HANDBOEK WETENSCHAPPELIJK ECONOMISCH WERK LEIDRAAD VOOR HET SCHRIJVEN VAN DE BACHELOR- EN MASTERPROEF TEW EN DE TEW-BEDRIJFSPROJECTEN
HANDBOEK WETENSCHAPPELIJK ECONOMISCH WERK: leidraad voor het schrijven van de bachelor- en masterproef tew en de tew-bedrijfsprojecten
Auteur: Verboven Hans ISBN 978 90 3370 134 4 © 2016 Verboven hans Uitgegeven door Uitgeverij Universitas Uni van 1991 NV Wijtschotbaan 3 (unit 4-6) 2900 Schoten (België) www.universitas.be
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag door elektronische of andere middelen, met inbegrip van automatische informatiesystemen, gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Uitgezonderd zijn korte fragmenten, die uitsluitend ten behoeve van recensies geciteerd mogen worden. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, distributed, or transmitted in any form or by any means, including photocopying, recording, or other electronic or mechanical methods, without the prior written permission of the publisher, except in the case of brief quotations embodied in critical reviews. Wettelijk depot: D/2016/3370/015 1° druk: september 2016
Hans Verboven
HANDBOEK WETENSCHAPPELIJK ECONOMISCH WERK LEIDRAAD VOOR HET SCHRIJVEN VAN DE BACHELOR- EN MASTERPROEF TEW EN DE TEW-BEDRIJFSPROJECTEN
UNIVERSITAS 2016
iii
iv
Voorwoord Dit handboek wil u vertrouwd maken met een aantal normen en procedures van het wetenschappelijk onderzoek binnen de opleidingen van de Faculteit TEW. De nadruk ligt zowel op de vaardigheid om op wetenschappelijke wijze een probleem te leren verwerken, als op de vormvereisten van de bachelor- en masterproef. De oefening “wetenschappelijk werken” is nuttig omdat de student bij verscheidene opdrachten binnen het curriculum (seminariewerken, rapporten ...) en de bachelor- en masterproef deze vaardigheid zal moeten kunnen toepassen. In de latere beroepssituatie is het objectief en systematisch kunnen rapporteren eveneens zeer belangrijk. Het handboek wil u enerzijds de wetenschappelijk kritische denkmethode aanleren en anderzijds de structuren, tools, spelregels en richtlijnen tonen om van een onderzoeksplan tot een valide en kwaliteitsvolle rapportering te komen. De klemtoon ligt niet op het passief assimileren van de leerstof, maar op zelfwerkzaamheid. Daarnaast is het ook een handig naslagwerk waarin alle vormvereisten, regels en afspraken opgesomd worden. Het handboek zal u door uw hele verdere universitaire carrière begeleiden. De focus van dit handboek ligt zowel op academische als op bedrijfsspecifieke problemen van onderzoek en rapportering. Ten opzichte van de vorige uitgaven werd het praktijkgerichte deel zeer sterk uitgebreid. Zo worden er nu tal van voorbeelden gegeven. Er werd ook meer aandacht besteed aan de stap-voor-stap opbouw van de onderzoeksopzet. Door de introductie van enkele methodes en inzichten uit management consultancy komt het handboek nu ook tegemoet aan de toenemende trend om bachelor- en masterproeven in samenwerking met een bedrijf of organisatie te schrijven. Bij het handboek hoort ook een uitgebreid leertraject in Blackboard met talrijke voorbeelden, verdere verdieping van de leerstof, instructiefilmpjes en oefeningen. Vergeet niet deze te gebruiken! Ik wil in dit voorwoord van de gelegenheid gebruik maken om emeritus professor Erik Faucompret te bedanken voor de vele hulp die hij me bij zijn opvolging aanbood en in het bijzonder voor de mogelijkheid om zijn materiaal het mijne te mogen maken, waardoor de continuïteit van het opleidingsonderdeel verzekerd werd. Verschillende delen van dit boek en de bijhorende lessen kwamen tot stand in samenwerking met mijn assistenten Christophe Van der Donckt, Philippe Meerbergen, Yannis Eelen en Lise Vanherck. Ik wil hen hier graag bedanken voor hun hulp. Verder dank ik ook Barbara Lejeune (Bibliotheek UA) en Ilke Franquet (CIKO TEW) voor hun input en reflectie omtrent bepaalde hoofdstukken en de algemene aanpak van dit boek. Ook heel wat vragen van studenten leidden uiteindelijk tot nieuwe paragrafen en bijlagen. Hans Verboven Antwerpen, september 2016
v
vi
Lijst van tabellen Tabel 1: Thesisproject Gantt-chart per maand .....................................................39 Tabel 2: Onderzoeksvraag en subvragen ..............................................................50 Tabel 3: Overzicht van statistische tests...............................................................68 Tabel 4: BBP als structurele economische indicator van land xyz (2005-2012) 94
Lijst van figuren Figuur 1: Menswetenschappen vs. positieve wetenschappen ............................. 1 Figuur 2: Soorten onderzoek ................................................................................... 9 Figuur 3: Denkmethodes.........................................................................................16 Figuur 4: overzicht van de wetenschappelijke methode ......................................18 Figuur 5: Alternatieve denkmethodes in bedrijfscontext .....................................19 Figuur 6: Logisch denken – Hoe het niet moet .....................................................21 Figuur 7: Logical fallacy 1.......................................................................................28 Figuur 8: Logical fallacy 2.......................................................................................29 Figuur 9: Logical fallacy 3.......................................................................................30 Figuur 10: Onderzoeksonderwerp vastleggen en aflijnen ...................................36 Figuur 11: Schematisch overzicht van het onderzoeksdesign ............................39 Figuur 12: De gap tussen ist en soll ......................................................................41 Figuur 13: Oorzaken diagram .................................................................................42 Figuur 14: Overzicht vraagstelling .........................................................................48 Figuur 15: Van probleem naar probleemstelling en onderzoeksvragen .............51 Figuur 16: Boomstructuur ......................................................................................52 Figuur 17: Modelvoorstelling conceptueel kader .................................................59 Figuur 18: Voorbeeld conceptueel kader (1) .........................................................61 Figuur 19: Voorbeeld conceptueel kader (2) .........................................................62 Figuur 20: Kwantitatief versus kwalitatief onderzoek ..........................................65 Figuur 21: Overzicht Discovery Service ................................................................84
vii
Inhoudstafel VOORWOORD
V
LIJST VAN TABELLEN
VII
LIJST VAN FIGUREN
VII
INHOUDSTAFEL
VIII
HOOFDSTUK 1: WAT IS WETENSCHAPPELIJK WERK?
1
1.1 Onderzoeken, wetenschap en beleid
1
1.2 Onderzoeksethiek
3
1.2.1 Spelregels voor wetenschappelijk onderzoek
3
1.2.2 Vereisten van wetenschappelijk onderzoek
5
1.2.3 Plagiaat
6
1.3 Onderzoeksclassificatie
8
1.3.1 Primair vs. secundair onderzoek
8
1.3.2 Onderzoeksmodusperspectief
9
1.3.3 Fundamenteel vs. toegepast onderzoek
9
1.3.4 Verdieping. Types onderzoek
10
1.3.5 De scope van de analyse
13
HOOFDSTUK 2: BEGINSELEN VAN DE WETENSCHAPPELIJKE METHODE
15
2.1 De vier stappen van de wetenschappelijke methode
16
2.2 Enkele grondbeginselen van de logica
18
2.2.1 Formele logica en sluitend bewijs 2.3 Foutieve redeneringen
19 21
2.3.1 Onverantwoorde veralgemeningen
21
2.3.2 Simplistisch denken
21
2.3.3 Speculatief denken
22 viii
2.3.4 De a-priori redenering
22
2.3.5 De kringredenering
23
2.3.6 Verkeerde rationalisatie
23
2.3.7 De redenering naar analogie
24
2.3.8 Suggestieve redeneringen
25
2.3.9 De redenering “post hoc ergo propter hoc”
26
2.3.10 Ignoratio Elenchi
26
2.4 Het syllogisme
31
2.5 Oefeningen
32
HOOFDSTUK 3: ONDERZOEKSDESIGN 3.1 Onderzoeksonderwerp vastleggen en aflijnen
35 35
3.1.1 Inlezen in het onderwerp
36
3.1.2 Overleg met stakeholders
38
3.1.3 Plannen en organiseren
39
3.2 Het projectkader of de onderzoekscontext
40
3.2.1 Wat is het probleem?
40
3.2.2 Formuleer de uiteindelijke probleemstelling
45
3.2.3 Wat zijn de doelstellingen?
46
3.2.4 Checklist voor onderzoeksontwerp
49
3.3 De onderzoeksvraag en hypothesevorming
49
3.3.1 Formuleer de onderzoeksvraag
49
3.3.2 Voorbeelden en checklist voor de onderzoekvraag
53
3.3.3 Hypothesevorming
54
3.4 Theoretisch kader en keuze van de methode
58
3.4.1 Het theoretische kader – modellen en tools uit de literatuur
58
3.4.2 Checklist voor theoretisch kader
62
3.4.3 Keuze van methodes of methodologie
63
3.4.4 Checklist voor methode, data-analyse en -interpretatie ix
66
3.5 Oefeningen
69
HOOFDSTUK 4: DESK RESEARCH
76
4.1 Starten met desk research
76
4.2 Kritische houding
77
4.3 Vakliteratuur
78
4.3.1 Inleiding: eerst denken, dan zoeken
78
4.3.2 Soorten tekstbronnen
79
4.3.3 Statistisch materiaal en naslagwerken
81
4.3.4 Expert Interviews
82
4.4 Zoeken in de bibliotheek
83
4.4.1 Een schat aan informatie
83
4.4.2 Discovery service
84
4.4.3 Nuttige databanken voor economische thema’s
87
4.4.4 Een masterproef zoeken
88
4.5 Zoeken op het internet
89
HOOFDSTUK 5: RAPPORTERING
90
5.1 De bestanddelen van een rapport
90
5.1.1 Het omslagblad
90
5.1.2 Het schutblad
90
5.1.3 Het titelblad
90
5.1.4 Het voorwoord
90
5.1.5 Lijst van de tabellen, grafieken en figuren
91
5.1.6 Lijst van de afkortingen
91
5.1.7 De inhoudsopgave
91
5.1.8 De tekst
92
5.1.9 De literatuurlijst of bibliografie
95
5.1.10 Bijlagen
95 x