 13

5/03/20 11:56

Uitbreiding 1:

Hoe verbonden de Olympische Spelen Hellas? 1

Lees bij het onlinelesmateriaal het historische verhaal Ik ben een godenzoon! over de Olympische Spelen.

LEESSTRATEGIEËN

De Grieken vormen een culturele eenheid. Zoek in de tekst argumenten voor of tegen die stelling op basis van wat je leerde in historische vraag 2.

Vul de argumenten op de juiste plaats in het schema in. Beargumenteer mondeling of de Grieken een culturele eenheid vormden. Gebruik eventueel de hulpzinnen in de Histokit.

a b

08 HISTORISCH REDENEREN

VOOR

Argument A

TEGEN

Argument B

Argumen tC

← Deze plek in Olympos werd in de 20e eeuw opgegraven. Ze werd gebruikt voor de Olympische Spelen. Duizenden toeschouwers volgden de wedstrijden op de aangelegde hellingen rond de piste. De Grieken noemden deze plek ‘het stadion’, naar de afstand ‘een stadie’ die er gelopen werd. Getrouwde vrouwen waren hier niet toegelaten.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 14

5/03/20 11:56

Hoe raakte de cultuur van Hellas verspreid over het Middellandse Zeegebied? Sommige poleis zochten nieuwe landbouwgronden in overzeese gebieden. Daar stichtten ze een volledig nieuwe dochterpolis, onafhankelijk van de moederpolis. Mensen uit de moederpolis verhuisden of migreerden dan naar de dochterpolis.

↑

Agora (centraal plein) in Milete. De bewoners van die Griekse stad in Klein-Azië stichtten heel wat nieuwe kolonies, zoals Naukratis in de Nijldelta en Sinope aan de Zwarte Zee.

Op p. XXX-XXX zie je verschillende historische vragen en historische werken. Vul in de tabel aan welke bron je kunt gebruiken om de historische vragen te beantwoorden en tot welk domein de vraag behoort.

ËN

Historische vraag 3:

Vraag

Bron

Domein

Hoe was de landbouwgrond verdeeld onder de bevolking in de polis?

Hoe evolueerde de bevolkingsgroei in Hellas tussen 1600 en 300 v.C.?

Hoe beïnvloedde de bevolkingsgroei de stichting van kolonies?

Waar stichtten de Helleense poleis kolonies?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 15

5/03/20 11:56

Gebruik de juiste bron om de vragen te beantwoorden.

Hoe is de landbouwgrond verdeeld onder de bevolking in de polis?

Hoe evolueert de bevolkingsgroei in Hellas tussen 1600 en 300 v.C.?

Hoe beïnvloedde de bevolkingsgroei de stichting van kolonies?

Waar stichtten de Helleense poleis kolonies?

Bron 1:

De geschiedenis van Cyrene volgens Herodotos Grinus, de koning van het eiland Thera, ging naar Delphi om het orakel te raadplegen over allerlei zaken. Het orakel antwoordde dat hij een stad in Libië zou moeten stichten. Toen hij terugkeerde naar

Thera, werd er geen rekening gehouden met het orakel, omdat de Theranen vrij onwetend waren waar Libië was.

Zeven jaar verstreken vanaf de uitspraak van het orakel en er viel geen druppel regen meer in Thera: alle bomen op het eiland, op één na, stierven uit door de droogte. Hoewel er nu meer mensen woonden in Thera, hadden ze bijna niets te eten. Na een tijdje begon alles mis te gaan. Onwetend van de oorzaak van hun lijden, gingen ze opnieuw naar Delphi om te vragen waarom ze werden getroﬀen. Het orakel antwoordde hen verwijtend dat als zij een stad zouden stichten in Libië, het met hen beter zou gaan. Dus de Grieken verlieten hun polis en reisden naar het westen. Daar aangekomen zeiden ze: ‘Hier zullen we ons vestigen, want hier is er genoeg land.’ (…) Zo kwam het dat ze een nieuw gebied aan de kust van Libië hadden gekoloniseerd. Ze noemden die nieuwe polis Cyrene. Na verloop van tijd groeide het aantal mensen in Thera, zodat steeds meer mensen zich vestigden in Cyrene. Zo verzamelde zich een grote menigte van Grieken in de kolonie, en de Libiërs uit de buurt bevonden zich ontdaan van grote delen van hun land. Naar: Herodotos, Historieën, boek IV, 150-151, 153, 156-159. Ca. 430 v.C.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 16

5/03/20 11:56

Bron 2:

De Fenicische en Griekse kolonisatie

Bron 3:

kleine boeren (graan)

veel landbouwgrond

werken voor

grootgrondbezitters (druiven, olijven)

De verdeling van landbouwgrond in Hellas

geen grond

slaven

weinig landbouwgrond

Bron 4:

Gemiddelde levensverwachting n Hellas, 1600 - 300 v.C. leeftijd man

45 40

vrouw

35 30 25 1200 v.C.

700 v.C.

300 v.C.

jaartal

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 17

5/03/20 11:56

Kolonisatie en migratie zijn van alle tijden. Bekijk de kaart met de belangrijkste hedendaagse migratieroutes en beantwoord de vragen.

De belangrijkste migratieroutes

Ook BelgiĂŤ had in de 20e eeuw een kolonie in Afrika. Weet je welke? Omcirkel die regio op de kaart.

Uit welke continenten migreren mensen vandaag naar Europa?

Waarom zouden die mensen willen migreren?

Wat is het verschil tussen migratie en kolonisatie? migratie:

kolonisatie:

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 18

5/03/20 11:56

Historische vraag 4:

Hoe waren de verschillende stadstaten in Hellas (politiek) verdeeld? In de vorige deelvragen zag je dat de verschillende stadstaten in Hellas cultureel sterk met elkaar waren verbonden. Toch waren ze op politiek vlak zeer verschillend. Zo werden verschillende poleis op andere manieren bestuurd.

Onderzoek op basis van de bron welke bestuursvormen er waren. Gebruik het stappenplan bronnenstudie in je Histokit.

02 BRONNENSTUDIE

benoemden en de hele grondwet aan hem overlieten.

later werden daar legeraanvoerders aan toegevoegd

(…) Zodra hij aan het hoofd van de zaken stond,

als er oorlog was. Nog later werden de bestuurders

bevrijdde Solon het volk door de schuldslavernij te

van de polis gekozen op basis van kwalificaties

verbieden. Bovendien maakte hij wetten waarmee hij

van geboorte en rijkdom (aristocratie). (…) De

alle schulden annuleerde. Hij verdeelde de openbare

belangrijkste waren de archonten. Zij namen de taken

functies op basis van rijkdom. (…)

van de koning over toen die verdween. De negen

Later nam Pisistratos het bestuur over. Hij regeerde

archonten mochten één jaar het dagelijkse bestuur

als tiran voor enkele jaren over Athene. (…) Zijn

op zich nemen. Daarnaast zetelden de rijken in de

bestuur was gematigd. Hij was niet alleen in alle

Areopaag. Die had als taak te zorgen dat de wetten

opzichten humaan en mild, maar bovendien gaf hij

werden nageleefd, maar in de praktijk legden ze vaak

geld aan de armere mensen om hen te helpen in hun

straﬀen en boetes op aan wie zich misdroeg. (…) De

arbeid, zodat zij hun brood konden verdienen door

Areopaag was samengesteld uit degenen die als

landbouw. Vandaar dat de tirannie van Pisistratos vaak

archont hadden gediend, en ze mochten er levenslang

spreekwoordelijk werd aangeduid als 'het gouden

zetelen. (…)

tijdperk', want toen zijn zonen hem opvolgden, werd

Eerst waren er koningen in Athene (monarchie), maar

de regering veel strenger. De zonen verdreven hun

en de bevolking. De grondwet was op dat moment

tegenstanders en waren bijzonder streng. (…)

in alle opzichten oligarchisch, omdat het bestuur

Toen uiteindelijk de tirannen werden verdreven,

in handen was van weinigen. De armere klassen,

kwam Cleisthenes, die behoorde tot de familie van

mannen, vrouwen en kinderen, waren de dienaren

de Alcmeonidae, terug uit ballingschap. Cleisthenes

van de weinige rijken. Ze huurden hun landerijen van

kreeg de steun van de mensen door het stemrecht

de rijken. Het hele land was in handen van een paar

ook aan de massa te geven. (…) De mensen hadden

personen, en als de huurders hun huur niet betaalden,

goede redenen om hun vertrouwen in Cleisthenes te

vielen ze in slavernij, net zoals hun kinderen. (…)

stellen. Nu hij de populaire leider was, was zijn eerste

Omdat er velen in slavernij waren voor de rijken,

stap om de hele bevolking te verdelen in districten

kwam het volk in opstand tegen de hogere klasse.

in plaats van families, om ervoor te zorgen dat meer

De strijd was hevig, en lange tijd stonden de twee

mensen stemrecht konden krijgen. Alle burgers

partijen vijandig tegenover elkaar, totdat ze eindelijk,

konden zo stemmen in de volksvergadering. Dit was

met algemene instemming, Solon tot bemiddelaar

de hervorming naar een democratie.

Er was lange tijd ruzie tussen de hogere klassen

Naar: Aristoteles, De Atheense grondwet, deel 1 tot 22. 330 v.C.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 19

5/03/20 11:56

e ↑

Afbeelding van de archont Basileus. Fragment van het Parthenon, 5e eeuw v.C., Athene.

Borstbeeld van Aristoteles (384 - 322 v.C.). Die filosoof was een leerling van Plato en werd later leermeester van Alexander de Grote.

↑

search Stap 1: Ik verzamel informatie over de bron. Bespreek mondeling de vragen. search Stap 2: Ik bestudeer de bron aandachtig.

✓ Markeer in de tekst vijf bestuursvormen . Maak gebruik van de leesstrategie voor zoekend lezen uit je Histokit.

04 LEESSTRATEGIEËN

search Stap 3: Ik denk na over de bron.

✓ Is deze bron bruikbaar om de bestuursvormen in Hellas te onderzoeken?

✓ Is de bron betrouwbaar? Geef een argument voor je antwoord.

✓ Voor welk publiek is de bron gemaakt?

✓ Welke boodschap had de maker voor ogen?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 20

5/03/20 11:56

search Stap 4: Ik beantwoord de historische vraag. ✓ Welke bestuursvormen bestonden er in Hellas?

Ga na of je alle begrippen begrijpt door het kruiswoordraadsel op te lossen bij het onlinelesmateriaal.

— onder het bestuur van enkele rijken

— onder het bestuur van archonten — gekozen op basis van rijkdom en geboorte

— onder het bestuur van koningen — erfelijk

Orden de verschillende bestuursvormen in Athene chronologisch.

— onder het bestuur van één man — erfelijk — (Pisistratos)

— onder het bestuur van verkozen leider — stemming door burgers op volksvergadering — (Cleistenes)

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 21

5/03/20 11:56

↑

Ook vandaag bestaan er verschillende bestuursvormen. Noteer bij de foto’s de bestuursvorm die dat land het beste beschrijft.

↑ In Noord-Korea heerst één man over 25 miljoen Koreanen. Zijn wil is wet en niemand mag hem tegenspreken.

bestuursvorm:

Tot voor kort werd Zimbabwe bestuurd door één familie. Sinds 2018 bepaalt een kleine groep militairen wie het land bestuurt.

↑

In België kiest de bevolking om de vijf jaar volksvertegenwoordigers. Zij zetelen in het parlement. Daar nemen ze beslissingen voor het hele land.

bestuursvorm:

← De familie van Saoed regeert al sinds 1932 over Saoedi-Arabië. De familie

is rijk door de olie-inkomsten uit het land. De macht gaat over van vader op zoon. Het volk heeft geen inspraak.

bestuursvorm:

Uitbreiding 2:

Waarin verschilde de Atheense democratie van onze democratie vandaag? In de stadstaat Athene ontstond de democratie. Niet omdat de Atheners vooruit waren op hun tijd, maar omdat de democratie de samenlevingsproblemen van Athene kon oplossen. Alle burgers van de stad konden er immers hun zegje doen in de politiek. Toch had lang niet iedereen dezelfde burgerrechten.

Onderzoek of iedereen dezelfde burgerrechten had in Athene.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 22

5/03/20 11:56

a b

Bespreek bron 1 klassikaal op basis van het stappenplan bronnenstudie in je Histokit. Vergelijk de bron met de bevolkingspiramide van Athene.

Bron 1:

02 BRONNENSTUDIE

Bron 2:

Wij hebben een staatsvorm, die niet hetzelfde is als die van onze buren. Neen, wij zijn zelf eerder een voorbeeld voor anderen, dan dat anderen voor ons een voorbeeld zijn. De naam van deze staatsvorm is volksregering (democratie), omdat de macht niet in handen is van weinigen, maar van velen. Alle burgers zijn gelijk voor de wet. En de mensen staan bij ons in hoog aanzien als ze zich onderscheiden in het openbare leven. Bij ons is persoonlijke verdienste minder belangrijk

dan afkomst. Armoede is geen schande, want

mannelijke burgers = inwoners van Athene die

dienen. Wij burgers leven in vrijheid in onze

mogen deelnemen aan de volksvergadering

iedereen, hoe arm ook, kan de gemeenschap gemeenschap.

vrouwen en kinderen van de burgers = inwoners van Athene die niet mogen deel-

Naar: Thucydides, Pericles' lijkrede, II 37.1. 430 v.C.

nemen aan de volksvergadering

â&#x2020;&#x2018;

Pericles (495 - 429 v.C.) was een belangrijke generaal en politicus in Athene. Hij gaf de toespraak bij de begrafenis van Atheense soldaten die gesneuveld waren in de Peloponnesische oorlogen, de strijd tussen Athene en aartsrivaal Sparta. In de rede probeert hij de families te troosten en uit te leggen waarom het belangrijk was om te vechten voor Athene.

metoiken = inwoners van Athene van wie een van de ouders niet in Athene is geboren. Ze mogen niet deelnemen aan de volksvergadering. slaven = eigendom van de inwoners van Athene. Ze hebben geen rechten. Ze mogen

â&#x2020;&#x2018;

dus niet deelnemen aan de volksvergadering.

De Atheense standenmaatschappij.

Beantwoord de historische vraag: Had iedereen in Athene dezelfde burgerrechten?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 23

5/03/20 11:56

Als je de conclusie vergelijkt met de tekst van Thucidides, dan merk je dat we vandaag anders denken over de begrippen vrijheid en gelijkheid dan in de klassieke oudheid. Vul het schema aan op basis van je eigen kennis en de bronnen.

Wat betekent het begrip volgens jou?

Wat betekent het begrip volgens Pericles?

gelijkheid

vrijheid

Lees de stellingen en denk erover na. Ben je het ermee eens of niet? Waarom (niet)? Bespreek de stellingen klassikaal.

Stelling 1: Meisjes zijn dommer dan jongens, daarom beslissen wij als volksvergadering om geen les meer te geven aan meisjes.

Stelling 2: Sport is tijdverspilling, daarom beslissen wij als volksvergadering om sporten zoals atletiek te verbieden.

Stelling 3: Armoede is een schande, daarom beslissen wij als volksvergadering om het loon van iedereen te verdubbelen.

Hoeveel leerlingen hebben hun mening kunnen geven?

Waarom kon niet iedereen zijn mening geven?

Is de discussie eerlijk verlopen volgens jou?

Zouden de Atheners de uitkomst van de discussie eerlijk hebben gevonden?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 24

5/03/20 11:56

Bekijk de Belgische grondwet. Beantwoord de vragen.

De Belgische grondwet

Naar: De Senaat, De Belgische grondwet. Brussel.

Artikel 10: De Belgen zijn gelijk voor de wet. Er is geen onderscheid tussen groepen van mensen in België. Ook vrouwen en mannen zijn gelijk aan elkaar. Artikel 11: Alle Belgen hebben dezelfde rechten en vrijheden. Mensen die tot een minderheid behoren, hebben dezelfde rechten en mogen niet gediscrimineerd worden. Artikel 12: Alle Belgen zijn vrij. (…) Artikel 33: Het volk heeft de macht. Deze wordt georganiseerd zoals deze grondwet bepaalt. (…) Artikel 42-43 en 61: Het Belgische volk kiest vertegenwoordigers. Die vertegenwoordigers nemen beslissingen in het parlement (= de Belgische volksvergadering). Die beslissingen zijn de wetten waaraan alle Belgen zich moeten houden. Artikel 96-100: Naast het parlement is er de regering. De regering bestaat uit maximaal 15 ministers. Zij moeten de beslissingen van het parlement uitvoeren.

Is de Belgische bevolking op dezelfde manier ingedeeld als de Atheense bevolking?

Kunnen alle Belgische burgers net als de Atheners rechtstreeks stemmen in het parlement?

Wat kun je concluderen over het burgerrecht en de democratie in Athene en België?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 25

5/03/20 11:56

Historische vraag 5:

Wordt het verleden van Hellas correct in beeld gebracht? In de 5e eeuw v.C. kwamen de steden in Klein-Azië in opstand tegen de Perzische overheersing. Ze kregen daarbij hulp van de Griekse poleis. De Perzische koning Darius (522 – 485 v.C.) besloot hen te straffen. Hij stuurde boodschappers naar heel Hellas met de vraag om zich te onderwerpen. De Griekse poleis weigerden dat. Darius verzamelde een gigantisch leger om Hellas te veroveren, maar dat mislukte. Zijn zoon Xerxes (485 – 465 v.C.) probeerde het tien jaar later opnieuw. Hij wist een groot leger in Hellas te krijgen. Maar om ook de streek rond Athene en Sparta in handen te krijgen, moest zijn leger voorbij een smalle bergpas in Thermopylae geraken. Net daar stelden de Griekse soldaten zich op …

03 HISTORISCHE KAARTENSTUDIE

Plaats de begrippen in de juiste kolom. Baseer je op wat je al weet uit de vorige deelvragen. Gebruik eventueel ook je Histokit.

Kies uit: verschillende poleis - één eengemaakt rijk - één autocratische koning multiculturele samenleving - één gemeenschappelijke cultuur - leger met 120.000 soldaten - verschillende bestuursvormen - leger met 8000 soldaten

De Perzische oorlogen

Hellas

Perzië

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 26

5/03/20 11:56

Historisch denken Tot vandaag spreken de Perzische oorlogen nog steeds tot de verbeelding. Er worden nog altijd boeken, strips en films over gemaakt. De ene al waarheidsgetrouwer dan de andere. We maken daarom een onderscheid tussen ‘het verleden’ en ‘de geschiedenis’. We moeten onderzoeken of historische film, boeken … een correct beeld van het verleden geven. In het vorige hoofdstuk deed je dat met de film Troy. Nu zie je verschillende fragmenten uit de film 300. Je onderzoekt of de film een correct beeld geeft van de Perzische oorlog.

Vergelijk de beeldvorming van de film 300 met historische bronnen. Bekijk de fragmenten, bestudeer de bron en beantwoord dan de vraag.

05 KIJKSTRATEGIEËN

Film 300:

Historische bron:

Vanaf de leeftijd van zeven jaar werden alle

jongens weggehaald bij hun ouders en verplicht om in staatsinternaten school te volgen. Met zwepen werd de gehoorzaamheid erin gedrild.

Soms werd een willekeurige jongen zomaar in elkaar geslagen om te zien hoe sterk hij was. Het

onderwijs bestond vooral uit fysieke training: gymnastiek, hardlopen, verspringen, worstelen, speer- en discuswerpen. Ook werden ze getraind om pijn, honger, dorst, kou en slaapgebrek te verdragen. De kinderen liepen blootsvoets en droegen zomer en winter dezelfde doek. De studenten werden wel ingewijd in het lezen en schrijven, maar niet meer dan nodig. Naar: Plutarchus, Parallelle levens. 1e - 2e eeuw n.C. / Vertaling van J. Dryden, Plutarch’s Lives. Boston, Little Brown and Co., 1906.

Waarom stonden de Spartanen bekend als de beste soldaten in Hellas?

Geeft de film een correct beeld?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 27

5/03/20 11:56

Film 300:

Historische bron:

â&#x2020;&#x2018; Griekse vaas, 7e eeuw v.C. De vaas toont de falanxopstelling.

Hoe vochten de Spartanen? Hoe zag de Spartaanse militaire uitrusting eruit?

Geeft de film een correct beeld?

Film 300:

Historische bron: De smalle pas van Thermopylae was de doorgang naar Midden-Griekenland. Die werd verdedigd door een minderheid van Grieken tegen een Perzische overmacht. Ondanks sterk verzet van de Spartanen, werden zij verslagen. De Perzen stootten door tot Athene. De stad werd volledig in de as gelegd. De Grieken vluchtten echter naar het eiland Salamis. Daar versloegen de Griekse schepen de Perzische vloot, waardoor Xerxes de aftocht moest blazen naar PerziĂŤ. Xerxes won dus de veldslag van Thermopylae, maar verloor de oorlog. Naar: L. De Blois en R.J. Van der Spek, Een kennismaking met de Oude wereld. Bussum, Uitgeverij Coutinho, 2010.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 28

5/03/20 11:56

Hoe eindigden de Perzische oorlogen?

Geeft de film een correct beeld?

Vat nu de conclusies uit je onderzoek samen.

Welke argumenten verzamelde je om te beoordelen hoe correct het beeld van Hellas in de film 300 is?

VOOR

TEGEN

Argument A

Argumen tE

Argument B

Argument C

Argumen tF

Argument D

Trek nu een conclusie. Hoe juist is het beeld van Hellas dat je krijgt in de film 300?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 29

5/03/20 11:56

Vandaag lezen en horen we nog graag de verhalen over Hellas. Omdat de Grieken nog steeds trots zijn op de held Leonidas, staat zijn standbeeld in Sparta. De herinnering aan die periode leeft dus voort. Kun je een voorbeeld geven van een held zoals Leonidas die een standbeeld heeft gekregen bij jou in de buurt? Bespreek klassikaal.

← Bronzen beeld van Leonidas in Sparta, het huidige

Griekenland. Het onderschrift luidt: ‘O vreemdeling, vertel de Spartanen dat wij hier zijn gevallen, gehoorzaam aan onze wetten.’ Ook vandaag spiegelen de Grieken zich nog graag aan hun roemrijke verleden. Ze zijn trots dat de verhalen over hun voorouders nog steeds worden verteld.

Ben jij ook benieuwd hoe de klassieke periode van de Griekse cultuur eindigde? Ga dan zeker eens een kijkje nemen bij het onlinelesmateriaal.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 30

5/03/20 11:56

Historische vraag 6:

Hoe heeft de Griekse cultuur onze hedendaagse samenleving beïnvloed? 1

Hier zie je verschillende kenmerken van de hedendaagse Europese cultuur. Noteer bij elk kenmerk wat het te maken heeft met de klassieke periode van de Griekse cultuur.

← Dit continent noemen we Europa.

↑

Het Europese Parlement.

← Het alfabet.

De Denker van August Rodin stelt de denkende mens voor.

↑

De vlag van de Olympische Spelen.

← De film 300. Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 31

5/03/20 11:56

Deze woorden hebben allemaal een Griekse oorsprong. We gebruiken ze nog regelmatig. Weet je over welke woorden het gaat?

Woord

Hedendaagse betekenis

Griekse oorsprong

schriftsoort die we vandaag in Europa gebruiken om te schrijven

Alpha en Beta zijn de eerste Griekse letters.

kunstuiting met harmonische klanken

De muzen waren dochters van Zeus, ze stonden symbool voor de kunsten.

bestuursvorm waarbij het volk regeert

demos = volk kratein = heersen

besturen van een bepaald gebied

polis

plaats waar je onderwijs krijgt

skolĂ¨ = vrije tijd

zaken die te maken hebben met overleven: geld, voedsel, handel

oikos = huis

film, boek of toneel met een slechte afloop

Grieks toneelstuk ter ere van de Goden

openbare plaats waar je boeken kunt ontlenen

biblio = boek theke = kist

angst

De Griekse god Pan maakte de mensen bang.

geloof in meerdere goden

poly = meerdere theos = God

bestuur in handen van de rijken.

aristo = de besten kratein = heersen

wijsbegeerte, studie van het stellen van vragen

filo = vriend van sofia = wijsheid

Hoe heeft de Griekse cultuur onze hedendaagse samenleving beĂŻnvloed? Vul de redenering aan op basis van wat je leerde in de bronnen. Sommige typische kenmerken van de cultuur van Hellas werden doorgegeven aan onze Europese cultuur. Bijvoorbeeld in het

domein zijn er vandaag nog zaken

die ons herinneren aan de Griekse cultuur. Denk bijvoorbeeld aan

Daarom vinden we het nog steeds belangrijk om

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 32

5/03/20 11:56

Conclusie

Antwoorden op de onderzoeksvragen Antwoord met een volzin. Historische vraag 1: Hoe bepaalde het landschap het leven in Hellas?

Historische vraag 2: Welke (culturele) kenmerken verbonden de samenlevingen in Hellas?

Historische vraag 3: Hoe raakte de cultuur van Hellas verspreid over het Middellandse Zeegebied?

Historische vraag 4: Hoe waren de verschillende stadstaten in Hellas (politiek) verdeeld?

Historische vraag 5: Wordt het verleden van Hellas correct in beeld gebracht?

Historische vraag 6: Hoe heeft de Griekse cultuur onze hedendaagse samenleving beĂŻnvloed ?

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 33

5/03/20 11:56

Synthese Situeren in de tijd en de ruimte

BRANDCATASTROFE

MYCEENSE CULTUUR

OUDE NABIJE OOSTEN

KLASSIEKE OUDHEID

DONKERE EEUWEN

HELLENISME

KLASSIEKE PERIODE

ca. 800 v.C.

ca. 330 v.C.

ROMEINSE TIJD

ca. 30 v.C.

ca. 500

Vanaf ca. 800 v.C. leefde de Griekse cultuur op. We situeren de klassieke periode tot ongeveer 330 v.C.

Het klassieke Griekenland

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 34

5/03/20 11:56

ontstaan kolonies

aristocratie

POLITIEK

meeste grond (en macht) in handen van grootgrondbezitters

vruchtbare grond elders zoeken

POLITIEK VERDEELD

weinig vruchtbare grond

ontstaan stadstaten

bergachtig landschap

kleine nederzettingen

ECONOMISCH

Schema

tirannie

gewone volk in opstand

Grieken spreken dezelfde taal

zelfde goden

mythologie zelfde deugden

CULTUREEL EENGEMAAKT

CULTUREEL

democratie

delen dezelfde filosofie / wetenschap

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 35

5/03/20 11:56

Samenvatting: Hellas, wieg van de Europese cultuur? In de Griekse wereld was het landschap bergachtig, maar het klimaat ideaal voor landbouw. Dat zorgde ervoor dat de vruchtbare grond beperkt was en de nederzettingen klein. Vanaf ongeveer de 8e eeuw v.C. ontstonden kleine stadstaten of poleis, die politiek zelfstandig waren. Vanaf ongeveer de 8e eeuw v.C. ontstonden kleine stadstaten of poleis, die politiek zelfstandig waren. Omdat er een tekort aan vruchtbare grond was, migreerden sommige Grieken vanaf de 8e eeuw. Ze stichtten overzees nieuwe poleis: kolonies. Die kolonisatie zorgde ervoor dat de Griekse wereld verbonden werd over zee met andere delen van de Middellandse Zee.

Hellas was politiek verdeeld, maar cultureel vormde het een eenheid. Het was verbonden door een gemeenschappelijke taal. Vanaf de 8e eeuw v.C. werden mondelinge verhalen opgeschreven. Zo leerden de mensen in Hellas geleidelijk dezelfde goden vereren en dezelfde deugden waarderen. De Griekse godsdienst was een polytheĂŻstische natuurreligie. De Griekse goden werden vereerd door het brengen van offers in de tempels. Op die manier hoopten de Grieken in de gunst van de goden te komen. Ook werden er religieuze feesten georganiseerd in belangrijke poleis, zoals de Olympische Spelen. Bij sommige kritische denkers vervingen wetenschap en filosofie geleidelijk de mythologie als belangrijkste manier om levensvragen te beantwoorden.

Sommige poleis werden bestuurd door koningen, dat noemen we een monarchie. In andere poleis evolueerde het bestuur naar een regering in handen van een groep aristocraten. Dat zijn vooraanstaande burgers die rijk of van goede afkomst zijn. Een regeervorm waarbij die burgers de macht hebben, heet ook een aristocratie. In bepaalde poleis kwam het volk in opstand tegen die aristocraten. De burgers van de polis legden dan hun vertrouwen in een tiran. Die heerste alleen over de polis, maar genoot wel steun van het volk. In Athene ontstond de democratie. Het was het volk (demos) dat het bestuur (kratein) in handen had.

Net als Athene in de 5e eeuw v.C. is BelgiĂŤ vandaag een democratie: burgers bepalen door stemrecht het beleid in ons land. De politieke leiders zijn daarom slechts tijdelijk aan de macht. De Griekse invulling van het begrip democratie verschilde van hoe wij het begrip vandaag gebruiken. Slechts weinigen hadden immers burgerrechten: stemrecht was er beperkt tot mannelijke vrije burgers. Vrouwen hadden dus minder rechten in die patriarchale samenleving. In tegenstelling tot de Griekse wereld bestaat er in ons land vandaag ook geen slavernij. Historisch denken Een beeld vormen over het verleden Hedendaagse werken geven ons een beeld van het verleden. Films, boeken, standbeelden, strips â&#x20AC;Ś vertellen ons een verhaal over hoe het verleden eruitzag. We moeten daar altijd kritisch over nadenken. Vaak wordt er immers een verkeerd beeld van het verleden gegeven. Soms is dat een fout die per ongeluk gemaakt wordt. Soms wordt het verleden ook bewust verkeerd weergegeven. In de film 300 geven de makers het verleden op heel wat punten verkeerd weer. De kledij van de Spartanen verschilde bijvoorbeeld sterk van de kledij die ze in werkelijkheid droegen.

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 36

5/03/20 11:56

Uitbreiding 1: Hoe verbonden de Olympische Spelen Hellas? Tijdens de Olympische Spelen kwamen deelnemers en toeschouwers uit de hele Griekse wereld samen. Er werd in die periode geen oorlog gevoerd. Mensen vereerden hier dezelfde goden en spraken dezelfde taal waardoor ze elkaar beter leerden kennen.

Uitbreiding 2: Waarin verschilde de Atheense democratie van onze democratie vandaag? De stadsstaat Athene had een volksvergadering waarop alle mannelijke burgers stemrecht hadden. Vrouwen, vreemdelingen en slaven hadden geen burgerrechten. De democratie in Athene gold dus niet voor iedereen. Begrippen

Je herhaalde historische begrippen die je al van vorig jaar kent: handel, landbouw, migratie, mythologie, natuurreligie, oorlog, polytheïsme, schriftsoort, stadstaat.

06 HISTORISCHE BEGRIPPEN

rechten die de burgers van een bepaald land of gebied zekere garanties verschaffen bestuur waarbij het volk de macht heeft het vestigen van een deel van de eigen bevolking in een gebied dat nog niet door het eigen volk bewoond wordt

— burgerrechten — democratie — kolonisatie

Je leerde de volgende historische begrippen: — aristocratie bestuur waarbij de burgers de macht hebben

07 STRUCTUURBEGRIPPEN

Ook deze structuurbegrippen kwamen aan bod. Hun betekenis kun je opzoeken in je Histokit. — argument — continentaal — maritiem

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 37

5/03/20 11:56

Zelfevaluatie

onvoldoende

voldoende

goed

Dit kan ik …

zeer goed

In deze les leerde je de kenmerken van de klassieke Griekse cultuur. Je leerde zelf ook kritisch na te denken over mythevorming. Dit zelfevaluatieformulier kan je helpen om te bepalen wat je al goed kunt en aan welke elementen je nog moeten werken. Succes!

SITUEREN IN DE TIJD EN DE RUIMTE Je kunt de klassieke periode en het ontstaan van de eerste Griekse poleis situeren in de tijd.

MAATSCHAPPELIJKE DOMEINEN

DE GRIEKSE STADSTATEN of POLEIS: cultureel

Je kunt de Griekse wereld situeren in de ruimte.

Je kunt de culturele eenheid van Hellas illustreren met voorbeelden.

Je kunt de kenmerken van de Griekse godsdienst toelichten.

Je kunt toelichten hoe de Grieken levensvragen probeerden te beantwoorden.

Je kunt volgende begrippen daarbij in de juiste context gebruiken: filosofie, kunstuitingen, monotheïsme, mythologie, natuurreligie, polytheïsme, schriftsoort en wetenschappen. DE GRIEKSE STADSTATEN of POLEIS: ECONOMIE en SOCIAAL

Je kunt verklaren hoe uit de natuurlijke omstandigheden en de landbouw de kolonisatie en migratie ontstonden. Je kunt de volgende begrippen daarbij in de juiste context gebruiken: kolonisatie, migratie en stadstaat. DE GRIEKSE STADSTATEN of POLEIS: POLITIEK Je kunt de kenmerken van de Griekse stadstaten beschrijven. Je kunt toelichten hoe en door wie de Griekse stadstaten of poleis werden bestuurd. Je kunt toelichten hoe Athene evolueerde naar een democratische samenleving. Je kunt de volgende begrippen daarbij in de juiste context gebruiken: aristocratie, democratie, monarchie. HISTORISCHE BRONNEN EN WERKEN Je kunt de beeldvorming over Hellas kritisch bestuderen en gemaakte fouten benoemen. HEDEN EN VERLEDEN Je kunt kenmerken van onze samenleving vergelijken met kenmerken van de Griekse samenleving. 38

Hoofdstuk 3: Hellas, wieg van de Europese cultuur?

Sapiens2_lwb_inner.indb 38

5/03/20 11:56

Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Hoofdstuk

↑ © Azoor Photo Collection / Alamy

Man met snor en torque (halsband), 3e - 2e eeuw v.C., Tsjechië. Dit is een van de weinige Keltische stenen beelden die ooit teruggevonden zijn.

Sapiens2_lwb_inner.indb 39

5/03/20 11:56

Op ontdekking

↑

Met Halloween versieren de Amerikanen hun huis met uitgeholde pompoenen.

↑ Tieners die verkleed zijn voor Halloween.

← 1890, VS, jonge vrouw tussen vijf kinderen die verkleed zijn voor Halloween.

Op 31 oktober, de avond voor Allerheiligen, wordt in veel landen Halloween gevierd. Halloween is een term die uit het Engels komt. De avond voor Allerheiligen noemt men in het Engels namelijk All Hallow’s Eve en die term veranderde in Halloween. Het gebruik vindt zijn oorsprong bij de oude Keltische rituelen. Een deel van de Keltische cultuur leeft dus voort in de hedendaagse samenleving. In dit hoofdstuk onderzoek je de leefwereld van de Kelten en kijk je hoe het beeld dat we van hen hebben tot stand kwam. Wist je dat de Oude Belgen ook Kelten waren?

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 40

5/03/20 11:56

Wat weet je al?

Bij de bronnen hieronder staat niet vermeld waar ze zijn gevonden. Plaats de letter van de afbeelding bij de juiste samenleving.

↑

Achilles (links) doodt een vijand tijdens de Trojaanse oorlog, detail van een vaas, ca. 300 v.C.

↑

Gilgamesj als meester van de dieren, 8e eeuw v.C.

Samenleving

Bronzen munt met daarop Romulus en Remus die gezoogd worden door een wolvin, 4e eeuw n.C.

Letter

Griekse samenleving Romeinse samenleving Mesopotamische samenleving

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 41

5/03/20 11:56

De verhalen op p. XXX, werden op twee manieren aan volgende generaties doorgegeven.

Hoe werden die verhalen aanvankelijk doorgegeven?

Hoe werden de verhalen later doorgegeven?

Antwoord met begrippen die je eerder leerde.

Welk structuurbegrip gebruiken we als die verhalen steeds terugkomen doorheen verschillende

Welk historisch begrip gebruiken we voor verhalen die verklaringen bieden voor belangrijke

periodes?

vragen?

In welk maatschappelijk domein situeren we zulke verhalen?

III

Wat weet je nog niet? In dit hoofdstuk … ✓ ✓ ✓ ✓

leer je meer over de kenmerken van de Keltische samenleving; onderzoek je op welke domeinen de Keltische samenleving eenheid of verdeeldheid kende; sta je uitvoerig stil bij beelden mythevorming; onderzoek je op een kritische manier hoe schrijvers en makers van bronnen dachten over de Kelten. Zo achterhaal je welke bedoelingen ze daarbij hadden.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 42

5/03/20 11:56

Op onderzoek Historische vraag 1: Welke tijdsbegrippen kun je gebruiken bij de tijdlijn van de Kelten?

Historische vraag 2: Welke handelsproducten zorgden voor een Europees continentaal handelsnetwerk in het 1e millennium v.C.?

07 STRUCTUUR BEGRIPPEN

03 HISTORISCHE KAARTENSTUDIE

04 LEESSTRATEGIEËN

08 HISTORISCH REDENEREN

Historische vraag 3: Kenden de Kelten culturele eenheid of was er sprake van verdeeldheid?

MAATSCHAPPELIJKE DOMEINEN

Historische vraag 4: Welk beeld over de Oude Belgen bestond er tijdens de 20e eeuw in België?

BRONNENSTUDIE

04 LEESSTRATEGIEËN

Historische vraag 5:

BRONNENSTUDIE

Historische vraag 6: Waarom schreef Julius Caesar

02 BRONNENSTUDIE

een verslag van de Gallische oorlog? Uitbreiding 1: Welk deel van het kortverhaal Epinona kent een historische basis?

Super, je weet nu meer over de Keltische samenleving. Je bent klaar om te onderzoeken wat er gelijktijdig in het Romeinse rijk gebeurde.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 43

5/03/20 11:56

Historische vraag 1:

0 10

v. C

. 20

v. C

. 30

v. C

. 40

v. C

. 50

v. C

. 60

v. C

. 70

v. C

. 80

v. C

. v. C 90

v. C

Welke tijdsbegrippen kun je gebruiken bij de tijdlijn van de Kelten?

GRIEKSE SAMENLEVING

ROMEINSE SAMENLEVING GALLO-ROMEINSE

KELTISCHE SAMENLEVING

ca. 390 v.C.: Kelten vallen Rome aan.

58 - 51 v.C.: Julius Caesar verovert Gallië.

776 v.C.: eerste 753 v.C.: legendarische Olympische Spelen stichting van Rome door Romulus

SAMENLEVING

07 STRUCTUURBEGRIPPEN

Bestudeer de tijdlijn aandachtig en vul het juiste structuurbegrip in. Gebruik indien nodig je Histokit. De Griekse, Romeinse en Keltische samenlevingen situeren we voornamelijk in het eerste

voor Christus.

Die drie samenlevingen situeren we ook in dezelfde periode: .

De samenlevingen kwamen bovendien min of meer op hetzelfde ogenblik tot ontwikkeling waardoor we kunnen spreken van

. de Keltische samenleving in een

Geleidelijk aan

Gallo-Romeinse samenleving.

Welke van de drie samenlevingen had volgens de tijdlijn een symbolische startdatum en welke niet? Vul de tabel aan.

Grieken symbolische startdatum

ja / nee

Romeinen ja / nee

Kelten ja / nee

Welke?

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 44

5/03/20 11:56

Historische vraag 2:

Welke handelsproducten zorgden voor een Europees continentaal handelsnetwerk in het 1e millennium v.C.? De kaart maakt duidelijk dat de Keltische samenleving zich uitbreidde over bijna heel Europa. Producten die regionaal werden ontgonnen of geproduceerd, zorgden voor de ontwikkeling van continentale handelswegen doorheen Europa.

De Keltische wereld (1e millennium v.C.)

Bestudeer de kaart over de Keltische samenleving met het stappenplan in je Histokit. Beantwoord de vragen. a

03 HISTORISCHE KAARTENSTUDIE

Welke twee producten uit de Germaanse en Keltische samenleving lagen mee aan de basis voor de ontwikkeling van handelsroute 3 op de kaart?

↑

Barnstenen gesp in de vorm van een everzwijn, ca. 600 v.C., Hallein, Oostenrijk.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 45

5/03/20 11:56

Welke twee andere regionale Keltische producten werden verhandeld?

Welke regionale Griekse producten konden geruild worden met Keltische producten?

Welke Keltische handelsroutes waren continentaal en welke eerder maritiem? Vul het nummer van de handelsroute in. continentaal: maritiem:

Dit is het station in Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantysiliogogogoch. Die Welshe gemeente heeft de langste plaatsnaam van Europa. De naam is Keltisch. Zoek de betekenis maar eens op en controleer op de kaart op p. XXX of Wales effectief in een gebied ligt waar er nog Keltisch wordt gesproken.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 46

5/03/20 11:56

Historische vraag 3:

Kenden de Kelten culturele eenheid of was er sprake van verdeeldheid? 1

Lees de tekst. Bespreek klassikaal of je het best de zoekstrategie voor oriënterend, zoekend of intensief lezen gebruikt. Maak de opdrachten.

04 LEESSTRATEGIEËN

Keltoi of Galli?

Wie de Kelten precies waren, zal altijd voor discussie blijven zorgen. Dat geldt ook voor de situering in de tijd en ruimte van de Kelten. Vandaag beschouwen onderzoekers Kelten als mensen die een Keltische taal spraken of spreken. De cultuur van die mensen wordt ook omschreven als ‘Keltisch’. Archeologische bronnen van de Kelten vinden we over heel Europa en worden gesitueerd tussen ca. 800 v.C. en de Romeinse veroveringen rond 50 v.C. Helaas geven de materiële bronnen enkel een inkijk in het leven van de Keltische aristocratie, want die had voldoende middelen om zich te laten begraven met grafgiften. De meeste informatie over de vroegste Keltische samenlevingen in Europa komt uit die graven. Informatie over de lagere Keltische standen hebben we pas vanaf het moment dat de Grieken en Romeinen over hen begonnen te schrijven.

Pr © INTERFOTO HERMANN HISTORICA GmbH

↑ 21e-eeuwse reconstructie van het Gallische dorp Bibracte. We noemen dat soort dorp een ‘oppidum’. Het was niet echt een stad, maar wel een groter dorp waar legereenheden verzamelden bij oorlog. Een oppidum lag altijd op een heuvel zodat het goed verdedigd kon worden, en werd soms omringd door een zware verdedigingsmuur. De Romeinen noemden die muur de ‘murus gallicus’.

← Keltisch ijzeren zwaard, 2e - 1e eeuw v.C., Zwitserland. Bij het Zwitserse dorpje La Tène vonden archeologen in een meer zo’n 2 500 Keltische voorwerpen zoals dit zwaard. Enkel Keltische aristocraten konden zich zo’n duur zwaard veroorloven.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 47

De Grieken noemden hen Keltoi, de Romeinen hadden het over Galli. Daarom spreken wij vandaag ook over Kelten of Galliërs. We weten vrij weinig over de Keltische samenleving omdat ze geen geschriften nalieten. Ze kenden immers een sterke mondelinge traditie. Toch hebben we twee belangrijke bronnen over die cultuur: namelijk archeologische materiële bronnen uit de Keltische wereld en teksten van de Grieken en Romeinen over hen. Maar aangezien nogal wat Romeinen en Grieken neerkeken op andere samenlevingen, moeten we hun teksten kritisch lezen. We mogen dus niet zomaar alles letterlijk geloven wat er over de Kelten geschreven werd.

5/03/20 11:56

De Oude Belgen De Kelten spraken allemaal een Keltische taal en kenden min of meer dezelfde kunstuitingen, maar van eenheid was er zeker geen sprake. Er bestond in het enorme gebied waar de Kelten woonden dus geen eengemaakt Keltisch rijk. Ze leefden in honderden verschillende stammen die allen een eigen stamhoofd hadden en een eigen bestuursvorm. In sommige stammen werd een leider gekozen door de mannelijke stamleden, in andere stammen ging het leiderschap over van vader op zoon. Waarschijnlijk hadden vrouwen soms ook een rol als leider. Stamhoofden voerden hun krijgers aan in de vele onderlinge oorlogen. Dat geldt ook voor de Kelten die in onze regio woonden: de zogenaamde Oude Belgen. Waarschijnlijk komt de term ‘Belg’ van het Keltische ‘Bhelgh’ wat ‘zwellen van trots of boosheid’ betekent, maar heel zeker weten onderzoekers dat niet. In ieder geval noemde Julius Caesar de mensen in deze streken ‘Belgae’, een gelatiniseerde benaming. In de moderne tijd werd die benaming overgenomen en ging ons land België heten. Maar de Kelten die er ooit woonden, waren toen al lang verdwenen

De Keltische standenmaatschappij

In de Keltische samenleving was er niet één duidelijke autocraat, maar wel een aantal mensen met veel macht en aanzien. Stamhoofden waren geen onbetwiste leiders. Hun macht was afhankelijk van hun militaire prestaties. Ze lieten zich ook graag bijstaan door andere vooraanstaande krijgers. Bovendien kregen ze de hulp van druïden. Die Keltische priesters genoten veel respect. Ze kenden de geschiedenis en de ongeschreven wetten van de stam en gaven die kennis mondeling door aan de kinderen van de Keltische aristocratie. Ze hadden de leiding tijdens godsdienstige rituelen en waren rechter, genezer en bemiddelaar. Sommige druïden spraken meerdere talen waaronder Grieks en Latijn. Stamhoofden, druïden en krijgers behoorden tot de Keltische aristocratie die profiteerde van het harde werk van een onderlaag van boeren en slaven. Die werkten zich in het zweet in de landbouw en de mijnen. Een landbouwoverschot maakte handel mogelijk. Ook de ontginning van onder andere zout en delfstoffen zoals ijzer zorgde dat de Kelten handel konden drijven met de Grieken en Romeinen. Runderen, ijzerwaren, wollen stoffen, zout en slaven waren producten die geruild werden tegen Romeinse en Griekse producten zoals wijn en vazen. Op regelmatige afstanden van elkaar ontstonden kleine en grote Keltische steden van waar men de handel over grotere afstanden kon organiseren. Ook Kelten hadden, net als de Romeinen, een wegennet uitgestippeld tussen die steden, ook al was dat niet voorzien van stenen tegels.

↑ Grieks mengvat, 6e eeuw v.C., Frankrijk. Het vat is 1,6 meter hoog. Met een inhoud van 1 100 liter is dit het grootste Griekse wijnmengvat ter wereld. Het werd gevonden in een Keltisch vrouwengraf in Frankrijk. Het vat werd gemaakt in het huidige Italië. Dat bewijst dat de Keltische aristocratie erin slaagde om luxeproducten uit verre oorden te importeren.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 48

5/03/20 11:56

↑ Detail van de Ketel van Gundestrup, 2e eeuw v.C., Noord-Europa. Dit detail toont ons een van de weinige afbeeldingen van een Keltische godin.

Kelten hadden een natuurreligie: ze geloofden in meerdere natuurgoden en waren dus polytheïsten. Honderden goden werden onder leiding van de druïden vereerd op heilige plekken in de open natuur. Bergtoppen, waterbronnen, open plekken of grote eiken in het woud konden dienstdoen als heilige plek. Je zag in hoofdstuk 1 al dat sommige Keltische stammen mensen ritueel vermoordden. Dat was wellicht een religieus gebruik.

De Keltische cultuur

Rijke Kelten kregen na de dood een praalgraf. Dat was bijvoorbeeld voorzien van grafgiften zoals wapens, sieraden, vazen en zelfs paardenkarren en strijdwagens. Die Keltische grafcultuur vonden archeologen over het hele Keltische spreidingsgebied. Ook gouden sieraden met bepaalde vormen en patronen werden over het hele gebied teruggevonden. Heel bekend zijn de gouden torques: prachtig versierde hals- of armbanden. Dat de Kelten ook veel respect konden hebben voor vrouwen, blijkt uit de graven met bijbehorende grafgiften die sommige Keltische vrouwen kregen.

↑ Over heel Europa vonden archeologen torques: 1e eeuw, Groot-Brittannië (links), 1e eeuw, Frankrijk (midden) en 1e eeuw, Spanje (rechts).

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 49

5/03/20 11:57

Je leerde vorig jaar over het einde van de prehistorie. Je leerde dat de prehistorie niet voor alle samenlevingen gelijktijdig eindigde. Wanneer eindigde de prehistorie vanuit het Keltische perspectief?

EENHEID

Noteer de afkortingen van de maatschappelijke domeinen bij elk argument in voetstap 3.

HISTORISCH REDENEREN

VERDEELDHEID

Was de Keltische samenleving verdeeld of was er sprake van een eenheid? Geef voor beide zo veel mogelijk argumenten en bespreek klassikaal welke argumenten het belangrijkst zijn.

09 MAATSCHAPPELIJKE DOMEINEN

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle GalliĂŤrs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 50

5/03/20 11:57

Je las in de tekst over de verschillende materiële bronnen die we hebben over de Kelten. Zij helpen ons een beeld te vormen over hen. Denk zelf na wat die bronnen bewijzen. De eerste krijg je cadeau.

Historische bron

Ons beeld van het verleden

Als we een Griekse wijnamfoor vinden in Gallië …

… dan is dat een bewijs dat er contact bestond tussen de Grieken en de Kelten.

Als je een afbeelding van een man met hertengewei ziet …

… dan is dat een bewijs

Als we op veel plaatsen gouden torques vinden …

… dan is dat een bewijs

Als de Kelten hun doden begroeven met grafgiften …

Oefen de historische begrippen die aan bod kwamen.

Op p. XXX staan vijf bronnen uit andere samenlevingen geplaatst. Zet de begrippen bij die bronnen en beargumenteer je keuze. Lees de uitleg bij de bron heel aandachtig om je keuze te bepalen. Noteer een argument voor je keuze. Gebruik daarbij het begrip in een volzin. Het voorbeeld helpt je op weg.

Kies uit: cultuur - aristocratie - natuurreligie - standenmaatschappij - handel - polytheïsme

← 1314 v.C., Egypte. Toetanchamon kreeg meer dan 3 500 grafgiften mee in zijn graf.

— begrip: cultuur — argument voor je keuze: Iemand begraven met grafgiften hoorde bij de Egyptische cultuur.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 51

5/03/20 11:57

↑

13e eeuw v.C., Egypte. In dit dodenboek staan meerdere Egyptische goden afgebeeld.

1e eeuw v.C., Rome. Romeinse munt geslagen onder Julius Caesar, een Romein uit een gekende patriciërsfamilie.

— begrip:

— argument voor je keuze:

↑

5e eeuw v.C., Griekenland. Aardewerk met afbeelding van een dienende slaaf.

— begrip: — argument voor je keuze:

← 6e eeuw v.C., Griekenland. Griekse vazen werden verkocht of geruild met goederen uit andere samenlevingen.

↑ Standbeeld van Jupiter, 150 n.C., Romeinse rijk. Jupiter was de oppergod en god van onder andere het onweer.

— begrip:

— argument voor je keuze:

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 52

5/03/20 11:57

Geef een gelijkenis tussen de Keltische en de andere samenleving. Gebruik daarbij de historische begrippen uit de leestekst. a

Kelten en Romeinen:

Kelten en Egyptenaren:

Kelten en Grieken:

Historische vraag 4:

Welk beeld over de Oude Belgen bestond er tijdens de 20e eeuw in België?

02 BRONNENSTUDIE

Onderzoek hoe ons beeld over de Oude Belgen doorheen de tijd veranderde. Gebruik het stappenplan bronnenstudie in je Histokit.

Historisch denken

Beeldvorming en mythe We proberen een zo correct mogelijk beeld van het verleden te vormen. Dat doen we door bronnen kritisch te analyseren en die met elkaar te vergelijken. Toch kan de beeldvorming over historische personen of gebeurtenissen ook fout zijn of misbruikt worden. Als hetzelfde foute beeld maar vaak genoeg herhaald wordt, bijvoorbeeld door politici, leerkrachten, ouders … dan kan de beeldvorming resulteren in een mythe waarbij een historische persoon of gebeurtenis eigenschappen of kwaliteiten toegeschreven worden die we niet met historische bronnen kunnen bewijzen.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 53

5/03/20 11:57

Bron 1: Bron 2: ‘AAN HET LEGER VAN DE NATIE SOLDATEN! (…) Dappere soldaten ener heilige zaak, in uw taaie heldhaftigheid betrouw Ik, en in naam van België groet ik U. Uwe medeburgers zijn fier op U. Gij zult zegepralen want gij zijt de kracht ten dienste van het recht. César heeft van Uwe voorvaderen gezegd: Onder alle volkeren van Gallië zijn de Belgen de dappersten. Roem aan U, leger van het Belgische Volk. Vóór de vijand herinner U, dat gij strijdt voor de vrijheid. (…)

SOLDATEN!

Ik vertrek uit Brussel om mij aan uw hoofd te

stellen.

Gedaan ten Paleize van Brussel, op heden 5

augustus 1914. ALBERT’

Bron: Koninklijke proclamatie. Gepubliceerd in het Belgisch staatsblad, 7 augustus 1914.

↑

Bron 4:

Dit standbeeld van Ambiorix, stamhoofd van de Eburonen (stam van Oude Belgen) werd in 1866 in Tongeren onthuld in aanwezigheid van koning Leopold II. Kunstenaar Jules Bertin creëerde met zijn standbeeld het beeld van de dappere Belg.

Bron 3: Caesars wraak

Om zich over de Eburonen te wreken, deed Caesar gedurende 3 jaren hun land plat branden en de inwoners vermoorden. Ambiorix vluchtte over den Rijn. Gansch België was nu (51 voor J.-C.) onderworpen aan de Romeinse heerschappij, die omtrent 5 eeuwen duurde. Caesar schreef later “dat de Belgen de dappersten van de inwoners van heel Gallië waren”. Uit: Rondou en Mignon, Atlas-handboek van de Belgische Geschiedenis. Wommelgem, Uitgeverij VAN IN, 1936.

↑ J-L. Huens, ’s Lands Glorie, 1949-1961. Tussen 1949 en 1961 konden kinderen en volwassenen prentjes in een verzamelalbum plakken. Dit is het bijschrift bij het prentje hierboven: ‘De ontmoeting tussen de Romeinse en de Belgische legers had plaats op de oevers van de Selle. De Nerviërs, door hun koning Boduognat aangevoerd, trachten er de inval te stuiten, maar ondanks hun dapperheid werden ze verslagen.’

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 54

5/03/20 11:57

search Stap 1: Ik verzamel informatie over de bronnen. ✓ Je bestudeert vier bronnen. Het zijn teksten beeldbronnen uit het culturele en politieke domein. Vul het jaar in waarin de verschillende bronnen gemaakt werden. stichting België

1830

standbeeld Ambiorix

proclamatie Albert I

atlas-handboek

prenten ’s Lands Glorie

search Stap 2: Ik bestudeer de bronnen aandachtig.

✓ Markeer het adjectief dat de Oude Belgen omschrijft. Noteer het begrip.

✓ Markeer de persoon die aan de oorsprong ligt van die beeldvorming. Noteer die persoon.

search Stap 3: Ik denk na over de bronnen.

✓ Niemand weet hoe Ambiorix eruitzag. Toch werd er een standbeeld van hem gemaakt. Welk imago gaf Jules Bertin aan Ambiorix? Omcirkel de juiste woorden. lief

bang

vredelievend

sterk

stoer moedig

heldhaftig

hulpeloos

vastberaden

twijfelend

✓ Bespreek de vragen klassikaal. — Welk voordeel kon België halen uit dat beeld van de Oude Belgen? — Welke gevoelens wekken de bronnen bij jou op? search Stap 4: Ik beantwoord de onderzoeksvraag. ✓ Schrap wat fout is.

De beeldvorming over de Oude Belgen werd steeds herhaald / veranderd en dat kon aanleiding geven tot het vormen van de geschiedenis / een mythe van de dappere Oude Belgen.

Je onderzoekt nu verder waar die beeldvorming vandaan komt. Waren de Oude Belgen werkelijk zo dapper of is dat slechts een mythe? Zijn de Oude Belgen de voorvaderen van de hedendaagse Belgen zoals koning Albert I stelt? Daarvoor bestudeer je een historische bron.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 55

5/03/20 11:57

Historische vraag 5:

Voor welke van de historische vragen is de geschreven bron van Julius Caesar een betrouwbare bron? ☐ Mogen we als Belg trots zijn op de uitspraak van Julius Caesar? ☐ Welke uitleg geeft Julius Caesar voor de dapperheid van de Belgen? ☐ Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs? ☐ Waarom schreef Julius Caesar dat de Belgen de dappersten van alle Galliërs waren?

Pas na de vier stappen van de bronnenstudie kun je de juiste vraag aankruisen en de historische vraag aanvullen.

02 BRONNENSTUDIE

De Oude Belgen en andere Kelten lieten geen geschreven bronnen na. We moeten ons dus behelpen met Griekse en Latijnse teksten. Lees de bronnen. Gebruik indien nodig het stappenplan bronnenstudie in je Histokit.

Heel Gallia is verdeeld in drie delen. In één daarvan wonen de Belgae, de Aquitani in een ander en in het derde diegenen die in hun eigen taal Celtae genoemd worden en in de onze Galli. Allen verschillen onderling in taal, instellingen en wetten. De Galliërs worden door de rivier de Garunna van de Aquitaniërs en door de Matrona en de Sequana van de Belgae gescheiden. De Belgae zijn de

dappersten van allemaal omdat ze het verst verwijderd zijn van de cultuur en de beschaving van de provincia en er slechts zeer zelden kooplui dingen komen brengen die bijdragen tot de verzwakking van hun geesten, en omdat ze vlak bij de Germanen leven, die over de Rijn wonen en met wie ze voortdurend oorlog voeren.

Uit: J. Caesar, Commentarii De Bello Gallico (Verslag van de Gallische oorlog). 1e eeuw v.C.

search Stap 1: Ik verzamel informatie over de bron. ✓

Beantwoord mondeling de verkennende vragen om informatie te verzamelen over de bron.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 56

5/03/20 11:57

search Stap 2: Ik bestudeer de bron aandachtig. ✓ We zagen al dat er verdeeldheid bestond tussen de Kelten. Markeer met oranje de culturele verschillen die Julius Caesar beschrijft. ✓ Markeer met blauw de uitgesproken mening die Julius Caesar heeft over de Belgen. ✓ Julius Caesar verdeelt Gallië in drie delen. Markeer ze met groen in de tekst en op de kaart.

search Stap 3: Ik denk na over de bron.

De indeling van Gallië door Julius Caesar (1e eeuw v.C.)

✓ Julius Caesar legt zelf uit waarom hij de Belgen de dappersten van alle Galliërs noemt. Denk goed na hoe je zijn uitspraken moet interpreteren. Link de uitspraak aan de juiste interpretatie.

Uitspraak Caesar

‘De Belgen zijn het verst verwijderd van de cultuur en beschaving van de provincia.’

Wat bedoelde hij echt? De Belgen komen niet zo vaak in contact met luxeproducten en blijven zo echte krijgers.

‘De Belgen zijn de buren van de Germanen, met wie ze vaak oorlog voeren.’

De Belgen zijn barbaars en hebben weinig cultuur zoals in de Romeinse provincies.

‘Kooplui komen zelden dingen brengen die hun geest verzwakken.’

Caesar heeft respect voor het feit dat de Belgen vaak oorlog voeren tegen de Germanen.

✓ Geeft Caesar een eerder positief of negatief beeld van de Belgen? Bespreek klassikaal. search Stap 4: Ik beantwoord de onderzoeksvraag. ✓ Voor welke historische vraag is de geschreven bron van Julius Caesar een betrouwbare bron? Kruis die vraag aan bij voetstap 1. ✓ Vul de historische vraag in op p. XXX en in je routemap op p. XXX.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 57

5/03/20 11:57

Historische vraag 6:

Waarom schreef Julius Caesar een verslag van de Gallische oorlog? Historisch denken

Het doelpubliek en het perspectief van een schrijver Het is heel moeilijk om na te gaan of historische bronnen en werken bruikbaar en betrouwbaar zijn. De context bij de bron (de auteur, het jaartal, de plaats …) helpt ons alvast op weg. Toch moet er ook worden nagegaan welk doelpubliek een auteur voor ogen houdt. Schrijft hij voor een bepaalde groep lezers of wil hij zo veel mogelijk mensen bereiken? Wil de auteur zijn lezers misleiden of zo veel mogelijk correcte informatie meegeven? Dat is moeilijk te bepalen. We moeten daarom proberen het perspectief van de auteur te begrijpen.

02 BRONNENSTUDIE

Vergelijk de bron van Caesar op p. XXX met een hedendaags historisch werk. Gebruik indien nodig het stappenplan bronnenstudie in je histokit.

Wat vinden moderne historici over Julius Caesar en de Belgen? De geniale strateeg?

Julius Caesar liet uitschijnen dat zijn Verslag over de Gallische oorlog correcte en volledige geschiedschrijving is. Ondertussen weten wij wel beter. Caesar verzwijgt belangrijke informatie zoals de gruwelijke slachtingen onder Gallische stammen en zijn persoonlijke verrijking door de oorlog. Naast het bewust verzwijgen van feiten geeft hij ook foute informatie door. Hij probeerde namelijk de publieke opinie in Rome naar zijn hand te zetten en creëerde zijn

eigen mythe: die van de beschaafde en geniale strateeg die de Romeinse belangen dient. De Galliërs worden door hem afgeschilderd als een wild, wreed en verraderlijk volk dat het verdiende om overwonnen te worden. Hij noemt de Belgen dapper, maar enkel omdat hij ze barbaars vond en om zijn eigen overwinning tegen hen in de verf te zetten. Met andere woorden: hij

↑ Buste van Julius Caesar, 1e eeuw v.C., Rome.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 58

5/03/20 11:57

overwon de dappersten en dat maakt hem nog

de naamgeving niets mee te maken. Dat Koning

dapperder. Caesar was uit op persoonlijke roem,

Albert I de moderne Belgische soldaten in de

macht en rijkdom en wilde de Romeinen laten

Eerste Wereldoorlog wees op de dapperheid

geloven dat de oorlogen tegen die barbaren

van hun voorvaderen, is dus absurd. Ten

noodzakelijk waren. Na de Gallische oorlogen

eerste kunnen we vraagtekens plaatsen bij die

zou Caesar de macht grijpen in Rome en zich

zogenaamde dapperheid en ten tweede zijn

laten uitroepen tot dictator.

moderne Belgen niet de nakomelingen van de Oude Belgen. Die waren immers Keltisch en

Belgen?

Germaans en werden door Caesar zo goed als

We weten niet of de Oude Belgen zichzelf

uitgeroeid.

‘Belgen’ noemden. Het was Julius Caesar die Belgica. Dat gebied had een heel andere vorm dan het België van vandaag en heeft er buiten

Deze tekst is een samenvatting van wat vier moderne historici schreven over Julius Caesar en de Gallische veldtocht. De tekst is geschreven door de auteurs van Sapiens.

✓

search Stap 2: Ik bestudeer de bron aandachtig.

search Stap 1: Ik verzamel klassikaal informatie over de bron.

het gebied tussen Seine en Rijn benoemde als

Markeer in de tekst welke mythe Julius Caesar creëert volgens moderne historici.

search Stap 3: Ik denk na over de bron.

Vergelijk de bron van Julius Caesar uit historische vraag 5 op p. XXX met de visie van moderne historici.

✓

Kruis het juiste antwoord aan.

✓

Bron 1: Julius Caesar

Bron 2: moderne historici

☐ Caesar wilde de lezer zo correct mogelijk informeren. ☐ Caesar wilde tonen dat hij een goede Romeinse veldheer was.

☐ Moderne historici willen correct informeren. ☐ Moderne historici willen een spannend verhaal over Caesar vertellen.

Wie was het doelpubliek van de auteur?

☐ ☐ ☐ ☐

Is de bron bruikbaar om de historische vraag te beantwoorden?

☐ Eerder niet, want in de bron staat geen ☐ Eerder niet, want moderne historici informatie over zijn echte bedoelingen. hebben het niet over Caesars ☐ Eerder wel, want het is meteen bedoelingen. duidelijk dat Caesar zijn tekst gebruikt ☐ Eerder wel, want moderne historici als propagandamiddel. geven informatie over wat de bedoelingen van Caesar waren.

Is de bron betrouwbaar om de historische vraag te beantwoorden?

☐ Eerder niet, want Caesar probeerde zijn doelpubliek te misleiden. ☐ Eerder wel, want Caesar schreef een echt geschiedkundig verslag.

Vanuit welk perspectief is de bron opgesteld?

de Belgen de Romeinen de Galliërs hedendaagse lezers

☐ Eerder niet, want moderne historici leefden niet in de tijd van Caesar. ☐ Eerder wel, want moderne historici hebben zo veel mogelijk bronnen met elkaar vergeleken en geanalyseerd.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 59

5/03/20 11:57

✓ Geef minstens twee argumenten die aantonen dat het werk van Julius Caesar geen betrouwbare geschiedschrijving is.

✓ Bij historische vraag 4 leerden we dat tijdens de Belgische geschiedenis de mythe van de dappere Belgen steeds herhaald werd. Geef minstens één argument dat aantoont dat moderne Belgen niet veel te maken hebben met de Oude Belgen of hun dapperheid.

search Stap 4: Ik beantwoord de onderzoeksvraag.

✓ Waarom schreef Julius Caesar een verslag van de Gallische oorlog?

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 60

5/03/20 11:57

Uitbreiding 1:

Welk deel van het kortverhaal Epinona kent een historische basis? 1

Lees het verhaal over de Keltische Epinona uit de historische jeugdroman Epinona 04 van Marc de Bel. Hij vertelt over een meisje dat samen met haar moeder en broer Brent LEESSTRATEGIEËN opgroeit in het gebied van de Eburonen. Het verhaal schept de paniekerige sfeer die wellicht ontstond toen de Romeinen in aantocht waren. Epinona en haar familie maken zich klaar om op de vlucht te slaan.

Gouden munten weerstand. Maar de overmacht was te groot.

weer voldoende bij zijn positieven was gekomen,

Toen Ambiorix zag dat we geen schijn van kans

drie bekers corma en een halve kip met brood

maakten en alle wapens, paarden en karren in

naar binnen had gewerkt en Lieze de jaap op zijn

handen van de Kortzwaarden zouden vallen,

voorhoofd met een kruidenpapje had verzorgd.

verborg hij snel de gouden munten, bedoeld voor

‘Die is gesneuveld bij de aanval op het kamp van

de Germaanse huurlingen die zich bij ons wilden

Caesar toen hij in zijn eentje wild schreeuwend

aansluiten, in de grond en vluchtte met zijn

een hele cohorte te lijf ging.’

persoonlijke lijfwachten dieper het bos in, terwijl

wij zijn aftocht dekten.

Mams schudde triest het hoofd.

‘En Rohur?’ vroeg oom Hagen, toen oom Arwal

Wij vochten dapper, maar tevergeefs. Ik kreeg

hebben gedacht’, zuchtte oom Arwal. ‘Nog voor

een zware slag tegen mijn voorhoofd en viel voor

het eind van de winter bracht hij drie nieuwe

dood neer. Hoe lang ik daar heb gelegen, weet ik

legioenen naar hier, dubbel zoveel als wij bij de

niet, maar mijn trouwe Trag haalde me terug van

slag in het Schemerdal in de pan hebben gehakt,

mijn voortijdige reis naar het Land van de Altijd

en trok ermee naar het gebied van de Nerviërs.

Groene Heuvels en bracht me weer naar huis.’

Hij roofde er al het vee, verwoestte de akkers en

‘En Arboris?’ vroeg mams.

nam honderden van hen mee als slaven. Daarna

Oom Arwal keek haar geruststellend aan.

trok hij naar het gebied van de Morinen en de

‘Die krijgen ze nog met geen tien legioenen klein.

Menapiërs, deed daar hetzelfde en stuurde

Hij is een van de vier ruiters met wie Ambiorix is

Labienus met een heel leger naar de Trevieren.

gevlucht.’

Het was duidelijk zijn bedoeling om eerst al onze

‘Maar als Caesar hier is, dan kan hij vandaag of

bondgenoten uit te schakelen of te onderwerpen

morgen ook het dorp binnenvallen!’ zei Brent.

en dan pas ons land binnen te vallen. Wat hij

‘Ja, daar wilde ik jullie voor waarschuwen’, knikte

intussen ook heeft gedaan …’

oom Arwal.

‘Wat?!’ schrok oom Hagen. ‘Is Caesar hier?’

Er viel een stilte. Mams stond op.

Oom Arwal nam een flinke slok corma en knikte.

‘We moeten zo snel mogelijk …’

‘Hij had ons zelfs bijna te pakken. Vijf dagen

‘Grrr’, gromden de honden.

geleden hadden wij onze toevlucht gezocht in

‘Er komt een ruiter aan!’ riep Schele Lieze bij de

een verlaten hut in een bos, toen we plotseling

ingang van de hut.

totaal onverwacht door een groep Romeinse

Oom Hagen, Brent en Boyan sprongen op

soldaten werden aangevallen. Eens we van

en stoven naar buiten. De ruiter galoppeerde

de verrassing waren bekomen, boden we flink

het dorp binnen en hield abrupt halt voor de

‘Die Caesar is sterker en sluwer dan wij ooit

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 61

5/03/20 11:57

al veel eerder moeten doen.’

‘Gegroet, Alwin’, begroette oom Hagen hem.

‘Vanaf nu is het ieder voor zich en de Goden voor

‘Gegroet, Hagen’, knikte de boodschapper.

ons allen’, zei de koerier.

‘Koning Catuvolcus heeft zelfmoord gepleegd

Hij keerde zijn paard en stoof er weer spoorslags

en Caesar heeft de tros van zijn legioenen

vandoor.

naar Atuatuca gebracht en alle buurstammen

‘Bedankt, Alwin!’ riep oom Hagen hem na.

verboden om ons, Eburonen, te helpen of te

‘We moeten zo snel mogelijk vertrekken, Hagen’,

beschermen.’

zei mams.

‘Wat?!’ schrok oom Hagen.

Oom wierp een bezorgde blik naar zijn broer.

‘Meer zelfs’, vervolgde de koerier. ‘Hij heeft alle

‘Je hebt gelijk, Tamara. Maar ik vrees dat Arwal

buurstammen opgeroepen ons land te plunderen

nog niet genoeg is hersteld om te reizen.’

en een prijs gesteld op het hoofd van Ambiorix,

‘Toch wel, broer!’ riep oom Arwal, die geen

terwijl hij zelf momenteel met drie legioenen naar

woord van het gesprek had gemist. ‘Laten we

de Scaldis* trekt, omdat Ambiorix daarheen zou

ons vannacht klaarmaken en morgenvroeg

zijn gevlucht.’

vertrekken.’

‘Naar de Scaldis? Vanuit Atuatuca?’ zei oom

‘Waarom nu niet meteen?’ opperde mams.

Hagen. ‘Maar dan komen die hier voorbij!’

Oom Arwal schudde het hoofd.

‘Inderdaad’, beaamde de boodschapper. ‘Daarom

‘In het donker door het Rietmoeras trekken is veel

liggen, waarschuwen.’

kom ik jullie en de andere dorpen die op hun weg

dorpshut.

te gevaarlijk, Tamara. We vertrekken zodra het licht wordt.’

‘Vertrekken …’ echode ik.

‘We moeten zo snel mogelijk naar het noorden

vluchten’, vond mams. ‘We hadden dat trouwens

Uit: M. de Bel, Epinona. Antwerpen, Uitgeverij Manteau, 2009.

*Scaldis: Schelde

In het boek Epinona beschreef Marc de Bel het leven in de jaren 50 voor Christus in onze gewesten. Het verhaal is niet echt gebeurd, maar Marc de Bel baseerde zich wel op geschiedkundige feiten. Markeer in het verhaal het stuk dat volgens het artikel uit Knack een historische basis heeft.

Goudkoorts bij de Oude Belgen De goudschatten die de laatste jaren aan de oppervlakte kwamen, zijn volgens de onderzoekers plunderaars. De doortocht van het Romeinse leger was dus bepalend voor het tijdstip waarop het goud werd begraven. Wellicht was er daarna niemand meer om het boven te halen. Naar: ‘Goudkoorts bij de Oude Belgen’, Knack, 4 juli 2012.

snel begraven om ze te verbergen voor de Romeinse

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 62

5/03/20 11:57

Conclusie

Dit hoofdstuk stond in het teken van beelden mythevorming. Geef een antwoord op de vragen met volzinnen. a

Kenden de Kelten culturele eenheid of was er sprake van verdeeldheid? Geef voor allebei minstens twee argumenten. Verdeeldheid

Eenheid

Waarom is het onderzoek naar de Keltische samenleving zo moeilijk?

Welke mythe over de Belgen hebben we in dit hoofdstuk ontkracht?

Hoe is die mythe ontstaan?

Geef minstens twee argumenten die aantonen dat het effectief om een mythe gaat.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle GalliĂŤrs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 63

5/03/20 11:57

Synthese Situeren in de tijd en de ruimte

MODERNE TIJD

HEDENDAAGSE TIJD

00 .5 MIDDELEEUWEN

GESCHIEDENIS

1 KLASSIEKE OUDHEID

50 0 ca . 19 180 45 0

. v. C 00 .8 OUDE NABIJE OOSTEN

VROEGMODERNE TIJD

PREHISTORIE

.3 ca

ilj o

v. C

De Kelten kun je situeren tijdens de klassieke oudheid en hun samenleving liep min of meer gelijktijdig met de Griekse en Romeinse samenlevingen: van circa 800 v.C. tot circa 50 v.C.

De Keltische wereld (1e millennium v.C.)

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 64

5/03/20 11:57

Schema

verschillende stammen sociale en politieke verdeeldheid

verschillende bestuursvormen

onderlinge oorlogen KELTISCHE SAMENLEVING

taal

kunstuitingen

godsdienst: natuurreligie en polytheïsme

culturele en economische eenheid

handelsroutes

Samenvatting: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

De Kelten leefden tijdens de klassieke oudheid in een groot deel van Europa. Ook in onze gewesten leefden Kelten. Zij werden door Julius Caesar veroverd. Zoals andere samenlevingen van dat ogenblik kenden de Kelten ook een standenmaatschappij waarbij de aristocratie de macht had. De Kelten waren verdeeld want ze leefden niet in een groot Keltisch rijk maar in verschillende stammen die vaak onderling oorlog voerden. Ondanks de verdeeldheid bestond er toch een culturele eenheid tussen die stammen. Ze spraken allen een Keltische taal, kenden een polytheïstische natuurreligie, hadden gemeenschappelijke kunstuitingen en dreven handel met elkaar via handelsroutes.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 65

5/03/20 11:57

Historisch denken Van beeldvorming tot mythe Bepaalde beeldvorming uit het verleden kan fout zijn door een fout gebruik van bronnen of door misbruik. Die beeldvorming kan resulteren in een mythe: een fenomeen met bepaalde eigenschappen of kwaliteiten die niet bewezen kunnen worden. Bv.: Dat de Belgen de dappersten waren van alle Galliërs is een goed voorbeeld van hoe beeldvorming omgevormd werd tot een mythe.

Het doelpubliek en het perspectief van een schrijver Wanneer we historische bronnen gebruiken, moeten we nagaan wat het doel en perspectief van de schrijver of maker is. Schrijft hij voor een bepaalde groep lezers of wil hij zo veel mogelijk mensen bereiken? Wil de auteur zijn lezers misleiden of zo veel mogelijk correcte informatie meegeven? Dat is moeilijk te bepalen. We moeten proberen het perspectief van de auteur te begrijpen. Bv.: Julius Caesars perspectief was dat van een veroveraar op zoek naar rijkdom, roem en macht. Zijn verslag is dus geen geschiedschrijving maar een misleiding van zijn doelpubliek. Hij probeerde de publieke opinie in Rome naar zijn hand te zetten.

Uitbreiding 1: Welk deel van het kortverhaal Epinona kent een historische basis?

Begrippen

Het verhaal van Marc de Bel over Epinona is verzonnen, maar de goudschat waarvan sprake is, heeft een geschiedkundige basis.

Je herhaalde historische begrippen die je al van vorig jaar kent: aristocratie, cultuur, handel, kunstuiting, natuurreligie, polytheïsme en standenmaatschappij. Je leerde geen nieuwe historische begrippen. Ook deze structuurbegrippen kwamen aan bod. Hun betekenis kun je opzoeken in je Histokit. — — — —

argument continentaal doelpubliek gelijktijdig

— maritiem — periode — perspectief

06 HISTORISCHE BEGRIPPEN

07 STRUCTUURBEGRIPPEN

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 66

5/03/20 11:57

Zelfevaluatie

onvoldoende

voldoende

goed

Dit kan ik …

zeer goed

In deze les leerde je meer over de kenmerken van de Keltische samenleving en kwam je te weten of de Oude Belgen effectief de dappersten waren. Je leerde zelf ook kritisch te onderzoeken hoe schrijvers/makers van bronnen dachten over de Kelten. Dit zelfevaluatieformulier kan je helpen om te bepalen wat je al goed kunt en aan welke elementen je nog moeten werken. Succes!

SITUEREN IN DE TIJD EN DE RUIMTE Je kunt de Kelten situeren in de tijd.

MAATSCHAPPELIJKE DOMEINEN

Je kunt de Kelten situeren in de ruimte.

DE KELTEN: politiek en sociaal

Je kunt toelichten hoe en door wie de Keltische stammen werden bestuurd.

Je kunt de volgende begrippen daarbij in de juiste context gebruiken: aristocratie en oorlog. Je kunt toelichten waarom de Keltische stammen een standenmaatschappij waren.

DE KELTEN: cultureel

Je kunt de culturele eenheid van de Kelten illustreren met voorbeelden.

Je kunt de volgende begrippen daarbij in de juiste context gebruiken: aristocratie, cultuur, kunstuitingen, mondelinge traditie, natuurreligie en polytheïsme. DE KELTEN: economisch

Je kunt toelichten met wie de Kelten handel dreven en welke producten ze verhandelden. Je kunt de economische eenheid van de Kelten illustreren. Je kunt de volgende begrippen daarbij in de juiste context gebruiken: handel en landbouw. HISTORISCHE BRONNEN EN WERKEN Je kunt beelden mythevorming afleiden uit aangereikt bronnenmateriaal. Je kunt in aangereikt bronnenmateriaal het doel en perspectief van de auteur/maker achterhalen. Je kunt een voorbeeld geven van beeldvorming en mythevorming over de Kelten.

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle Galliërs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 67

5/03/20 11:57

e si er fv oe Pr 68

Hoofdstuk 6: Waren de Belgen de dappersten van alle GalliĂŤrs?

Sapiens2_lwb_inner.indb 68

5/03/20 11:57