Spelbrekers Van meewerken naar samenwerken
Inge Slabbinck Hans Demeyer Mireille De Keuleneir Sarah Hofman Stephan Vanhaverbeke
Spelbrekers, van mee-werken naar samen-werken Copyright © 2018 door Stephan Vanhaverbeke Sarah Hofman Mireille De Keuleneir Hans Demeyer Inge Slabbinck Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag door elektronische of andere middelen, met inbegrip van automatische informatiesystemen, gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs. Uitgezonderd zijn korte fragmenten, die uitsluitend ten behoeve van recensies geciteerd mogen worden. Uitgegeven door Uitgeverij Universitas Uni van 1991 NV Wijtschotbaan 3 (unit 4-6) 2900 Schoten (België) www.universitas.be in samenwerking met: UBEON BELGIUM cvba Roosbloemstraat 1/1 9860 Oosterzele, België 9340
Motivation@Work Serskampstraat 31 Smetlede, België
CT Interactive bvba Mosseveldstraat 34a 9290 Overmere
Mireille De Keuleneir Moerenslos 12 1740 Ternat
Dit werk is neergelegd bij de Nationale Bibliotheek van België. ISBN 9789033701641 Gedrukt en gebonden in België. Cover, layout en illustraties door Stephan Vanhaverbeke.
II
INHOUD Voorwoord ................................................................................................ - 1 - Over dit boek ............................................................................................ - 3 - Spelbrekers ................................................................................................ - 6 - Betrokkenheid..................................................................................... - 47 - De onmenselijke machine .................................................................. - 48 - De Spelbrekers ................................................................................... - 49 - Modelleren ......................................................................................... - 50 - Over het ontstaan en de dynamiek van het generatieve speelveld ......... - 51 - Bewegen in twee lagen ....................................................................... - 52 - Lagen werken samen .......................................................................... - 53 - Het Kodak moment ........................................................................... - 54 - Generatieve velden ............................................................................. - 55 - Over meetpunten en hun impact ....................................................... - 56 - Moderne slavernij? ............................................................................. - 58 - Cruise of geriatrie ............................................................................... - 61 - Van meewerken naar samenwerken ...................................................... - 67 - Van doelstellingen naar gemeenschappelijke visie ............................. - 68 - Van ivoren torens naar inspraak en betrokkenheid ........................... - 76 - Van onwetendheid naar vertrouwen.................................................. - 79 - Van vermeende communicatie naar transparante communicatie ..... - 83 - Van keurslijf naar ruimte ................................................................... - 87 - Van functionering naar waardering ................................................... - 92 - Wat nemen we mee? .......................................................................... - 94 - Van zelfleiderschap naar teamleiderschap ............................................. - 97 - Het brein ............................................................................................ - 99 - Word emotioneel intelligent ............................................................. - 101 - Wat je voelt bepaalt hoe je denkt‌ en omgekeerd.......................... - 103 - Waarnemen van je eigen emoties..................................................... - 104 - Emoties waarnemen bij anderen ...................................................... - 106 -
III
Emoties bij jezelf aansturen .............................................................. - 109 - Emoties bij anderen aansturen ......................................................... - 111 - Werken met grenzen ........................................................................ - 115 - Dieptestructuren ................................................................................... - 125 - Systeemdenken ................................................................................. - 127 - Het topje van de ijsberg‌ en al wat eronder zit.............................. - 127 - Mechanistische vs. systemische aanpak ............................................ - 132 - Perceptie en wat we als werkelijkheid aannemen............................. - 133 - Vermogende overtuigingen .............................................................. - 137 - Van onbewuste conditionering naar bewust veranderen ................. - 146 - Veranderingen leiden ....................................................................... - 154 - De effectieve leider ........................................................................... - 157 - De essentie van Generatief Samenwerken........................................... - 159 - Relationeel veld ................................................................................ - 160 - Aandacht op proces i.p.v. inhoud .................................................... - 163 - Generatief samenwerken .................................................................. - 165 - Focus op wat werkt ........................................................................... - 169 - Nabeschouwing..................................................................................... - 171 - Appendices ............................................................................................ - 173 - Appendix 1: S.C.O.R.E.-model ....................................................... - 174 - Appendix 2: Meta-model ................................................................. - 177 - Appendix 3: Resultaten enquête ...................................................... - 182 - Appendix 4: De personages aan boord ............................................ - 187 - Appendix 5: Over de auteurs ........................................................... - 194 -
Appendix 6: Online Resources......................................................... - 199 -
IV
Voorwoord Je kan een spel niet spelen met de verkeerde kaarten. Als je de verkeerde kaart op tafel legt en dus de verkeerde mensen in het spel zet, dan kom je er niet en zal je kaartenhuisje in elkaar vallen. — Peter Verstraeten Het ergste dat je kan doen is dat je jouw mensen om iets vraagt. Dat mensen dan met oplossingen komen en dat je daar niet op inspeelt. Dan vermoord je alle energie en elk initiatief van die mensen. — Johan Allemeersch Als jij het gevoel hebt dat je je job beter kan uitoefenen op een andere manier dan moet je ook de durf hebben om daarmee naar je manager te stappen en te zeggen van; “Kijk, ik begrijp dat we het al tien jaar zo doen, maar eigenlijk denk ik dat dit misschien een betere manier is om het te doen.” — Saskia Colman De mensen die effectief in hun kracht zitten en met de nodige goesting werken, die vinden dat super. Mensen die er in feite liever de kantjes aflopen, die vinden dat heel lastig — Tim Claes Als manager of leider moet dat anders zijn. De juiste logica zou zijn dat je team kan verder werken zonder jou en dat je misbaar bent. — Veerle Hofman Eigenlijk is mijn managementstijl zelfs geen managementstijl. Het is denk ik een mindset die ik tracht mee te nemen; behandel andere mensen zoals je zelf in principe behandeld zou willen worden. Behandel mensen ook als volwassenen en houdt rekening met hun individueel ontwikkelingsniveau en leercurve. — Roland Gerets Mensen moeten zelf met ideeën kunnen komen, maar je moet daar ook het kader voor scheppen. Je moet durven zeggen tegen de mensen: “kijk geen idee is gek genoeg. Laat het maar komen!” — Bart Vossen
-1-
Vroeger kwamen ze aan mijn deur en dan kreeg ik allemaal vragen. Nu zie ik ze groeien en komen ze ook al sneller met oplossingen. Dat is het grote verschil. — Cathérine Vincent Zelfsturing is een absoluut objectief want filosofisch gezien geloof ik absoluut niet dat als je meer controlemechanismen installeert, je meer autonomie creëert in je team of bij het individu. Essentieel is dat je de diversiteit die je in een team hebt moet koesteren. Controle betekent meestal dat je één parameter, ‘KPI’ zoals ze dat dan noemen, toepast op allemaal. Als je natuurlijk met twaalf verschillende mensen zit, is dat misschien voor één of twee personen de passende parameter om hen gaande te houden. Maar voor de andere niet. De diversiteit – biodiversiteit – in een team moet je echt gaan koesteren en accentueren. — Geert Bourgeois Peter, Johan, Saskia, Tim, Veerle, Roland, Bart, Cathérine, Tom, Eva, Bart, Jeroen, Johan, Katya, Thomas en Geert zijn allen Spelbrekers. De mensen in hun teams zijn Spelbrekers. Hun organisaties zijn Spelbrekers. Ze leggen de spelregels naast zich neer, ze breken met de gevestigde normen en waarden en verleggen hun eigen grenzen. Hoe zij dat doen en wat dan de effecten zijn maakten deel uit van een uitgebreid onderzoek. We vroegen ons daarbij af hoe het kwam dat bepaalde zelfsturende teams succesvol blijken en andere niet. Over de looptijd van anderhalf jaar bevroegen we hierover een kleine vijfhonderd mensen. Allemaal Spelbrekers… Hun input combineerden we met onze ervaring en visie en zo ontstond dit boek waarin we jullie meenemen in een verhaal over hoe een ‘generatief veld’ kan ontstaan waarin mensen spontaan samenwerken. Geniet!
-2-
Over dit boek Lieve lezer en binnenkort echte Spelbreker, we zijn erg verheugd dat je dit boek in je handen hebt genomen en dat je tijd maakt om het te lezen. Het toont aan dat ook jij nieuwsgierig bent. Nieuwsgierig zijn is een kwaliteit die we moeten koesteren. Het doet ons van alles ontdekken, het houdt onze geest en ons hart jong en flexibel. Waar mag je je in de komende honderdnegentig pagina’s aan verwachten en waarom zal je dit boek met plezier en enthousiasme verslinden en dan aanbevelen aan collega’s, vrienden of kennissen? Je zal dat doen omdat je na het lezen over heel veel nieuwe inzichten zal beschikken terwijl een hele reeks bestaande inzichten en kennis bevestigd zullen worden. Die inzichten, kennis en vaardigheden zullen jouw onmisbare partners worden in je verdere leven. Zowel in je privéleven als in je professionele leven zal je elk uur, elke dag, elke week middelen inzetten die je hier leerde om zo een ruimte te creëren waar mensen spontaan en op duurzame wijze kunnen samenwerken. Het zal je tijdens het lezen van het boek steeds duidelijker worden dat ‘zelfsturing’, ‘samenwerken’, ‘leiderschap’ en zoveel andere buzzwoorden betekenisloos zijn als ze niet in een constructief geheel gebruikt worden of ertoe leiden. Daarom introduceren we de term ‘generatief veld’. Daarmee duiden we de ruimte aan waar creativiteit, motivatie en samenwerking spontaan ontstaan. Na het lezen van dit boek, zal je je wellicht afvragen hoe je zelf nooit op die benadering bent gekomen. Daarover gaat het in dit boek: van negatieve spiralen naar positieve spiralen werken, van stress naar ‘vibes’, van ‘command & control’ naar optimale zelfsturing. Het gaat over generatieve velden waarin jij, na het lezen van dit boek, als ‘Spelbreker’ een effectieve leider, generator, katalysator en facilitator zal zijn. Terwijl je dit leest, lijkt dit misschien nog wat verwarrend. Je weegt af of het je tijd wel waard zal zijn. Dat is normaal. En net zoals je het
-3-
met andere boeken al hebt meegemaakt, zal je ook hier blij zijn dat je het verslonden hebt. Er zullen momenten zijn, waarop je je afvraagt waar het heen gaat en wat je er mee aan kan… Ook dat is normaal. Het duurt immers even voor nieuwe inzichten hun plaats vinden. Neem alle tijd om het bewust bekwame te laten evolueren naar onbewust bekwame vaardigheden. Gebruik de tips en inzichten in dit boek van bij het begin. Doe alsof je het al jaren zo doet en vergeet dan dat je doet alsof. Als je echt het onderste uit de kan wil halen, volg je best de opbouw van het boek. We hebben het boek in twee duidelijke delen opgesplitst. In het eerste deel gaan we breed. In deel twee gaan we diep. In deel één loodsen we je door een introductie en enkele opwarmende getuigenissen uit interviews. We nemen je mee in een prachtig verhaal over mensen die samen uit een probleemsituatie moeten geraken. Het verhaal illustreert heel mooi hoe een veld met negatieve stress langzaam verandert in een generatief veld met positieve vibes. Terwijl je het verhaal leest, laat je best je gevoel spelen en laat je je eigen model van de wereld best los. Je ratio kent de onderliggende systemen immers nog niet of niet helemaal. Dat zal nog zo’n honderdnegentig pagina’s duren. We willen als Spelbrekers op een zinvolle en zingevende manier met mensen samenwerken. Dat is de gewenste uitkomst. Toch houden we ook rekening met de huidige situatie. Dat kan een situatie zijn waar je nog aan het startpunt staat of zelfs een heel eind voor dat punt. Of misschien ben je al een heel eind gevorderd in de gewenste richting. Waarom zijn er zoveel systemen en situaties rondom ons die ons enerzijds als beperkend, anderzijds als vermogend overkomen? Enkele antwoorden op die vraag, vind je in het vervolg van deel één, waar we de tijd nemen om kort te schetsen hoe we als mensen en als systemen geëvolueerd zijn tot wat we nu hebben, kennen en zijn. Vanuit die huidige situatie, die we dan beter zullen bevatten, bundelen we vervolgens inzichten en informatie uit tientallen interviews en een uitgebreide enquête die we deden bij honderden Nederlandse en Belgische organisaties. Deze inzichten combineren
-4-
we met de eigen rijke ervaring van de auteurs in zes criteria of hulpmiddelen die ons naar die gewenste uitkomst kunnen helpen. We doorspekken het geheel met metaforen, anekdotes, concrete tips en oefeningen en geven je aan het een inzicht in de personages van het openingsverhaal en hoe hun model van de wereld is samengesteld. Je mag de personages gerust gebruiken als typetjes wanneer je later als Spelbreker verder door het leven gaat. In deel twee van het boek duiken we de dieptestructuren in. We reiken hulpmiddelen en inzichten aan om zélf een ‘generatief veld’ te kunnen creëren, waar mensen op een duurzame en toekomstbestendige manier kunnen samen-werken. Na het lezen van deel twee beschik je over alle hulpmiddelen die jij nodig hebt om als bron, katalysator en facilitator op te treden. We ronden af met de resultaten van de enquête rond zelfsturend werken bij Belgische ondernemingen en instellingen. We voegen ook nog twee modellen toe: de ‘SCORE’ en het ‘Meta-model’ in de communicatie waar we in dit werk naar verwijzen. We zijn je heel erg dankbaar dat je tijd maakt om dit boek te lezen en kijken er naar uit je ooit in een of ander generatief veld te mogen ontmoeten. Inge, Hans, Stephan, Mireille en Sarah
-5-
Spelbrekers P +78Q =-2<//?A./ <89 P /<8+<. 35 D3/ 83/>= ,34D98./< Q 9/ 5+8 .+> 8? .+-2> <89M /<8+<. 5A+7 ,34 2/> -98><96/:+8//6 @+8 ./ ,99> ++8 38 ./ =>??<-+,38/ /8 D+1 ./ <9./ 6+7:4/= .<30>31 06355/</8M Q +S= 83/> 19/.P D/3 /<8+<. >/<A346 ./ A+<7/ 73..+1D98 D348 91/8 @/<,638../ P 34 1++> 83/> 7//< @99< 90 +-2>/<?3> Q P 5 2/, @99< A/ ?3>@9/</8 +66/= 89-2>+8= 19/. 1/-98><96//<.Q D/3 <89 P!</-3/= D9+6= 434 7/ 2+. ?3>1/6/1. Q 5 2+. 2/> @/<.9<3/ D/60 79/>/8 .9/8 .+-2> /<8+<. ,34 D3-2D/60 35 2+. 2/> 83/> 791/8 9@/<6+>/8 ++8 3/7+8. D9+6= <89 //8 7+8 7/> >A38>31 =>3/6/8 5 2/, 7/ 6+>/8 38:+55/8 .99< D348 7993/ :<++>4/= 9/ 598 35 D9 .97 D348M 8? D3> 35 23/< 7/> /60 7+8 ++8 ,99<. @+8 7348 =-23: .+> 98,/=>??<,++< 1/A9<./8 3= P'/ 5?88/8 73==-23/8 /@/8 ./ <9+>3=-2/ 19./8 ,/D381/8 /<8+<. 2+2+ A29 589A= .+> 2/> A/<5> < D348 /< 1/89/1 /< D+6 /< A/6 FF8 D348 .3/ 6?3=>/<> D/5/< Q 1<+:>/ <89 P 9? 9: 7/> 4/ 06+?A/ 1<+::/8 <89 3> 3= /-2> 83/> 2/> 797/8> A/ D3>>/8 .3/: 38 ./ =23> / D?6> A/6 3/>= 9@/< 2/> 2990. 2/,,/8 1/D3/8 5 2+. 2/> ,/>/< D/60 1/.++8 /> A+= 73==-23/8 83/> D9 @/<=>+8.31 D9S8 ,/6+81<345/ -98><96/ ++8 3/7+8. D9+6= 434 9@/< >/ 6+>/8 Q )348 ,6+?A/ 91/8 =-29>/8 @??< /8 =>+5/8 +0 >/1/8 D348 1<34D/ 2++< .+> +-2>/<?3> 1/,98./8 D+> 38 //8 5/?<31/ :++<./8=>++<> <89 @/<=>340./ /8 D348 91/8 A/<./8 .90 ++< 1++8 A/ A//< .+-2> 234 3/< 2/, 35 1//8 D38 38 A/ D348 891 83/> //8= 19/. @/<><955/8 /8 2/> </=:/-> 3= +6A//< @/< >/ D9/5/8M 3> 3= .?= ./ //<=>/ /8 6++>=>/ 5//< /> 2+. >9-2 /-2> 1/5635> >?==/8 2/7 /8 /<8+<. /<8+<. 2+. 3/>= @+8 //8 6++>>34.31/ 4/ 7S/8 09?= 29?.381 /8 .+> 2+. <89 ++81/=:<95/8 /<8+<. ,6//5 +6>34. //8 1<9>/
-6-
