7 minute read
Les 3 De middeleeuwen, het begin van een nieuwe samenleving Ontdekplaat – De Germanen
3
In les 2 ben je nagegaan wat jij al weet over de middeleeuwen en welk beeld je van die tijd hebt. In deze les ontdek je hoe die samenleving is ontstaan en welk beeld mensen in de vroegmoderne, moderne en hedendaagse tijd van de middeleeuwen hebben.
Hoe is de middeleeuwse samenleving ontstaan? Welk beeld hebben mensen in latere tijden van de middeleeuwen?
Kaartnr(s).
± 3500 v.C. ± 800 v.C. ± 500 ± 1450 ± 1750± 1945
PREHISTORIE OUDE NABIJE OOSTEN KLASSIEKE OUDHEID MIDDELEEUWEN HEDENDAAGSE TIJD
VROEGMODERNE TIJD
AOvER OUDE EN NIEUwE DINGEN 15
MODERNE TIJD Germaanse, Romeinse en christelijke invloeden versmelten tot een nieuwe samenleving Vanaf de 5e eeuw komen er Germaanse koninkrijken in de plaats van het West-Romeinse Rijk. De Germanen brengen nieuwe leefgewoonten naar West-Europa. Maar de klassieke samenleving gaat niet helemaal verloren: sommige Romeinse gebruiken, technieken in de bouw en in de kunst en talen blijven verderleven. Ook de christelijke godsdienst blijft behouden en wordt in de middeleeuwen zelfs heel belangrijk. Bisschoppen en abten worden belangrijke raadgevers van de koningen en de mensen leven op het ritme van de Kerk (zondagsmis, sacramenten, kerkelijk jaar ...). Uit de versmelting van de Germaanse, Romeinse en christelijke cultuur ontstaat dus een nieuwe samenleving. Die middeleeuwse samenleving legt de basis voor onze eigen samenleving. Bekijk de kaart op de volgende bladzijde. - Welk volk vestigt zich in onze gewesten? - In 476 dwingt de Germaan Odoaker de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustulus, tot troonsafstand. Daardoor houdt het West-Romeinse Rijk officieel op te bestaan. Zijn soldaten roepen hem uit tot koning. Van welk gebied wordt Odoaker koning? OPDRACHT 1 © VAN IN
OPDRACHT 2
West-Romeinse Rijk gaat langzaam ten onder. De bevolking daalt, waardoor er minder belastinginkomsten zijn. De troepen zijn er opstandig. De West-Romeinen proberen het tij nog
- Het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk bestaat tot 1453. Vergelijk deze kaart met een te keren. Enkele Germaanse stammen mogen zich in het Rijk vestigen op voorwaarde dat ze het hedendaagse kaart. Welke van de onderstaande hedendaagse landen horen bij het Oosthelpen verdedigen tegen andere invallers. Germanen krijgen ook belangrijke functies binnen het
Romeinse Rijk? Omcirkel. Romeinse leger. Germanen en Romeinen weten zo samen de Hunnen te verdrijven. Steeds meer
grondgebied komt echter onder controle van vooral Germaanse aanvoerders.
België – Egypte – Griekenland – Frankrijk – Spanje – Turkije
De Germaanse stammen in het West-Romeinse RijkDe Germaanse stammen in het West-Romeinse Rijk
OPDRACHT 2 Je ziet hier enkele typische kenmerken van de middeleeuwen. Hebben ze een Romeinse, een - Welk volk vestigt zich in onze gewesten? Germaanse of een christelijke oorsprong? - In 476 dwingt de Germaan Odoaker de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustulus, tot troonsafstand. Daardoor houdt het West-Romeinse Rijk officieel op te bestaan. Zijn soldaten roepen hem uit tot koning. Van welk gebied wordt Odoaker koning?
Romeins Germaans Christelijk
a Grootgrondbezit is de basis van macht en rijkdom.
16 LES 3 DE MIDDELEEUwEN, HET BEGIN vAN EEN NIEUwE SAMENLEvING Hoewel de middeleeuwen de basis leggen voor onze eigen samenleving, zijn er toch belangrijke verschillen. Bij welke tijd horen deze uitspraken. Zet een kruisje in de juiste kolom. TIP Lees eerst de onWAARschijnlijk op blz. 18. 26 LES B1 DE VAL VAN HET WEST-ROMEINSE RIJK - Het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk bestaat tot 1453. Vergelijk de kaart met een hedendaagse kaart. Welk van de onderstaande hedendaagse landen hoort bij het OostRomeinse Rijk? Omcirkel de juiste namen. België – Egypte – Griekenland – Frankrijk – Spanje – Turkije 67574_HD_STORIA 3A_DEEL1.indd 26 15/02/16 15:47 b Rechtspraak en bestuur worden dikwijls mondeling geregeld. c Het Latijn is de cultuurtaal en de taal van de Kerk. d Het christendom is een staatsgodsdienst. e Kaas en melk zijn belangrijke voedingsmiddelen. f Mannen dragen een hemd en een broek. g Wijn is een populaire middeleeuwse drank. h De mensen leven op het ritme van de Kerk. i De mensen spreken er talen zoals Nederlands en Duits. OPDRACHT 3 Middeleeuwen Hedendaagse tijd a Er worden veel kathedralen gebouwd. b Een kunstenaar ondertekent meestal zijn werk niet. c De meeste mensen werken in de landbouw. d De meeste mensen leren kritisch om te gaan met informatie. © VAN IN
In de 15e en 16e eeuw hebben Italiaanse geleerden een negatief beeld van de middeleeuwen. Ze bewonderen de klassieke oudheid en beschouwen de duizend jaar geschiedenis tussen hun tijd en het einde van de klassieke oudheid als een cultureel dieptepunt. Het zijn die geleerden
die de naam ‘middeleeuwen’ voor die periode bedenken: een voor hen duistere, barbaarse,
onbelangrijke ‘tussenperiode’.
In de 19e eeuw ontwikkelt zich naast het negatieve beeld ook een positieve waardering voor de middeleeuwen. Men denkt met heimwee terug aan de middeleeuwse ongerepte natuur, ridderlijkheid, godsdienstigheid, moed, trouw en sociale orde.
De historici in de hedendaagse tijd weerleggen het beeld van de duistere middeleeuwen en ze verwerpen ook de romantische blik waarmee in de 19e eeuw naar de middeleeuwen wordt gekeken. Toch zijn ook hedendaagse historici niet neutraal. Ze kiezen bijvoorbeeld meestal
spectaculaire onderwerpen (ketters, heksen, feesten, epidemieën, vorsten ...) om onderzoek
naar te doen en boeken over te schrijven. Ook bij de restauratie van middeleeuwse gebouwen zeggen de gemaakte keuzes soms meer over ons beeld van de middeleeuwen dan over de middeleeuwen zelf. Zo houden we bijvoorbeeld de gevels van de kerken en kathedralen mooi wit, terwijl ze in de middeleeuwen beschilderd zijn.
OPDRACHT 4 Wat verbindt men in de vroegmoderne, moderne en hedendaagse tijd met de middeleeuwen?
TIP Raadpleeg de lestekst hierboven en rangschik de begrippen bij de juiste tijd.
Kies uit: sociale orde – cultureel dieptepunt – spectaculaire onderwerpen – barbaarsheid –
donkere tijd – ridderlijkheid – godsdienstigheid.
Vroegmoderne tijd Moderne tijd
Hedendaagse tijd
17A OvER OUDE EN NIEUwE DINGEN BronOPDRACHT 5 De kathedraal Notre-Dame in Parijs, gebouwd tussen 1163 en 1345 Op 15 april 2019 woedt er een hevige brand waardoor het dak en de centrale torenspits instorten. Iedereen is het erover eens dat de kathedraal heropgebouwd moet worden, maar over hoe dat moet gebeuren, lopen de meningen uiteen. De Franse president Emmanuel Macron denkt erover om de kathedraal een 21e-eeuwse renovatie te geven. Anderen vinden dat de Notre-Dame in haar oorspronkelijke staat moet worden hersteld. Maar welke oorspronkelijke staat dan? Hoort de 19e-eeuwse torenspits daar bijvoorbeeld ook bij? Of de kathedraal haar middeleeuwse kleurenpracht moet terugkrijgen, wordt nauwelijks besproken. Blijkbaar houden we meer van de witte gevels met witte beelden. © VAN IN
Vele middeleeuwers geloven dat de wereld en het heelal perfect zijn. De middeleeuwse geleerden hechten erg veel belang aan de ‘kosmische orde’. Die orde is voor de middeleeuwers vanzelfsprekend. Daarom is in de middeleeuwen bewaren belangrijker dan vernieuwen, respect belangrijker dan verstand, en de samenleving belangrijker dan het individu. De kathedralen
vormen het sluitstuk van de kosmische orde: de verbinding tussen hemel en aarde. In Frankrijk
worden er op 100 jaar tijd (tussen 1150 en 1250) maar liefst een tachtigtal kathedralen gebouwd. Het zijn allemaal dingen die wij vanuit onze leefwereld maar moeilijk kunnen begrijpen. Met het ongelukkige gevolg dat we de neiging hebben om de middeleeuwen als een barbaarse periode af te schilderen. Fout dus: de middeleeuwen zijn gewoon anders.
- Wat bedoelt president Macron met een 21e-eeuwse renovatie, denk je?
- Waarom was er vooral veel discussie over de renovatie van de torenspits?
- Waarover is er veel minder gesproken? Hoe komt dat?
- Onze standplaatsgebondenheid beïnvloedt onze historische beeldvorming. Leg uit.
ONWAARSCHIJNLIJK!
KENNEN
1 de drie culturen die met elkaar versmelten, opnoemen 2 vier bijdragen van de Germanen en vier bijdragen van de Romeinen aan de middeleeuwse samenleving opnoemen 3 het belang van de christelijke Kerk in de middeleeuwse samenleving met twee voorbeelden aantonen 4 de evolutie van het beeld van de middeleeuwen in drie stappen uitleggen
18 LES 3 DE MIDDELEEUwEN, HET BEGIN vAN EEN NIEUwE SAMENLEvING
KUNNEN 1 de middeleeuwen met de hedendaagse tijd vergelijken 2 het beeld van de middeleeuwen in een bepaalde periode herkennen 3 aan de hand van de restauratie van de Notre-Dame de invloed van onze standplaatsgebondenheid op historische beeldvorming analyseren Wat je na deze les moet kennen en kunnen: Een aantal onderdeeltjes van ‘kennen’ en ‘kunnen’ kun je op diddit verder inoefenen. Als je denkt dat je een onderdeeltje kent of kunt, zet je daar een kruisje voor. © VAN IN
LES 3 SCHEMA
1 Germaanse, Romeinse en christelijke invloeden versmelten tot een nieuwe samenleving
Germaanse invloed • mondelinge wetten en besluiten • veeteelt: kaas, melk en vlees • kleding: broek • germaanse talen in
NW-Europa Romeinse invloed • geschreven wetten en besluiten • druiventeelt: wijn • technieken voor bouw en kunst • Romaanse talen in
ZW-Europa • het gebruik van Latijn in de
Kerk Christelijke Kerk • Bisschoppen en abten zijn belangrijke raadgevers van de koningen. • De mensen leven op het ritme van de Kerk.
19A OvER OUDE EN NIEUwE DINGEN 2 Het beeld van de middeleeuwen evolueert doorheen de tijd middeleeuwen In de 15e en 16e eeuw donker en barbaars (een tussenperiode, vandaar de term ‘middeleeuwen’) In de 19e eeuw ook positieve waardering Hedendaagse historici kiezen dikwijls spectaculaire onderwerpen maken keuzes bij restauraties DE SAMENLEVING VAN DE MIDDELEEUWEN © VAN IN
