Traject Nederlands 4 XL - leerwerkboek by VAN IN

BOEK

ERK EERW

OEK

RKB ERWE

4 XL

Patrick Arnou Alexander Colin Sofie Costermans Frederik De Ridder Ulrik De Roover Marie Diels Nikolai Dobbelaere Hanne Goossens Zoë Meerkens Lore Praet Elke Stasseyns Stef Van Aken Glenn Van Belleghem Annelies Van Laere Saskia Yperzeele

Inhoud Starten met Traject Nederlands 4 Les 1 Les 2 Les 3

Taalbeschouwing – begintest Kortverhaal: Het kistje De overtuigingskracht van filmtrailers

9 22 31 38

Les 4 Les 5 Les 6

42 53 63

De mythe Gevoelswaarde van woorden Schematiseren en samenvatten

Tussenstop 1 Gedichten en emoties Het debat Het sprookje Tekstopmaak en citaat De sage Kortfilm: Provence Nepnieuws en urban legends

Tussenstop 2

Les 14 Les 15 Les 16 Les 17

Les 7 Les 8 Les 9 Les 10 Les 11 Les 12 Les 13

Literatuursuggesties 1

Kranten en rubrieken Vaste dichtvormen Bronvermelding Crime fiction

85 96 111 127 137 142 151

167 179 188 198 212

Literatuursuggesties 2

225

Les 18 Regionale taalvariatie

229

Tussenstop 3

238

Les 19 Les 20 Les 21 Les 22 Les 23 Les 24

256 265 274 280 288 301

Kortverhaal: Een halve dag Humor is (niet) om te lachen Wanneer communicatie fout loopt Actieve en passieve zinnen Theater Informatie verwerken: alledaagse mysteries

Tussenstop 4

INHOUD TRAJECT NEDERLANDS 4

309

Les 25 Gedichten lezen en bespreken Les 26 Stereotypering

321 333

Literatuursuggesties 3

338

Les 27 Realisme en romantiek Les 28 Taal zorgt voor inclusie en exclusie Les 29 Talige diversiteit: onderzoeksproject

342 354 368

Tussenstop 5

378

Les 30 Les 31 Les 32 Les 33 Les 34

389 397 400 411 423

Balanstest: receptieve vaardigheden Opvoeringsanalyse Reclame Kortverhaal: Speciaal voor jou kom ik uit de toekomst Argumentatie opbouwen en uitwerken

433

Tussenstop 6

INHOUD TRAJECT NEDERLANDS 4

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 4 Hoe ga je met dit boek aan de slag? We leiden je door enkele belangrijke aspecten.

OP WEG MET TRAJECT

les

s 1

Je vertelt hoe je een verhaal ervaart

In dit leerwerkboek vind je lessen met verschillende achtergrondkleuren. Lessen met dezelfde achtergrondkleur behoren tot dezelfde stroom. s

3 Je gaat na hoe een schrijver spanning in zijn verhaal opbouwt

Je bespreekt de verhaalaspecten thema, ruimte, verhaaleinde, vertelstandpunt en personage verhaa

SITUEREN 1 Lees regel 1 tot 17 van het verhaal op de volgende pagina. a Bekijk aandachtig de afbeeldingen en voorspel over welk kistje het verhaal zou kunnen gaan.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

teratuur

nformat e & commun cat e

les

De overtuigingskracht van filmtrailers

Voo aan e ke es z e e de esdoe en D e ve du de ken wat e met d e es zu t be e ken

UU VAN

taa nz cht

Na enke e essen s e Ween tussenstop D e he ken e aan de o an e achte g ondk eu n de tussenstops ga e ve de aan de s ag met de ee sto d e e t dens de voo gaande essen eeks behande de Het gaat h e om een he ha ng o een u tb e d ng van de ee sto woo denschat en meen c eat weve opd acht O m W

W w

w w

Hoe maak e een goede f mtra er? B

n de meeste essen voo z en we b de opd achten ru mte om e antwoord te noteren n somm ge essen geven we e echte ee st het b onmate aa m b voo bee d een a t ke en de b ho ende w nst uct es gevo gd doo u mte om te note en Zo moed gen mwe me aan om e antwoo den op een geo dende w m D de de g aad waa man e nee te sch ven Dat s een moo e voo be e d ng op de e ook ze stand g zu t moeten m note en w U

m m m

INHOUD TRAJECT NEDERLANDS 4

HULPMIDDELEN In de lessen ondersteunen we je met enkele kaders en iconen.

onthouden

Onthouden-kaders bevatten belangrijke kennis, vaardigheden en strategieën.

woord

woord de robijn: rode edelsteen

tip

Onderaan sommige pagina’s tref je de verklaring aan van een woord of uitdrukking op die pagina. Online bij het lesmateriaal vind je bij elke tussenstop een overzicht van de woorden die aan bod kwamen.

Bij sommige opdrachten staat een tip om je op weg te helpen. tip

Je kunt het metrum makkelijk vinden door beklemtoonde lettergrepen (meestal lange klanken) luider uit te spreken.

onDERWEG

Onderweg-kaders bevatten leuke weetjes.

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 4

5.4.5

Trajectwijzer Bij dit leerwerkboek hoort ook een Trajectwijzer met een overzicht van de theorie die in de tweede graad aan bod komt. Als je dit icoon ziet, vind je bijkomende informatie in die Trajectwijzer. Het nummer in het icoon verwijst naar het titelnummer. Zo vind je snel de juiste informatie! Voorkennis activeren Als je dit icoon ziet, ga je voorkennis activeren. Dat kan gaan om leerstof die je in een voorgaand schooljaar al gezien hebt of onderwerpen die je kent uit je dagelijks leven.

Differentiatie Het differentiatie-icoon geeft aan dat je met een remediërings- of een verdiepingsopdracht te maken hebt. Je oefent verder op leerstof die je nog niet helemaal onder de knie hebt (remediëring) of je gaat een extra uitdaging aan (verdieping of uitbreiding). Woordenschat Dit icoon geeft aan dat je je woordenschat zult verrijken of strategieën leert om met nieuwe en moeilijke woorden om te gaan. Actief verwerken Eenmaal je kennis of vaardigheden verworven hebt, kun je actief verwerken. Je past wat je leerde zelfstandig toe in een nieuwe situatie.

Play Dit icoon geeft aan dat je een audio- of videofragment zult beluisteren of bekijken.

Gamification Doorheen het boek vind je verschillende games. In een bijhorende video leggen we uit hoe je het spel speelt met je klasgenoten. QR-code Soms is het handig dat je extra lesinformatie of een video- of audiofragment zelf kunt bekijken of beluisteren op je smartphone. Daarom voorzien we QR-codes: scan ze en log in op diddit.

SPELREGELS

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 4

TRAJECT EN DIDDIT

Het onlineleerplatform bij Traject

Materiaal Hier vind je het lesmateriaal en de online-oefeningen. Gebruik de filters bovenaan, de indeling aan de linkerkant of de zoekfunctie om snel je materiaal te vinden.

• •

Lesmateriaal Hier vind je het extra lesmateriaal bij Traject, zoals video’s, audio’s, pdf's … Oefeningen De leerstof kun je inoefenen op jouw niveau. Je kunt hier vrij oefenen.

Opdrachten Hier vind je de opdrachten terug die de leerkracht voor jou heeft klaargezet. Evalueren Hier kan de leerkracht toetsen voor jou klaarzetten.

Resultaten Wil je weten hoever je al staat met oefenen, opdrachten en evaluaties? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten.

E-book Het e-book is de digitale versie van het leerwerkboek. Je kunt erin noteren, aantekeningen maken, zelf materiaal toevoegen ...

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 4

Meer info over diddit vind je op www.vanin.diddit.be/nl/leerling.

les

Taalbeschouwing – begintest 1 Je bepaalt wat je nog

weet over taalbeschouwing

Je herkent en benoemt de verschillende zinsdelen

5 Je vergelijkt woordsoorten 4

Je herhaalt de belangrijkste woordsoorten en voornaamwoorden

en hoofdlettergebruik in verschillende talen

Je gebruikt je inzicht in taal om teksten te verbeteren

De voorbije schooljaren maakte je kennis met heel wat taalbeschouwelijke elementen. In deze les ga je na wat je nog weet over zinsleer en woordsoorten. Zo weet je waar je staat en welke onderdelen je nog moet opfrissen.

WAT WEET JE NOG?

1 In dit raster staan vijf groepen van drie woorden door elkaar. a Groepeer de woorden die tot dezelfde woordsoort behoren.

b Benoem daarna de categorieën.

onze

met

stoel

enkele

sommige

gisteren

berg

computer

erg

mijn

achter

twee

heel

2 Benoem de onderstreepte woordsoorten.

a Een Britse veteraan van honderd jaar heeft meer dan 35 miljoen euro verzameld voor de Britse gezondheidszorg.

   

voorzetsel bijwoord voornaamwoord bijvoeglijk naamwoord

b Hij stapte rondjes in de tuin met zijn wandelrek.    

werkwoord telwoord zelfstandig naamwoord bijvoeglijk naamwoord

LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

c Voor die daad werd hij geridderd.    

aanwijzend voornaamwoord betrekkelijk voornaamwoord persoonlijk voornaamwoord bijvoeglijk naamwoord

d De koningin reikte hem een lintje uit op Buckingham Palace. aanwijzend voornaamwoord betrekkelijk voornaamwoord persoonlijk voornaamwoord bijvoeglijk naamwoord

e Een half jaar later stierf hij.    

aanwijzend voornaamwoord telwoord bijwoord bijvoeglijk naamwoord

3 Benoem het onderstreepte zinsdeel.

11.2

   

a Elk jaar worden de Jamies uitgereikt voor de beste onlinevideomakers.

b De Jamies is een initiatief van Filmfestival Oostende.

c Ze willen Vlaamse onlinecontent op sociale media zoals YouTube, TikTok, Instagram en Twitch meer erkenning geven.

d De award telt negen categorieën en één publieksprijs.

e De winnaars worden voor de helft gekozen door de onlinestemmen en voor de andere helft door de jury.

Momenteel zijn het vooral tieners en jongeren die onlinecontent maken.

g De initiatiefnemers hopen dat ze door deze awards uit te reiken ook een oudere generatie kunnen stimuleren om onlinevideo’s te maken.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

4 Lees het volgende krantenartikel. a Onderstreep het onderwerp in elke zin. b Markeer alle lijdende voorwerpen in het geel. c Markeer de meewerkende voorwerpen in het groen. d Onderstreep alle bijwoordelijke bepalingen met een stippellijn.

Sneeuwstorm woedt door de VS

e Is de titel van het artikel een werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde?

Het noordoosten van de Verenigde Staten wordt

getroffen door een heel zware sneeuwstorm. Het

sneeuwt al urenlang onophoudelijk. In New York

is de noodtoestand afgekondigd. De gouverneur en de burgemeester van New York vragen niet op

straat te komen. De metrolijnen zijn gesloten en de leerlingen krijgen afstandsonderwijs. De stad biedt

hulp aan de daklozen.

Bron: www.vrt.be

5 Hieronder vind je vijf zinnen.

11.1

a Is de zin een mededelende zin (M), een vragende zin (V), een bevelende zin (B) of een uitroepende zin (U)? b Is de zin enkelvoudig (E) of samengesteld (S)?

M/V/B/U

E/S

1 Er is een meteoriet vanuit de ruimte neergestort op aarde, in ons land! 2 Hij zou ergens tussen Dendermonde en Aalst moeten liggen. 3 In sommige scholen zijn ze al een zoektocht gestart, maar zo’n meteoriet vinden is niet zo simpel. 4 Weet jij wat een meteoriet is?

5 Zoek het nu op!

WOORDSOORTEN

1 Zeg tot welke woordsoort de onderstreepte woorden behoren. a De meester zegt tegen Jantje: ‘Wat ben je laat!’ Zegt Jantje: ‘Maakt dat wat uit dan?’ “Het is nooit te laat om te leren”, zegt u altijd.’ meester: ben: dat: u: LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

b Twee wc-potten staan naast elkaar. Zegt de ene pot tegen de andere: ‘Je hebt daar een vlekje.’ Zegt de andere wc-pot: ‘Hoe kun jij dat nou zien? Je hebt jouw bril niet eens op!’ twee: naast: de: een: jij:

jouw: c Een olifant doet mee aan een toneelstuk. Wat denk je? Toneel stuk! aan: toneelstuk: stuk:

d Jantje vraagt aan zijn moeder: ‘Hoe wordt een veulen geboren?’ Moeder zegt: ‘Eerst het hoofd, dan de poten en als laatste het achterlijf.’ Jantje antwoordt verbaasd: ‘Maar wie zet hem dan in elkaar?’

geboren: verbaasd: hem:

zijn:

e Wat zegt een kip tegen een lantaarnpaal? Antwoord: tok.

kip:

een:

Wie het over studeren heeft, heeft het over werken Wie het over werken heeft, heeft het over het geld Wie het over geld heeft, heeft het over uitgaven Wie het over krediet heeft, heeft het over schuld Wie het over schuld heeft, heeft het over de deurwaarder En daarmee ook van ‘in de shit zitten’

Wie het over liefde heeft, heeft het ook over kinderen Zegt ‘voor altijd’ en zegt scheiden Wie het erover met naasten heeft, heeft het over rouw want problemen komen zelden alleen Wie het over een crisis heeft, heeft het over een heleboel mensen, heeft het over de hongersnood van de derde wereld Wie het over moe zijn heeft, heeft het ook over wakker worden, nog suf van de vorige dag Dus gaan we los, om de problemen te vergeten Dus dan dansen we, dus dan dansen we, dus dan dansen we

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

2 Op de vorige pagina vind je de Nederlandse vertaling van een Franstalige dansklassieker. a Zet de onderstreepte woorden bij de juiste woordsoort. bepaald lidwoord infinitief persoonlijk voornaamwoord bijwoord voorzetsel

bijvoeglijk naamwoord zelfstandig naamwoord b Van welk nummer is dit de vertaling?

rangtelwoord

3 Je vindt hieronder twee vertalingen van Engelstalige songteksten. a Zet de tien onderstreepte woorden bij de juiste woordsoort.

persoonlijk voornaamwoord bezittelijk voornaamwoord

aanwijzend voornaamwoord wederkerig voornaamwoord

onbepaald voornaamwoord werkwoord

Je had mijn hart, en we zullen nooit ver van elkaar zijn Misschien in magazines, maar je zult nog steeds mijn ster zijn, schat Want in het donker, kun je blinkende auto’s zien En dat is wanneer je me daar nodig hebt Met jou zal ik alles delen

(…)

Nu het meer dan ooit regent Weet dat we dan nog steeds elkaar hebben Je kunt onder mijn paraplu staan Je kunt onder mijn paraplu staan

LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

Ik ga ten onder en deze keer Vrees ik dat er niemand is om me te redden Dit ‘alles of niets’ Maakt me werkelijk stapelgek Ik heb iemand nodig om te helen Iemand om te kennen Iemand om te hebben Iemand om vast te houden Het is gemakkelijk gezegd Maar het is nooit hetzelfde, denk ik Ik vond de wijze Waarop je alle pijn verdoofde best aardig

b Van welke klassiekers zijn dit de vertalingen?

4 Online vind je aanvullende oefeningen over de verschillende woordsoorten en voornaamwoorden.

ZINSLEER

11.2

1 Verbind de uitspraak aan de zin.

De zin bevat een wwg en een nwg. De zin bevat een nwg. De zin telt twee wwg’s en een nwg. De zin telt twee wwg’s. De zin bevat een wwg dat bestaat uit een pv + te + infinitief.

a b c d e

1 Stalking is het opzettelijk en herhaaldelijk lastigvallen en achtervolgen van een persoon. 2 Stalkers proberen op allerlei manieren controle en macht uit te oefenen op hun slachtoffer. 3 Onderzoekers hebben aan internetgebruikers gevraagd of ze de afgelopen twaalf maanden wel eens last hebben gehad van stalking. 4 Zij dachten er regelmatig aan terug, sliepen er slecht van of waren er erg boos over. 5 Van de jongeren meldde maar 8 procent het incident bij de politie en dat is erg weinig.

2 Onderzoek deze zinnen en beantwoord de vragen door te onderstrepen wat past. a Veel kinderen vinden spreken in de klas niet leuk. • • •

Deze zin telt een gezegde (wwg of nwg) / twee gezegdes / meerdere gezegdes. Dit is een enkelvoudige zin / samengestelde zin. Dit is een mededelende / vragende / uitroepende / bevelende zin.

b Je zit in de klas, de leraar of lerares stelt een vraag, eigenlijk weet je het antwoord wel, maar je durft het niet te zeggen. • • •

Deze zin telt een gezegde (wwg of nwg) / twee gezegdes / meerdere gezegdes. Dit is een enkelvoudige zin / samengestelde zin. Dit is een mededelende / vragende / uitroepende / bevelende zin.

c Ken jij dat gevoel ook? • • •

Deze zin telt een gezegde (wwg of nwg) / twee gezegdes / meerdere gezegdes. Dit is een enkelvoudige zin / samengestelde zin. Dit is een mededelende / vragende / uitroepende / bevelende zin.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

d Volgens een onderzoek uit Nederland zou één op de drie kinderen bang zijn als ze iets moeten zeggen in de klas. • • •

Deze zin telt een gezegde (wwg of nwg) / twee gezegdes / meerdere gezegdes. Dit is een enkelvoudige zin / samengestelde zin. Dit is een mededelende / vragende / uitroepende / bevelende zin.

e De helft van de kinderen wordt zenuwachtig bij een spreekbeurt.

Deze zin telt een gezegde (wwg of nwg) / twee gezegdes / meerdere gezegdes. Dit is een enkelvoudige zin / samengestelde zin. Dit is een mededelende / vragende / uitroepende / bevelende zin.

Daar moet iets aan gedaan worden! • • •

• • •

Deze zin telt een gezegde (wwg of nwg) / twee gezegdes / meerdere gezegdes. Dit is een enkelvoudige zin / samengestelde zin. Dit is een mededelende / vragende / uitroepende / bevelende zin.

3 Benoem de onderstreepte zinsdelen.

a Elk jaar zetten Vlaanderen en Nederland poëzie een week lang in de kijker.

b Gedichtendag is sinds 2000 een jaarlijks poëziefeest in Nederland en Vlaanderen.

c Ieder jaar op de laatste donderdag van januari staat de poëzie centraal.

d Diverse grote partners langs beide landsgrenzen bundelen de krachten om samen poëzie te promoten en op de kaart te zetten.

e Een jury bepaalt wie de prijs voor het beste gedicht wint.

Veel boekhandels en bibliotheken organiseren op die dag poëtische activiteiten.

g Leraren lezen hun favoriete gedichten aan hun leerlingen voor.

h Sinds 2013 is Gedichtendag de eerste dag van de Poëzieweek.

Gedichtendag is gebaseerd op de succesvolle National Poetry Day in Engeland.

Klanten van de boekhandel krijgen in de Poëzieweek bij aankoop van € 12,50 aan poëzie het Poëziegeschenk cadeau.

LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

4 Lees onderstaande krantenkoppen. a Onderstreep de onderwerpen één keer. b Onderstreep de lijdende voorwerpen twee keer. c Schrap de bijwoordelijke bepalingen.

Man van 22 krijgt nieuw gezicht en nieuwe handen na transplantatie

Overlevingspercentage na kankerdiagnose spectaculair gestegen

lijk NASA-voertuig einde geland op rotsblok

Iraanse topspion krijgt 20 jaa r cel voor verijdelde aanslag in Par ijs

Vrouw filmt per ongeluk staatgreep in Myanmar

5 Online vind je aanvullende oefeningen over zinnen, gezegdes en zinsdelen.

VERVOLGOEFENINGEN

1 Kruis alle juiste uitspraken aan. Bij sommige opdrachten is meer dan één uitspraak correct. a Een derde van iedereen die in België woont, heeft een andere nationaliteit of is van buitenlandse afkomst. Dat wil zeggen dat zij of hun mama of papa hier niet geboren zijn.

 ‘Derde’ is een rangtelwoord.  ‘In België’ is een voorzetselvoorwerp.  ‘Dat’ is een aanwijzend voornaamwoord.

b Celine en Michiel hebben dit weekend een hondje gekocht. De puppy heet Trixie en het is een chowchow. Superschattig! Toch zijn veel mensen niet zo blij met de nieuwe hond van CEMI. Ze krijgen veel kritiek, omdat ze de hond gekocht hebben bij een broodfokker.  ‘Trixie’ is een lijdend voorwerp.  ‘Met de nieuwe hond van CEMI’ is een voorzetselvoorwerp.  ‘De hond’ is een meewerkend voorwerp.

c In december vieren de joden een speciaal feest: Chanoeka. Letterlijk betekent dat lichtjesfeest, en het wordt overal ter wereld gevierd.  ‘December’ is een zelfstandig naamwoord.  ‘Letterlijk’ is het onderwerp van de zin.  ‘Overal’ is een voornaamwoord.

2 Verdeel de zinnen in zinsdelen en plaats er ook telkens de juiste term bij.

a Pie is een typisch Brits gerecht.

b Je kunt het gerecht dertig minuten in de oven zetten.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

c Hij is benieuwd naar de smaak.

d Bij zo’n gerecht moet je de gasten een biertje aanbieden.

e Welke culinaire specialiteiten heeft België te bieden?

3 De onderstreepte zinsdelen in deze oefening beginnen met een voorzetsel. Gaat het om een voorzetselvoorwerp, een meewerkend voorwerp of een bijwoordelijke bepaling? a Ik ben dol op feesten.

11.2

b Op zaterdag is het zover: dan organiseren we een grote fuif.

c Het dansfeest vindt plaats in een grote zaal.

d Die zaal is echt geschikt voor zoveel mensen.

e Bij het binnenkomen hangt iedereen zijn jas aan de kapstok.

We zullen naar onze lievelingsmuziek luisteren.

g Een band zal vrolijke nummers spelen voor de genodigden.

h We zijn al helemaal klaar voor het feest.

4 Markeer het signaalwoord in onderstaande zinnen en benoem telkens het verband.

4.5.4

a Dierenverzorgers posten regelmatig een selfie met een aap, zodat ze met hun volgers nieuwtjes kunnen delen.

b Omdat die foto’s zo cute zijn, willen heel wat mensen een aap als huisdier.

c Een aapje is erg schattig, maar niet geschikt als huisdier.

d Ze leven niet graag in een huis, want ze hebben een groot terrein nodig.

LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

e Bergketens ontstaan doordat twee continentale platen tegen elkaar botsten.

Hoewel we elkaars tegenpolen zijn, passen we goed bij elkaar.

g Als je nu gaat slapen, zul je morgen uitgerust zijn.

TEKSTEN VERBETEREN

5 Online vind je aanvullende oefeningen over woordsoorten, voornaamwoorden en zinsleer.

In deze opdrachten gebruik je je kennis en inzicht in hoe zinnen gebouwd zijn om teksten beter te maken.

1 Als eindredacteur van een nieuwswebsite moet je ervoor zorgen dat jouw journalisten aantrekkelijke en afwisselende teksten schrijven. In deze tekst begint elke zin met het onderwerp. Saai! Verschuif de zinsdelen of voeg zinsdelen toe en je zult zien dat de tekst aantrekkelijker wordt.

Jongeren zijn niet meer wat ze twintig of dertig jaar geleden waren. Ze zijn veel mondiger en de meesten hebben ook een sterkere onderhandelingspositie binnen het gezin (of de gezinnen) waar ze deel van uitmaken. Zij bepalen voor een groot stuk waar hun ouders geld aan uitgeven, dat is uit onderzoek gebleken. Ze beslissen mee waar ze op reis gaan, welke ontbijtgranen ze kopen en zelfs welke kleur de nieuwe gezinswagen heeft.

Bron: www.knack.be

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

2 Ook hier heb je als eindredacteur wat werk. Alle zinnen zijn immers mededelende zinnen. Herschrijf enkele zinnen tot vraagzinnen, bevelende of uitroepende zinnen, zodat de lezer zich meer aangesproken voelt. Veel jongeren vinden het moeilijk om vroeg op te staan. Britse en Amerikaanse onderzoekers beweren nu ook dat een schooldag te vroeg begint. Door een te vroeg aanvangsuur krijgen kinderen en jongeren te weinig slaap en kunnen ze aan chronisch slaaptekort lijden. Zoiets leidt tot leer- en gezondheidsproblemen. Zestienjarigen bijvoorbeeld vertrekken beter pas om 10 uur naar school. Misschien is dat ook voor jou beter. Je kunt het voorleggen in de leerlingenraad. Het kan een interessante discussie opleveren.

Bron: www.knack.be

3 De volgende tekst bevat alleen maar enkelvoudige zinnen. Voor nieuwswebsites met adolescenten als doelpubliek mag daar zeker wat meer afwisseling bij zitten. Voeg enkelvoudige zinnen samen en maak er samengestelde zinnen van. De druk op jonge mensen is enorm hoog. De consumptiemaatschappij creëert verwachtingen. Die verwachtingen zijn reusachtig en onrealistisch. Jongeren lijken meer vrijheid te hebben dan vroeger. Jongeren worstelen meer met die vrijheid. Ze zoeken naar een eigen identiteit. Ze proberen tegelijk te voldoen aan torenhoge verwachtingen. Dat zorgt voor stress bij vele jongeren.

Bron: www.knack.be

LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

TALEN VERGELIJKEN zin 1

zin 2

zin 3

zin 4

Ik houd van de natuur.

Zij eet een gezonde maaltijd.

Hassan en Sara spreken vloeiend Duits.

Waar ga je naar school?

Engels

I love nature.

She eats a healthy meal.

Hassan and Sara speak German fluently.

Where do you go to school?

Duits

Ich liebe die Natur.

Sie isst eine gesunde Mahlzeit.

Hassan und Sara sprechen fließend Deutsch.

Wo gehst du zur Schule?

Frans

J’aime la nature.

Elle mange un repas sain.

Hassan et Sara parlent couramment allemand.

Où vas-tu à l’école? / Tu vas à l’école où?

Nederlands

1 Beantwoord volgende vragen over de zinnen in de tabel.

a Welke lidwoorden kun je terugvinden in de voorbeeldzinnen? Zijn dat bepaalde of onbepaalde lidwoorden? onbepaald

Nederlands Engels

Duits

Frans

b ‘Gezonde’, ‘healthy’, ‘gesunde’ en ‘sain’ zijn een voorbeeld van een …  zelfstandig naamwoord  bijvoeglijk naamwoord

 persoonlijk voornaamwoord  lidwoord

 bijwoord  werkwoord

c ‘Vloeiend’, ‘fluently’, ‘fließend’ en ‘couramment’ zijn een voorbeeld van een …

 zelfstandig naamwoord  bijvoeglijk naamwoord

 persoonlijk voornaamwoord  lidwoord

 bijwoord  werkwoord

d ‘Ik’, ‘I’, ‘du’ en ‘tu’ zijn een voorbeeld van een …  zelfstandig naamwoord  bijvoeglijk naamwoord

 bijwoord  werkwoord

‘Sprechen’ en ‘mange’ zijn een voorbeeld van een …

 zelfstandig naamwoord  bijvoeglijk naamwoord

 persoonlijk voornaamwoord  lidwoord

TRAJECT NEDERLANDS 4

 persoonlijk voornaamwoord  lidwoord

TAALINZICHT

 bijwoord  werkwoord

bepaald

2 Vul onderstaand kruiswoordraadsel in. 1

het bijwoord in de Franse zin 3 het zelfstandig naamwoord in de Duitse zin 1 het persoonlijk voornaamwoord in de Duitse zin 2 het werkwoord in de Duitse zin 2 het zelfstandig naamwoord in de Nederlandse zin 4 het werkwoord in de Franse zin 4 het onbepaald lidwoord in de Duitse zin 2 het vragend voornaamwoord in de Duitse zin 4 het bijvoeglijk naamwoord in de Nederlandse zin 2 het bijwoord in de Engelse zin 3 het persoonlijk voornaamwoord in de Engelse zin 4

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

3 Markeer de hoofletters in alle zinnen in de tabel boven opdracht 1. Plaats onderstaande stellingen bij de juiste taal. a Een zin start met een hoofdletter.

b Een eigennaam wordt geschreven met een hoofdletter.

c Elk zelfstandig naamwoord wordt geschreven met een hoofdletter. d Een taal wordt geschreven met een hoofdletter. Nederlands

LES 1 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST

Engels

Duits

Frans

les

Kortverhaal: Het kistje

3 Je gaat na hoe een schrijver

Je vertelt hoe je

1 een verhaal ervaart

spanning in zijn verhaal opbouwt

4 Je kent de term 'zelfvervullende

Je bespreekt de verhaalaspecten thema, ruimte, verhaaleinde, vertelstandpunt en personage

SITUEREN

voorspelling' en onderzoekt hoe die in veel populaire verhalen aan bod komt (uitbreiding)

1 Lees regel 1 tot 17 van het verhaal op de volgende pagina.

a Bekijk aandachtig de afbeeldingen en voorspel over welk kistje het verhaal zou kunnen gaan. 2

b Waarom staat volgens jou dat kistje centraal in het kortverhaal? Geef in een aantal kernwoorden je antwoord weer.

PREHISTORIE

5 4

17 ±

50 ±

0 50 ±

80 ±

v. C

c In welk tijdvak zou het verhaal zich kunnen afspelen? Geef daarvoor twee argumenten.

OUDE NABIJE OOSTEN

KLASSIEKE OUDHEID

MIDDELEEUWEN

HEDENDAAGSE TIJD

MODERNE TIJD VROEGMODERNE TIJD

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

2 Je krijgt achtergrondinformatie over Aline Sax, de auteur van het verhaal. a Wat verwacht je over de schrijfstijl, het thema en de moeilijkheidsgraad van het verhaal? b Welke van haar boeken heb je al gelezen?

onDERWEG

Het eerste boek van Aline Sax, Mist over het strand, werd gepubliceerd toen ze zestien jaar was. Het verhaal gaat over Duitse kindsoldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog en toonde direct Alines passie voor het leven van gewone mensen tijdens oorlogen in een bepaalde historische periode. Dat thema komt ook terug in Het meisje en de soldaat (Eerste Wereldoorlog), Geen stap terug (De slag bij Stalingrad), Grensgangers (over de Berlijnse muur) en De hond van Roosevelt (over het Ardennenoffensief tijdens de Tweede Wereldoorlog). Aline studeerde geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen en maakte een doctoraat. Ze werkt op dit moment als onderzoeker en docent.

Haar romans werden al vaak genomineerd en wonnen zowel in het binnen- als buitenland prijzen. Bron: www.alinesax.be

HET VERHAAL BELEVEN

Het kortverhaal wordt in drie stukken verteld. Na elk deel beantwoord je samen met een medeleerling een aantal vragen en koppel je klassikaal terug.

Het kistje Deel 1

De jongen keek toe hoe de vreemdeling voorzichtig zijn soepkom leeglepelde. Alsof de man na elke slok wilde luisteren of iemand op hem toesloop. Hij had zijn mantel niet uitgetrokken, zijn kap niet afgeschud. Met een donkere stem had hij om eten en een kamer gevraagd. Nu zat hij in de gelagzaal en het leek alsof zijn aanwezigheid een schaduw wierp over de hoek waarin hij zat. De tafeltjes rond hem bleven leeg. Toch schonk geen van de andere gasten enige aandacht aan hem, hun luide gesprekken lieten zich niet dempen. De man leek niets van zijn omgeving te merken en lepelde behoedzaam verder, weggekropen in zijn mantel. De jongen vroeg zich af welk geheim de vreemdeling in zijn hoofd droeg. Toen de man gegeten had, ging de jongen hem voor naar zijn kamer. Hij opende de deur, liet de man de kamer inspecteren en zette de olielamp die hij meegebracht had op het nachttafeltje naast het bed. Nog even bleef hij wachten op verdere wensen van de man. ‘Sluit de deur’, zei de vreemdeling zacht maar kordaat. De jongen gehoorzaamde met een hand die trilde van opwinding.

woord de gelagzaal: zaal waar gegeten en gedronken wordt

LES 2 KORTVERHAAL: HET KISTJE

De jongen nam het kistje aan en bracht het naar zijn kamer. Toen hij die nacht in bed lag, kon hij de slaap niet vatten. Hij lag naar de dakspanten te staren die zich ergens boven hem in de duisternis verborgen en dacht aan het kistje onder zijn bed. Het was alsof het een vreemde gloed afgaf. Een gloed die hem omringde, uit zijn slaap hield en een trillende spanning door zijn buik joeg. Hij luisterde hoe de laatste gasten naar boven stommelden. In een kamer werd zacht geruzied en in de kamer onder hem, de kamer van de vreemdeling, hoorde hij een eentonig bonken. Wat zat er toch in dat kistje dat zo belangrijk is? Maar voor hij er verder over kon nadenken, overviel hem een donkere, diepe slaap zonder beelden.

Terwijl de man zich naar hem omdraaide, haalde hij een donker houten kistje met ijzeren beslag van onder zijn mantel. Een nieuw hangslot blonk in het licht van de olielamp. ‘Kun je dit voor me bewaren vannacht?’ De jongen keek naar het kistje. ‘Niemand mag weten dat jij het hebt. Niemand mag weten dat het hier is.’ De jongen vroeg zich af wat erin zou zitten. ‘Maar maak het niet open. Niemand mag de inhoud ervan zien. Anders zal hij onherroepelijk gestraft worden.’

woord

het beslag: bekleding, versieringen onherroepelijk: zonder mogelijke verandering het dakspant: balk van het dak

1 Over wie gaat het? Wie zijn de twee belangrijkste personages? 2 Waar en wanneer speelt het verhaal zich af? Argumenteer je antwoord. 3 Hoe zou je de sfeer in dit deel beschrijven?

a Kies een van de onderstaande bijvoeglijke naamwoorden.

b Geef met één argument of voorbeeld aan waarom je dat vindt. poëtisch

beklemmend

sinister

humoristisch

ijzingwekkend

magisch

uitbundig

somber

4 Vat de belangrijkste gebeurtenis in dit fragment in maximaal drie zinnen samen. 5* Wat vond je van de beginzin van dit fragment?

* Het antwoord op deze vraag hoef je niet te noteren.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Deel 2

Toen hij die avond weer in bed kroop, viel de jongen bijna meteen in slaap. Maar in het midden van de nacht schrok hij wakker uit een vreselijke nachtmerrie. Hij had het kistje geopend en het had vol gezeten met robijnen die rood schitterden. Toen hij zijn hand ernaar uitstrekte, waren de diamanten veranderd in vlammen die zijn hand verbrand, tot op het bot verkoold hadden. De jongen keek naar zijn hand, maar tegelijkertijd ontglipte hem de laatste herinnering van de droom. Ook de volgende nachten werd hij geplaagd door nachtmerries. Ze werden steeds angstaanjagender. Elke nacht opnieuw. Het kistje schonk hem rijkdom, kennis, macht, geluk, maar steeds sloeg het geschenk om in iets afschuwelijks. Nog voor hij over de dromen kon nadenken, verdwenen ze in de nevelen van zijn herinnering. Het enige wat overbleef, was een zwaar beklemmend gevoel in zijn borst waardoor hij amper kon ademen. De dromen waren levensecht. De jongen durfde niet meer te slapen. Hij bleef rechtop in bed zitten, uit angst om op zijn strozak, onder de warme deken, overmand te worden door de slaap. De uren kropen voorbij. Hij wachtte op het eerste spoortje van de dageraad, dat de dreiging van de dromen deed afnemen. Met een zwaar hoofd sleepte hij zich door de dag om ’s nachts weer overeind te zitten met het donkere gevoel van de angst dat in zijn buik klopte. Na drie dagen en drie nachten kon hij het niet langer uithouden. Toen het laatste gestommel van de gasten was weggestorven, trok hij zijn broek en hemd weer aan, greep het kistje van onder het bed en sloop naar buiten. De koude nachtlucht greep in zijn hemd en maakte zijn hoofd helder. Hij zadelde een paard en reed diep het woud in.

De volgende ochtend wilde hij de vreemdeling wekken, maar die was niet op zijn kamer. Het bed was opgedekt en de olielamp verdwenen. Beneden in de gelagzaal en ook in de stallen was de man niet te bespeuren. Niemand had hem gezien. Ook die vorige avond niet. De jongen vroeg het aan de meid en de gasten. Maar zelfs zijn vader kon zich geen man herinneren die aan de beschrijving van zijn zoon voldeed. ‘Er is hier niemand geweest’, zei hij. ‘Kamer zes is vannacht niet bezet geweest. Je moet je vergist hebben.’ De jongen rende naar boven, waar het kistje nog steeds onder het bed stond. Niemand mag de inhoud ervan zien.

woord

de robijn: rode edelsteen

6 De vreemdeling blijkt een heel mysterieuze figuur te zijn. Waaruit kun je dat afleiden? 7 De jongen is door de gebeurtenissen duidelijk zichzelf niet meer. a Hoe zou je de emotionele toestand van de jongen kunnen omschrijven? b* Zou jij op dezelfde manier reageren? Waarom wel of niet?

8 Beschrijf de geografische ruimte zo gedetailleerd mogelijk.

15.4.2

9 Dit stuk eindigt met een cliffhanger. Hoe denk je dat het verhaal verdergaat?

15.8.1

LES 2 KORTVERHAAL: HET KISTJE

Deel 3

Op een open plek hield hij halt. Het maanlicht dat af en toe door de wolken kwam, gooide een golvend wit licht over de knoestige boomstronk in het midden van de plek. De jongen maakte het paard vast aan een boom en liep met een spade uit de zadeltassen en het kistje naar de stronk. Hij groef een gat, zo diep als hij zelf groot was, en legde het kistje daarin. Een laatste golf wit licht blikkerde op het hangslot voor hij het kistje, samen met de dromen en angsten begroef. Terwijl hij weer naar de herberg reed, voelde hij hoe het zware gevoel op zijn borst verminderde en de angst in zijn buik oploste. Hij gleed meteen onder de dekens en viel in een diepe slaap. Maar de nachtmerries hielden niet op. Die nacht droomde hij nog afschuwelijker dan ervoor. Nu kon hij niet meer zien wat er in het kistje zat. Hij probeerde het te openen, maar het hangslot, dat nu een sinister witte gloed verspreidde, gaf niet mee. En ook nu overkwamen hem de vreselijkste dingen. Nog vreselijker dan de vorige nachten, nog vreselijker dan hij zelf had kunnen verzinnen. Toen hij wakker schoot, had de angst zijn hele lichaam gevuld. Als hij opnieuw in slaap zou vallen, zou hij er nooit meer uit wakker worden. Hijgend sprong hij uit bed, greep de spade en een bijl en reed opnieuw naar de open plek in het woud. Terwijl hij zijn paard aanspoorde tot meer snelheid kolkte het in zijn hoofd. Hij moest weten wat er in het kistje zat. Dat alleen kon hem van de nachtmerries afhelpen. Hij moest het weten. Hij moest het weten! De woorden dreunden in zijn hoofd, op het ritme van de galopperende paardenhoeven. Als een bezetene begon hij het kistje op te graven. Woedend en dolgedraaid door de woorden in zijn hoofd sloeg hij met de bijl op het kistje. Hij moest weten wat er in het kistje zat! Met alle kracht die hij nog in zijn uitgeputte armen had, hakte hij op het kistje in. Tot twee splinters hem in het gezicht vlogen. Hij greep naar zijn ogen. En toen hij hoorde hoe het kistje opensprong, was hij volledig omringd door een ondoordringbare duisternis.

woord

sinister: eng, gevaarlijk, angstaanjagend

10 Leg in je eigen woorden uit wat er aan het einde van het verhaal precies is gebeurd. 11 Vergelijk dat einde met jouw voorspelling in opdracht 9. a Geef minimaal twee punten van overeenkomst of verschil. b Geef één bijvoeglijk naamwoord dat het einde volgens jou samenvat.

12 Bedenk tot slot één vraag die je aan het hoofdpersonage zou willen stellen. Leg uit waarom je dat zou willen vragen.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

DOORDRINGEN TOT DE TEKST 1 Het kortverhaal werkt naar een ontknoping toe. Aline Sax zorgt voor verschillende elementen die spanning in het verhaal houden.

15.4.3 15.5.1 15.8.2 15.6 15.9

• • • • •

verhaalbegin hoofdpersonage sfeerschepping vertelperspectief thema

a Bespreek onderstaande verhaalelementen in Het kistje.

b Markeer de twee verhaalelementen die volgens jou voor de meeste spanning zorgen in dit verhaal. c Overloop die met een medeleerling en geef voor elk element een passend argument. 15.4.3

2 Je focust nu op het einde van het verhaal.

a Heb je te maken met een open of een gesloten einde? Leg uit waarom je die keuze maakt.

b* Als jij de schrijver van het verhaal was, zou je dan het einde zo laten of zou je het veranderen? Wat zou je aanpassen?

LES 2 KORTVERHAAL: HET KISTJE

3 Dit kortverhaal bevat een duidelijke levensles. Het vertelt de lezer wat hij/zij best (niet) doet. a Omschrijf die levensles zo concreet mogelijk. b Het hoofdpersonage volgt de levensles niet. Hoe komt dat? 4 Het kortverhaal doet je wellicht denken aan een sprookje. a Geef twee overeenkomsten met die verhaalvorm.

b Geef ook één duidelijk verschilpunt.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

UITBREIDING: ZELFVERVULLENDE VOORSPELLING 1 Aline Sax speelt in het kortverhaal met het verschijnsel van de zelfvervullende voorspelling. a Zoek op wat dat fenomeen betekent.

b Leg uit hoe de schrijfster dat toepast in Het kistje.

2 De zelfvervullende voorspelling wordt vaak gebruikt als verhaallijn, zowel in de jeugdliteratuur als in de populaire cultuur. Vorm samen met een medeleerling een duo en ga op zoek naar de manier waarop de zelfvervullende voorspelling een centrale rol speelt in andere verhalen.

Jullie opzoekwerk mondt uit in een kort filmpje of een podcast. Volg het stappenplan zodat je weet hoe je te werk moet gaan.

Oedipus

De drie gouden haren van de duivel

Harry Potter en de Orde van de Feniks

1 Hieronder vind je drie verhalen. Kies er twee uit waarmee jullie aan slag willen gaan.

2 Ga op internet op zoek naar informatie over het verhaal. De volgende elementen moet je zeker opzoeken: • Welk soort verhaal is het? • Wie heeft het verhaal geschreven? • Wanneer is het verhaal ontstaan of geschreven? • Waarover gaat het verhaal? • Op welke manier speelt de ‘self-fulfilling prophecy’ een rol in het verhaal? 3 Presenteer de gevonden informatie via een aantrekkelijk filmpje of een boeiende podcast. Houd zeker rekening met de volgende richtlijnen: • De podcast of het filmpje mag maximaal vijf minuten duren. • Wat de aanpak en vorm betreft, krijg je alle vrijheid. Zorg er wel voor dat alle inhoudelijke elementen (zie stap 2) een plaats krijgen in de presentatie. • Verdeel de spreektijd op een evenwichtige manier zodat jullie beiden voldoende aan het woord komen.

4 Evalueer het eindproduct van een ander duo. Maak daarvoor gebruik van de evaluatiematrix op de volgende pagina. Nadien zal ook je leraar het filmpje of de podcast evalueren.

LES 2 KORTVERHAAL: HET KISTJE

Evaluatiematrix – Spreken: zelfvervullende voorspelling in verhalen Ik beoordeelde de presentatie van GOED

VOLDOENDE

ONVOLDOENDE

De meeste elementen zijn in de presentatie aanwezig, maar volgende elementen ontbreken:

Er ontbreken meer dan twee gevraagde elementen, namelijk:

Je presentatie bevat informatie over: - de verhaalsoort; - de auteur; - de periode waarin het verhaal is ontstaan of geschreven; - de inhoud; - de manier waarop de zelfvervullende voorspelling een rol speelt in het verhaal. duidelijkheid

volledigheid

Je presentatie is goed te volgen, maar de inleiding, het midden en het slot zijn niet/ moeilijk te onderscheiden.

Je presentatie is moeilijk te volgen. Er ontbreekt een inleiding of een slot en in het midden lopen verschillende inhoudelijke onderdelen door elkaar.

Je boodschap is duidelijk en je Je boodschap is duidelijk, brengt variatie in je woorden maar je gebruikt opvallend en zinnen. vaak dezelfde woorden. Je zinnen zijn ook vaak op dezelfde manier opgebouwd.

Je gebruikt te lange zinnen en herhaalt steeds hetzelfde element. Daardoor is het moeilijk om de boodschap te begrijpen.

Je hebt de presentatie goed opgebouwd. Het is duidelijk wat de inleiding, het midden en het slot van je presentatie is.

aantrekkelijkheid

Je presentatie wordt op een vlotte en boeiende manier gebracht. - Je praat vlot en op een goed tempo. - Er zijn voldoende pauzes. - Je praat met intonatie. - Je stemvolume is gepast.

Een van de onderstaande items is niet volledig oké: - Je praat vlot en op een goed tempo. - Er zijn voldoende pauzes. - Je praat met intonatie. - Je stemvolume is gepast.

Twee of meer van de onderstaande items zijn niet volledig oké: - Je praat vlot en op een goed tempo. - Er zijn voldoende pauzes. - Je praat met intonatie. - Je stemvolume is gepast.

Hier en daar zitten er dialectische klanken of tussentaal in je uitleg. Je gebruikt ook soms woorden die eerder in een gesprek onder vrienden passen en niet in een presentatie.

Je uitspraak is onverzorgd (dialect, tussentaal) en leidt de aandacht af van de boodschap. Je gebruikt vaak woorden die eerder in een gesprek onder vrienden passen en niet in een presentatie.

correctheid en gepastheid Je taalgebruik is nagenoeg foutloos. Je spreekt Standaardnederlands.

Aanvullende commentaar:

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

les

De overtuigingskracht van filmtrailers 1 Je kent de functie en onderdelen

3 Je maakt zelf een

van een filmtrailer

boekentrailer (Tussenstop 1)

2 Je beoordeelt de overtuigingskracht van trailers

DE STRUCTUUR VAN EEN FILMTRAILER

Trailers zijn niet nieuw voor je. Je bekeek er ongetwijfeld al honderden. In deze les staan we stil bij wie trailers maakt en welke technieken er zijn om een film zo aantrekkelijk mogelijk aan te kondigen.

1 Welke trailer heeft je ooit overtuigd om naar een film te kijken?

2 Welke onderdelen vind je in trailers terug?

3 Onderstaande tekst geeft je informatie over hoe een filmtrailer is opgebouwd.

a Welke informatie verwacht je te lezen? b Wat wil je zelf te weten komen?

Hoe maak je een goede filmtrailer?

‘Toen ik net begon met dit werk, zag ik de trailer van Se7en. Toen dacht ik: als ik ooit zo’n efficiënte trailer zou kunnen maken, met zo’n prachtige structuur en zulke geweldige muziek, dan kan ik gelukkig sterven. Die trailer is nog steeds houdbaar. Prachtig hoe je alleen glimpen ziet van het verhaal.’

John Piedot, creative director van het Britse trailerbedrijf Editpool, neemt de kneepjes van het vak met ons door. ‘Uiteindelijk is het een kwestie van zo efficiënt mogelijk een verhaal vertellen.’

Aan het woord is John Piedot, creative director van het Britse trailerbedrijf Editpool. Op het Imagine Film Festival vertelde hij in een uitverkochte masterclass over de trailers die zijn bedrijf heeft gemaakt. Na afloop sprak Piedot met ons verder over zijn vak.

LES 3 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS

Piedot: ‘Wij krijgen onze opdrachten van het marketingteam van de distributeur. Het materiaal waarmee we werken is meestal een bijna voltooide versie van de film. Het belangrijkste onderdeel van het proces is onze “first cut”. In het meest ideale geval heb je voldoende tijd om die al zo sterk mogelijk af te leveren. Die versie presenteer je aan de opdrachtgever, waarna je verdergaat met de feedback.’ Structuur ‘Uiteindelijk komt het hierop neer: welk verhaal wil je vertellen? Daarom is de structuur van de trailer het belangrijkst. Die houden we simpel. Een trailer heeft in principe dezelfde opbouw als een film: een begin, een midden en een einde.

Editpool heeft de trailer voor de Koreaanse monsterfilm The Host gemaakt. Deze trailer hielden we ook simpel: het monster is amper te zien. In eerste instantie hadden wij er meer beelden van het monster in gestopt, maar de opdrachtgever dacht dat dit effectiever zou zijn. Bij de komische film Infestation werkte dat weer anders: in die trailer lieten we het monster juist veel zien, omdat het monster het komische element is. Dus elke film vraagt weer om zijn eigen aanpak.’

Dialoog ‘Dialoog is een belangrijk onderdeel van een trailer. Dat is soms lastig, omdat losse dialoogfragmenten niet altijd begrijpelijk zijn. Of verstaanbaar. Je merkt hierbij verschil tussen filmen theateracteurs. Anthony Hopkins is bijvoorbeeld getraind voor het theater. Onlangs maakten we de trailer voor een film over de Heineken-ontvoering, waarin Hopkins de rol van Heineken vertolkt. Iedere lettergreep is duidelijk te verstaan. Andere acteurs praten soms veel te binnensmonds. Soms krijgen we opdracht om een trailer zonder dialogen te maken. De opdrachtgevers zijn dan bang dat de buitenlandse taal een belemmering kan vormen om de film te gaan bekijken.’

Soundtrack ‘We gebruiken de soundtrack van de film zelden. De muziek moet emoties opbouwen over een heel kort tijdsbestek, en meestal is de filmmuziek daarvoor niet effectief. Dan heb je een paar opties: je kunt bestaande muziek gebruiken, zoals popmuziek, of je kunt zelf iets laten maken. Popmuziek is vaak duur, een nummer van de Rolling Stones is bijvoorbeeld niet te betalen. Dus zelf maken is meestal slimmer. Maar een combinatie kan ook.

Social media ‘Door de komst van social media is de functie van trailers behoorlijk veranderd. In de bioscoop krijg je één kans om het publiek te overtuigen, maar online kan een filmpje meerdere keren worden bekeken. Er komt commentaar op, er wordt over geschreven op fansites. Een typisch internetfenomeen is bijvoorbeeld de redband-trailer. Die worden steeds vaker gemaakt, het zijn varianten op de gewone trailer, maar dan met meer geweld en meer scheldwoorden. Die hoeft niet langs het familiepubliek maar kan meteen online. Een andere trend is de Twitter-hashtag die in de trailer gezet moet worden. Hoe trailers worden gemaakt, zal altijd aan trends onderhevig zijn, maar het principe blijft hetzelfde: kun je het publiek nieuwsgierig maken naar de film? En dat is allemaal afhankelijk van de structuur. Als jij het verhaal op een efficiënte, begrijpelijke manier kan vertellen, zodat het publiek benieuwd wordt, dan heb je je werk goed gedaan.’ Bron: www.vprogids.nl

woord de masterclass: praktijkles of sessie waarin een kenner informatie geeft over een onderwerp waarin hij/zij expert is de distributeur: bedrijf dat / persoon die zorgt voor de verdeling van een product het tijdsbestek: tijdsperiode, hoeveelheid tijd

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

4 Het artikel vermeldt vier aspecten waarmee een maker rekening moet houden bij het samenstellen van een trailer. a Som ze hier op.

b Onderstreep voor elk aspect de kerngedachte. 5 Wat is het doel van een trailer?

Het artikel bevat typisch filmjargon. Geef een omschrijving voor volgende begrippen.

a redband trailer:

b first cut:

7 In het artikel vermeldt John Piedot dat de trailer van Se7en voor hem een knap voorbeeld is. Bekijk die trailer en vul volgende steekkaart in.

Noteer vijf beelden die jou na het kijken bijblijven.

Beschrijf de belichting in de trailer. Welke sfeer roept die op?

In een trailer speelt ook het geluid een belangrijke rol. Welke geluidselementen vond jij sterk?

Wat kom je te weten over de verhaallijn in de film?

LES 3 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS

Waar en wanneer speelt het verhaal zich af?

15.2

EEN FILMTRAILER BEOORDELEN

Tot welk genre behoort de film?

In het vorige deel zag je hoe een goede trailer opgebouwd is en paste je dat toe op een voorbeeld. Je gaat nu zelfstandig aan de slag: je analyseert een filmtrailer en schrijft je beoordeling uit.

Voorbereiden

1 Kies een filmtrailer.

2 Denk na over wat je al weet over de film. a Wat zal er in de film aan bod komen?

b Hoe zal alles in beeld worden gebracht?

Plannen

3 Bekijk de trailer een aantal keer en vul op de steekkaart aan wat je opvalt. titel film:

genre:

doelpubliek:

filmelementen:

•

beeld

•

belichting

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

•

geluid

•

spanning

15.4

•

verhaallijn

15.5

•

personages

15.7

•

tijd en ruimte

15.8

15.4.2

verhaalelementen:

randinformatie:

info over de makers

•

info over andere films

4 Vind je het een sterke trailer voor het doelpubliek? Waarom denk je dat de trailer die kijkers (niet) overtuigt?

LES 3 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS

Schrijven

6.1

5 Gebruik de gegevens die je verzamelde om je beoordeling uit te schrijven tot een volle tekst. Je dient de eerste versie in op

Je maakt daarbij gebruik van onderstaand schrijfschema. tekstdoel: informeren + opiniëren publiek: een volwassene die je niet kent taal: Standaardnederlands (geen tussentaal of dialectwoorden) aantal alinea’s: 5

• • • •

inleiding

Je geeft de titel van de film en legt uit wat je in de tekst doet.

Je geeft een overzicht van wat de trailer doet om de film aan te prijzen. midden

Je legt een verband tussen de filmelementen en het doelpubliek. Je legt een verband tussen de verhaalelementen en het genre.

Je vat samen of deze trailer volgens jou het doelpubliek zal overtuigen en geeft ook aan wat jij zelf van de trailer vindt.

slot

Reflecteren

6 Bekijk de evaluatiematrix bij deze opdracht. Bevat je resultaat alle elementen? 7 Wissel je resultaat met een medeleerling en vergelijk de teksten.

a Wat is er beter in jouw tekst?

b Wat kun je leren uit de tekst die je van je leraar kreeg? c Welke aandachtspunten leid je hieruit af voor jezelf?

Herschrijven

8 Herschrijf nu je eigen tekst. a Houd rekening met de suggesties die je hierboven neerschreef. b Bekijk nogmaals de evaluatiecriteria.

Je dient de tweede versie van je eindresultaat in op

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Evaluatiematrix – Een beoordeling schrijven (trailer) GOED

VOLDOENDE

ONVOLDOENDE

inhoud Je voegt een titel toe, maar die Je voegt geen titel toe. is weinig aantrekkelijk.

Je formuleert zowel feitelijke aspecten van de trailer als drie sterke punten.

Je formuleert zowel feitelijke aspecten van de trailer als sterke punten. Je vermeldt echter te weinig sterke punten.

Je beoordeling is onvolledig: je formuleert geen feitelijke aspecten of je vermeldt geen / te weinig sterke punten.

Je gebruikt een duidelijke IMSstructuur in je beoordeling. De IMS-structuur is zowel inhoudelijk als vormelijk (alinea’s) aanwezig in je tekst.

Je hanteert een IMS-structuur, maar brengt de structuur enkel inhoudelijk/vormelijk aan.

Je gebruikt geen (of onvoldoende) IMS-structuur in je beoordeling, niet inhoudelijk en niet vormelijk.

Je brengt structuur in je argumentatie door signaalwoorden en structuuraanduiders te gebruiken. Er zit voldoende variatie in je keuze.

Je gebruikt signaalwoorden en structuuraanduiders, maar kiest meestal voor dezelfde woorden.

Je gebruikt geen of amper signaalwoorden en structuuraanduiders.

De tekst bevat enkele fouten in spelling en/of zinsbouw. De fouten leiden de aandacht van de boodschap af, maar het geheel blijft wel begrijpelijk.

De tekst bevat veel en/of zware fouten in spelling en/ of zinsbouw. Die zorgen ervoor dat de tekst moeilijk te begrijpen is.

Let op voor:

Je maakt duidelijk wat jij van de trailer vindt, maar je bent niet steeds consequent in de uitwerking van je mening.

Het is niet duidelijk wat jij van de trailer vindt.

correctheid

structuur

Je voegt een aantrekkelijke titel toe.

De spelling in je tekst is foutloos. Ook de zinsbouw en het gebruik van leestekens zijn correct.

duidelijkheid

Je maakt duidelijk wat jij van de trailer vindt en je bent consequent in de uitwerking van je mening. Aanvullende commentaar:

LES 3 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS

Literatuursuggesties 1

Via trailers krijg je op je favoriete streamingsdienst een beeld van nieuwe films en tv-reeksen. Zo kun je beslissen of het verhaal iets voor jou is. Je maakt hier kennis met negen boeken die een verfilming kregen als film of tv-reeks. De beschrijvingen helpen je om te kijken welke boeken bij jou passen. Je kunt ook altijd kijken hoe een filmmaker met het origineel omging om er een eigen versie van te maken.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

VALLEN Anne Provoost roman, drama

BELUISTER FRAGMENT

1994

RANSOM RIGGS

ale

Ransom Riggs mysterie, fantasy

BELUISTER FRAGMENT

oor Amazon uitgeroepen r jongeren én volwassenen

DE BIJZONDERE KINDEREN VAN MEVROUW PEREGRINE

internation

BESTSELLER

DE BIJZONDERE KINDEREN van MEVROUW PEREGRINE

am. Die vertelde zijn kleinzoon ndere kinderen. Opa illustreerde mt de oude Abraham op enjarige Jacob reist naar ïne vindt van het tehuis ijkt dat de jeugdvrienden wel een goede reden om hien leven ze nog steeds … uiveringwekkend.

Lucas brengt met zijn moeder de vakantie door in het huis van zijn pas overleden grootvader. Er wordt nogal geheimzinnig gedaan over de opa van Lucas. Niet veel later ontdekt hij dat zijn opa fout was in de oorlog. Diezelfde vakantie komt hij Caitlin tegen, een vriendin van vroeger. Zij kijkt machteloos toe hoe Lucas steeds verder op het verkeerde pad raakt door zijn nieuwe vrienden. De verfilming door Hans Herbots was een internationaal succes.

2011

www.clavisbooks.com

Clavis

young adult

Als kind had Jacob een speciale band met zijn opa Abraham. Die vertelde zijn kleinzoon bizarre verhalen over zijn jeugd in een weeshuis voor bijzondere kinderen. Opa illustreerde zijn verhalen met oude foto’s. Jaren later reist de zestienjarige Jacob naar een afgelegen eiland voor de kust van Wales, waar hij de ruïne vindt van het tehuis waar zijn opa gewoond heeft. Als Jacob het huis verkent, blijkt dat de jeugdvrienden van Abraham meer dan bijzonder waren. Wat volgt, is afwisselend wonderbaarlijk, aandoenlijk en huiveringwekkend.

NIETS

Jane Teller

ek dat snĳdt als vanaf 13 jaar.

kroond als beste Denemarken s Prize 2001) bylit 2008).

Janne Teller NIETS

het moment dat te sterven. En zo Pierre Anthon, geen zin heeft. gt zĳn dagen oom. Zĳn klaseer uit, zelfs niet elen. Ze besluiten chten te brengen p te richten. lk van hen n ze in elkaars elĳk, maar de extremer en tekenis Pierre ?

Janne Teller

NIETS

13+ 13+

LITERATUURSUGGESTIES 1

psychologische roman 2000

BELUISTER FRAGMENT

‘NIETS heeft betekenis. Op het moment dat je geboren wordt, begin je al te sterven. En zo gaat het met alles.’ Dat zegt Pierre Anthon, die besloten heeft dat het leven geen zin heeft. Hĳ gaat van school af en brengt zĳn dagen voortaan door in een pruimenboom. Zĳn klasgenoten krĳgen hem er niet meer uit, zelfs niet door hem met stenen te bekogelen. Ze besluiten Pierre Anthon op andere gedachten te brengen door een berg van betekenis op te richten. Die zal bestaan uit wat voor elk van hen het dierbaarst is, en dat mogen ze in elkaars plaats bepalen. Het begint redelĳk, maar de gevraagde offers worden steeds extremer en wreder. En zal de berg van betekenis Pierre Anthon uiteindelĳk overtuigen? Vorig jaar maakte je kennis met de theaterversie van deze roman.

HET GROTE MISSCHIEN John Green roman

BELUISTER FRAGMENT

2005

Miles Halter is gefascineerd door beroemde laatste woorden en hij is zijn saaie leventje thuis meer dan zat. Hij schrijft zich in voor een kostschool in Alabama en gaat op zoek naar ‘Het Grote Misschien’, zoals ook de dichter Rabelais op zijn sterfbed deed. Eenmaal aangekomen op Culver Creek maakt Miles kennis met zijn kamergenoot Chip Martin – de Kolonel – en met Alaska Young. Slimme, grappige, mooie, onvoorspelbare, sexy Alaska, voor wie Miles als een blok valt en die hem in ‘Het Grote Misschien’ katapulteert. Ook andere boeken van John Green werden verfilmd, denk maar aan Paper Towns en Een weeffout in onze sterren.

THE HATE U GIVE

Angie Thomas roman 2017

BELUISTER FRAGMENT

Starr Carters beste vriend Khalil wordt doodgeschoten door een politieagent. Khalil had geen wapen op zak, maar was ‘vermoedelijk’ een drugsdealer. Verslagen door emoties probeert Starr zichzelf te herpakken in een samenleving vol ongelijkheid. De armoedige buurt waarin ze woont, staat in groot contrast met de school waar ze elke dag naartoe gaat. Overleven in die twee werelden wordt steeds lastiger en de waarheid spreken vraagt een hoge prijs.

arige Bo belandt in de gesloten n Beernem. Een echte gevangenis

Het engelenhuis

spulletjes af. Haar eerste dagen te hel: ze wordt afgezonderd van de wereld en vooral van Tony …

fermt zich over Bo en de junkie ander nieuw meisje. Samen

n leidde!

12+

14+

16+

Dirk Bracke

Het engelenHuis

beter opboksen tegen de harde de instelling. Toch kan Bo er niet droomt van Tony en het luxeleventje

Dirk Bracke

aar vraagt. Ze lijkt er met haar edij en juwelen niet echt op haar ederd geeft ze al haar kleren en

www.vanin.be

549636

TRAJECT NEDERLANDS 4

HET ENGELENHUIS Dirk Bracke

drama, roman 2003

BELUISTER FRAGMENT

De veertienjarige Bo belandt in de gesloten instelling van Beernem. Een echte gevangenis als je het haar vraagt. Ze lijkt er met haar dure merkkledij en juwelen niet echt op haar plaats. Vernederd geeft ze al haar kleren en spullen af. Haar eerste dagen zijn een hel: ze wordt afgezonderd van de rest van de wereld en vooral van Tony … Yasmien ontfermt zich over Bo en de junkie Steffie, een ander nieuw meisje. Samen kunnen ze beter opboksen tegen de harde realiteit van de instelling. De film kreeg de naam van het hoofdpersonage als titel: Bo.

LITERATUUR

TSJIK Wolfgang Herrndorf avonturenverhaal, roman

BELUISTER FRAGMENT

2010

Moeder in de ontwenningskliniek, vader met ‘assistente’ op zakenreis: Maik Klingenberg zal de grote vakantie in zijn eentje doorbrengen bij het zwembad van de ouderlijke villa. Maar dan duikt Tsjik op. Tsjik, die eigenlijk Andrej Tsjichatsjov heet, is niet bepaald een toonbeeld van integratie. Hij komt uit een van de aso-torenflats in Berlijn en heeft het op de een of andere manier tot het gymnasium weten te schoppen. Hij heeft een oude Lada gescoord en daarmee begint een tocht zonder landkaart over het platteland, in hartje zomer. Tsjik wil graag naar Walachije, waar zijn opa woont, maar er is in de hele provincie geen enkele wegwijzer naar Walachije te vinden.

JE MOET DANSEN OP MIJN GRAF

Aiden Chambers roman, liefdesverhaal 1982

BELUISTER FRAGMENT

‘Hoor eens’, zei Barry; hij kwam van het bed naar me toe en liet die gevaarlijke glimlach weer zien. ‘Ik wil iets met je afspreken.’ ‘Oké’, zei ik. ‘Ik neem elke gok één keer.’ ‘Wie van ons twee ook eerder doodgaat, de ander belooft dat hij op zijn graf zal dansen.’ Hal denkt dat zijn vriend Barry een geintje maakt, maar hij is bloedserieus. En wat Hal nooit had verwacht, is dat hij zich uiteindelijk gedwongen zal zien op Barry’s graf te dansen. Zijn omgeving is geschokt door deze grafschennis, maar gaandeweg wordt duidelijk wat voor ingewikkelde liefdesrelatie Barry en Hal hadden. De verfilming kreeg als titel Été 85.

LITERATUURSUGGESTIES 1

13 MINUTEN

Sarah Pinborough thriller 2017

BELUISTER FRAGMENT

Natasha wordt op een ijskoude ochtend door een toevallige wandelaar dood in de rivier gevonden. De man belt de hulpdiensten. Dertien minuten later begint haar hart opnieuw te kloppen. Doordat haar hart heeft stilgestaan, herinnert Natasha zich niets meer van de momenten voordat ze in de rivier belandde. Terwijl zij en de politie proberen te achterhalen wat er gebeurd is, gedragen Hayley en Jenny, Natasha’s beste vriendinnen, zich steeds vreemder. Ze hebben duidelijk een geheim dat ze koste wat het kost willen verbergen. Netflix kocht de rechten op dit verhaal en werkt aan een verfilming.

De mythe 1 Je kent de belangrijkste kenmerken van de Griekse mythe

2 Je kunt benoemen welke verhalen mythen zijn

6 Je zoekt informatie op over

uitdrukkingen die gebaseerd zijn op mythen (Tussenstop 1)

Je plaatst (mythologische) verhalen in de context waarin ze zijn ontstaan

MODERNE MYTHEN

Je haalt kritisch informatie uit bronnen

Je vergelijkt Griekse mythen met mythen uit andere culturen 4

les

1 Je bekijkt zo dadelijk een fragment uit de Nederlands talkshow De Wereld Draait Door over de Flat Earth Society. a* Waarover zal dit fragment volgens jou gaan? b Welk type programma is een talkshow?

c* Welke sfeer verwacht je in dit programma?

2 Bekijk het fragment. Beantwoord onderstaande vragen in volledige zinnen. a Vat in je eigen woorden samen waarin een ‘flat earther’ (niet) gelooft.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

b Sophie en Matthijs gebruiken een beeldfragment waarin bewijsmateriaal voor de theorie wordt aangehaald. Beoordeel de betrouwbaarheid van die bron aan de hand van volgende vragen. • • • •

Waar kun je de bron vinden? Wie is de maker? Welke bewijzen worden aangehaald? Hoe ziet de bron eruit?

c YouTube legt maar een beperkt aantal restricties op in verband met de inhoud en het waarheidsgehalte van de filmpjes. Vind jij dat oké? 3 De theorie van Flat Earth wordt ook wel een moderne mythe genoemd. Wat wordt daar volgens jou mee bedoeld? Stel een korte definitie op.

4 Ken je nog voorbeelden van moderne mythen?

LES 4 DE MYTHE

DE MYTHE: ACHTERGROND EN KENMERKEN 1* Kijk in detail naar dit schilderij. a Welke vrouwelijke figuur stelt ze voor? b Wat zit er volgens jou in de kist? 2 In het verhaal De honden van Aktaioon van Anthony Horowitz op p. 46-47 kom je alles te weten over deze dame en de inhoud van de kist. Lees het door en beantwoord de vragen bij de tekst.

a Beschrijf volgende personages met enkele sleutelwoorden: Zeus, Pandora en Epimetheus.

b Op welke plaats en in welke tijd speelt het verhaal zich af?

c Hoe zou je de algemene sfeer van het verhaal omschrijven? Markeer drie passages in het verhaal waarin die sfeer het meest tot uiting komt. d Mythen werden verteld in een tijd waarin de mens nog niet over alles wetenschappelijke kennis had. Ze hadden als doel om een verklaring te geven voor verschijnselen en gebeurtenissen. Wat tracht de mythe van Pandora te verklaren?

e Mythen bevatten vaak een moraal, een zedenles waarin wordt uitgelegd welk gedrag gepast of gewenst is. Welke les zouden de oude Grieken uit dit verhaal geleerd hebben?

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

3 Vat op basis van het verhaal en de vragen samen wat een mythe is. a Vul daarvoor het schema in. b Vergelijk wat je noteerde met een medeleerling en vul je schema aan. 15.3.3

c Lees vervolgens samen de tekst in de Trajectwijzer en vergelijk dit met wat jullie noteerden.

mythe

4 In mythologische verhalen spelen goden en halfgoden een belangrijke rol. Je ziet de belangrijkste Griekse goden en godinnen voorgesteld met hun typische attributen.

a Noteer de juiste naam naast de tekeningen. Kies uit: Athene – Ares – Hera – Apollo – Zeus – Aphrodite – Demeter – Hephaistus – Hermes – Poseidon. b Waarvoor staan die goden en godinnen? Vul aan met sleutelwoorden.

god

staat voor

god

staat voor

god

staat voor

god

staat voor

LES 4 DE MYTHE

god

staat voor

De honden van Aktaioon De titaan Prometheus schiep de mens uit water en klei. Jaren verstreken, en de mensheid werd steeds intelligenter, zeer tegen de zin van oppergod Zeus. Toen Prometheus ook het vuur aan de mensen gaf, besloot Zeus zowel mens als maker eens goed te straffen. Hij ketende Prometheus vast op een berg, waar hij iedere ochtend bezoek kreeg van een gier, die steeds weer zijn lever uit zijn lichaam rukte. Voor de mensheid had Zeus een ander plan …

Eerst ging hij naar de kreupele god Hephaistus, die op de Olympus een enorme smidse dreef met wel twintig blaasbalgen, die dag en nacht in bedrijf waren. Hoewel Hephaistus afzichtelijk was en mismaakt, was er geen knappere smid ter wereld te vinden. ‘Ik wil dat je een vrouw maakt’, beval de koning der goden. ‘En ik wil dat ze schoner wordt dan enig ander vrouw die ooit op aarde heeft bestaan. Het moet een volmaakte schoonheid worden, zo schoon als een godin.’ […] Het resultaat was Pandora. Toen Zeus het werkstuk van de goddelijke smid zag, was hij zeer tevreden en droeg Hermes op haar ogenblikkelijk naar de bewoonde wereld te brengen. Daar werd ze tot vrouw gegeven aan een zekere koning Epimetheus, de broer van Prometheus, en de enige andere titaan die zich niet had gemengd in de oorlog tegen de goden. Nu was Epithemus wel gewaarschuwd en wist hij dat hij geschenken van Zeus altijd moest wantrouwen, maar gezien het ijselijke lot dat zijn broer ten deel was gevallen, durfde hij gewoon niet te weigeren. Bovendien moest hij toegeven dat Pandora heel mooi was. Nu ja, wie dat niet vond moest wel gek zijn. Wanneer zij binnenkwam, zwegen de mensen en richtten alle ogen zich op haar. Wat ze ook zei, iedereen was het met haar eens. Als ze een grapje maakte, lachte iedereen minutenlang mee. Alles wat ze deed, werd toegejuicht. En eigenlijk was Epimetheus wel een beetje trots dat hij met zo iemand getrouwd was. Helaas waren de dingen die Pandora zei feitelijk het aanhoren niet waard, want ze was niet zo intelligent. Haar grapjes waren eigenlijk verre van grappig. Ze voerde vrijwel niets uit omdat ze onmogelijk lui was, en Epimetheus mocht dan wel blij zijn dat hij haar echtgenoot was, ze was geen goede vrouw voor hem, en nog ontrouw bovendien. Want dat was de wraak van Zeus. Hij had haar even oppervlakkig en koket laten maken als ze mooi was. En ze zou de mensheid meer ellende bezorgen dan enig andere vrouw, voordien of nadien. Epimetheus, namelijk, bezat een grote ebbenhouten doos, die hij bewaarde in een apart kamertje in zijn paleis dat dag en nacht bewaakt werd. In dat kistje had hij alle zaken die de mensheid kwaad konden doen verzameld en veilig weggeborgen. Het was het enige kamertje in het paleis waar Pandora niet mocht komen en natuurlijk was dat de kamer die haar nieuwsgierigheid het meest prikkelde. ‘Ik wed dat je allemaal fantastisch mooie dingen bewaart in die grote zwarte doos van je’, fleemde ze met haar suikerzoete stemmetje. ‘Waarom mag je kleine Pandora er nou niet eventjes in kijken?’ ‘Dat is niets voor jou, liefje’, zei Epimetheus dan. Laat dat soort dingen nou maar met rust.’ ‘Ja maar…’ ‘Nee, nee, mijn liefje. Die doos mag niemand openmaken.’ ‘Je houdt niet meer van me’, zei Pandora dan pruilend terwijl ze haar armen over elkaar sloeg. ‘En ik hou ook niet meer van jou. Lekker nooit meer!’ […] Ze wachtte tot Epimetheus de deur uit was en wist toen de bewakers zover te krijgen dat ze haar in de kamer lieten.

woord de titaan: reus, afstammeling van Gaia, de aarde de blaasbalg: luchtpomp, vaak gebruikt om een vuur aan te wakkeren ten deel vallen: overkomen (uitdrukking) koket: over iemand die bij iedereen in de smaak wil vallen flemen: overdreven lief tegen iemand doen

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

[…] Bevend over haar hele lichaam knielde ze bij het kistje neer. Het was kleiner en ook veel ouder dan ze verwacht had. En het was wel verrassend (om niet te zeggen onthutsend) dat het hangslot waarmee het was afgesloten de vorm had van een doodshoofd. Maar ze was ervan overtuigd dat er schatten in zouden zitten, waarbij vergeleken haar parels en diamanten kiezelsteentjes waren, schatten die iedereen haar zou benijden. Ze draaide de sleutel om en deed de doos open … en toen vlogen alle kwaad en zorgen die Epimetheus daar zo lang opgesloten had gehouden eruit, de wereld in. Ouderdom, kwalen en ellende … ze stoven eruit als een dichte wolk gonzende, stekende, bijtende insecten. Het was zoiets, alsof Pandora bij ongeluk de atoomsplitsing had uitgevonden. Het ene ogenblik stond ze daar nog, met een schaapachtige grijns op haar gezicht. Het volgende ogenblik krijste ze het uit, verzwolgen in een diepe duisternis die haar binnen een paar seconden beroofde van haar schoonheid en haar deed uitbreken in wel duizend puisten. Dat was het ogenblik waarop alles wat ons leven zo moeilijk maakt in deze wereld kwam, ontsnapt uit de doos van Pandora.

woord

onthutsend: schokkend, schrikwekkend

DE GRIEKSE MYTHE ONDER DE LOEP

1 Je onderzoekt een Griekse mythe. Neem de bron die je van je leraar kreeg en vul onderstaande fiche in.

DE MYTHE VAN PERSEFONE

DE MYTHE VAN PROMETHEUS

HET OORDEEL VAN PARIS

DE MYTHE VAN NARCISSUS EN ECHO

DE MYTHE VAN ORPHEUS EN EURYDICE

a Vat de mythe samen in je eigen woorden. Gebruik daarvoor minstens zes volledige zinnen.

LES 4 DE MYTHE

b Kies drie personages uit het verhaal. Beschrijf elk personage in minstens vier sleutelwoorden.

c Waar en wanneer speelt het verhaal zich af?

d Hoe zou je de sfeer in de mythe omschrijven? Leg je antwoord uit aan de hand van minstens twee passages, elementen … uit het verhaal.

e Wat probeert de mythe te verklaren?

Welke les geeft de mythe mee aan de lezer?

2 Overloop de fiche samen met een medeleerling die met hetzelfde verhaal aan de slag ging. 3 Stel jullie mythe voor aan medeleerlingen die een ander verhaal hebben gelezen. 4 Beslis welke Griekse mythe jullie de beste vinden. Leg jullie keuze uit met minstens drie uitgebreide argumenten.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

AFRIKAANSE EN AZIATISCHE MYTHEN 1 Lees een fragment uit het voorwoord van Mythos van Stephen Fry. Beantwoord vervolgens de vragen in je eigen woorden.

beticht uitspansel

woord betichten: beschuldigen het uitspansel: de sterrenhemel

a Welk kenmerk van de mythe staat centraal in de tekst van Stephen Fry?

LES 4 DE MYTHE

b Het wereldbeeld ten tijde van de oude mythen verschilt heel erg van hoe wij onze huidige wereld zien. Hoe proberen wij in onze samenleving vreemde gebeurtenissen te verklaren?

c Hoe komt het dat veel mythen afkomstig van verschillende volkeren en uit verschillende culturen op elkaar lijken?

d Hoe verschilt de Griekse mythologie van mythen uit andere culturen?

2 Lees een van de onderstaande teksten.

a Markeer de elementen die aantonen dat het een mythe is.

b Maak na het lezen een schematische voorstelling van jouw tekst (bijvoorbeeld in een mind map, schema, sleutelwoorden …). Die mag je gebruiken om de mythe uit te leggen aan een medeleerling. 1

Een Chinees scheppingsverhaal In het begin was er een reusachtig ei. Binnen in het ei woedde de chaos. Yin en yang zaten opgesloten en waren niet te onderscheiden van elkaar. Alles zat door elkaar: het vrouwelijke en het mannelijke, koud en warm, nat en droog, donker en licht. Uiteindelijk brak het ei open en de enorme Pan-gu sprong naar buiten. Yin en yang wervelden om hem heen en drukten de twee helften van de schaal uit elkaar. Hierdoor werd alles wat tegengesteld was aan elkaar gescheiden en begon de aarde vorm te krijgen. Iedere dag groeide de Pan-gu drie meter. Dit ging 18 000 dagen zo door en iedere dag werd de hemel een stukje verder opgelicht.

Toen de hemel eenmaal zo'n 50 000 kilometer verwijderd was van de aarde, stopte Pan-gu met groeien en begon bergen te maken. De vallei die zo ontstond, vulde hij met water en hierdoor ontstonden de grote oceanen. Met zijn vingers maakte hij rivieren en hij stampte het land aan zodat er vlaktes ontstonden. Hij verzamelde het ruwe licht en strooide dit uit over de hemel waardoor er sterren ontstonden. Na 18 000 jaar was Pan-gu oud en vermoeid. Met z'n handen had hij de wereld gemaakt en de basisprincipes van yin en yang vastgelegd. Hij wilde gaan liggen om voor altijd te gaan slapen. Nadat hij eenmaal was gaan liggen kwam hij nooit meer overeind. Na Pan-gu's dood veranderde zijn lichaam in reusachtige bergen. Zijn schedel vormde het uiteinde van de hemel, uit zijn haar ontstonden alle bloemen en planten, zijn botten veranderden in jade en parels en zijn armen en benen vormden de vier windrichtingen. Uit zijn bloed ontstonden de rivieren, uit zijn adem de wind en uit zijn stem de donder. Eén oog werd de zon en het andere oog werd de maan. De wereld was prachtig, maar ook erg eenzaam; mensen waren er niet. De godin Nuwa was geboren na de dood van Pan-gu en was deels een draak. Ze maakte deel uit van yin en yang die door Pan-gu waren gescheiden. Ze besloot mensen te maken die samen met andere mensen zouden kunnen praten en ideeën

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

zouden kunnen uitwisselen. Maar bovenal wilde ze dat de mensen gewoon van elkaar zouden houden. Nuwa daalde af naar de oevers van de Gele Rivier waar zich een uitgestrekte moddervlakte bevond. Daar begon ze figuren uit klei te maken. Ze besloot dat het voor haar creaties veel gemakkelijker zou zijn om benen te hebben in plaats van een drakenstaart, zodat de mensen er anders uitzagen dan zijzelf. Zodra ze het eerste mannetje van klei op de grond had gezet, sprong hij op en begon te springen, dansen en zingen. Hij sprak z'n eerste zin: ‘Kijk naar mij!’ Nuwa was erg tevreden en ging meer en meer mensen maken. Uit de klei maakte ze honderden en honderden mensen, maar al gauw besefte ze dat het eeuwen zou duren voordat ze genoeg mensen gemaakt zou hebben om er de hele aarde mee te vullen. Nuwa pakte een modderige stok en zwaaide ermee zodat de modderdruppels overal terecht kwamen. Nadat de zon iedere modderdruppel had opgedroogd, ontstond hieruit een nieuwe man of vrouw. Er wordt beweerd dat deze mensen minder intelligent waren. De mensen die door Nuwa' s eigen handen gemaakt waren, werden grote leiders. Ze gaf de mensen de opdracht zich te verspreiden en de aarde te bevolken. De mensen groeiden in aantal en Nuwa hield van hen. Nuwa werd vereerd als de moeder van alle mensen.

Bron: De Morgen

Nzame de Onzichtbare

In het begin der dingen, helemaal in het begin, toen er niets bestond, geen mensen, geen dieren, geen planten, geen hemel, geen aarde, niets, niets, niets, toen was God. God was één en hij was drie. Hoe dan dat? Ik weet het niet, mijn vader heeft het me niet uitgelegd, hij had het van horen zeggen. Deze enige God noemen wij Nzame mam en de drie die samen Nzame zijn, noemen we Nzame, Mebere en Nkwa. In het begin maakte Nzame de hemel en de aarde. Hij hield de hemel voor zichzelf. Hij blies op de aarde en doordat hij blies werden de aarde en het water geboren, elk apart. Nzame heeft alles gemaakt: de hemel, de zon, de maan, de sterren, de dieren, de planten, alles. En toen hij alles wat we nu om ons heen zien voltooid had, riep hij Mebere en Nkwa om naar zijn werk te komen kijken. ‘Wat ik gemaakt heb, is dat goed?’ vroeg hij. ‘Ja, je hebt het mooi gemaakt’, was hun antwoord. ‘Is er nog meer te doen?’ Mebere en Nkwa antwoordden hem: ‘Wij zien veel dieren, maar hun heer zien wij niet; we zien veel planten, maar hun meester zien we niet.’ En omdat ze een meester wilden geven aan alle dingen, wezen ze van de schepselen de olifant aan vanwege zijn wijsheid, de luipaard vanwege zijn kracht en de aap vanwege zijn slimheid en lenigheid. Nzame echter wilde het nog beter doen en gedrieën maakten ze een schepsel dat bijna hun gelijke was: de een gaf hem kracht, de ander macht en de derde schoonheid. Alle drie zeiden ze daarna: ‘Neem de aarde, jij bent voortaan de heer van al wat er bestaat. Net als wij heb jij het leven, alle dingen zijn jou onderworpen, jij bent de meester.’ Nzame, Mebere en Nkwa keerden terug naar boven waar ze woonden. Het nieuwe

LES 4 DE MYTHE

schepsel bleef alleen hier beneden en alles was hem gehoorzaam. Onder de dieren bleef de olifant nummer één, de luipaard kwam op de tweede plaats en de aap op de derde, want zij waren door Mebere en Nkwa het eerst gekozen. Nzame, Mebere en Nkwa hadden de eerste mens Fam genoemd, dat betekent ‘kracht’. Hij was trots op zijn kracht, zijn macht en zijn schoonheid, want hij overtrof in die drie eigenschappen de olifant, de luipaard en de aap. Trots omdat hij alle dieren de baas was, werd dit eerste schepsel slecht. Het werd hoogmoedig, het wilde Nzame niet meer aanbidden, (…) Nzame werd woedend. Hij riep Nzalang, de donder: ‘Nzalang, kom.’ En Nzalang kwam aanrollen met groot geraas, boeoe, boeoe, boeoe … Het vuur van de hemel zette het bos in lichterlaaie (…) Dieren, vogels, vissen, alles werd vernietigd, alles was dood. Alleen, helaas, had Nzame tegen de eerste mens gezegd, toen hij hem schiep: ‘Je zult niet sterven.’ (…) Nzame keek naar de aarde, helemaal verkoold, woest en ledig. Nzame voelde zich beschaamd en wilde het beter doen. Nzame, Mebere en Nkwa overlegden met elkaar en deden het volgende: op de zwarte met steenkool bedekte aarde brachten ze een nieuwe laag grond aan. Een boom begon te groeien, hij groeide en groeide en wanneer een van zijn zaadkorrels op de aarde viel, werd een nieuwe boom geboren. Als er een blaadje naar beneden dwarrelde, werd het groter en groter. Het begon te lopen, het was een dier, een olifant, een luipaard, een antilope, een schildpad, alle, alle soorten. Wanneer er een blad in het water terechtkwam, zwom het. Het zwom en het was een vis, een sardien, een karper, een krab, een oester, een mossel, alle, alle soorten.

Bron: Mineke Schipper. Het zwarte paradijs

3 Vergelijk beide verhalen met elkaar. Maak een overzicht van de gelijkenissen en verschillen tussen beide mythen. 1 2

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

les

Gevoelswaarde van woorden 1 Je kent en begrijpt de termen denotatie,

connotatie, eufemisme en dysfemisme

3 Je kunt een gevarieerde tekst schrijven

Je begrijpt de betekenis achter woorden in een specifieke context

WOORDKEUZE

5 Je schat de gevoelswaarde van

synoniemen in en kiest de juiste variant in een bepaalde situatie

Je kent en begrijpt de termen synoniem, equivalent en antoniem

George Clooney

Annie Geeraerts (Familie)

Danni Heylen (F.C. De Kampioenen)

prins Charles

1 Bekijk de mensen op bovenstaande foto’s. Kies een woord om de leeftijd van die personen te omschrijven.

2 Bekijk een fragment uit Het journaal.

a Begrijp je dat de groep mensen ouder dan 55 niet blij is om ‘bejaarden’ of ‘senioren‘ genoemd te worden? Waarom wel/niet? Geef minstens één argument.

b Wat vind jij van het Nederlandse alternatief ‘vitalo’?

LES 5 GEVOELSWAARDE VAN WOORDEN

c Ruud Hendrickx, taaldeskundige, geeft aan dat bij de VRT de term ‘ouderen’ gebruikt wordt. Hij vermeldt dat er een verschil is met het woord ‘ouden’. Welk verschil denk jij dat er bestaat tussen beide woorden?

d Waarom heeft ‘bejaarde’ volgens Ruud Hendrickx een negatieve bijklank?

e Radio 1 verkoos de term ‘jagger’ (verwijzend naar Mick Jagger van The Rolling Stones) om de actieve bevolking tussen 55 en 75 jaar aan te duiden? Wat vind jij van die term?

3 Welke woorden klinken eerder negatief, neutraal of positief? Plaats de termen in de juiste kolom. Kies uit: jagger – oude – bejaarde – gepensioneerde – oudere – vitalo. neutraal

negatief

positief

onthouden

Woorden hebben enerzijds een denotatie. Dat is de objectieve betekenis die je kunt terugvinden in het woordenboek. De woorden ‘flik’ en ‘agent’ worden in het woordenboek op dezelfde manier omschreven als ‘personen belast met de ordehandhaving’. De denotatie van ‘flik’ en ‘agent’ is dus dezelfde.

Deze woorden hebben echter een verschillende connotatie, een gevoelswaarde. ‘Flik’ klinkt negatiever dan het neutrale woord ‘agent’. Sommige woorden kunnen ook eerder positief klinken. Zo klinkt een woord als ‘trots’ veel positiever dan het eerder negatieve woord ‘zelfingenomen’.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

4 Bekijk de afbeeldingen aandachtig. Je leraar geeft je een specifieke rol per afbeelding. Beschrijf de situatie die je ziet vanuit een positief perspectief, een neutraal perspectief of een negatief perspectief.

LES 5 GEVOELSWAARDE VAN WOORDEN

2.8

EUFEMISME EN DYSFEMISME 1 Lees de tekst JARGON. Eufemismen aandachtig en beantwoord de vragen om zo de betekenis van het begrip ‘eufemisme’ te achterhalen. a Hoe zou je op basis van dit artikel het begrip ‘eufemisme’ definiëren?

b Waarom denk je dat eufemismen gebruikt worden? Gebruik voorbeelden uit de tekst als inspiratie.

c Beschrijf kort de evolutie in het gebruik van eufemismen.

d In welke situaties gebruik jij soms eufemismen?

JARGON. Eufemismen

Veertigers zijn voorzichtige sprekers. Eufemismen zijn hun ding. Ze hoeden zich ervoor woorden als uppercuts uit te delen omdat het toch zoveel zachter kan. Het woord ‘werklozen’ bijvoorbeeld, nemen de veertigers niet zo snel in de mond. Liever hebben ze het over de ‘arbeidsreserve’, de ‘niet-actieven’ of de ‘inactieven’. Arme mensen zijn ‘sociaal zwakkeren’ of ‘kansarmen’. En wie vroeger gewoon dik of zelfs vet werd genoemd, is nu ‘volslank’, ‘heeft een grote maat’ of ‘een maatje meer’.

Uit een analyse van veertig jaar NOS-journaaltaal is duidelijk gebleken dat we de afgelopen decennia steeds meer verzachtende uitdrukkingen zijn gaan gebruiken. De taal werd steeds informeler en brutaler en blijkbaar diende dat gecompenseerd te worden. Terwijl eufemismen in het begin van de twintigste eeuw nog vooral dienden om religieuze en seksuele taboes te vermijden, moeten ze vandaag de harde sociaaleconomische realiteit verteerbaar maken. Een bijzondere subcategorie van eufemismen is de managerstaal en die hebben de veertigers erg goed onder de knie. Een ontslagronde noemen ze een ‘capaciteitsaanpassing’, een ‘herstructurering’ of een ‘kostenreductieprogramma’. Doet het bedrijf het niet zo goed, dan noemen ze dat een ‘nulgroei’ en let op als ze het over ‘flexibilisering’ hebben. Dat betekent gewoon dat u harder en langer moet werken en klaar moet staan als uw ‘coach’ (neen, niet uw baas en zeker niet uw chef!) u roept.

woord

Bron: www. standaard.be

compenseren: iets vereffenen, iets vergoeden verteerbaar maken: verwerkbaar maken (uitdrukking)

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

2 Aan de hand van volgende tekst leer je wat een dysfemisme is. Een tweede fenomeen waarbij ik onlangs zat te denken: de verantwoordelijken moesten door een span wilde paarden over hobbelige kasseien worden gesleept waarna de honden er zullen worden op losgelaten, is het verschijnsel der reclame-eufemismen. Een of andere yoghurtfabrikant heeft namelijk beslist dat we niet meer kakken, we geen stoelgang meer hebben, we niet langer ons gevoeg doen, we ons niet langer ontlasten. Neen, we hebben nu een ‘darmtransit’. Zal ik eens een dysfemisme bovenhalen? Loop schijten met uw yoghurt. Bron: Patrick De Witte. Maximum rede en bullshit. Prometheus, 2018

a Hoe zou je op basis van dit fragment het begrip ‘dysfemisme’ definiëren?

b Waarom worden dysfemismen gebruikt, denk je?

3 In deze tabel zie je enkele neutrale woorden. Koppel het juiste dysfemisme en eufemisme aan de woorden. Kies uit: tafelen – corpulent – wijf – creveren – vreten – andersvalide – schijthok – de pijp aan Maarten geven – dame – moddervet – het kleinste kamertje – gehandicapte. dysfemisme

neutraal woord

eufemisme

eten

sterven vrouw

mindervalide zwaarlijvig toilet

4 Voor welke neutrale woorden zijn dit de eufemismen?

a ongewenst bezoek

b tussen twee banen zitten c extra reistijd

5 Welke neutrale omschrijvingen kun je aan deze dysfemismen linken? a Hou je bek! b Blijf er met je poten af! c zielenknijper

LES 5 GEVOELSWAARDE VAN WOORDEN

6 Herman Brusselmans staat erom bekend zijn verhalen te kleuren door veelvuldig gebruik te maken van dysfemismen. a Markeer de dysfemismen in dit fragment uit Feest bij de familie Van de Velde. b Toch gebruikt Herman Brusselmans ook enkele eufemismen in dit fragment. Onderstreep ze.

Mest Van de Velde had tot hiertoe een gewoon leven gekend. Hij was geboren als enige zoon van Lullabie Van de Velde, een stroper, dronkaard, geweldenaar, nerveuze zot, en zeker geen koorknaap. Z’n moeder, Question Van de Velde-Beertjes, was een dwaze vrouw, analfabeet op de koop toe, en sinds ze dit bij zichzelf ontdekte, besloot ze om nooit boeken te lezen. Met de krant veegde ze haar dikke reet af, zo er al een krant beschikbaar was, en dat was zeldzaam, zeer zeldzaam. Ze was onprettig in de omgang, opvliegend, verstoken van enige persoonlijkheid, enorm gemakkelijk te beïnvloeden, rap op haar teentjes getrapt, en zeker geen koorknaap. Ze had geen beroep. ‘Een beroep?’ zei ze op een keer. ‘Ik heb nog liever een zwevende puist in m’n preut.’ Bron: Herman Brusselmans. Feest bij de familie Van de Velde. Prometheus, 2018

7 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen over eufemisme en dysfemisme.

SYNONIEMEN

2.4.1

De oude Van de Velde wordt 85 jaar. Z’n vrouw organiseert een feest, waarvoor familieleden en enige vrienden zijn uitgenodigd. Een andere invité is een verrassingsgast, een beroemde man van wie vader Van de Velde een groot bewonderaar is. Als deze gast arriveert in het midden van de niet al te best functionerende familie Van de Velde gaan de poppen pas echt aan het dansen. Feest bij de familie Van de Velde is een typische Herman Brusselmans-roman, roman, met een vermenging van tragiek en het komieke, gevuld met wijsheden en inzichten, en geschreven in een stijl die sinds 1982 uniek is in Vlaanderen en Nederland. Het is een prachtig boek geworden. Herman Brusselmans (1957) publiceerde reeds vijfenzeventig romans. Hij wordt zowel verguisd als verafgood.

1 Je leest hier een samenvatting van Feest bij de familie Van de Velde van Herman Brusselmans. Kies het woord dat het best de in het roze gemarkeerde woorden kan vervangen. oude vrouw invité beroemde bewonderaar roman

a b c d e f

     

bejaarde echtgenote kostganger bekende dweper verhaal

     

afgeleefde gemalin gast beruchte fan verzinsel

2 Welke motieven deden je voor een bepaald antwoord kiezen?     

Het antwoord bevat evenveel letters als het gemarkeerde woord. De denotatie van het gemarkeerde woord en het antwoord stemmen overeen. Het antwoord klinkt het vlotst in de zin. De connotatie van het gemarkeerde woord en het antwoord stemmen overeen. Het register van het gemarkeerde woord en het antwoord stemt overeen.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

onthouden Synoniemen zijn woorden die min of meer dezelfde denotatie hebben. auto – vehikel Wanneer je variatie in een tekst wilt brengen, is het niet voldoende om veelvuldig gebruikte woorden te vervangen door hun synoniem. Je gaat beter op zoek naar de equivalenten van die woorden. Er is sprake van equivalentie wanneer woorden min of meer dezelfde denotatie, connotatie en register hebben. beenhouwer – slager

Het is niet evident om equivalenten te vinden, zeker niet van wetenschappelijke of technische termen. Dat is echter een belangrijke manier om variatie in je tekst te brengen. Je kunt synoniemengidsen zoals synoniemen.net, mijnwoordenboek.nl en Wolters’ synoniemengids voor het Nederlands gebruiken ter inspiratie. Antoniemen zijn woorden met een min of meer tegengestelde denotatie. mooi – lelijk, groot – klein

•

arriveren

•

prachtig

•

verafgoden

3 Bedenk voor de volgende woorden een gepast equivalent. Vergelijk nadien jouw antwoorden met die van een medeleerling.

4 Breng variatie in deze recensie van Brusselmans’ Bloed spuwen naar de hematoloog door andere omschrijvingen te zoeken voor de titel van de roman. Je hoeft niet altijd gebruik te maken van equivalenten. Lees de context goed om passende woorden te vinden.

Bloed spuwen naar de hematoloog is een uitzonderlijke roman, die de horten en stoten niet schuwt, en evenmin de kijk op de werkelijkheid in verschillende facetten. Bovendien komt een aantal leuke dieren in Bloed spuwen naar de hematoloog voor. Het zou niemand, ook de lezers niet, moeten verbazen dat Bloed spuwen naar de hematoloog op z’n minst de vijfde à derde plaats in verschillende top tienen bereikt. Herman Brusselmans wordt voor de gein wel eens een half genie genoemd. Maar achter ieder grapje schuilt de waarheid. Deze waarheid wordt geenszins geweld aangedaan in Bloed spuwen naar de hematoloog. Bron: www.allesoverboekenenschrijvers.nl

LES 5 GEVOELSWAARDE VAN WOORDEN

5 Doe nu hetzelfde voor dit artikel. Maak daarvoor gebruik van de synoniemenlijst van Word. Die kun je terugvinden onder de categorie ‘Controleren’.

Waarnemingen wijzen op neergestorte meteoriet in regio Aalst-Dendermonde: ‘Kans dat je hem vindt, is quasi onbestaande’

e kans bestaat dat er eergisteren een meteoriet is neergestort op Belgisch grondgebied. Dat meldt Volkssterrenwacht Mira op Twitter, op basis van bijna 200 waarnemingen van een vallende meteoriet, en dat zowel in België, Nederland, Engeland als Frankrijk. Daarnaast hebben drie speciale camera’s beelden gemaakt van het traject van de meteoriet. Op basis van de waarnemingen is er een zone afgebakend, tussen Aalst en Dendermonde, waar de meteoriet zou kunnen liggen. Wie op zoek gaat, blijft waarschijnlijk op zijn honger zitten. ‘De kans dat je die meteoriet vindt, is zo goed als onbestaande’, zegt Philippe Mollet van Volkssterrenwacht Mira. Geoloog Steven Goderis (VUB) ging al op zoek, maar zonder resultaat.

Bron: www.vrt.be/vrtnws

6 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen op synoniem, equivalent en antoniem.

BEKEN KLEUR

Je leerde al dat woorden een positieve, neutrale of negatieve connotatie kunnen hebben. Er bestaan echter ook voorbeelden van dezelfde woorden die een andere connotatie krijgen afhankelijk van de vorm waarin je ze gebruikt, de intonatie die je toevoegt aan de zin of de context waarin ze worden gebruikt. 1 De onderstreepte woorden worden telkens anders gebruikt, hun connotatie is anders. Leg uit welke onderliggende boodschap of welke toon de zender meegeeft.

a Maak een wandelingetje in het park om daarna op ons terras een koffietje te drinken.

Hij zit wat beteuterd te kijken als het leven zich ineens beperkt tot het pureren van wortelen en een dagelijks wandelingetje naar de eendjes.

b Hoera, een kleintje op komst!

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

Zeg, kleintje, mond dicht over wat je net gezien hebt!

c Juffrouw, mag ik naar het toilet alsjeblieft?

Wilt u nu eindelijk áchter de lijn blijven wachten, juffrouw?

2 Lees dit stuk uit Woorden weten alles van Ludo Permentier.

Adresje

‘De stad waar je de zee ruikt, waar fietsers heersen en waar fijne eet- en winkeladresjes alomtegenwoordig zijn.’ (De Standaard)

Vertrouw geen mensen die meer dan tweemaal per uur een verkleinwoord gebruiken. Als de autohersteller zegt dat hij het rekeningske zal opsturen, zoek dan gauw een bijbaan om het te kunnen betalen. Wanneer de bankier zegt dat hij een mooi productje heeft voor je spaarcenten, maak er maar meteen een kruis over. Betaal nooit een voorschotje zonder nadenken, want de meubels die je bestelt, komen ten vroegste volgend jaar van de fabriek en dan nog in een andere kleur ook. Een kok, tenslotte, die zegt dat de groentjes overgoten zijn met een mosterdsausje, die heeft er even tevoren met zijn ongewassen fikken in zitten woelen terwijl zijn zweet in de potten drupte. ‘Ik ben een volwassen man van één meter vijfentachtig’, schreef een lezer me. ‘En de verpleegster vroeg me of ze mijn rugske moest inwrijven, of ik mijn tandjes wilde uitnemen en mijn brilleke afzetten.’ Zo spreken ze in een ziekenhuis tegen een man die hun vader had kunnen zijn, en dan ook nog een van het type XXL. Dat toontje schijnt bij de opleiding te horen. ‘En zullen we dan nu onze boterhammetjes opeten voor we weer in het bedje gaan?’ Taal, durven mensen weleens te denken, is een middel om met klanken je gedachten over te brengen. Dat is maar een klein deel van de waarheid. Taal is in de eerste plaats een middel om iets over jezelf te zeggen, want dat doen we nog het liefst van al. En mensen die spreken in verkleinwoorden, tonen onmiskenbaar waar ze thuishoren: tussen de Playmobil. Bewust of onbewust leg je ook je kijk op de wereld in elke zin die je produceert. Taal is zelfs een middel om vat te krijgen op die wereld, je luisteraar of lezer inbegrepen. Door iets te noemen spreek je een bezwering uit. Zo’n norse man die moppert als hij zijn onderhemd moet uittrekken voor een onderzoek, spreek je aan als een baby. Ik kan me voorstellen dat dat soms helpt. Ik heb er niets tegen dat een kleine vent een ventje genoemd wordt, en een tuin van anderhalve vierkante meter een tuintje. Het verwondert me ook niet dat woorden die van zichzelf al iets kleins uitdrukken er nog eens een verkleinende uitgang achteraan krijgen, zoals een beetje, een kruimeltje, een slokje, de kleintjes. Maar dat we tegenwoordig overal met verkleinwoorden om de oren geslagen worden waar ze ons iets willen opdringen, vind ik hoogst irritant. Ze misbruiken de mogelijkheden van onze taal om dingen sympathieker te maken dan ze zijn. Ze hopen dat we ons thuis zullen voelen in pseudogezellige winkels, cafés en restaurants die ze hun eigen bekrompenheid meegeven. Het Wolwinkeltje, het Kelderken, het Frituurtje. Mij niet gezien. Salukes en mercikes.

LES 5 GEVOELSWAARDE VAN WOORDEN

a Ludo Permentier schrijft dat taal een middel is om met klanken gedachten over te brengen. Bovendien zegt taal iets over jezelf en zorgt het ervoor dat je vat krijgt op de wereld en de luisteraar. Kun je een voorbeeld bedenken dat de stelling van Permentier duidelijk maakt? b Bedenk een situatie waarin jij wel eens gebruikmaakt van verkleinwoorden om zaken kleinschaliger, gezelliger … voor te stellen dan ze in werkelijkheid zijn. Doe je dat bewust? 3 Op welke manieren kun je reageren op deze situaties? Wat zou het effect van je verzoek kunnen zijn? a In je klaslokaal staan alle ramen open. Jij hebt het koud en je wilt dat de ramen gesloten worden. •

Geef een bevel:

•

Stel een vraag: Effect:

•

Geef een neutrale observatie: Effect:

Effect:

•

Geef een bevel: Effect:

Stel een vraag:

•

b Je broer heeft de tv erg luid staan terwijl jij in de woonkamer voor school werkt.

Effect:

•

Geef een neutrale observatie:

Effect:

c Je bent op bezoek bij een vriend(in) en je hebt vreselijk veel dorst. Geef een bevel:

•

Effect:

•

Stel een vraag:

Effect:

•

Geef een neutrale observatie: Effect:

4 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan hoe je de onderdelen van deze les beheerst.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

les

Schematiseren en samenvatten Je neemt notities tijdens het luisteren

Je vergelijkt samenvattingen en leidt zo de succescriteria af

2 Je schrijft je notities uit tot een samenhangend schematisch geheel

Je schrijft een samenvatting van een geschreven bron

BRONNEN SCHEMATISCH WEERGEVEN

Vorig jaar maakte je kennis met een aantal vaardigheden om met geschreven of gesproken bronnen aan de slag te gaan. In deze les herhaal je een aantal strategieën en leer je ze inzetten om de belangrijkste informatie van een tekst weer te geven.

In dit deel zoom je in op een eerste manier om de essentie van een bron over te brengen. Aan de hand van een radio-interview oefen je op het nemen van notities. Je verfijnt ook hoe je informatie schematisch kunt weergeven.

Voor het luisteren

1 Als kennismaking luister je naar de intro van een radio-interview. Luister aandachtig en formuleer een antwoord op de volgende vragen. De antwoorden geef je een plaats in het schema. a Welke betekenis heeft het woord ‘allee’ volgens Van Dale? Tot welke woordsoort behoort het woord?

b Welk onderwerp staat centraal? c Wat is de hoofdgedachte?

d Voorspel een drietal andere betekenissen die in het interview aan bod kunnen komen. betekenis volgens Van Dale

andere betekenissen

presentator Lieven Vandenhaute onderwerp

LES 6 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN

woordsoort:

4.5.1

allee taalkundige Steven Delarue hoofdgedachte

2 Vergelijk je antwoorden met die van een medeleerling.

Tijdens het luisteren Je beluistert nu het interview waarin taalkundige Steven Delarue ingaat op de acht betekenissen van het woord ‘allee’ in onze taal. 3 Je neemt tijdens het luisteren notities van de inhoud. 4 Evalueer je eigen notities aan de hand van onderstaande fiche. a Lees aandachtig de verschillende items.

b Schaal jezelf in door telkens een kruisje te plaatsen.

5 Wissel je notities en evaluatiefiche met die van een medeleerling.

a Neem een andere kleur en schaal de notities van je medeleerling in.

b Wanneer er informatie ontbreekt, dan mag je die in kernwoorden aanvullen. c Formuleer tot slot een sterk punt en een tip.

Zelf- en peerevaluatie – notities nemen

enkel hoofdzaken

kernwoorden of woordgroepen

veel tekens en/of symbolen

veel afkortingen

Dit vult een medeleerling voor je in:

Een sterk punt van jouw notities is:

Een tip die ik je wil meegeven als je de volgende keer notities maakt:

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

veel details

volzinnen

geen tekens en/of symbolen

geen afkortingen

Na het luisteren 6 Bekijk nogmaals aandachtig je notities en beantwoord deze vragen. a Vormen je notities een samenhangend geheel of zijn het eerder losse feiten en gegevens? b Geef twee concrete leersituaties waarbij het zinvol is om van je notities een schematische samenvatting te maken. 7 Je leraar bezorgt je een schematische samenvatting van het luisterfragment. a Bekijk samen met een medeleerling aandachtig de schematische samenvatting.

b Formuleer vier eigenschappen van een goede schematische samenvatting.

c In het schema zijn nog niet alle betekenissen van het woord ‘allee’ opgenomen. Welke elementen ontbreken?

d Vergelijk je aanvullingen met het modelantwoord van je leraar.

EEN SAMENVATTING MAKEN

Om de essentie van een tekst weer te geven kun je ook een samenvatting schrijven. Je gaat dan niet schematisch te werk; je geeft een verkorte versie van de oorspronkelijke tekst. Daarin neem je alleen de hoofdzaken op en breng je enkel de essentie. Je gaat daarvoor aan de slag met de tekst Onderzoek toont aan: Readification stimuleert jongeren meer te lezen.

Voor het lezen 1 Zet je voorkennis in en maak enkele voorspellingen. Bekijk de afbeelding van Verborgen Verhalen op de volgende pagina. a Zou je die verhalen willen lezen? Waarom (niet)? b Over welke personages of werelden uit videogames zou jij graag extra verhalen zien verschijnen? Plaats ze in de vier vakken vakken boven de afbeelding. c Voorspel een viertal vragen of deelonderwerpen die in de tekst aan bod kunnen komen. Noteer ze in de vakken onder de afbeelding.

LES 6 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN

namen van videogames, personages, werelden

deelonderwerpen

2 Lees de tekst op de volgende pagina’s een eerste keer globaal.

5.2.1

3 Geef de tekstsoort en het teksttype.

4.3

tekstsoort

Tijdens het lezen 4 Vat in maximaal twee zinnen de hoofdgedachte van de tekst samen.

4.5.1

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

teksttype

5 In de tekst staan een aantal moeilijke woorden. Verbind de woorden met de juiste verklaring. Laat je ook leiden door de voorbeeldzinnen (in een andere context) die met elk woord zijn gemaakt. Hij heeft de potentie om ver te geraken in de wedstrijd.

2 pilot

De eerste aflevering is een pilot om na te gaan of er een breed publiek geïnteresseerd is.

3 inspireren

Haar speech inspireerde me om zelf bewuster om te gaan met mijn energieverbruik.

4 interactief

Het is een interactief spel, de speler maakt zelf keuzes die een invloed hebben op het verdere verloop. Het vergt veel moed om een gesprek aan te gaan na een groot conflict.

6 betrokkene

Alle betrokkenen bij het ongeval bleven gelukkig ongedeerd.

7 enthousiasmeren

We willen iedereen enthousiasmeren om deel te nemen aan de benefietactie.

8 virtueel

Het spel speelt zich af in een virtuele wereld. 2

b een idee geven, bezielen c met onderlinge samenwerking, er is een wisselwerking tussen zender en ontvanger d vragen, eisen

e het vermogen f

iemand die iets te maken heeft met iets

g denkbeeldig h proef, test

5 vergen

a enthousiast maken

1 potentie

Onderzoek toont aan: Readification stimuleert jongeren meer te lezen

Onderzoek door Stichting Lezen naar Readification toont de potentie van deze pilot om jongeren te stimuleren meer te lezen. Niet eerder werd op deze schaal een experiment gedaan waarin de op het eerste oog onverenigbare werelden van gaming en literatuur worden gecombineerd. Tot nu toe zijn de verhalen via de speciale app ruim 75 000 keer gedownload. Bovendien werden de verhalen opmerkelijk goed beoordeeld: ruim 90% van de lezers was positief. Resultaten pilot Readification Het doel van de pilot Readification was te onderzoeken of jongeren via gaming geïnspireerd kunnen worden om meer te gaan lezen en of zij deze nieuwe leeservaring als stimulerend ervaren. De eerste positieve resultaten toonden een groot aantal downloads en hoge waardering van de verhalen geïnspireerd op de game Assassin’s Creed Valhalla. Daarna is verder onderzoek gedaan onder de doelgroep van jongeren tussen de vijftien en achttien jaar door GfK en Stichting Lezen*. Daaruit blijkt onder andere:

LES 6 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN

• Een meerderheid van de ondervraagde jongeren verwacht meer van dit soort unieke verhalen te gaan lezen wanneer die op deze manier worden aangeboden. • Vier op de tien jongeren zegt door de verhalen ook daadwerkelijk gestimuleerd te worden meer te gaan lezen. • Eenzelfde aantal jongeren geeft aan dat Readification lezen leuker maakt, met name om zelf meer online verhalen te gaan lezen. 34% jongeren denkt ook meer papieren boeken te gaan lezen.

• De visuals bij de verhalen dragen volgens 65% van de onderzochte jongeren bij aan een positieve leeservaring. • Van de jongeren die geen papieren boeken lezen, verwacht 30% na het lezen van de verhalen in de app vaker onlineverhalen te gaan lezen.

Marcel Keij, marketingdirecteur Ubisoft Benelux: ‘Met Readification hebben we bewezen dat gamen meer is dan het spelen van een computerspel. Hoe de schrijvers met hun creativiteit het universum van Assassin’s Creed hebben verrijkt, is fantastisch om te zien. Zeker nu we zien dat de verhalen echt bijdragen aan het leesplezier van jongeren. Wij zijn erg blij met de resultaten die samen met de Leescoalitie zijn bereikt.’

tot achttien jaar gevraagd om de Ubisoft Specialapp te downloaden en de verhalen te lezen om antwoord te kunnen geven op de volgende vragen: Hoe is de houding van gebruikers tegenover de verhalen in de app? Hoe waarderen de gebruikers de verhalen in de app? Wat is hun intentie in leesgedrag na het lezen van de verhalen?

Leesplezier bij jongeren vergroten door unieke samenwerking De Leescoalitie, NBD Biblion, integrale servicepartner voor openbare- en schoolbibliotheken, en Ubisoft delen de ambitie dat iedere schoolverlater over goede leesvaardigheden beschikt om mee te kunnen doen in de maatschappij. Ubisoft en NBD Biblion omarmen hiermee de doelstelling uit het vorig jaar gepubliceerde leesoffensief van de Leescoalitie. Niet eerder werd de populaire gamewereld op deze schaal betrokken bij het enthousiasmeren van jongeren om te lezen. De samenwerking komt op een belangrijk moment: het leesplezier onder jongeren in Nederland gaat achteruit. Zo vindt bijna de helft van de Nederlandse vijftienjarigen lezen een tijdsverspilling. En 60% leest alleen als het echt moet. De Leescoalitie wil deze trend ombuigen door, aanvullend op het vele werk dat al in het (literatuur)onderwijs wordt verricht, aan te sluiten bij de belevingswereld van jongeren. Gaming is bij veel jongeren erg populair, daarom is de samenwerking met gameontwikkelaar Ubisoft een logische stap.

* GfK heeft 212 jongeren in de leeftijd van vijftien

Vervolg Readification De Leescoalitie, het samenwerkingsverband van zeven leesbevorderaars, en Ubisoft, een van de grootste uitgevers, ontwikkelaars en distributeurs van interactieve entertainmentproducten ter wereld, onderzoeken samen hoe aan de pilot Readification een vervolg kan worden gegeven. Aandachtspunt daarbij is de lengte van de verhalen, die zouden wellicht iets korter kunnen zodat nog meer jongeren een plezierige leeservaring hebben. Om een zo breed mogelijke doelgroep aan te spreken moet worden gekeken of een soortgelijke pilot ook met andere games dan alleen Assassin’s Creed gedaan kan worden. Op de wensenlijst voor toekomstig onderzoek staat ook de mogelijkheid om het lezen door jongeren te belonen met extra’s voor hun favoriete game.

Eveline Aendekerk, directeur CPNB namens de Leescoalitie: ‘De resultaten overtreffen mijn verwachtingen. Het verenigen van de werelden van gaming en literatuur op deze niet eerder vertoonde schaal vergde veel moed van alle partijen, omdat de belangen tegengesteld lijken te zijn: het gevecht om de aandacht van jongeren. Maar alle betrokkenen geloofden in het hogere doel: jongeren die steeds minder lezen in hun eigen belevingswereld laten ervaren dat lezen plezier geeft. Dat deze eerste pilot laat zien dat het kan en we een goede weg zijn ingeslagen geeft ons allen een trots gevoel. Nog niet alles is perfect maar er is veel potentie en die moeten we nu met elkaar gaan benutten, omdat leesbevordering onder jongeren zo ongelooflijk belangrijk is!’

Bron: www.lezen.nl

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Pilot met Assassin’s Creed Valhalla De Leescoalitie en Ubisoft publiceerden twee nieuwe verhalen uit de Assassin’s Creed Valhalla-wereld. Deze Verborgen Verhalen zijn geschreven door auteurs Margje Woodrow en Ronald Giphart. Zij lieten zich onderdompelen in de game met hulp van YouTuber Jordan ‘JorRaptor’ van Andel. Op zijn populaire YouTube-kanaal met meer dan 650 000 abonnees neemt hij wekelijks gamers over de hele wereld mee langs de virtuele werelden uit verschillende games. De Verborgen Verhalen werden gepubliceerd in de Ubisoft Special-app, die meer dan 100 000 actieve gebruikers heeft. In deze app lezen gamers over nieuwe games, bijbehorende verhaallijnen en hun hoofdpersonages. Lezers van de Verborgen Verhalen kregen een unieke leeservaring door extra visuals, videobeelden en geluidseffecten. Daarnaast was het mogelijk om tijdens het lezen meer uitleg en verdieping te krijgen over historische termen en gebeurtenissen uit het verhaal.

6 Lees de tekst nu in detail zodat je doordringt tot de inhoudelijke kern. 7 Hieronder en op de volgende pagina vind je drie uitgeschreven samenvattingen van de tekst tot aan het onderdeel ‘Leesplezier bij jongeren vergroten door unieke samenwerking’. a Neem de samenvattingen grondig door. b Orden ze van goed naar minder goed.

c Omschrijf zo concreet mogelijk waarom je voor die ordening kiest.

Samenvatting A

Uit onderzoek van Stichting Lezen naar Readification, blijkt dat Readification jongeren kan stimuleren om meer te lezen en dat is zeer goed. Er werd nog niet eerder op deze schaal een experiment uitgevoerd waar literatuur en gaming werden gecombineerd. De eerste resultaten van de pilot waren positief: de verhalen werden gedownload en positief beoordeeld. Uit het verder onderzoek van GfK en Stichting Lezen, waarbij 212 jongeren tussen de twaalf en vijftien jaar werden bevraagd, kwamen de volgende – naar mijn gevoel verbluffende – resultaten: sommige jongeren verwachten meer van dit soort unieke verhalen te lezen wanneer ze op deze manier worden aangeboden, enkele jongeren geven aan gestimuleerd te worden om meer te lezen, een bepaald percentage van de bevraagde jongeren geeft aan dat Readification lezen leuker maakt, helaas denkt slechts een minderheid ook meer papieren boeken te gaan lezen. Verder gaf een deel van de bevraagden aan dat de visuals bijdroegen aan een positieve leeservaring. Ten slotte verwacht een minderheid van de bevraagde jongeren die geen papieren boeken leest toch vaker onlineverhalen te lezen via de app.

LES 6 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN

De Leescoalitie en een belangrijke ontwikkelaar en distributeur van interactieve entertainmentproducten, bekijken hoe er vervolg gegeven kan worden aan de pilot Readification. Aandachtspunten voor het vervolg zijn: de lengte van de verhalen, een soortgelijke pilot met andere games en de mogelijkheid om jongeren voor het lezen te belonen met extra’s voor hun favoriete game. Marcel Keij, marketingdirecteur Ubisoft Benelux, geeft aan bijzonder blij te zijn met de resultaten die ze samen met de Leescoalitie bereikt hebben. Ook de verwachtingen van Eveline Aendekerk, directeur CPNB namens de Leescoalitie, werden overtroffen.

Samenvatting B

Samenvatting C

Uit onderzoek van Stichting Lezen naar Readification, blijkt dat Readification jongeren kan stimuleren om meer te lezen. Er werd nog niet eerder op deze schaal een experiment uitgevoerd waar literatuur en gaming werden gecombineerd. De Leescoalitie en Ubisoft bekijkt hoe ze een vervolg kunnen geven aan hun succesvolle pilot Readification. De resultaten van de piloot waren positief: de verhalen werden vaak gedownloadt en kregen een hoge waardering. Uit het verder onderzoek van GfK en Stichting Lezen, waarbij de focus gelegd werd op de doelgroep van jongeren tussen vijftien en twintig jaar, bleek dat de meerderheid van de bevraagde jongeren verwacht om meer van dit soort unieke verhalen te lezen, zelfs wanneer deze op een andere manier worden aangeboden. Verder geeft 40% aan gestimuleert te worden om meer te lezen. Hetzelfde aantal jongeren geven aan dat Readification lezen leuker maakt. Iets meer dan 30% denkt in de toekomst ook meer papieren boeken te lezen. Meer dan 60% van de bevraagde jongeren vond de visuals een leuke extra, maar vond ze niet noodzakelijk een meerwaarde voor de leeservaring. Ten slotte zou 30% van de bevraagde in de toekomst nog verhalen in de app lezen.

Uit onderzoek van Stichting Lezen naar Readification, blijkt dat Readification jongeren kan stimuleren om meer te lezen. Dit bleek uit de eerste positieve resultaten van de pilot: de verhalen werden meer dan 75 000 keer gedownload en kregen een positieve waardering van ruim 90% van de lezers.

Uit het verder onderzoek van GfK en Stichting Lezen, waarbij 212 jongeren tussen twaalf en vijftien werden bevraagd, kwamen de volgende resultaten: de meerderheid van de bevraagde jongeren verwacht meer van dit soort unieke verhalen te lezen wanneer ze op deze manier worden aangeboden, 40% geeft aan gestimuleerd te worden om meer te lezen en eenzelfde aantal geeft aan dat Readification lezen leuker maakt. Verder denkt 34% meer papieren boeken te gaan lezen en gaf 65% van de bevraagden aan dat de visuals bijdroegen aan een positieve leeservaring. Ten slotte verwacht 30% van de bevraagde jongeren die geen papieren boeken lezen, na het lezen van de verhalen vaker onlineverhalen te lezen in de app. Na het succes van de pilot bekijken De Leescoalitie en Ubisoft hoe er vervolg gegeven kan worden aan de pilot Readification. Aandachtspunten voor het vervolg zijn: de lengte van de verhalen, een soortgelijke pilot met andere games en de mogelijkheid om jongeren voor het lezen te belonen met extra’s voor hun favoriete game.

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Na het lezen 8 Vorm groepen van drie leerlingen en wissel jullie meningen uit. a Bepaal samen vijf succescriteria voor een samenvatting. Wat maakt een samenvatting goed? b Luister naar elkaars argumenten en stel vragen als iets niet duidelijk is.

succescriteria samenvatting 2

9 Overloop klassikaal de antwoorden en bepaal samen de succescriteria van een goede samenvatting.

Verwerken

10 Nu is het aan jou om van de overgebleven alinea’s een vloeiende samenvatting te maken. Volg het stappenplan zodat je goed voorbereid aan de slag kunt gaan.

4.5.2

Lees nogmaals intensief de tekst en focus in het bijzonder op de overgebleven alinea’s. Markeer in elke alinea de kernzin(nen). Onderstreep indien nodig ook belangrijke woorden. Duid de signaalwoorden aan die verbanden in de tekst aangeven. Noteer inhoudelijke verbanden tussen alinea’s in de kantlijn. Voeg alle gemarkeerde en opgeschreven informatie samen tot een vloeiend geheel.

1 2 3 4

4.5.4

1 2 3 4 5

schrijven

tip

Geef de essentiële informatie in je eigen woorden. Vermijd herhalingen en overbodige informatie. Gebruik signaalwoorden zodat je tekst een logische en heldere structuur krijgt. Controleer na het schrijven of de belangrijkste informatie in je tekst staat.

LES 6 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN

IN N

11 Wissel je samenvatting uit met die van een medeleerling. Beoordeel elkaars werk aan de hand van de checklist. CHECKLIST SAMENVATTING

kenmerken samenvatting

Je samenvatting is korter dan de oorspronkelijke tekst. Je samenvatting beperkt zich tot kernelementen.

Je samenvatting geeft de inhoud correct en objectief weer. Je samenvatting is volledig.

taal

Je samenvatting heeft een duidelijke structuur en leest vlot. Je formuleert in je samenvatting de essentiële informatie in je eigen woorden. Je samenvatting bevat geen taal- of spellingfouten. Een sterk punt van je samenvatting is:

Een tip die ik je wil meegeven als je de volgende keer een schematische samenvatting maakt:

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Tussenstop 1 1

TAAL EN WOORDENSCHAT 1 Welke woorden schuilen er achter de volgende drie anagrammen? Plaats het juiste woord bij de passende foto.

lagbalbas – jorbin – melfen

2 Vul de twee woordbruggen aan. De laatste letter van een woord en de beginletter van het volgende woord vallen samen.

a • tijdsperiode, hoeveelheid tijd • bij iedereen in de smaak willen vallen • reus, afstammeling van Gaia (de aarde)

b • eng, gevaarlijk, angstaanjagend • kenmerken van een raadsel • zaal waar gegeten en gedronken wordt

3 Duid de juiste betekenis aan.

a De rechter was duidelijk: het vonnis was onherroepelijk.

 het zwaarste mogelijk  discussieerbaar  zonder mogelijke verandering

b De detective deed een onthutsende ontdekking.  nieuwe  schokkende  onverwachte

c De zelfstandige ondernemer was erg geïnteresseerd in de masterclass over financiën.  een praktijkles/sessie in de avondschool  een praktijkles/sessie met een collega-ondernemer  een praktijkles/sessie met een kenner d Om al die hoeveelheid leerstof verteerbaar te maken, deel je die het best op in kleine stukjes.  iets verwerkbaar maken  schrijven over iets  lesgeven over iets

TUSSENSTOP 1

4 In les 3 ging je in op hoe trailers gemaakt worden en wat hun belang is voor de filmindustrie. Daarbij kwamen enkele woorden uit het filmjargon aan bod zoals distributeur, soundtrack en commentaarstem. Welk woord hoort bij de onderstaande beschrijvingen? Vul het kruiswoordraadsel in. 1

horizontaal 1 een afgesloten ruimte die geschikt is om opnames te maken 2 alle voorwerpen die je op een filmset kunt aantreffen 5 heel kleine rol gespeeld door een beroemde acteur 6 de persoon die verantwoordelijk is voor de financiën, organisatie, crew en andere zakelijke aspecten 8 de persoon die de leiding heeft bij een filmopname 10 de korte inhoud van een film 12 achtergrondfiguur in de film 13 alle acteurs die in een film meespelen

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

verticaal 1 de uitgeschreven vorm van de film die ook instructies voor de acteurs en crew bevat 3 kort onderdeel van een film 4 locatie die gereedgemaakt en ingericht is om te kunnen filmen 6 de eerste vertoning van een film 7 de personen op de set die bij de productie van de film betrokken zijn, maar er niet zelf in meespelen 9 iemand die de gevaarlijke scènes speelt in plaats van de acteur 11 de ordening van beelden en geluiden in een film om zo de uiteindelijke film samen te stellen

5 Vul in het volgende nieuwsbericht de juiste pv’s in de onvoltooid verleden tijd in.

Liever Musti dan Mutti

10.9.3

3 4 5 6 7

6 Een zin heeft telkens een bedoeling: iets vragen, meedelen, bevelen, iemand waarschuwen … a Plaats de zinnen hieronder bij de juiste taalhandeling. beweren

meedelen

zich verontschuldigen

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

beloven

waarschuwen

om informatie vragen

groeten

verzoeken

bedanken

Bedankt om me dit weekend te helpen. Het spijt me dat ik je heb gekwetst. Let op voor phishingmails. Sorry voor de geluidsoverlast, onze baby reist vandaag voor de eerste keer met het vliegtuig. Ik heb die man nog nooit gezien. Het wordt vandaag 31°C. Goedemorgen! Dank jullie wel voor je inzet! Pas op wanneer je ’s avonds over een veldweg wandelt. Ik zal het nooit meer doen. Gelieve mij de bestanden zo snel mogelijk door te sturen. Hoe werkt het kopieerapparaat? We komen morgen opnieuw langs, beloofd! Rood is de mooiste kleur. Rood is een basiskleur.

11.1

Bron: www.standaard.be

Een tweejarige Duitse peuter 1 (uitvoeren) een speciale stunt uit om naar haar favoriete tv-programma te kunnen kijken. Het meisje 2 (wachten) lachend tot mama de slaapkamerdeur inging en 3 (sluiten) de deur dan met de sleutel af. De moeder 4 (verwittigen) door het raam de buurvrouw, maar die 5 (overtuigen) de peuter niet. Zij 6 (halen) er vervolgens de politie bij, maar ook die 7 (vangen) bot bij de peuter. Uiteindelijk 8 (bevrijden) een slotenmaker de moeder.

TUSSENSTOP 1

b Leg uit wat het verschil is tussen ‘beweren’ en ‘meedelen’.

d Kun je nog andere voorbeelden geven?

7 Bekijk de tabel aandachtig.

c In het dagelijks taalgebruik zal het niet altijd gemakkelijk zijn om een zin bij een bepaalde groep in te delen. Achter een zin kunnen immers verschillende bedoelingen zitten. Toon dat aan aan de hand van de opmerking: ‘Het is hier best warm in het klaslokaal.’

a Vul de tabel aan.

hoofdletters samenstellingen

b Welke talen wijken af van het Nederlands? Bepaal dat per rij. Formuleer telkens wat er anders is. Nederlands

Engels

stoel

chair

Umkleidekabine

bijwoorden

traag

langsam

lidwoorden

een huis een zetel

kleedkamer

Duits

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

a house a couch

Frans chaise

8 De mythen die je in les 4 verkende, leverden niet alleen knappe verhalen op. Volgende spreekwoorden en zegswijzen vinden hun oorsprong in de Griekse mythologie. a Wat betekenen ze? b Geef ook telkens een voorbeeldzin waarin de betekenis duidelijk wordt. •

een sisyfusarbeid verrichten betekenis:

•

voorbeeldzin:

een achilleshiel betekenis:

voorbeeldzin:

iets met argusogen bekijken betekenis:

voorbeeldzin:

•

een tantaluskwelling

betekenis:

voorbeeldzin:

een oedipuscomplex

•

betekenis:

voorbeeldzin:

•

een titanenstrijd betekenis:

voorbeeldzin:

TUSSENSTOP 1

•

het paard van Troje binnenhalen betekenis:

voorbeeldzin:

•

een hermafrodiet

betekenis:

voorbeeldzin:

•

een augiasstal betekenis:

•

een adonis betekenis:

voorbeeldzin:

•

een cassandravoorspelling

betekenis:

voorbeeldzin:

een panische angst

•

betekenis:

voorbeeldzin:

•

midasoren hebben

betekenis: voorbeeldzin:

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

9 Jullie zijn ingehuurd om het leven van Marc Op de Letter onder de loep te nemen. Hij is professor Nederlands en volgens zijn steenrijke echtgenote heeft hij mogelijk een affaire én probeert hij haar erfenis te stelen … Gebruik jullie kennis van de Nederlandse spelling om deze escape room tot een goed einde te brengen.

10 Lees nu de onderstaande woordparen.

knol ros

gesticht instelling

auditief uitgedaagd stokdoof

zweten transpireren

roestig geoxideerd

SPELREGELS

a Wat hebben de woordparen gemeenschappelijk?

b Betekenen die woorden exact hetzelfde? Leg uit waarom dit volgens jou (niet) het geval is.

c De gevoelswaarde is dus verschillend. Welke woorden klinken eerder positief en welke eerder negatief? Rangschik ze in de juiste kolom.

TUSSENSTOP 1

positief

negatief

UITDAGING: ONLINE TAALHULPMIDDELEN 1 Schrijf je in het Nederlands choqueren of shockeren? a Kies de vorm die volgens jou correct is. b Leg uit waarom je die kiest. c Waar of bij wie kun je terecht als je zeker wilt zijn over het antwoord?

2 Om je te helpen bij vragen over taal zijn er verschillende hulpmiddelen die je kunt raadplegen. Naast naslagwerken zoals woordenboeken en grammaticaboeken zijn er ook online hulpmiddelen.

tip

Hieronder krijg je een kort overzicht van verschillende nuttige taalwebsites.

TAALADVIES

taaladvies.net Taaladvies.net werd opgericht door De Taalunie. Je kunt er een lijst van taalkundige termen, interessante naslagwerken en een overzicht van antwoorden op taalvragen terugvinden. Deze website schrijft niet voor wat correct is, maar geeft weer wat het meest gebruikt wordt in verschillende regio’s.

VRTtaal.net Deze website kan, net zoals taaladvies.net, gebruikt worden om informatie op te zoeken over taalkwesties. Naast antwoorden op taalkwesties kun je op deze website ook nieuwsitems en dossiers over bepaalde taalkwesties (stijltips, tussentaal …) terugvinden. De site bevat ook oefendictees.

SCHRIJFASSISTENT

VRTTAAL

schrijfassistent.be Dit is een schrijftool die jouw tekst onder meer nakijkt op spellingfouten, herhaling en passief taalgebruik. De site doet suggesties om je tekst correcter en aantrekkelijker te maken.

woordenlijst.org Op deze website kun je de correcte spelling en het correcte meervoud van een bepaald woord terugvinden. Naast de woordenlijst vind je er ook een leidraad met de regels van onze spelling. De Woordenlijst Nederlandse Taal is ook gekend in boekvorm: Het Groene Boekje. WOORDENLIJST

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

a Welke website(s) gebruik je voor onderstaande situaties? 1 Je wilt meer leren over tussentaal in Vlaanderen.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 2 Je wilt weten wat een tautologie is.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 3 Je wilt weten hoe je een zakelijke brief moet opmaken.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

4 Je wilt weten bij welke leestekens je een spatie voor het teken moet plaatsen.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 5 Je wilt weten wat de correcte schrijfwijze is: pasen of Pasen.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 6 Je wilt weten wat het correcte lidwoord van ‘boek’ is.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

b Gebruik nu die websites om een antwoord te zoeken op de volgende vragen.

1 Welke meervoudsvorm(en) van ‘datum’ is (zijn) niet correct? Duid het juiste antwoord aan.  datums  data  data’s

Welke website gebruikte je om die vraag te beantwoorden?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

Waarom gebruikte je die website?

2 Wordt er na een aanspreking een komma geplaatst?

Op welke website(s) heb je een antwoord gevonden op die vraag?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

3 Welk betekenisverschil is er tussen ‘kerstmis’ en ‘Kerstmis’?

Op welke website(s) heb je een antwoord gevonden op die vraag?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

4 Welke vorm is geen Algemeen Nederlands? Duid het juiste antwoord aan.  Laat me gerust.  Laat me met rust. Op welke website(s) heb je een antwoord gevonden op die vraag?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

TUSSENSTOP 1

3 Lees onderstaande tekst.

De moeder van Tom lacht wanneer haar zoon haar omhelsd. Tom is een echte dierenvriend en wordt vandaag door zijn moeder in de bloemetjes gezet. Het afgelopen jaar heeft hij elk weekend vrijwililgerswerk uitgevoer t in het dierenasiel. Zijn ouders vinden dat Tom bewezen heeft dat hij verantwoordelijk genoeg is om een eigen huisdier te houden. Het adopteren van een dier is voor Tom een zeer serieuse zaak. Vandaag wordt een hond door Tom een gouden mandje aangeboden. Tom is zeer gelukkig met de beslissing van zijn ouders. Zeg nu zelf, het gebeurd niet elke dag dat je een nieuwe vriend krijgt.

a Markeer alle fouten die je kunt vinden op vlak van spelling, werkwoordspelling en het gebruik van passieve zinnen. b Geef nu de tekst in op schrijfassistent.be en vergelijk het resultaat met je eigen bevindingen.

c De site vermeldt ook naamwoordstijl. Wat wordt daarmee bedoeld?

4 Kies een van onderstaande taalkwesties en leg uit wat er aan de hand is of wat de juiste optie is. Gebruik daarvoor de websites op p. 80 en vermeld telkens je bron(nen).

a ‘Zijn onderzoek bracht nieuwe data’s aan het licht.’

b ‘We kunnen ervanuit gaan dat hij haar de waarheid heeft verteld.’

c ‘Ik heb gewonnen.’ vs. ‘Ik ben gewonnen.’

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

CREATIEF: JE EIGEN BOEKENTRAILER In les 3 analyseerde je een filmtrailer. Je vertrekt van de kenmerken die daarbij aan bod kwamen om een eigen boekentrailer te maken.

Voorbereiden 2 Brainstorm over het boek.

1 Spreek af tegen wanneer jullie de roman lezen.

a Deel welke passages jullie knap vonden.

b Denk na over wat jullie in beeld brengen: een scène, een hoofdpersonage, enkele passages …

Plannen

3 Bekijk het fragment van Moviezone en kies één van de drie mogelijkheden.

4 Neem de evaluatiematrix door. Zo heb je een overzicht van de criteria voor het eindresultaat.

KIES EEN VORM

Schrijven

5 In les 3 zagen jullie welke onderdelen in een goede trailer zitten. Schrijf een scenario. a Verdeel de rollen en de taken voor de opname. b Brainstorm over muziek en geluiden die passen bij de scènes. c Maak afspraken over wat jullie gaan opnemen en wanneer dat zal gebeuren.

Opnemen

6 Neem jullie trailer op en monteer de verschillende delen. Het eindresultaat is één tot twee minuten lang.

TUSSENSTOP 1

Evaluatiematrix – Een trailer maken Hoe heb je het gedaan? Markeer de gepaste beoordeling of laat dit door een medeleerling doen.

GOED

VOLDOENDE

ONVOLDOENDE

inhoud

correctheid

Je maakt enkele taalfouten. EN/OF Enkele klanken of woorden die je gebruikt, behoren tot de tussentaal, het dialect …

Je maakt meermaals taalfouten en de klanken en woorden die je gebruikt, behoren vaak tot de tussentaal, het dialect …

Let op voor:

Je taalgebruik is nagenoeg foutloos. Je gebruikt de standaardtaal en je uitspraak is correct.

Het is helemaal niet duidelijk waarover het boek gaat.

Uit de trailer blijkt duidelijk Uit de trailer blijkt duidelijk waarover het boek gaat waarover het boek gaat, maar zonder dat je te veel prijsgeeft. je geeft al te veel informatie prijs. OF Het is niet helemaal duidelijk waarover het boek gaat.

duidelijkheid

Je articuleert meestal goed, maar af en toe ben je minder duidelijk verstaanbaar. OF Je praat soms te snel/traag en/of te luid/stil.

Je bent moeilijk verstaanbaar omwille van een onduidelijke articulatie. EN Je praat vaak te snel/traag en/of te luid/stil.

Je trailer is visueel aantrekkelijk gefilmd. Je denkt duidelijk na over welke shots je in beeld wilt brengen en op welke locatie(s) je filmt.

Je trailer is visueel best aantrekkelijk gefilmd, maar de locatie waar je filmt, blijkt niet functioneel.

Je trailer is visueel niet aantrekkelijk gefilmd. Bovendien is de locatie waar je filmt niet functioneel.

De muziek en de geluiden die je toevoegt, dragen bij tot de inhoud van de trailer.

De link tussen de muziek en de geluiden die je toevoegde en de inhoud van de trailer is niet helemaal duidelijk.

Je voegde geen muziek of geluiden toe.

Je articuleert duidelijk en je spreektempo en -volume zijn ideaal.

aantrekkelijkheid

Aanvullende commentaar:

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

les

Gedichten en emoties 1

Je kunt de kenmerken van poëzie herkennen en benoemen

3 Je kent de termen ‘ritme’ en ‘metrum’

2 Je herhaalt stijlfiguren (herhaling, opsomming, tegenstelling), beeldspraak (vergelijking, metafoor, synesthesie) en rijm (volrijm, alliteratie, assonantie)

WAT DRUKT POËZIE UIT?

en het effect van beelden, stijl en ritme in poëzie

4 Je denkt na over de betekenis

1 Waaraan denk je bij het woord ‘poëzie’? Noteer acht woorden die spontaan in je op komen.

poëzie

2 Lees nu de onderstaande gedichten een eerste keer globaal door. a Markeer woorden of zinnen die je mooi vindt.

b Wat vond je van het gedicht? Plaats bij elke tekst één bijvoeglijk naamwoord dat je gevoel weergeeft.

WEET GIJ WAAR DE WIND GEBOREN

Weet gij waar de wind geboren, waar de dauw geboren is? Weet gij kunstig op te sporen wat hierbij, hierboven is? Weet gij wat de sterren zijn, en wat de zon, de mane? Wat in de bergen, in de mijnen ligt en in de zee bevat? Weet gij iets klaar uit te leggen van al ‘t geen men u vragen kan? Antwoord dan en wil mij zeggen: Dichten ... wat is dichten dan? Guido Gezelle. Volledige dichtwerken

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES

B Voorwaarden waaraan een gedicht moet voldoen Het moet pijnlijk zijn: altijd, hoe dan ook. Ik moet het er nooit mee eens zijn. Met een lantaarn en een vergrootglas moet ik – op mijn knieën en vervolgens op mijn buik –

de logica zoeken, die het telkens laat vallen. Het moet zich verheffen – daar mag geen twijfel over zijn – het moet zich altijd verheffen uit zijn nederige stoel, en zingen – luidkeels, schor en onzinnig – over de liefde en over mij,

de geur van rozen en onsterfelijkheid, bijna geloofwaardig, om zich heen, en nog pijnlijker moet het zijn, nog veel pijnlijker.

Toon Tellegen. Gewone gedichten

Gedicht

de ramen opendoen

In een gedicht is geen woord te veel neem je er iets af dan is het niet meer heel K. Schippers. Een leeuwerik boven een weiland

In de verte groeit het geruis van een trein

stop zegt ze en ze zet de recorder uit

door de ramen stroomt steeds meer zwart licht de kamer in is er zoiets als zwart licht zit ik te denken

de trein is voorbij en uit de verte nadert ons langzaam stilte is er zoiets als een stilte die kan naderen denk ik

nog één vraag zegt ze en ze start de recorder

poëzie wat is dat – eigenlijk ze beweegt de microfoon naar mijn gezicht ik begin te denken tot ik aan een schilderij denk van Magritte een wolk in de vorm van een rotsblok een rotsblok in de vorm van een wolk ze zweven samen boven een landschap is dit een antwoord vraag ik

Rutger Kopland. Toen ik dit zag

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

woord naderen: dichterbij komen

3 Overloop samen met drie medeleerlingen wat jullie markeerden en noteerden. Beslis als groep wat jullie het knapste gedicht vinden. 4 Ieder groepslid focust nu op één gedicht. a Ga in de tekst op zoek naar het antwoord op de vraag ‘Wat is poëzie’?'. b Overloop jullie antwoorden en vul samen het schema in. dichter

Wat is poëzie?

Toon Tellegen

Poëzie • •

Guido Gezelle

•

• •

K. Schippers

Rutger Kopland

Poëzie is • • •

Dit zijn allemaal

5 Welke dichter kan poëzie naar jullie gevoel het best omschrijven?

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES

6 Schrijf in het kader hieronder de antwoorden neer die jullie met de klas in opdracht 1 verzamelden en vul de categorieën aan met de antwoorden van de dichters. vorm

inhoud

andere

klank

PERFORMANCE EN GEDICHTEN

Poëzie wordt niet enkel neergeschreven. Bekijk het gedicht Ode aan de taal van Lisette Ma Neza.

onDERWEG

Lisette Ma Neza was Belgisch kampioen Poetry Slam in 2017. Zo’n wedstrijd is als een boksmatch met woorden, waarbij je als dichter op een paar minuten tijd de jury en het publiek moet overtuigen met jouw poëzie. Alles draait om de taal en de performance.

1 Waarover gaat Lisettes gedicht?

2 Wat vind je van het gedicht? Vind je het leuker om naar een gedicht te luisteren of om het zelf te lezen? 3 Wat valt op door de manier waarop Lisette Ma Neza haar gedicht voordraagt?

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

4 In haar tekst maakt Lisette Ma Neza gebruik van rijm, beeldspraak en stijlfiguren. 14.3 14.4

a Welke termen ken je nog uit de vorige jaren? Koppel het juiste woord aan de definitie. b Eén poëzieterm ontbreekt. Geef de term die bij de omschrijving past. c Bekijk Ode aan de taal een tweede keer en geef telkens een voorbeeld. Je kunt de tekst op de volgende pagina mee volgen. poëzieterm

definitie

2 alliteratie 3 opsomming

a Twee begrippen met een tegenovergestelde betekenis worden met elkaar verbonden.

1 assonantie

4 herhaling 5 tegenstelling 6 vergelijking 7 eindrijm

voorbeeld

b Klinkerrijm: verschillende lettergrepen die op elkaar volgen bevatten dezelfde klinker. Daardoor valt de klank op.

c Een persoon of voorwerp in de werkelijkheid wordt verbonden met een beeld door ‘als’, ‘zoals’ of ‘gelijk’.

d Verschillende zaken worden na elkaar op een rijtje gezet.

e Beginrijm of letterrijm: verschillende woorden die op elkaar volgen beginnen met dezelfde medeklinker(s).

Woorden of zinsdelen worden meermaals gebruikt om er extra nadruk op te leggen.

g gelijkheid van klank aan het einde van woorden

h Een voorwerp wordt als levende persoon voorgesteld.

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES

Ode aan de taal

koetjes en kalfjes korte ei, eieren lange ij, ijsjes korte ei, meisjes puntjes op de derde e bij zeeën puntjes op de eerste e bij poëet puntjes op de i zoals de kersjes op de taart decoreren de c als een s en de c als een k

Ode

a an de

ta al de

dit is een ode aan alle overbodige woorden die telkens broodnodiger worden het tinderellasyndroom klimaatdonderdag dekolonisatiedebat

koetjes en kalfjes een ode aan de taal de harde g en de zachte g de c-h-t van achtentachtig en half elf-taal

een ode aan de regenboogtaal #MeToo-verhaal Instagram-voyeur DM me maar in gebiedende wijs onvoltooide tegenwoordige tijd

onomatopees woorden die klinken als klanken sissen pissen ieuw zo van nieuw en alles wat niet lekker is de o-tjes ou en de a-tjes au

een ode aan onze eigen taal eigenwijze – af en toe ook best wel wijze taal een wegwijzende taal verdwaald, gedesoriënteerde geraffineerde taal

een ode, een ode aan de alledaagse taal de dt-foutentaal de hoi en dan doei de we-spreken-het-aan-tafeltaal de Nederlandse taal, de Nederlandse taal Lisette Ma Neza

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

nederlan dse ta al Ma Neza

5 Het ritme van het gedicht lijkt op dat van een raptekst. Beluister NIEMAND van Zwangere Guy. Benoem de aangeduide delen in de eerste strofe en het refrein.

NIEMAND

Hoe komt het dat er niks meer in de weg staat? Ik ben het niet gewoon als alles goed draait Is er iemand die me helpt als het mis gaat? Of eindig ik op straat of in de misdaad? Heb schijt aan het systeem en onze rechtstaat Zal rappen tot een ander op zijn bek gaat Soms denk ik, ja mijn leven dat is niks waard Soms ren ik door het leven als een wild paard

Nu kan ik niet meer stoppen en niet stilstaan Blijf vlammen door het leven als een driftbaan We hangen niet met ratten, nee geen klikspaan Doe dit niet voor de fame, daar heb ik niks aan De mannen in mijn rangen blijven wild gaan Die doekoe op de bank daar heb ik niks aan Soms denk ik da we even moeten stilstaan Accepteren dat ik ballen ook kan misslaan

Is er iemand die me helpt, als ik naar ze bel, al zat ik in de cel? (Niemand) Is er iemand die dat denkt, dat hij mij echt kent, buiten ikke zelf? (Niemand) Ik mis haar, wis vaak Het leven is geen spel, nee geen quizvraag Niks waard, stil staan Soms kan alles in het leven opeens misgaan Hoe komt het dat ik alles zo voorbij loop? Zie me vlammen in een alpina, linkerrijstrook (…)

onthouden

Spelen met ritme en klank zijn eigen aan zowel muziek als poëzie. Ritme is de indruk van beweging in gesproken taal. Het ritme in een gedicht wordt bepaald door de klemtonen en de opeenvolging van lange en korte klanken. Als in een gedicht of nummer een vast ritme zit, dan gebruikt men daarvoor ook de term metrum. Rap is eigenlijk een poëzievorm op muziek. Hier is ritme heel belangrijk; om alles vloeiend en boeiend te laten klinken is een goed ritme cruciaal.

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES

6 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen op rijm, ritme en stijlfiguren. 7 Lees onderstaand gedicht terwijl je de lettergrepen in HOOFDLETTERS meer benadrukt.

Oudjaar Uren, DAgen, MAANden, JAren VLIEgen ALS een SCHAduw HEEN ZIJ die EENS geLUKkig WAren WOnen NU in AMstelVEEN.

a Voel je het ritme? Hier hebben we afwisselend te maken met en

Ivo de Wijs. Vroege vogel

lettergrepen.

tip

Om het noteren van een metrum eenvoudiger te maken, gebruiken we de volgende symbolen die je boven de lettergrepen kunt noteren. • beklemtoonde lettergreep (lang): — • onbeklemtoonde lettergreep (kort): ∪

b Probeer de symbolen — en ∪ eens uit op enkele verzen uit het gedicht Oudjaar. Noteer ze boven elke lettergreep.

uren, dagen, maanden, jaren

vliegen als een schaduw heen

c Onderzoek het metrum van de eerste strofe van NIEMAND op p. 91. Kun je hier ook een vast ritme per regel ontdekken?

DE KRACHT VAN BEELDSPRAAK

1 In de tekst van Zwangere Guy staan enkele opvallende vergelijkingen als ‘Soms ren ik door het leven als een wild paard’. Waarom denk je dat hij niet kiest voor eenvoudigere zinnen als ‘Soms ren ik heel hard door het leven zonder te stoppen’.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

onthouden Vergelijkingen worden ook beeldspraak genoemd. Door het onderwerp te verbinden (als, zoals) met een levendig beeld, begrijpen we beter wat de dichter wil uitdrukken.

2 Omschrijf wat de rapper volgens jou bedoelt met ‘Blijf vlammen door het leven als een driftbaan’.

onthouden Soms rekent de dichter erop dat we de vergelijking zelf in ons hoofd maken. Figuurlijk taalgebruik waarbij enkel het beeld genoemd wordt en niet de hele vergelijking met ‘(zo)als’ of ‘gelijk’ is een .

3 Ook Tourist LeMC is een bekende Nederlandstalige rapper. Lees het refrein uit zijn nummer Tramontane.

Tramontane

Op de geur, het gevoel, ja De zoete lucht die ‘k proef We gaan nog niet naar huis nee, nee, nee, nee Ik trek u dichter bij mij, ja En hoop dat alles voorbij gaat Blijven we nog even hier, ja, ja, ja, ja Tourist LeMC

a Benoem de aangeduide vorm van beeldspraak.

b Leg uit wat er bij die vorm van beeldspraak gebeurt.

14.4.3

c Waarom maakt de rapper volgens jou gebruik van beeldspraak?

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES

4 Op deze en volgende pagina’s vind je vijf gedichten. a Bepaal welk gedicht jou het meest aanspreekt, welk gedicht je het moeilijkst vindt en welk gedicht je het vervelendst vindt. b Geef drie criteria waaraan een goed gedicht volgens jou moet voldoen.

beeldspraak

gedicht (letter)

vergelijking metafoor

Bed Mama stuurt me ‘s avonds op in mijn warme envelop. Nachtpost, zegt ze, daarna legt ze zachte lippen op mijn mond: dat zijn de zegels, de regels om te zorgen dat ik ‘s morgens teruggezonden word. Dan gaap ik en dan lacht ze: Welterusten liefje. Dan slaap ik en dan zucht ze: Welterusten briefje.

synesthesie

5 Ga op zoek naar vergelijkingen, metaforen en synesthesie in de volgende gedichten. Vul de tabel aan en markeer de beeldspraak in de teksten.

Edward van de Vendel. Wij zijn de menigte die moeder heet

Straatletters

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

C Sprookje voor mijn moeder en dochtertje Zij luisteren beiden naar haar oud verhaal, wondere dingen komen aangevlogen, zichtbaar in hun verwijde ogen, als bloemen, drijvend in een schaal.

Er is een zachte spanning in hun wezen, zij zijn verloren en verzonken in elkaar, – het witte en het blonde haar – geloof het maar, geloof het maar, alles wat zij vertelt is waar en nooit zal je iets mooiers lezen. M. Vasalis. De vogel Phoenix

Voor wie dit leest

(…) O, als ik troosten kon, dan kon ik wenen. Kom, leg uw hand op dit papier; mijn huid; verzacht het vreemde door de druk verstenen van het geschreven woord, of spreek het uit.

(…)

Leo Vroman. Gedichten, vroeger en latere

Changement de décor

Zodra de dag als een dreigbrief in mijn kamer wordt geschoven worden de rode zegels van de droom door snelle messen zonlicht losgebroken huizen slaan traag hun bittere ogen op en sterren vallen doodsbleek uit hun banen terwijl de zwijgende schildwachten nachtdroom en dagdroom haastig elkaar hun plaatsen afstaan legt het vuurpeloton van de twaalf nieuwe uren bedaard op mij aan. Ellen Warmond. Proeftuin

6 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan hoe sterk je de onderdelen van deze les beheerst. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES

les

Het debat

HAAT OP SOCIALE MEDIA

Je kent de structuur van een debat

5 Je toont spreekdurf (het woord vragen, je mening uitdrukken) en reageert op anderen

Je herkent verschillende soorten argumenten (autoriteit, vergelijking)

Je hanteert gepaste lichaamstaal in 4 een debat

1 Je formuleert onderbouwde argumenten en tegenargumenten bij een mening

1 Sommige mensen kiezen er bewust voor om een tijd volledig offline te zijn. a Hoe zou jij je daarbij voelen? b Som drie mogelijke voordelen op.

c Vermeld ook twee nadelen.

2 Bekijk het filmpje van KLAAR over haat op sociale media. 3.1

a Welke feiten en meningen op sociale media komen aan bod? feiten

•

meningen

•

b Wat vind je van de meningen in het filmpje? Met welke vier woorden zou je ze omschrijven?

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

c Zijn die meningen een voorbeeld van vrije meningsuiting? Waarom wel/niet?

3.3

ARGUMENTEN EN TEGENARGUMENTEN

d Geef drie suggesties over hoe je een mening op een goede manier weergeeft.

1 Vorig jaar maakte je kennis met standpunten en argumenten. Je herhaalt die begrippen aan de hand van een tekstfragment.

a Onderstreep in onderstaande tekst het standpunt. b Markeer het argument, de uitleg van het argument en het voorbeeld in verschillende kleuren.

Als leerlingenparlement willen ook wij deel uitmaken van de discussie rond schooluniformen, die momenteel ernstig leeft bij ons op school. Zelf zijn wij niet akkoord met de beslissing van onze directie om een schooluniform in te voeren vanaf het komende schooljaar. Wij geloven sterk dat een schooluniform de persoonlijke ontwikkeling van een tiener in de weg staat. Een schooluniform zorgt er immers voor dat iedereen er hetzelfde uitziet. Je zult dus niet meer jouw persoonlijke stijl kunnen uitdrukken en kleding kunnen dragen waar jij je goed in voelt. Er zijn bijvoorbeeld heel wat leerlingen die zich minder uniek zullen voelen omdat ze hun creativiteit niet kunnen uiten met hun outfit.

2 Lees de standpunten op de volgende pagina’s.

a Bedenk een krachtig argument voor deze visie. b Werk het argument uit.

c Vergelijk daarna je tekst met die van een medeleerling.

Een argument structureer je met behulp van volgende stappen:

SPREkEN & SCHRIJven

1 Omschrijf je argument. Een eerste argument … ; Mijn argument is dat … ; Mijn visie is dat … ; Ik geloof dat … 2 Leg het argument verder uit. want, omdat, aangezien, indien, daarom, als, immers … 3 Versterk je argument met behulp van een voorbeeld. Bijvoorbeeld … ; Onderzoek wijst uit dat … ; Een voorbeeld daarvan is …

LES 8 HET DEBAT

3 Herlees de argumenten die je medeleerling bij de vorige opdracht gaf. Je probeert nu tegenargumenten aan te halen: je onderbouwt waarom je niet akkoord gaat met het standpunt.

tip

Ook bij een tegenargument volg je best de opbouw van argument, uitleg en een bijkomend voorbeeld. Bereid je in een debat altijd voor op tegenargumenten van de tegenpartij. Op die manier kun je je eigen argumentatie meer kracht bijzetten.

Mijn visie is dat leerlingen die op een vak 90% halen de lessen van dat vak niet hoeven te volgen.

argument:

tegenargument:

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

Ik vind dat het stemrecht verlaagd zou moeten worden naar de leeftijd van zestien jaar.

argument:

tegenargument:

Ik vind dat radiopresentatoren geen regionaal accent mogen hebben.

argument:

tegenargument:

LES 8 HET DEBAT

4 Bekijk een fragment van de rubriek Helden van het Internet uit het programma Karen & De Coster. a Welke argumenten gebruiken Elin, Eddy en Rudy om hun kwetsende boodschappen te verdedigen?

b Welke tegenargumenten haalt de interviewer aan?

100

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

SOORTEN ARGUMENTEN In een redenering komen vaak verschillende soorten argumenten aan bod. Schrijvers en sprekers baseren zich bijvoorbeeld op hun eigen kennis of ervaringen. Vaak zullen ze ook de mening of visie van experten en onderzoekers aanhalen om hun argumentatie krachtiger te maken.

3.5

1 Bestudeer op deze en volgende pagina’s de teksten met verschillende soorten argumenten. a Noteer bij elke tekst waarop de schrijver of spreker zich baseert. b Leg steeds uit waarom die vorm van argumentatie betrouwbaar is of niet.

c Noteer vervolgens voor elk soort argument twee valkuilen.

Leven met een beperking gaat vaak gepaard met bijkomende uitdagingen zoals gezondheid, lagere onderwijsresultaten, minder economische participatie en hogere armoedecijfers. In sommige ontwikkelingslanden gaat slechts 1 kind op 10 met een beperking naar school. UNESCO schat zelfs dat de alfabetiseringsgraad van vrouwen en meisjes met een handicap slechts 1% bedraagt. In landen met een laag en gemiddeld inkomen is tot 80% van de personen met een handicap in de werkende leeftijd, werkloos.

Bron: www.axxon.be

woord

de participatie: deelname, betrokken zijn in iets de alfabetiseringsgraad: het percentage van de bevolking dat kan lezen en schrijven

Waarop steunt de argumentatie?

•

Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

•

Wat zijn mogelijke valkuilen van dat soort argumenten?

LES 8 HET DEBAT

101

en grote natuurramp veroorzaakt door de mens, zoals de olieramp in Nigeria, wordt op dit moment niet gezien als een internationaal misdrijf – in tegenstelling tot genocide, oorlogsmisdrijven, misdrijven tegen de menselijkheid en het misdrijf agressie, alle wél internationale misdrijven. Medewerkers van bedrijven die ecocide plegen kunnen dus niet strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Als het aan de Stop Ecocide Foundation ligt verandert dat, en wordt ecocide als vijfde internationale misdaad aan dat rijtje toegevoegd. ‘De mensen die binnen die vervuilende bedrijven op knopjes drukken en verantwoordelijk zijn, kunnen dan persoonlijk worden vervolgd’, legt Van Tergouw uit. Bron: www.oneworld.nl

woord

de genocide: uitroeiing van een specifiek volk of ras de ecocide: schade toebrengen aan ecosystemen

Waarop steunt de argumentatie?

•

Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

•

Wat zijn mogelijke valkuilen van dat soort argumenten?

•

Als we willen verhinderen dat het lerarentekort blijft oplopen, dan moeten we jonge leerkrachten meer werkzekerheid geven’, zegt onderwijsjuriste Evelien Timbermont (VUB), die eerder dit jaar haar onderzoek over de rechtspositie van het Vlaamse onderwijspersoneel verdedigde. ‘Vandaag kunnen ze onbeperkt met opeenvolgende contracten worden ingeschakeld (…) Dat is niet alleen demotiverend voor de betrokkenen, het gaat ook tegen de Europese regelgeving in.’

Bron: www.knack.be

•

102

woord de rechtspositie: juridische term voor de rechten en plichten die iemand in een bepaalde situatie heeft

Waarop steunt de argumentatie?

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

•

Wat zijn mogelijke valkuilen van dat soort argumenten?

•

Een duurzame wereld zonder ongelijkheid is geen verhaal van noord-zuid, maar van iedereen. Wat jij hier en nu doet, heef t een impact elders en in de toekomst. Om de ongelijkheid echt aan te pakken, moeten we allemaal onze levensstijl aanpassen aan de draagkracht van onze aarde. Je keuken is een goede plek om te beginnen.

woord

duurzaam: stabiel en positief voor toekomstige generaties

Waarop steunt de argumentatie?

•

Hoe betrouwbaar is die vorm van argumentatie?

•

Wat zijn mogelijke valkuilen van dat soort argumenten?

•

2 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar over feit, mening en soorten argumenten. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

LES 8 HET DEBAT

103

HET DEBAT 1 Vul volgende woordenwolk aan.

DEBAT

2 Je bekijkt zo dadelijk een debat rond de stelling ‘Gevangenen moeten strafkorting krijgen in ruil voor deelname aan risicovolle experimenten’. a Omschrijf in sleutelwoorden drie argumenten voor die stelling.

b Omschrijf vervolgens in sleutelwoorden drie tegenargumenten.

3 Bekijk een fragment van het debat en let op het verloop.

a Welke verschillende onderdelen komen aan bod? Omschrijf ze in de juiste volgorde.

104

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

b Het debat duurt een kwartier langer dan het fragment dat jij gezien hebt. Wat zijn jouw voorspellingen voor het verdere verloop?

4 Let op de argumentatie die Carli (voor) en Kim (tegen) gebruiken. Som voor elke spreekster vier argumenten op.

KIM

CARLI

5 Onderstreep de drie sterkste argumenten.

LES 8 HET DEBAT

105

6 Welke soorten argumentatie komen aan bod in het betoog van Carli en Kim? Geef telkens ook een passend voorbeeld.

7 Bekijk het fragment een tweede keer. Deze keer focus je op het taalgebruik en de lichaamstaal van de sprekers. Noteer wat ze goed doen en wat beter kan.

106

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

Ik ga niet akkoord met uw mening. Ik snap uw redenering.

Wat u aanhaalt is waar, maar …

Is het niet zo dat … Het is inderdaad waar dat …

Mag ik hier even dieper op ingaan?

Ik deel uw visie.

Ik wou even terugkomen op …

Persoonlijk ben ik er meer van overtuigd dat …

SPREKEN: ZELF EEN DEBAT HOUDEN

Nu ga je aan de slag met alle kennis en tips die je over het debat hebt opgedaan. Je bereidt stapsgewijs een debat voor in kleine groepen en zult dit ook voor de klas voeren. Volg alle instructies nauwgezet en stel een krachtige argumentatie op in een duidelijke structuur.

7.8.2

Mijn visie op dit probleem is dat …

Excuseer, maar …

Het is duidelijk dat …

Zelf vind ik dat …

8 Hieronder vind je taalstructuren die aan bod kunnen komen in een debat. Markeer gelijkaardige constructies in dezelfde kleur en benoem waarvoor je ze kunt gebruiken.

Voorbereiding

1 Je leraar verdeelt de klas in kleine groepen en geeft een stelling. a Brainstorm samen met je groepsgenoten over de stelling en het standpunt dat jullie van je leraar hebben gekregen.

b Omschrijf vijf argumenten die daarbij passen.

2 Kies er de drie beste argumenten uit.

LES 8 HET DEBAT

107

Plannen 3 Verfijn elk argument: leg concreet uit wat je bedoelt en zorg ook telkens voor een voorbeeld. Noteer alles in sleutelwoorden in het spreekschema op de volgende pagina. 4 Denk na over een goede opener voor je debat (kop). Omschrijf jullie standpunt en hoeveel argumenten jullie zullen aanbrengen.

Spreken – inoefening

5 Vat aan het einde jullie standpunt samen in de conclusie en overtuig jullie publiek met een krachtige afsluiter. Vul ook die informatie aan in het spreekschema.

6 Verdeel het betoog over de groepsleden. Zo zal spreker 1 het debat openen en een argument uitleggen. Spreker 2 neemt het tweede argument voor zijn/haar rekening. Spreker 3 bespreekt het laatste argument en sluit het betoog af. 7 Oefen het debat binnen jullie groep. Zorg ervoor dat iedere spreker het volledige debat minstens één keer heeft ingeoefend.

8 Bekijk de evaluatiematrix op p. 110. Zo weet je waarop je moet letten.

Voorbereiding tegenargumentatie

9 Er wordt een moment voorzien waarop je de argumenten van de tegenpartij kunt weerleggen.

a Welke argumenten voorspel je dat de tegenpartij zal gebruiken? b Hoe zou je die kunnen weerleggen? Noteer een goed tegenargument in kernwoorden. argument tegenpartij

tegenargument

Spreken 10 Breng jullie debat voor de klas. De leraar bepaalt wie als eerste het woord neemt.

108

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

SPREkEN introductie

opener:

argumentatie

argument 1:

voorbeeld: argument 2:

uitwerking:

voorbeeld:

argument 3:

uitwerking:

voorbeeld:

conclusie

LES 8 HET DEBAT

109

Evaluatiematrix – Spreken: een debat GOED

VOLDOENDE

ONVOLDOENDE

volledigheid en aantrekkelijkheid Je argumentatie is naast de kwestie; de argumenten die je aanhaalt, hebben te weinig met je stelling te maken.

Je neemt verschillende keren het initiatief tijdens het debat. EN Je geeft andere mensen kans om (uit) te spreken.

Je durft het woord te vragen, maar eens je het woord hebt, zeg je onvoldoende. OF Je onderbreekt andere mensen.

Je vraagt zelden of nooit het woord. Wanneer je aan bod komt, zeg je onvoldoende. EN/ OF Je geeft andere mensen geen kans om hun standpunt te verdedigen.

Je taalgebruik is neutraal, maar soms speel je meer op je gesprekspartners en hoe ze iets zeggen, dan op de stellingen en argumenten in het gesprek.

Je taalgebruik is kwetsend en/of verwijtend en je valt gesprekspartners aan of lacht met hun woorden.

gepastheid

Je taalgebruik is niet kwetsend of verwijtend en je argumenten gaan over het onderwerp, niet over de sprekers.

Je argumentatie sluit over de Niet al je argumenten sluiten hele lijn aan bij je stelling. Je goed aan bij de stelling. focust je op het onderwerp en vermeldt geen zaken die er niets mee te maken hebben.

Let op voor:

Je bent zeker niet verlegen, maar het ontbreekt je aan een zelfzekere houding. Maak meer oogcontact met je tegenstander, zit rechtop en spreek voldoende luid en overtuigend.

Je straalt geen zelfzekerheid uit: je vermijdt oogcontact met je tegenstander, je zit gebogen, je spreekt stil en aarzelend …

Je argumenten en tegenargumenten zijn niet altijd goed onderbouwd of duidelijk.

Je geeft meningen zonder argumentatie. Wat je zegt, is niet duidelijk of is geen uitwerking van je stelling. OF Wat je zegt, zijn geen feiten of is niet correct.

Je articuleert meestal goed, maar af en toe ben je minder duidelijk verstaanbaar. OF Je praat soms te snel/traag of te luid/stil.

Je bent moeilijk verstaanbaar omwille van een onduidelijke articulatie. Je praat vaak te snel/traag en te luid/stil.

Je lichaamstaal straalt zelfzekerheid uit. Je bent overtuigd van je standpunt en je houding onderstreept dit.

duidelijkheid en correctheid

Je argumenten en tegenargumenten zijn goed onderbouwd, duidelijk uitgewerkt en voorzien van voorbeelden. Wat je zegt, is ook juist.

Je articuleert duidelijk en je spreektempo en -volume zijn ideaal.

Aanvullende commentaar:

110

TRAJECT NEDERLANDS 4

TAALINZICHT

les

Het sprookje

Je kent de belangrijkste kenmerken van volkssprookjes en cultuursprookjes

Je verwerkt informatie uit geschreven en gesproken bronnen

TYPISCHE VERHAALELEMENTEN 1 Je vindt hier twaalf afbeeldingen.

Je kunt benoemen welke verhalen volkssprookjes en cultuursprookjes zijn

Je bespreekt de evolutie van (het doel en de 5 inhoud van) het sprookje

Je plaatst sprookjes in de context waarin ze zijn ontstaan

a Zet ze op de volgende pagina samen in drie groepen van vier afbeeldingen.

LES 9 HET SPROOKJE

VA 9

Jef Nys © Standaard Uitgeverij, 2022

b Geef het verband tussen de afbeeldingen van een groep.

111

2 Welke verhalen ken je? a Is er één kolom waarvan je opvallend meer of minder verhalen kent? b Heb je daar een verklaring voor? 3 Geef voor elke kolom drie typische eigenschappen. Welke elementen vind je bijna altijd terug in die verhalen?

•

SPROOKJESKENMERKEN

•

1 Op de volgende pagina's krijg je tien fragmenten uit sprookjes. a Verbind volgende sprookjestitels met de fragmenten. Schrijf het juiste cijfer bij elke titel.

Sneeuwwitje

Vrouw Holle De koning die niet dood wilde

Roodkapje

De wolf en de zeven geitjes

De Indische waterlelies

Jaak en de bonenstaak

De gelaarsde kat

Het meisje met de zwavelstokjes De rijke bramenplukker

b Markeer typische sprookjeselementen in de fragmenten. 1

112

et verhaal gaat over de verdeling van de nalatenschap van een eenvoudige molenaar, die aan zijn drie zoons alleen de molen, een ezel en een kat naliet. De oudste zoon erfde de molen, de tweede zoon een ezel. Voor de jongste zoon bleef alleen de kat uit de graanschuur over.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

ls de maan hoog aan de hemel stond en de krekels hun avondconcert hadden beëindigd, beklom de heks een kale rots in de nabijheid van het meer. Daarop keerde zij haar schrikwekkende gezicht naar de hemel, blikte een tijdlang star omhoog, verschool zich dan in een holle boomstam en begon te zingen. In tegenstelling tot haar afschuwelijke verschijning klonk haar gezang zo mooi, dat geen dichter het ooit zou kunnen beschrijven. Het was of alle nachtegalen van het oerwoud zich verenigd hadden in die ene wonderlijke stem: een stem die de macht had om ieder die het maar hoorde, te betoveren. Dat wist de oude heks. Ze wist ook dat bij volle maan de Maanfee met haar gevolg van sterren op aarde neerdaalde. Dan dansten zij op de waterspiegel van dat oerwoudmeer waarvan de heks slechts een paar passen was verwijderd.

r was eens een koning en die ging dood, maar hij wilde het niet. Hij hield het horloge van zijn gestorven moeder onder zijn nachthemd verborgen en hij dacht bij zichzelf: zolang dat tikt, kan mij niets overkomen. Het speelde de hele uren en de halve uren en de koning luisterde verrukt naar het fijne getintel. En weer dacht hij: zolang dat tikt, blijf ik in leven, want mijn moeder heeft nooit gewild dat mij iets kwaads overkwam. Dit hoorde de dokter. Het was een strenge man. Hij kwam aan het bed van de koning en zei: ‘Ik zal het u maar vertellen, u gaat dood.’ De koning schrok. ‘Dat geloof ik niet’, zei hij. ‘Nee,’ zei de dokter, ‘maar toch is het zo.’ ‘Wanneer?’ vroeg de koning. De dokter voelde zijn pols en legde zijn hoofd op de borst van de zieke. ‘Het tikt nog wel,’ zei hij, ‘maar zacht. Als in de tuin de bladeren vallen, dan is uw tijd gekomen.’

en weduwe heeft twee dochters, één is mooi en ijverig en de ander lui en lelijk. Ze houdt meer van de lelijke en laat de andere dochter al het werk doen. Het meisje zit elke dag bij een put te spinnen. Door het harde werken komt er bloed van haar handen aan de spoel. Als ze deze wil schoonmaken, omdat zij bang is dat ze zal worden bestraft, valt de spoel in de put. Ze duikt de spoel achterna en komt zo in een wonderland terecht.

et meisje ging met haar mandje op weg door het bos. Ergens onderweg, terwijl ze zong en bloemen plukte, kwam ze een wolf tegen. ‘Waar ga je heen, meisje?’, vroeg de wolf. ‘Ik breng deze mand met koekjes naar mijn grootmoeder’, sprak het meisje.

oen de dwergen thuiskwamen, vonden ze het meisje dood op het zevende bedje. Ze huilden, verzorgden haar en legden haar in een glazen kist. Ze brachten haar naar haar lievelingsplek in het bos en rouwden om haar. Na drie dagen kwam een prins voorbij, hij knielde bij de kist. (…) Toen hij haar kuste, schoot het stuk appel uit haar keel en kon ze weer ademen. De prins en zij leefden nog lang en gelukkig.

et was afschuwelijk koud, het sneeuwde en het begon donker te worden. Het was ook de laatste avond van het jaar, oudejaarsavond. In die kou en in dat donker liep er op straat een arm, klein meisje, zonder muts en op blote voeten. Ze had wel pantoffels aangehad toen ze van huis ging, maar dat hielp niet veel: het waren heel grote pantoffels, haar moeder had ze het laatst gedragen, zo groot waren ze, en het meisje had ze bij het oversteken verloren, toen er twee rijtuigen vreselijk hard voorbijvlogen. In een oud schort had ze een heleboel zwavelstokjes en één bosje hield ze in haar hand. Niemand had nog iets van haar gekocht, de hele dag niet.

LES 9 HET SPROOKJE

113

et zevende geitje klom uit de klok en ging naar de waterput. Daar lag de wolf te slapen. Hij nam een mes, sneed zijn buik open en zag dat zijn broers en zussen samen met hun moeder ontsnapten. Daarna legden ze stenen in de buik van de wolf en naaiden hem weer dicht. Toen de wolf wakker werd, stond hij op en viel hij door het gewicht in de waterput. De geitjes vierden feest en leefden nog jaren gelukkig, zonder zorgen.

oen hij wakker werd, zag de jongen dat de zeven bonen die zijn moeder weggegooid had in de nacht tot een waanzinnig brede rank waren gegroeid die tot aan de wolken kwam. Hij nam eten en een bijl mee en begon te klimmen. Boven, in de wolken, zag hij een prachtig kasteel staan. Daar woonden een reus, zijn vrouw en hun kinderen.

en man woont eenzaam in een groot woud. Eenzaam, maar niet alleen. Elke dag ontwaakt hij vol dankbaarheid en bewondering voor alle schoonheid om hem heen. De dauwdruppels zijn voor hem diamanten, de bomen zijn zuilen waarop het dak van zijn enorme huis rust, met bewegend mozaïek aan het plafond. De meren en vennen noemt hij spiegels, sommige zo groot dat een dag niet genoeg is om eromheen te lopen. En als hoogtepunt is er elke avond, als de zon haar laatste stralen koesterend over hem laat glijden, het concert van de onbekende zanger in het bos. Parelende melodieën vol variatie strelen zijn oor, elke avond opnieuw.

15.3.1

2 Neem de informatie over het sprookje in de Trajectwijzer door.

3 Welke van de bovenstaande sprookjes zijn duidelijke voorbeelden van cultuursprookjes?

a Geef er twee.

b Ken je nog andere voorbeelden van cultuursprookjes?

4 Lees nu het sprookje Unanana en de olifant.

a Markeer tijdens het lezen de typische sprookjeskenmerken.

b Vul de steekkaart op p. 117 in. Geef bij elk sprookjeskenmerk twee passende voorbeelden uit Unanana en de olifant.

Unanana en de olifant

Er was eens, vele, vele jaren geleden, een vrouw die Unanana heette en twee prachtige kinderen had. Ze woonden in een hutje langs de weg en vaak bleven voorbijgangers even staan als ze de kinderen zagen en dan toonden ze zich een en al bewondering voor hun mooie lijfjes, hun perzikhuidje en hun heldere ogen. Op een morgen ging Unanana heel vroeg het oerwoud in om hout te sprokkelen, terwijl haar twee kinderen thuis bleven spelen met een nichtje dat bij hen woonde. De kinderen deden wie het verst kon springen en hadden het grootste plezier, en toen ze moe waren, gingen ze op de stoffige grond voor de hut zitten en deden een spel met kiezelstenen. Plotseling hoorden ze geritsel in het gras vlakbij en daar zagen ze op een grote kei een baviaan verwonderd zitten kijken.

114

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

De kinderen kregen genoeg van het spelletje en pakten een kleine kalebas, doopten die om beurten in de grote pot met water bij de ingang van de hut en dronken naar hartenlust. Ineens hoorden ze een nijdig gegrom en het nichtje liet van angst haar kalebas vallen toen ze de gevlekte pels en de valse ogen van een luipaard zag, die stilletjes uit het struikgewas was gekropen. ‘Van wie zijn die kinderen?’ vroeg hij streng. ‘Van Unanana’, antwoordde ze met een bibberig stemmetje, en ze liep langzaam achteruit naar de ingang van de hut voor het geval de luipaard op haar af zou springen. Maar hij had op dat moment toevallig geen belangstelling voor een maaltje. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien’, riep hij uit, en met een zwaai van zijn staart verdween hij tussen de struiken.

De kinderen waren bang van al die dieren die alsmaar vragen stelden en riepen naar Unanana dat ze terug moest komen, maar in plaats van hun moeder kwam een kolossale olifant met maar één slagtand dreunend uit het struikgewas zetten. Hij staarde de drie kinderen aan en die waren zo doodsbenauwd dat ze zich niet durfden te verroeren. ‘Van wie zijn die kinderen?’ trompetterde hij tegen het nichtje, en hij zwaaide zijn slurf in de richting van de twee mooie kinderen, die zich achter een grote kei probeerden te verbergen. ‘V ... van Una ... Unanana’, stamelde het meisje. De olifant deed een stap naar voren. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien’, bulderde hij. ‘Ik neem ze mee.’ Hij sperde zijn enorme bek wijd open en slokte beide kinderen in één hap naar binnen. Het nichtje gilde het uit van angst en vloog de hut in, en vanuit het veilige donker binnen hoorde ze de dreunende stappen van de olifant steeds zwakker worden naarmate hij dieper in het oerwoud verdween.

Toen verdween hij en de kinderen speelden weer verder. Even later hoorden ze heel licht een takje kraken en toen ze opkeken, zagen ze de grote, bruine ogen van een gazelle die hen naast een struik stond aan te staren. ‘Van wie zijn die kinderen?’ vroeg ze het nichtje. ‘Van Unanana’, antwoordde ze. ‘Wel, wel, wel!’ riep de gazelle uit met haar zachte, warme stem. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien’, en met een sierlijke sprong verdween ze in het struikgewas.

‘Van wie zijn die kinderen?’ vroeg hij aan het nichtje. ‘Van Unanana’, antwoordde ze. ‘Wel, wel, wel!’ baste de baviaan. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien.’

Niet lang daarna kwam Unanana terug met een grote takkenbos op haar hoofd. Het meisje stoof naar buiten. Ze was er vreselijk aan toe en het duurde dan ook even voor Unanana het hele verhaal had gehoord. ‘Mijn hemel’, zei de moeder. ‘Heeft-ie ze meteen doorgeslikt? Denk je dat ze misschien nog leven in de maag van de olifant?’ ‘Dat weet ik niet’, zei het kind, en ze begon nog harder te huilen.

‘Goed,’ zei Unanana wijs, ‘er staat me maar één ding te doen. Ik moet het oerwoud in gaan en alle dieren vragen of ze een olifant met maar één slagtand hebben gezien. Maar eerst moet ik een paar voorbereidingen treffen.’ Ze zette een pot met flink veel bonen op het vuur en kookte die tot ze zacht waren en gegeten konden worden. Toen pakte ze haar grote mes, zette de pot op haar hoofd, zei haar nichtje op de hut te passen tot ze weer terug was en trok de rimboe in op zoek naar de olifant. Weldra vond Unanana het spoor van het enorme dier en ze bleef dat een tijd volgen, maar de olifant zelf was nergens te zien.

Even later liep ze tussen de hoge, schaduwrijke bomen de baviaan tegen het lijf. ‘O, baviaan! Je moet me helpen!’ smeekte ze. ‘Heb je soms een olifant met maar één slagtand gezien? Hij heeft allebei m’n kinderen opgegeten en ik moet hem vinden.’ ‘Blijf dit pad volgen tot je op een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden’, zei de baviaan.

LES 9 HET SPROOKJE

115

‘Ach, ach!’ verzuchtte Unanana. ‘Als ik die plek niet gauw vind, weigeren mijn benen me nog verder te dragen.’ Ze strompelde nog een stukje voort tot ze ineens, recht voor zich, een paar hoge bomen en een stel grote witte stenen zag. ‘Eindelijk!’ riep ze uit, en ze rende erheen en ontdekte een reusachtige olifant die vergenoegd in de schaduw van de bomen lag. Met één oogopslag zag ze dat hij maar één slagtand had, en terwijl ze hem zo dicht naderde als ze durfde, schreeuwde ze boos: ‘Olifant, olifant! Heb jij mijn kinderen opgegeten?’ ‘Welnee’, antwoordde hij lui. ‘Blijf dit pad volgen tot je bij een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden.’ Maar de vrouw wist dat dit de olifant was die ze zocht en stampvoetend gilde ze hem toe: ‘Olifant, olifant! Heb jij mijn kinderen opgegeten?’ ‘Welnee! Blijf dit pad volgen ...’ begon de olifant weer, maar Unanana liet hem niet uitpraten. Ze rende op hem af en riep, zwaaiend met haar mes: ‘Waar zijn mijn kinderen? Waar zijn ze?’ Toen opende de olifant zijn bek en zonder zelfs maar de moeite te nemen overeind te komen slokte hij Unanana met pot en al in één hap naar binnen. En daar had Unanana nu net op zitten hopen. Dieper en dieper daalde ze af in de duisternis tot ze in de maag van de olifant belandde. En wat zich daar voor haar ogen afspeelde! De maagwanden van de olifant waren als een keten van heuvels, en tussen die heuvels zag ze kleine groepjes mensen, een heel stel honden en geiten en koeien, en haar eigen twee mooie kinderen.

‘Och, hemeltje nog aan toe!’ zuchtte Unanana. ‘Het lijkt nog zo ver en ik ben zo moe en ik heb zo’n honger.’ Maar ze at het eten dat ze bij zich had niet op, want dat was voor haar kinderen als ze die had gevonden. En voort ging het tot ze na een bocht in het pad een luipaard voor zijn hol toilet zag zitten maken. ‘O, luipaard!’ riep ze vermoeid. ‘Je moet me helpen! Heb je soms een olifant met maar één slagtand gezien? Hij heeft allebei m’n kinderen opgegeten en ik moet hem vinden.’ ‘Blijf dit pad volgen tot je bij een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden’, antwoordde de luipaard, en hij boog zijn kop en wijdde zich weer aan zijn toilet.

Dus bleef de vrouw het stoffige pad een hele tijd volgen, maar ze zag geen teken van de olifant. Plotseling stak een gazelle haar pad over. ‘O, gazelle! Je moet me helpen! Heb je soms een olifant met maar één slagtand gezien?’ vroeg ze. ‘Hij heeft allebei m’n kinderen opgegeten en ik moet hem vinden.’ ‘Blijf dit pad volgen tot je op een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden’, zei de gazelle, en ze verdween met een sierlijke sprong uit het gezicht.

‘Moeder! Moeder!’ riepen ze toen ze haar zagen. ‘Hoe ben je hier gekomen? O, we vergaan van de honger.’ Unanana tilde de kookpot van haar hoofd en gaf haar kinderen de bonen te eten, die ze uitgehongerd opaten. De olifant begon te kreunen. Zijn gekreun was in het hele oerwoud te horen, en hij zei tegen de dieren die even aankwamen om te zien wat de oorzaak van zijn ongemak was: ‘Ik weet niet waarom, maar sinds ik die vrouw die Unanana heet heb opgegeten, voel ik me vreselijk naar en ellendig vanbinnen.’ De pijn werd alsmaar erger tot de olifant met een laatste zucht dood neerviel. Toen pakte Unanana haar mes en hakte zich een weg tussen de ribben van de olifant door, waarover terstond een hele stoet honden, geiten, koeien, mannen, vrouwen en kinderen trok. Eenmaal buiten knipperden ze allemaal met hun ogen tegen het felle zonlicht en slaakten ze vreugdekreten omdat ze weer vrij waren.

100

116

De dieren blaften, mekkerden of loeiden bij wijze van dank en de mensen gaven Unanana allerlei geschenken uit dankbaarheid voor hun bevrijding, zodat Unanana en haar kinderen niet langer arm waren toen ze thuiskwamen. Het nichtje was dolblij dat ze hen terugzag, want ze had gedacht dat ze allemaal dood waren. En die avond vierden ze samen feest. Kun je raden wat ze aten? Inderdaad, gebraden olifantenvlees.

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Steekkaart – Unanana en de olifant fantasierijke personages: kabouters, heksen, sprekende dieren en/of planten, toverij …

•

onbepaalde plaats en tijd

•

getallensymboliek

•

eenvoudige structuur en karaktertekening

•

goed tegenover kwaad

•

magie

•

vaste formuleringen

•

happy end

LES 9 HET SPROOKJE

117

LIEFLIJK OF GRUWELIJK Voor het lezen 1 De auteur en illustrator van een nieuw sprookjesboek vragen jouw advies over de afbeeldingen hieronder. a Welke zou jij gebruiken? b Overleg samen met een medeleerling. Vertel waarom je die afbeelding zou kiezen.

2 Vonden jullie sommige illustraties te direct of te wreed?

Ook volwassenen vragen zich soms af of elk sprookje wel geschikt is voor kinderen. Met de volgende opdracht proberen we argumenten pro en contra te vinden voor jullie eigen mening. 3 Formuleer in drie zinnen je eigen mening over volgende stelling: ‘Enge sprookjes voorlezen aan kinderen is geen probleem.’

118

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

c Overloop alle prenten. Bespreek welke voor jullie wel of (helemaal) niet zouden kunnen.

Tijdens het lezen 4 Je leest nu één van volgende artikels. Een medeleerling leest de andere tekst. a Vat de hoofdgedachte van de tekst samen.

5 Wissel de informatie uit. 6.1

6 Schrijf nu jouw mening uit.

b Noteer de argumenten van de auteur. Geef aan welke argumenten je sterk vindt en welke zwak.

a Onderbouw je visie met argumenten uit de tekst en jullie bedenkingen aan het begin van de les.

b Je tekst bevat minimaal tien regels.

4.5

Een eng sprookje af en toe kan niet / wel (maak een keuze) …

SCHRIJVEN

Sprookjes mogen best gruwelijk zijn JAN RUYSBERGH

Er was eens een internetpoll op de Britse site TheBabyWebsite.com. Daar bleken bijna twintig procent van de ondervraagde ouders grote problemen te hebben met de sprookjes die al eeuwen van generatie op generatie overgeleverd worden, zoals Sneeuwwitje, Hansje en Grietje, Roodkapje en noem maar op. Veel ouders weigeren die nog langer voor te lezen bij het slapengaan. Ze verkiezen verhaaltjes van Winnie de Poeh of andere softies.

Heksen die kinderen braden, wolven die biggetjes, grootmoeders en meisjes met rode kapjes verslinden. Stiefmoeders met psychopathische trekjes ... Sommige ouders willen ze liever verbannen uit sprookjes om hun kinderen te behoeden voor zoveel gruwelijkheid. Is die reactie pedagogisch gezien de juiste?

LES 9 HET SPROOKJE

De reden van hun onvrede? Discriminatie van dwergen en vrouwen, incest, kannibalisme, pedofilie ... zijn niet bepaald dingen waarmee je kinderen moet lastigvallen vlak voor ze in dromenland verzeilen, vindt een deel van de ondervraagde ouders. Ze vrezen dat die sprookjes hun kinderen eerder nachtmerries dan zoete dromen zullen bezorgen. Maar moeten die sprookjes echt definitief gebannen worden? ‘Zeker niet’, vindt kinderpsychologe Klaar Hammenecker. ‘Kinderen weten echt wel dat het maar verhalen zijn. Ik raad jonge ouders wel aan om eerst te beginnen met de sprookjes waarin enkel dieren voorkomen, zoals De drie biggetjes of De wolf en de zeven geitjes. Maar ook

119

aan sprookjes waarin menselijke personages erge dingen overkomen, zullen kinderen geen trauma’s overhouden. Dat beschermend denken is typisch maatschappelijk, maar helemaal niet nodig. Sprookjes zijn voor kinderen een veilige manier om de dingen des levens te leren kennen en om te gaan met emoties als boos, bang of verdrietig zijn. Ik herinner me nog dat mijn eigen kind altijd maar opnieuw naar Bambi wou kijken, ook al huilde ze iedere keer als Bambi’s moeder stierf.’

Ook professioneel sprookjesvertelster Katrien Van Hecke vindt sprookjes de ideale manier om emoties te leren kanaliseren en ventileren. ‘Het is verkeerd om je kinderen niet mee te geven dat ze in het leven ook met hun eigen slechte kanten en die van anderen zullen moeten leren leven. De Duitse psycholoog Walter Scherf heeft dat uitvoerig bestudeerd. Vooral volwassenen vinden het erg wat er in die sprookjes allemaal gebeurt, niet de kinderen. In de meeste sprookjes zit een heel duidelijke moraal: de biggetjes die opgegeten worden, waren te lui. Dat is dus hun straf, en kinderen vinden dat geweldig. Waarom denk je dat de boeken van Roald Dahl zo populair zijn? Dahl was ook een sprookjesverteller, op een moderne manier.’

‘Sprookjes mag je wel aanpassen, vind ik’, zegt Van Hecke. ‘De gebroeders Grimm hebben ook hun versie gemaakt van sprookjes die al eeuwenlang mondeling overgeleverd werden. Sprookjes zijn zoals een taal die leeft, en je moet die ontwikkeling zijn gang laten gaan. Ouders die dat beletten, zijn pedagogisch slecht bezig.’ De toekomst van de traditionele sprookjes ziet er hopelijk nog lang en gelukkig uit.

‘Als je een sprookje voorleest, roepen kinderen in hun verbeelding op wat ze aankunnen, niet meer’, aldus Van Hecke. ‘Dat is helemaal een andere situatie dan wanneer ze gewelddadige dingen zien op tv of in de bioscoop. Als ouder zie je tijdens het voorlezen ook aan de reactie van je kind of het sprookje op dat moment iets te ver gaat. Zo heb ik twee versies van De drie biggetjes naargelang van de leeftijd van mijn publiek: een waarin de biggetjes opgegeten worden, en een waarin ze alle drie overleven.’

120

Bron: www.nieuwsblad.be

woord psychopathisch: abnormale persoonlijkheid die leidt tot crimineel gedrag pedagogisch: opvoedkundig de poll: enquête, opiniepeiling de discriminatie: iemand anders behandelen op basis van ras, geslacht, leeftijd enzovoort het kannibalisme: het eten van mensenvlees door mensen kanaliseren van emoties: in goede banen leiden zodat de gevoelens minder extreem worden ventileren: in het openbaar bespreken, uiten de moraal: (hier) les

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Gruwelijke Grimmvertaling voor kinderen kan geen kwaad Eefje Pilon

De stiefzussen van Assepoester hakten stukken van hun voet af om in het glazen muiltje te passen. Het is slechts één van de vele gruwelijkheden uit de sprookjes van de gebroeders Grimm die vertalers meestal weglaten. Dat doet de verhalen te weinig eer aan, vindt Jack Zipes, gepensioneerd hoogleraar Duits aan de Amerikaanse Universiteit Princeton. Hij vertaalde onlangs de officiële versie van het Duits naar het Engels, 156 verhalen, vol met alle huiveringwekkende details. ‘We moeten kinderen niet langer dom houden.’

om kinderen af en toe goed te laten griezelen voor het slapengaan. ‘Ouders van nu zijn vooral aan het 40 pamperen en poederen. Ze durven niets meer te gebieden of juist te verbieden. Een luguber verhaal is voor kinderen juist leuk en spannend.’

'Sullige kindervrienden' Ouders moeten volgens Hubner zelf, ‘met een beetje 45 gezond verstand’, kunnen inschatten wat ze hun kind laten lezen of voorlezen. ‘Kinderen van wie de ouders in scheiding liggen, zijn niet gebaat bij verhalen van stiefmoeders die hun kinderen in een groot, donker bos achterlaten. Dat is pedagogisch 50 inderdaad niet verantwoord.’

Jacob en Wilhelm Grimm publiceerden hun eerste sprookjesboek in 1812. Die versie bevatte ruim honderd sprookjes, waaronder Sneeuwwitje, 10 Roodkapje en Hans en Grietje. Sindsdien verschenen er oneindig veel varianten op de verhalen, waaronder andere versies van de broers zelf. Boosaardige moeders werden boosaardige stiefmoeders. De feeën werden ook al snel 15 geschrapt: de gevleugelde tovenaressen refereerden te veel aan Franse sprookjes, en in een tijd dat de legers van Napoleon het Duitse grondgebied bezetten, lag dit op z'n zachtst gezegd gevoelig. Scabreuze sprookjes

20 In latere vertalingen kwamen de feeën terug, maar

Toch zijn kinderen volgens Hubner veel veerkrachtiger dan we denken. ‘De meesten smullen van het verhaal van de enge stiefmoeder van Sneeuwwitje. En natuurlijk, soms is dat even 55 eng, maar is dat dan zo erg?’ Ze hekelt dat kinderen tegenwoordig nergens meer bang voor mogen zijn, als voorbeeld noemt ze het sinterklaasfeest. ‘Vroeger was Sinterklaas een dominante man die alles wist, die je in de gaten hield. Daar was 60 je bang voor! En voor Zwarte Piet ook, want die nam je mee in de zak. Nu zijn ze allebei de grootste kindervrienden, bijna op het sullige af.’ Dat is niet direct een slechte ontwikkeling, maar we moeten volgens Hubner opletten dat we niet doorslaan. 65 ‘Een lekker eng sprookje af en toe kan geen kwaad. De meeste kinderen hebben genoeg fantasie om daarmee om te gaan.’

de voeten van de stiefzussen van Assepoester bleven ongehavend. Volgens Zipes is het tijd dat schrijvers en uitgevers stoppen met het dom houden van kinderen. ‘De gebroeders Grimm geloofden 25 dat hun verhalen voortkwamen uit de mensen zelf, en dat zowel ouders als kinderen er op hun eigen manier van konden genieten.’ De schrijver hekelt de 'mierzoete verhaaltjes' die kinderen voor het slapengaan krijgen voorgeschoteld. ‘In de 30 sprookjes van Grimm wordt moed beloond, maar niet altijd. Roekeloosheid wordt afgestraft, maar soms ook niet. Dat is het leven’, zegt Zipes tegen The Guardian.

Het voorlezen van scabreuze sprookjes is volgens Hubner, gedragswetenschapper binnen de jeugdhulpverlening in regio Rotterdam, wat extreem. Toch is het volgens haar geen probleem

35 Irene

LES 9 HET SPROOKJE

Bron: www.trouw.nl

woord

scabreus: gewaagd, schunnig ongehavend: heel, onbeschadigd de roekeloosheid: overmoed, iets doen zonder nadenken pamperen: in de watten leggen, verwennen luguber: heel griezelig gebaat zijn bij: er iets aan hebben dominant: overheersend

121

Reflecteren 7 Vond je de opdracht gemakkelijk, doenbaar of moeilijk? Leg uit waarom. 8 Wat zou je de volgende keer anders aanpakken? 9 Is je mening tijdens het werken met de teksten veranderd? 10 Wat is het nut van sprookjes (vroeger en vandaag)?

11 Schets de oorsprong en de evolutie van sprookjes.

LUISTEREN: DE EVOLUTIE VAN SPROOKJES

In het volgende interview geeft professor Vanessa Joosen een blik op de evolutie van sprookjes. Je beluistert het fragment en neemt er notities bij. Die gebruik je om de vragen op te lossen.

Voor het luisteren

1 Weet jij wie de sprookjes heeft neergeschreven? a Noteer de namen.

b Zoek online op wanneer deze mensen leefden.

Het lelijke eendje

122

TRAJECT NEDERLANDS 4

De gelaarsde kat

LITERATUUR

De koning die niet dood wilde © Universal Images Group

Aladdin en de wonderlamp

De Indische waterlelies

2 Waarschijnlijk ken je niet alle namen. Hoe komt dat?

3 Voorspel de inhoud van het interview. a Welke meningen zullen aan bod komen? b Welke deelonderwerpen verwacht je?

Tijdens het luisteren 4 Neem notities terwijl je luistert.

c Wat zou een professor kunnen bestuderen aan sprookjes?

5 Je leraar geeft je nu een test. Je mag je notities gebruiken bij het oplossen ervan.

Na het luisteren – reflectie

6 Overleg met een medeleerling en evalueer het audiofragment.

a Wat vond je van de afspeelsnelheid (te laag, te hoog of op tempo)? b Was je tevreden over je notities? Waarom (niet)?

c Heb je veel zaken niet kunnen noteren? Hoe kwam dat?

7 Vul nu op basis van de bovenstaande informatie het onthouden-kader aan over het auteurschap van sprookjes.

Sprookjes zijn net als mythen

onthouden

die oorspronkelijk

werden doorverteld. In de zeventiende en achttiende eeuw besluiten enkele wetenschappers om die volkssprookjes te verzamelen en ze neer te schrijven. Bekende sprookjesverzamelingen zijn de Kinder- und Hausmärchen van de gebroeders van Moeder de Gans van

, de sprookjes en De verhalen van Duizend-en-een-nacht

van Antoine Galland. Die volkssprookjes waren oorspronkelijk

erotischer en werden in de loop der tijd verder aangepast en bewerkt. Vanaf de negentiende eeuw bedenken schrijvers ook nieuwe sprookjes. Een bekend voorbeeld daarvan is de Deense schrijver

. De personages in cultuursprookjes zijn dan die uit de volkssprookjes (goed of kwaad). De nadruk ligt in die

sprookjes vaker op de maatschappij en het menselijk gedrag. Ze bevatten meestal ook meer symboliek.

LES 9 HET SPROOKJE

123

CULTUURSPROOKJE: DE KONING DIE NIET DOOD WILDE Lees het cultuursprookje De koning die niet dood wilde van Godfried Bomans. Overleg met een medeleerling en formuleer samen een antwoord op de vragen.

De koning die niet dood wilde

Er was eens een koning en die ging dood, maar hij wilde het niet. Hij hield het horloge van zijn gestorven moeder onder zijn nachthemd verborgen en hij dacht bij zichzelf: zolang dat tikt kan mij niets overkomen. Het speelde de hele uren en de halve uren en de koning luisterde verrukt naar het fijne getintel. En weer dacht hij: zolang dat tikt, blijf ik in leven, want mijn moeder heeft nooit gewild dat mij iets kwaads overkwam. Dit hoorde de dokter. Het was een strenge man. Hij kwam aan het bed van de koning en zei: ‘Ik zal het u maar vertellen, u gaat dood.’ De koning schrok. ‘Dat geloof ik niet’, zei hij. ‘Nee,’ zei de dokter, ‘maar toch is het zo.’ ‘Wanneer?’ vroeg de koning. De dokter voelde zijn pols en legde zijn hoofd op de borst van de zieke. ‘Het tikt nog wel,’ zei hij, ‘maar zacht. Als in de tuin de bladeren vallen, dan is uw tijd gekomen.’ De koning keek uit het raam en glimlachte. De bomen waren nog kaal en alleen in de struiken schemerde wat groen, want de lente was nog maar nauwelijks ontloken. ‘Je kunt gaan,’ sprak hij, ‘en roep de tuinman hier.’ Toen de tuinman kwam, zat de koning rechtop in bed en zijn ogen schitterden. ‘Tuinman,’ zei hij, ‘ik ga niet dood.’ ‘Sire,’ antwoordde de tuinman, ‘wij moeten allen eens sterven.’ ‘Ik niet’, sprak de koning. ‘Hak de bomen om die in de herfst hun bladeren verliezen en zet in hun plaats dennen en sparren en hulst.’ De tuinman deed wat hem bevolen was. Hij hakte en plantte de hele zomer, want de tuin was groot. Maar toen de herfst gekomen was, had hij ook alles gereed en geen blad dwarrelde naar beneden. De koning stond in zijn nachthemd voor het raam toen hij de dood zag komen. Deze keek verbaasd in de tuin om zich heen en schudde het hoofd. Maar hij liep door en kwam in de kamer van de koning. ‘Ik moet u vanavond halen,’ zei hij, ‘en toch is er geen blad gevallen.’ ‘Vreemd,’ zei de koning, ‘hoe zou dat komen?’ ‘Dat weet ik wel,’ antwoordde de dood, ‘maar dat helpt u niet. Want ziet u die kleine treurwilg daar? Die is al helemaal bruin. Vanavond steekt er een wind op en dan zal hij kaal zijn. Waarom hebt u die niet omgehakt?’ ‘Ik kon niet,’ zei de koning verlegen, ‘hij staat op het graf van mijn moeder.’ De dood knikte. ‘Dat wist ik wel,’ sprak hij, ‘het is een lieve gedachte en daarom zal ik u ook het uur zeggen. Als de klokken half tien slaan, kom ik u halen.’ Nauwelijks was de dood weg of de koning liet zijn ministers komen. ‘Haal de klokken uit de torens,’ zei hij, ‘en sla alle uurwerken stuk in het paleis. Niets mag er meer tikken en niets mag er meer slaan.’ De ministers deden wat hen bevolen was en toen de avond viel, wist niemand meer hoe laat het was. De koning stond voor het raam toen hij de dood zag naderen. De oude man draaide een ogenblik in de tuin alsof hij naar iets luisterde en schudde het hoofd. Maar hij liep toch door en kwam in de kamer van de koning. ‘Het is tijd,’ sprak hij vriendelijk, ‘ik kom u halen.’ ‘Maar het heeft nergens half tien geslagen! Vreemd,’ zei de koning, ‘hoe zou dat komen?’ ‘Ik weet het wel,’ antwoordde de dood, ‘maar het helpt u niet, luister maar.’ Hij stak zijn wijsvinger omhoog en op hetzelfde ogenblik tinkelde onder het nachthemd van de koning het verborgen horloge. ‘Waarom heeft u dat niet stukgemaakt?’ vroeg de dood. ‘Ik kon niet,’ antwoordde de koning verlegen, ‘het was het horloge van mijn moeder. Toen ze stierf heeft ze het mij gegeven.’ De dood knikte. ‘Ik wist het wel,’ zei hij, ‘en het is een lieve gedachte. Hield je zoveel van haar?’ ‘Meer dan van iemand anders’, antwoordde de koning, en zijn ogen schoten vol tranen. ‘Zou je haar willen zien?’ vroeg de dood. De koning begon te wenen. ‘Plaag mij niet,’ zei hij, ‘het is mijn liefste wens.’ De deur ging open en de koning greep naar zijn hart. Daar stond zijn eigen moeder. Zij boog zich over hem en fluisterde hem iets in het oor. ‘Moeder,’ zei de koning, ‘ik wil niet.’ ‘Je ben het al,’ antwoordde ze, ‘en je hebt het zelf gewild.’ Bron: Werken II en Sprookjes 1929-1970 © Erven Godfried Bomans en Meulenhoff Boekerij bv, Amsterdam

124

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

1 Wat vinden jullie van het sprookje? Duid een score aan tussen 0 en 10. 0

2 Verantwoord jullie keuze. Wat vonden jullie goed / minder goed aan het verhaal? 3 Zou je het sprookje voorlezen aan kleine kinderen? Waarom (niet)? 4 Cultuursprookjes bevatten vaak enkele typische sprookjeselementen. Welke elementen herken je in het verhaal?

15.3.1

LES 9 HET SPROOKJE

125

5 Sprookjes hebben vaak een moraal, een eenvoudige levensles. Wat zou de levensles van dit sprookje kunnen zijn? 6 Wat fluistert de moeder in het oor van de koning, denk je?

7 In cultuursprookjes zit vaak ook symboliek: welke elementen uit het verhaal kun je symbolisch interpreteren?

126

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

les

Tekstopmaak en citaat Je weet wanneer je een citaat gebruikt en hoe je correct 3 kunt citeren in een tekst

1 Je kunt omschrijven wat tekstopmaak is 2 Je kunt fouten in de tekstopmaak verbeteren

HET EFFECT VAN TEKSTOPMAAK

en gepaste manier opmaken

4 Je kunt een tekst op een aantrekkelijke

1 Je krijgt hier eenzelfde boodschap op drie verschillende manieren gebracht. a Wat vind je van elk bericht? Omschrijf het gevoel dat elk bericht bij je oproept. b Hoe komt dat? Welke elementen in de opmaak zorgen daarvoor?

hallo hoe gaat het met jou goed en met jou met mij gaat het ook goed op welke dag zullen we afspreken of hebben we al een afspraak nee ik geloof het niet is maandag goed maandag past me niet

Hallo? Hoe gaat het met jou? Goed, en met jou? Met mij gaat het ook goed. Op welke dag zullen we afspreken? Of hebben we al een afspraak? Nee, ik geloof het niet. Is maandag goed? Maandag past me niet.

Hallo. Hoe gaat het met jou? Goed, en met jou? Met mij gaat het ook goed. Op welke dag zullen we afspreken? Of hebben we al een afspraak? NEE, IK GELOOF HET NIET. Is maandag goed? MAANDAG PAST ME NIET.

2 In de volgende tekst krijg je enkele aandachtspunten rond het opmaken van teksten. Lees de tekst door en markeer in elke alinea de kerninformatie. 3 Vul de ontbrekende tussentitels in.

11.1.3

a Formuleer ze als een bevelende zin. b Elke tussentitel is een samenvatting van de informatie die je in de bijhorende alinea’s krijgt.

LES 10 TEKSTOPMAAK EN CITAAT

127

Tekstopmaak Bij geschreven boodschappen speelt de presentatie een belangrijke rol. Een verzorgde opmaak maakt een tekst aantrekkelijker om te lezen en zorgt voor extra leesgemak. Bij mondelinge presentaties werken veel sprekers met een beamer en een projectiescherm. Hieronder vindt u tips voor de opmaak van teksten in het algemeen en voor diavoorstellingen bij mondelinge presentaties in het bijzonder.

Voor de meeste zakelijke teksten zijn gangbare lettertypes zoals Times, Calibri, Univers en Arial geschikt. In webteksten wordt ook geregeld Verdana gebruikt. De keuze voor een bepaald lettertype is een kwestie van stijl, die in organisaties meestal in de huisstijlvoorschriften is vastgelegd. Als u speciale lettertypes gebruikt, moet u uitkijken voor letters die misschien wel fraai of bijzonder ogen, maar moeilijk leesbaar zijn. Die kunnen de lezer sterk van de boodschap afleiden. Voor lopende tekst is bij de meeste lettertypes een lettergrootte van 10 tot 12 punten nodig om de tekst goed leesbaar te houden. Kleinere letters kunnen bijvoorbeeld voor oudere lezers een probleem vormen.

Als u voor de bladspiegel niet met de standaardinstellingen van uw tekstverwerker werkt, kunt u onder andere de breedte van de spaties, de regelafstand, de marges en de kolommen aanpassen. Belangrijk daarbij is dat de tekst altijd voldoende witruimte blijft behouden. Probeer een tekst vooral niet in een keurslijf te dwingen zodat die helemaal of gedeeltelijk op één pagina kan staan. Erg brede tekstkolommen, kleine regelafstanden, smalle marges en samenklonterende letters nodigen helemaal niet uit tot lezen. Ook erg smalle tekstkolommen kunnen een probleem vormen als u daardoor veel gesplitste woorden aan de regeleinden of grote spaties tussen de woorden krijgt. De lezer kan dan minder vlot doorlezen. 3

Als u veel opmaakmogelijkheden tegelijk gebruikt, krijgt u een warrige, onrustige bladspiegel. Dat is bijvoorbeeld het geval als u de tekst op veel verschillende afstanden van de linkerrand laat inspringen. Ook als u verschillende lettertypes in één tekst gebruikt, krijgt u gemakkelijk een stijlloze opmaak. In de meeste teksten is één lettertype voldoende. Titels en kopjes kunt u markeren met een iets grotere letter of met vetdruk.

Vet en cursief zijn de meest gebruikte technieken om woorden of zinnen in lopende tekst te markeren. Ook daarbij is voorzichtigheid geboden. Een vetgedrukt kernwoord kan de tekst verduidelijken. Veel vetgedrukte of gecursiveerde woorden in lopende tekst maken de opmaak daarentegen onoverzichtelijk. Bij veel lettertypes zijn de cursieve letters ook minder goed leesbaar. Het is daarom af te raden om zinnen en lange stukken tekst cursief te zetten. Tenzij het gaat om een kort citaat.

woord huisstijl: afspraken over hoe een organisatie visueel naar buiten komt (logo, kleurgebruik, lettertype …) bladspiegel: de indeling van een pagina (marges, afbeeldingen, verhoudingen, letterrichting …) in een keurslijf dwingen: strenge verplichtingen opleggen die iemand beperken cursief: schuingedrukt, in italic

128

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Onderstrepingen en hoofdletters zijn meestal af te raden. Onderstrepen is een techniek die in een professionele opmaak nog maar weinig wordt gebruikt. Ook hele woorden en zinnen in hoofdletters zetten is een verouderde werkwijze om titels, kopjes of tekst te markeren. De tekst wordt daardoor meestal ook minder goed leesbaar. In webteksten zijn onderstrepingen nog wel belangrijk als hulpmiddel om hyperlinks aan te geven. 4

Foto’s en tekeningen zijn functioneel als ze er fraai uitzien, van goede kwaliteit zijn en goed bij het doel van de tekst aansluiten. In de meeste gevallen is er bij een afbeelding een bijschrift nodig, zodat de lezer meteen weet wie of wat er wordt afgebeeld, of wat het doel van de afbeelding is. Lezers lezen de bijschriften meestal voor ze de eigenlijke tekst lezen. 5

Grafieken, tabellen en schema’s zijn functioneel als ze gemakkelijk te interpreteren zijn en er een duidelijke band met de inhoud van de tekst is. Door de visualisering van de gegevens kunnen de lezers de inhoud sneller begrijpen en onthouden. U moet de gegevens dus in een overzichtelijke vorm weergeven. Ingewikkelde en overvolle grafieken, tabellen en schema’s hebben een averechts effect.

In de tekst moet er informatie staan die rechtstreeks verband houdt met de gegevens die in de grafiek, de tabel of het schema staan. Bij langere teksten is het noodzakelijk om dat verband expliciet te maken. U doet dat door bij alle grafieken, tabellen en schema’s een genummerd bijschrift te plaatsen. In de tekst zelf verwijst u bij de uitleg naar de corresponderende nummers van de grafieken, tabellen en schema’s.

U kunt het best een eenvoudige letter kiezen, met voldoende contrast tussen de kleur van de letter en de achtergrondkleur. De letters moeten zo groot zijn dat ook de toehoorders achteraan in de zaal alle woorden vlot kunnen lezen. Test dat vooraf zodat u niet aan uw publiek hoeft te vragen of alles wel goed leesbaar is. 7

Dia’s zijn een middel om uw uitleg of betoog te ondersteunen. Zet bij voorkeur alleen de belangrijkste kernwoorden op de dia’s. Bij volzinnen haakt het publiek snel af omdat u als spreker meestal sneller praat dan uw toehoorders de dia’s kunnen meelezen. U kunt volzinnen ook voorlezen, maar dat maakt uw presentatie minder dynamisch.

Gebruik waar dat kan schema’s om de verbanden in uw uitleg aan te geven, maar houd die altijd heel eenvoudig en goed leesbaar. Ook eenvoudige en goed gekozen foto’s, illustraties en filmpjes zijn een krachtig middel om uw mondelinge presentatie sprekend en overtuigend te maken. Bron: www.vlaanderen.be/taaladvies

woord functioneel: met een duidelijke bedoeling, zinvol

LES 10 TEKSTOPMAAK EN CITAAT

129

4 Op de opmaak van volgende teksten valt telkens iets aan te merken. Omschrijf wat er fout loopt. A

Lorem Ipsum

Os eriam, tectorest maioriatur sus aspiste mporendione rerorrum aut est et dolore, ad quatiatur? Posam nis et verspero blandae cuptae volutem. Et as soluptatiur? Qui volorrum rem quia coreptatur, tenihil magnim in con commodianto bla volor aut mos magnam voluptatem reperchil ident pernam et quiat velles anim escid ma cone evellabo. Alitati ncipidu cipsum eum ius es remporati alis doloritasped ma di con eum laut parum fuga. Ma velitas nis magnimo diandi cullign isquis natat eum vollatemodis et odi atur, quae. Xerferc hilibus. Utem volo doluptasi coreper undant, simporia volut illatenist a nullat. Fugitib eratur? Qui nonsed ellupta voloria tatest, quiae vellorempore dolor aut que nusandae andipsam fugiand itatis sae iurio volorit, quo im veriasp erspell igenis moditet odit, que rest, que eatempos qui officianiae core vit, iducienit expedip ientium alit lam, qui atint officiis as rehenim aionecto to is explique net erit alitesci imped quos rehenecum diamus audipsume autame simaximil everiat atestion corepta ssitibus, comnihictur, nonsequunt oditatiam et pedigni

Nederlands met Gebaren

▪ ▪

▪

▪ ▪

130

militatur, etur modions equametur? Lorerib usapit, est, odi at. Et que ipsum quatiatem et eius quo illes nos etur, quatisq uisitae cesenie ndiciatur adi odion ex et laceaqu atusciissi corerum as molorpo reprovitiam res aria vendus sa dolo dolecer chillatendam rem labore, consed mod que pa volupta temporit odis dion re volo dios deliateTores et venducil ipietur sint diorum sit que estinveratus et asped untotat quasped itecus et quiduntota dolupta ad eaquia as erciusd animil maxim est quost, nonse corro blautet harionsequae quis adit plicimendis nobit explanda eum nihiliqui aut hit modiorescide quam, cone exces eum nus pa ped quibus sit velitincto invendam ut fuga. Nam que vit enimodis vid evelici doluptatiunt eum harcit plignia sum si nos sequam ant. Hilit et quossi nienim seque que nonessume voluptat milias ut atem atus iur, officipsam ipitation comnis et as aligni debis et il es volum sundae duntis earis moluptatures exerfer ernatum alit odi conseque corro imuscia verunt videbis et ilit dendunto molorup tatur? debis et il es volum sundae duntis earis moluptatures exerfer ernatum alit odi conseque corro imuscia verunt videbis et ilit dendunto molorup tatur?ernatum alit odi conseque corro imuscia verunt videbis et ilit dendunto molorup tatur? dendunto molorup tatur?

Nederlands met Gebaren, of kortweg NmG, is gesproken Nederlands ondersteund met gebaren. Bij NmG blijft men gewoon Nederlands praten en worden de belangrijkste woorden ondersteund met gebaren. NmG maakt dus het gesproken Nederlands visueel. Nederlands met Gebaren is niet hetzelfde als Nederlandse Gebarentaal (of Vlaamse Gebarentaal). Echte gebarentalen wordt vooral gebruikt door doofgeboren of prelinguaal dove mensen. Mensen die op latere leeftijd plotseling of geleidelijk doof geworden zijn (zogenoemde postlinguaal doven) geven de voorkeur aan Nederlands met Gebaren. NmG is Nederlands waarbij lexicon en elementen uit de grammatica van de plaatselijke Gebarentaal gebruikt worden ter visuele ondersteuning. Er is daarbij sprake van interferentie tussen beide talen. NmG volgt grotendeels de grammatica van de Nederlandse taal, inclusief alle spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen. Dit in tegenstelling tot Nederlandse en Vlaamse Gebarentaal, die een geheel eigen grammatica en eigen gezegden hebben. NmG is ook gesproken Nederlands. Dat betekent dus dat de stem wordt gebruikt, zoals iedereen doet die "gewoon" Nederlands praat. Want als de stem wordt weggelaten, vervormt het mondbeeld. Daardoor lijkt het mondbeeld niet meer op het gesproken Nederlands zoals dat bekend is, zodat spraakafzien moeilijker wordt. Het NmG dat in Nederland wordt gebruikt verschilt van het NmG dat in Vlaanderen wordt gebruikt. Uiteraard is de grammatica in beide gevallen die van het Nederlands. De gebaren die het Nederlands ondersteunen, zijn echter in beide regio's erg verschillend (net zoals de Vlaamse Gebarentaal en de Nederlandse Gebarentaal verschillende talen zijn).

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

5 In het vorige deel ging je in op de opmaak van teksten. Noteer drie elementen waarop je in de toekomst bij de lay-out van je eigen teksten zult letten.

a Verbeter de fouten in de tekst.

6 Bekijk volgende pagina uit een schoolkrant. Je neemt de redactie ervan voor jouw rekening.

b Formuleer drie adviezen om de lay-out aantrekkelijker te maken. •

•

Hé, hoor jij ook een piep?

Sinds het schoolfeest vorige maand hoor ik een hoge pieptoon in mijn oren. Het wil maar niet uit gaan.

Ik wordt er niet goed van. Daarom ben ik op internet gaan zoeken en heb ik een vreselijke ontdekking gedaan, waarover ik jullie echt moet vertellen want ik wil dat jullie dit zeker weten! ik vond op de site www.hoorstichting.nl dat er in Nederland meer dan 20.000 jongeren jaarlijks gehoorbeschadigging oplopen. die is op te merken door oorsuizingen en hoge pieptonen. Op de website www.oorcheck.nl, waarnaar verwezen word, las ik dat er bij meer dan 85

decibel aan geluid, oor bescherming tijdens het werk al verplicht is. En boven 120 decibel gaat geluid echt pijn aan oren doen. Op de deze website kun je je eigen gehoor meten! DAT IS DE MOEITE WAARD.

Met deze informatie hoop ik dat jullie ook op letten en nadenken over jullie toekomst en gehoorbescherming door verstandig om te gaan met muziek. Jorn, 4E

LES 10 TEKSTOPMAAK EN CITAAT

131

CITEREN 1 Je vindt hier twee voorbeelden van citaten uit een krantenartikel. a Plaats de krantenkop bij het juiste citaat.

Weg met saai minimalisme

Eenzaamheid door ziekte maakt Belgen minder gelukkig

‘Mensen gebruiken alcohol om te kunnen omgaan met de eenzaamheid, doelloosheid en het wegvallen van structuur’

Uit een gezondheidsenquête van Sciensano blijkt dat 20 procent van de Belgen meer alcohol drinkt dan voor de gezondheidscrisis. Katleen Peleman, directeur van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD), ziet meer ‘eenzaamheidsdrinkers’.

Bron: De Standaard

‘Nu we zo vaak thuis zitten, kunnen we beter cocoonen in een vrolijk huis met veel kleur, dan in een uitgepuurde kapel waar de eenzaamheid voelbaar is’ Klaartje Busselot Designer Bron: De Standaard

b Kijk naar het verband tussen de citaten en hun bijhorende krantenkop. Leid uit de voorbeelden af waarom citaten gebruikt worden.

•

c In welke andere gevallen kan een auteur gebruikmaken van een citaat?

‘We leven in een sfeer waarin enkel me, myself and I belangrijk is. Dat moet veranderen. Het volk moet een koe een koe durven noemen. En een beetje minder voor de televisie hangen.’ (Arno Hintjes in De Standaard)

132

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

2 Hoe herken je een citaat in een tekst?

Citeren is: 'een passage uit andermans werk overnemen in een eigen werk, meestal met bronvermelding' (Van Dale, 2020).

citaat minder dan veertig woorden citaat meer dan veertig woorden citaat met spelfouten woorden weghalen uit een citaat

3 Je bekijkt nu een beeldfragment waarin de regels van het citeren uitgelegd worden. Vul het schema aan tijdens het kijken.

woorden toevoegen aan een citaat nadruk leggen op een woord of zin in een citaat

4 Voeg in het artikel Schooluniformen kennen voor- en tegenstanders volgende tekstfragmenten in als citaat. Je krijgt telkens een concrete instructie. a

Meestal zijn schooluniformen bescheiden en profesioneel volgens de textielfabrikant.

Instructie: Neem het citaat op. Opgelet, er staat een spelfout in de tekst.

‘Mensen, en vooral jongeren, hebben nood aan iemand die hen richting geeft. De regels die hier bij ons gelden, zijn daarom ook behoorlijk gedetailleerd neergeschreven. Uit pure noodzaak, want als je niet oppast, zouden sommige leerlingen er een spelletje van maken. Ze tasten graag hun grenzen af, maar bij ons krijgen ze daar eenvoudigweg niet de kans toe’, aldus de directie.

Instructie: Laat de doorstreepte passage weg in het uiteindelijke citaat. Bij schooluniformen zien alle leerlingen er hetzelfde uit en is er geen creativiteit meer. Alles wordt grauw. Gaat men dan ook sterren en strepen invoeren zoals in het leger naargelang de graad en studierichting van de leerlingen?

Instructie: Zet het woord ‘creativiteit’ in de verf en neem het gehele citaat op.

5 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen over citeren.

LES 10 TEKSTOPMAAK EN CITAAT

133

Schooluniformen kennen voor- en tegenstanders

Binnenkort moeten meer dan 1,2 miljoen Vlaamse kinderen terug naar school. De verkoop van allerlei schoolmateriaal is al volop aan de gang. Een onderdeel hiervan kan een schooluniform zijn. Vlaamse scholen waar strenge kledingvoorschriften gelden, slaan opnieuw aan en noteren zelfs een stijging van het aantal leerlingen. Voor vele ouders is een school met een uniform een school waar structuur, discipline en traditie heersen.

Jongens dragen vaak een donkere broek met een lichter (polo)hemd met al dan niet een das. Meisjesuniformen vertonen meer variatie tussen de verschillende landen en schoolsystemen. (…)

In de meeste Europese staten zijn schooluniformen in de openbare scholen niet verplicht. Sommige privéscholen hebben wel strikte kledingvoorschriften. In Engeland en Ierland kennen de meeste openbare scholen wel een uniformplicht, kwestie van een formelere uitstraling van de school. Geen catwalktoestanden Speelplaatsen hebben steeds vaker iets weg van een catwalk. De populaire jongens en meisjes dragen dure merkkledij, de anderen vallen uit de boot. Dat zorgt natuurlijk voor heel wat jaloezie en frustraties. Het passende antwoord daarop is het schooluniform. Kinderen worden niet meer gepest omdat ze geen merkkledij dragen en de ouders sparen op lange termijn wat geld uit. (…)

134

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Een schooluniform biedt volgens de voorstanders heel wat voordelen. Ouders hoeven maar een of twee keer per jaar kleding voor hun kinderen te kopen en de leerlingen – vnl. de meisjes – verliezen ‘s morgens geen uren met het zoeken naar de juiste outfit. Modebewuste leerlingen moeten trouwens niet bang zijn: een uniform hoeft helemaal niet stijf te zijn. Geen kazernetoestanden De tegenstanders van schooluniformen hebben ook een reeks argumenten om hun zienswijze te ondersteunen. Leerlingen hebben het recht om zich vrij te kleden. De kledij is een manier om je persoonlijkheid te uiten.

(…) c Schooluniformen zouden veel tijd, geld en energie moeten besparen en het pesten tegengaan, maar dat is enkel theorie. De aanschaf van één uniform is niet voldoende, het moet geregeld gewassen worden en in de zomer dragen de leerlingen wel andere kledij dan tijdens de winterperiode.

(…) Bron: www.herbertagency.be

TOTAALOEFENING Je past nu alle elementen toe in een totaaloefening.

1 Op de volgende pagina vind je zeven alinea’s. Eén ervan past niet in het geheel. Verwijder die alinea. 2 De alinea’s werden door elkaar gehaald. Plaats het cijfer van de volgorde voor elke alinea. 3 Voeg twee tussentitels toe aan het artikel.

4 Kies uit volgende bron een passend citaat en voeg het toe aan het artikel.

Het fenomeen indrinken verhoogt de kans op een alcoholverslaving aanzienlijk. We merken dat jongeren die te kampen hebben met een alcoholverslaving zich bijna allemaal indronken voor het uitgaan. Uit de flessen die ze daarvoor thuis bewaarden, dronken ze na een tijd ook op andere momenten. De gewenning aan alcohol wordt voor die jongeren na een tijd zo groot dat de kans op verslaving om de hoek loert. Vaak zijn jongeren zich daar niet van bewust wanneer ze voor het eerst indrinken. Katleen Peleman, hoofd van de VAD

5 Kies één van volgende foto’s. Noteer een bijschrift in het artikel.



6 Schrijf een passende inleiding voor het artikel. 7 Bedenk een titel voor het artikel.

LES 10 TEKSTOPMAAK EN CITAAT

135

Het indrinken gebeurt zo goed als altijd in een private, zelden gesuperviseerde setting, zoals thuis of bij vrienden. De aangehaalde redenen zijn: voor de gezelligheid, omdat het goedkoper is en om in de stemming te komen. Meest populair bij het indrinken zijn pils of andere lichte bieren en sterkedrank. Een kwart van wie indrinkt doet dit met sterkedrank, zonder verschil in geslacht.

Jongeren drinken alcohol nog voor ze uitgaan, ook met de bedoeling om nadien bij het uitgaan het drinken voort te zetten. Negen op de tien van de bevraagde jongeren hebben ooit al alcohol gedronken.

Supermarkten en nachtwinkels zijn de plaatsen bij uitstek zijn om aan alcohol te geraken. In de supermarkt worden alle categorieën alcoholische drank gekocht, in de nachtwinkel koopt men relatief vaker sterkedrank en breezers/alcopops. De initiatiefnemers van het onderzoek stippen wel aan dat jongeren die (nog) geen alcohol drinken minder geneigd zullen zijn om aan een onlinebevraging over (in)drinken deel te nemen. Er zijn minder jongeren die alcohol drinken in vergelijking met vroeger. Als ze drinken, starten ze er op latere leeftijd mee. Er wordt minder frequent gedronken, in kleinere hoeveelheden en minder om dronken te worden.

Indrinken heeft voor een deel van de Vlaamse jongeren een belangrijke sociale betekenis, maar houdt ook leeftijdsgebonden risico’s in. Dat blijkt uit onderzoek van acht Oost-Vlaamse Drugpunten in samenwerking met het Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en illegale Drugs (VAD), waarvoor 6.733 jongeren tussen 12 en 26 jaar een onlinevragenlijst invulden. Een opvallend gegeven is dat de nachtwinkel de favoriete aanschafplek is op een leeftijd waarop men alcoholische dranken niet mag kopen, zo blijkt. Volgens de drugpunten en de VAD dringt een leeftijdsspecifieke aanpak zich op. ‘Een geïntegreerde aanpak is noodzakelijk, waarbij jongeren, ouders, horeca, eventorganisatoren én detailhandel mee betrokken worden. Het lokale niveau, dicht bij de jongeren en jongvolwassenen, is hierbij het meest aangewezen.’

citaat bij alinea Bron: www.knack.be

136

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

De sage

1 Je kent de belangrijkste kenmerken van de sagE

Je plaatst verhalen in de context waarin 3 ze zijn ontstaan

Je analyseert de verschillen tussen historische sagen, gruwelsagen en verklarende sagen

Je herkent en benoemt de kenmerken van een sage in concrete voorbeelden

MYSTERIE OP LINKEROEVER

uit een mondelinge uiteenzetting samenvatten

5 Je kunt de kerninformatie

les

In de Vlaamse film Linkeroever van Pieter van Hees maken we kennis met Marie. Na een zware blessure gaat ze bij haar nieuwe lief, Bobby, wonen. Hij is autoverkoper en boogschutter. Wanneer ze intrekken in een appartement op Linkeroever, komt Marie terecht in bizarre situaties en leert ze de duistere kant van de plek kennen. 1 Tot welk genre behoort de film volgens jou? 2* Bekijk de acteurs in het fragment.

a Welke acteurs ken je uit andere films of tv-reeksen?

b Wie vond je het sterkst acteren? Geef ook aan waarom je die persoon kiest. 3 Welk mysterie staat centraal in het fragment?

4 Welk volksverhaal vertellen Dirk en de stadsarchivaris? Vat hun informatie kort samen.

5 Marie noemt al die verhalen ‘folklore’. Wat bedoelt ze daarmee?

6 Welke elementen van sprookjes of mythes vind je terug in het fragment? 7* Zou je de film willen bekijken? Geef twee redenen waarom dat (niet) het geval is.

15.3.1

15.3.3

LES 11 DE SAGE

137

SAGEN EN VOLKSVERHALEN Het verhaal over de Gilde van de Draak is gebaseerd op enkele sagen, oude volksverhalen die mondeling werden doorverteld. Je beluistert een uiteenzetting waarin je meer te weten komt over de kenmerken van die verhalen. Beluister het fragment en los nadien onderstaande vragen op. 1 Welke drie categorieën sagen zijn er? a Som de juiste termen op.

b Geef telkens een correcte omschrijving. 2 Geef twee verschillen tussen sprookjes en sagen.

3 Wat is het grootste verschil tussen traditionele sagen en moderne sagen?

4 Lees de sagen op de volgende pagina. Zeg telkens tot welke categorie ze behoren en geef daarvoor twee argumenten.

138

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Maneblussers De ‘maneblusser’ is een bijnaam voor een inwoner van Mechelen. Die naam is een verwijzing naar een historische gebeurtenis uit de zeventiende eeuw.

Volgens geschiedschrijvers gebeurde het in de nacht van 27 op 28 januari 1687. Die nacht was het volle maan en stond er een lage bewolking. Een man die uit een kroeg stapte, dacht dat de toren in brand stond en sloeg onmiddellijk alarm. Buren, uit hun diepste slaap opgeschrikt, trokken hun vensters open en konden alleen hetzelfde vaststellen. In een mum van tijd stond de hele stad in rep en roer en werd de noodklok geluid. Het stadsbestuur, de burgemeester op kop, snelde naar de plaats van het onheil en begon in ijltempo de blussingswerken te organiseren.

Langs de torentrap gingen emmers water als een ketting van hand tot hand, maar nog vóór de top werd bereikt, schoof de maan door de nevel en moesten de moedige Mechelaars toegeven dat ze slechts de rossige nevelgloed van de maan hadden gezien. Het maanlicht scheen immers doorheen de ramen van de kathedraal en de lage bewolking stond ter hoogte van de klokkenramen in de Sint-Romboutstoren waardoor er een indruk ontstond dat er rook uit de toren kwam.

Hoewel ze hebben geprobeerd de zaak stil te houden, konden de Mechelaars niet verhinderen dat er zelfs over de landsgrenzen hartelijk om werd gelachen. De spotnaam 'maneblussers' zouden de Mechelaars voor altijd bewaren.

De Duivelschuur

De welgekende sage van de duivelschuur komt uit Meise. De plaatselijke pachter Jan van Bever had onvoldoende schuurruimte om de oogst in op te bergen. Omdat die schuur er heel vlug moest komen, sloot hij een pact met de duivel. De duivel zou in één nacht en voor het kraaien van de haan de schuur bouwen en in ruil zou hij de ziel van de boer krijgen. Maar de boerin was de duivel te slim af en juist voor het ochtendgloren maakte ze licht in het kippenhok zodat de haan begon te kraaien. De schuur was niet af binnen de afgesproken tijd zodat de boer zijn nieuwe schuur kreeg en toch zijn ziel behield. Deze duivelschuur uit 1636 staat er trouwens nog altijd en hoort bij de hoeve Groot Amelgem. Er is nog altijd een gat in de muur, juist onder het dak. Het dicht metsen helpt niet, want de stenen vallen er na een tijdje terug uit.

LES 11 DE SAGE

139

5 Beluister nu in groepjes een van de bekende sagen op de volgende pagina. Zorg ervoor dat je het verhaal kunt navertellen. a Noteer enkele kernwoorden. b Ga samenzitten met leerlingen die kennismaakten met een andere sage en vertel je sage kort na. c Leg uit tot welke soort sage jouw verhaal behoort en geef daar minstens twee argumenten voor.

6 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan hoe sterk je kennis van de sage is. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

140

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

DE VLIEGENDE HOLLANDER

DWAALLICHTEN

DE BOKKENRIJDERS

DE LEGENDE VAN BRABO

LES 11 DE SAGE

141

les

Kortfilm: Provence Je vertelt hoe je een

1 verhaal ervaart

Je analyseert hoe een regisseur een kortfilm opbouwt en een boodschap naar het publiek brengt

SITUEREN

Je schrijft je mening op een gepaste manier uit

Je past volgende verhaalelementen toe op de kortfilm: verhaalbegin, ruimte, personages, verhaallijn, tijd, thema en verhaaleinde

Je herhaalt de kenmerken van het genre kortfilm

Tijdens deze les bekijk je een wat langere kortfilm Provence uit 2018 van Kato de Boeck.

a Welke elementen vind je erop terug?

1 Bekijk de affiche van de kortfilm.

Kato de Boeck is een jonge Belgische regisseuse. Ze studeerde in 2018 af aan het RITCS in Brussel. Haar eindproject was Provence, de film die je in deze les bekijkt. Die film kreeg heel veel lovende recensies en won verschillende prijzen.

onDERWEG

b Waarover denk je dat de film zal gaan?

2* De titel van de kortfilm is Provence. a Waar ligt die streek?

b Ben je er zelf ooit geweest?

c Voor welk type reis lijkt dat je een fijne vakantiebestemming?

woord loven: heel positief praten over iets/iemand, iets/ iemand veel eer of lof geven

142

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

DE KORTFILM BELEVEN

Deel 1 Bekijk het eerste fragment van de kortfilm en beantwoord daarna onderstaande vragen. 1

Vat kort samen wat er gebeurt in het eerste fragment.

2* Vindt Camille de Nederlandse meisjes leuk? Geef een reden waarom je dat antwoord geeft.

a Welke typische elementen komen in beeld? b Welke sfeer ademt die plaats? Welk gevoel wekt de locatie op? 4* Op wie denk jij dat Tuur verliefd is? a Geef drie redenen waarom je dat denkt. b Op welke manier laat Camille aan Tuur zien dat ze jaloers is?

3 Het verhaal speelt zich af in de Provence.

c Waarom doet ze dat? 5* Beantwoord een van deze vragen. a Wat vind je van vakantieliefdes?

b Waarom kijk jij op naar een oudere broer of zus?

c Noem één ding dat je fijn vindt aan een jonger broertje of zusje. Geef ook iets wat je eerder vervelend vindt.

d Welke vakantiespelletjes worden er in de film gespeeld? Vind je die herkenbaar?

LES 12 KORTFILM: PROVENCE

143

Deel 2 Bekijk het tweede deel van de kortfilm en beantwoord daarna onderstaande vragen. 6 In dit deel komen we te weten op wie Tuur verliefd is. a Op wie is dat? b Had je dat verwacht?

7 Welke thema’s komen aan bod in de kortfilm?

c Hoe komt Camille dat te weten?

8 Bij de aftiteling lezen we ‘voor mijn grote broer’.

a Geef twee redenen waarom kunstenaars hun werk aan iemand opdragen. b Waarom denk je dat dat bij deze kortfilm het geval was?

9* De titel van de kortfilm is de vakantiebestemming van Tuurs gezin. a Wat vind je van de titel van de kortfilm?

b Kun je zelf nog een andere gepaste titel bedenken? 10*Aan wie zou jij de kortfilm aanraden? Geef ook aan waarom je dat zou doen.

11* Welke vragen heb je nog aan het einde van het verhaal?

144

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

3 15.4.1

DOORDRINGEN TOT HET VERHAAL 1 Plaats de volgende scènes in chronologische volgorde van 1 tot 10. Camille raadt per ongeluk dat Tuur verliefd is op Alexander. Tuur, Camille en de Nederlandse meisjes lachen met de naakte zonnebaders. Tuur beweert geen enkel geheim te hebben. Tuur kijkt naar de Nederlandse meisjes die een dansje oefenen.

De Nederlandse meisjes praten over Tuur onder de douche. Tuur, Camille en Basil spelen in het zwembad.

Tuur biecht tijdens Waarheid, durven of doen op dat hij verliefd is.

Tuur, Camille en Basil spelen onder de douche Dierenslang wanneer een van de Nederlandse meisjes Tuur vraagt of hij morgen weer naar het zwembad komt. Camille valt Tuur boos aan en begint hem te slaan en te schoppen. De familie zit in de auto op weg naar huis.

2 De kortfilm heeft slechts een beperkt aantal personages.

15.5

a Verbind de personages met de juiste term. •

• antagonist

het kleine broertje Basil

•

• nevenfiguren

de ouders

het zusje Camille

• figuranten

•

• protagonist

de oudere broer Tuur

•

de Nederlandse meisjes

b Waarom zou de regisseur daarvoor kiezen?

3 Zijn de volgende personages vlak of rond? personage

verklaring

Camille  vlak  rond

15.5.4

Tuur  vlak  rond

Basil  vlak  rond

LES 12 KORTFILM: PROVENCE

145

4 In de film staan de gedachten en gevoelens van Camille centraal. a Met welke hoofdemotie kampt ze doorheen het hele verhaal? b Hoe zorgt de camerapositie ervoor dat wij als kijker heel goed weten hoe Camille zich voelt? 15.6 15.7

c Hebben we in Provence te maken met een personele of alwetende verteller? 5 Bespreek de tijd in de kortfilm. a Wat is de verteltijd van het verhaal? b Wat is de vertelde tijd in het verhaal? c Kunnen we in de kortfilm dan spreken over een tijdsversnelling of -vertraging?

6 Je staat nu stil bij het einde van het verhaal. 15.4.3

d Duiken er flashbacks of flashforwards op in de kortfilm?

a Heeft de kortfilm een gesloten of een open einde? Leg uit waarom je daarvoor kiest.

b Heeft het verhaal naar jouw gevoel een happy end?

146

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

7 De regisseur houdt tijdens het verhaal informatie voor ons achter. a Welke scène bevestigt ons vermoeden dat Tuur op jongens valt? b Hoe gaat Camille met dat nieuws om? c Op welke momenten word je als kijker op het verkeerde spoor gezet?

d Welke hints zaten er nochtans in het verhaal verstopt?

LES 12 KORTFILM: PROVENCE

147

JOUW MENING UITSCHRIJVEN

Voorbereiden 1 Duid voor elke stelling aan wat jouw mening is. akkoord

wisselend

niet akkoord

Als kind kun je nog niet weten of je op meisjes of jongens valt, je bent daar dan nog te jong voor. Meisjes zijn veel sneller jaloers dan jongens.

Niemand is honderd procent hetero of homo.

Je hoeft niet officieel uit de kast te komen als je op je eigen geslacht valt. Hetero’s hoeven dat toch ook niet te doen. Je kunt aan iemand zien of hij of zij homo- of heteroseksueel is.

Jaloezie is een vorm van onzekerheid. Een beetje jaloezie is gezond.

Het mooie aan vakantieliefde is dat er een einddatum is.

Je kunt opkijken naar een oudere broer of zus, maar veel moeilijker naar een jongere.

Het gevoel dat je voor je broers of zussen voelt, zit tussen vriendschap en liefde.

2 Ga met twee medeleerlingen in gesprek over de verschillende stellingen. a Overloop met welke uitspraken jullie het eens zijn en met welke niet. b Verduidelijk je eigen standpunt. c Geef voor- en tegenargumenten

Plannen

Je schrijft straks een opiniërende tekst van vier alinea’s. Daarin beargumenteer je je mening over een van bovenstaande stellingen. Je lezers zijn leeftijdsgenoten die je niet kent. 3 Kies een stelling waarop je zult reageren. 4 Formuleer kernachtig waarom je het (on)eens bent met die stelling. 5 Bereid drie argumenten voor die je standpunt verduidelijken. a Zoek aanvullende informatie op. b Formuleer je argument nauwkeurig. Zorg dat wat je zegt duidelijk, juist en beleefd is. c Verduidelijk je argument met een voorbeeld of verwijzing naar een bron.

148

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Schrijven 6 Denk na over de volgende vragen. a Wat is het tekstdoel? b Wat is je doelpubliek? c Welke invloed heeft dat op het taalgebruik (woordkeuze, zinnen, zinslengte …)? 7 Schrijf je plan uit tot een tekst. Je dient de eerste versie van je tekst in op

Je verleidt de lezer met een titel. Je tekst wil gelezen worden!

inleiding

Breng de stelling in verband met een situatie uit de werkelijkheid (je eigen leven, een concrete gebeurtenis, een onderwerp uit de actualiteit …)

alinea 2-4

In deze alinea’s werk je je argumenten uit.

slot

In de slotalinea vat je je standpunt samen en leg je een verband met de kortfilm Provence.

Reflecteren

titel

8 Je leraar geeft je de tekst van een medeleerling. Vergelijk die tekst nu met wat jij schreef. a Wat is er beter in jouw tekst?

b Wat kun je leren uit de tekst die je kreeg?

c Welke aandachtspunten leid je daar voor jezelf uit af?

Herschrijven

9 Herschrijf nu je eigen tekst. a Houd rekening met de suggesties die je bij de vorige vraag neerschreef. b Bekijk de evaluatiecriteria op de volgende pagina. c Wissel eventueel met een medeleerling om feedback op elkaars eindresultaat te geven.

Je dient de tweede versie van je eindresultaat in op

LES 12 KORTFILM: PROVENCE

149

Evaluatiematrix GOED

VOLDOENDE

ONVOLDOENDE

volledigheid Je formuleert je standpunt in de inleiding en de conclusie, maar het is niet volledig duidelijk wat je standpunt juist is. OF De link met de werkelijkheid is (te) algemeen.

Je formuleert geen standpunt. OF Je standpunt is erg onduidelijk.

In de conclusie verwijs je concreet naar de kortfilm Provence. Je legt een verband tussen jouw tekst en het verhaal dat Kato de Boeck vertelt.

Je verwijst in je conclusie naar de kortfilm. Dat gebeurt echter algemeen.

Je verwijst in de conclusie niet naar de kortfilm. OF Je verwijzing is te vaag.

Je geeft drie duidelijke en relevante argumenten die je grondig onderbouwt.

Je geeft relevante argumenten, maar ik stel mij nog de volgende vraag:

Je argumenten zijn naast de kwestie en ik stel mij nog de volgende vra(a)g(en):

correctheid

Je formuleert je standpunt helder in de inleiding. Je zorgt ook voor een heldere link met de werkelijkheid.

Je reactie bevat geen zware spellingfouten. De zinnen zijn over het algemeen correct gebouwd. Let op voor:

De spelling van je eindresultaat is foutloos. Alle woorden worden correct geschreven en ook de zinsbouw klopt steeds.

Je reactie bevat zware fouten tegen spelling en/of grammatica. OF Door de vele spelling- en taalfouten is de tekst moeilijk te begrijpen. Let op voor:

duidelijkheid en aantrekkelijkheid

Je gebruikt een duidelijke IMS-structuur in je reactie. De IMS-structuur is zowel inhoudelijk als vormelijk (alinea’s) aanwezig in je tekst.

Je hanteert een IMS-structuur, maar brengt de structuur enkel inhoudelijk of vormelijk aan.

Je brengt structuur in je artikel Je gebruikt signaalwoorden, door signaalwoorden. Er zit maar kiest meestal voor veel variatie in je keuze. dezelfde woorden. Je eindresultaat heeft een titel die de lezer aanspreekt.

Aanvullende commentaar:

150

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Je gebruikt geen IMS-structuur in je tekst, niet inhoudelijk en niet vormelijk.

Je gebruikt geen of amper signaalwoorden. Je eindresultaat heeft geen of een te algemene titel

les

Nepnieuws en urban legends 1

Je onderscheidt valse berichten van echte informatie

Je kent de belangrijkste kenmerken van de urban 3 legend (stadssage)

VALSE BERICHTEN IN DE MEDIA

Je plaatst verhalen in de context waarin ze ontstaan zijn

Je analyseert bronnen kritisch

Op 13 december 2006 onderbrak de zender RTBF haar gebruikelijke programma met een journaal waarin het Vlaams Parlement eenzijdig de onafhankelijkheid van Vlaanderen uitriep. Het journaal toonde de voorbereidingen van de onafhankelijkheidsverklaring, berichtte hoe de toenmalige koning het land had verlaten, sprak over rellen nabij de taalgrens en toonde hoe Vlaamse demonstranten op de Grote Markt te Brussel met de Vlaamse vlag zwaaiden. Gedurende de uitzending verscheen een tekstbalk met daarop ‘ceci est une fiction’ om aan te tonen dat het om een nepjournaal ging. Toch bleven talloze kijkers verontrust de RTBF opbellen. Na de uitzending werd nogmaals duidelijk gemaakt dat niets van het getoonde op waarheid berustte. Veel kijkers bleven echter verontwaardigd en de RTBF heeft zich zwaar moeten verantwoorden.

Je vat de kerninformatie uit schriftelijke en mondelinge bronnen samen

Wie dit soort berichten al heeft gelezen, heeft al te maken gehad ‘Uw persoonlijke bestanden zijn versleuteld! met ransomware of Om je bestanden weer te ontgrendelen, gijzelsoftware, een heeft u de privésleutel nodig. Om de chantagemiddel op het privésleutel voor deze computer te verkrijgen die uw bestanden automatisch internet. Ransomware zal vrijgeven, moet u 300 USD / 300 EUR zorgt ervoor dat / een vergelijkbaar bedrag in een andere valuta betalen. Elke poging om deze gegevens op je software te verwijderen of te beschadigen, computer geblokkeerd zal leiden tot onmiddellijke vernietiging van de privésleutel door de server.’ worden, waarna het de gebruiker geld vraagt om de computer weer te ontgrendelen door middel van een code waarvoor stevig betaald moet worden. Vaak wordt de indruk gewekt dat het bericht afkomstig is van een betrouwbare instantie en dat er een boete moet worden betaald wegens misbruik van het internet. De ransomware is echter afkomstig van cybercriminelen die op geld uit zijn. Vaak werkt betalen ook niet om je computer vrij te krijgen, of blijft de software toch nog op je computer staan waardoor deze je computer later opnieuw kan blokkeren en om nog meer geld kan vragen.

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

151

Op 30 oktober 1938 werd op de Amerikaanse zender CBS een muziekprogramma uitgezonden dat verschillende keren onderbroken werd door verontrustende nieuwsberichten over een invasie van marsmannen. De zender berichtte over vreemde explosies op Mars en een ongewoon cilindrisch object dat was neergestort op onze planeet. Deze cilinder bleek marsmannetjes te bevatten die meteen ten aanval overgingen. Aan het begin en einde van het programma werd verschillende malen duidelijk gemaakt dat het om een hoorspel, gebaseerd op het boek War of the Worlds, ging. Veel luisteraars misten of negeerden deze boodschap echter en dachten dat de nieuwsberichten echt waren, waardoor hevige paniek en onrust ontstond. Deze massahysterie werd wellicht aangedikt door de dreiging van de Tweede Wereldoorlog.

Op 26 mei 2020 berichtte de website Niburu over het verband tussen 5G en het coronavirus. De site schrijft dat 5G en het coronavirus twee verschillende dingen zijn, maar dat beide ongeveer dezelfde fysieke klachten veroorzaken. Volgens een aangehaalde bron kan 5G-straling zorgen voor een gebrek aan zuurstof omdat het een negatief effect heeft op de hemoglobine in de rode bloedcellen. Daardoor kunnen mensen stikken en dood neervallen. Dit is exact wat er gebeurde in Wuhan, waar 5G aanwezig is en waar het coronavirus voor het eerst waargenomen werd. Men schreef het stikken toen toe aan het coronavirus, terwijl het evengoed veroorzaakt kon worden door de 5G-straling. De site concludeert dat het geen toeval is dat de uitrol van 5G samenvalt met de uitbraak van corona.

1 Lees de omschrijvingen van historische nieuwsberichten. a* Welke van die berichten kende je?

b Wat hebben die berichten gemeenschappelijk? c* Ken je soortgelijke voorbeelden?

2 Je bekijkt nu een fragment met achtergrondinformatie bij het tweede nieuwsbericht.

a Schrijf een samenvatting van de inhoud.

b Vergelijk jouw tekst met die van een medeleerling. c Welke elementen kun je nog schrappen uit jouw tekst, welke moet je aanvullen?

3 Beantwoord volgende vragen op basis van je samenvatting. a Hoe reageerden de kijkers op de uitzending van de RTBF? b Wat was het doel van de uitzending? Kan dat volgens jou? c Waarom denk je dat zoveel mensen dat nepnieuws geloofden? d Geef aan de hand van dit voorbeeld een definitie van het begrip docufictie. 4 Al die voorbeelden zijn al een tijdje oud. a Zou dat vandaag nog kunnen? b* Ken je gelijkaardige voorbeelden?

152

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

IN N VA

153

NIEUWS EN NEPNIEUWS De website Mediawijs legt uit waarom mensen nepnieuws maken en waarom we ons er soms door laten vangen. Ook bevat de site verschillende tips om misleidende en foutieve informatie te ontmaskeren. 1 Lees de tekst Nepnieuws op de volgende pagina een eerste keer globaal en beantwoord volgende vragen. a Wat voor soort tekst is dit?

c Wat is het hoofdonderwerp van de tekst?

b Welke bedoeling heeft de schrijver met de tekst?

2 Lees de tekst een tweede keer. Je leest nu het geheel en dringt door tot de volledige boodschap van de tekst. a De volgende tussentitels zijn uit de tekst gehaald. Geef ze een juiste plaats in de tekst.

Waarom geloven we nepnieuws?

Wat is het gevaar van nepnieuws?

Waarom maken mensen nepnieuws?

b Leg kort uit wat nepnieuws is.

c Geef twee redenen uit het artikel waarom mensen nepnieuws maken. d Geef twee gevaren van nepnieuws.

e Wat betekent het woord ‘confirmation bias’ in de zesde alinea?

154

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

3 Je reflecteert nu op de inhoud van de tekst. a Waarom kunnen nepnieuws en hoaxes zich vandaag de dag zo snel verspreiden? b Bedenk nog één andere reden waarom mensen nepnieuws maken. c Vat in drie zinnen samen waarom mensen nepnieuws geloven.

Nepnieuws

4 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen over hoe je nepnieuws kunt herkennen in online media.

Nepnieuws is misleidende en onjuiste informatie in de vorm van een nieuwsbericht, die wordt verspreid om geld te verdienen of om de publieke opinie te beïnvloeden. Het is een vorm van desinformatie.

Nepnieuws, fake berichten en hoaxes bestaan al heel lang, maar de verspreiding ervan gaat razendsnel sinds de opkomst van sociale media. Iedereen kan tegenwoordig content plaatsen op internet. Daardoor lijken de grenzen tussen nieuws, nepnieuws en advertenties te vervagen. Het wordt steeds moeilijker om ze van elkaar te onderscheiden en een gefundeerde mening te vormen.

woord de publieke opinie: mening van (de meerderheid van) mensen in de samenleving over een bepaald onderwerp de desinformatie: opzettelijke verspreiding van valse of misleidende informatie de content: online-informatie gefundeerd: onderbouwd, van argumenten voorzien

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

155

Waarom maken mensen eigenlijk nepnieuws? Hoe herken je nepnieuws? En welke rol speel je zelf in de verspreiding?

In Nederland wordt vooral nepnieuws verspreid om geld te verdienen. Hoe meer mensen op een artikel klikken, hoe meer geld de makers krijgen vanwege de getoonde advertenties. En een pakkende, sensationele kop levert vaak veel ‘clicks’ op. En dus veel geld. We noemen dat ‘clickbait’. Ook maken mensen bewust nepnieuws om meningen te beïnvloeden, bijvoorbeeld in de aanloop naar verkiezingen.

Door de vluchtigheid van sociale media is het niet altijd gemakkelijk om kritisch te kijken naar informatie. Als we een bericht zien hebben we daar gelijk onbewust een oordeel over. We zien gelijk of het interessant is. En ook oordelen we snel of iets waar is of niet. Door dit onbewuste oordelen, trappen we sneller in een nepbericht dat onze mening bevestigt (dat heet ‘confirmation bias’). Ook denken we eerder dat iets waar is, als veel mensen het leuk vinden of delen.

Makers en verspreiders van nepnieuws spelen hier slim op in. Ze bevestigen bestaande meningen en vooroordelen en zetten nepaccounts in om hun berichten extra populair te laten lijken. Ze gebruiken allerlei psychologische technieken om lezers te proberen te overtuigen. Het herkennen van deze technieken en het kritisch beoordelen van informatie zijn belangrijke mediawijze vaardigheden.

Als we onwaarheden als waarheid aannemen, is het erg moeilijk om een gefundeerde mening te vormen. De Britse wetenschapper David Buckingham zegt hierover: ‘Het democratische politieke proces is volledig gebaseerd op het verspreiden van betrouwbare informatie. Als dat wegvalt, kunnen burgers bijna onmogelijk politieke beslissingen nemen.’ Hiernaast kan nepnieuws ook onrust veroorzaken in de maatschappij. Een belangrijke tactiek van nepnieuwsmakers is polarisatie: ze zetten mensen tegen elkaar op. Ze kiezen voor extremere onderwerpen en spelen in op emoties, zoals angst voor vreemdelingen of het onbekende. Daarmee hebben ze invloed op de publieke opinie en hoe er tegen bepaalde mensen in de maatschappij wordt aangekeken.

Het wordt gemakkelijker om nepnieuws te maken en lastiger om nepnieuws te herkennen. Technieken om beeld en geluid te manipuleren worden snel beter, goedkoper en lastiger te detecteren. Ook wordt het gemakkelijker om nepnieuws te verspreiden, met behulp van bijvoorbeeld ‘bots’ en trollenlegers. Bron: mediawijsheid.nl

woord sensationeel: spectaculair, wat voor opschudding zorgt de tactiek: uitgewerkt plan, manier om iets aan te pakken de polarisatie: het versterken van tegenstellingen, het verscherpen van uiterste meningen manipuleren: inspelen op, bewerken, beïnvloeden

156

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

NEPNIEUWS HERKENNEN 1 Het is belangrijk om de informatie die we dagelijks snel verwerken kritisch te lezen. a Welke drie vragen kun je jezelf stellen om na te gaan of een bron betrouwbaar en correct is? b Zit samen met drie medeleerlingen en wissel jullie vragen uit. Stel een lijst op van minimaal vijf verschillende vragen op.

5.7

c Vergelijk die lijst met de informatie die je terugvindt in de Trajectwijzer.

2 Op de website van Mediawijs vonden we onderstaande zin terug. Leg de zin in eenvoudig taalgebruik uit aan een leerling van het eerste middelbaar. Zorg ervoor dat je alle informatie uit de boodschap weergeeft.

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

157

3 Op de volgende pagina’s vind je drie korte artikels. Twee ervan zijn voorbeelden van nepnieuws, één is waar. Gebruik de kennis die je opdeed om waarheid en nepnieuws van elkaar te onderscheiden. a Welk bericht is echt? b Geef aan waarom de twee andere voorbeelden van nepnieuws zijn. 4 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen op het herkennen van nepnieuws in onlinemedia. 5* Ga online op zoek naar een ander voorbeeld van nepnieuws. a Pas de vragen die je stelde toe op het bericht.

b Deel de voorbeelden die jullie vonden in kleine groepen met elkaar.

158

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

WHO bevestigt dat corona niet gevaarlijker is dan griep RT Dutch 12 oktober om 17:19 De World Health Organization (WHO) heeft bevestigd wat vele experts en onderzoeken al maanden proberen te zeggen: het coronavirus is niet dodelijker of gevaarlijker dan griep.

Tijdens een bijeenkomst vorige week maandag vertelde WHO-bestuurder Michael Ryan dat naar schatting 10 procent van de wereldbevolking besmet is geweest met corona. Margaret Harris, een woordvoerster van de WHO, bevestigde het getal later en lichtte toe dat het is gebaseerd op uitkomsten van alle seroprevalentiestudies die wereldwijd zijn gedaan. Dit bevestigt dat het virus veel minder dodelijk is dan iedereen voorspelde. Er wonen circa 7,8 miljard mensen op de wereld. Als 10 procent besmet is geweest, kom je uit op 780 miljoen gevallen. Er zijn tot dusver 1 062 360 mensen gestorven met corona. Dat staat gelijk aan een infection fatality rate (IFR) van ongeveer 0,14 procent, en dat is vergelijkbaar met de griep. De 0,14 procent is meer dan 24 keer lager dan de 3,4 procent die de WHO in maart voorspelde. En de 3,4 procent werd gebruikt voor alle modellen waar overheden hun coronabeleid op baseerden. Aangezien er van alles en nog wat wordt geschaard onder Corona is de IFR waarschijnlijk nog lager dan 0,14 procent. Dat zou dus betekenen dat Covid-19 zelfs minder gevaarlijk is dan griep. Ondertussen bedacht de mainstream media angstaanjagende krantenkoppen om het overheidsbeleid te steunen en onnodig angst te zaaien. Terwijl dit simpele rekensommetje ons laat zien dat de coronasceptici al die tijd gelijk hadden.

Bron: www.zerohedge.com/medical/did-who-just-accidentally-confirm-covid-no-more-dangerous-flu en off-guardian. org/2020/10/08/who-accidentally-confirms-covid-is-no-more-dangerous-than-flu/

Bijdrage: Käthie Schene 2,1 d.

1,4 d. reacties

3,4 d. keer gedeeld

Google verwijderd Palestina van maps Door Redactie - 9 augustus

Google krijgt boze reacties over zich heen van over de hele wereld. Dat is niet zonder reden. Google heeft namelijk Palestina volledig verwijderd van Google-maps.

Alerte individuen merkten op dat Palestina plotseling verdwenen was van Google-maps. Mensen gingen op onderzoek uit en wat bleek? Het klopt. Palestina is volledig verwijderd van de wereldkaart. Het lijkt net of Palestina nooit bestaan heeft. Zelfs Gaza valt nu onder Israël. Check de video hieronder en ga op onderzoek uit. Handtekeningen actie Inmiddels is er een handtekeningenactie gestart om Palestina weer op de kaart te krijgen. Op dit moment zijn er inmiddels 182 duizend handtekeningen

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

verzameld. Als je ook wilt tekenen, dan kan dat door hier te klikken. Apple maps Wij waren benieuwd wat de maps van een Apple iPhone aan zou geven. Wij besloten om via de maps te navigeren naar Gaza. De Apple maps gaf als optie Gaza in Israel, wat dus betekent dat Gaza in Palestina niet meer bestaat. In de afbeelding hiernaast zie je het resultaat van onze zoekopdracht in de zoekopdrachten van een iPhone. BESTE RESULTATEN

gaza israel Gaza Barracks Overheid • Hipswell Road, Catterick Garrison Geen recensies

159

‘Zalmprins’ of ‘Meteoor Zalmkoning’: Taiwanezen veranderen van naam om gratis sushi te krijgen Tientallen inwoners van Taiwan hebben hun naam veranderd in ‘Zalm’ om in aanmerking te komen voor gratis sushi. De autoriteiten reageren geërgerd op die actie. ‘Dit soort naamswijzigingen zijn niet alleen tijdverspilling, maar zorgen ook voor onnodig papierwerk’, zei de onderminister van Binnenlandse Zaken, Chen Tsung-yen. Redactie 18-03-21, 11:12 Bron: ANP

In de eilandstaat heeft een speciale actie van een restaurantketen geleid tot een golf aan naamswijzigingen. Mensen mogen met het woord zalm (‘Gui Yu’) op hun identiteitsbewijs met vijf vrienden onbeperkt sushi komen eten. Dat leidde tot wat lokale media omschrijven als ‘zalmchaos’. Er hebben zich de afgelopen dagen naar schatting zo’n 150 overwegend jonge mensen bij overheidskantoren gemeld om een naamswijziging door te geven.

‘Ik heb mijn voornaam veranderd in Zalm en twee vrienden hebben dat ook gedaan’, zei een vrouw op de Taiwanese televisie. ‘We veranderen dat later gewoon terug.’ Een student vertelde nieuwszender TVBS dat hij dankbaar gebruik heeft gemaakt van de actie. ‘We hebben al voor meer dan 7 000 Taiwanese dollar (zo’n 206 euro) gegeten.’ Inwoners van Taiwan mogen hun naam maximaal drie keer veranderen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft al gewaarschuwd dat mensen die niet opletten het risico lopen dat de naamswijziging permanent is. Daar laten veel mensen zich niet door afschrikken. Er lopen volgens lokale media nu Taiwanezen rond met namen die zich laten vertalen naar ‘Zalmprins’, ‘Meteoor Zalmkoning’ en ‘Zalm Gefrituurde Rijst’.

Bron: hln.be - 18/03/21 - dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publish.be

160

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

URBAN LEGENDS Fantasierijke en sensationele verhalen zoals in nepnieuws of hoaxes zijn natuurlijk niets nieuws. Ook de urban legend kent hier zijn oorsprong.

Voor het lezen 1 Je bekijkt een videofragment over drie spannende verhalen. a Welke van die drie verhalen vind jij het griezeligst?

b Vind je die verhalen geloofwaardig?

c Som twee kenmerken op van de urban legend. • •

2 Welke urban legends ken je zelf nog? Deel ze met je medeleerlingen.

3 Geef op basis van die verhalen een omschrijving van de term ‘urban legends’.

4 Je leest zo meteen een interview met een Nederlandse professor vertelcultuur. a Welke twee dingen wil je zelf nog te weten komen over urban legends?

b Som twee dingen op die in een interview met een professor zeker aan bod zullen komen over het onderwerp.

Tijdens het lezen 5 Lees het artikel op p. 162-164 een eerste keer globaal en plaats volgende tussentitels op de juiste plaats.

Het oudste broodjeaapverhaal

Professor in broodjeaapverhalen

Het beste broodjeaapverhaal

Broodjeaapverhaal als reclame

6 Lees het artikel nu helemaal door en markeer zes zinnen die de hoofdgedachte van de tekst weergeven.

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

161

Deze verhalenprofessor deelt de beste broodjeaapverhalen Dennis Rijnvis

Hoe ontstaan die stadssagen? En op welke manier verzin je er zelf één? In dit artikel zet Meder de belangrijkste ingrediënten op een rij. Horror en verrassing, zijn dat belangrijke elementen in verhalen die snel van mond tot mond gaan? Theo Meder: Ja, en er zit vaak ook een waarschuwing in voor de lezer of luisteraar. Daardoor krijgt een verhaal urgentie en gaan mensen het doorvertellen. Neem het verhaal over de Momo-challenge, dat nog steeds de ronde doet op scholen.

Zo ging een vriend van me vorig jaar met zijn vrouw op vakantie naar Australië. Ze huurden samen een jeep en trokken de outback in. Op een regenachtige middag gebeurde er iets schokkends: ze reden een kangoeroe aan. Het dier ademde nog, maar rilde van de kou. Mijn vriend zette de auto stil, sprong uit de jeep en legde zijn jas over de kangoeroe heen. Zijn vrouw begon te lachen, omdat het een grappig gezicht was. Ze pakte de camera en maakte een foto van haar man en de kangoeroe die zijn jas aan had. Maar het dier schrok van de flits en bleek toch niet zo ernstig gewond. Razendsnel hopte het dier de struiken in, met het jasje nog steeds om zijn lijf. In de binnenzak zaten het paspoort en de autosleutels van mijn vriend.

in kaart (van sagen tot sprookjes, broodjes aap en legendes). Die verhalen gaan soms al eeuwen rond in Nederland en daarbuiten. Maar je hoort volksverhalen niet alleen in de kroeg of op verjaardagen. Broodjes aap en moderne sprookjes worden ook gebruikt in reclamefilmpjes van bedrijven, bij de promotie van steden, of in boeken.

Soms klinkt iets te grappig om waar te zijn.

Volgens het verhaal kunnen jongeren een speciale app downloaden om in contact te komen met een zekere Momo. Of ze ontvangen uit het niets een bericht van dit wezen. Momo is een monsterachtig wezentje dat hen uitdaagt om verschillende challenges te doen, zoals midden in de nacht opstaan, of heel lang je adem inhouden. De challenges worden steeds gevaarlijker, en uiteindelijk vraagt Momo de jongere om zelfmoord te plegen.

Zelf hoorde ik de kangoeroe-sage van Theo Meder. Hij is hoogleraar vertelcultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Een broodjeaapverhaal kun je beschouwen als een soort breinvirus’, zegt Meder. ‘Het blijft in je kop zitten en het is besmettelijk. Je denkt: dit verhaal moet ik doorvertellen.’ Als onderzoeker aan het Meertens Instituut bracht hij de afgelopen jaren duizenden zogenoemde volksverhalen

De boodschap is: pas op voor deze geheimzinnige app. Zo’n waarschuwing werkt: een school in Nijmegen stuurde zelfs een brief naar alle ouders om hen op de hoogte te stellen van de Momo-challenge.

woord de outback: afgelegen gebieden in Australië de hoogleraar: professor de urgentie: belang, dringendheid

162

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Uiteindelijk blijkt dat de goed geklede bezoeker een tv-presentator is die zojuist heeft aangebeld om te vertellen dat het stel een sportwagen heeft gewonnen.

Dit verhaal is niet verzonnen door Centraal Beheer of een reclamebureau. Het was een broodjeaapverhaal dat al een tijdje rondging.

Maar het verhaal is niet waar? Theo Meder: Nee. Het is een broodjeaapverhaal. Er zouden in het buitenland zogenaamd al meerdere jongeren om het leven zijn gekomen door Momo. Maar als je berichten over die zelfmoorden beter onderzoekt, blijkt dat het weliswaar gaat om jongeren die suïcide hebben gepleegd, maar niet door een app of een contact met Momo. Er bestaat ook geen Momo-app. Als jongeren al berichten krijgen van Momo, dan zijn dat waarschijnlijk klasgenoten die een grap uithalen. De foto van het monstertje dat rondgaat, is simpelweg een foto van een sculptuur dat is gemaakt door een Japanse kunstenares. Het verhaal is dus onzin. Een jaar eerder ging er eenzelfde soort broodje aap rond, maar toen heette de Momochallenge de Blue Whale-challenge. Door het waarschuwende effect dat van die verhalen uitgaat nemen leerkrachten en ouders het steeds opnieuw serieus. Zo serieus dat ze elkaar ervoor waarschuwen.

Kan een broodjeaapverhaal ook slim worden gebruikt door bedrijven of organisaties om meer bekendheid te krijgen? Theo Meder: Dat gebeurt soms. Een goed voorbeeld is de eerder genoemde anekdote over de kangoeroe die wegvlucht met een jasje van een toerist. Het verhaal werd gebruikt voor een reclame van Gore-tex, een fabrikant van regenjassen. Maar in Nederland komt het ook voor.

Hoe lang bestaan broodjeaapverhalen al? Theo Meder: De meeste broodjeaapverhalen stammen pas van na de Tweede Wereldoorlog. Maar soms blijken ze veel ouder te zijn. Dan zijn het vaak volksverhalen die zijn aangepast aan de moderne tijd.

In een reclamespot met de titel Even Apeldoorn bellen van Centraal Beheer zat bijvoorbeeld ooit het verhaal van een man die naar huis rijdt in een cementwagen. Daar aangekomen, ziet hij een sportwagen met open dak voor zijn deur staan. En als hij door het raam naar binnen gluurt, ziet hij dat er een knappe man in pak op de bank zit, die zijn vrouw een bos bloemen geeft. De man vermoedt overspel, wordt woedend en stort de sportwagen vol met cement.

In een verhaal uit de jaren tachtig doet een vader boodschappen in de supermarkt met zijn baby en een hond. Als hij de boodschappen en zijn zoontje in de auto zet, loopt hij terug omdat hij is vergeten om cola te kopen. Hij laat zijn kind en de hond een paar minuten in de auto zitten. Wanneer hij terugkomt, huilt de baby. Op het gezicht van het jongetje zit bloed en de hond heeft ook een bebloede bek. De man neemt aan dat de hond het kind heeft aangevallen. Hij wordt woedend en slaat het dier ter plekke dood. Maar dan blijkt dat het kind is aangevallen door een rat, die uit een zak aardappelen in de kist boodschappen is gekropen. De hond probeerde het kind juist te beschermen.

woord de suïcide: zelfmoord

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

163

Maar de meeste oude sagen nemen we toch al lang niet meer serieus? Theo Meder: Voor een deel klopt dat. Je hebt inderdaad oude volksverhalen zoals De meermin van Edam, over een zeemeermin die zou zijn gevangen door vissers. Dat soort verhalen hebben vooral nog een toeristische functie. Ze worden ingezet om de bekendheid van een stad of regio te versterken, maar niemand gelooft ze nog. We zijn in deze tijd niet meer bang voor een vloek, of een zeemeermin. Onze verhalen gaan nu over moderne angsten voor bijvoorbeeld technologie, criminaliteit, of geweld. Toch worden sommige oude verhalen nog wél geloofd, namelijk sagen over geesten en spoken.

‘Sorry’, zeiden de leden van de motorbende. ‘Zet jullie bagage maar gewoon neer en ga een stukje wandelen. Dan maken wij alles schoon, en kunnen jullie zo naar binnen.’ Het gezin besloot inderdaad een stukje te gaan lopen. Toen ze terugkeerden, was het huisje spik en span, en hun bagage was zelfs netjes ingeruimd in de kasten. ‘Wat hebben we toch veel vooroordelen over de Hell’s Angels’, zei de vrouw tegen de man. ‘Het zijn eigenlijk gewoon ontzettend aardige mensen.’ Toen de leden van het gezin twee weken later de fotorolletjes hadden laten ontwikkelen, vielen ze bijna van hun stoel van verbazing. Op de foto’s stonden de Hell’s Angels, met hun broek naar beneden, tussen hun billen zaten de tandenborstels van de gezinsleden.

Je zou zeggen dat dit een moderne sage is. Maar wat blijkt uit literatuuronderzoek? Dit verhaal werd in de negentiende eeuw ook al verteld in Wales onder de naam Llewellyn and his dog Gelert, alleen ging het toen om een baby die in de bedstee lag. En er zijn zelfs aanwijzingen dat een vroege versie van het verhaal in de tweede eeuw na Christus al rondging in India.

Waarom die juist wel? Theo Meder: Het idee dat er een spiritueel leven na de dood is, hebben we nog niet losgelaten, ondanks alle ontkerkelijking. Sagen over spookhuizen doen het nog steeds erg goed. Er bestaat zelfs een fenomeen dat ‘legend tripping’ heet, en waarbij mensen er met zaklantaarns en infraroodlampen op uit trekken om plekken te bezoeken waar het zou spoken.

Wat maakt dit verhaal zo goed dat het steeds wordt doorverteld? Theo Meder: In de eerste plaats natuurlijk de even onsmakelijke als humoristische twist aan het einde. Maar er wordt ook een vooroordeel bevestigd in het verhaal: Hell’s Angels zijn niet te vertrouwen. Mensen vinden het fijn als een verhaal hun mening versterkt, daarom spelen veel broodjeaapverhalen daarop in.

Wat is uw favoriete broodjeaapverhaal? Theo Meder: Dat gaat over een gezin dat in de jaren negentig naar een huisje in Center Parcs ging en zagen dat de vorige bewoners nog niet waren vertrokken. Er zat nog een groepje Hells Angels in de woonkamer.

Na de middeleeuwen gebeurde in wat extremere mate hetzelfde met verhalen over heksen. Daar zat ook een duidelijke boodschap in, waarmee een heersend idee werd bevestigd. Namelijk: er zijn kwade vrouwen die een pact met de duivel hebben gesloten en die kun je maar beter mijden. In veel broodjeaapverhalen zit trouwens ook een levensles. Neem de anekdote van de man die de hond met de bebloede bek doodslaat, of de man die vermoedt dat zijn vrouw vreemdgaat en een auto volstort met cement. De boodschap in deze verhalen is: denk eerst even na voordat je handelt.

woord

Bron: www.schrijfvis.nl

164

TRAJECT NEDERLANDS 4

de bedstee: bed dat ingemaakt is in een meubel de ontkerkelijking: afnemen van het kerkbezoek, minder centrale rol van geloof en kerk in de maatschappij

INFO & COMMUNICATIE

Vragen bij de inhoud 7 De tekst bevat drie andere benamingen voor urban legends. a Welke termen worden gebruikt?

b Verklaar die termen. Je mag daarvoor ook andere bronnen gebruiken.

8 Welke functies kan een urban legend hebben?

9 In het artikel komen de ingrediënten voor de urban legend aan bod. a Geef de vijf ingrediënten.

b Leg ze kort uit of geef er een voorbeeld bij.

c Vergelijk die lijst met wat je bij opdracht 3 noteerde. Markeer de ingrediënten die je uit je eigen voorkennis noteerde. •

•

LES 13 NEPNIEUWS EN URBAN LEGENDS

165

•

15.3.2

•

10 Lees het verhaal over Kangaroo Jack in de inleiding opnieuw en pas de kenmerken van een urban legend toe op het verhaal. tijdsbepaling

bron

geloofwaardigheid

ingrediënten

Na het lezen

11 In dit artikel komen verschillende urban legends aan bod. a Welke vond jij de boeiendste? b Leg aan je medeleerlingen uit waarom dat het geval was.

12 Bij opdracht 4 noteerde je wat je te weten wou komen over urban legends. a Op welke vraag kreeg je een antwoord? b Zoek samen met een medeleerling online naar het antwoord op een vraag die niet beantwoord werd.

166

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Tussenstop 2 1

TAAL EN WOORDENSCHAT 1 Bekijk de volgende woorden en vul de oefening aan. Functioneel - urgentie - naderen - suïcide - pedagogisch - bladspiegel ventileren - nominatie - hoogleraar - discriminatie

a Geef het synoniem. zelfmoord professor opvoedkundig b Geef het antoniem. verdwijnen opgekropt houden

nutteloos

c Vul de voorbeeldzin aan met het juiste woord. 1 Gezien de

van dit project is het belangrijk om erg snel in actie te schieten.

op basis van geslacht of huidskleur is bij wet verboden.

3 In een magazine is het erg belangrijk dat de 4 De baas sprak

helemaal in orde is.

over zijn werknemer van de maand..

2 Vul onderstaande tabel aan.

a Kies uit: discrimineren – participatie – polarisatie – manipuleren – moraal. b Leid daarna van de werkwoorden een zelfstandig naamwoord af en van de zelfstandige naamwoorden een werkwoord. werkwoord

zelfstandig naamwoord

TUSSENSTOP 2

167

3 Welk woord past bij de onderstaande omschrijvingen? Ga ernaar op zoek in de woordzoeker. het percentage van de bevolking dat kan lezen en schrijven in geregelde banen leiden onderbouwd, van goede argumenten voorzien uitgewerkt plan, manier om iets aan te pakken het versterken van tegenstellingen, het verscherpen van uiterste meningen F

U W

N M

D W

W M

U M H

O W A

a b c d e

4 In les 7 herhaalde je de termen vergelijking, metafoor en synesthesie. Die vormen van beeldspraak komen niet alleen in poëzie voor, ook in reclame en romans vind je ze terug. a Het boek De tranen van de moordenaar is zeer poëtisch geschreven. Ga na welke vorm van beeldspraak schrijfster Anne-Laure Bondoux in de zinnen gebruikt.

14+

16+

De tranen van de

moordenaar Anne-Laure Bondoux

WWW.BOEKTOPPERS.N L / WWW.BOEKTOPPERS.B E

12+

BTVAO08

1 Je zou bijna denken dat alle geologen, alle avonturiers en sterrenzoekers elkaar gewaarschuwd hadden om de plek te vermijden, wetend welke hellehond ze daar zouden vinden.

Bekroond met de Prix Sorcières 2004

DE TRANEN VAN DE MOORDENA AR

Paolo Poloverdo woont met zijn ouders op een boerderij in het onherbergzam e zuiden van Chili. Angel Allegria is een moordenaar op de vlucht, op zoek naar een onderkomen. Het toeval brengt hem bij het huis van de Poloverdo’s. Genadeloos doodt hij het ouderpaar, maar de jongen laat hij leven, zonder precies te weten waarom. Het is een begin van een bijzondere relatie, die vreemd genoeg uitgroeit tot iets wat op affectie of zelfs liefde lijkt.

ANNE-LAURE BONDOUX

14.4

2 De eenzaamheid omarmde dus het afgelegen huis. 3 De vader van Luis, een rijke wijnhandelaar, besproeide zijn kinderen met zijn geld. 4 Een straffe wind veegde de grond en joeg wolken stof op … 5 Dat vertrouwen was kostbaar, net als vlees.

6 Die woorden klinken als een doodsklok op een herfstige dag.

7 De jonge vrouw keerde haar gezicht naar degene die met zijn ruwe stem had gesproken. 8 Van bovenaf gezien leek de markt op de zee. 9 De stem van Ricardo Murga klonk warm. 10 Nog nooit had hij iemand zien uitdoven, langzaam, zoals je in slaap valt.

b Ook volgende zinnen komen uit het boek. Ga na welke andere vorm van beeldspraak daarin aanwezig is. - `Wilt u nog een glas?’ vroeg hij aan Délia. - `Dus schilder ik en ik probeer wat doeken te verkopen om geld te sparen.’

168

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

2.4.1 2.4.2

5 Lees het onderstaande fragment uit het sprookje Vrouw Holle dat de gebroeders Grimm optekenden. In de tekst werden vijf woorden onderstreept en vijf woorden vetgedrukt. Vervang de onderstreepte woorden door synoniemen en de vetgedrukte woorden door antoniemen.

r was eens een weduwe die twee dochters had. De één was mooi en ijverig, de andere lelijk en lui. Maar ze hield van de lelijke en luie, die haar eigen dochter was, veel meer, en de andere moest alle werk doen en Assepoes in huis zijn. Het arme meisje moest elke dag op straat zitten bij de waterput en ze moest zoveel spinnen, dat het bloed haar uit de vingers sprong.

Vrouw Holle

Nu gebeurde het eens dat de spoel helemaal bloederig was. Toen bukte ze zich over de putrand en wilde de spoel even afwassen, maar deze sprong haar uit de hand en viel naar beneden. Ze begon te schreien, liep naar de stiefmoeder en vertelde van haar ongeluk. Maar die werd boos en had geen medelijden en zei: ‘Als je de spoel erin hebt laten vallen, moet je maar zorgen dat hij eruit komt ook.’

ijverig

•

houden van ↔

•

lelijk

•

meer

↔

•

schreien

•

dag

↔

•

ongeluk

•

beneden

↔

•

boos

•

beginnen

↔

•

2.4.3

6 In de vorige opdracht vind je ook drie grijze woorden in de tekst. a Welke verschillende betekenissen kunnen die woorden hebben? In welke betekenis worden ze hier gebruikt? arme:

spinnen: zorgen: b Hoe heten woorden die dezelfde schrijfwijze en uitspraak hebben, maar een verschillende betekenis?

TUSSENSTOP 2

169

Het Koninkrijk van Ooit

170

c Hieronder vind je twee verzamelingen. In de eerste verzameling hebben alle afbeeldingen met sprookjes te maken. Verbind elke afbeelding met de tegenhanger uit de tweede verzameling en vermeld het zelfstandig naamwoord.

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

7 In les 10 stond je stil bij het effect van tekstopmaak. In deze oefening verdiep je de woordenschat rond tekstopmaak. a Verbind de woorden die deel uitmaken van het drukkersjargon met de correcte verklaringen. bladspiegel – marge – lettertype – staande/liggende afdrukstand – interlinie – recto/verso – tekstuitlijning – kopen voettekst – lorem ipsum – typografie de onbedrukte randen van een blad tekst die gebruikt wordt als tijdelijke invulling voor een tekstblok om zo de vormgeving al te finaliseren alvorens de definitieve tekst beschikbaar is

de wijze waarop het blad gelegd wordt alvorens het bedrukt wordt: verticaal of horizontaal de aanduiding van de voor- en achterkant van een blad

de tekst in de bovenste en onderste marge van het blad

de indeling van een pagina, de verhouding tussen tekst, afbeeldingen en witruimte

de koepelterm voor alles wat hoort bij de opmaak van teksten (lettertype, lettergrootte, witruimte, interlinie …)

de manier waarop de tekst in een alinea wordt weergegeven: links, rechts, gecentreerd of uitgevuld tekenset die gekenmerkt wordt door eenzelfde grootte en opmaak

de ruimte tussen de regels in een tekst, regelafstand

b Bekijk het document hiernaast. Ga eerst individueel op zoek naar enkele voorbeelden van het drukkersjargon. Doe dat aan de hand van de onderstaande vragen. Je hoeft niets te noteren. Bespreek nadien klassikaal welke elementen je allemaal kon terugvinden.

Zijn er marges? Welke afdrukstand wordt er toegepast? Bekijk de interlinie. Wat valt op? Welke manier van uitlijning wordt er gebruikt? Bekijk het lettertype aandachtig. Wat merk je op? Is de tekst recto of verso of recto en/of verso gedrukt? Is er een kopen/of voettekst? Bespreek de bladspiegel. Welke extra informatie over de typografie van de tekst zie je?

• • • • • • • • •

We t e n s c h a p p e l i j k k a t e r n

Het schrijven van een wetenschappelijk artikel Dr. Nicole M. de Roos, Wageningen Universiteit, Alliantie Voeding Gelderse Vallei

Het Nederlands Tijdschrift voor Voeding & Diëtetiek publiceert bij voorkeur onderzoeksresultaten van diëtisten. Het schrijven van een artikel kost echter tijd en moeite. Dit leidt ertoe dat interessante gegevens ongepubliceerd in een la verdwijnen. Om de drempel voor het schrijven van een artikel te verlagen, volgt hier een toelichting op de verschillende onderdelen van een artikel. De inleiding Een goede inleiding schetst het probleem en leidt tot de onderzoeksvraag. De opbouw van een inleiding kun je je voorstellen als een trechter: je begint breed met een algemene beschrijving en eindigt smal met de onderzoeksvraag of hypothese. In de eerste zinnen van de inleiding wordt het onderwerp neergezet. Je maakt duidelijk over welke patiëntenpopulatie je artikel gaat, over welk ziektebeeld of over welke meetmethode. Als je al verwijst naar literatuur, gebruik dan overzichtsartikelen, zoals reviews of meta-analyses, of verwijs naar een recente evidence-based richtlijn. Bijvoorbeeld: Dialysepatiënten overlijden doorgaans vroegtijdig door hart- en vaatziekten. In Nederland ... (sterftecijfer) ... (CBS). De hart- en vaatziekten worden voornamelijk veroorzaakt door calcificaties in de vaatwanden (review X). Behandeling met statines, doorgaans effectief in het voorkomen van hart- en vaatziekten, is bij deze patiëntengroep niet zinvol (richtlijn X). Vervolgens werk je toe naar je onderzoeksvraag: wat is bekend en wat moet nog worden onderzocht? Hier kun je verwijzen naar originele studies. Bijvoorbeeld: Calcificatie van de vaatwanden is in een aantal recente onderzoeken in verband gebracht met een lage vitamine Kinname (art 1, art 2, art 3). Dialysepatiënten hebben door hun dieetbeperking mogelijk een lage vitamine KDankwoord De redactie van het Nederlands Tijdschrift voor Voeding en Diëtetiek dankt de leden van de Wetenschappelijke Advieraad (WAR) dr. P. van Assema, dr. M. van Bokhorst-de van der Schueren, dr. T. Hoekstra, dr. J. Iestra, dr. F. Kneepkens, prof. dr. L. Mathus-Vliegen, dr. N. Reijven, dr. N. de Roos en prof. dr. W. van Staveren voor het reviewen van de artikelen voor het wetenschappelijk katern. Tevens dank aan de WAR en de Redactieraad voor hun waardevolle bijdragen aan het tijdschrift.

inname. Wij onderzochten daarom in de huidige dialysepopulatie van Ziekenhuis X of er een verband is tussen vitamine K-inname en mate van vasculaire calcificatie. Kies voor je betoog artikelen die ook voor anderen toegankelijk of aan te vragen zijn, dus artikelen die in databases terug te vinden zijn, boeken die in bibliotheken te vinden zijn, rapporten die bij instanties op te vragen zijn. Gebruik dus geen scripties of interne protocollen. Heb je keuze uit meerdere artikelen? Kies dan vooral artikelen uit tijdschriften met een grote impactfactor (zie kader ‘Impactfactor’) of van vooraanstaande onderzoekers. Realiseer je ook dat ‘bewijs’ uit interventiestudies sterker is dan uit observationele studies. Gebruik de laatste paragraaf van de inleiding voor het beschrijven van het doel van het artikel, de onderzoeksvraag of hypothese. Houd deze onderzoeksvraag steeds voor ogen en gebruik steeds exact dezelfde termen in de rest van je artikel. Bijvoorbeeld: In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de literatuur over magnesium in relatie tot spierkrampen. Aan de hand van de literatuur beantwoorden we de vraag of suppletie met magnesium effectief is ter voorkoming of vermindering van spierkrampen. De inleiding is doorgaans niet langer dan één A4’tje (regelafstand 1,5, fontgrootte 10). Methoden In dit onderdeel van een artikel worden de opzet en de uitvoering van de studie beschreven. De lezer moet door dit hoofdstuk een indruk krijgen van de kwaliteit van het onderzoek. De inhoud van het hoofdstuk Methoden is afhankelijk van het type studie. Hierna volgt een overzicht van wat er moet worden beschreven voor een literatuurstudie, een observationele studie en een interventiestudie. Literatuurstudie Bij het beschrijven van een literatuurstudie is minimaal informatie nodig over: - De gebruikte literatuurdatabases (zoals PubMed, Scopus, etc.) Ned Tijdschr voor Voeding & Diëtetiek | 2011;66(6)

TUSSENSTOP 2

171

8 Urgentie, suïcide, psychopatisch en participatie zijn vier woorden uit de woordverklaring van vorige lessen. Die woorden tonen aan dat je de ie-klank in het Nederlands op verschillende manieren kunt weergeven. Vul i, ie of y in. 1 In het art kel kreeg de ploeg heel wat react 2 Elk embr o in ons land wacht een fantast 3 De art ste werd door de hele kliek gebo

5 In elke enc cloped 6 In pr nc

en raviol

7 Deze melod

nx in Eg

ntje niet tegen

werd gezongen door een d

8 Kwaad en boos zijn s non

men.

9 Vul telkens het juiste vaste voorzetsel in.

10.7

a Ik erger me vaak

Het zal

g Hans had trek

nam

sch collect

Lionel is verslaafd

Ierse folk.

jou.

de dingen die jij geweldig vindt; iedereen heeft recht

het weer afhangen of ik me zal inschrijven pizza, maar kon niet op

zijn eigen

dat zomerkamp.

mijn lief: zij moest en zou friet eten.

je verhuizing.

VA Lotte droomde verrichten.

mijn schoolresultaten.

het hoofdpersonage.

h Geef een seintje wanneer je hulp nodig hebt i

pisch Italiaans!

nfect s.

mijn steun; ik zal er altijd zijn

e Schaam je niet hobby’s en interesses.

nastie.

pte kunt bewonderen.

Amerikaanse country, maar houdt enorm

c Zij kon zich goed inleven d Je kunt rekenen

mago van de d

troenbomen: t

mijn vader: hij bemoeit zich altijd

b Ahmed heeft een hekel

keerd hadden.

cot omdat ze niet paste in het

geserveerd in een tuin vol c

staat dat je de sf

pe helpt een asp

sche toekomst vol muz

gepan

4 Macaron , spaghett

omdat ze na de penalt

een zorgeloze vakantie, maar zag op online games, hij hunkert er de hele tijd

al het werk dat ze nog moest .

10 Je krijgt nu een invuldictee te horen waarin de tussenklanken centraal staan. Noteer de weggelaten woorden correct.

13.5

Het (1) van onze klas was als (2) al gebeten door het (3). Hij wou en zou zijn eigen zaak uitbouwen. Hij bedacht alle denkbare (4) tot hij uiteindelijk in de (5) in onze (6) het vervallen (7) opmerkte. Het gebouw was verlaten na een warme zomer vol (8). Het lag midden in de nieuwe (9) en zou volgens hem zo verbouwd kunnen worden tot de stedelijke (10). Met (11) gooide hij zich voluit op dat project. Hij huurde zelfs graffitikunstenaars in om de gevel bij (12) te beschilderen met tientallen (13), maar hij was (14) voor de praktische moeilijkheden. Onze stad lag in een dal en dat gebouw zou (15) onder water lopen. 1

172

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

2 10

UITDAGING: TAALKUNDIG EN REDEKUNDIG ONTLEDEN 1 Bij taalkundig ontleden geef je aan tot welke woordsoort woorden behoren. Verbind de woorden hieronder telkens met de juiste categorie. a Wij houden van het zachte nummer. •

• bijvoeglijk naamwoord

houden

•

• voorzetsel

van

•

• bepaald lidwoord

het

•

• persoonlijk voornaamwoord

zachte

•

• werkwoord

nummer

•

• bijwoord

wij

• zelfstandig naamwoord b Zorgt het bedrijf goed voor zijn werknemers? •

• bepaald lidwoord

het

•

• onbepaald lidwoord

bedrijf

•

• werkwoord

goed

•

• betrekkelijk voornaamwoord

voor

•

• bezittelijk voornaamwoord

•

• bijvoeglijk naamwoord

•

• voorzetsel

zijn werknemers

zorgt

• bijwoord

• zelfstandig naamwoord

c Het meisje dat rood haar heeft, werd eerste. •

• betrekkelijk voornaamwoord

•

• hoofdtelwoord

dat

•

• zelfstandig naamwoord

rood

•

• persoonlijk voornaamwoord

haar

•

• bepaald lidwoord

heeft

•

• zelfstandig werkwoord

werd

•

• bijvoeglijk naamwoord

eerste

•

• koppelwerkwoord

het

meisje

• rangtelwoord

d Zij is moeder geworden van een tweeling. zij

•

• persoonlijk voornaamwoord

•

• voorzetsel

moeder

•

• onbepaald lidwoord

geworden

•

• aanwijzend voornaamwoord

van

•

• zelfstandig naamwoord

een

•

• bijwoord

tweeling

•

• werkwoord • voegwoord

TUSSENSTOP 2

173

2 Bij redekundig ontleden ga je na welke functie een woord in een zin heeft.

11.2

a Lees onderstaande zinnen uit Kraaien van Maarten Biesheuvel. Geef telkens aan wat de functie van de onderstreepte zinsdelen is. 1 De chirurg was vijftig jaar. a onderwerp b lijdend voorwerp

c bijstelling d naamwoordelijk deel van het gezegde

2 Hij had nachtdienst.

a bijwoordelijke bepaling c bijstelling b lijdend voorwerp d naamwoordelijk deel van het gezegde 3 Hij lag lekker naast zijn vrouw in bed, het was halfvier in de nacht en het liep tegen eind april. a bijwoordelijke bepaling c voorzetselvoorwerp b lijdend voorwerp d onderwerp

4 Overdag had hij vrij gehad en gezeild op het IJsselmeer. a voorzetselvoorwerp c meewerkend voorwerp b bijwoordelijke bepaling d lijdend voorwerp

5 Hij kon niet goed slapen. a bijwoordelijke bepaling c persoonsvorm b lijdend voorwerp d onderwerp

b Vul de rest van het verhaal hieronder aan. Kies uit: hele ballades – op het laatst – hij – vandaag – op de boot – kon – hem – weinig wind – talloze anekdotes – de hoge noten. c Schrijf onder alle ingevulde woorden of woordgroepen welk zinsdeel ze vervullen in de zin. Hij lag na te denken over wat hij

vrienden van zijn vrouw op stap geweest die

had meegemaakt.

was met

tijdens het zeilen

hadden verteld. Midden op het meer – er stond

– begon iemand

te zingen.

iedereen had dolle pret. Maar

hij

174

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

zong hij en

kreeg hij een schorre stem en

niet meer halen.

3 Lees de onderstaande tekst. We gaan volgende week eindelijk verhuizen. We kijken al drie maanden uit naar dat moment. We hebben al onze spullen al ingepakt en we hebben al gedag gezegd aan ons oude huis. We zullen onze oude buurt wel missen, maar we zijn ook benieuwd naar onze nieuwe buren. We hopen dat we goed met hen overweg zullen kunnen. We kunnen alleszins niet wachten om hen te leren kennen!

a Vind je de tekst goed klinken? Waarom (niet)?

b Maak de tekst aantrekkelijker door meer variatie in de zinsbouw aan te brengen.

4 Lees onderstaande zinnen.

a Welke zinnen zijn niet correct? Duid aan.          

De hond ziet de kat. De hond bijt de kat. De hond loopt de kat. De hond slaapt in de tuin. De hond herkent de kat. De hond slaapt de kat. De hond blaft de kat. De hond loopt in de tuin. De hond ontmoet de kat. De hond ziet in de tuin.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11.2

b Leg uit waarom de overige zinnen correct zijn.

TUSSENSTOP 2

175

c Geef aan wat er fout loopt bij de zinnen die je aankruiste.

5 Lees nu de onderstaande zinnen.

1 Wij gaan volgende week eindelijk verhuizen.

11.1.9

2 Volgende week gaan wij eindelijk verhuizen.

3 Eindelijk gaan wij volgende week verhuizen.

a Welk zinsdeel krijgt de meeste nadruk in elke zin?

b Welk effect heeft het verplaatsen van de zinsdelen op de boodschap van de zin?

176

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

6 Volgende zin kun je op twee manieren lezen. Dit is de chauffeur die de man had gezien. a Leg de twee manieren uit aan de hand van de termen rond zinsdelen.

b Vermijd misverstanden door de zinsconstructie aan te passen.

7 Welke zinsdelen in onderstaande zin kun je grammaticaal gezien vervangen door ‘de man’, ‘een boek’ en ‘mooi’?

Het meisje kocht een lelijk rokje.

8 Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen op taalkundig en redekundig ontleden.

11.2

TUSSENSTOP 2

177

CREATIEF: BORDSPEL TOCHT DER WONDEREN Dit semester maakte je kennis met mythen, sprookjes, sagen en urban legends. Wat je daar leerde, zet je nu in bij het magische bordspel Tocht der Wonderen.

Net als bij Ganzenbord is het doel van dit spel om als eerste speler naar het midden van het spelbord te raken. Dat doe je door met de dobbelsteen te gooien en het aantal ogen dat je gegooid hebt, vooruit te gaan. Het vak waarop je landt, heeft gevolgen: • je moet vragen beantwoorden over een van de epische genres die aan bod kwamen; • je trekt een kanskaart en krijgt daardoor een voor- of nadeel; • je komt op neutraal terrein en hoeft die beurt niets te doen.

178

TRAJECT NEDERLANDS 4

TUSSENSTOP

SPELREGELS

les

Kranten en rubrieken

Je brengt in kaart via welke bronnen 1 jij het nieuws volgt

Je vergelijkt kranten op vlak van inhoud, vorm, 3 rubrieken en taalgebruik

Je kent de verschillende soorten kranten en rubrieken

KRANT EN KLAAR: ENQUÊTE

Je past wat je leerde over Vlaamse kranten toe op kranten uit andere landen

1 Vul deze enquête in. Beantwoord de onderstaande vragen over nieuws en informatie.

De krant

a Welke krant(en) wordt (worden) er bij jou thuis gelezen?

b Lees jij zelf soms wel eens een krant? nooit

een of twee keer per week

drie tot vier keer per week

(bijna) elke dag

c Hoe lees jij de krant? Duid alles aan wat van toepassing is.     

Ik lees (bijna) de volledige krant. Ik lees enkel de artikels van het voorpaginanieuws. Ik doorblader de krant totdat ik een interessante kop tegenkom en lees dan dat artikel. Ik lees enkel de koppen van de artikels, niet de rest. Ik lees enkel artikels uit een bepaalde rubriek, namelijk

d Welke onderwerpen interesseren jou het meest? Duid aan wat van toepassing is. voorpaginanieuws binnenlands nieuws buitenlands nieuws regionaal nieuws politiek cultuur wetenschap en gezondheid economie en financiën sport

        

      

lifestyle en mode showbizz en celebrity’s opiniestukken en lezersbrieven reclame radio en tv weerbericht strips en puzzels

 andere:

e Waarom lees je de krant?

LES 14 KRANTEN EN RUBRIEKEN

179

Waarom zouden mensen de krant lezen? Som nog twee andere redenen op.

Nieuws en informatie

b Op welke manieren kom je aan nieuws?      

a Hoeveel minuten per dag spendeer je gemiddeld aan het lezen/bekijken/beluisteren van nieuws?

Ik lees de papieren krant. Ik lees een onlinekrant, namelijk Ik volg het nieuws op de televisie. Ik volg het nieuws op de radio. Ik verneem het nieuws via (een) andere website(s), namelijk Ik klik nieuwsberichten aan die verschijnen op de stream van mijn socialemediakanalen.

legende:

c Hoeveel procent van je informatie haal je uit elk medium? Kleur onderstaand cirkeldiagram zelf in en schrijf er een legende bij (bv. rood gearceerd = papieren krant, blauw = radio …).

2 Vergelijk je antwoorden nu met die van een medeleerling. a Som drie gelijkenissen en twee verschillen op. b Stel elkaar twee vragen over media, nieuws en de krant.

180

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

VERSCHILLENDE KRANTEN

Je vindt hieronder twee artikels over hetzelfde onderwerp. Vergelijk ze met elkaar door de vragen te beantwoorden.

Zo werd beruchte catfisher eindelijk ontmaskerd: ‘Ik kick op mooie mannen’

Het brein achter het sexy profiel op Instagram dat met zoete praatjes honderden Belgen in de val lokte, is eindelijk ontmaskerd. Het blijkt om een 27-jarige student te gaan die zich wekenlang vanachter zijn computer uitgaf voor een verleidelijke stoeipoes. De slinkse catfisher verspreidde gedurende de afgelopen weken zo’n 30 filmpjes met wel erg pikante beelden van zijn slachtoffers, die als een lopend vuurtje de ronde deden. Hij wilde naar eigen zeggen niemand chanteren. Het was hem ook nooit om geld te doen. Zijn eigen verklaring? ‘Het ging mij enkel om de seksuele opwinding. Ik kick op mooie mannen.’ De man bleef lang onder de radar, maar is nu eindelijk ontmaskerd door de Computer Crime Unit van de federale politie.

Veelbesproken catfisher is een Gentse student

De meest befaamde catfisher van het land is ontmaskerd. Het verleidelijke profiel op Instagram dat honderden Belgen catfishte, blijkt van een mannelijke Gentse student van 27.

‘Door de snelle en efficiënte werking van de Computer Crime Unit (CCU) van de Brusselse federale politie werden twee verdachten geïdentificeerd. Het betreft twee jongemannen die de feiten erkennen.’ Dat was het enige wat het Brusselse parket gisteren kwijt wilde over de arrestaties. Een van de verdachten bekende de afgelopen dagen aan de Brusselse federale politie dat hij honderden Belgen zover heeft gekregen dat ze pornografische beelden en filmpjes van henzelf naar hem doorstuurden. De speurders zouden hem de voorbije weken op het spoor zijn gekomen, omdat hij slordig was geweest en online toch sporen had achterlaten. Daardoor werd hij identificeerbaar.

woord

berucht: bekend op een negatieve manier de catfisher: iemand die zichzelf online een valse identiteit geeft en persoonlijke gegevens van mensen probeert te weten te komen. De term is ontleend aan een gesprek in de documentaire Catfish waarbij een vrouw van middelbare leeftijd zichzelf een jonge identiteit geeft en zo online contact legt met anderen. als een lopend vuurtje: heel snel bij een grote groep verspreid raken (uitdrukking) befaamd: bekend, beroemd het parket: Openbaar Ministerie; gerechtelijke instelling die misdrijven opspoort, vervolgt en erop toeziet dat straffen worden uitgevoerd

LES 14 KRANTEN EN RUBRIEKEN

181

1 Welke titel klinkt het meest neutraal? 2 In welk artikel is het taalgebruik het meest sensationeel? 3 Vergelijk de inhoud van de artikels. Waarop ligt de nadruk? 4 Uit welke kranten zouden de artikels kunnen komen? a Kies uit: De Tijd – Het Laatste Nieuws – Wablieft – De Standaard – Het Belang van Limburg. b Waarom denk je dat?

c Wat is volgens jou het ideale lezersprofiel van die kranten? Denk daarbij aan leeftijd, geslacht, opleidingsniveau, sociale klasse, arm/rijk, interesses …

182

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Hieronder zie je twee foto’s van de voorpagina van De Standaard en Het Laatste Nieuws. De namen van de kranten werden weggehaald.

5 Beschrijf de lay-out van de voorpagina’s. Kijk naar de grootte van de titels, de gebruikte foto’s, het kleurgebruik, de hoeveelheid artikels op een pagina, het taalgebruik in de koppen … 6 Welke voorpagina vind jij er het aantrekkelijkst uitzien? Waarom?

7 Welke voorpagina hoort bij welke krant? Waarom denk je dat?

LES 14 KRANTEN EN RUBRIEKEN

183

8 In de vorige opdrachten zag je dat er verschillende soorten kranten zijn. Ruwweg kun je die opdelen in drie grote categorieën: kwaliteitskranten, populaire kranten en regionale kranten. Bekijk onderstaande krantenlogo’s. a* Welke van deze Vlaamse kranten ken je?

b Tot welke krantensoort behoren ze?

9 Verbind volgende eigenschappen met de juiste krantensoort(en). Soms kan een eigenschap bij meerdere categorieën horen.

h focus op politiek en beleid i focus op roddels en spectaculaire gebeurtenissen j geeft een menselijk gezicht aan een verhaal, personaliseert verhalen k hoge mate van diepgang in de artikels l makkelijk te begrijpen taalgebruik m kritischer

focus op celebrity’s en showbizz neutraler taalgebruik kleurrijke voorpagina focus op lokaal nieuws focus op wetenschap en economie sensationele, opvallende koppen bedoeld voor mensen met een hoger opleidingsniveau

a b c d e f g

184

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

RUBRIEKEN IN DE KRANT

In de inleidende enquête werd gevraagd welke onderwerpen in de krant jou het meest interesseren. Artikels die over dezelfde onderwerpen handelen, worden gecategoriseerd in rubrieken. Zo heb je o.a. binnenlands nieuws, buitenlands nieuws, regionaal nieuws, politiek, sport, cultuur … 1 Je leraar geeft je een krantentitel. Surf naar de website van die bron. 2 Welke rubrieken vind je allemaal terug in jouw onlinekrant? Som ze hieronder op.

a Hebben jullie kranten dezelfde rubrieken? b Waarin verschillen ze?

3 Vergelijk jouw krant met die van een medeleerling.

4 Lees nu de onderstaande krantenkoppen. In welke rubriek(en) horen ze thuis? A

Noodtoestand in Londen, Britse ziekenhuizen staan op instorten: ‘Virus is onbeheersbaar geworden’

Nicki Minaj schikt voor 365 000 euro met Tracy Chapman om copyright

Opnieuw ophef rond doping in atletiek: ex-wereldkampioen verspringen en zilveren medaillewinnaar in Rio, geschorst

Het nieuwe beleid in de VS oogt nu al rooskleuriger: dit worden de grote dossiers

Vrouw van 35 sterft bij ongeval in Melsbroek, bestuurder van 36 in kritieke toestand naar ziekenhuis

Belgische economie krimpt 1 procent in vierde kwartaal

De soundtrack van de renaissance

5 Bepaal per krantensoort (kwaliteitskrant, populaire krant en regionale krant) welke rubrieken het meest uitgebreid zijn.

LES 14 KRANTEN EN RUBRIEKEN

185

ONDERZOEK: DE KRANT IN HET BUITENLAND In deze les vergeleek je Vlaamse kwaliteitskranten en populaire kranten. De verschillen die er zijn in taalgebruik, inhoud en vormgeving zijn nog veel duidelijker in Engelse, Duitse en Franse kranten. In dit onderzoek pas je wat je leerde toe op een buitenlandse krant.

Voorbereiden 2 Wat weet je al over die krant?

Plannen

1 Je leraar geeft je een titel van een Engelse, Franse of Duitse krant.

Je schrijft straks een informatieve tekst van vijf alinea’s over je krant met je medeleerlingen als doelpubliek. Blader door de krant en som op welk soort informatie je terugvindt. Bekijk de lay-out en noteer in kernwoorden hoe die eruitziet. Bepaal welke rubrieken er in je krant staan. Noteer nu of jouw krant een kwaliteitskrant, een populaire krant of een regionale krant is.

Schrijven

3 4 5 6

7 Schrijf de antwoorden die je in de vorige fase verzamelde uit tot een volle tekst. inleiding

Je legt uit welke soort krant jouw bron is en geeft twee interessante weetjes.

midden

Je geeft drie argumenten over de inhoud en twee argumenten over de vorm.

slot

Je vat één zelfgekozen artikel samen in het Nederlands. Je geeft het onderwerp en de hoofdgedachte van de auteur.

Reflecteren

8 Je krijgt van je leraar een tekst van een medeleerling. Neem die door en vergelijk de tekst met wat jij schreef.

a Wat is er beter in jouw tekst?

b Wat kun je leren uit de tekst van je medeleerling?

c Welke aandachtspunten leid je hieruit af voor jezelf?

186

TRAJECT NEDERLANDS 4

INFO & COMMUNICATIE

Herschrijven 9 Herschrijf nu je eigen tekst. a Houd rekening met de suggesties die je bij de vorige vraag neerschreef. b Bekijk de evaluatiecriteria hieronder.

GOED

VOLDOENDE

volledigheid en aantrekkelijkheid

ONVOLDOENDE

Je tekst heeft een inleiding, een midden en een slot. De inleiding en het slot (de samenvatting) zijn boeiend.

Je tekst heeft een inleiding, een midden en een slot. De inleiding en het slot zijn echter

Je tekst bestaat uit minimaal vijf alinea’s. De zinsconstructies zijn gevarieerd. Er zijn geen of nauwelijks storende herhalingen.

Je tekst bestaat uit minimaal vijf alinea’s. Er is soms variatie in je zinsbouw. Er zijn weinig storende herhalingen.

Je tekst heeft geen duidelijke indeling in inleiding, midden en slot.

Je tekst bestaat niet uit vijf alinea’s. Je zinnen zijn allemaal op dezelfde manier opgebouwd. In je tekst gebruik je opvallend vaak dezelfde woorden.

Evaluatiematrix – Schrijven: kranten en rubrieken

gepastheid en correctheid Je tekst is in het Standaardnederlands geschreven. Je spelling is foutloos.

Je tekst bevat nog een aantal registerfouten: tussentaal, jongerentaal, chat- of sms-taal … Je spelling is bijna foutloos. -

Je tekst bevat nog veel registerfouten: tussentaal, jongerentaal, chat- of smstaal … Je maakt nog erg veel spellingfouten, wat het lezen bemoeilijkt.

duidelijkheid

De informatie die je geeft over je krant is correct maar vaag. Je vertelt welk soort krant je bron is, maar werkt dat niet duidelijk uit met argumenten.

De informatie die je geeft over je krant ontbreekt of is onduidelijk. Je legt niet duidelijk uit tot welk soort krant jouw bron behoort.

De samenvatting geeft duidelijk het onderwerp en de hoofdgedachte van het artikel weer.

De samenvatting geeft het onderwerp van het artikel weer, maar de hoofdgedachte wordt niet duidelijk beschreven.

De samenvatting ontbreekt of is onduidelijk: zowel het onderwerp als de hoofdgedachte worden slechts vaag beschreven.

Je geeft duidelijk en begrijpelijk informatie over je krant, je legt duidelijk uit waarom je krant tot een bepaalde soort behoort en je schetst welk soort informatie je er voornamelijk in terugvindt.

Aanvullende commentaar:

LES 14 KRANTEN EN RUBRIEKEN

187

les

Vaste dichtvormen 1

Je maakt kennis met enkele vaste dichtvormen: haiku, limerick, naamdicht, elfje en ballade

Je kent de kenmerken van die dichtvormen 2 en kunt ze benoemen

Je herhaalt de belangrijkste 3

Je past de kenmerken van de limerick en de haiku toe in een zelfgeschreven gedicht (Tussenstop 3)

DE LAY-OUT VAN EEN GEDICHT

poëtische termen (rijm, strofe, ritme) en past ze toe

Je bespreekt een middeleeuwse 4 ballade

1 Op de volgende pagina's vind je zes verschillende teksten terug. Welke tekst is een gedicht? 2 Beschrijf aan de hand van dit voorbeeld wat typisch is aan de vorm en de taal. 3 Lees het gedicht. a Beschrijf de inhoud in drie zinnen. b Welk gevoel komt uit het gedicht naar voren?

c Geef twee argumenten waarom je dit (g)een mooi gedicht vindt.

4 Schrijvers willen met hun teksten iets bereiken. Vorig jaar stond je stil bij tekstsoort, teksttype en tekstdoel. Welk tekstdoel heeft dit gedicht?

5 Plaats nu het teksttype, het tekstdoel en de tekstsoort bij alle voorbeelden.

188

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Bron: www.bruzz.be

Voordat je ontdekt werd, kenden de mensen reeds jouw broer, Roméo Elvis. Heeft zijn succes je op ideeën gebracht? Angèle: Wanneer ik Roméo op het podium zag staan, had ik vooral een gevoel van trots en van gedeeld geluk. Ik dacht niet dat ik ooit zo’n enthousiasme teweeg zou kunnen brengen bij de mensen. Roméo is een licht in mijn leven. Maar het is niet door hem dat ik zangeres ben willen worden. Dit beroep heb ik een beetje per toeval geleerd, ik was een amateur, in de zin van liefhebber. In het begin hadden mijn concerten geen enkele professionele pretentie. Het waren simpelweg kleine, naïeve en onschuldige performances die voortvloeiden uit de video’s die ik op Instagram postte. Omdat de mensen naar mij kwamen kijken in de cafés en omdat ze mijn liedjes blijkbaar apprecieerden, ben ik blijven doorgaan.

Onder de appelboom

Ik kwam thuis, het was een uur of acht en zeldzaam zacht voor de tijd van het jaar, de tuinbank stond klaar onder de appelboom

Kipburger met knoflooksaus

ik ging zitten en ik zat te kijken hoe de buurman in zijn tuin nog aan het spitten was, de nacht kwam uit de aarde een blauwer wordend licht hing in de appelboom

toen werd het langzaam weer te mooi om waar te zijn, de dingen van de dag verdwenen voor de geur van hooi, er lag weer speelgoed in het gras en ver weg in het huis lachten de kinderen in het bad tot waar ik zat, tot onder de appelboom en later hoorde ik de vleugels van ganzen in de hemel hoorde ik hoe stil en leeg het aan het worden was

Duur:

Budget: €€ Moeilijkheid:

Ingrediënten voor 4 personen 500 g kippengehakt 4 broodjes broodkruim (van 2 sneden witbrood) gemengde sla 1 (grote) tomaat ½ komkommer 1 teentje knoflook (geperst) 2 takjes verse rozemarijn 1 ei 2 el mayonaise 2 el zure room olijfolie peper zout

gelukkig kwam er iemand naast mij zitten, om precies te zijn jij was het die naast mij kwam onder de appelboom, zeldzaam zacht en dichtbij voor onze leeftijd.

Bereiding 1 Haal de rozemarijnnaaldjes van de takjes en hak ze fijn. Meng het gehakt met het ei, de rozemarijn en zoveel broodkruim als nodig. Kruid met peper en zout. Vorm er burgers van en leg in de koelkast tot gebruik. 2 Meng de mayonaise met de zure room, knoflook, peper en zout. Zet koel weg tot gebruik. 3 Spoel de groenten. Snij de tomaat in plakjes. Trek de komkommer met een dunschiller in slierten. 4 Snij de broodjes open en gril ze even op de snijkant. Bak de burgers in olijfolie. 5 Beleg de broodjes met sla, komkommer, tomaat en een burger. Werk af met het sausje.

Rutger Kopland. Onder het vee

Bron: www.libelle-lekker.be

LES 15 VASTE DICHTVORMEN

189

Sweet 16 Party time 27 januari Kom je ook? Be on time! 19.00 – 23.00 uur

Bosweg 7 – 1234 Zonnedorp Kun je niet komen? Laat dit dan even weten aub

Dikke kus van Fay

Lize Spit Een strop, een ijsblok en de schaduw van een allesbehalve rimpelloos verleden sturen het debuut van de Vlaamse Lize Spit, dat zich ontpopt als een coming of age-roman met een geheel eigen idioom.

Lize Spit: Het smelt. Das Mag. 478 blz. €22,95

Debutante Lize Spit (1988) maakte eerder indruk als kortverhalenschrijfster. Haar lijvige roman zit vol prachtige miniatuurtjes. Het smelt is een van de meest trefzekere debuten in tijden.

Een ijsblok smelt niet in een dag Door onze redacteur Thomas de Veen

Er hangt meteen iets in de lucht. Er is een touw aan een hanenbalk, een strop. Vader laat hem Eva zien en steekt er even zijn hoofd doorheen, staand op een ‘kramakkelige ladder’. Even later staat hij weer op de grond en maant hij haar dit geheim te bewaren. De herinnering is bij Eva evengoed ingekerfd. Er is nog iets, in Het smelt: een blok ijs. Eva keert als jonge vrouw terug naar haar Vlaamse geboortedorp, naar een feestje op de boerderij van haar oude vriend Pim. Precies op de dag waarop diens broer Jan dertig zou zijn geworden - als hij niet overleden was, dertien jaar eerder. Ze gaat erheen met een blok ijs in haar kofferbak. Dat ijsblok, die strop, en de verwijzingen naar het allesbehalve rimpelloze verleden geven de debuutroman van Lize Spit (1988) direct onheilszwangere spanning. Ze laten Het smelt ook meteen aanvoelen als een indrukwekkend hecht geconstrueerd plotboek. Traag, met het tempo van een smeltend ijsblok in december, ontvouwen de raadselen zich. Spits debuut is omvangrijk, maar niet omdat het een grote greep wil doen met verschillende personages en decors en de tijdgeest, zoals ambitieuze debuten nogal eens willen. Spits concentreert zich juist op één leven, dat van Eva in het boerendorp Bovenmeer, en gaat de diepte in door dat minutieus uit te pluizen, zonder in herhaling te vallen. Haar verhaal volgt wel drie verschillende sporen, allemaal beschreven vanuit een ik- verteller: Eva als terugkerende jonge vrouw op één decemberdag in het heden, twee allesbepalende maanden in de zomer van 2002 en ‘losse’ herinneringen. De afwisseling van tijden wordt steeds meer een samenspel: als er iets niet smelt in deze roman, zijn het wel Eva’s grieven. Ze hebben haar gemaakt tot iemand die zich schaamt

190

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Lize Spit © OPALE

De ‘stem’ van Spit maakt diepe indruk voor haar bestaan. Het heden draait om het verleden maar wat is er toen gebeurd? In het heden is Eva’s gezin uiteengevallen (sterfgevallen binnen de familie worden per e-mail gemeld) maar in het verleden was die al nooit hartelijk - en dat terwijl Tesje, het autistische jongste meisje, juist extra aandacht verdiende. Die braakliggende thuissituatie legde weer de voedingsbodem voor Eva’s hechte vriendschap met de enige twee in het dorp met wie ze haar geboortejaar deelt, Laurens en Pim. In de verhitte zomer van 2002 heeft het driemanschap de leeftijd waarop ze de grenzen van hun macht over de wereld verkennen - ze bedenken een wreed spel zoals alleen een onvoorwaardelijke puberkameraadschap dat kan. De jongens geven elke dag een ander dorpsmeisje hetzelfde raadsel en het antwoord mag geraden worden in ruil voor een uitgetrokken kledingstuk. Eva is spelleidster. Ook daar voel je, een beetje zoals in Wij van Elvis Peeters, in alles onheil.

Miniatuurtjes Dat het trage verhaal geen moment verveelt, komt ook doordat Spit ontzettend goed schrijft. Haar zinnen staan vol vlamismen die haar een eigen idioom geven en het verhaal ten goede komen, omdat ze je zo onherroepelijk in die afgebakende ruimte van het Vlaamse dorp zuigen. Haar hoofdstukken zijn miniatuurtjes die bijna op zichzelf staan, met eigen spanningsbogen en zeggingskracht. Daar betaalt zich de kunde uit van de kortverhalenschrijfster die eerder indruk maakte bij wedstrijden en in literaire tijdschriften (het is te hopen dat een van Spits volgende boeken een verhalenbundel is). Weergaloos is het hoofdstuk waarin Spit schrijft over een grap met een pingpongbal in een koeienaars: Spit is trouwens geregeld geestig, maar eerder uit op een holle lach dan op een mop. Plot en thema’s van Het smelt zijn niet per se vernieuwend, maar de invulling die Spit eraan geeft, met haar eigen stem, maakt het tot een oorspronkelijk en indrukwekkend debuut, zonder twijfel een van de beste, rijpste en trefzekerste in tijden. Het belang van de in de lucht hangende plot smelt bovendien gaandeweg - wie oplet denkt op een kwart de ontknoping al te zien aankomen, en vreest daarom een bedoeld verrassende afloop die als anticlimax werkt, maar die anticlimax blijft uit. Want meer dan een plotboek is Het smelt een psychologische coming of age-roman. Meer dan om het heden draait het om het samenspel met het verleden, om de vorming van de mens Eva, die Spit induikt tot in de diepte van haar haarvaten. Met zo’n entree in de letteren is Lize Spit de belofte voorbij. Bron: www.nrc.nl

VASTE DICHTVORMEN Sommige gedichten zijn opgebouwd volgens een heel specifiek patroon, ze hebben dan een vast aantal regels of strofen. Vaak zijn er aan de inhoud van die dichtvormen ook regels opgelegd: de gedichten moeten dan over een bepaald onderwerp gaan. In dit deel maak je kennis met verschillende van die vaste dichtvormen.

Haiku

De haiku is een vaste dichtvorm die al eeuwen oud is, maar die tegenwoordig opnieuw erg populair is op Instagram.

opmerkdingen #opmerkdingen #haikugedicht #haiku #spelenmettaal #miniverhaaltje #dichtersvaninstagram #instadicht #mycenae waarschijnlijk #melksteelmycena in ieder geval een #mycena #flat #flatgebouw #schotelantenne #schotelantennes #appartement #herfst #paddenstoelen #koningshof

opmerkdingen #opmerkdingen #haikugedicht #haiku #miniverhaaltje #spelenmettaal #instadicht #dichtersvaninstagram #sprookje #gruwelijksprookje #iemanddeogenuitsteken #doordebomenhetbosnietmeerzien #spreekwoordenengezegden #doetpijnaanjeogen #ikzieikzie #ikziegezichten #pareidolie #pareidolia #iseefaces #iseefaceseverywhere #thingswitheyes #dingenmetoogjes

instahaikugram #Haiku by @haikuplanet #poeticjustice #meaning #meaningoflife #feelings #writersblock #thoughts #think #live #motivation #poeticjustice #meaning #meaningoflife #feelings #writersblock #thoughts #think #live #nature #instahaikugram

LES 15 VASTE DICHTVORMEN

instahaikugram #Haiku by @donnalleneb #costarica #poetsofinstagram #wordporn #poetry #surfing #haikuaday #haikulover #instahaikugram

dutch_haiku_edgw #haiku #haikupoetry #haikupoem #dutchhaiku #nederlandsehaiku #poëzie #poezie #gedichten #schrijversvaninstagram #haikuvandedag #woorden #gedichtje #gevoel #versje #schrijven #schrijfsel #haikus

Starry skies above Here in this perfect moment As my shutter clicks

instahaikugram #Haiku by @chriscorey_ photography #nature #nightsky #ccoreyphoto #instahaikugram #landscape #astrophotography #landscape_captures #landscapephotographer #earthfocus #earthandsky #wildcalifornia #norcalpulse #getoutdoors #earth_shotz...

191

1 Bekijk en lees de haiku’s van @opmerkdingen, @dutch_haiku_edgw en @instahaikugram. a Vind je bij deze haiku’s een vast rijmschema terug? b Hebben de haiku’s een vaste vorm? c Welk thema hebben al deze gedichtjes gemeen? 2* Welke haiku vind jij het meest geslaagd? Geef twee redenen waarom je dat gedicht verkiest boven de andere. 3 Tel de lettergrepen in elk vers. Noteer het patroon dat je zo terugvindt. 14.6.1

4 Vat nu samen wat een haiku is.

onthouden

Een haiku is een vaste dichtvorm die meestal over

gaat.

Oorspronkelijk dienden vooral de vier seizoenen als inspiratie voor haiku-dichters. Het is een erg

dichtvorm, die bestaat uit slechts

. De eerste versregel heeft de tweede versregel heeft

en de derde versregel heeft

opnieuw

De haiku is afkomstig uit Japan en ontstond in de zeventiende eeuw.

5 Lees nu de onderstaande drie haiku’s. Bij het ontwaken een handvol confetti op het hoofdkussen.

De peuter in bad slaat met handjes op water krijsend van plezier.

In de avondspits fietst een moeder met kind door het rode licht.

Luk Gybels

Robin Kerkhof

a Wat is het verschil met de haiku’s op de vorige pagina?

b Wat hebben de drie haiku’s inhoudelijk wel gemeen?

192

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Limerick Een dichtvorm waarbij zowel de vorm als het ritme erg belangrijk zijn, is de limerick. Die dichtvorm is van Ierse oorsprong en verwijst naar de stad Limerick. 6 Lees de twee voorbeelden die je hieronder vindt en ga op zoek naar gelijkenissen in: a de vorm b het rijm c de inhoud Een eendagsvlieg uit de Vogezen zat in zijn memoires te lezen. Hij schrok toen hij zag ‘t is nog maar kort dag. Een weekdier, dat wil ik graag wezen.

Een sappige dame uit Tienen dacht snel eens een cent te verdienen Nu staat ze op straat heel vroeg en heel laat de heren van stand te bedienen

schrijver onbekend

Tomas De Gregorio

7 Vul op basis van de kenmerken die je hebt afgeleid volgende limerick aan. Er was eens

uit Assen

ze zocht een WC

dat moest zo verschrikkelijk

woord

de memoires: boek waarin iemand zijn/haar herinneringen over (een bepaalde periode uit) zijn/haar leven beschrijft

had de keuze uit twee

en ging toen de jongens

8 In welke van de limericks die je hier las, vind je de pointe (of clou) in de laatste regel het best bedacht?

onthouden

Een pointe (of clou) is een verrassende wending aan het einde van een tekst. Vaak heeft die de bedoeling om grappig te zijn. In een film kan een wending aan het einde ook duidelijk maken dat je merkt dat je als kijker op het verkeerde been was gezet.

LES 15 VASTE DICHTVORMEN

193

9 Het rijmschema is heel belangrijk in een limerick, maar die dichtvorm heeft ook een vast ritme of metrum. Probeer het metrum te noteren boven de verzen van de limerick hieronder.

onthouden In les 7 zag je dat een metrum de opeenvolging van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen in een gedicht is. De beklemtoonde geef je weer met —, de onbeklemtoonde met ∪.

tip Een knappe professor uit Ede

Je kunt het metrum makkelijk vinden door beklemtoonde lettergrepen (meestal lange klanken) luider uit te spreken.

was vissend op 't meer overleden. Hij zat in een boot maar plots ging hij dood. Hij leeft nu in eeuwige vrede.

Andere vaste dichtvormen 10 Lees de vier gedichten op de volgende pagina.

a Wat vind je van elk gedicht? Plaats er telkens één bijvoeglijk naamwoord bij. b Duid aan welk gedicht jij het knapst vindt. 11 Wissel je antwoorden uit met twee medeleerlingen.

12 Ook deze gedichten zijn opgebouwd volgens vaste structuren. Een aantal zul je zeker herkennen uit de vorige jaren.

a Plaats de juiste definitie bij elke term. b Ga ook op zoek naar het voorbeeld dat erbij hoort. 1 Bij deze dichtvorm vormen de eerste letters van de verzen samen een naam (van een persoon) of een woord waarover het gedicht gaat. 2 Een gedicht van elf woorden, verdeeld over vijf regels. De eerste regel heeft één woord, de tweede regel heeft twee woorden enzovoort. De vijfde regel heeft weer één woord en bevat meestal een samenvatting van het geheel. 3 Een gedicht van exact 160 tekens, inclusief spaties en leestekens. Deze dichtvorm wordt ook wel ‘smsgedicht’ genoemd. Het aantal tekens is gebaseerd op het oorspronkelijke maximale aantal tekens dat per sms-bericht kon worden verzonden. 4 Deze dichtvorm is in de middeleeuwen ontstaan. Het is een lied waarin een verhaal wordt verteld. Dood en wraak zijn thema’s die vaak voorkomen en het verhaal loopt meestal tragisch af. Er is veel directe rede en het lied bevat een magische of mythische sfeer. naamdicht of acrostichon

ballade

elfje

160

definitie

voorbeeld 13 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan of je de verschillende vaste dichtvormen herkent en kunt toepassen. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

woord tragisch: negatief, met de dood of veel problemen als gevolg

194

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

Lente Levens lopen Energieën stromen, komen Naarstig zoekend en Tomeloos tierend tot Extra-ordinaire wasdom

Lijnen Gaat met Up’s en downs Ik laat het lekker Golven. Jo

Alice Huiberts

er was eens een juffrouw sofie die bedacht pardoes vanuit het blote niets een compleet verse versvorm voor mobiele telefonie en de rest? tja, de rest is geschie Sofie Cerutti

De kinderballade

Hij was twaalf, had rappe leden, jongen uit de Hof van Eden, als hij lachte, lachten luidkeels alle leeuweriken mee. Met zijn blikkering van tanden, met zijn marmerbleke handen, leek hij op een tere engel uit een sierlijk bal masqué. Hij kon klaterhelder zingen en zijn haar rook naar seringen, o, hij was een waterprins, die in zijn pak van goudlamée was ontstegen aan de zee.

Samen, in het ochtendgloren, wandelden ze langs het koren. Mild en zonder ze te storen scheen het zonlicht naar benee. En onder de roze stralen kuste hij haar lippen dralend en hij zei haar wonderwoorden; zelfs het gras luisterde mee. Op het horen van die woorden week voor hen gedwee het koren en het lispelde: ‘Wees welkom’, en bood doorgang aan de twee zoals eens de Rode Zee,

Zij was dertien, een gazelle, en haar naam was Annabelle. Annabelle noemden haar zowel de hinde als het ree. Met haar helderrode wangen, met haar glinsterende spangen, leek zij in haar gazen bruidsjurk ‘t meest nog op een toverfee. Blauw waren haar vreemde ogen, blauw, maar zonder mededogen. O, ze was een kleine meermin die maar net, van lieverlee was ontstegen aan de zee.

LES 15 VASTE DICHTVORMEN

Toen hij op geblaf van honden dagen later werd gevonden, lag de blanke prins geschonden in het koren, zonder fee. Met zijn dode, grote ogen keek hij roerloos naar omhoog en langzaam ritselde zijn bloed nog uit een gruwelijke snee. Niemand wist meer te vertellen hoezeer kleine Annabelle had gehouden van haar engel uit het sierlijk bal masqué, Maar nog altijd ruist de zee. Gerrit Komrij & Boudewijn de Groot

195

UITBREIDING: HET LIED VAN HEER HALEWIJN Je beluistert zo meteen een middeleeuwse ballade, Het lied van heer Halewijn. 1 Lees alvast enkele citaten uit Het lied van heer Halewijn op de volgende pagina. a Verbind ze met de juiste illustratie. b Plaats de illustraties nu in chronologische volgorde.

3* Wat vind je van het verhaal? 14.6.3

2 Beluister nu het lied.

4 Lees de definitie van de ballade in de Trajectwijzer.

a Ga na of je de kenmerken kunt toepassen op dit verhaal.

b In welk milieu speelt Het lied van heer Halewijn zich af? Hoe weet je dat? 14.3.1

c Welk rijmschema heeft het lied?

d Waarom bevat het lied rijm en zoveel herhaling?

5 Beluister nu een audiofragment met meer informatie over de achtergrond en de context van het lied.

196

TRAJECT NEDERLANDS 4

LITERATUUR

A Uw zoon heer Halewyn is dood Ik heb zijn hoofd in mynen schoot Van bloed is myne voorschoot rood.

B Toen is zy op haer kamer gegaen En deed haer beste kleeren aen.

C Toen ze aen haers vaders poorte kwam, Zy blaesde den horen als een man.

D Als zy te midden ‘t bosch mogt zyn, Daer vond zy myn heer Halewyn.

E Eer dat zyn kleed getogen was, Zyn hoofd lag voor zyn voeten ras;

F Zy kwamen al aen een galgenveld; Daer hing zoo menig vrouwenbeeld.

G Zy ging voor haren vader staen: ‘Och vader, mag ik naer Halewijn gaen?’ 8

H Daer wierd gehouden een banket, Het hoofd werd op de tafel gezet.

LES 15 VASTE DICHTVORMEN

197

les

Bronvermelding 4 Je brengt zelf bronnen

aan bij het uitbouwen van je argumenten

1 Je beoordeelt de betrouwbaarheid,

correctheid en bruikbaarheid van een bron

2 Je selecteert doelgericht bronnen en informatie

5 Je geeft gebruikte bronnen weer in een bibliografie

Je verwerkt informatie uit bronnen in je argumentatie

1 Je vindt hier vijf bronnen. 1

IS MIJN INFORMATIE BETROUWBAAR EN CORRECT?

Hooii mama

10:15

Mn andere gsm is per ongeluk in de wasmachine beland 10:15

Is dat van u Tom?

Dus dit nieuwe nummer kun je opslaan 10:16 10:18

10:19

Ik alweer wat voor he

10:19

Ja ik ben het

Dat is niet slim

Bel Card Stop 078 170 170