STORIA HD classic 2 - Werkschrift

Werkschrift

Kristel Bekers

Katleen Dillen

Senne Hendrickx

Caroline Jans

Rogier Lindemans

Kris Merckx

Wim Moreau

Jacky Philips

Luc Van den Broeck

Jos van Dooren

Ann Wachters

o.l.v. Gorik Goris

Via www.diddit.be heb je toegang tot het onlineleerplatform. Activeer je account aan de hand van de onderstaande code en accepteer de gebruiksvoorwaarden.

VI4235J3Y84EUJ3N8

LET OP: ACTIVEER DEZE LICENTIE PAS VANAF 1 SEPTEMBER; DE LICENTIEPERIODE START

VANAF ACTIVATIE EN IS 365 DAGEN GELDIG.

Fotokopieerapparaten zijn algemeen verspreid en vele mensen maken er haast onnadenkend gebruik van voor allerlei doeleinden. Jammer genoeg ontstaan boeken niet met hetzelfde gemak als kopieën. Boeken samenstellen kost veel inzet, tijd en geld. De vergoeding van de auteurs en van iedereen die bij het maken en verhandelen van boeken betrokken is, komt voort uit de verkoop van die boeken.

In België beschermt de auteurswet de rechten van deze mensen. Wanneer u van boeken of van gedeelten eruit zonder toestemming kopieën maakt, buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen, ontneemt u hun dus een stuk van die vergoeding. Daarom vragen auteurs en uitgevers u beschermde teksten niet zonder schriftelijke toestemming te kopiëren buiten de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen. Verdere informatie over kopieerrechten en de wetgeving met betrekking tot reproductie vindt u op www.reprobel.be. Ook voor het onlinelesmateriaal gelden deze voorwaarden. De licentie die toegang verleent tot dat materiaal is persoonlijk. Bij vermoeden van misbruik kan die gedeactiveerd worden. Meer informatie over de gebruiksvoorwaarden leest u op www.diddit.be.

© Uitgeverij VAN IN, Wommelgem, 2020

De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden.

Fotocredits

p. 114 Trojaanse boogschutter, origineel © State Collections of Antiquities and Glyptothek Munich, photograph by Renate Kühling, p. 114 Trojaanse boogschutter, reconstructie in kleur: Liebieghaus Skulpturensammlung, Polychromy Research Project, Frankfurt am Main, on permanent loan from University of Heidelberg, Institut of Classical Archeology, © Vinzenz Brinkmann / Ulrike Koch-Brinkmann

Eerste druk, vijfde bijdruk 2023

ISBN 978-90-306-9528-8

D/2020/0078/44

Cover- en lay-outconcept: Peer bvba

Inkijkexemplaar@VANIN

Opmaak: Provo nv, Gierle

Tekeningen: Katrien Davans

Car tografie: Van Dijk Vormgeving & Kartografie, NUR 130 Van Oor t redactie en cartografie, Almere, Rerink kartografie & vormgeving, Eindhoven

Art. 594235/06

Auteurs: Kristel Bekers, Katleen Dillen, Senne Hendrickx, Caroline Jans, Rogier Lindemans, Kris Merckx, Wim Moreau, Jacky Philips, Luc Van den Broeck, Jos van Dooren, Ann Wachters o.l.v. Gorik Goris Met dank aan Paul De Volder en Guy Jossart

Woord vooraf

Beste leerling

Je hebt op dit moment het werkschrift van STORIA HD classic 2 in handen. Het zal je helpen om de geschiedenis te verkennen. Net zoals het leerboek bevat het werkschrift verschillende onderdelen. Je krijgt hier een klein overzicht. Ben je er klaar voor?

Wat bedoelt de leraar?

In het leerboek op blz. 8 en 9 vind je nuttige tips terug over hoe je het beste studeert. In les 1 van dit werkschrift vind je daar toepassingen op. Het begrijpen van een opdracht is niet altijd eenvoudig. Wat bedoelt de leraar juist? Om je daar een klein beetje bij te helpen, vind je in diezelfde les een overzicht terug. Daarin staat wat leraars precies bedoelen als ze je een bepaalde opdracht geven.

Schema en opdrachten

2 Met deze ico ontjes kun je zelf aanduiden welke domeinen in de les aan bod gekomen zijn.

1 Lesnummer

3 Duidelijke lestitels

SCHEMA

Het ontstaan van de democratie (Athene)

Kaartnr(s).

1 De macht van de adel wordt betwist

Koningen

• Oorspronkelijk in de meeste poleis

• 8e eeuw: uit meeste poleis verdwenen

Aristocratie

•

Naam:

• Aristoi = Macht wordt betwist

• willen kwijtschelding schulden + herverdeling grond

Oplossing: Solon = adellijke bestuurder in 594 v.C.

Bevrijdt schuldslaven  vervangen door

• Verdeling in vier klassen naargelang van rijkdom.

Hoe rijker, hoe meer macht: Rijken (eerste twee klassen) mogen polis besturen. Alle mannelijke burgers zitten in volksvergadering.

Tirannie

grijpt de macht  titel: ‘tyrannis’ (546 v.C.)

• zorgt voor werk in nijverheid en bouwsector = goede tiran. helpt kleine boeren.

5 Reeks opdrachten

2 De democratie in de stadstaat Athene

Democratie vanaf 508 v.C., ingevoerd door Kleisthenes

Verklaring: democratie is een bestuursvorm.

• betekent ‘volksheerschappij’

• het volk

Raad van Vijfhonderd (‘boulè’)

• via loting aangeduid

• bereiden volksvergadering voor

Volksvergadering (‘ecclesia’)

• elke mannelijke burger ouder dan twintig veertig vergaderingen per jaar

• beslist over nieuwe wetten

• beslist over oorlog of vrede

Democratie is beperkt

• enkel mannelijke burgers

• geen vrouwen, slaven, vreemdelingen

In het begin worden leden niet betaald 

Lees bron 1A op blz. 46 in je leerboek.

• Op wie heeft Aristophanes kritiek?

Lees bron 1B op blz. 46 in je leerboek.

• Hoeveel burgers nemen aan de volksvergadering deel in de 5e eeuw v.C.? Onderstreep het juiste antwoord.

iedereen – de helft – een kwart – een vijfde – een tiende – niemand

Naam: Klas: Nummer:

46 LES 10 het oNtstaaN vaN de democratIe (atheNe)

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

4 Zelf aan te vullen schema

Naam:

Onlinelesmateriaal

Bij het onlinelesmateriaal vind je interessante oefeningen en boeiende ontdekplaten. Je moet je slechts eenmaal registreren met de code die je vooraan in dit werkschrift vindt. Gedurende een volledig schooljaar mag je dan gebruikmaken van het onlinelesmateriaal.

Tijdlijn met overzicht van zeven tijden

Bij dit werkschrift hoort een opvouwbare tijdlijn. Die geeft een overzicht van de zeven tijden, met extra aandacht voor de leerstof die je in de eerste graad voor geschiedenis bestudeert.

‘KENNEN’ oplossen: wat bedoelt de leraar?

Na elke lestekst vind je een aantal vragen die je moet ‘ KENNEN ’. Toch is het zeker niet altijd makkelijk om die vragen op te lossen. We helpen je even op weg. De vragen oplossen is jouw belangrijkste werk bij het bestuderen van de geschiedenis. Het is niet altijd fijn, maar het is zeer belangrijk dat je zelfstandig leert om de vragen te beantwoorden. Zo leer je nadenken en dat zal je bij je studie nog vaak van pas komen.

1 Lees de vraag grondig en zoek het antwoord in je schema

Het is belangrijk om elke vraag grondig te lezen. Op de meeste vragen vind je zonder problemen het antwoord in het schema. Meestal staan de vragen ook in de volgorde waarin je ze in je schema kunt terugvinden.

2 Soort vraag

Natuurlijk stellen we nooit ja-neevragen. Dan zou je antwoord snel gegeven zijn. Bovendien staan er geen echte vragen onder ‘ KENNEN ’, want er staan geen vraagtekens achter.

Controleer of een van de onderstaande kernwoorden in de opdracht voorkomt. Los de opdracht dan op. Gebruik daarvoor de juiste oplossingsmethode onder titel 3. Welke oplossingsmethode je moet kiezen, kun je vaak al aan het schema zien.

Nr. Type opdracht/ vraag Kernwoorden

1 Opsommen opnoemen, opsommen, eigenschappen, kenmerken ...

2 Chronologisch feiten, volgorde, situeren ...

3 Vergelijken verschillen, overeenkomsten, gelijkenissen ...

4 Oorzaak-gevolg oorzaken, aanleiding, redenen, gevolgen, uitleggen, verklaren ...

5 Beschrijven uitleggen, schetsen …

6 Bewijzen bewijzen, aantonen ...

Klas: Nummer:

Belangrijke tips:

• Zet de antwoorden om in volledige zinnen.

• Een zin begint met een hoofdletter en eindigt met een leesteken.

• De zinnen moeten duidelijk zijn voor iemand die niets van de leerstof afweet.

3 Oplossingsmethoden

Oplossingsmethode 1: Opsommen

Voorbeelden van vragen

• Geef vier kenmerken van het Middellandse Zeeklimaat.

• Noem drie grote samenlevingen uit het oostelijke Middellandse Zeebekken.

• Noem twee manieren waarop de Egyptenaren de Kretenzers hebben beïnvloed.

• Verklaar de begrippen ‘zeevolkeren’, ‘Palestina’, ‘joden’, ‘Oud Testament’, ‘Feniciërs’ en ‘Etrusken’ (zie voor deze vraag ook oplossingsmethode 5).

Jouw antwoord

• Schrijf één kenmerk per zin.

• Nummer de opsomming.

• Leg elk kenmerk kort uit en geef eventueel een voorbeeld.

• Zorg ervoor dat je over verschillende kenmerken schrijft.

• Je moet niet altijd alleen maar opsommen: soms moet je de gevraagde opsomming uitleggen.

Voorbeelden van antwoorden

• Geef vier kenmerken van het Middellandse Zeeklimaat.

1 De zomers zijn lang, warm en droog.

2 Het is een mild klimaat met voldoende regen en veel zon.

3 De winters zijn kort, zacht en vochtig.

4 Het vriest er bijna nooit.

Schema omzetten in zinnen

Op een toets moet je de informatie van het schema omzetten in zinnen.

Naam: Klas: Nummer:

Naam:

Oplossingsmethode 2: Chronologisch ordenen

Bij een chronologie moet je de volgorde van historische feiten geven door de tijd heen. Geef bij elk feit ook wat uitleg.

Voorbeelden van vragen

Voorbeelden van vragen Tips

Situeer de Minoïsche samenleving in de tijd. Geef het beginpunt en het eindpunt. Noem de drie periodes in de Minoïsche geschiedenis en geef van elke periode een kenmerk.

• Geef het beginpunt en het eindpunt van elke periode. Het is natuurlijk handig dat de ene periode begint wanneer de vorige eindigt.

• Geef aan elke periode ook een gepaste naam en schrijf bij elke periode uitleg. Controleer hoeveel kenmerken je per periode moet geven.

Jouw antwoord

• Geef een opsomming in zinnen per feit of belangrijke gebeurtenis.

• Als dat gevraagd wordt, kun je bij elke zin ook het jaartal of de datum geven.

• Plaats de gebeurtenissen in volgorde: wat eerder gebeurd is, plaats je eerst.

Oplossingsmethode 3: Vergelijken

Voorbeelden van vragen

• Geef twee overeenkomsten tussen de mythe van de Minotaurus en de Minoïsche samenleving.

Jouw antwoord

A Stop zo’n vraag eerst in een tab el voor je het antwoord in zinnetjes uitschrijft. Vaak vind je de tabel al in je schema.

Minoïsche samenleving Mythe van de Minotaurus

Koning heet Minos Minotaurus

Veel afbeeldingen van stieren Minotaurus: half mens, half stier

Paleizen hebben ingewikkelde gangen Labyrint in mythe

B Daarna schrijf je de inhoud van elke rij of kolom in zinnetjes uit.

Voorbeelden van antwoorden

• De koning heet Minos. In de mythe heet het monster Minotaurus.

• In de paleizen op Kreta staan veel afbeeldingen van stieren. In de mythe komt een monster voor dat half mens, half stier is.

• De paleizen hebben ingewikkelde gangen. In de mythe komt een labyrint voor.

Klas: Nummer:

Naam:

Oplossingsmethode 4: Oorzaak-gevolg

Een oorzaak vertelt hoe iets komt of waarom iets gebeurt. Een gebeurtenis kan verschillende oorzaken hebben.

Voorbeelden van vragen

Voorbeelden van vragen Jouw antwoord Voorbeelden van antwoorden

Leg de oorzaak van de oorlog met Troje uit.

1 Leg uit wie tegen wie vecht.

• De oorlog werd veroorzaakt door ...

• De Grieken waren het beu dat ze tol moesten betalen aan Troje. Daarom ... Geef en verklaar twee oorzaken van kolonisatie.

Leg drie gevolgen uit van de kolonisatie.

2 Leg uit waarom ze tegen elkaar vochten.

Schrijf twee zinnen waarin je uitlegt waarom de Grieken koloniseren.

Schrijf drie zinnen waarin je het resultaat of de gevolgen van de kolonisatie uitlegt. Let op dat je niet enkel voorbeelden geeft, maar vooral ook zegt welk soort gevolg er was.

• De Grieken stichten kolonies omdat ...

• De kolonisatie wordt veroorzaakt door ...

De kolonisatie had economische gevolgen ... / had voor de economie tot gevolg dat ... De kolonisatie heeft geleid tot ...

Verklaar het succes en het gevolg van de Dorische inval.

Deze vraag is een dubbele vraag:

1 Verklaar het succes van de Dorische inval. (Het woord ‘succes’ leert dat de Doriërs ‘gewonnen’ hebben. Leg uit waarom.)

2 Verklaar het gevolg van de Dorische inval.

1 De Doriërs hebben gewonnen omdat ze over ijzeren wapens beschikken en hun tegenstanders over bronzen wapens.

2 Daardoor vluchten de Achaïers naar de kusten van Klein-Azië.

Jouw antwoord

• Als je een ‘oorzaak’ moet geven, moet je uitleggen waarom iets gebeurd is.

• Een gevolg moet vertellen wat het resultaat is van een bepaalde ‘oorzaak’.

Voorbeelden van antwoorden

Het slechte weer had tot gevolg dat ...

• Som de oorzaken of gevolgen op (eventueel kort op een kladblad).

• Schrijf per oorzaak of gevolg minstens één zin.

• Wanneer je gevolgen moet geven, moet je starten met een korte herhaling van de ‘vraag’.

Klas:

Nummer:

Naam:

Bijvoorbeeld :

Vraag: Geef de gevolgen van de kolonisatie.

Antwoord: De kolonisatie had tot gevolg dat …

Let op:

Een antwoord begin je nooit met ‘omdat’.

Vraag: Geef de oorzaak van de oorlog met Troje.

Niet: Omdat ze tol moesten betalen.

Maar wel: De Grieken vielen Troje aan omdat ze tol moesten betalen.

Oplossingsmethode 5: Beschrijven

Als de leraar vraagt om iets te schetsen, moet je het niet gaan tekenen met potlood en papier. Je moet het verhaal ‘tekenen’ met woorden. Geschiedenis bijvoorbeeld is een verhalend vak. Vertel het verhaal met je eigen woorden.

Zorg dat iemand die de les niet heeft gekregen, jouw antwoord volledig snapt.

Zie ook oplossingsmethode 4.

Bijvoorbeeld:

Voorbeelden van vragen Tips

Leg de begrippen ‘kolonie’, ‘grootgrondbezitter’ ... uit.

Leg het ontstaan en de werking van de Peloponnesische Bond uit.

Dubbele vraag. Hier moet je één voor één elk woord of begrip uitleggen.

Dubbele vraag. Leg eerst het ontstaan uit. Daarna leg je uit hoe de Peloponnesische Bond werkt.

Schets het machtsmisbruik van Athene. Leg uit hoe Athene misbruik maakt van zijn macht.

Leg uit hoe Philippos II Hellas onderwerpt. Hoe laat Philippos II de Helleense poleis naar zich luisteren?

Oplossingsmethode 6: Bewijzen

‘Bewijzen’ ken je uit het vak wiskunde. Je moet het bewijs leveren van iets. Vergelijk het met een rechtbank: de politie moet het bewijs leveren dat iemand schuldig is. Je moet mensen met je antwoord overtuigen.

Schrijf per bewijs minstens één zin.

Zie ook oplossingsmethode 4.

Bijvoorbeeld:

Voorbeelden van vragen Tips

Toon de beperktheid van de Atheense democratie aan.

Bewijs dat de democratie van Athene ook beperkingen heeft.

Toon het voordeel van het bezit van slaven aan. Bewijs dat het voordelen heeft om slaven te bezitten.

Klas: Nummer:

4 Controle

• Controleer of je antwoord volledig is.

• Zorg dat je je eigen antwoord zelf begrijpt.

• Gebruik geen woorden waarvan je de betekenis niet kent.

• Let op de spelling: begin een zin met een hoofdletter en eindig met een leesteken.

• Iemand die de leerstof niet gekregen heeft, moet je antwoord begrijpen.

• Bekijk bij een toets of een examen hoeveel punten je leraar aan een vraag toekent. Dan kun je ongeveer raden hoeveel ‘zinnen’ je moet schrijven.

Naam: Klas: Nummer:

Inleiding

Kaartnr(s).

SCHEMA

Hoe studeer ik geschiedenis?

Naam:

Zelfde avond

Voorbereiden

Verkennen

Lezen en bestuderen

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Avond voor de volgende les

Memoriseren

Controleren

Toepassing van ‘Leren leren’

Raadpleeg je leerboek op blz. 8. Pas de verschillende stappen van ‘Geschiedenis studeren: in de klas en thuis’ toe op les 3.

Verkennen

Noteer de titels en ondertitels van les 3. Stel jezelf W- en H-vragen over die titels zoals in het leerboek uitgelegd wordt.

TITEL:

Vragen:

ONDERTITELS: 1 Vragen:

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Lezen en bestuderen

• Lees de tekst en ga na welke woorden je niet begrijpt. Noteer drie woorden die je niet begrijpt en zoek de betekenis ervan op.

• Lees de tekst per ondertitel. Zoek een antwoord op de vragen die je zelf stelde bij de vorige opdracht. Misschien vind je nog andere vragen. Dat gaat wat gemakkelijker als je denkt dat je een leraar bent die een toets voor de leerlingen maakt. Om dat wat te oefenen, pas je het toe op de eerste twee ondertitels van les 3. Je noteert de kernwoorden om achteraf je antwoorden te formuleren.

• Raadpleeg de oefeningen die je maakte in je werkschrift. Ga na welke oefeningen aansluiten bij titel 1 en 2. Nu zal veel je al duidelijker worden.

OPDRACHT 3

Memoriseren (en schematiseren)

Raadpleeg je schema en vertel de inhoud van de les aan je buurman, of ga vooraan in de klas staan en leg de les uit met behulp van het schema.

Probeer vervolgens het schema – zonder te kijken – te noteren op een apart blad.

Welke begrippen moet je kennen? Studeer ze uit je hoofd. Maak kaartjes met aan de ene kant het begrip en aan de andere kant de verklaring. Ondervraag je buurman.

OPDRACHT 4

Controleren

• Raadpleeg de lijst ‘ KENNEN ’. Studeer wat daar gevraagd wordt. Ondervraag je buurman.

• Raadpleeg de lijst ‘ KUNNEN ’. Oefen in met behulp van je werkschrift. Wedden dat je nu hoog scoort op een toets?

Naam: Klas: Nummer:

Even je geheugen opfrissen De eerste stappen in het tweede jaar

Kaartnr(s).

OPDRACHT 1

Bepaal of een onderstaande uitspraak juist of fout is. Zoek eventueel het antwoord in de lestekst.

Juist Fout

OPDRACHT 2

Elke tijdrekening begint met een jaar 1.

De hedendaagse tijd komt na de vroegmoderne tijd.

Politiek gaat over besturen, macht en hoe groepen van mensen samenwerken.

Een bron is primair als de maker zelf leefde in de periode waarover hij het heeft.

Historische bronnen kunnen elkaar tegenspreken.

Op basis van bronnen maak je een beeld van het verleden.

Eens je een beeld van het verleden hebt, staat dat vast en kun je dat niet meer veranderen.

Raadpleeg de bronnen op blz. 11-13. Beantwoord de onderstaande vragen door de tabel aan te vullen. Bij bron 8 gaat het om de tekst.

• Geef voor elke bron de juiste tijd uit het referentiekader.

• Geef voor elke bron een of meer maatschappelijke domeinen waarover ze gaat.

• Welke bronnen gaan over Europa? Zet een kruisje in de tabel als dat voor een bron het geval is.

• Welke bronnen zijn secundaire bronnen? Zet een kruisje in de tabel als dat voor een bron het geval is.

Naam:

Klas: Nummer:

OPDRACHT 3

Raadpleeg bron 3 op blz. 11.

• In welk gedeelte van Europa raakt de landbouw het eerst bekend?

• Wanneer schakelt men aan de Vlaamse kust over op landbouw?

OPDRACHT 4

Raadpleeg bron 8 op blz. 13.

• De tekening die we erbij gevoegd hebben is een historische bron / een werk

• In welke tijd spelen de beschreven feiten zich af?

• Hoeveel eeuwen na de feiten schrijft Herodotos dit? Omcirkel het juiste antwoord.

• Zoek in de info over de auteur nog een gegeven waaruit je kunt besluiten dat hij misschien

niet altijd alles juist weergeeft.

Naam:

• Welke historische vraag kun je met de bron NIET met zekerheid beantwoorden?

1 Wie liet de Grote Piramide bouwen?

2 Welke negatieve invloed had de bouw van de piramiden op de Egyptenaren?

3 Hoe werd het materiaal voor de piramiden vervoerd?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

3

De natuurlijke omstandigheden in het Middellandse Zeegebied

Kaartnr(s).

1 Het Middellandse Zeeklimaat beïnvloedt de klassieke samenlevingen

De gebieden rond de Middellandse Zee hebben een of een Middellandse Zeeklimaat.

Kenmerken Temperatuur Neerslag

Zomer

Winter

Invloed van het klimaat op de landbouw:

Teelt van

2 Het westelijke en oostelijke bekken van de Middellandse Zee zijn zeer verschillend

Natuurlijke omstandigheden

Aantal eilanden

Kustlijn

Westelijk bekken Oostelijk bekken

Kleiner aantal eilanden

Grotere eilanden

Groot aantal kleine eilanden

Reliëf Bergachtig binnenland Bergachtig binnenland

Vruchtbare vlaktes Kleine kustvlaktes

Naam:

Klas: Nummer:

Invloed op de leefomstandigheden van de mens

Natuurlijke omstandigheden Westelijk bekken Oostelijk bekken

Kustlijn Minder aanlegplaatsen voor schepen Inhammen ideale

naam:

Eilanden Weinig eilanden om te oriënteren

Bergachtig binnenland Weinig contact over land, kleine gemeenschappen

Invloed op de landbouw

Natuurlijke omstandigheden Westelijk bekken Oostelijk bekken

Vruchtbare vlaktes Grote vlaktes Kleine vlaktes

3 De natuurlijke omstandigheden geven de Griekse wereld en het Italische schiereiland hun eigenheid

Bekijk de kaart op blz. 14 in je leerboek. Duid op de blinde kaarten de volgende gegevens aan.

Westelijk bekken (Italisch schiereiland)

Adriatische Zee, Alpen, Apennijnen, Ionische Zee, Middellandse Zee, Po, Povlakte, Rome, Sicilië, Tiber, Tyrreense Zee

Oostelijk bekken (Griekse wereld)

Athene, Attika, Egeïsche Zee, Griekse eilanden, Grieks schiereiland, Klein-Azië, Kreta, Middellandse Zee, Peloponnesos, Sparta

Inkijkexemplaar@VANIN

klas: nummer:

Naam:

Lees de inleiding van les 3 op blz. 16 in je leerboek hieronder opnieuw:

Vorig schooljaar heb je kennisgemaakt met de levenswijze van de eerste mensen en de eerste landbouwsamenlevingen in de prehistorie en het oude nabije oosten. Dit schooljaar maak je kennis met de Grieken en de Romeinen. Die horen bij de klassieke oudheid.

1 Waar ontwikkelen de Griekse en de Romeinse samenlevingen zich?

2 Welke rol spelen het klimaat en het reliëf in het ontstaan van de Griekse en Romeinse samenlevingen?

3 Wat zijn de natuurlijke kenmerken van de Griekse wereld en van het Italische schiereiland?

Zijn deze vragen historische vragen? Rangschik de nummers in het venndiagram. Noteer daarna onder de vragen waarom je deze keuze hebt gemaakt.

Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Bij bron 1 op blz. 18 in je leerboek vind je typische landbouwproducten uit het Middellandse Zeegebied. Van welke landbouwproducten zijn de volgende producten het eindresultaat? Noteer telkens de naam van het landbouwproduct en het eindresultaat.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas: Nummer:

4

Oudere samenlevingen in het Middellandse Zeegebied

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 In het oostelijke bekken van de Middellandse Zee ontstaan al vroeg belangrijke samenlevingen

Langs grote stromen  eerste grote rijken

Bv. in Egypte, maar ook in Mesopotamië, bv.  handelscontacten met Egypte + andere gebieden uit het oostelijke bekken van de Middellandse Zee (bv. Kreta) + samenlevingen aan de Indus

In de loop van de 22e eeuw v.C.  einde Rijk van Akkad Oorzaken? • • •

•

Daarna: nieuwe rijken

Tussen ruwweg 1200 en 1000 v.C. worden alle rijken in het gebied getroffen door een reeks rampen  begin van een ‘donkere tijd’.

Dat blijkt o.a. uit •

Naam:

Verklaring:

Vroeger: Nu:

Een ‘nieuw’ volk zijn de Filistijnen

• Oorsprong:

• Vestigen zich ten noorden van de Sinaï-woestijn 

Een ander volk dringt dat gebied ook binnen:

Zijn deels de voorlopers van

• Aanvankelijk:

• Later:

Het Oude Testament is geen echte geschiedenis maar vooral

 worden later onderworpen door: Assyriërs, Babyloniërs en Perzen.

 van Libië tot de Indus (in 6e eeuw v.C.  grootste rijk ooit)

Dat samengaan van al die rijken en samenlevingen 

2 In het westelijke bekken vestigen zich vanaf de 9e eeuw v.C. nieuwe volkeren

Rond 1000 v.C.: huidige

Kenmerken:

•

•

 ontwikkeling Fenicische samenleving

•  basis van ons huidige alfabet

•

•  stichten op de kusten van Noord-Afrika, Zuid-Italië, Frankrijk en Spanje talrijke kolonies.

Klas:

Nummer:

Belangrijkste kolonie =

 wordt centrum van de Fenicische cultuur. In de 3e eeuw v.C.  conflict met Rome

Etrusken  noorden van het huidige Italië

 onderwerpt de Etrusken in de 4e eeuw v.C.

OPDRACHT 1

Bekijk bron 1 op blz. 21 in je leerboek.

Naam:

Duid de volgende zaken aan op de kaart: Middellandse Zee, Fenicië, Palestina, Carthago, Etrusken

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Naam:

Lees volgende bronnen.

Aan zijn paleis heeft Salomo dertien jaar gebouwd voordat het helemaal voltooid was. Zo liet hij het huis ‘Woud van Libanon’ bouwen. Dat was 100 el [1 el = 69 cm] lang, 50 el breed, met vier rijen van cederhout, waarop cederhouten balken rustten. (…) Ook bouwde hij een zuilenhal; die was 50 el lang en 30 el breed, met daarvoor een portiek, bestaande uit zuilen en een dak. Verder bouwde hij een troonzaal waar hij rechtsprak,de rechtszaal; die was van de vloer tot het plafond met cederhout betimmerd. (…) Al die gebouwen, van het fundament tot de kroonlijst en van de straat tot het grote binnenhof, waren opgetrokken uit kostbare, op maat gehouwen stenen, die zowel aan de voor- als aan de achterzijde gezaagd waren. De gebouwen stonden op een fundering van kostbare, grote stenen van 10 el en 8 el. Daarop stonden muren van kostbare, op maat gehouwen stenen en cederhout. De muur rondom het grote binnenhof bestond uit drie lagen gehouwen steen en een laag van balken van cederhout, juist zoals die van het binnenhof van de tempel en die van de zaal van het paleis.

Uit: De Bijbel (het Oude Testament, het Eerste Boek der Koningen, hoofdstuk 7)

De Hebreeuwse koning Salomo zou rond het midden van de 10e eeuw v.C. geregeerd hebben over een Verenigd Koninkrijk Israël met Jeruzalem als centrum. Volgens de Bijbelse teksten was hij een machtig en wijs vorst, maar hij zou ook minstens 700 vrouwen en 300 minnaressen hebben gehad. Hij liet ook een tempel bouwen ter ere van God (de eerste Joodse tempel). Die tempel zou in de 6e eeuw v.C. verwoest zijn door de Babyloniërs, die de Joden daarna als gevangenen meenamen naar hun land.

De Bijbel is het heilige boek van de christenen. De oudste teksten, het zogenaamde Oude Testament, dateren van voor de christelijke jaartelling en gaan deels over de ‘geschiedenis’ van de Israëlieten (‘Joden’). In hoeverre die verhalen ook op ware feiten zijn gebaseerd blijft een belangrijk punt van discussie. Sommige historici stellen zelfs het bestaan van Salomo zelf in vraag. De tekst hierboven uit het Eerste Boek der Koningen dateert vermoedelijk uit de 7e of 6e eeuw v.C.

• Welk beeld krijg je van het paleis van Salomo op basis van deze Bijbelse tekst?

• Lees de informatie bij de tekst. Geef een argument waarom deze tekst misschien niet (helemaal) betrouwbaar is.

Klas:

Nummer:

Naam:

Helaas zijn er (…) geen bewijzen dat de grote koning ooit over een machtig rijk heeft geregeerd. Bijbelwetenschappers hebben Salomo’s heerschap pij gedateerd in de 10e eeuw voor Christus. Maar als de Egyptenaren al afwisten van een machtig heerser op hun oostelijke flank, dan achtten ze hem in elk geval geen vermelding waard in de talloze geschrif ten die ons uit de 10e eeuw van hen zijn overgebleven. En na meer dan 150 jaar graven in Palestina hebben archeologen helaas nog geen spoor van koning Salomo’s indrukwekkende bouwwerken teruggevonden. (…) Volgens Herzog [een bekende archeoloog] blijkt uit archeologische vondsten op vele plaatsen dat de periode onder David en diens zoon Salomo – door de Bijbel voorgesteld als het hoogtepunt van Israëls politieke, economische en militaire macht in de eer ste ijzertijd – in werkelijkheid weinig voorstelde. (…) Vermoedelijk was Jeruzalem onder David en Salomo een bescheiden stad, met misschien een kleine burcht voor de koning, schrijft Herzog in Ha’aretz [een Israëlische krant]. Maar in geen geval de hoofd stad van een rijk zoals de Bijbel het b eschrijft.

Uit: Hilde Van den Eynde, De Bijbel ondergraven, in: De Standaard, 21 februari 2000

Klas: Nummer:

• Geef twee redenen waarom het beeld uit de Bijbel waarschijnlijk niet juist is.

Naam:

• • •

Kaartnr(s).

5 De Minoïsche samenleving

Kaartnr(s).

1 De Minoïsche samenleving bloeit tussen de 20e en de 14e eeuw v.C.

Evans  Minoïsche geschiedenis  3 periodes (tussen 34e eeuw v.C. en 15e eeuw v.C.):

Tegenwoordig:

•

•

• Het begrip verwijst naar de resten van de vele ‘paleizen’ op het eiland. Wel discussie over de juiste afbakening van die verschillende periodes

(ca. 20e eeuw v.C. - ca. 15e eeuw v.C.)  hoogtepunt Minoïsche samenleving

2 De opkomst en de ondergang van de Minoïsche samenleving

Ca. 7000 v.C.  eerste permanente bewoners op Kreta  veel onduidelijkheid:

•

•

•

Klas: Nummer:

Naam:

Vanaf vierde millennium v.C.  bevolkingstoename en ontstaan van nieuwe en steeds grotere nederzettingen/paleizen (o.a. Knossos)

Paleizen  vermoedelijk zelfstandige ‘staatjes’

Tussen 20e en de 15e eeuw v.C.  bloeiende centra van handel, industrie en kunst.

Toch veel paleizen  meermaals verwoest

Oorzaken:

Vanaf 15e eeuw v.C.  komst

3 Enkele kenmerken van de Minoïsche cultuur

Kretenzers 

Door handelscontacten, o.a. met het oude Egypte 

Bv. Kretenzisch beeldschrift  gebaseerd op Egyptische hiërogliefenschrift?

Later  eigen schrift (Lineair A); nog niet ontcijferd

Mykeners  nieuw schrift (Lineair B); wel ontcijferd

Bewijs voor belang handel  meeste paleizen:

Aanvankelijk verschillende paleizen 

Toch:

Bv. alle paleizen  ± zelfde grondplan en zelfde stijl Geen enkel paleis ommuurd  Minoïsche samenleving = vreedzaam?

Later meer centraal bestuur  = ‘hoofdstad’

4 Recent onderzoek brengt nieuwe visies aan, maar vele vragen blijven onbeantwoord

Geschiedenis oude Kreta = mysterieus (weinig bronnen)

Bv. dagelijkse leven? sociale verhoudingen?

Archeologische vondsten  verschillende interpretaties

Bv.

• Veel afbeeldingen van vrouwen  vrouwen belangrijk?

• Is de Minoïsche cultuur wel zo geweldloos? (Vondsten van mensenoffers en zelfs vormen van kannibalisme)

• Heersten de Kretenzers wel over een écht zeerijk?

• Mykeners  Kreta in één keer veroverd of er zich geleidelijk gevestigd?

•

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Lees bron 1 op blz. 24 in je leerboek.

• Geef twee argumenten waarom je dit verhaal niet als geloofwaardig kunt beschouwen.

• Zoek op wie de mythologische architect is van het Labyrint. (Hij was ook degene die de houten koe voor de vrouw van Minos had ontworpen.)

OPDRACHT 2

Bekijk deze afbeeldingen (zie ook bron 2 op blz. 24 in je leerboek).

A B

Naam:

• Geef twee redenen waarom men aan de Minoïsche samenleving het verhaal van de Minotauros heeft verbonden.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Lees onderstaande tekst.

Een van de problemen die we hebben met het huidige Knossos is dat Evans het [paleis] gereconstrueerd heeft in overeenstemming met zijn eigen theorieën over de ‘betekenis’ ervan. Hij stelde vast dat er in Knossos geen defensieve muren waren, zag de vele afbeeldingen van godinnen en stieren-aanbidding, legde verbanden met de mythe van de Minotaurus en kwam tot de conclusie dat er een zekere waarheid moest zitten in het verhaal van Theseus en Ariadne. Overeenkomstig met de mode van de dag, besloot hij dat Knossos een pacifistisch [vredelievend], matriarchaal [geleid door vrouwen] koninkrijk was, vol met godinnen-aanbidders. De [afbeeldingen van] vrouwen met ontbloot bovenlijf suggereerden aan anderen dan weer een hippie-samenleving die genoot van ‘een vrij en goed-gebalanceerd seksleven’, waarin naar alle waarschijnlijkheid ‘soms drugs werden gebruikt om een gevoel van verheffing, bezetenheid en trance te bekomen’. Dit allemaal in scherp contrast met die verschrikkelijke, onevenwichtige, ongedrogeerde Mykeners.

Het eerste fresco dat Evans blootlegde werd onmiddellijk uitgeroepen tot [een afbeelding van] Ariadne (in feite was het mannelijk); zodra de ruimte werd opgegraven waarin zich een gipsen zetel bevond, werd het een ‘troonzaal’; (…)

Een van de gerestaureerde fresco’s van een vrouwengezicht werd (gedurfd) getiteld ‘La Parisienne’ – het hoogtepunt van Franse verfijning. Evans was erop uit aan te tonen dat de Minoïsche beschaving ‘in één klap het beginpunt en het vroegste stadium was in de ontwikkeling van de Europese beschaving’ en dat koning Minos ‘een welwillende heerser was, een beschermer van de kunsten, stichter van paleizen, oprichter van een geciviliseerde heerschappij’. Maar hoe vallen dan de Minotaurus en het labyrint te verklaren? Evans stelde dat die [verhalen] het resultaat waren van Atheense propaganda (…).

Evans nam de Zwitserse kunstenaar en restaurateur Émile Gilliéreron in dienst, en later ook diens zoon, om de [gevonden] frescofragmenten en voorwerpen te herstellen. Zij vormden die zaken perfect tot wat Evans wilde zien. In 1929 bracht [de Britse schrijver] Evelyn Waugh een bezoek aan Knossos en verkondigde dat het niet gemakkelijk was om de Minoïsche schilderkunst naar verdienste te schatten omdat ‘alleen maar een paar vierkante centimeters van de enorme ruimte die ons werd getoond ouder zijn dan de laatste twintig jaar, (…)

Uit: PETER JONES, Eureka! Everything you ever wanted to know about the Ancient Greeks, but were afraid to ask, 2014 Peter Jones (°1942) is een Brits classicus en auteur van talrijke boeken over de Klassieke Oudheid

Duid de juiste stellingen aan.

• De ruïnes van Knossos zoals je ze vandaag kunt bezoeken zijn min of meer in de huidige staat opgegraven.

• Evans reconstrueerde Knossos zoals hij dacht of hoopte dat het er moet hebben uitgezien.

• De archeologische site van Knossos is een wetenschappelijk onderbouwde reconstructie van het Minoïsche origineel.

• Het beeld dat we hebben van het verleden leert ons soms meer over diegene die dat beeld mee bepaald heeft dan over het eigenlijke verleden zelf.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas: Nummer:

Naam:

Mykeners, de eerste Grieken

Kaartnr(s).

1 De komst van de Grieken

• Ca. 2000 v.C.: Griekssprekenden  Grieks vasteland

• Belangrijkste vindplaats  naam Mykeners

• Bronstijd

zware muren + bronzen wapenrustingen

 oorlog? Mykeense huursoldaten

• Bloei ca. 1600 - ca. 1200

• Aantal vorstendommen?

2 Het Lineair B getuigt van Griekse aanwezigheid op Kreta

• Taal: lineair B-tabletten = vroeg-Grieks  lineair A-tabletten = geen Grieks

veel lineair B-tabletten op Kreta

 Griekse/Mykeense van Kreta?

• Midden 14e eeuw v.C.: Mykene leider van de Griekse wereld

• Op lineair B-tabletten vooral aantekeningen  paleiseconomie?

• Veel goud/rijkd om  Griekenland is arm?

!

 Plunderto chten? Handel?

Klas:

Nummer:

Naam:

3 Mykene heeft handelscontacten met Kreta, Egypte en het Nabije Oosten

Egypte

Kusten Nabije Oosten

Cyprus

Zuid-Italië

(kolonies)

 Mykene/Griekenland  netwerk

Invloed cultuur van Kreta/Egypte  Mykeense cultuur

4 Mykene gaat ten onder in oorlogen en migraties

Ca. 1250-1000 v.C. netwerk verzwakt door:

• politiek verval in en Mesopotamië

• Mykeense paleiseconomie

Waarom?

• Natuurlijke rijkdom uitgeput?

• Overbevolking?

• Oorlog tussen Mykeense vorsten?

• Vreemde invallers?

Zeker :

• Mykeense centra

• Ronddolende groepen op zee

• Grieken verhuizen naar kusten Turkije.

Gevolgen: luxueuze cultuur verdwijnt, Lineair B in onbruik

De goden blijven.

5 Zeker of onzeker?

Klas: Nummer:

OPDRACHT

Bestudeer aandachtig het kaartje en de legende in bron 1 op blz. 31 in je leerboek.

• Over welke hedendaagse gebieden strekte de macht van de Mykeners zich uit?

• Geef drie hedendaagse steden die al bestonden in de Mykeense periode.

OPDRACHT 2

Bestudeer aandachtig bron 2 op blz. 32 in je leerboek.

• Waarom ligt Mykene op een hoogte?

Naam:

• Waaraan kun je zien dat de Mykeners zich willen beschermen?

Lees aandachtig het volgende verhaal over Klytaemnestra. Onderstreep daarna bij elke uitspraak de juiste naam.

Zij blijft tot de verbeelding spreken, Klytaemnestra, vrouw van Agamemnon, heerser van Mykene. Agamemnon was de leider van de Mykeense vorsten die Troje belegerden (zie ook Les 7). Volgens vele Griekse auteurs was de oorlog tussen de Grieken (of Mykeners) en de Trojanen een oorlog voor een andere vrouw: de mooie Helena, de vrouw van Menelaos (broer van Agamemnon) en de zus van Klytaemnestra. Helena werd geschaakt door Paris en naar zijn vaderstad Troje meegevoerd.

De Grieken maakten zich klaar om naar Troje uit te zeilen, maar er was geen wind, tot Agamemnon zijn dochter Iphigenia offerde aan Artemis. De wind stak op, de Grieken voeren uit. Klytaemnestra bleef achter, verscheurd van woede en verdriet om de dood van haar dochter. Tien jaar duurde de oorlog. Intussen begon Klytaemnestra een affaire met Aegisthus. Die haatte Agamemnon en zijn hele familie omdat Agamemnons vader Aegisthus’ vader had vermoord. Wanneer Agamemnon terugkeert uit de Trojaanse oorlog, wordt hij door Aegisthus en Klytaemnestra in zijn bad vermoord.

Natuurlijk blijft die moord niet ongewroken, maar dat is alweer een ander verhaal.

Klas: Nummer:

OPDRACHT 4

• Agamemnon was de heerser van Athene / Mykene / Sparta.

• Klytaemnestra was de vrouw van Menelaos / Paris / Agamemnon

• Helena was de vrouw van Menelaos / Paris / Agamemnon.

• Paris ontvoerde Klytaemnestra / Helena / Iphigenia.

• Om de wind te doen opsteken, werd Klytaemnestra / Helena / Iphigenia geofferd.

• Klytaemnestra heeft een minnaar: Menelaos / Aegisthus / Paris.

• Klytaemnestra vermoordt Menelaos / Paris / Agamemnon

Los deze opdracht op met behulp van bron 4A en 4B op blz. 34 in je leerboek. Onderstreep telkens het juiste antwoord.

• Wie gaf de Grieken de naam Grieken? De Grieken zelf / de Romeinen / de historici.

• Waarvoor werd het lineair B vooral gebruikt?

Om te bewaren / om lijsten van voorraden bij te houden / om te bakken.

• Leg uit: “Het is een geluk bij een ongeluk dat we uit de Mykeense tijd nog kleitabletten hebben.”

Welke van deze verklaringen is juist?

a Omdat het zo ongelukkig lang geleden is dat ze gemaakt zijn, is het een geluk dat archeologen ze ontdekt hebben.

b Per ongeluk werd de bovenste laag van die tabletten gewist. Door het bakken bij de brand zijn de inkervingen opnieuw leesbaar geworden.

c Dat die paleizen of burchten door een brand werden verwoest, is een ongeluk. Maar door dat ongeluk werden de tabletten gebakken. Een geluk, want daardoor kunnen we ze nu nog lezen.

OPDRACHT 5

Bestudeer bron 5A en 5B op blz. 34 in je leerboek.

• Zoek op wat een ‘hiërarchie’ is.

• Zoek op wat een ‘klassensysteem’ is.

Naam: Klas: Nummer:

• Waarover zijn beide bronnen het eens?

• Wat zou je uit beide teksten kunnen besluiten?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas: Nummer:

Kaartnr(s).

SCHEMA

1 Hellas bestaat uit afzonderlijke, zelfstandige poleis

Hellas = Reliëf:

 geen grote gemeenschappen

 ontstaan van kleine boerennederzettingen

 burcht op hoge rots of helling

Polis

Bestaat uit

• Openbare gebouwen:

Kenmerken

• Produceert zijn eigen voedsel en gebruiksvoorwerpen

• Elke polis: eigen bestuur, wetgeving, leger en rechtspraak

2 Hellas vormt een eenheid op cultureel gebied

Homeros

• Dichter uit 800 v.C.

• Schrijver van heldendichten:

• Belangrijke rol van Homeros in Griekse cultuur:

• Teksten tonen de juiste deugden:

•

Naam: Klas: Nummer:

Culturele eenheid

• Gemeenschappelijke godsdienst:

• Eén taal:

• Overal ongeveer dezelfde kunststijl

Politiek verscheiden Cultureel één

OPDRACHT 1

R aadpleeg bron 2A op blz. 37 in je leerboek. Welke vijf zaken moet je volgens Pausanias zeker in een polis aantreffen?

OPDRACHT 2

Vergelijk de oppervlakten van Athena (Attika) en Korinthe met die van Vlaanderen, jouw provincie en jouw gemeente. Zoek zelf de juiste gegevens.

Athene (Attika) Korinthe Vlaanderen Jouw provincie Jouw gemeente

2550 km² 880 km²

Besluit : De Griekse stadsstaten hebben in vergelijking met onze huidige regio een grote oppervlakte.

Juist / fout (schrap wat niet past).

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 3

Bekijk de afbeelding en lees bron 4D in je leerboek op blz. 38.

OPDRACHT 4

Op welke manier slagen de Grieken volgens Homeros erin om Troje te verwoesten?

Zoek op wat een ‘Trojaans paard’ is in de computerwereld. Waarom zou het die benaming gekregen hebben?

Los de oefening op met behulp van bron 5 op blz. 38 in je leerboek. Maak ook gebruik van de lestekst. Is de uitspraak juist of fout? Kruis aan.

De Grieken vereren dezelfde goden.

Alle Grieken beseffen dat zij in één grote staat (Hellas) wonen.

Taal vormt geen bindmiddel tussen de bewoners van de verschillende poleis.

Alle poleis hebben hetzelfde politieke bestuur.

Alle bewoners van Hellas vertonen dezelfde culturele gewoonten.

Naam: Klas: Nummer:

Juist Fout

SCHEMA

De Griekse kolonisatie (750-550 v.C.)

Kaartnr(s).

1 De Grieken lossen een aantal samenlevingsproblemen op door te koloniseren

Oorzaken kolonisatie

• Tekort aan vruchtbare grond

• Bevolkingstoename

• De meeste grond is van grootgrondbezitters

Gevolg Oplossing

Op zoek naar nieuwe landbouwgronden  stichten van

Kolonie

• Griekse moederpolis sticht overzee een nieuwe polis =

• Politiek onafhankelijk

Griekse kolonie Kolonies in latere tijden

Bestuurt zichzelf

2 De Griekse kolonies zorgen voor nieuwe handelsrelaties

Kolonisatie tussen 750 v.C. en 550 v.C.

Exploitatiekolonies

Handelskolonies

Mijnbouw, landbouw of veeteelt

Naam:

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 1

Invloed van de kolonisatie op de economie

• Handelscontacten tussen moederpolis en dochterpolis

• Nijverheid in moederpolis

• Nieuwe groep rijken = eisen deelname aan bestuur

Dochterpolis / kolonie Moederpolis

Grondstoffen: Afgewerkte producten:

Exporteren (= uitvoeren)

Nijverheid /

Grondstoffen verwerken tot Importeren (= invoeren)

3 De kolonisatie verspreidt en verandert de Griekse cultuur

Gevolgen van de kolonisatie

• Verspreiding van de Griekse cultuur:

• Grieken nemen dingen over van andere volkeren:

• Voldoende voedsel  geen nieuwe kolonies nodig

Bestudeer bron 1 op blz. 40 in je leerboek.

Zet een kruisje achter de uitspraken die juist zijn.

Er ontstaat een conflict tussen slaven en boeren.

Er ontstaat een conflict tussen de grondadel en het gewone volk.

De boeren moeten pacht betalen aan de grondadel.

De boeren bezitten het overgrote deel van de landbouwgronden.

Schuldslavernij betekent: slaaf worden omdat je je verplichtingen tegenover een rijke edelman niet nakomt.

De grondadel is de kleinste groep, maar bezit de meeste landbouwgronden.

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Raadpleeg bron 2 op blz. 40 in je leerboek. Onderstreep wat juist is.

• De kolonisatie door de Theraiers heeft een economische / politieke / sociale / culturele reden.

• De kolonisten zijn vrijwilligers / Libiërs / gedwongen Theraiers / terdoodveroordeelden / piraten.

OPDRACHT 3

Bekijk bron 3 op blz. 41 in je leerboek. Hieronder staan vijf namen van steden die je op de kaart terugvindt. Drie ervan werden gesticht door de Grieken.

Omcirkel ze en geef hun actuele naam.

Byzantion Gades Carthago Massilia Nikaea

OPDRACHT 4

Bestudeer bron 4 op blz. 41 in je leerboek. Vul de tabel aan.

Handelswaar Streek van herkomst

Sicilië (Italië), Oekraïne, Egypte, Libië

OPDRACHT 5

EXTRA

ijzer

slaven

koper

Juist of fout? Kruis aan. Leg mondeling uit waarom.

Naam:

Door de Griekse kolonisatie verspreidt de Griekse cultuur zich over de Middellandse Zee.

De kolonisten onderhouden geen contact met het moederland.

Door de Griekse kolonisatie ontstaan er nieuwe handelsrelaties.

De Grieken nemen niets van anderen over.

De kolonisatie zorgt voor nieuwe sociale problemen.

Juist Fout

Klas:

Nummer:

Kaartnr(s).

1 Handel en transport zorgen voor een bloeiende nijverheid

Oorspronkelijk Boeren en veetelers

Probleem Gebrek aan vruchtbare grond en grootgrondbezit

Oplossing

 Invoer van grondstoffen en uitvoer van gebruiks- en luxevoorwerpen

 Amforen en kruiken voor transport van olie en wijn

 Scheepsbouw en havenaanleg

 Bouwsector en marmerwinning

Gevolg Bloeiende nijverheid en arbeidsspecialisatie

2 De handel schept een geldeconomie

Oorspronkelijk Ruilhandel

Door kolonisatie

Probleem Moeilijk om ruilwaarde te bepalen

Oplossing

Probleem Elke polis heeft zijn eigen munt.

Oplossing

3 De rijken controleren de economie

Rijken

• bezitten grond, kapitaal, schepen, bedrijven

• kopen grondstoffen

• verkopen afgewerkte producten

• hun huis is de draaischijf van de meeste economische activiteiten

Ambachtslieden, boeren en slaven

• werken voor rijken

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 43 in je leerboek.

• Welke bron is bruikbaar om iets te leren over:

de oogst van olijven de productie van wapens

het weven van stoffen

het atelier van een pottenbakker

• Welke activiteit wordt door vrouwen uitgeoefend?

• Zijn deze bronnen primair of secundair? Onderlijn.

• Situeer de bronnen in de tijd en de ruimte.

OPDRACHT 2

Bekijk bron 3 op blz. 44 in je leerboek.

• Waarvoor zou het aardewerk gediend hebben, denk je?

Naam:

• Geef de naam van zes hedendaagse landen waarnaar Griekse producten werden uitgevoerd. Twee ervan moeten buiten Europa liggen.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

• Waarom werd er zoveel Grieks aardewerk langs rivieren teruggevonden, denk je?

• Welke rivieren hebben de Grieken zeker bevaren? Geef drie voorbeelden.

OPDRACHT 3

Lees bron 2 op blz. 43 in je leerboek.

• Elke letter in de tekst komt overeen met een cijfer op de tekening. Zoek uit wat bij elkaar hoort.

1 = 2 = 3 = 4 = 5 = 6 = 7 = 8 =

• Waarom werden de lange muren gebouwd?

OPDRACHT 4

Bekijk bron 4 op blz. 44 in je leerboek.

• Welk betaalmiddel gebruiken de Grieken voor de invoering van geld?

• Gebruiken alle Griekse stadstaten dezelfde munt? Ja / nee

• Hoe wordt de waarde van de Griekse munten bepaald, denk je?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

• Waarom denk je dat Griekenland voor de ‘Atheense uil’ gekozen heeft op het muntstuk van 1 euro?

Naam:

De overgang van een ruileconomie naar een geldeconomie ging niet overal even snel. In meerdere talen vinden we nog sporen van de ruileconomie. Hieruit kun je afleiden welke producten als belangrijke ruilmiddelen werden gebruikt. Vul in.

Ruilmiddel

Pecunia is het Latijnse woord voor geld. Het is afgeleid van pecus, wat vee betekent.

In het Nederlandse salaris herken je het Latijnse woord sal, wat zout betekent.

Het Engelse ‘fee’ (fooi, vergoeding) is verwant met het woord vee.

• Waarom is betalen met geld makkelijker dan betalen met vee of zout?

Juist of fout? Duid aan.

Het gebruik van geld vergemakkelijkt de handel tussen alle poleis.

De Grieken nemen ook zaken van andere volkeren over.

De Grieken hebben een handelsvloot, maar geen oorlogsvloot.

De kolonisatie schept geen nieuwe economische mogelijkheden.

Transport is een onbelangrijk onderdeel van de Griekse economie.

Griekse pottenbakkers zouden vandaag producenten van verpakkingsmiddelen kunnen zijn.

Adel, handelaars en ondernemers beschikken over alle productiemiddelen.

Geldwisselaars vervullen een onbelangrijke functie in de Griekse handelsbetrekkingen.

De kleine boer koopt meestal de grondstoffen om een product te maken.

Ruilhandel is eenvoudiger dan een geldeconomie.

Juist Fout

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Het ontstaan van de democratie (Athene)

Kaartnr(s).

1 De macht van de adel wordt betwist

Koningen

• Oorspronkelijk in de meeste poleis

• 8e eeuw: uit meeste poleis verdwenen

Aristocratie

•

• Aristoi =

Macht wordt betwist

•

• willen kwijtschelding schulden + herverdeling grond

Oplossing : Solon = adellijke bestuurder in 594 v.C.

• Bevrijdt schuldslaven  vervangen door

• Verdeling in vier klassen naargelang van rijkdom.

Hoe rijker, hoe meer macht:

• Rijken (eerste twee klassen) mogen polis besturen.

• Alle mannelijke burgers zitten in volksvergadering.

grijpt de macht  titel: ‘tyrannis’ (546 v.C.)

• zorgt voor werk in nijverheid en bouwsector = goede tiran.

• helpt kleine boeren.

Naam: Klas: Nummer:

Tirannie

2 De democratie in de stadstaat Athene

Democratie vanaf 508 v.C., ingevoerd door Kleisthenes Verklaring: democratie is een bestuursvorm.

• betekent ‘volksheerschappij’

• het volk

Raad van Vijfhonderd (‘boulè’)

• via loting aangeduid

• bereiden volksvergadering voor

Volksvergadering (‘ecclesia’)

• elke mannelijke burger ouder dan twintig

• veertig vergaderingen per jaar

• beslist over nieuwe wetten

• beslist over oorlog of vrede

Democratie is beperkt

• enkel mannelijke burgers

• geen vrouwen, slaven, vreemdelingen

! In het begin worden leden niet betaald 

OPDRACHT 1

Lees bron 1A op blz. 46 in je leerboek.

• Op wie heeft Aristophanes kritiek?

Naam:

Lees bron 1B op blz. 46 in je leerboek.

• Hoeveel burgers nemen aan de volksvergadering deel in de 5e eeuw v.C.? Onderstreep het juiste antwoord.

iedereen – de helft – een kwart – een vijfde – een tiende – niemand

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT

• Bekijk bron 2 op blz. 47 in je leerboek. Geef een aantal begrippen die het woord ‘tiran’ bij jou oproepen. Vergelijk jouw visie met wat de lestekst je leert over de Griekse ‘tiran’.

Jouw visie De Griekse ‘tiran’

• Het begrip ‘tiran’ heeft tegenwoordig een negatieve (slechte) bijklank (vergelijk met jouw antwoord hierboven).

Zou je Pisistratos (zie lestekst) als ‘slecht’ beoordelen?

• Onderstreep het juiste woord. De voorstanders / tegenstanders van de tirannie hebben de stèle opgericht.

OPDRACHT 3

Lees bron 3 op blz. 47 in je leerboek.

• Wat is een lijkrede?

Naam:

• Voor wie, bij welke begrafenis werd deze lijkrede gehouden?

• Waarom heet de staatsvorm in Athene, volgens Thucydides, een democratie?

• Onderstreep het juiste woord. Armen mogen niet / wel aan de democratie deelnemen.

Klas: Nummer:

SCHEMA

1 2 3

Bevolkingsgroep Kenmerken Plichten

• Inwoners die altijd in Athene hebben gewoond

• Beide ouders moeten van Athene zijn.

Burgers

• Mannelijke burgers:

• Vrouwelijke burgers:

• Man baas over de vrouw

• Een van de ouders niet van Athene

•

Naam:

• Mensen van buiten de polis

• Toestemming om langere tijd in polis te wonen 

• Nietburgers

• Mogen geen grond bezitten  werken in

• Staan onder toezicht van burger.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Bevolkingsgroep Kenmerken Plichten

Soorten slaven

• Schuldslaven:

• Oorlogsslaven:

• Gekochte slaven:

• Mijnslaven en staatsslaven:

Nietburgers

• Huisslaven: Kenmerken

• Mag geen kinderen hebben.

• Soms seksueel misbruikt

• Soms vrijgelaten

Voordeel van het bezit van slaven

• Rijke burgers moeten niet meer werken.

• Tijd voor andere dingen zoals

Werken voor de rijken of voor de stadstaat.

Slavernij vandaag slavernij maar wereldwijd miljoen

Soorten slavernij:

dwangarbeid, huwelijk, , prostitutie

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Bestudeer bron 1 en 2 op blz. 50 in je leerboek.

• Maakt de Belgische grondwet een onderscheid tussen de Belgen?

• Mag men volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens een onderscheid maken tussen mensen?

• Zijn alle mensen vandaag gelijk? Worden alle mensen gelijk behandeld? Motiveer je antwoord.

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 3 op blz. 50-51 in je leerboek.

• Leg met je eigen woorden uit hoe mensen in schuldslavernij geraken.

Naam:

• Schrijf een verhaaltje dat aantoont hoe mensen in schuldslavernij geraken. Gebruik daarbij de volgende woorden:

India – arme familie – vader – ongeval – één week ziekenhuis – rijke buurman –eigenaar van een tapijtweverij – lening.

Klas: Nummer:

De Spartaanse militaire oligarchie

Kaartnr(s).

1 In vele poleis neemt de adel de macht van de koning over

In de meeste poleis ligt de politieke macht bij adel of grootgrondbezitters Er blijven wel vaak koningen bestaan, maar die hebben meestal weinig macht.

Gewone vrije burgers = volksvergadering (kiest uit adel bestuurders van polis voor bepaalde tijd)

2 De Spartanen heersen over perioiken en heloten

• Wie?

• Opgeleid tot militairen

• Wie? Mensen die op Spartaans grondgebied wonen.

• Ze zijn vrij, mogen grond bezitten.

• Maa r: geen politieke rechten

• Werken als

• Wie?

• Grootste bevolkingsgroep

• = geen rechten, werken voor Spartanen

Militarisme =

Naam:

3 In Sparta regeert een kleine groep vooraanstaanden

De Spartaanse wetgeving wordt toegeschreven aan

Bestuursorganen

Bestuursorgaan Aantal en leeftijd Bevoegdheid (taak)

Koningen

Raad van de Ouden

Eforen (opzichters)

• Volksvergadering

Oligarchie

= Peloponnesische Bond

= militair bondgenootschap tussen Sparta en

• Sparta: geeft b eschermin g en veiligheid.

• bondgenoten: geven + erkennen

• Wetten ma ken

• Hoogste rechtbank

• Voor het leven gekozen

• Wetten uitvoeren

• Wet ten goed- of afkeuren

• Beno emen eforen

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 55 in je leerboek. Zet een kruisje in het juiste vakje.

Onafhankelijk lid van de Peloponnesische Bond

Onder Spartaanse controle

Onafhankelijk

Argolis

Arkadië

Attika

Elis

Korinthe

Messenië

OPDRACHT 2

Bestudeer bron 2 op blz. 56 in je leerboek.

Naam:

Standbeeld van Lykourgos in het Justitiepaleis van Brussel

Leg uit waarom men dit standbeeld in een gerechtsgebouw plaatst.

Lees A en B.

Beantwoord de volgende vragen.

• Hoeveel eeuwen verlopen er tussen de gebeurtenissen en de periode dat Ploutarchos leeft?

Inkijkexemplaar@VANIN

Meer dan

Klas:

Nummer:

© Renata Sedmakova/Shutterstock.com

OPDRACHT 3

Beantwoord de vragen en argumenteer of deze tekst van Ploutarchos betrouwbaar is.

Ja Nee Is de bron daardoor meer of minder betrouwbaar?

Beschikt Ploutarchos over voldoende bronnen? meer / minder

Vermeldt Ploutarchos zijn bronnen? meer / minder

Zijn de bronnen van Ploutarchos duidelijk? meer / minder

Op welke wijze gebruikt Ploutarchos zijn bronnen? Onderzoekt hij ze op een kritische manier? meer / minder

Heeft Ploutarchos een bijbedoeling bij het schrijven van dit verhaal? meer / minder

Besluit: Is deze tekst van Ploutarchos betrouwbaar of niet? Welke van de drie volgende antwoorden is volgens jou juist?

Juist Fout

Naam:

Alhoewel Ploutarchos zijn best doet om een geloofwaardig verhaal te schrijven, moet je toch heel erg oppassen. Hij geeft zelf toe dat het heel moeilijk is om te achterhalen wat er precies is gebeurd.

Alhoewel Ploutarchos Lykourgos heeft gekend, moet je toch oppassen. Hij heeft namelijk een bijbedoeling bij het schrijven van het verhaal. Alhoewel Ploutarchos over voldoende duidelijke bronnen beschikt, moet je toch heel erg oppassen. Hij leeft immers in Delphi en niet in Sparta.

Bestudeer bron 3 op blz. 57 in je leerboek. Zet een kruisje in het juiste vakje.

Taak Koningen Raad van de Ouden Eforen Volksvergadering

Wetten uitvoeren

Leger aanvoeren

Wetten maken

Controle uitoefenen

Wetten goedkeuren / afkeuren

Hoogste rechtbank

Klas:

Nummer:

Naam:

In de linkerkolom vind je vier vragen en in de rechterkolom twee antwoorden. Verbind de antwoorden met de juiste vraag (er staan dus twee vragen te veel).

1 Waarom is de macht van de koningen beperkt?

2 Waarom is Sparta een oligarchie?

3 Waarom koloniseren de Spartanen niet?

4 Waarom zijn de heloten slaven?

a Omdat de verovering van Lakonië en Messenië de Spartanen voldoende grond en arbeidskrachten levert voor hun levensonderhoud.

b Omdat het land bestuurd wordt door een zeer kleine groep mensen uit de bevoorrechte stand.

Klas: Nummer:

Naam:

De Perzische oorlogen (500-449 v.C.)

Kaartnr(s).

1 Het Perzische Rijk bedreigt Hellas

Tegenstanders Perzische Rijk Hellas

Omvang

Politiek Cultuur

Oorzaken van de oorlog

• Perzische koning wil Hella s veroveren.

• Hij wil controle over

546 v.C. 500 v.C. 492 v.C. Eerste aanval mislukt:

Klas:

Nummer:

2 De Perzische oorlogen geven Athene aanzien en macht

Veldslag Zeeslag

Overwinnaar

490 v.C.

480 v.C. 479 v.C.

449 v.C. Verdeeldheid van de Grieken =

3 Door de Delisch-Attische Zeebond wordt Athene de leidende stadstaat

Tweehonderd Griekse stadstaten zijn ‘lid’ van het bondgenootschap.

Doel:

Athene  leiding  Waarom?

Delos:

Attika:

Bondgenoten:

Machtsmisbruik van Athene

• Gebruiken geld om

• Dulden niet dat

naam: klas: nummer:

Naam:

“De anderen spreken er schande van”, riepen ze, “dat we de gemeenschappelijke kas van Delos naar Athene hebben overgebracht. Tot nu toe konden we ons tenminste verdedigen met het argument dat de angst voor de Perzen onze drijfveer is geweest en dat we het geld nu in volledige bewaring hebben, maar dat schitterende excuus heeft Perikles ons uit handen genomen. Griekenland voelt het als een ontzettende belediging, als een openlijke vorm van tirannie, om te moeten zien hoe wij van de verplichte oorlogsbijdragen onze stad verfraaien. (...)”

Antwoord van Perikles:

“We voeren toch oorlog voor hen? We houden de Perzen toch op een afstand voor hen? Nog geen paard, geen schip, geen soldaat dragen ze bij. Het enige wat zij moeten leveren, is geld. En geld is nu eenmaal niet van wie het betaalt, maar van wie het krijgt, zolang de laatste maar zijn verplichtingen nakomt. Onze stad voldoet op dit moment ruimschoots aan alle eisen die de oorlog stelt.”

Bewerking van: Thucydides, Geschiedenis van de Peloponnesische oorlogen.

• Wat verwijt men Perikles?

• Bewijs dat de aanklagers niet zozeer de andere Grieken verdedigen.

• Het oorspronkelijke doel van de Zeebond is verdwenen. Juist of fout ? Motiveer je antwoord.

• Geef de nieuwe taakverdeling binnen de Zeebond.

• Hoe zou het komen dat Perikles het geld op die manier durft aan te wenden?

• Gedraagt Perikles zich als leider van de Deltisch-Attische Zeebond democratisch? Motiveer je antwoord.

Klas:

Nummer:

Naam:

• Zijn de volgende uitspraken juist of fout? Juist

De Perzische koning wil Hellas veroveren, omdat de Grieken de Perzische kusten onveilig maken.

Op de Perzische kuststreek bevinden zich Griekse poleis.

Athene is de sterkste landmacht van Hellas.

De Delisch-Attische Zeebond werd opgericht, omdat men Athene wilde verfraaien.

Delos is een stadstaat op Kreta.

De leden van de Delisch-Attische Zeebond zijn niet langer bondgenoten, maar onderdanen van Athene.

Athene heeft geen imperialistische neigingen.

Als leider van de Delisch-Attische Zeebond gedraagt Athene zich heel democratisch.

Sparta heeft in Hellas even veel invloed als Athene.

Athene streeft naar meer macht en rijkdom.

Fout

Klas: Nummer:

SCHEMA

De Peloponnesische oorlogen

Naam:

Oorzaken

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Een groeiende spanning tussen Sparta en Athene leidt tot oorlog

• Groeiende spanning tussen Sparta en Athene: Athene behaalt in zijn eentje de overwinning van de eerste Perzische oorlogen.

• Tussen Athene en Sparta bestaan er een hele reeks tegenstellingen.

Tegenstellingen Athene Sparta

Bondgenootschap

Politiek Verspreidt democratie onder bondgenoten.

Sterkte Reden groeiende spanning

Aanleiding (= start van de oorlog)

Korinthe

• bondgenoot van Sparta

Vreest invloed te moeten inboeten.

• een van de belangrijkste concurrenten van Athene in de handel

• heeft een kolonie: Corcyra

Corcyra

• vindt dat het slecht behandeld wordt door zijn moederpolis

• zoekt hulp bij Athene.

Klas: Nummer:

Athene

• helpt Corcyra.

• Waarom? Sparta

• komt zijn bondgenoot Korinthe te hulp.

Gevolg

2 De Peloponnesische oorlogen maken een einde aan het Atheense overwicht

• Sparta verwoest Attika.

• Athene krijgt voedsel via haven en ommuurde weg.

• Atheense vloot teistert Peloponnesos.

• Sparta sluit voedseltoevoer van Athene af  rust vloot uit met Perzisch geld.

• Athene wil graantoevoer van Peloponnesos in Sicilië veroveren  loopt fout af.

• Athene geeft zich uitgehongerd over.

De verzwakking van de Griekse poleis in de 4e eeuw v.C.

• Poleis bestrijden Sparta en elkaar.

• Poleis sluiten afwisselend bondgenootschappen met elkaar.

• Perzen moedigen verdeeldheid aan.

OPDRACHT 1

Lees bron 1 op blz. 61 in je leerboek.

• Geef twee zaken die men Athene verwijt.

Naam:

• Wat verlangen de klagende poleis van Sparta, denk je?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Lees bron 3 op blz. 62 in je leerboek.

• Gaat het om een primaire of een secundaire bron?

Naam:

• Waarom zou je de auteur als betrouwbaar kunnen beschouwen?

• Waarom willen de Meliërs zich niet overgeven?

• Op de steun van wie rekenen de Meliërs?

• Welk voorstel doen de Meliërs? Wat is hun lot?

• Wat doet Athene nadien met de stad? Waarom?

Onderstreep de juiste uitspraak.

De militaire macht van Athene ligt vooral op zee land

De militaire macht van Sparta ligt vooral op zee land

De economische kracht van Athene ligt vooral in handel landbouw

De economische kracht van Sparta steunt vooral op kolonies onderdrukking

Als twee honden vechten om een been, loopt een derde ermee heen. klopt klopt niet

De straf die Sparta Athene oplegt in 404 v.C. raakt Athene vooral economisch politiek sociaal cultureel

De overwinnaar in de strijd tussen Athene en Sparta is Athene Sparta geen van beide

De inzet van de strijd is het overwicht in DelischAttische Zeebond

Hellas Peloponnesos

Inkijkexemplaar@VANIN

Na de oorlog vertonen de Griekse stadstaten eenheid verdeeldheid

Na de strijd zijn de Helleense poleis versterkt verzwakt

Klas: Nummer:

SCHEMA

De hellenistische rijken

1 Philippos II verenigt de Grieken

Beweegredenen:

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Philippos II (koning van Makedonië, bewonderaar van Griekse cultuur)

Onderwerping van Griekenland: Sticht Korinthische Bond:

• Griekse poleis

• Aanvaarden Makedonische leiding.

• Sparta

2 Alexander de Grote verovert een wereldrijk

• Verovert in vier jaar tijd Perzische Rijk + verwoest

• Een Perzische legeraanvoerder vermoordt Perzische koning.

 Alexander wordt opvolger.

• Droomt van wereldheerschappij 

Naam: Klas: Nummer:

3 Het rijk van Alexander de Grote valt uiteen

Bestuur Alexander

Democratische polis

Burgers hebben politieke macht.

Hellenistische politiek

Wat?

Naam:

Hoe?

• Gemengde huwelijken

• Zelf huwt hij oosterse prinsessen.

• Sticht nieuwe steden: Alexandrië met gemengde bevolking.

• Grieks wordt voertaal van

• Eenheidsmunt (Attische munt)

Uiteenvallen van rijk Alexander

• Generaals bestrijden elkaar 

• Vermenging mislukt.

• Enkel rijken profiteren van hellenistische bloei.

• Onderlinge strijd 

• Romeinen en oosterse volkeren 

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Bestudeer de kaart (zie ook bron 3 op blz. 65 in je leerboek).

• De oppervlakte van het rijk van Alexander de Grote is ca. 6,2 miljoen km². Zoek op wat de oppervlakte van het huidige België is en bereken dan hoeveel keer het rijk van Alexander groter is dan ons land.

• Geef acht hedendaagse landen die geheel of gedeeltelijk in het rijk van Alexander liggen. Zoek op in een atlas.

• Alexander begint in 334 v.C. aan zijn veroveringstocht. Hoe lang doet hij over de verovering van zijn wereldrijk?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Naam:

Lees deze bron en los de opdrachten op.

Als middel om de verbroedering tussen de volkeren van zijn rijk te bevorderen, heeft koning Alexander opdracht gegeven dat 30.000 Perzische jongelieden zullen worden onderwezen in het Grieks. De instructeurs (…) zullen niet alleen de Perzische jongelui Grieks moeten leren, maar ook moeten onderwijzen in lezen en schrijven van onze taal. Daarnaast zullen instructeurs worden aangesteld, die deze groep zullen moeten onderrichten in het gebruik van onze wapens en in onze gevechtstechnieken, zoals de falanx. (…) De koning gaat uit van het idee, dat het beter is het rijk door vriendschapsbanden en onderling begrip samen te binden, dan met wapengeweld.

Uit: Histokrant. De geschiedenis als aktualiteit, jaargang 1, nr. 15, 1973.

• Waarom moeten Perzische jongeren Grieks kunnen lezen, schrijven en spreken?

• Hoe probeert Alexander dat doel nog te bereiken?

• Zoek op wat het begrip ‘hellenisme’ betekent.

• Is de bron een historische bron?

Klas:

Nummer:

Historisch denken: Atlantis

Kaartnr(s).

Neem de les over Atlantis in je leerboek op blz. 67. Hieronder krijg je ruimte om de opdrachten op te lossen.

1

Bronnen situeren

bron 1A – bron 1B – bron 1C – bron 2 – bron 3A – bron 3B – bron 3C – bron 4A – bron 4B

2

Bronnen bestuderen

Geef voor elke bron om welke soort het gaat. Zet een kruisje in de tabel. Omcirkel in de tabel de bron die geen historisch werk is.

bron 1A bron 1B bron 1C bron 2 bron 3A bron 3B bron 3C bron 4A bron 4B

Inkijkexemplaar@VANIN

OPDRACHT

Een historische vraag stellen

We geven je drie historische vragen.

• Geef voor elke vraag de bronnen die je nodig hebt om ze te beantwoorden.

• Onderzoek of elke bron wel betrouwbaar is om de vraag te beantwoorden. Kijk daarbij naar de gegevens over de maker en waar en wanneer de bron gemaakt is.

Je antwoordt door in de tabel het nummer van de bron te zetten en een kruisje te plaatsen bij betrouwbaar of onbetrouwbaar. Verder motiveer je waarom je dat vindt.

Als bij een vraag dezelfde bron opduikt, hoef je die niet te herhalen.

Vraag 1 Wat is Atlantis en wanneer zou het bestaan hebben?

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Motivering

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Motivering

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Motivering

Naam:

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Inkijkexemplaar@VANIN

Motivering

Klas: Nummer:

Vraag 2 Ligt Atlantis aan de oorsprong van alle beschavingen?

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Motivering

Vraag 3 Is Atlantis een verzinsel?

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Motivering

Bron Betrouwbaar Onbetrouwbaar

Motivering

• Formuleer zelf een antwoord op vraag 3 hieronder.

• Formuleer zelf een vierde historische vraag (Ze mag op één van de andere lijken).

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 4

Een beeld over het verleden vormen Omschrijf op basis van je onderzoek kort wat we onder Atlantis moeten verstaan. Hou daarbij rekening met de volgende hulpvragen: wat is Atlantis? Wie en wanneer schrijft voor het eerst over Atlantis? Wat beweren sommigen dat Atlantis was? Waarom kan daaraan getwijfeld worden? Antwoord eventueel op een apart blad.

OPDRACHT 5

Nadenken over een beeld van het verleden

Zijn de volgende uitspraken juist of fout?

• Mensen proberen soms aan overblijfselen die ze vinden verhalen uit het verleden te koppelen. Juist / fout.

• Mensen passen het verhaal van Plato aan om te bewijzen dat ze Atlantis gevonden hebben. Juist / fout.

• Het beeld dat we van het verleden hebben, kan veranderen als we nieuwe bronnen vinden. Juist / fout.

OPDRACHT 6

Zoek zelf een boek, artikel, film … over Atlantis en ga na welk idee erin vermeld wordt: Atlantis heeft echt bestaan, het ligt aan de basis van alle beschaving, het gaat om een verzinsel …

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas: Nummer:

D Het Romeinse Rijk

OPDRACHT 1

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Het Romeinse Rijk is zo groot geweest dat je vandaag in zowel Europa, Afrika als Klein-Azië restanten van Romeinse bouwwerken terugvindt. Op blz. 72-73 in je leerboek en hieronder zie je enkele voorbeelden. In welk hedendaags land ligt elk bouwwerk? Zoek het juiste antwoord op.

Hedendaags land

De ‘Porta Nigra’ in Trier

Romeinse villa in Volubilis

Leptis Magna

Sagalassos

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

17

Rome begint als een bescheiden koninkrijk

Naam:

Mythe : afstamming van Romulus en Remus

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Het ontstaan van Rome: mythe en feiten

Wetenschap : Romeinen: Indo-Europeanen 1000 v.C.  eerste nederzettingen in Latium

Levenswijze : eenvoudige boeren en herders, zoutwinning aan kust

Rome heeft gunstige ligging:

• Rome ligt midd en op

• Heuvels en moerassen vormen

• Afstand tussen Rome en zee groot genoeg om

• Tiber ideaal om

• Tiber makkelijk om

2 Etrusken, Italiërs en Grieken bevolken het Italische schiereiland

Klas: Nummer:

3 Kenmerken van de Romeinse samenleving

Pater familias

• •

Gens (geslacht) Romeinse bevolking

Bevolkingsgroep

Wie? Kenmerken

Stammen af van stichters van Rome.

•

Plebejers

Slaven

• Kiezen koning en geven hem raad.

• Persoonlijke vrijheden

•

• Boeren, ambachtslieden en handelaars

• Werken op gronden rijken.

• Zwaar bestaan

•

• Worden als zaak beschouwd.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Naam:

4 De koning bezit de grootste macht in het Romeinse bestuur

(gekozen voor leven)

• opperpriester

• opperrechter

• opperbevelhebber

• bijna alle macht

Senaat

Familiehoofden ( ) Volksvergadering

5 De invloed van de Etrusken op de stadstaat Rome

Etruskische invloed op Rome

• Konin g van Rome

• Waarzeggerij:

• Gladiatorenspelen

• Bouwkunst:

• Romein en komen via Etrusken in contact met Grieken.

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 75 in je leerboek.

• Wat is een mythe? Zoek eventueel op in een naslagwerk.

• Haal minstens twee onwaarschijnlijkheden uit het verhaal van de stichting van Rome.

• Hoeveel jaren verstrijken er ongeveer tussen de stichting van Rome en het opschrijven van de eerste mythes? Wat betekent dat voor de betrouwbaarheid van de verhalen?

OPDRACHT 2

Bestudeer bron 5B op blz. 76 in je leerboek.

• Het gaat om een beeld uit een Etruskisch graf. Beschrijf het kunstvoorwerp met je eigen woorden.

• Zoek een ander woord voor zo’n doodskist.

TIP Het woord komt uit het Grieks en betekent ‘vleesetend’.

Inkijkexemplaar@VANIN

naam: klas: nummer:

De Romeinse republiek

Naam:

1 Rome wordt een republiek

Einde koninkrijk: Koningen

• krijgen te veel macht.

Republiek

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

• houden geen rekening met senaat en volksvergadering. Laatste koning wordt verjaagd.

Het koninkrijk De republiek (vanaf 509 v.C.)

Koning (levenslang)

= opperpriester

= opperrechter

= opperbevelhebber

Twee consuls (één jaar)

= dagelijks bestuur =

 geeft raad aan de koning. 

Senaat = de familiehoofden

Pontifex maximus =

Vetorecht: kan beslissingen volksvergadering ongedaan maken.

 kiest de koning. 

Volksvergadering = alle mannelijke patriciërs

Volksvergadering

• stemt over wetsvoorstellen, maar kan er zelf geen indienen.

• beslist over oorlog en vrede.

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

2 Plebejers vechten om gelijke politieke rechten

Vanaf 500 v.C. start Rome met de verovering van het Italische schiereiland.

Probleem

Oplossing Plebejers moeten naar het leger en moeten belastingen betalen.

Eis Plebejers Politieke macht

Toegeving patriciërs

Maar door de voortdurende oorlogen geraken de plebejers opnieuw in problemen.

Probleem Niemand om hun velden te bewerken

Eis Plebejers

Patriciërs Luisteren niet naar plebejers.

Gevolg

Toegeving patriciërs

Verdedigt de rechten van de plebejers in de volksvergadering en kan beslissingen van andere instellingen tegenhouden.

In 287 v.C. zijn plebejers en patriciërs politiek gelijk. Er ontstaan nieuwe problemen tussen de nobiles (patriciërs en rijke plebejers) en de proletariërs (het gewone volk). Uiteindelijk veroorzaken die burgeroorlogen.

Raadpleeg bron 2 op blz. 78 in je leerboek.

• Welke bestuursinstellingen bestonden er tijdens de republiek?

• Onderstreep in het vorige antwoord wie volgens jou de meeste macht heeft.

• Hoe kun je dat op het schema zien?

• De senaat maakt de nieuwe wetten. Juist of fout?

Naam: Klas: Nummer:

• Met welke Griekse polis stemt de Romeinse republiek het meest overeen? Athene of Sparta?

OPDRACHT 2

Bestudeer bron 3 op blz. 79 in je leerboek.

• Wie is niet tevreden? Waarom niet?

• Wie bedoelen ze met ‘onze medeburgers’?

• Wat zullen de plebejers vragen, denk je?

OPDRACHT 3

Lees bron 5 op blz. 79 in je leerboek.

• Wat betekent ‘de ambten waren niet bezoldigd’?

• Om verkozen te worden, moet men elke keer opnieuw een verkiezingscampagne voeren. Wie slaagt er dan in om de sociale ladder te beklimmen? Hoe verklaar je dat?

Naam:

• Wie wordt er in feite uitgesloten?

• De opeenvolging van ambten die een Romein moet doorlopen om consul te kunnen worden, heeft wel één groot voordeel. Welk?

Klas: Nummer:

Kaartnr(s).

1 Rome wordt meester in Italië

• Rome voert oorlog tegen Latijnse en Etruskische steden.

• Galliërs veroveren korte tijd Rome.

• Rome onderwerpt Latijnse steden.

• Romeins burgerrecht

• Romeinen veroveren Griekse kolonies in het zuiden van Italië.

2 De Middellandse Zee wordt een Romeinse Zee

Punische oorlogen (tussen 264 en 146 v.C.)

Wat?

Oorlog tegen Carthago

Waarom?

Naam:

Punische oorlogen Verloop en afloop

1 Rome verwerft eerste gebieden buiten Italië (Sicilië).

2 Carthaagse generaal Hannibal maakt het Rome moeilijk.

3 Carthago wordt verwoest, wordt in 146 v.C. provincie Africa.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 1

3 Verdeel en heers

Provincia =

OPDRACHT 2

Veroverde steden en stammen krijgen verschillende behandeling = meer of minder rechten :

• meer of minder belastingen

• meer vrijheid

• Waarom?

1 Belonen of bestraffen Wat? Gebieden proberen bevorderd te worden.

2 Goed geoefend leger Doel?

3 Heerbanen Doel?

Raadpleeg bron 1 op blz. 81 in je leerboek. “Rome verliest weleens een veldslag, maar nooit een oorlog.” Verklaar waarom dat Romeinse gezegde zeker van toepassing is op de Punische oorlogen.

Naam:

Lees bron 3 op blz. 82 in je leerboek.

• “Cato is erg tevreden over de landbouw in Carthago.” Juist of fout? Leg uit met behulp van een tekstfragment.

Klas: Nummer:

• Welke tactiek gebruikt Cato om de senatoren aan het bestaan van Carthago te herinneren?

• Bewijs dat Cato zich door eigenbelang laat leiden.

OPDRACHT 3

Ontleed bron 4 op blz. 82 in je leerboek.

Rome probeert opstanden in de veroverde gebieden te voorkomen. Dat lukt aardig. Het geheim zit hem onder andere in de behandeling van die gebieden. Het schema in je leerboek vat die behandeling samen.

• Waaruit bestaan de politieke rechten? 1 2

• Onderstreep de steden die volledige Romeinse rechten hadden.

bevoorrechte steden – onderworpen steden – kolonies – Latijnse steden – verbonden steden

• Haal uit de tekst twee feiten die aantonen dat Rome het ‘verdeel-en-heersprincipe’ toepaste in de veroverde gebieden.

Het gaat hier om een primaire / secundaire bron.

OPDRACHT 4

Lees bron 5 op blz. 82 in je leerboek en vervolledig de identiteitskaart van de bron.

Naam: Klas: Nummer:

De veroveringen veranderen de Romeinse samenleving 20

Kaartnr(s).

1 De kleine boer in Italië gaat ten onder

Kleine boer raakt in problemen Waarom?

• Vecht in leger 

• Oorlog betalen 

• Goedkope landbouwproducten uit veroverde gebieden 

Gevolgen

• Kleine boeren verkopen boerderij aan rijken + trekken naar stad

• Rijken kopen boerderijen op en maken er grote landbouwbedrijven van: Slaven telen er de producten.

2 In Rome neemt de tegenstelling tussen arm en rijk toe

Boeren vinden weinig of geen werk in de stad.

Waarom?

(bezitlozen) Rijken (Nobilitas)

Nieuwkomers + arme plebejers Patriciërs + rijke plebejers

Equites (ridders) speciale groep: bezig met handel en bankzaken

Naam:

Zijn met veel

Arme plebejers hebben

Om opstanden te voorkomen geven zij aan de armen

brood = spelen =

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

3 De Gracchen proberen de boerenstand te herstellen

Tiberius Gracchus (volkstribuun + rijke plebejer) wil een landwet

Gevolgen: populair bij het volk en tegenstand

laten Tiberius vermoorden

Gaius Gracchus (jongere broer) wil tien jaar later wraak nemen op senaat

• drie wetten:

• verliest aan populariteit omdat hij in ruil voor grond voordelen wil geven aan buurvolkeren

wordt vermoord

4 Een nieuwe politieke strijd: optimates tegen populares

Populares of Optimates

Alle macht voor Macht blijft bij

Zoveel mogelijk macht voor zichzelf Zoveel mogelijk macht voor zichzelf

Gevolg: burgeroorlogen, vooral in 1e eeuw v.C.

Neem je leerboek op blz. 84 en 85. Vergelijk bron 3 met bron 2 en 1. Spreken de bronnen elkaar tegen of niet? Motiveer je antwoord.

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Raadpleeg bron 4 op blz. 85 van je leerboek en los de vragen op.

• Het gaat om een primaire / secundaire bron.

• Omcirkel in de lijst die begrippen die van toepassing zijn op de auteur: Tijdgenoot van Gaius Gracchus – rijk – Romein – Griek – bekleedt belangrijke functies – favoriet van Romeinse keizers – proletariër – schrijver

• Welk doel heeft de auteur met zijn werk?

• Waarvoor moet je oppassen als je Ploutarchos als bron wilt gebruiken?

• Waarom zouden geschiedkundigen het werk van Ploutarchos toch als bron gebruiken?

a Omdat hij een Griek is en die zijn slim.

b Omdat er niet zoveel bronnen uit die periode zijn.

c Omdat Ploutarchos een o oggetuige is.

• Welk beeld van Gaius Gracchus krijg je als je de bron leest?

• Waaruit blijkt dat Gaius volgens de schrijver ook aan zichzelf dacht.

OPDRACHT 3

Raadpleeg bron 6 op blz. 86 van je leerboek en los onderstaande vragen op.

• Het gaat om een primaire / secundaire bron.

• Omcirkel in de lijst die begrippen die van toepassing zijn op de auteur Tijdgenoot van Gaius Gracchus – advocaat – Romein – Griek – bekleedt belangrijke functies – proletariër – schrijver

• Waarom zou men zijn werk belangrijk vinden?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 4

Bekijk ook opnieuw bron 4 van opdracht 2.

• Is Appianus kritischer dan Ploutarchos over Caius Gracchus? Ja / Nee.

Leg uit.

• Waarin stemmen beide bronnen overeen?

a Gaius wil populair zijn.

b Gaius zorgt voor het leger.

c Gaius geeft gratis graan weg.

• Wat lijkt het belangrijkste doel van Gaius Gracchus geweest te zijn?

a Het gewone volk verder helpen.

b De senaat bestrijden.

c De ridders helpen.

• Formuleer een historische vraag over Caius Gracchus die je met deze bronnen zou kunnen oplossen?

Je zou de gebroeders Gracchus populisten kunnen noemen. Je vindt hier twee definities voor een populist terug.

a Iemand die opkomt voor het volk en strijdt tegen een elite die veel macht heeft. Met de steun van het volk wil hij veranderingen doorvoeren.

b Iemand die zich populair wil maken bij het volk door het te vleien en in alles gelijk te geven. Zo verwerft hij macht en invloed. De steun van het volk is belangrijker dan de inhoud van de boodschap.

• Arceer die definitie die min of meer geldt voor de gebroeders Gracchus.

• Ge ef een voorbeeld van een hedendaags populist. Dat mag zowel iemand zijn die overeenkomt met definitie a als b. Leg ook uit waarom je hem een populist vindt.

Naam: Klas: Nummer:

21 De burgeroorlogen

SCHEMA

Naam:

•

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De burgeroorlog tussen Marius en Sulla brengt de republiek aan het wankelen

Buitenlandse bedreigingen leiden tot oorlog.

• Koning van Numidië (in Algerije)

Consul Marius (populares) legeraanvoerder

Marius maakt beroepsleger

Vroeger: burgerleger

Marius: beroepsleger

Wie? Soldaten uit bezittende klassen Proletariërs

Motivatie soldaten

Willen niet te lang vechten 

Willen via leger aan bezittingen geraken

 luisteren vooral naar generaal die hen bezittingen belooft.

 generaals meer macht.

 senaat verliest macht.

Beloftes Marius

Reactie senaat + gevolgen

Soldaten Geen landverdeling

Bondgenoten

Geen burgerrecht

 bondgenoten komen in opstand.

 BONDGENOTENOORLOG

Klas: Nummer:

naam:

Eerste burgeroorlog

Nieuwe buitenlandse bedreiging: Mithridates (koning rijk in Klein-Azië)

 Consul Sulla (optimates) Romeins legeraanvoerder

 Marius en medestanders ontevreden



Dood Marius  Sulla keert terug 

2 Pompeius en Caesar geven de republiek de doodsteek

Nieuwe bedreigingen :  Krachtig optreden nodig

 Driemanschap of triumviraat

= Tweede burgeroorlog

• Caesar verovert heel Gallië 

• Pompeius vreest Caesar 

• Caesar verslaat Pompeius.

• Caesar regeert als alleenheerser 

klas: nummer:

3 Met Octavianus begint het keizerrijk Nieuw (of tweede) triumviraat = , en

Derde burgeroorlog

• Marcus Antonius

• regeert oosten van rijk

• sluit verbond met Egypte

• huwt Cleopatra (Egyptische koningin)  Rome ziet dat als een bedreiging.

• Octavianus verslaat Marcus Antonius 

Oorzaak burgeroorlogen

Oorspronkelijk Uiteindelijk

Tegenstelling rijk en arm

OPDRACHT 1

Bekijk bron 1 op blz. 89 in je leerboek.

• Noem vier gebieden die tussen ca. 100 en 31 v.C. aan het Romeinse Rijk worden toegevoegd.

• Welke veldheer heeft daarbij een belangrijke rol gespeeld?

OPDRACHT 2

Lees bron 2 op blz. 90 in je leerboek.

• Wat gebeurt er met de mensen die op de lijst komen?

Naam:

• Wie stelt die lijst samen?

• Wat is een vogelvrijverklaarde?

Klas: Nummer:

• Waarom worden de meesten vermoord?

• Waarom noemen we de strijd tussen Marius en Sulla een burgeroorlog?

OPDRACHT 3

• Geef een recent voorbeeld van een burgeroorlog. Lees bron 3 op blz. 90 in je leerboek.

• Is Suetonius een voor- of tegenstander van Caesar? Motiveer je antwoord.

• Is er veel tijd tussen het gebeuren en het schrijven van de bron? Motiveer je antwoord.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Augustus, de eerste keizer

Naam:

1 Octavianus wordt Augustus

Octavianus

• Geeft macht terug aan senaat.

Senaat

• Vreest voor nieuwe burgeroorlog.

Titels van Octavianus

• Princeps = eerste man

• Augustus = verhevene

Functies Octavianus en senaat

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

• Vraagt Octavianus om rijk te blijven besturen in zijn eentje.

Macht van de senaat Macht van Octavianus Instellingen en ambten van republiek en senaat blijven bestaan.

Macht over rustige provincies

•

Belangrijkste functies:

• Bestuurt belangrijke provincies zoals

Waarom? Grote opbrengsten uit Egypte

Klas: Nummer:

2 Augustus versterkt zijn macht

• Populaire maatregelen 

• Propaganda 

• Uitschakelen tegenstanders

• Rust, vrede en welvaart

• Pater patriae =

3 Augustus kiest voor natuurlijke grenzen

Waarom natuurlijke grenzen?

Octavianus bestuurt grensprovincies en rebelse provincies 

Gewapende vrede

Legioenen zorgen voor vrede en veiligheid.

OPDRACHT 1

Duid de volgende natuurlijke grenzen op de kaart aan:

Atlantische Oceaan – Rijn – Donau – Eufraat – Zwarte Zee – Arabische Woestijn

Inkijkexemplaar@VANIN

naam: klas: nummer:

OPDRACHT

Bestudeer bron 1A op blz. 92 in je leerboek. Pas de historische methode op de bron toe.

A De identiteitskaart van de bron

1 Wat voor soort bron is het? Een geschreven bron / een ongeschreven bron? (1) Gaat het om een ongeschreven bron? Is het dan een mondelinge / materiële bron? (1)

2 Wie heeft de bron gemaakt? Zoek inlichtingen over de maker: zijn naam, nationaliteit, geboortedatum, sterfdatum, beroep, functie, afkomst …

3 Wanneer werd de bron gemaakt?

• Op welke datum?

• Er is een / geen (1) groot tijdverschil tussen het maken en de feiten die verhaald worden. (Een groot tijdverschil werkt verdraaiing in de hand.)

4 Waar is de bron gemaakt?

• Waar bevindt de bron zich vandaag?

Naam:

• De maker was een / geen (1) ooggetuige.

• De maker heeft andere bronnen gebruikt. Ja / nee . (1)

Voorlopig besluit: vind je in de bovenstaande gegevens zaken terug die de maker beïnvloed kunnen hebben? Ja / nee. (1) Zo ja, motiveer je antwoord.

B De inhoud van de bron

Waarover gaat de bron?

• Wat vertelt de bron?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

C De beoordeling van de bron

Wat kun je uit de bron leren?

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

OPDRACHT 3

Raadpleeg bron 3A en 3B op blz. 93 in je leerboek.

• Een van de beelden stelt Octavianus voor als ‘imperator’. Zoek op wat een imperator is. Onderstreep het juiste antwoord.

Romeinse keizer – Romeinse opperbevelhebber – Romeinse opperpriester

• Het andere beeld stelt Octavianus voor als ‘pontifex maximus’. Wat is een ‘pontifex maximus’? Onderstreep het juiste antwoord.

Romeinse keizer – Romeinse opperbevelhebber – Romeinse opperpriester

• Welk beeld stelt Octavianus voor als ‘imperator’ en welk als ‘pontifex maximus’? Motiveer je antwoord.

1 Als ‘imperator’:

Motivatie:

2 Als ‘pontifex maximus’:

Inkijkexemplaar@VANIN

Motivatie:

naam: klas: nummer:

SCHEMA

De bloei van het Romeinse Rijk

naam:

Eerste keizers : Tiberius, Caligula, Nero

• Ge en goede heersers

• Macht van Rome stijgt: Mare Nostrum =

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De eerste keizers versterken de macht van Rome, maar zijn geen goede heersers

• Nero  voert schrikbewind 

2 De Flaviërs breiden het rijk nog verder uit (69-96)

Nieuwe familie aan de macht: Flaviërs

• Vespasianus: reken en af met opstand van de Joden 

• Belangrijke monumenten:

• Verovering van Britannië voltooid

• Domitianus  voert schrikbewind 

klas: nummer:

3 Onder de adoptiekeizers (96-180) bereikt de macht van Rome zijn hoogtepunt

Adoptiekeizers

=

• Trajanus: rijk bereikt grootste omvang 

• : zet veroveringen stop = einde van het Romeins

• Grootse werken:

• Pax Romana =

• Marcus Aurelius

• invallen van buurvolkeren

• oorlogen om grenzen te herstellen

• epidemie

OPDRACHT 1

Bestudeer de kaart in bron 1 op blz. 96 in je leerboek.

• Noem één Europees, één Aziatisch en één Afrikaans land dat aan het begin van de 1e eeuw n.C. tot het Romeinse Rijk behoort.

• Onder het bewind van welke keizer wordt Britannia (deels) veroverd?

• Welke gebieden verovert Trajanus?

• Welke gebieden worden na de dood van Trajanus opnieuw prijsgegeven?

Inkijkexemplaar@VANIN

naam: klas: nummer:

OPDRACHT

Lees bron 2B op blz. 97 in je leerboek. Pas op de tekst van Tacitus de historische methode toe.

A De identiteitskaart van de bron

1 Wat voor soort bron is het? Een geschreven bron / een ongeschreven bron? (1) Gaat het om een ongeschreven bron? Is het dan een mondelinge / materiële bron? (1)

2 Wie heeft de bron gemaakt? Zoek inlichtingen over de maker: zijn naam, nationaliteit, geboortedatum, sterfdatum, beroep, functie, afkomst …

3 Wanneer werd de bron gemaakt?

• Op welke datum?

• Er is een / geen (1) groot tijdverschil tussen het maken en de feiten die verhaald worden. (Een groot tijdverschil werkt verdraaiing in de hand.)

4 Waar is de bron gemaakt?

• Waar bevindt de bron zich vandaag?

• De maker was een / geen (1) ooggetuige.

• De maker heeft andere bronnen gebruikt. Ja / nee. (1)

Voorlopig besluit: vind je in de bovenstaande gegevens zaken terug die de maker beïnvloed kunnen hebben? Ja / nee. (1) Zo ja, motiveer je antwoord.

B De inhoud van de bron

Waarover gaat de bron?

• Wat vertelt de bron?

• Staan er meningen in de bron? Zo ja, geef dan een voorbeeld.

C De beoordeling van de bron

Wat kun je uit de bron leren?

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

naam: klas: nummer:

De economie in het Romeinse Rijk

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Alle wegen leiden naar Rome ... en de grenzen

Veroverde gebieden: slechte economische toestand

Verove ring =

Redenen:

• Goederen en mensenlevens vernietigd

• Schatting aan Rome betalen

• Plaatselijke bestuurders

Handel naar Rome

Bevolking Rome stijgt (1e eeuw v.C.):

Grootste deel bevolking leeft van (proletariërs)

Bouwmateriaal + voedsel nodig

Handelaars leveren

ROME EN ANDERE STEDEN = PARASIET weinig veel

naam:

Rome = handelscentrum

• Leger aan grenzen bevoorraden

• Langs zee, rivieren, heerbanen

2 Een bloeiende handel

Hoogtepunt handel: Waar?

• In en rond Middelland se Zee

• Handel in luxeproducten met Indië:

• Rivieren en heerbanen = alle wegen leiden naar Rome.

3 Landbouw blijft de belangrijkste economische activiteit

95 % bevolking leeft van landbouw.

Latifundia (latifundium of villa) =

• Grootgrondbezitters

• Nemen grond armen in (3e en 2e eeuw v.C.)

• Produceren

• Pachter

Kleine boer pacht grond van grootgrondbezitter.

Pacht = Technische vernieuwingen

• Persen voor

• Watermolens

• Mijnbouw:

klas: nummer:

Vandaag, sporen van looduitstoot

• Waar?

• Geleerden besluiten uit die sporen:

• Vanaf tot midden 2e eeuw.

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 3 op blz. 100 in je leerboek.

• Duid aan met kruisjes: Rome en Ostia. Duid de volgende steden aan met de eerste drie letters van hun naam: Cadiz, Marseille, Carthago.

• Omcirkel onze gewesten (het huidige België, het zuiden van Nederland en Luxemburg).

• Welke producten worden in onze gewesten voortgebracht?

• Welke twee soorten transport geeft de kaart weer?

• Hoeveel tijd had men nodig om van Ostia naar Marseille te varen? En naar Cadiz?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

• Geef telkens één product dat wordt geproduceerd in : Gallië / de omgeving van Marseille / Carthago.

Naam:

• Waar komt volgens de kaart zijde vandaan?

• Geef twee andere producten die van buiten het Romeinse Rijk komen.

• Uit welk land komt papyrus? Duid het aan op de blinde kaart. Waarvoor gebruikt men papyrus?

• Uit welk hedendaags land komt purper? Duid het land aan op de blinde kaart.

Lees deze onderstaande tekst aandachtig.

Purper was de waardevolste en duurste kleurstof uit de oudheid. De kleur was bij Romeinse wet voorbehouden voor de goden en de Romeinse keizers. Purper wordt gemaakt van purperslakken. De schelpdieren worden ingezouten en daarna gekookt. Daardoor komt de kleurstof vrij. Voor 1 kg verfstof zouden miljoenen slakken nodig geweest zijn.

Waarom was purper zo duur?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Lees aandachtig bron 6A in je leerboek op blz. 101 en beantwoord de vragen.

• Waarvoor gebruikten de Romeinen zilver? Hoe kun je aan de toename of afname van de productie van zilver de vooruitgang of neergang van de economie meten?

• Hoe kun je aan de toename van de looduitstoot de vooruitgang van de economie meten?

• Beschrijf hoe men vandaag de looduitstoot in het Romeinse keizerrijk in het pakijs van Groenland meet.

Bekijk bron 6B.

• Vanaf welke datum stijgt de looduitstoot en blijft die hoog? Wanneer begint die uitstoot te dalen?

• Welk verband leggen de wetenschappers met de Romeinse geschiedenis?

Een schuit met tonnen wordt over de Tiber getrokken

Naam: Klas: Nummer:

Het verval van het Romeinse Rijk

SCHEMA

Naam:

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De soldatenkeizers en de crisis van de 3e eeuw betekenen een verzwakking voor het rijk

Volkeren buiten grenzen willen grenzen over.

Redenen: Legioenen beschermen grenzen.

Aanvoerders beseffen dat Rome niet zonder hen kan 

Generaals willen keizer worden 

Soldatenkeizers = steun van legioenen nodig Legio enen verlaten plaats.

Buurvolkeren houden plundertochten.

Economie gaat eronder lijden. Bevolkingsdaling

Rijkere delen van Rijk proberen zich los te scheuren.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

2 Een heropleving onder Diocletianus en Constantijn

Diocletianus : probeert het rijk een stabieler bestuur te geven (3e eeuw)

Hoe?

• Ontneemt senaat haar laatste macht.

• Laat zich vereren als een god.

• Nieuw bestuur

Splitst Romeinse Rijk.

Keizer (Augustus) Keizer (Augustus)

Medekeizer (Caesar) Medekeizer (Caesar)

Medekeizer:

• Helpt bij bestuur.

• Na doo d keizer en Constantijn (4e eeuw)

• Trekt alle macht naar zich toe.

• Byzantium nieuwe hoofdstad =

3 Nieuwe invallen van barbaarse volkeren

Volksverhuizingen Germanen

Oorzaken:

• Op zoek naar betere levensomstandigheden

• Slecht verdedigde grenzen

• Op vlucht voor Hunnen

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Germanen vestigen zich in West-Romeinse Rijk.

Romeinen hopen

Germanen beginnen zich te bemoeien met Romeinse politiek.

Theodosius: 395

Romeinse Rijk

West-Romeinse Rijk Oost-Romeinse Rijk

Einde: (laatste keizer afgezet) (verovering van Constantinopel)

OPDRACHT 1

Bekijk bron 1 op blz. 104 in je leerboek.

• Wat was de gemiddelde regeringsduur van een Romeinse keizer tussen 180 en 284?

• Waarom was die zo kort?

Naam:

• Welk gevolg voor de sterkte van het rijk heeft dat volgens jou gehad? Waarom?

• Hoe heeft Didius Julianus de keizerstitel verworven? Heeft zijn bewind lang geduurd?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Naam:

Bestudeer de bronnen en beantwoord de vragen.

Hadden de Romeinen nog dezelfde dapperheid bezeten, waardoor zij zich in vroegere tijden onderscheidden, dan zou die geduchte stad [Rome] in zich zelve de kracht gehad hebben, om elken aanval van buiten af te slaan. Hadden Rome’s inwoners zelfs nog maar de kunst verstaan om te strijden! Doch hiertoe waren zij niet meer in staat; het geheele volk, van den hoogsten tot den laagsten stand, was ontaard, ontzenuwd en verwijfd door weelde en zingenot. (…) Even als met de aanzienlijksten, zoo was het ook, met het volk gesteld. Het onttrok zich zooveel mogelijk aan den arbeid. Het leefde op de kosten van den staat, want nog altijd werd het door de gewoonte om kosteloos levensmiddelen uit te deelen, tot luiheid en werkeloosheid verleid. Zoo werd het geheel ontzenuwd door een wellustig, droomend leven. Een deel van den dag sleet het in de prachtige badhuizen (…); den overigen tijd bracht het in ledigheid op de straten door. Slechts in de openbare spelen betoonde het volk nog belangstelling, waarbij het met eene ware hartstochtelijkheid partij koos voor de eene of de andere partij onder de wagenmenners; van den afloop van een wedstrijd scheen in het oog der toeschouwers het heil van den staat af te hangen. De naam eene vermaarde danseres was toen te Rome meer gevierd, dan de naam van een held.

Zulk een volk was geheel ongeschikt zich te verdedigen tegen de dappere Barbaren, die Alarik [de leider van de Visgoten] voor de poorten van Rome gevoerd had. (…)

Uit: ADOLF STRECKFUSS, De geschiedenis der wereld aan het volk verhaald, deel III, 1868.

Adolf Streckfuss (1823 – 1895) was een Duits schrijver. In deze passage schetst hij de situatie in Rome aan de vooravond van de plundering van de stad door de Visigoten (in 410)

THOMAS COUTURE, ‘Les Romains de la décadence’ (‘De Romeinen tijdens de decadentie’), 1847 (Olie op doek, 472 x 772 cm; Musée d’Orsay)

Thomas Couture (1815 – 1879) is een Frans schilder. Hij is gespecialiseerd in historieschilderijen, een populair genre in die tijd. Het doel van dit soort schilderijen is het weergeven van het menselijke gedrag (met alle tekortkomingen) samen met een morele boodschap over dat gedrag. Voor het maken van dit werk laat Couture zich inspireren door een citaat van de Romeinse dichter Juvenalis (ca. 55 – 140) ‘wreder dan oorlog, overviel de ondeugd Rome en wreekt de veroverde wereld’. Op het moment dat hij het werk maakt, is Frankrijk een koninkrijk, maar het regime is zeer onpopulair. Er is bijvoorbeeld veel kritiek op de extreme rijkdom van sommigen binnen de regering en de wijdverbreide corruptie. Een jaar nadat Couture zijn werk heeft voltooid, breekt er in Parijs een opstand uit die leidt tot de val van de monarchie.

Klas: Nummer:

• In welk tijdperk van het referentiekader leven Streckfuss en Couture?

Naam:

• Welk beeld schetst Streckfuss van de Romeinse samenleving? Een positief of een negatief beeld? Motiveer je antwoord.

• Wat was de mening van Streckfuss over de plundering van Rome, denk je?

• Toont Couture hetzelfde beeld van de Romeinen als Streckfuss? Argumenteer.

• Wat was de boodschap die Streckfuss en Couture hun tijdgenoten wilden meegeven?

• Op welke historische vragen geven deze bronnen een betrouwbaar antwoord?

• Hoe is Rome ten onder gegaan?

• Wat denken Streckfuss en Couture over hun tijd?

• Wat denken Streckfuss en Couture over de ondergang van Rome?

Klas: Nummer:

Naam:

Het Romeinse leger in de keizertijd

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Het Romeinse leger is getraind en gedisciplineerd

Leger:

Legioenen

• Aant al soldaten/legioen:

• Ruiterij, voetvolk, marine

• Hoofd van het leger:

• Officieren:

• Militairen:

• Bouwen Pretorianen

• Ver blijven in

• Taak : Hulptroepen

• Wi e:

• 1e eeuw: meer hulptroepen dan legioenen

Sterkte van het leger

Oorzaken:

• Training en discipline

• Straffen: doodstraf, zweep- en stokslagen, ontslag

• Beloning: promotie, geld

Klas: Nummer:

Naam:

2 De Romeinse soldaten krijgen veel voordelen

Militaire loopbaan is aantrekkelijk:

Legioenen Hulptroepen

Duur

Voordelen Goed betaald Promotie: • • •

Na dienst Stuk landbouwgrond of som geld, kunnen in leger blijven: •

Minder loon

3 Het leger heeft veel invloed

Economische invloed Legerkampen goed voor

Culturele invloed

Politieke invloed Generaals willen keizer worden (zie les 25) 

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Bekijk bron 1 op blz. 107 in je leerboek.

• Uit welke delen bestaat een legioen? Noteer in dit schema bij elk onderdeel de juiste benaming.

• Hoeveel manschappen telt een cohort als een legioen uit 6 000 soldaten bestaat? Onderstreep het juiste antwoord: 500 à 1000 – 600 à 1000 – 838 à 1000 – 144 à 555.

OPDRACHT 2

Bestudeer deze tekening (bron 2 op blz. 108 in je leerboek). Zet in de tekening de volgende onderdelen op de juiste plaats: wachttoren, muur, heerbaan, klein fort en gracht.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

E De klassieke kunst

Naam:

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Vorig schooljaar heb je al kennisgemaakt met de kunst van de prehistorie en het Oude Egypte. STORIA HD frist je geheugen even op. Raadpleeg ook de bronnen op blz. 110 en 111 in je leerboek.

• Waarom schildert de prehistorische mens waarschijnlijk dieren op de grotwanden?

• Waarom zijn de beelden van de farao zo groot?

• Hoe schilderen de Egyptenaren mensen: in vooraanzicht of in zijaanzicht?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

De Griekse bouwkunst

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De Griekse bouwkunst is een openbare, monumentale kunst

Openbare gebouwen

In opdracht van polis: tempels, theaters

Eerst: lukraak in centrum

Later: stadsplanning of urbanisatie 

Monumentale bouwkunst

Wat?

Doe l?

2 De Griekse tempel volgt meetkundige regels

Griekse tempel

• Woning van god

• Priesters voeren in de tempels godsdienstige rituelen uit.

• Offers buiten tempel

Onderdelen tempel

• Onderbouw: drie treden

• Zuilen

• Hoofdbalk, fries, fronton

• Ommuurde kamer: met beeld godheid

• Kamer omgeven met zuilengangen

Uitzicht tempel = eenvoud en duidelijkheid

• Grondplan: rechthoek met zuilen

• Voor- en achterzijde ongeveer hetzelfde

• Zijkanten hetzelfde

Inkijkexemplaar@VANIN

• Meetkundige figuren: rechthoeken, driehoeken

Naam: Klas: Nummer:

Bouwmateriaal :

Soorten zuilen

Dorische zuil Ionische zuil Korinthische zuil

Uitzicht Log Slank

Voetstuk Ja Ja

Schacht Groeven zijn en

Diepe groeven

Kapiteel Rijkelijk versierd met bladmotief

3 Ook burgerlijke gebouwen krijgen veel aandacht

Burgerlijke gebouwen: bibliotheken, stadions, zuilengangen, theaters

Kenmerken van Griekse theaters:

Naam:

• Zon der

• Tegen

• Pla ats voor

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 1

Bekijk bron 2 op blz. 114 in je leerboek. Welke ‘soort’ zuilen (Dorisch, Ionisch en/of Korinthisch) heeft men in deze gebouwen gebruikt?

OPDRACHT 2

Bekijk de afbeeldingen. (Zie ook bronnen 2 en 3 op blz. 114 in je leerboek.)

Hieronder vind je drie afbeeldingen van de tempel van de godin Afaia op het Griekse eiland Egina. Je krijgt ook een lijst van begrippen en kenmerken. Plaats telkens één begrip of kenmerk in elk vakje. Hou er rekening mee dat sommige mogelijkheden fout zijn.

veelkleurig – monochroom – Dorische zuil – Ionische zuil – Korinthische zuil – metoop – fries – kapiteel – triglief – fronton – akoestiek

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Philippeion Par thenon Temp el van de Olympische (Olympia, 4e eeuw v.C.) (Athene, 5e eeuw v.C.) Zeus (Athene, voltooid 2e eeuw n.C.)

Naam:

Trojaanse boogschutter, tempel van Afaia, reconstructie van hoe hij eruitgezien moet hebben, 5e eeuw v.C. Fine Arts Museums, San Francisco

Trojaanse boogschutter en reconstructie op de tempel van Afaia. Opvallend aan de reconstructie is dat de boogschutter is.

De boogschutter was geplaatst in een driehoekige bekroning van de tempel. Zo’n driehoekige bekroning is een

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

Reconstructie van het westelijk fronton. Scènes uit de Tweede Trojaanse oorlog, met in het midden Athena.

• Onder Perikles werden grote bouwwerken op de Akropolis opgericht. Zoek in een naslagwerk de nodige informatie over de Akropolis en verbind de volgende namen met de juiste afbeelding.

Erechteion

Parthenon

Toegangspoort of propyleeën

Niketempeltje

• Het Niketempeltje is gebouwd ter ere van de godin Athena Nike. Wat behaalt de godin Athena als je de omschrijving Nike vertaalt? Onderstreep het juiste antwoord.

de liefde – de heldhaftigheid – het huwelijk – de nederlaag – de overwinning – de trouw

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Naam:

De Romeinse bouwkunst

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De Romeinse bouwkunst is praktisch en monumentaal

Bouwkunst is monumentaal

Wa t?

Doel?

Invloed van de Etrusken :

Invloed van h et hellenisme : Nieuwe technieken

• Kr uisgewelf

• Gebruik van beton

• Voordeel:

• Betonnen muur bekleed met:

•

• Gebruik van zuilen

Functioneel Grieken gebruiken zuilen om gebouw te ondersteunen.

Esthetisch

Romeinen gebruiken zuilen vaak om het gebouw mooier (esthetischer) te maken.

Klas: Nummer:

2 Openbare gebouwen met praktische functies

Openbare gebouwen

Wat?

Voorbeelden:

Forum

Wat? Godsdienstig en maatschappelijk centrum van de stad

Basilica

Wat? Overdekt gebouw

• Functi e:

• Basis voor

Openbaar gebouw

Colosseum

Circus

Triomfbogen en triomfzuilen

Functie

Tempel voor verschillende goden

Badplaatsen

Water naar water- en rioleringsnetwerk en thermen

OPDRACHT 1

Bekijk bron 3 op blz. 118 in je leerboek.

• Voor welk ander beroemd gebouw heeft dit theater als voorbeeld gediend? Kijk naar de andere bronnen.

Naam:

• Bestudeer de zuilen. Welke stijl en welke functie hebben de zuilen hier: functioneel of esthetisch (ter versiering)?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

Naam:

Het gebouwencomplex in het Jubelpark werd opgericht in opdracht van Leopold II, om de 50e verjaardag van de onafhankelijkheid te vieren. De triomfboog dateert echter van 1905. Een indrukwekkend bronzen beeld verheerlijkt de Belgische onafhankelijkheid: Brabant, zwaaiend met de nationale vlag, op een strijdwagen getrokken door vier paarden.

• Waarom kun je bij deze triomfboog van een Romeinse stijl spreken?

• Waarom bouwde men triomfbogen?

• Waarom bouwde men de triomfboog in het Jubelpark?

• In welke stad staat de ‘Arc de Triomphe’?

• De Romeinse bouwkunst wordt later wel / niet nagebootst. Onderstreep het juiste antwoord.

Klas:

Nummer:

De beeldende kunsten bij de Grieken

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Naam Situering in de tijd Typisch

Archaïsche periode  = jonge man

frontaal

statisch

symmetrisch

archaïsche glimlach

 = jonge vrouw

gedrapeerd kleed iets minder stijf afgebeeld

ca. 490 - ca. 330 v.C.

5e eeuw v.C.: evolutie naar:

 anatomisch correct



 dynamisch: bevroren beweging



 weinig emotie: rust en evenwicht

4e eeuw v.C.

 meer echte, persoonlijke

 1/8 verhouding

reliëfkunst: op tempels

Hellenistische periode

• verspreiding naar veroverde gebieden

evolutie naar:

 meer realisme

 uitbeelding dagelijkse activiteiten

 dramatische, ingewikkelde bewegingen

 meer emoties

Naam: Klas: Nummer:

1 De Griekse beeldhouwkunst evolueert van statisch naar dynamisch

3 periodes + stijlen

2 De Griekse schilderkunst op aardewerk kent verschillende stijlen

2 stijlen

•

• afgebeelde thema’s

•

•  historisch belang:

OPDRACHT 1

Bekijk bron 1 op blz. 122 in je leerboek.

• Het kourosbeeld is symmetrisch. Argumenteer.

• Geef twee verschillen tussen de kouros en de korè.

OPDRACHT 2

Bekijk bron 3 op blz. 123 aandachtig.

• Geef twee verschillen met een kourosbeeld.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 3

Bekijk bronnen 5 en 6 op blz. 123-124 aandachtig.

• Vergelijk de anatomie en de houding van de personages van bronnen 5 en 6. Wat stel je vast?

• Vergelijk ook de gelaatsuitdrukking bij beide beelden.

OPDRACHT 4

Bekijk bron 7 op blz. 124 in je leerboek.

• Vergelijk met de onderwerpen van de andere beelden. Wat is hier opmerkelijk?

OPDRACHT 5

Bekijk bron 8 A en B op blz. 124 in je leerboek aandachtig.

• Vergelijk de kleur van de figuren en de achtergrond op beide afbeeldingen.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

30

De beeldende kunsten bij de Romeinen

Naam:

Invloed Griekse beeldhouwkunst:

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Vooral realistische beeldhouwkunst en schilderkunst

Invloed Etrusken:

Eigen Romeinse kunst

Kunsten Waar?

Borstbeelden

Kenmerken

Van politici

Realisme : Soms idealisme

Waarom?

Historische reliëfs Huizen versierd met bas-reliëfs

Verhaal of gebeurtenis Belang voor historicus?

Schilderingen

Mozaïeken

Stillevens, landschappen, menselijke figuren  Griekse invloed

Wat?

Klas: Nummer:

2 Steensnijkunst en edelsmeedkunst bewijzen het Romeinse vakmanschap

Steensnijkunst

Cameeën:

• Wa t?

• Do el? Gebruikt als juwelen

Edelsmeedkunst

Zilveren bekers met historisch reliëf

OPDRACHT 1

Bekijk deze foto (zie ook bron 3 op blz. 127 in je leerboek).

De zuil van Trajanus is 30 meter hoog en bestaat uit grote marmerblokken. Oorspronkelijk stond het beeld van keizer Trajanus op de zuil. In de 16e eeuw is het vervangen door een beeld van de heilige Petrus. Op het spiraalreliëf zijn ongeveer 2 500 mensen afgebeeld. Onder aan de zuil bevindt zich een grafkamer met daarin een gouden urne met de as van keizer Trajanus.

• Leg uit wat een spiraalreliëf is.

Naam:

Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Bekijk bron 4 op blz. 127 in je leerboek. Hoe denk je dat men zo’n mozaïek maakt? Raadpleeg eventueel een naslagwerk.

OPDRACHT 3

Naam:

Waarom noemt men deze kunst ‘realistische’ kunst?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 4

Juist of fout? Als het antwoord fout is, schrijf dan het juiste eronder. Raadpleeg eventueel de lestekst.

Juist Fout

Naam:

• Een camee wordt als zegel of als juweel gebruikt.

• Idealisme wil zeggen dat men iets waarheidsgetrouw afbeeldt.

• De Griekse kunst is sterk beïnvloed door de Romeinse.

• De Romeinen maken heel veel kopieën van Griekse beelden.

Klas: Nummer:

31 Theater en literatuur in de klassieke oudheid

Naam:

Grieks toneel

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 In Griekenland liggen religieuze en mondelinge tradities aan de basis van theater en literatuur ( = continuïteit)

Ontstaan: uit de wijnfeesten vo or de god Dionysos (6e eeuw v. C.?)

Genres: • of treursp el  menselijke gevoelens en problemen

• of blijspel  kritiek op maatschappij

Vorm: mengeling van po ëzie, muziek en dans

Acteurs: enkel mannen, gemaskerd en verkleed

Theatergebouw

Locatie:

• bijna in elke stad

• openlucht

• meestal prachtig uitzicht

Literatuur

genres epische gedichten geschiedschrijving filosofische werken

vorm poëzie/gedichten proza

continuïteit gebaseerd op mondelinge traditie, nl.

verandering eerst mondeling, later opgeschreven

gebaseerd op mondeling overgeleverde filosofie

– oudste bekend proza – ontwikkelt de eerst mondeling, later opgeschreven

Klas: Nummer:

doel • Griekse waarden en benadrukken

• midden 8e eeuw: evolutie naar uitdrukken

reconstructie verleden: nadenken over

belangrijk auteur

2 In de Romeinse literatuur gaan continuïteit en verandering hand in hand

Continuïteit

Verandering

• overname Griekse literatuur

 vertalen in Latijn

• ook originele Romeinse werken:

Belangrijke auteurs

•

•

Hoogtepunt Romeinse literatuur

Wanneer? 27 v.C. - 14 n.C.

Wie?  financiert auteurs, bv.

Onderwerp van hun werken:

• redevoeringen over rechtspraak en politiek

• Gallische oorlogen

• de dichter

• de historicus

Waarom? Politiek do el, nl. verheerlijking van:

• keizer = en de grootsheid van Rome

• de oude Romeinse , bv. deugdzaamheid, dapperheid, waardigheid

naam: klas: nummer:

OPDRACHT 1

Bekijk bron 2 op blz. 130 in je leerboek.

• Beschrijf de ligging van dit theater in verhouding tot de natuurlijke omgeving.

OPDRACHT 2

• Welk voordeel biedt dat aan de toeschouwers?

• Welke onderdelen vind je ook in hedendaagse theaters en operagebouwen terug?

Bekijk de afbeeldingen bij bron 3 A - B - C en lees de informatie aandachtig. Wat leren deze bronnen over het Griekse toneel?

• Welke soort verhalen worden er verteld?

• Wat doen de acteurs om hun personages en het verhaal goed over te brengen?

• Welke van de drie bronnen toont aan dat er op het vlak van het toneel continuïteit is in de klassieke oudheid? Leg concreet uit.

OPDRACHT 3

Lees bron 4 op blz. 131 aandachtig.

• Is dit verhaal een komedie of een tragedie? Argumenteer met een fragment uit de tekst.

Naam:

• Met wie spot de auteur: met de vrouwen of met de mannen?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

• Een blijspel noemen de Grieken ook een saterspel. Ons woord ‘satire’ is daarvan afgeleid. Zoek de betekenis van dat Nederlandse woord op.

Lees de informatie over de Griekse auteurs bij bron 7 A-B-C op blz. 132 in je leerboek.

• Welke literaire genres beoefenen zij?

• Wat willen deze auteurs met hun werk bereiken?

• Toon aan dat er continuïteit is tussen hun werk en dat van vroegere generaties.

• Herodotos wordt de vader van de geschiedschrijving genoemd. Geef drie redenen waarom.

• Waarom moeten we ook kritisch zijn over wat hij schrijft in zijn Historiën?

• Geef nog één reden (die niet expliciet vermeld is) waarom we zijn werk als historische bron kunnen gebruiken voor de geschiedenis van de Griekse Oudheid.

Naam: Klas: Nummer:

• Kunnen we van de buste van Homeros afleiden hoe hij eruitzag? Argumenteer je antwoord.

• Geef uit de historische achtergrond nog een bewijs dat we kritisch moeten zijn met informatie.

OPDRACHT 5

Lees bron 5 op blz. 131 aandachtig.

• Welke twee levenswijzen vergelijkt Vergilius?

• Welke levenswijze verkiest Vergilius? Argumenteer je antwoord met een tekstfragment.

OPDRACHT 6

Lees bron 6 op blz. 131 aandachtig.

• Livius vindt de bronnen van de tijd van voor de stichting van Rome niet erg betrouwbaar. Juist of fout? Argumenteer met een fragment uit de tekst.

Naam:

• Hoe motiveert hij dat het Romeinse volk Mars als de vader van zijn stichter en zijn eigen vader kan noemen? Leg uit in je eigen woorden.

Klas:

Nummer:

F Godsdienst in de klassieke oudheid

OPDRACHT 1

OPDRACHT 2

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Voor heel wat mensen vandaag en in het verleden is godsdienst belangrijk. Godsdienst geeft een antwoord op tal van vragen: Wat ben ik? Waarom besta ik? Waarom leef ik? Bestaat er een hogere macht? Is er leven na de dood? Het antwoord op die vragen verschilt soms van geloof tot geloof. Verschillende godsdiensten hebben toch ook vaak dezelfde kenmerken. Vorig schooljaar heb je kennisgemaakt met de prehistorische godsdiensten en de Egyptische godsdienst. Welke overeenkomsten met het christelijke geloof vind je terug in de volgende bronnen in je leerboek?

Bestudeer deze beeldjes (zie ook bron 1A en 1B op blz. 134 in je leerboek).

Met welke heilige figuur uit het christendom stemt de Egyptische godin min of meer overeen?

Bekijk bron 2 op blz. 135 in je leerboek, over het dodengericht bij de Egyptenaren.

• Met welke gebeurtenis uit het christendom stemt dit ongeveer overeen?

• Is de Egyptische godsdienst monotheïstisch of polytheïstisch?

Naam:

De Griekse en de Romeinse godsdienst

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De Griekse en de Romeinse godsdienst: een zaak van geven en nemen

Kenmerken Griekse en Romeinse godsdienst:

• Polytheïs me =

• Godsdienst =

• Goden verantwoordelijk voor

• Offers bre ngen om goden gunstig te stemmen

Orakel

Wanneer?

Doel?

Hoe?

•

• Antwoord via ziener of zieneres  antwoorden

2 De goden: een bont gezelschap

Mythen =

Klas: Nummer:

Naam:

Verschillen tussen Griekse en Romeinse godsdienst

Griekse godsdienst

Mythen Verhalen over goden: twaalf voornaamste goden, één familie op berg Olympos

Voorstelling goden Voorstellen van goden als mensen

(= )

• mooi in hun mensengedaante

• gedragen zich zoals mensen

Verschillen met mensen

•

•

• gode n zijn overal aanwezig en kunnen tussen mensen komen

Elke stad 

Romeinse godsdienst

Bijna geen mythen: goden staan naast elkaar zonder familieverband

Oorspronkelijk :

•

• handelen niet zoals mensen

Oppergod Zeus Jupiter, Mars en Quirinus

Gelijkenissen Griekse en Romeinse godsdienst

• Geen heilig b oek

• Geen aparte groep priesters

• Priesters =

• Regelen

• Vaste feestdagen voor goden  burgerplicht

• Goden krij gen offers  verbrand in offervuur voor tempel

Klas: Nummer:

3 Goden komen en gaan

Godsdienstig verdraagzaam

• Vanaf 3e eeuw v.C. stellen Romeinen hun goden gelijk met die van de Grieken.

• Romeinen nemen elementen Griekse mythologie over.

• Voeren vreemde goden en godsdiensten in, bv.

• Grieken en Romeinen herkennen hun goden bij andere volkeren.

• Bij verovering

• Plicht = Gevolg

• Populariteit van goden:

• Godsdienstig shoppen:

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 137 in je leerboek. Je vindt ook een grotere afbeelding van het votiefreliëf bij het onlinelesmateriaal.

• Waar op de afbeelding staan twee godenparen?

Naam:

• Waarom weten we niet om welke goden het gaat?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 2

Bestudeer bron 2 op blz. 138 in je leerboek.

• Welke elementen uit de tekst vind je op de afbeelding terug?

• Waarom zijn de uitspraken van de ‘Pythia’ zo vaag en dubbelzinnig?

OPDRACHT 3

Lees en bekijk bron 4 op blz. 138 in je leerboek.

• Welke drie dieren zijn de ‘suovetaurilia’?

• Wat is er speciaal aan die dieren?

• Wat is de bedoeling van het offer?

OPDRACHT 4

Raadpleeg bron 5 op blz. 139 in je leerboek.

• Wat is een belangrijke taak van de Vestaalse maagden?

• Wat gebeurt er met een Vestaalse maagd die haar gelofte van kuisheid breekt?

OPDRACHT 5

Raadpleeg bron 6 op blz. 139 in je leerboek.

• Wie is de centrale figuur in het beeldhouwwerk?

Naam:

• Wat doet hij?

Klas: Nummer:

33

De Olympische Spelen in de oudheid

Naam:

1 Spelen ter ere van Zeus

Doel?

Wanneer?

• Vanaf

• Theodosius verbiedt ze in

Voor wie?

• Eerst:

• Later: Wie niet? Bestand van drie maanden

• Atleten krijgen

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Belangrijkste godsdienstige spelen: Olympische Spelen

• Maand voor aanvang Spelen

Klas: Nummer:

Duur en programma van de Spelen

Dag Programma

Processie van 57 km

1 + godsdienstige plechtigheden

2 Wedstrijden

3 4 Sportwedstrijden

5

• Offers voor

• Winnaars krijgen

2 De oude Olympische sporten

Atleten sporten

Wedstrijdonderdelen

Oorspronkelijk één wedstrijdonderdeel

Daarna nieuwe loopnummers

Toevoeging vijfkamp

Boksen, wagenwedrennen, paardenkoersen, hardloopwedstrijd in wapenrusting

Later toegevoegde sporten

Beloning overwinnaar:

• Olijftak van

• In eigen stad beloond:

Pankration:

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Lees bron 1 op blz. 141 in je leerboek.

• Wat bedoelt de schrijver met ‘deze wedstrijd’?

• Onder welke naam is Herakles het best bekend?

OPDRACHT 2

Lees bron 3 op blz. 142 in je leerboek.

• Welke straf kregen vrouwen als ze ontdekt werden?

• Waarom kreeg Kallipateira geen straf?

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 4 op blz. 142 in je leerboek.

• Identificeer de verschillende afgebeelde sporten.

B E C F D

• Wat is ‘pankration’? Raadpleeg eventueel een naslagwerk.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas:

Nummer:

Het christendom

SCHEMA

1 Jezus van Nazareth

• Geboren: 7 à 4 v.C.

• Rondtrekkende prediker

• Verzamelt volgelingen.

• Gevangengenomen en terechtgesteld door

• Na zijn dood :

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

2 De eerste christenen worden soms vervolgd

Eerste leerlingen = Apostel (= leerling) Paulus:

Verspreiding van christendom in Romeinse Rijk Wanneer?

• Snelle uitbreiding vanaf

Waar?

• Eerst in , dan op Hoe?

• Via handelsroutes en wegennet

Fasen in de christenvervolgingen

• Romeinen verdraagzaam: christendom een van de vele godsdiensten

• Af en toe christenvervolgingen

• Systemati sche vervolgingen:

Waarom?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

3 Het christendom als de Romeinse staatsgodsdienst

Godsdienstpolitiek van Constantijn

• Edict van Milaan (313):

• Christendom: Godsdienstpolitiek van Theodosius

• Christe ndom: enige toegelaten godsdienst

• Oude goden

• Christe ndom =

4 Een nieuwe leer krijgt vorm

Talrijke stromingen en opvattingen over Jezus

Gevolg

• • 4e en 5e eeuw:

Belangrijk

• Onderlinge liefde

• Zorg voor armen, weduwen en wezen

• Wekelijkse eucharistie

Godsdienst staat open voor iedereen:

Godsdienst van het woord

• Christelijke teksten

• Welke tekst en zijn richtinggevend?

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Lees bron 1 op blz. 144 in je leerboek.

Welke informatie geeft de tekst over de oorsprong van het christendom?

OPDRACHT 2

Bestudeer deze afbeelding (zie ook bron 3 op blz. 145 in je leerboek).

Waarom gebruiken de eerste christenen de vis als symbool?

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 4 op blz. 145 in je leerboek.

Waarom is het moeilijk om de juiste betekenis van het graffito te kennen?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 4 EXTRA

Lees bron 5 op blz. 146 in je leerboek.

• Waar vindt het proces plaats? In welk werelddeel ligt die plaats?

OPDRACHT 5

• Welke functie heeft Cyprianus?

Naam:

• Wat is de aanklacht tegen hem?

Bestudeer bron 7 op blz. 146 in je leerboek. Op de sarcofaag staan bepaalde christelijke verhalen of figuren afgebeeld. Schrijf het cijfer van de volgende Bijbelse passages bij de juiste afbeelding:

1 Jezus tussen Petrus en Paulus – 2 De intocht in Jeruzalem – 3 Adam en Eva.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Het visioen van Constantijn

Kaartnr(s).

Deze les is een kleine oefening in het omgaan met bronnen. De primaire bronnen zijn uit het Latijn vertaald. Het is belangrijk dat je de informatie bij de bronnen en de bronnen zelf aandachtig leest en/of bekijkt. Wij zoeken aan de hand van bronnen een antwoord op de vraag ‘Wat is het visioen van Constantijn?’

Situering van de bronnen

Welke bronnen stammen niet uit de hedendaagse tijd? Zet een kruisje.

OPDRACHT 2

Soorten bronnen

Geef voor elke bron aan om welke soort bron het gaat. Omcirkel het juiste antwoord.

OPDRACHT 3

primair primair primair primair primair primair secundair secundair secundair secundair secundair secundair geschreven geschreven geschreven geschreven geschreven geschreven ongeschreven ongeschreven ongeschreven ongeschreven ongeschreven ongeschreven

Een historische vraag stellen

3.1 Wat is het visioen van Constantijn?

• Wat zeggen de bronnen hierover? Welke bronnen kunnen wij hiervoor gebruiken?

Naam: Klas: Nummer:

Naam: Klas: Nummer:

Naam:

• Wie maakte de bron?

• Waar en wanneer is de bron gemaakt?

• Wat was de bedoeling van de schrijver?

• Wat is het visioen van Constantijn? Bron

• Wie maakte de bron? (zie hiervoor ook de toelichting bij bron 3)

• Wanneer?

• Wat was de bedoeling van de schrijver?

• Wat was het visioen?

• Heeft Eusebius in zijn Kerkgeschiedenis uit 315 het visioen vermeld? (zie bron 3)

Klas: Nummer:

• Wie maakte de bron?

• Wanneer?

• Wat was de bedoeling van de schrijver?

• Wat was het visioen?

• Welke teken stelt Christus voor (zie bron 6)? Je kunt het hieronder tekenen.

3.2 Is er een andere verklaring mogelijk?

Bestudeer bron 2. Is het mogelijk dat Constantijn toch iets heeft ‘gezien’ en wat zou dat kunnen geweest zijn?

Inkijkexemplaar@VANIN

OPDRACHT 4

Een beeld van het verleden vormen

Omschrijf op basis van jouw onderzoek wat ‘het visioen van Constantijn’ is. Gebruik voor je antwoord de informatie uit de bronnen die je bestudeerd hebt.

OPDRACHT 5

Nadenken over een beeld van het verleden

Zijn de uitspraken juist of fout? Duid je antwoord met een kruisje aan.

We zijn heel zeker wat het visioen van Constantijn precies was.

Al in de 4e eeuw is er een evolutie over wat het visioen was.

Het beeld dat we van het verleden hebben, kan veranderen als we nieuwe bronnen vinden.

Naam:

Klas: Nummer:

Juist Fout

OPDRACHT 1

GWetenschap en techniek in de klassieke oudheid

OPDRACHT 2

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 1 op blz. 152 in je leerboek.

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

In dit onderdeel bestudeer je de technische en wetenschappelijke kennis uit de klassieke oudheid. Hieronder vind je oefeningen over soortgelijke leerstof uit het eerste jaar.

• In welke materiaaltijd horen de Perzische oorlogen thuis?

• De stichters van Rome gebruikten brons. Welk materiaal gebruikte men toen in het Nabije Oosten?

Bekijk bron 2 op blz. 153 in je leerboek. Leg met je eigen woorden uit hoe men de steenblokken verplaatst.

Bestudeer bron 3 op blz. 153 in je leerboek.

• Raadpleeg bron 1. In welke materiaaltijd heeft die uitvinding plaats?

• Uit hoeveel stukken bestaat het eerste wiel?

Wetenschap en filosofie

Naam:

1 Een kalender opstellen

Doel?

Nut en belang?

Hoe?

probleem:

Oplossing van Caesar :

Visies op het heelal

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Romeinse kalender

12 maanden van 29 of 30 dagen

oplossing:

Meeste Griekse wetenschappers

Zon draait rond de aarde.

Aristarchos van Samos

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

2 Wiskunde is meetkunde

Doel?

Naam:

Wat? Opstellen van regels, wetten en formules

Toepassingen

Pythagoras

Archimedes

Eratosthenes

3 Filosofie en wetenschap zoeken verklaringen

Verklaring voor natuurverschijnselen

Mythen

Wetenschap en filosofie

Filosofie

Wat?

Wie?

Wetenschap

Wat?

Wie?

Klas: Nummer:

4 Geneeskunde, meer dan bijgeloof

Grieken maken ziektes en genezing los van bijgeloof.

Hoe?

1

2 3 Geneeskundige kennis

• Dokters moet en eed afleggen (o.a. tegen abortus en euthanasie).

• Kennis van organen door opensnijden van lijken

• Keizersnede (als vrouw tijdens bevalling sterft)

• Menselijk lichaam bestaat uit vier lichaamsvochten:

• Vier vochte n moeten in evenwicht zijn.

OPDRACHT 1

Bekijk bron 1 op blz. 157 in je leerboek.

• Hoe ziet Aristarchos het heelal?

Naam:

• Hoe zien Archimedes en de meeste Griekse wetenschappers het heelal?

• Wie van beiden heeft gelijk?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 2

Lees bron 2 op blz. 156 in je leerboek.

• Waarom wil Sokrates de mensen voortdurend aan het nadenken zetten?

• Lees de commentaar bij de bron. Wat is er met Sokrates gebeurd?

OPDRACHT 3

Lees bron 3 op blz. 156 in je leerboek.

• Van welk onderdeel van de wiskunde maakt Eratosthenes gebruik?

OPDRACHT 4

• Zoek zelf de juiste omtrek van de aarde bij de evenaar. Volgens de berekeningen van Eratosthenes was het 39 960 km. Hoeveel zit de geleerde ernaast?

Naam:

Bestudeer bron 4 op blz. 157 in je leerboek. Welke kalender is de meest nauwkeurige? Onderstreep het juiste antwoord.

de Egyptische / de juliaanse / de gregoriaanse

Klas: Nummer:

37 Techniek

Naam:

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Spierkracht en watermolens in de landbouw Werk in de landbouw = door  gevolg:

Graan malen = zwaar werk  door  oplossing:

2 Technieken in de bouwkunst

Houten kraan

Doel:

Energie:

Dubbele katrol

Doel:

Gebruik van beton

Belang voor de bouwkunst:

Rondbogen

Aanleg van heerbanen

Aanleg honderden kilometers heerbanen naar alle delen van het rijk

Kenmerken

• Tot 8 meter breed

• Langs beide zijden greppels

• Fundamenten met grote stenen

• Bovenaan dikke kiezellagen

• Straatstenen aan toegang van de steden

Klas: Nummer:

3 Het meten van de tijd

Manieren van tijdmeting

Werking

Schaduw van stok geeft tijd aan.

Weggelopen water geeft verstreken tijd aan.

Tijdkaars

Mechanische uurwerken

4 Slimme machines

Heron van Alexandrië (10-70 na C.), ingenieur > ontwerpt stoommachine (de ‘aelopile’), ‘omenmachine’, automatische tempeldeuren, automatische theaters

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 160 in je leerboek.

• Van welk materiaal is dit toestel gemaakt?

OPDRACHT 2

• Waarvoor dient het?

• Met welke energie werkt het?

Naam:

• Waarom kan er meer last gehesen worden dan er kracht wordt gebruikt?

Bestudeer bron 2 op blz. 160 in je leerboek. Hoe lees je de tijd af op een zonnewijzer?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 3

Lees bron 3 op blz. 160 in je leerboek en bekijk de tekening.

• Waarvoor dient de schroef van Archimedes?

• Waarom is de benaming ‘schroef van Archimedes’ niet helemaal correct? Onderstreep het juiste antwoord.

a Het gaat helemaal niet om een schro ef.

b Archimedes beschrijft enkel een Egyptische uitvinding.

c Archimedes gebruikt de benaming ‘pomp’ in plaats van ‘schroef’.

OPDRACHT 4

Bestudeer bron 4 op blz. 160 in je leerboek.

• Wat is het doel van een graanmolen?

Naam:

• De molens leveren gemiddeld 4,5 ton bloem per dag. In 1 brood zit afgerond 900 gram bloem. Van 1 brood kunnen ongeveer 2,5 mensen eten. Bereken hoeveel mensen dagelijks kunnen leven van 4500 kg.

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

HDe Romeinen in onze gewesten

OPDRACHT 2

OPDRACHT 3

Naam:

Bestudeer bron 1 op blz. 162 in je leerboek.

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Vorig schooljaar heb je de Keltische samenleving bestudeerd. Raadpleeg de bronnen op blz. 162 en 163 in je leerboek.

“Onze gewesten behoren al vanaf 300 v.C. tot het Keltische gebied.” Juist of fout?

Bekijk bron 2 op blz. 163 in je leerboek.

• Geef de drie belangrijkste groepen na het stamhoofd.

• In welke drie beroepsgroepen kun je de gewone bevolking indelen?

Bekijk bron 3 op blz. 163 in je leerboek.

Waarom offert men mensen aan de goden, denk je?

Romeinen en Galliërs

Naam:

1 De Romeinen veroveren Gallië

Gallië

• Geen grote staat

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

• Verschillende (vaak rondtrekkende) stammen of groepen 

• Geen onbekenden voor Romeinen 

Verovering door Romeinen

• 2e e euw v.C.:

• 1e eeuw v.C.:

• Caesar maakt gebruik van onderlinge conflicten bij de Galliërs.

• Belgae bieden veel weerstand.

• Opstand en van Galliërs  Caesar straft hen:

2 De Romeinen in Gallië

Controle veroverde gebieden + vestiging Romeinen

• Legerkam p en op strategische plaatsen

 handelaars en ambachtslieden komen er wonen

 ontstaan steden in onze streken

• Aanleg heerbanen voor leger

• Romeinse kolonisten

• Sommige stammen worden bondgenoten.

Probleem: van af 3e eeuw 

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 1

Bestudeer de kaart (bron 1) op blz. 165 van je leerboek. Geef de namen van de hedendaagse landen waarin het stamgebied van de Belgae ligt. Raadpleeg eventueel de kaart van Europa vooraan in je leerboek.

OPDRACHT 2

Lees bron 2 op blz. 165 in je leerboek.

• Heeft de auteur Caesar zelf gekend? Ja / Nee

• Waarom moet je oppassen met wat hij over Caesar schrijft?

• Welke historische vraag kun je het best beantwoorden met deze bron?

1 Hoeveel Galliërs werden er door Caesar gedood?

2 Hoe gewelddadig verliep de Romeinse verovering van Gallië?

3 Welke gebieden veroverde Caesar?

OPDRACHT 3

Lees bron 3 op blz. 166 in je leerboek.

• Het gaat om een primaire / secundaire bron.

• Waarom bericht de auteur over de feiten?

• Welk beeld schetst Caesar van de Belgae? Waarom zou hij dat doen?

• Welke historische vraag kan min of meer betrouwbaar beantwoord worden met de bron?

1 Wie leefde er ten tijde van Caesar in onze gewesten?

Inkijkexemplaar@VANIN

2 Hoe dapper waren de inwoners van onze gewesten ten tijde van Caesar?

3 In welke luxe leefden de i nwoners van onze gewesten?

Naam: Klas: Nummer:

• Waarom gebruiken historici Caesar als bron voor onze gewesten, denk je?

• Welke andere bronnen zouden kunnen helpen om de zaken die Caesar beschrijft te bevestigen of te weerleggen?

• Welk feit uit bron 3 lijkt te bevestigen wat Ploutarchos in bron 2 beschrijft?

OPDRACHT 4

Bestudeer de tekening (bron 4) op blz. 166 van je leerboek.

• Beschrijf twee materialen die gebruikt zijn voor het castellum.

• Welk begrip is afgeleid van het Romeinse castellum, denk je?

OPDRACHT 5

Zoek zelf nog voorbeelden waar de uitspraak van Caesar over de Belgae gebruikt wordt.

Naam:

Klas: Nummer:

Naam:

De Gallo-Romeinse samenleving

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 De Romeinen verdelen Gallië in provincies

• Galli ë = onderdeel Romeinse Rijk

• Veroverde gebieden verdeeld in provincies  verder onderverdeeld in civitates

• Elke civitas: • • •

• Langs heerbanen en rivieren

 handel tussen Romeinse handelaars en

 uitwisseling i deeën en technieken

2 De Gallo-Romeinse cultuur

Invloed van Romeinen op de Galliërs

Invloed Kenmerken

Romeinse steden in Gallië: Romeins karakter •

• Typisch Romeinse gebouwen:

Klas: Nummer:

Naam:

Invloed Kenmerken

Huizen Tussen lemen boerderijen bouwen Romei -

nen

Romanisering

• bv. Latijn

• Doel =

• Hoe meer een woonplaats zich aanpast aan de Romeinse cultuur



Godsdienst

•

• Nieuwe godsdiensten zoals en

• Nog steeds natuurgodsdienst aanwezig

• Stenen tempels

Voeding Typisch zuiderse voedingsproducten zoals

Invloed van de Galliërs op de Romeinen

• Rom einen dragen

• Rijke Romeinen verzot op

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 168 in je leerboek en lees eventueel de lestekst opnieuw.

• Geef een synoniem voor ‘civitas’.

• Zoek je eigen streek op de kaart. Geef vervolgens de naam van een vicus uit je streek.

• “Zowel in de hedendaagse tijd als in de klassieke oudheid vormt ‘Vlaanderen’ een verkeersas.” Juist of fout? Motiveer je antwoord.

• Het huidige Vlaanderen zou volgens sommigen weinig geromaniseerd geweest zijn. Bewijs met behulp van deze bron dat zij ongelijk hebben.

OPDRACHT 2

Raadpleeg bron 2 op blz. 169 in je leerboek.

Waaraan herken je de Romeinse stadsorganisatie?

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 3 op blz. 169 in je leerboek.

• Wat stel je vast in verband met de wegen op de tekeningen?

• Welke dakbedekking hebben de verschillende types huizen?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 4

Raadpleeg bron 4 op blz. 169 van je leerboek.

• Is dit een primaire of secundaire bron?

• Waardoor onderscheiden de belangrijksten zich?

OPDRACHT 5

• Waarom zijn deze Galliërs volgens Strabo geen barbaren meer?

Naam:

• Welke taal zouden zij spreken?

• Waar heeft Strabo zijn informatie over de Allobrogen gehaald, denk je? Maakt hem dat minder betrouwbaar?

Raadpleeg bron 5 op blz. 170 in je leerboek.

• Zoek op de kaart in bron 1 op blz. 168 in je leerboek de hedendaagse namen van Augusta Trevorum en Orolaunum.

Augusta Trevorum = Orolaunum =

• Waaruit blijkt dat onder het Romeinse bewind vreemde godsdiensten hun intrede doen?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

dagelijkse leven bij de Romeinen

Kaartnr(s). 40

De Romeinen in hun vrije tijd

1 De thermen zorgen voor ontspanning, hygiëne en sociaal contact

Wat?

•

• Koude, lauwe en warme baden

Doel?

• Persoo nlijke hygiëne

• Sporten:

• Ontspanning

• Ideale plaats om mensen te ontmoeten

2 De spelen verdrijven de verveling en voorkomen opstanden

Waar?

Wat?

Gevechten in amfitheaters

• Veroordeelden tegen elkaar of tegen dieren

Inkijkexemplaar@VANIN

• Zwakbewapenden tegen zwaarbewapenden

Gladiatoren

• Meestal slaven met opleiding om beter te leren vechten

• Vechten niet tot verliezer dood achterblijft

• Gladiatoren kunnen vrijheid terugkrijgen.

Doelen van de spelen •

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 175 in je leerboek. Wat betekent vandaag het woord ‘thermisch’? Zoek het antwoord eventueel in een naslagwerk. Naar welk gedeelte van de badhuizen verwijst het woord eigenlijk?

OPDRACHT 2

Lees bron 2 op blz. 176 in je leerboek.

• Waarom bezocht Seneca de spelen? Wat leid je daaruit af in verband met het doel van de spelen?

• Wat vindt Seneca van het schouwspel? Motiveer je antwoord.

OPDRACHT 3

Lees bron 3 op blz. 176 in je leerboek.

• Wie is de opdrachtgever van de spelen?

Naam:

• Wat is de bedoeling van de spelen?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 4

Bestudeer deze afbeelding (zie ook bron 3 en 4 op blz. 176 in je leerboek).

• Welke dieren worden hier getoond?

• Waar komen ze vandaan?

• Hoe benoemen we vandaag de manier waarop men deze dieren behandelt?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

• Bewijs dat Augustus via de spelen zijn opvolging door een familielid wil veiligstellen.

41 Gezin en opvoeding bij de Romeinen

1 ‘De man is de baas’

Man

• Bezit alles:

• Beslist over leven en dood:

Grote kindersterfte

Oorzaken:

•

•

•

Meisjes

• Worden beschouwd als last.

• Worden vanaf 12 jaar uitgehuwelijkt.

 ouders moeten bruidschat betalen.

Vrouwen

Naam:

• Krijgen nooit gelijke rechten.

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

• Vanaf 1e eeuw v.C. meer rechten ( )

Klas: Nummer:

2 Enkel de rijke jongens gaan naar school

Schoolgeld betalen  kinderen niet naar school 

Kinderen van arme ouders

• Leren niet lezen of schrijven

• Meisjes

• Jongens

• Somm ige ouders sparen voor opleiding 

Kinderen van rijke ouders

• Scholen

• Leraren zijn streng.

• Van 7 tot 18 jaar

OPDRACHT 1

Lees bron 1 op blz. 179 in je leerboek.

• Waaruit blijkt de macht van de vader?

• Op welke wijze bewijst deze tekst dat het Romeinse gezin groter is dan het hedendaagse gezin?

OPDRACHT 2

Lees bron 2 op blz. 179 in je leerboek.

“Cato botst met de hedendaagse visie op de vrouw.” Juist of fout? Motiveer je antwoord.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

OPDRACHT 3

Bestudeer deze illustratie (zie ook bron 3 op blz. 179 in je leerboek).

OPDRACHT 4

Lees bron 4 op blz. 180 in je leerboek.

• Welke veranderingen schetst Tacitus?

Welke twee soorten mensen worden door deze godinnen beschermd? TIP Kijk naar de middelste figuur.

• Wat vindt Tacitus van die veranderingen? Motiveer je antwoord.

OPDRACHT 5

Bestudeer bron 5A en lees bron 5B op blz. 180 in je leerboek.

Naam:

Hoe zet men leerlingen aan tot studeren?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

Nummer:

Naam:

Rome: een stad vol tegenstellingen

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

1 Wonen in Rome: luxueus of armoedig

Rijke Romein: Arme Romein:

• Voorhal met winkels die verhuurd worden

• Verschillende kamers gegroepeerd rond binnenplaats

• Eigen watervoorziening + aansluiting op riolering + vloerverwarming

• Onderaan winkelruimtes

• Boven flats

• Weinig luxe:

• Gevaren:

• Hoge huurprijzen 

2 Leven of overleven

Rijke Romein Arme Romein

Lekker en gevarieerd voedsel: Graanbrij, warme maaltijd in snackbars

3 Rome leeft dag en nacht

Rome is een overbevolkte stad met verschillende nadelen:

• Wagens mog en overdag de stad niet in 

• ‘s Avonds poorten opengezet 

• Geen ophaaldiensten 

• Dieven, bedela ars, dronkaards 

Klas: Nummer:

Rome ook veel dieven, bedelaars, dronkaards, vechtersbazen … Het is dan ook niet veilig om ‘s avonds alleen door de straten te lopen.

Bestudeer bron 1 op blz. 182 in je leerboek.

• Bekijk de plattegrond van de Romeinse villa en noteer het juiste cijfer tussen de haakjes in de onderstaande tekst.

• Dit is het huis van een je aan de hand van deze te vormen van het huis. gens met huizen uit jouw len merk je op?

Naam:

We duwen de deur open. De drempel is versierd met een mozaïek. Aan weerszijden van de voorhal of de vestibule (nr. ) zien we aan handelaars verhuurde winkels (nr. ), die op de straat uitkomen. Dan staan we in het atrium, een hal (nr. ) en de belangrijkste plaats in het huis. Een opening midden in het dak laat het regenwater in een vijvertje (nr. ) terechtkomen. Verscheidene deuren en gangen geven toegang tot de woon- en slaapkamers (nr. , en ). Door een kleine gang kom je in een tuintje omgeven door zuiltjes (nr. ). Bij deze tuin liggen de keuken (nr. ) en de eetkamer (nr. ).

• Probeer aan de hand van de afbeelding een idee van het huis te vormen. Vergelijk het vervolgens met onze hedendaagse huizen. Welke verschillen merk je op? Geef zes voorbeelden.

In de vele openbare toiletten die Rome gemakkelijk een praatje maken of de laatste selen. Men zat er immers open en ‘bloot’, scheidingswanden waren. In plaats van men een spons, die men achteraf spoelde stromend water.

• Bewijs dat de Romeinen andere ideeën privacy.

170

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

LES 40 ROME: EEN STAD VOL TEGENSTELLINGEN

DOC 1 Het huis van een rijke Romein

DOC 2 Openbare toiletten

OPDRACHT 2

Raadpleeg bron 2 op blz. 182 in je leerboek. Bewijs dat de Romeinen andere ideeën hebben rond privacy.

OPDRACHT 3

Bestudeer de afbeelding van een oversteekplaats in Pompeii.

• Waarom zouden de Romeinen de straat oversteken op een rij stenen?

• Aan welk gedeelte van de straat in een moderne stad doet deze oversteekplaats je denken?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

De democratie vandaag J

Kaartnr(s). 43

België: een parlementaire democratie

Naam:

Democratie = Belgische grondwet

• Voornaams te wet =

•

• Hoe het la nd bestuurd moet worden

Federaal bestuur

Macht Instelling Functie

Wetgevende macht Federaal Parlement

• Belgen kiezen

• Maakt wetten

• Indirecte democratie =

Uitvoerende macht Federale regering (ministers) Wetten uitvoeren

Rechterlijke macht Rechtbanken Mensen vervolgen die wetten niet volgen

Rol van de koning = staatshoofd MAAR

SCHEMA Inkijkexemplaar@VANIN

Klas:

OPDRACHT 1

2 De lange weg naar democratie in België

Jaartal Beperkt stemrecht?

1831 Bij voldoende belasting:

1893

• Enkel mannen

• Rijke en belangrijke mannen krijgen

1919 Enkelvoudig kiesrecht: één man, één stem, opkomstplicht

1948

1981

3 De moderne Belgische en de Atheense democratie

Athene België

Directe democratie:

Alle burgers kiezen het bestuur. Alle burgers kiezen , die vertegenwoordigers kiezen het bestuur.

Geen partijen

Burgers kiezen uit partijlijsten.

Burgers kiezen. Burgers hebben opkomstplicht.

Burgers kunnen ook geloot worden, deelname. Geen verplichte deelname aan bestuur

Burger = man en kind van burger

Burger = man of vrouw vanaf jaar

Lees aandachtig de lestekst op blz. 186 en 187 in je leerboek.

• Leg uit: België is een indirecte democratie.

• Waar was er in de oudheid een directe democratie?

Naam: Klas: Nummer:

• Vul de juiste datum en de ontbrekende woorden in. Je mag zeggen dat België niet echt democratisch was …:

voor omdat alleen mochten stemmen.

voor om dat rijke en meer stemmen kregen.

voor omdat mochten stemmen.

voor omdat je jaar moest zijn om te stemmen.

OPDRACHT 2

Hieronder zie je afbeeldingen van de opeenvolgende Belgische koningen, in willekeurige volgorde. Zet de juiste naam bij elke koning. Raadpleeg eventueel een naslagwerk.

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 5B op blz. 189 in je leerboek.

“De koning mag zelf beslissingen nemen.” Juist of fout? Motiveer je antwoord.

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 4

Lees aandachtig bronnen 6, 7 en 8 op blz. 189-190 en beoordeel volgende uitspraken.

• In Athene waren er geen politieke partijen. Juist / Fout

• Op de volksvergadering in Athene waren er veel aanwezigen als er moest gestemd worden over een oorlogsverklaring. Juist / Fout

• Een representatiedemocratie is een directe democratie. Juist / Fout

• Al deze auteurs zijn het eens: een directe democratie is vandaag onmogelijk. Juist / Fout

• Volgens Anton van Hooff is een algemene volksvergadering in de 21e eeuw niet mogelijk. Juist / Fout

• Volgens één van de auteurs moeten de volksvertegenwoordigers rekening houden met de mening van hun kiezers. Juist / Fout

OPDRACHT 5

• Wie is deze jongedame?

• Waarom is zij belangrijk voor de emancipatie van de vrouw in België?

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam: Klas: Nummer:

Naam:

1 België discrimineerde de Vlamingen

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

19e eeuw Rijke burgers hebben de politieke macht  vooral Franstalig

Gevolg: Frans =

Reactie: Vlaamse Beweging

Toegeving einde 19e eeuw:

20e eeuw Discriminatie verdwijnt langzaam.

Hedendaagse tijd

Groeiende tegenstellingen tussen Walen en Vlamingen: andere mening 

Oplossing: België wordt een federale staat

Vlaanderen, Wallonië en België krijgen afzonderlijke taken.

Klas: Nummer:

OPDRACHT 1

2 België is een federale staat

Federale staat

Macht verdeeld tussen

Deelstaten = instellingen vo or delen van het land

Deelstaten =

• drie gemeenschappen =

Federale overheid = instellingen vo or het hele land

Bevoegdhe den =

Naam:

• drie gewesten =

Lees bron 1 op blz. 192 van je leerboek.

• Is de bron primair of secundair?

• Hoelang na de Belgische onafhankelijkheid is de brief geschreven?

• Is de bron bruikbaar om iets over de positie van de Vlamingen in het België van de 19e eeuw te weten te komen? Motiveer je antwoord.

• Op welke manier zullen de Vlamingen gediscrimineerd worden volgens deze bron?

Klas: Nummer:

OPDRACHT 2

Raadpleeg bron 3 op blz. 194 van je leerboek.

• België heeft drie gemeenschappen en drie gewesten. Juist / fout

• Brussel is een gemeenschap. Juist / fout

• De Duitstalige gemeenschap ligt in het Waalse gewest. Juist / fout

• De Vlaamse en de Franse gemeenschap hebben bevoegdheden in Brussel. Juist / fout

• Schrijf in de juiste kaart: Vlaams gewest, Franse gemeenschap, Duitstalige gemeenschap.

OPDRACHT 3

Vul de tabel aan met het bestuursniveau en de naam van de wetgevende macht. Raadpleeg daarvoor de les in je leerboek.

Bestuursniveau Naam Uitvoerende macht Wetgevende macht

Europese Unie (EU) Europese Commissie

België regering

Vlaanderen Vlaamse regering

Provincie provinciebestuur

Gemeente gemeentebestuur (burgemeester + schepenen)

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas: Nummer:

FRANKRIJK

GROOTHERTOGDOM LUXEMBURG

Noordzee FRANKRIJK

Noordzee

OPDRACHT

Zet het juiste begrip bij de juiste verklaring.

Kies uit: Europese Unie – federale staat – gemeenschap – gewest – regionaal – lokaal.

Een deelstaat van België die beslist over materiële zaken, zoals het wegennetwerk, milieu en de economie.

Organisatie van Europese landen waaronder België die grotendeels beslist over economische zaken, energie, milieu, vervoer … Behorend tot een regio of streek. Een regio is groter dan een gemeente en dikwijls groter dan een provincie.

Een deelstaat van België die beslist over onderwijs, cultuur, kinderbijslag, welzijn (o.a. hulp aan andersvaliden) …

Een land waar de macht verdeeld is tussen instellingen voor het hele land (federaal) en instellingen voor delen van het land (deelstaten).

Inkijkexemplaar@VANIN

Naam:

Klas: Nummer:

Kaartnr(s). 45

OPDRACHT 2

Herhalingsoefeningen

Bekijk de bronnen op blz. 198 en 199 in je leerboek, los de opdrachten op en vul de tabel in.

1 Geef voor elke bron de juiste tijd uit het referentiekader.

2 Welke bronnen gaan over mensen uit Europa?

Bron

1 2 3 4 5 6 7

8

2 Welke bronnen dienen om de macht van iets of iemand aan te tonen?

Bron Geschreven Mondeling Materieel Macht aantonen?

K Inkijkexemplaar@VANIN

1 2 3 4 5 6 7 8

Naam:

Raadpleeg bron 8 op blz. 199.

• Is de bron primair of secundair?

Naam:

• Zoek zelf de nodige informatie op het internet. Waardoor had Gibbon de tijd om te schrijven?

• Hoe bewijst dit citaat van Gibbon dat geschiedenis niet hetzelfde is als het verleden?

Inkijkexemplaar@VANIN

Klas: Nummer:

OPDRACHT

Naam:

Herhalingsles

Kaartnr(s).

Kaartnr(s).

Aan de hand van een reeks opdrachten en vragen herhaal je zelf de leerstof die je dit jaar gezien hebt. Als je het antwoord niet weet, kun je het opzoeken in de andere lessen.

1 PREHISTORIE

1 Duid het juiste antwo ord aan: Men spreekt van prehistorie als a de mensen zich hullen in beestenvellen en leven van de jacht; b men geen geschreven bronnen gebruikt ; c men nog geen landbouw beoefent en rondzwerft; d men materiële bronnen maakt.

2 Ongeveer 1,5 / 2,5 / 3,5 / 4,5 miljoen (1) jaar geleden ontstaan de eerste echte mensen in Afrika / Amerika / Antarctica / Azië / Oceanië / Europa (1).

3 Onze rechtstreekse voorouder heet: homo habilis / homo sapiens sapiens / homo sapiens neanderthalensis / chimpansee / homo erectus (1).

4 Onze voorouders zijn jager-voedselverzamelaars. Wat bedoelt men daarmee?

5 De laatste ijstijd eindigt ca. 20 000 / 15 000 / 10 000 / 5000 v.C. (1).

6 In China / Zuid-Amerika / het Nabije Oosten / de Balkan (1) schakelt de mens omstreeks 20 000 / 15 000 / 10 000 / 5000 v.C. (1) voor het eerst over op landbouw en veeteelt.

7 “De mens wordt sedentair.” Leg die uitspraak uit.

Klas: Nummer:

Naam:

8 De overschakeling op landbouw en veeteelt verandert de prehistorische samenleving grondig. Het gaat dus om een revolutie. Men noemt deze gebeurtenis: de industriële revolutie / de neolithische revolutie / de digitale revolutie (1).

NOORDWEST-EUROPA EN ONZE GEWESTEN

9 De eerste mensen in onze gewesten leven van landbouw / veeteelt / jacht en voedselpluk (1).

10 De Kelten leven in de steentijd / kopertijd / bronstijd / ijzertijd (1).

11 De Kelten vormen een / geen (1) groot rijk.

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

2 OUDE NABIJE OOSTEN (3500-800 v.C.)

1 Onderstreep de rivieren waarlangs een stroomcultuur is ontstaan: Schelde / Gele Rivier / Amazone / Wolga / Eufraat en Tigris / Nijl / Mekong / Indus / Rijn (1).

2 De volkeren van het oude nabije oosten doen aan irrigatielandbouw. Verklaar wat men daarmee bedoelt.

HET OUDE EGYPTE

3 De Egyptische stroomcultuur ontstond in Afrika / Azië / Amerika / Europa / Oceanië (1).

4 De macht van de farao is het best te vergelijken met die van een verkozen president / dictator / de Belgische koning (1).

5 De Oude Egyptenaren zijn tijdens het grootste gedeelte van hun geschiedenis monotheïstisch / polytheïstisch (1).

6 De piramiden zijn paleizen / voorraadschuren / begraafplaatsen / energiecentrales (1).

7 Hoe heet de Egyptische techniek waarbij men lijken zodanig behandelt dat ze voor lange tijd bewaard kunnen worden?

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

Klas: Nummer:

Naam:

3 KLASSIEKE OUDHEID (800 v.C. - 500

POLITIEK HELLAS

1 Wat is een polis?

2 De Grieken vormen een / geen (1) groot rijk.

3 Welke groep mag bij de Atheense democratie meebeslissen? Mannen / metoiken / slaven en vrouwen (1)

4 Athene is een directe / indirecte democratie (1).

5 Sparta is een democratie / oligarchie / geen van beide (1).

6 Wie vecht tegen wie in de Perzische oorlogen? Wie vecht tegen wie in de Peleponnesische oorlogen?

7 In welke eeuw verovert de Makedonische koning Alexander een groot rijk?

8 Wat gebeurt er met het rijk van Alexander na zijn dood? ROME

9 Welke periode uit de Romeinse geschiedenis duurt in het westen het langst? Koninkrijk / republiek / keizerrijk (1)

10 Tot welk volk behoort een deel van de Romeinse koningen?

Kies uit: Etrusken – Feniciërs – Galliërs – Grieken – Kretenzers – Vlamingen.

Klas: Nummer:

11 Wat is een consul?

12 Hoe heet de methode waarmee de Romeinen veroverde gebieden onder controle houden?

13 Geef twee kenmerken van de plebejers.

14 De populares komen tijdens de burgeroorlogen op voor de koningen / de proletariërs / de nobilitas / de optimates (1).

15 Hoe heet de eerste Romeinse keizer? Van welke Romeinse veldheer is hij familie?

16 In welke eeuw kent het Romeinse Rijk zijn grootste omvang?

17 Geef drie oorzaken voor het verval van het Romeinse keizerrijk.

18 “In 476 houdt het Romeinse Rijk op te b estaan.” Juist of fout ? (1)

SOCIAAL EN ECONOMISCH

19 Waarom stichten de Grieken kolonies? In welke eeuwen doen ze dat?

Naam: Klas: Nummer:

20 Geef drie pro ducten die tussen de Griekse kolonies en hun moedersteden verhandeld worden.

Naam:

21 Geef twee kenmerken van slaven.

22 “De Romeinse nobilitas bestaan uit de rijke plebejers en de patriciërs.” Juist of fout? (1)

23 Wat is een Romeinse proletariër?

24 Wanneer kent de handel langs de Middellandse Zee een enorme bloei? 756 v.C. - 100 / 200 v.C. - 200 / 100 - 300 / 300 v.C. - 476 (1)

25 Een latifundium is een groot / klein / middelgroot (1) landbouwbedrijf.

CULTUREEL

26 Welke drie soorten zuilen kent de klassieke bouwkunst?

27 Geef twee volkeren van wie de Romeinen veel overnemen.

28 Teken een rondboog.

29 Bij een idealistische afb eelding

a geeft men de mensen weer zoals ze in werkelijkheid zijn;

b geeft men zijn idealen weer;

c beeldt men mensen mooier en beter af dan ze zijn;

d volgt men de methode van Homeros Idealos;

e geeft men geen mensen weer.

Klas: Nummer:

30 Over welke oorlog dicht Homeros?

31 De Grieken en de Romeinen zijn tijdens een groot deel van hun geschiedenis monotheïstisch / polytheïstisch (1).

32 In welke eeuw wordt het christendom de staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk?

33 Waarover proberen de Griekse filosofen en wetenschappers verklaringen te formuleren?

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

ONZE GEWESTEN IN DE KLASSIEKE OUDHEID

1 Welk volk leeft er in onze gewesten bij de komst van de Romeinen?

2 Welke Romeinse veldheer verovert onze gewesten?

3 Wat gebeurt er met de opstandelingen?

4 Geef twee steden uit onze gewesten die in de Romeinse tijd gesticht zijn.

5 Hoe heet de cultuur die ontstaat uit de vermenging van Keltische en Romeinse gebruiken?

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

Naam: Klas: Nummer: