Jaargang 10 april 2012 Nummer 36 Informatica Natuurkunde Sterrenkunde Wiskunde, Universiteit Leiden, in samenwerking met studievereniging De Leidsche Flesch.
The dynamics of the global ocean circulation Duurzame ontwikkeling in Rwanda Ontwikkelingsactiviteit in een Software Ecosysteem Interview met Paul van der Werf
Redactioneel Bij het maken van de lay-out van deze Eureka! begon het net een beetje lekker weer te worden. Precies van dat weer dat iedereen naar buiten toe lokt, omdat het voor het eerst sinds maanden weer mogelijk is om de zon op je huid te voelen en iedereen wordt gelukkig van zon. Zo zat ook de Eureka!-redactie op een mooie zonnige dag in maart, slechts ruim een week voor het naar de drukker gaan van deze Eureka!, voor het eerst dit jaar buiten te vergaderen. Locatie van deze vergadering was uiteraard het grasveld voor het Oortgebouw. Nu is het grasveld voor het Oortgebouw een prachtige plek met konijntjes, picknicktafels en lunchende natuur- en sterrenkundigen. Er is eigenlijk maar een ding dat niet zo prettig is aan het grasveld voor het Oortgebouw en dat is het Oortgebouw. Dat staat namelijk aan de zuidkant van het grasveld en blokkeert daardoor al die heerlijke lentezonnestralen van de nog wat laagstaande zon. Allemaal? Nou nee, niet allemaal. Zelfs in deze vroege lentedagen wist de zon toch door te dringen tot het uiterste puntje van het grasveld en tot de paar tafeltjes die daar stonden. Helaas waren die natuurlijk al bezet en eindigde de Eureka!-redactie ergens in de schaduw, steelse blikken werpend op de gelukkigen in de zon. Dus toen er een voorkant gekozen moest worden, vond men eensgezind dat het een zonnige en lente-achtige voorkant moest worden. Wat een geluk dat we toevallig een artikel hadden over oceanografie! Want wat is er nou zonniger en lente-achtiger dan prachtig blauw water waarin de zon fonkelend weerkaatst? En wat is er nou heerlijker dan met een Eureka! met zo’n uitnodigende en lente-achtige voorkant lekker buiten op een bankje in de zon te gaan zitten en te lezen over stromingen in de oceaan? En er dan ook nog achter te komen dat je ook nog kan lezen over software-ecosystemen, het Manhattanproject en over ontwikkelingswerk in Rwanda? En dat je daarna nog steeds in de zon kan blijven zitten, omdat er ook nog een interview is, het korte nieuws en het Fleschblok met een verslag van de meerdaagse excursie naar Berlijn? En als je dat dan allemaal gelezen hebt en je wilt nog steeds graag blijven zitten op je bankje in de zon, dan kun je als laatste ook nog de puzzel maken. Veel lees- en lenteplezier! Anouk van de Stadt Hoofdredacteur Eureka!
2
Eureka! Universiteit Leiden
â—€ Oceaan
Eureka!
Inhoud
Colofon
Eureka! jaargang 10, nummer 36, april 2012
The dynamics of the global ocean circulation
60N
Oplage
ongeveer 2500
latitude [degrees]
The ocean is not a stagnant body of30N water. Instead, it is constantly in motion, at speeds from a few centimeters per
Redactieadres
0
Eureka! Magazine Niels Bohrweg 2, 2333 CA Leiden eureka@deleidscheflesch.nl www.physics.leidenuniv.nl/eureka
second to two meter per second in the30S most vigorous currents
60S
7
90W
Rwanda: een klein ondernemend landje in het hart van Afrika
ĂŻ
45W
ĂŻ
0
ĂŻ
45E 90E longitude [degrees] ĂŻ
0
Rwanda heeft veel internationale aandacht gehad vanwege de genocide in 1994. Hoewel het nog steeds worstelt met de erfenis van deze genocide, ont-
135E
Redactie
180E
225E
Hoofdredactie: Anouk van de Stadt 40 60 80 Eindredactie: Anna Freudenreich en Casper Remeijer Rubrieksredactie: Hedwig Eerkens, Anna Freudenreich, Swier Heeres, Joram Keijser, Nienke van der Marel, Erik Massop, Pim Overgaauw, Casper Remeijer, Esther Schreuders, Chris Smiet, Anouk van de Stadt, Erik Visse, Falko de Wit
20
Aan Eureka! 36 werkten verder mee:
wikkelt Rwanda zich in snel tempo met een economische groei van gemiddeld 8% per jaar
10
Jacob Bakermans, Elise Denissen, Wendy van Donge, Slinger Jansen, Chris Lemmens, Nils Out, Johan de Ruiter, Erik van Sebille, Fred Smiet, Jeroen van Splunder, Frits-Marten Witpeerd, Paul van der Werf Drukker
Hoe stimuleer je ontwikkelingsactiviteit in een software ecosysteem?
Van Zessen Klaar, Leiden Opmaak en design
teambart
CoĂśrdinatoren van een software eco-
Eureka! is een uitgave van een samenwerkingsverband tussen de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen aan de Universiteit Leiden en studievereniging De Leidsche Flesch en wordt ieder kwartaal gratis verspreid onder studenten en wetenschappelijk personeel van de opleidingen Wiskunde, Informatica, Natuurkunde en Sterrenkunde aan de Universiteit Leiden.
systeem vragen zich dagelijks af hoe ze ontwikkelaars kunnen betrekken bij het verder ontwikkelen van een open source software product. Er is onderzocht welke gebeurtenissen invloed hebben op de activiteit rondom een software platform.
16 En verder... Kort kort kort .............................................................................................. 4 Interview met Paul van der Werf ................................................................ 13 Op de schouders van reuzen ....................................................................... 20 De Leidsche Flesch ...................................................................................... 23 Puzzel ........................................................................................................... 31
Adverteerders Sterrenkunde olympiade ............................................................................. 22 Quinity ....................................................................................................... 29 Towers Watson ............................................................................................ 30 TOPdesk ..................................................................................................... 32
De redactie behoudt zich het recht artikelen te wijzigen of niet te plaatsen. Anonieme artikelen worden in principe niet geplaatst.
Het is mogelijk voor scholen en scholieren een abonnement te nemen op Eureka!. Voor een bescheiden bijdrage wordt deze dan toegestuurd. Wilt u meer weten? Neem dan contact op met de redactie. Adverteren in de Eureka! is mogelijk door schriftelijk contact op te nemen met studievereniging De Leidsche Flesch, door te mailen naar bestuur@deleidscheflesch.nl. Deadline Eureka! 37: 10 mei 2012
Eureka! en al haar inhoud Š studievereniging De Leidsche Flesch. Alle rechten voorbehouden.
Eureka! Universiteit Leiden
3
Eureka! Kort kort kort
Trillende sterren
Rubik’s cube Na schaken en televisiequizzen (Jeopar-
Zoals aardkundigen onderzoek doen
dy!) moet de mens nu ook in het oplossen
naar aardbevingen, houden sommige
van de Rubik´s cube zijn meerdere erken-
sterrenkundigen zich bezig met sterbe-
nen in de computer. Pasgeleden lukte het
vingen. Onlangs promoveerde Maarten
een robot namelijk om dit spelletje sneller
van Hoven aan de Universiteit Leiden
op te lossen dan ooit door een mens werd
op trillende magnetars, neutronenster-
gedaan. Deze CubeStormer II, ontwik-
ren met een extreem magnetisch veld.
keld door David Gilday en Mike Dob-
Hij ontdekte dat het standaardmodel
son, wist de puzzel op te lossen in slechts
waar astronomen in dit veld mee wer-
5,352 seconden. Hiervoor wordt onder
Lego. Je kunt de Cubestormer aan het
ken, mogelijk niet klopt. Dit standaard-
meer gebruik gemaakt van een smart-
werk zien op YouTube.
model bestaat uit natuurkundige aan-
phone app. De hardware is gebouwd van
Bron: huffingtonpost.com
names omtrent de eigenschappen van een magnetar zoals massa, afmetingen en samenstelling. Helaas kunnen niet
alle bevingen hiermee verklaard worden. Net als aardbevingen zijn er name-
Een bekend vermoeden uit de sociologie
scherping van de bekende bovengrens
lijk ook sterbevingen van verschillende
luidt dat twee willekeurige personen van
belemmeren. Ten eerste is het getal vier
snelheid. De relatief trage trillingen
waar ook ter wereld via een keten van
een gemiddelde, geen maximum. Bo-
(vanaf 20 per seconde) kunnen prima
maximaal zes tussenpersonen met elkaar
vendien vormen de Facebookgebruikers
gesimuleerd worden op basis van de
verbonden zijn. Dit idee van ‘six degrees
waarschijnlijk geen ‘randomised sam-
gebruikelijke
of separation’ was lang enkel getest
ple’: het zijn typisch mensen die juist al
klopt het model dus waarschijnlijk.
in relatief kleine ‘modelwerelden’. De
relatief veel mensen kennen in de echte
De snellere trillingen (tot 600 per se-
komst van het internet en in het bijzon-
wereld, en daarom Facebook gebruiken.
conde) zijn echter lastiger te verklaren
der sociale netwerksites als MySpace en
Ook heeft lang niet iedereen op aarde re-
met het rekenmodel. Hiervoor zijn ver-
Facebook maakt het mogelijk te kijken
gelmatig toegang tot internet en dus tot
schillende verklaringen mogelijk. Ten
naar grotere groepen personen. Onlangs
Facebook. Dit alles betekent niet dat het
eerste kan het rekenmodel gewoon nog
werd Facebook inderdaad onder de loep
onderzoek waardeloos is. Vanwege de
niet realistisch genoeg zijn. Meer inte-
genomen door het eigen Facebook Data
overeenkomsten met andere netwerken,
ressant zijn de opties dat de aannames
Team. De onderzoekers vonden dat twee
zoals het internet zelf, kan veel worden
uit het standaardmodel niet kloppen, of
gebruikers via gemiddeld vier vrienden
geleerd over meer dan de structuur van
dat de trillingen veroorzaakt worden
van vrienden met elkaar verbonden zijn.
Facebook zelf.
door eigenschappen van een magnetar
Duidelijk minder dan de zes uit het be-
Bron: de Volkskrant
die nog niet in het model zijn opgeno-
aannames.
Hiervoor
kende idee. Er zijn echter genoeg beper-
men. De berekeningen die Van Hoven
kingen aan dit onderzoek die een aan-
als promovendus gebruikte, bevatten complexe natuurkunde die nog buiten beschouwing werd gelaten in eerder onderzoek. Dit leidt tot een beter begrip van de trillende magnetars, een fascinerend en jong onderzoeksgebeid. Bron: science.leidenuniv.nl
4
Eureka! Universiteit Leiden
Eureka! Kort kort kort
Seriemoordenaars Onderzoekers hebben een wiskundig
Dit zenden van een enkel neuron leidt
patroon gevonden dat de moorden ge-
mogelijk tot het vuren van duizenden
pleegd door een seriemoordenaar zou
andere neuronen, wat weer aanleiding
kunnen voorspellen. Uit het analyseren
geeft tot het vuren van meer neuronen.
van data over een Russische seriemoor-
Dit veroorzaakt ‘golven’ van neuronen
denaar bleek dat de tijd die tussen twee
in de hersenen. Af en toe overschrijdt
moorden zit sterk lijkt op de zogenaam-
zo’n golf van neurale activiteit een be-
de Cantorfunctie, in de volksmond ook
paalde grenswaarde. De tijdsinterval-
wel de Devil’s Staircase genoemd. De
devilsstaircase
len tussen dergelijke overschrijdingen
grafiek van deze functie die continu,
lopende lengte. Dit weerspiegelt het feit
zouden voldoen aan het genoemde wis-
maar niet absoluut continu is, ziet er
dat een seriemoordenaar vaak enkele
kundige patroon. Dat is natuurlijk een
uit als een trap met treden van uiteen-
moorden kort achter elkaar pleegt, om
bijzonder interessante en nuttige con-
vervolgens voor langere tijd inactief te
statering. Aanmerkingen op het gedane
zijn. In de woorden van de onderzoe-
onderzoek liggen echter voor de hand.
kers: “De kans op een nieuwe moord is
Zo zouden ook mislukte moorden in de
significant hoger direct na een moord, en
dataset moeten worden opgenomen. Bo-
is significant lager als de vorige moord
vendien kan om praktische redenen die
een lange tijd geleden is.” Een mogelijke
het leven van een seriemoordenaar lastig
verklaring hiervoor is het idee dat de
maken niet worden verwacht dat hij pre-
behoefte om een moord te plegen bij se-
cies toeslaat op een moment van grote
riemoordenaars wordt gedreven door het
neurale activiteit.
afvuren van neuronen door de hersenen.
Bron: dailymail.co.uk
Cantorfunction
Op naar de kwantumcomputer Delftse natuurkundigen hebben moge-
over. De softwarefabrikant steunde
teerd. Anders dan normaal kan deze
lijk het zogenaamde Majoranafermion
de voortzetting van Kouwenhovens
echter tegelijkertijd de waarde 1 en
gecreëerd. Hiermee lijkt de kwantum-
onderzoek met een miljoen dollar.
de waarde 0 hebben: het is een zoge-
computer een stap dichterbij gekomen.
Natuurkundefinancier FOM legde nog
naamde ‘quantum bit’ of qubit. Dit is
Lang werd gedacht dat dit elemen-
eens een miljoen op tafel en toen kon
het idee achter de kwantumcomputer.
taire deeltje gevonden kon worden
men aan de slag. Het resultaat mag er
Het probleem met qubits is tot nu toe
met behulp van deeltjesversnellers
zijn. Al in 1937 voorspelde de Italiaan-
echter geweest dat ze bijzonder insta-
zoals de LHC. De Delftenaren deden
se natuurkundige Etto Majorana het
biel waren: alleen al het bekijken van
hun ontdekking echter aan de uitein-
bestaan van het naar hem vernoemde
een qubit beïnvloedt zijn eigenschap-
den van microscopische draadjes op
deeltje. Majorana meende dat elektro-
pen. Bij de Majorana´s is dit niet het
een deels supergeleidende chip. Leo
nen niet alleen een positief geladen
geval. Daarmee lijkt de fundamentele
Kouwenhoven, het hoofd van het on-
antideeltje, maar nog een gerelateerd
bouwsteen van de kwantumcomputer
derzoeksteam, hield zich enkele jaren
deeltje moeten hebben. Dit nu ontdek-
gevonden. Het zal echter nog wel even
terug al bezig met deze nanodraadjes.
te deeltje komt voor in paren. Hierdoor
duren voordat deze daadwerkelijk ge-
Het onderzoek van toen leek afgeslo-
heeft een Majorana vanzelf een rich-
maakt kan worden.
ten, maar Microsoft dacht daar anders
ting, die als bit kan worden geïnterpre-
Bron: de Volkskrant
Eureka! Universiteit Leiden
5
Eureka! Kort kort kort
Hoe maak je een berg?
Neutrino's (Compatibiliteitsmodus) "Welkom bij de hulplijn 'Er is iets raars met mijn experiment', waar kan ik u mee helpen?" "Ja, dit is een beetje moeilijk om te zeggen, maar mijn apparaat vertelt me dat de speciale relativiteitstheorie niet klopt, misschien weet u wat ik nu moet." "Heeft u al gecontroleerd of de stekker er goed in zit?"
Zoals veel Nederlandse wielrenlief-
het bedrijfsleven aangedragen pro-
Goede kans dat er in tegenstelling tot
hebbers was sportjournalist Thijs Zon-
blemen. Dit jaar gebeurde dat in
eerdere berichten toch niets mis is met
neveld gefrustreerd over het gebrek
Eindhoven, en natuurlijk waren ook
Einsteins speciale relativiteitstheorie.
aan reliëf in ons landschap. Maar als
enkele Leidse wiskundigen van de
Het experiment dat in september van vo-
er geen bergen zijn, dan maken we die
partij. Zoals elk jaar leverde dat ook
rig jaar gepubliceerd werd dat aan leek
toch zelf? Dat is eenvoudiger gezegd
nu weer mooie dingen op. Die berg,
te tonen dat neutrino's sneller dan de
dan gedaan. Gelukkig is er de wis-
dat kan bijvoorbeeld best. Het gaat
lichtsnelheid tussen CERN en het Gran
kunde, zodat berekend kan worden of
alleen wel wat geld kosten. Maar dan
Sasso laboratorium (Italië) gereisd heb-
zoiets realistisch is. Dit was een van
heb je ook een berg van twee kilome-
ben blijkt tóch een fout te bevatten.
de vraagstukken tijdens de bijeen-
ter hoogte en een benodigd grondop-
Eigenlijk zijn er zelfs twee fouten ge-
komst Studiegroep Wiskunde met de
pervlak met een doorsnede van zo’n
vonden. Eén in de oscillator die gebruikt
Industrie (SWI). Dit is een jaarlijkse
14 kilometer.
werd bij het meten van de tijd en één in
evenement waarbij wiskundigen en
Bron: science.leidenuniv.nl
de aansluiting tussen de GPS-ontvanger
wiskundestudenten werken aan door
en een elektronische kaart in de meetcomputer. Het mysterie is overigens nog niet opgelost: de twee problemen hebben een tegengesteld effect op de meting,
Sporen van het Higgsdeeltje
6
dus misschien gingen de neutrino's toch sneller dan het licht. In mei volgen nieu-
Onderzoekers hebben mogelijk een
dere data van de LHC, de Europese
we resultaten, hopelijk deze keer zonder
spoor van het ‘goddelijke deeltje’, het
opvolger van de Tevatron. Het is dus
onzichtbare fout in de meting.
Higgsboson, gevonden in oude data
goed nieuws, maar algemeen wordt
Bron: BBC
van de Tevatron, de inmiddels stilge-
aangenomen dat de LHC tegen het
legde Amerikaanse deeltjesversneller.
eind van het jaar met duidelijkere re-
Hoewel niet statistisch significant, is
sultaten zal komen.
dit wel in overeenstemming met eer-
Bron: Nature
Eureka! Universiteit Leiden
Eureka!
The dynamics of the global ocean circulation Roughly 70% of the earth's surface is covered with ocean. That's a lot of water, and if you've ever been on a transcontinental flight and looked out of the window somewhere in the middle of the Atlantic Ocean, you might have appreciated its tranquility and calm, as if nothing seems to go on there. But you would have been wrong. The ocean is not a stagnant body of water. Instead, it is constantly in motion, at speeds from a few centimeters per second to two meter per second in the most vigorous currents.
BY erik van sebille
The ocean circulation is governed by the Navier-Stokes equations. This set of coupled partial differential equations cannot be solved analytically for non-trivial solutions, which is one of the reasons that physical oceanography is so fascinating. Physical oceanography is where climate meets fluid dynamics, where observations are extremely difficult to obtain, and where physicists can make a great contribution to the understanding of our planet.
The two modes of large-scale motion in the ocean Most of the motion in the ocean can either be classified as current or wave. And although the waves (including the tides) are what people are most familiar with, the currents are the most
The conveyor belt circulation. Red indicates warm surface current,
relevant to climate. Therefore, most physical oceanographers
blue cold deep current.
study currents and how water moves around on timescales of years to millennia.
vertical circulation without bothering too much about the detail
Historically, two types of currents have been distinguished,
of the horizontal circulation and vice versa.
based on their driving mechanism: the wind-driven horizontal
The wind-driven circulation is the best-understood of the two
circulation and the buoyancy-driven vertical circulation. Until
types of circulation, since sailors have charted maps of it for cen-
not so long ago, these two circulations were thought to be re-
turies. Water circulates in so-called gyres, circulation patterns
asonably well separatable, in the sense that one could study the
that span the entire width of the basin. Their latitudinal scale is Eureka! Universiteit Leiden
7
Eureka!
set by the bands of alternating easterly and westerly winds. This gyre circulation is very well understood from a geophysical fluid
60N
driven gyres was developed in the mid-twentieth century and can be considered one of the biggest triumphs of the field, most notably because it perfectly explains the existence of western boundary currents.
latitude [degrees]
dynamics perspective. The theoretical framework of the wind
30N
0
30S
60S
Western boundary currents are among the strongest ocean currents in the world (the Gulf Stream is one, and so are the Ku-
90W
ĂŻ
45W
ĂŻ
0
ĂŻ
45E 90E longitude [degrees] ĂŻ
0
135E
20
40
180E
60
225E
80
roshio and the Agulhas). They are always found on the western boundary of a wind-driven gyre. It will go too far here to com-
A snapshot of the ocean surface from satellite altimetry data. From such
pletely explain why they must exist in a wind-driven gyre, but
snapshots, it is evident that the ocean is filled with mesoscale eddies,
basically their existence is related to the conservation of poten-
cyclones and anticyclones of order 100 km. They are particularly well-
tial vorticity, the equivalent of angular momentum for a fluid.
developed southeast of Africa and to the east of Japan and the USA
The input of potential vorticity by the wind in the basin has to be dissipated somewhere in order to satisfy mass balance closure
Pacific and Indian Oceans and the fact that when water sinks in
in the basin, and this can (due to the rotation of the earth) only
the North Atlantic, it will be directly replaced by the underlying
be done in a strong boundary current on the western side of the
water. The water can just locally overturn within the water co-
basin.
lumn and does not need to flow southward to cross the Atlantic. On the other hand, there is strong evidence that an over-
The other type of circulation, the buoyancy-driven overturning circulation, is much less understood. Perhaps therefore, it is much more notorious. In the simplest, and most po-
'Most of the motion in the ocean can either be classified as current or wave'
turning circulation exists. Physical oceanographers go out to sea (one of the best perks of the job) to measure properties of the water all
pular, picture of the overtur-
around the world ocean. By
ning circulation, water around
linking temperature, salinity
Greenland loses buoyancy ("gets heavier") because it cools by
and oxygen at different places, a clear picture emerges of water
the strong cold winds overhead. Since the ocean should always
moving away from the North Atlantic and in the meantime slow-
be stably stratisfied (i.e. dense water should be below less dense
ly mixing in with the surrounding waters. Furthermore, there are
water), the very heavy cold water will sink. Once it reaches the
a number of rapid climate changes in the past (think hundreds of
2km level, the water slowly spreads south, and eventually exits
thousands of years ago) that can best be explained by a conveyor-
the Atlantic Ocean into the Indian and Pacific Oceans. In these
type circulation. The time scale of these events, around a thou-
oceans, the water mixes back up into the water column, until it
sand years, does not appear anywhere else in the climate system.
is near the surface again. Once at the surface, the water returns back to the North Atlantic, after which the loop is closed.
Thus, until very recently, many physical oceanographers found it very convenient to separate the ocean circulation into a horizon-
From this rather vague description of the buoyancy-driven cir-
tal wind-driven part and a vertical buoyancy-driven part. The
culation, which is popularly called the conveyor-belt circulation,
first of these was well understood and a celebration of geophysi-
it should be clear that this is not what physical oceanographers
cal fluid dynamics, while the second one was only understood in
truly think is happening. There are a number of major problems
vague terms, a little mysterious, but potentially crucial to rapid
with the conveyor concept as outlined above, including the un-
climate change.
known source of energy that magically drives the water up in the 8
Eureka! Universiteit Leiden
Eureka!
Eddies and the intertwinedness of the ocean circulation
These eddies are relatively small (order 100 km) vortices, some
However, there was one key aspect of the ocean that was not
More and more, physical oceanographers start to appreciate that
taken into account in these two types of circulation. In the origi-
these eddies are crucial in maintaining the large-scale circula-
nal description, both the horizontal and vertical circulation are
tion. Eddies mix water in and out of the wind-driven gyres, and
sluggish and rather steady in time. This idea of highly viscous
can induce vertical transports due to residual circulations. There
flow was corroborated by the earliest computer model outputs.
are ideas that the eddies change the time scales of the ocean cir-
Due to a lack of resources, models couldn't run on high enough
culation, although it is not known yet whether they extend or
resolution and so the velocity fields produced by these models
shorten it. And, perhaps most importantly, it has become clear
were rather smooth. But oceanographers that went to sea have
that eddies can be a considerable source of downward momen-
known for a long time that the ocean is sluggish nor steady in
tum transfer, thereby directly linking the circulation in the upper
time. Instead there is a lot of variability on the scales below 100
and lower ocean.
rotating cyclonically and others anti-cyclonically.
km. Unfortunately, observations were so sparse that it was not clear how widespread and persistent the variability was.
And thus, the most contemporary view of the world ocean circulation is one of an inherently chaotic soup of eddies, where some circulation patterns emerge only in the time-mean. The NavierStokes equations, the century-old foundation of our field, have to be re-interpreted to include the effects of eddies and timevarying behaviour on the time-mean circulation. Every time we go to sea or increase the resolution of our models, we observe new phenomena. The ocean is a wonderful place to be, and a beautiful subject to study.
Erik van Sebille A map of the mean surface currents. These are averaged as they vary from season to season and year to year.
And then, around 1992, the American and European space agencies started launching a series of altimeter satellites. These satellites use laser to measure sea surface height to an accuracy of a few centimeters. Sea surface height is tightly linked to circulation, because pressure is higher under areas where the sea surface is more elevated. This is exactly similar to what happens in the atmosphere, where high and low pressure areas control how air
Erik van Sebille is a physical oceanographer at the Climate Change Research Centre in Sydney, Australia. After graduating with a Masters degree in Physics from Utrecht University, he continued at that same university for a PhD on the mass transport from the Indian to the Atlantic Ocean. He received his PhD in 2009 and went to the University of Miami to study the circulation in the Atlantic Ocean and the associated time scales. Now he primarily works on the Southern Ocean. See www.erik.vansebille.com for more information.
blows from one location to the other. Therefore, measuring sea surface height will directly yield an estimate of water movement in the ocean. When the first altimetry satellite results came in, the ocean circulation was not like expected. Yes, there were western boundary currents, and some hints of a gyre circulation. But most dominantly, the ocean was literary filled with eddies. Eureka! Universiteit Leiden
9
Eureka!
Rwanda: een klein ondernemend landje in het hart van Afrika
Een paar maanden geleden was Rwanda te zien op de Nederlandse TV, in “3 op Reis”. Een prachtige documentaire die te vinden is op “Uitzending gemist” en die de bijnaam ‘Land van de duizend heuvels’ bevestigt. Daarin komen ook de beroemde gorilla’s voor, die je als toerist kunt bezoeken in het wild. Het land heeft veel internationale aandacht gehad vanwege de genocide in 1994, waarbij 800.000 mensen werden vermoord. Hoewel Rwanda nog steeds worstelt met de erfenis van deze genocide, ontwikkelt het zich in snel tempo met een economische groei van gemiddeld 8% per jaar.
DOOR Fred Smiet
veel heuvels met terrassen en kleine lapjes
Met 406 mensen per vierkante kilometer is Rwanda is het dicht-
Private sector ontwikkeling en ondernemingsklimaat
bevolkste land van Afrika met bijna 11 miljoen inwoners op een
De Nederlandse ontwikkelingshulp draagt bij aan versterking
grondgebied ter grootte van België. De bevolking groeit ook nog
van de private sector, waarbij het accent ligt op economische
eens snel en landbouwgrond wordt daardoor steeds schaarser.
ontwikkeling als basis voor economische groei. Hogere land-
Van de Rwandese bevolking woont 85% op het platteland, waar
bouwproductiviteit is nodig om al die monden te voeden en
de armoede groot is. Het gemiddelde jaarlijkse inkomen is $ 600,
Nederland kan hierbij een rol spelen. We zijn een klein, dicht-
ongeveer gelijk aan een maand studiefinanciering in Nederland.
bevolkt land, maar wel de tweede exporteur van landbouwproducten ter wereld. Onze private sector produceert op zo’n effi-
Tegenwoordig kent Rwanda stabiliteit en hoort het tot de vei-
ciënte manier, dat we aan onze landbouw kunnen verdienen via
ligste landen van Afrika. De corruptie behoort tot de laagste
export. Van deze kennis moeten we ook de Rwandese bevolking
van het hele continent en het ondernemingsklimaat is de afgelo-
laten profiteren.
pen jaren sterk verbeterd. In 2020 wil het land niet meer tot de groep armste landen horen. Rwanda kan op korte termijn nog
Nederland steunt de aanleg van infrastructuur voor energie, we-
niet buiten ontwikkelingshulp, maar het land wil graag dat de
gen en waterbeheer, wat ook weer bijdraagt aan een goed on-
hulp gebruikt wordt om de afhankelijkheid te verminderen. En
dernemingsklimaat. Zonder energie en water kan voedsel niet
Nederland doet dat dan ook.
worden verbouwd en zonder wegen kan voedsel niet naar de steden worden gebracht. Zo is er de afgelopen jaren meer dan 400
Rwanda is partnerland waarmee Nederland een langdurige re-
kilometer wegen aangelegd, 425 hectare moeras ontgonnen, 240
latie heeft op het terrein van ontwikkelingssamenwerking. In
hectare landbouwgrond geterrasseerd en er zijn bijna 20 miljoen
2011 wordt ongeveer 40 miljoen euro uitgegeven aan projecten
bomen geplant om erosie te voorkomen en duurzaam brandhout
in Rwanda en de regio.
te leveren. Dit alles gebeurt op een arbeidsintensieve manier, wat betekent dat soms honderden mensen betrokken zijn bij de aanleg van een weggetje (zie foto).
10
Eureka! Universiteit Leiden
Eureka!
zo wordt een weg aangelegd
kleine waterkrachtcentrale in aanbouw
Electriciteit wordt geproduceerd met waterkracht, maar ook uit het methaangas dat in grote hoeveelheden voorkomt op de bodem van Lake Kivu, op de grens van Rwanda en Congo. Dat is een unieke vorm van electriciteitsopwekking die elders in de
een mobieltje) en voor het opzetten van kleine bedrijfjes zoals
wereld nauwelijks voorkomt. Als het methaan niet wordt ge-
garages en naaiateliers. Economische ontwikkeling wordt enorm
bruikt, borrelt het naar boven en draagt het in de atmosfeer bij
gestimuleerd als je elektriciteit hebt.
aan klimaatopwarming. Methaan is immers een veel krachtiger broeikasgas dan CO2.
Waterkracht en zonne-energie Nieuwe aansluitingen leiden tot een grotere vraag naar elektri-
Capaciteitsopbouw
citeit. De energieprijzen in Rwanda behoren tot de hoogste ter
Rwanda heeft gebrek aan vakmensen, wat de ontwikkeling van
wereld omdat brandstof over grote afstand moet worden aange-
de private sector en het hele land remt. Nederland ondersteunt
voerd. Ook dat is aan het veranderen en Rwanda ontwikkelt met
vakopleidingen, omdat het Rwandese bedrijfsleven schreeuwt
steun van Nederland kleine en middelgrote waterkrachtcentra-
om goed opgeleide mensen. Zo worden bedrijfjes en banen ge-
les, die schone en goedkope elektriciteit produceren. De opwek-
creëerd. Er is een goede universiteit in Rwanda waar 10.000
kingscapaciteit in Rwanda is sinds 2008 weliswaar verdubbeld,
studenten in allerlei richtingen worden opgeleid; bijvoorbeeld
maar is nog steeds niet veel meer dan wat een middelgrote stad
natuurkunde, waarvoor een samenwerking bestaat met het En-
in Nederland verbruikt.
gelse Institute of Physics en de Nature Publishing Group. Het onderwijs in de bètavakken is meestal niet van hoge kwaliteit
Waar het elektriciteitsnet nog niet bestaat, maken mensen en
en veel Rwandezen doen deze opleidingen in het buitenland: in
bedrijven steeds meer gebruik van zonne-energie, dat in het tro-
Nederland zijn het er ongeveer 100.
pische Rwanda volop beschikbaar is. Grote en kleine zonnepanelen worden gebruikt door instellingen en huishoudens. Kleine
Hernieuwbare Energie
leeslampen met een zonnepaneeltje en een zuinig LED lampje
Het elektriciteitsnet wordt uitgebreid zodat meer mensen elektri-
zorgen er ‘s avonds voor verlichting. Met zo’n paneeltje kun je
citeit kunnen krijgen. In 2008 was slechts 6% van de bevolking
ook je mobieltje opladen en ‘s avonds kunnen kinderen toch hun
aangesloten op het elektriciteitsnet. Nu is het 8% en in 2012 zal
huiswerk maken.
het 10% zijn. Iedere maand komen er 3500 nieuwe aansluitingen bij voor huishoudens, zodat maandelijks 20.000 mensen, veelal
Brandhout en houtskool
in landelijke gebieden, voor het eerst toegang krijgen tot elektri-
Ongeveer 90% van de Rwandezen kookt op hout. In afgelegen
citeit. In totaal zorgt de Nederlandse bijdrage er voor dat 30.000
gebieden kunnen de armen vaak niet anders, bij gebrek aan een
aansluitingen kunnen worden gerealiseerd. Als mensen electri-
alternatief, maar ook bemiddelde Rwandezen gebruiken nog
citeit hebben, gebruiken ze die voor verlichting, voor radio en
vaak houtskool om te koken: het eten wordt er lekkerder van,
TV, voor het opladen van mobiele telefoons (bijna iedereen heeft
vindt men. In het verleden leidde dit gebruik tot grootschalige Eureka! Universiteit Leiden
11
Eureka!
deze installatie zuivert methaangas en maakt er electriciteit van
bomen zijn aangeplant voor brandhout
ontbossing, wat tot milieuproblemen leidde op de steile hellingen. Ontbossing is nu een stuk minder doordat op grote schaal
Er gebeurt al veel, maar op energiegebied valt nog veel
snel groeiende boomsoorten worden aangeplant, die op duurza-
te pionieren in Rwanda, bijvoorbeeld op de volgende
me wijze brandhout en houtskool produceren. Nederland steunt
terreinen:
dit beleid door 16.000 ha te beplanten op steile hellingen en met de introductie van efficiëntere methoden om houtskool te maken. Tenslotte draagt Nederland bij aan de verspreiding van efficiënte
• opwekking van elektriciteit: zonne-energie, waterkracht, geothermische energie, methaangas
houtovens, die veel minder hout nodig hebben om een maaltijd te
• energie uit biomassa, afval, vuilnisbelten
bereiden dan de gangbare, traditionele houtvuren.
• biogasinstallaties • exploratie: olie en methaangas, geothermische energie
Regionale samenwerking
• distributie: uitbreiding van het landelijke elektrici-
Rwanda grenst aan Congo, waar het nog steeds rommelt. Het
teitsnet, uitrusting voor substations en aansluitingen,
gebrek aan stabiliteit en de aanwezigheid van rebellengroepen
pijplijnen, regulering
in Oost-Congo bedreigen de ontwikkeling van niet alleen Con-
• efficiëntieverbetering: terugdringen van systeem-
go, maar ook van Rwanda en Burundi. Door inspanningen van
verliezen, introductie van LED's en spaarlampen
de internationale gemeenschap en de landen zelf verbetert de veiligheidssituatie geleidelijk. Regionale, grensoverschrijdende ontwikkelingsprojecten dragen bij aan stabiliteit in de regio en zijn complementair aan andere (militaire en diplomatieke) programma’s die stabiliteit in de regio bevorderen. Een groeiende rurale economie kan aan meer jongemannen werk bieden, zodat die zich niet bij rebellen aansluiten. Om een inkomen te vergaren voor hun bruidsschat of gezin hebben ze nu vaak geen andere keus dan in de illegale mijnbouw te gaan of zich te laten ronselen voor rebellenlegers. Ook vluchtelingen en gedemobiliseerde soldaten uit het regeringsleger zijn naarstig op zoek naar werk. In 2010 is acht miljoen euro besteed aan landbouwintensivering, hernieuwbare energie, beheer van de grensoverschrijdende natuurparken, waar de berggorilla’s wonen. Deze programma’s dragen bij aan economische ontwikkeling en werkgelegenheid in de regio, en daarmee ook aan stabiliteit.
12
Eureka! Universiteit Leiden
Fred Smiet Fred Smiet is in dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en werkt nu sinds 2009 in Kigali, de hoofdstad van Rwanda. Fred heeft milieubiologie gestudeerd in Leiden, is afgestudeerd in 1977 en is sindsdien werkzaam in Ontwikkelingssamenwerking, steeds in andere landen. Als bioloog adviseert hij over duurzame economische ontwikkeling, die in ontwikkelingslanden gebaseerd is op natuurlijke hulpbronnen. Zijn motto daarbij is: duurzame economie = ecologie.
Eureka!
Interview Paul van der Werf
DOOR Esther Schreuders en Anna Freudenreich
Dit interview is ter ere van uw benoeming als opleidingsdirecteur, gefeliciteerd daarvoor. We vroegen ons af: wat houdt die taak eigenlijk in?
Verder krijg je er een flinke dosis natuur- en wiskunde bij. Dat
Ik ben verantwoordelijk voor het curriculum en natuurlijk ook
voorlichting.
moet allemaal gecoรถrdineerd worden met de opleidingen wis- en natuurkunde. Dan komen daar ook nog dingen bij als werving en
voor kwaliteitszorg. Dat betekent dat colleges goed gegeven worden en dat dit gebeurt op een manier waar de studenten gelukkig mee zijn.
Voor de doelstelling van de opleiding, zijn daar nog vernieuwingen voor gepland? Ik heb wel een doel. Zoals jullie weten wordt er elk jaar de natio-
Wij willen dat studenten aan het eind van hun opleiding weten
nale studentenenquete gehouden. Daar komen we helaas niet altijd
wat we vinden dat ze moeten weten, maar ook dat ze op de ar-
goed uit. Erachter komen hoe we het beter kunnen doen, vind ik
beidsmarkt terecht kunnen. Het aantal banen in de sterrenkunde
een heel belangrijk doel. De sterrenwacht doet het namelijk heel
is beperkt, dus het moet een allround opleiding zijn. Het moet
goed als onderzoeksinstituut. We staan internationaal in de top
daarentegen ook een specifieke opleiding zijn, want je moet als
vijf. Dan moet je gewoon zorgen dat je onderwijs ook landelijk
sterrenkundige ook veel weten.
goed scoort.
Eureka! Universiteit Leiden
13
Eureka!
Sterrenkunde heeft ook een wat romantisch imago. Heeft u een idee hoe we beter aan scholieren kunnen communiceren dat het ook wel harde Bèta is?
de studenten veeleisender zijn geworden. Tien jaar geleden waren
Het moet echt gecommuniceerd worden naar alle middelbare
leges. Studenten vragen daar ook om en je merkt dat dit docenten
scholen dat sterrenkunde een even zware en exacte studie is als
ook weer stimuleert, omdat ze voelen dat studenten de diepte in
natuurkunde. Veel mensen denken namelijk: “Natuurkunde vind
willen.
colleges nog een beetje praatcolleges. Nu werkt men veel meer met problemen oplossen, hetzij als huiswerk, hetzij in werkcol-
ik leuk, maar ik heb geen zin in al die formules, dus laat ik sterachter als ze hier zitten, maar dan is het dus te laat.
Kunt u misschien wat concrete plannen noemen voor veranderingen in de bacheloropleiding of de masteropleiding?
Wat we als pilot hebben gedaan, is dat we alle mensen die zich in-
Om met de master te beginnen: we gaan de hoeveelheid werkcol-
schrijven voor het eerste jaar oproepen voor een gesprek. Dat doen
leges uitbreiden. Ik vind dat eigenlijk ieder zespuntscollege van
we al in mei of juni om te ontdekken of ze wel de juiste verwach-
een werkcollege voorzien moet zijn. Verder denk ik dat we met
tingen van de studie hebben. Ik denk dat het wel iets scherper kan.
een buddysysteem gaan werken voor de docenten. Iedere docent
renkunde gaan doen.” Dat is dus helemaal fout. Ze komen er snel
Mensen waarvan je twijfelt of
krijgt een andere docent toe-
ze wel de goede studie kiezen,
gewezen die een paar keer
moet je duidelijk maken dat ze op dat moment al een plan B moeten hebben. Daardoor kunnen ze misschien al in de eerste maand switchen als ze doorkrijgen dat het de verkeerde keuze
'Ik vind dat eigenlijk ieder zespuntscollege van een werkcollege voorzien moet zijn.'
mand die tijd heeft om op de didactische kanten te letten, ziet weer heel andere dingen dan de studenten. We hebben een paar jaar geleden al een proef daarmee gedaan,
was. Dat is eigenlijk ook te laat, maar het is beter dan na een jaar.
naar zijn colleges gaat. Ie-
maar dat is om de een of andere reden geen vast onderdeel geworden.
Ik heb gehoord dat in Delft alle docenten een lerarenopleiding krijgen. Wordt dat in Leiden ook toegepast?
Ik denk dat het ook nuttig zou zijn om de masterstudenten op een
Wij hebben de zogenaamde BKO, de Basiskwalificatie Onderwijs.
met dingen als: cv schrijven, het voorbereiden van een sollicita-
Iedere docent moet zijn BKO hebben gehaald. Dat geldt voor de
tiebrief, enz. Het is niet direct sterrenkundig, maar er blijkt wel
mensen die nieuw aangesteld worden. Het is gebaseerd op de col-
behoefte aan te zijn.
gegeven moment te coachen over wat te doen na je masterdiploma,
leges die je geeft en de feedback die je krijgt van de studenten. Een commissie kijkt daarnaar en als er aanleiding voor is, laten
Zijn er voor de bachelor nog concrete plannen?
ze je bijvoorbeeld verplicht een cursus volgen. Dan word je nog
Ik heb daar nog niet heel duidelijke concrete plannen voor. Ik wil
een keer beoordeeld. Als je bevorderd wil worden, bijvoorbeeld
wel het curriculum gaan bekijken. Wat ik bijvoorbeeld onder de
van UD naar UHD, dan moet je de BKO hebben. Dus de enige
loep wil nemen is het programmeren. Je krijgt in het eerste jaar
waarvoor dit niet geldt, is de hoogleraar die hier al een tijd zit. Het
een college programmeren. Dat is c++. Dat vindt iedereen ook
is op dit moment volgens mij zo dat 90 procent van de docenten op
heel nuttig, maar vervolgens doe je daar heel weinig mee. Daarna
de faculteit een BKO heeft.
wordt je geconfronteerd met IDL. Je krijgt een stukje bij Sterrenkundig Practicum 1 en een beetje bij SP2 en dan komt er nog een
Over dat onderwijs, vindt u dat zelf leuk om te geven en heeft u daar nog tijd voor?
keer een cursus. De stafleden zijn er zelf ook niet tevreden over.
Ik vind het essentieel om wel onderwijs te geven. Je moet zor-
te weinig weten van programmeren. Blijkbaar gaat daar iets mis.
gen dat je contact hebt met het echte werk en dat vind ik leuk om te doen. Ik loop al een aantal jaar mee en wat ik merk is dat 14
Eureka! Universiteit Leiden
Daar hoor ik van dat mensen die aan hun onderzoek beginnen
Eureka!
Ik zit eraan te denken om het IDL verhaal te vervangen door bijvoorbeeld python. Het is veel gestructureerder, gratis en het is wat
Wordt het dan ook afgeraden een dubbelstudie te doen? Heeft dat gevolgen?
andere docenten ook graag willen. Ik ben nog niet zover (in okto-
Een dubbele propedeuse doe je heel makkelijk, maar een dubbele
ber 2011, red.). We moeten alle voors en tegens afwegen.
bachelor is wel iets anders. Ik denk dat het alleen voorbehouden
Ik denk dat we de studenten ook iets meer bij sterrenkunde moe-
moet zijn aan mensen die makkelijk door de studie heen lopen en
ten betrekken in het eerste jaar. Er komt een college planeten in
dan zou ik het aan dat soort mensen zeker aanmoedigen. Anders
het eerste jaar. Dat betekent dat er ook iets anders af moet, maar
gaan we het ontmoedigen of misschien verbieden.
dat is al geregeld met natuurkunde. Ik denk dat we ook het college inl. astrophysica, waarbij je een overzicht krijgt van alles wat er nog gebeuren gaat, beter kunnen geven. Ik zit er aan te denken om het te splitsen en het door een aantal topdocenten te laten geven. Daardoor worden de studenten er vanaf het begin meer bij betrokken.
In principe zou een student kunnen besluiten het belangrijk te vinden een dubbele studie te doen, ookal kost dat vijf of zes jaar. Ik vind zelf ook dat je iemand die echt graag zes jaar wil studeren en veel meer wil doen dan in het programma staat, en er het geld
Zijn er ook plannen voor dubbelstudenten, bijvoorbeeld wat betreft het bacheloronderzoek?
voor over heeft, niet tegen kunt houden. Ik sta daar ook sympatiek
Het punt is dat het altijd een probleem is om een goed bacheloron-
recteur moet ik dan toch knorrige geluiden laten horen.
tegenover, maar wij krijgen dat op ons brood, dus als opleidingsdi-
derzoek te vinden voor de dubbelstudenten. Het is moeilijker om Ik denk dat we er ook naar toe moeten gaan om voor de dubbel-
Wat voor onderzoek doet u en is dat te combineren met uw nieuwe functie?
studenten waarvoor het niet lukt, het te splitsen in twee kleinere
Het onderzoek dat ik doe heeft te maken met starburst stelsels,
bacheloronderzoeken. Ik denk dat dit uiteindelijk onvermijdelijk
dus stelsels die om een of andere reden plotseling, in een soort
zal zijn. Dat moeten we met de opleidingsdirecteuren van natuur-
uitbarsting, heel veel sterren vormen. Daarvoor gebruik ik op het
kunde en wiskunde bespreken.
moment de Herschel satelliet. Dat is een eenmalige kans, want dat
zo’n onderzoek te definiëren, dus het aantal plaatsen is kleiner.
ding doet het nog een jaar en dan is de helium op. Ik heb gehoord dat er een rendementsverhoging plaats zou moeten vinden. Bent u daar ook in geïnteresseerd?
Ook is er ALMA, de nieuwe millimeter interferometer in Chili.
Ja, niet alleen omdat wij dat graag willen maar vooral omdat de
werk. Dat klinkt als iets heel goeds, maar het betekent ook dat je
staatssecretaris dat graag wil en het ons dus gewoon oplegt. Het
veel e-mails krijgt en al die contacten moet onderhouden. Ik heb
rendement waar we naar streven is dat van degenen die zich in-
het wel merkbaar een stuk drukker gekregen. Ik moet veel meer
schrijven voor het tweede jaar BSc, 90 procent in 4 jaar de BSc
selecteren, dus ik ga bepaalde dingen ook wel afstoten. Dingen
gehaald moet hebben. Daar zitten wij lang niet aan. Het gaat wel
als Herschel en ALMA blijf ik wel doen. Dat vind ik gewoon veel
de goede kant op. Een aantal jaar geleden was het vervelend in
te leuk.
Dat is nogal een hot topic en ik heb een groot internationaal net-
verband met je studiefinanciering wanneer je er langer over deed, maar verder was er geen beletsel. Nu is het zo dat het heel pijnlijk
Dit moet niet klinken alsof ik OD niet leuk vind. Ik heb me hier-
wordt vanwege de langstudeerdersboete.
voor beschikbaar gesteld omdat ik onderwijs belangrijk vind en ik wil er graag tijd aan besteden om te zorgen dat het goed draait
De uitloop zit op verschillende plekken. Die zit bijvoorbeeld bij de
hier. Ik denk dat ik daar goede ideeën voor heb. Anderen mogen
onderzoeken. Ik denk dat we dat weer iets strakker moeten regule-
later zeggen of dat inderdaad zo was.
ren. De uitloop zit ook in het 2 jaar als de studenten net hun BSA e
hebben en denken: “Ok, nu gaan we achterover leunen.” Dat is niet omdat ze lui zijn, maar omdat plotseling de druk van het BSA eraf is. Ik denk dat we daar ook iets aan moeten doen, bijvoorbeeld door ook een drempel in te voeren in het tweede jaar.
Eureka! Universiteit Leiden
15
Eureka!
Hoe Stimuleer je Ontwikkelactiviteit in een Software Ecosysteem? Een analyse van gebeurtenissen en het gedrag van Debian ontwikkelaars Coördinatoren van een software ecosysteem vragen zich dagelijks af hoe ze ontwikkelaars kunnen betrekken bij het verder ontwikkelen van een open source software product of platform. Zij hebben daartoe verschillende gereedschappen: het organiseren van congressen, het bevriezen of uitgeven van nieuwe versies van het product, het reorganiseren van de organisatie of de broncode, etc. Het is echter niet duidelijk wat voor invloed deze gebeurtenissen hebben op de ontwikkelactiviteit binnen een platform. Aan de Universiteit Utrecht hebben we onderzocht welke gebeurtenissen invloed hebben gehad op de activiteit rondom een software platform (Debian OS). Met behulp van Pearsons correlatiecoëfficiënten hebben we onderzocht of gebeurtenissen in het software ecosysteem invloed hebben op de activiteit binnen een ecosysteem, gemeten in commits, ofwel de bijdragen van ontwikkelaars. De gebeurtenissen die de meeste invloed blijken te hebben zijn congressen, nieuwe of bevroren versies, incidenten, afhankelijkheidsproblemen, en de introductie van diensten voor ontwikkelaars. DOOR Slinger Jansen
Introductie Een software ecosysteem is een set van organisaties die functio-
tories (bewaarplaatsen), waar alle broncode wordt opgeslagen,
neert als eenheid en interageert met een gedeelde markt voor
inclusief de ontstaansgeschiedenis van deze code. Verder is ook
software producten en diensten, samen met de relaties tussen
na te gaan welke veranderingen in de broncode zijn aangedragen
de organisaties [1]. Een specifieke categorie van een ecosysteem
door specifieke ontwikkelaars. Deze sets van broncodewijzigin-
is een decentraal ecosysteem, waarbij de activiteit binnen het
gen worden commits genoemd. Voor dit onderzoek hebben we
ecosysteem zich niet focust op één organisatie, zoals bijvoor-
een aantal concepten gedefinieerd, zie hiervoor het kader.
beeld in het Microsoft ecosysteem, maar waarbij de activiteit is verdeeld over vele verschillende participanten die elk evenveel
Om de activiteit in het Debian ecosysteem te meten hebben we
verantwoordelijkheid op zich kunnen nemen. Een voorbeeld van
de complete Debian repository gedownload. Deze repository
een dergelijk ecosysteem is het Debian ecosysteem. Debian is
bevat de historie van het Debian ecosysteem vanaf 2000, in de
een besturingssysteem dat is gebaseerd op Linux en wordt ont-
vorm van ongeveer één miljoen commits. Tot aan 2009 groeide
wikkeld onder de GNU open source licentie. Dat betekent onder
het ecosysteem gestaag. Sinds 2009 is een duidelijk neergaande
andere dat alle software rondom het Debian ecosysteem onder
trend te observeren in de activiteit in het ecosysteem van Debi-
dezelfde voorwaarden dient te worden ontwikkeld. Het Debian
an. Om deze trendbewegingen te elimineren hebben we gekeken
ecosysteem, dat is ontstaan in 1993, bestond in mei 2011 uit 1643
naar korte termijn wijzigingen. Specifieker hebben we verschil-
ontwikkelaars, die gezamenlijk ongeveer 29,000 modules op ba-
lende periodes voor de gebeurtenissen in de ecosystemen geno-
sis van het besturingssysteem hebben voortgebracht.
men, zijnde vier, drie, twee, en één we(e)k(en) voor en na een gebeurtenis. Er zijn in totaal 117 gebeurtenissen geïdentificeerd
Onderzoeksaanpak Een voordeel van een decentraal software ecosysteem is dat de broncode meestal vrij te downloaden is uit zogeheten reposi-
16
Eureka! Universiteit Leiden
in deze periode.
Eureka!
Definities: • Activiteit – Activiteit binnen het Debian ecosysteem meten we op basis van het aantal broncode wijzigingen dat wordt gemaakt door de verschillende ontwikkelaars en op basis van het aantal actieve ontwikkelaars van week tot week. • Gebeurtenis – We hebben geprobeerd elke gebeurtenis die vaker terugkeert in de levenscyclus van Debian te identificeren en analyseren. Dergelijke gebeurtenissen worden in het algemeen aangekondigd op de internationale Debian mailinglijst. De volgende (potentieel invloedrijke) gebeurtenissen zijn geïden-
• End of support – Als een Debian release verouderd is, wordt de ondersteuning voor de release beëindigd. • De jaarlijkse Southern California Linux Expo – Deze tentoonstelling brengt de verschillende participanten in het Linux ecosysteem, waar Debian ontwikkelaars ook toe behoren, jaarlijks bij elkaar. • Prijzen – Debian heeft meerdere prijzen gekregen van magazines en websites en op congressen. • General Resolutions (GRs) – Deze GRs zijn belangrijke
tificeerd:
wijzigingen in de Debian organisatie, zoals het veranderen
• Stabiele release – Als er naar een stabiele release wordt toe-
van leider, de introductie van nieuwe ontwikkelregels en an-
gewerkt kan dat ontwikkelaars stimuleren om meer commits
dere wijzigingen die democratisch worden bepaald binnen
te doen aangezien een nieuwe release betekent dat de soft-
het ecosysteem.
ware die door hun is ontwikkeld, dan ook echt in het veld gebruikt gaat worden. • Bevroren release – Als een release bevroren wordt mogen er
• Major bugs – Major bugs worden aangekondigd op de mailinglijst en moeten zo snel mogelijk gefixt worden door de community.
geen nieuwe modules toegevoegd worden aan de release, zo-
• Afhankelijkheidsproblemen – Een van de gebeurtenissen
dat ontwikkelaars zich kunnen focussen op bestaande func-
die zeer grote invloed heeft op het aantal commits is als een
tionaliteit.
wijziging wordt gemaakt in een belangrijke module, waar-
• Verandering van leiderschap – Binnen de Debian organisatie wordt regelmatig nieuw leiderschap gekozen.
van andere modules afhankelijk zijn. Dit heeft tot resultaat dat de afhankelijke modules ook gewijzigd dienen te worden.
• Incidenten – In de geschiedenis van Debian zijn incidenten
• Introductie van ontwikkelaarsdiensten – welke het ont-
voorgevallen die potentieel veel invloed hadden op de activi-
wikkelen makkelijker maken. Dit zijn diensten zoals een
teit. Een voorbeeld van een incident is de Debian server die
centrale documentatieserver of een service waarmee ont-
in 2002 verbrandde bij de brand aan de Universiteit Twente.
wikkelaars op de hoogte worden gesteld van nieuwe modu-
• Debian congres - Jaarlijks wordt het Debian congres georganiseerd.
les. • Community spin-off – Het komt voor dat een deel van de
• CeBIT congres - Jaarlijks wordt de CeBIT georganiseerd,
community een idee ontwikkelt dat vervolgens leidt tot een
één van de belangrijkste internationale hardware en software
grote wijziging in de code. Dit werkt samenwerking, en naar
congressen. Debian ontwikkelaars organiseren er regelmatig
verwachting activiteit, in de hand.
bijeenkomsten. • Debian Day – De Debian dag wordt ook jaarlijks georganiseerd en heeft een soortgelijke doelstelling als het Debian congres.
Lees verder
Eureka! Universiteit Leiden
17
Eureka!
Correlatietabel
Rood: Gemiddeld aantal commits per ontwikkelaar Blauw: Aantal actieve ontwikkelaars Donkerrood of -blauw: Correlaties met een positieve of negatieve relatie
Resultaten In de correlatietabel zijn de gemeten invloeden terug te vinden
• Twee weken voor Debian Day is er een afname in activiteit te
van de gebeurtenissen in de periode van vier, drie, twee, en één
zien. Twee weken na Debian Day is ook een sterke afname in
we(e)k(en) voorafgaand aan en na de gebeurtenis.
activiteit te zien. Daarna neemt de activiteit geleidelijk weer toe, met als hoogtepunt de vierde week na het congres.
Voor wat betreft de activiteit binnen het ecosysteem kunnen we het volgende concluderen:
ging (maar na de aankondiging ervan) is er een toename in ac-
• De gebeurtenissen Annual Southern California Linux Expo,
tiviteit. Twee weken erna is er wederom een toename, terwijl
prijzen, verandering van leiderschap, community spin-off, Debian congres, en end-of-support lijken geen invloed te hebben op de activiteit van de ontwikkelaars. • Twee en drie weken voor de CeBIT en 4 weken na het begin van de CeBIT is een toename in ontwikkelactiviteit waar te nemen. 18
• Eén week voor de introductie van een afhankelijkheidswijzi-
Eureka! Universiteit Leiden
in de derde week een afname plaats vindt. • Twee en drie weken vóór een GR is er meer activiteit dan ten tijde van de GR. Hier zou kunnen gelden dat de activiteit de aanleiding is voor de GR. • Drie weken na een incident is er een toename in activiteit waar te nemen.
Eureka!
• Twee weken voor major bugs is er een toename in activiteit.
het Ruby ecosysteem [3], het brede Linux ecosysteem, en het
Dit is logisch, aangezien de meeste ontwikkelaars dan naar
Eclipse ecosysteem. Ook willen we gaan kijken naar gesloten
een deadline toe werken en regelmatig grote nieuwe functio-
ecosystemen, zoals bijvoorbeeld het gaming ecosysteem (welke
naliteiten toevoegen.
games maken gebruik van gemeenschappelijke componenten en
• Drie tot vier weken voordat een release wordt bevroren is er
zogeheten engines) en het Microsoft ecosysteem (waartoe ma-
minder ontwikkelactiviteit dan in de week van het bevriezen.
ken partners van Microsoft de keuze om partner te worden bin-
• Twee weken na een stabiele release is er een kleine toename in
nen het ecosysteem?) Tot slot willen we een schaalbare model-
ontwikkelactiviteit.
leeroplossing maken voor ecosystemen.
• De introductie van een dienst voor ontwikkelaars wordt drie en één weken ervoor voorafgegaan door een afname in activi-
Dit artikel is gebasseerd op het werk in de uitgave van de arti-
teit. Hetzelfde geldt voor één en drie weken erna. Dit verband
kelen behorend bij de Management of Emergent Digital Ecosy-
is moeilijk te verklaren. Een probleem is dat er slechts twee
stems Conference van 2011. Zie voor meer details [2].
gebeurtenissen zijn geweest. Het is interessant te noemen dat nieuwe ontwikkelaars dienen
Referenties
te worden toegelaten door de ontwikkelaars binnen het ecosy-
[1] Jansen, S., Brinkkemper, S., Finkelstein, A. (2009). A Sense of
steem. Hierdoor kan het soms maanden duren voordat een ont-
Community: A Research Agenda for Software Ecosystems. 31st
wikkelaar wordt toegelaten. Het is dan ook nauwelijks gelukt om
International Conference on Software Engineering, New and
een relatie te vinden tussen het aantal actieve ontwikkelaars en
Emerging Research Track
een gebeurtenis.
[2] Eric Ververs, Rick van Bommel and Slinger Jansen. Gebeurteniss on developer participation in the Debian software ecosy-
Conclusies
stem. In the Proceedings of the Conference on Management of
Het succes van een decentraal software ecosysteem is sterk af-
Emergent Digital Ecosystems (MEDES 2011)
hankelijk van de bijdragen van een groep toegewijde ontwikkelaars die regelmatig bijdragen leveren [4]. Bij dit onderzoek wilden we bepalen of bepaalde gebeurtenissen een positieve of negatieve invloed hebben op de activiteit in een ecosysteem. We
[3] Kabbedijk, J., Jansen, S. Steering Insight: An exploration of the Ruby Software Ecosystem, proceedings of the Second International Conference on Software Business. 2011 [4] Goeminne, M., Mens, T.: A framework for Analysing and Vi-
hebben hiervoor 117 gebeurtenissen en één miljoen commits in
sualising Open Source Software Ecosystems. In: Proceedings
het Debian ecosysteem van 2000 tot 2011 bestudeerd. In 10,82%
of the Joint ERCIM Workshop on Software Evolution (EVOL),
van de meetpunten was er een geringe, normale, of sterke relatie.
New York, USA, (2010)
In de meeste gevallen betreft het een kleine toename of afname in activiteit. De grootste invloeden blijken congressen (CeBIT, Debian Day), nieuwe of bevroren releases, incidenten, afhankelijkheidsproblemen en de introductie van nieuwe diensten voor ontwikkelaars. De coördinatoren in het Debian ecosysteem kunnen deze kennis gebruiken om de activiteit rondom het platform te vergroten. Daarnaast kunnen de bevindingen uit dit onderzoek worden gebruikt als een werktuig in de coördinatie en orkestratie van een ecosysteem. In de toekomst willen we de methode verder aanpassen om willekeurige ontwikkelingen in activiteit te detecteren, om op die
Slinger Jansen Slinger Jansen is een assistent professor bij the Department of Information and Computer Science aan de universiteit van Utrecht. Zijn onderzoek focust op software ecosystemen en product management, met een sterke ondernemings inslag. Jansen behaalde zijn PhD in de informatica aan de universiteit van Utrecht.
manier bijvoorbeeld ook seizoensinvloeden en dergelijke te bepalen. Ook willen we in de toekomst soortgelijk onderzoek gaan doen naar andere open source ecosystemen, zoals bijvoorbeeld Eureka! Universiteit Leiden
19
Eureka!
Patent aanvraag voor kettingreacties door Leo Szilard
Leo Szilard naar de VS
Aanval op Pearl Harbor en oorlogsverklaring VS
Begin bouw eerste kernreactor door Enrico Fermi
GESCHIEDENIS
1934
1938
1941
1942
Op de schouders van reuzen The Manhattan Project
Een aantal jaren voor de ontdekking van kernsplijting had een Hongaarse natuurkundige een vooruitzicht gehad. Leo Szilard had bedacht dat er een kettingreactie zou kunnen ontstaan als een element één neutron opneemt en na interactie twee neutronen uitzendt. In 1934 vroeg hij in Groot-Brittannië een patent aan voor de kettingreactie zonder dat er een bewijs voor bestond in theorie noch praktijk. Leo Szilard had ook al ingezien dat een kettingreactie gebruikt kon worden voor een weerzinwekkende bom. Door Frits Marten Witpeerd
In 1938 was Szilard naar de Verenigde Sta-
punt zal de reactor steeds meer splijtingen
met de atoombom. Het departement had
ten overgestoken en in 1939 had hij samen
veroorzaken en daarmee veel energie vrij-
origineel zetel in Manhattan, New York.
met zijn oude vriend Albert Einstein een
maken. De cadmiumstaven kunnen in de
Later verspreidde verschillende onderde-
brief geschreven aan president Franklin D.
reactor worden geduwd en vangen neutro-
len zich over het land, maar bleef het ge-
Roosevelt (FDR) om te waarschuwen voor
nen weg waardoor ze geen splijtingen tot
heel zijn naam behouden: The Manhattan
de atoombom. Twee jaar later zou FDR de
gevolg kunnen hebben. Door het verschui-
Project. Het hoofdkwartier voor fundamen-
eerste zesduizend dollar toezeggen aan
ven van de staven kan de reactor dus rond
teel en theoretisch onderzoek was gevestigd
onderzoek naar kettingreacties. Dit geld
het kritieke punt worden gebalanceerd.
in Los Alamos, New Mexico. Dit onder-
kwam terecht bij de onderzoeksgroep
Op de ochtend van 2 december 1942 was
zoekscentrum werd geleid door Robert J.
van de natuurkundige alleskunner Enrico
het eindelijk zover. De constructie van
Oppenheimer uit New York.
Fermi. Op 16 november 1942 begon Fermi
de reactor was afgerond. Halverwege de
met het bouwen van een kernreactor in een
ochtend vroeg Fermi zijn assistenten om
Er waren twee splijtbare stoffen (i.e.
sporthal van de Universiteit van Chicago.
de cadmiumstaven stukje bij beetje uit de
`brandstof') voor de bom: uranium-235 en
De bolvormige, zes meter hoge reactor
reactor te trekken. Om zeven voor vier 's
plutonium. De verschillende splijtstoffen
werd opgebouwd uit elementen uranium
middags was de reactor het kritieke punt
gebruikten ook verschillende ontstekings-
en gecontroleerd door cadmiumstaven.
voorbij en was de eerste kettingreactie ge-
mechanismen, deze werden ontwikkeld in
Voor ieder van de drie neutronen die vrij-
controleerd door mensen een feit.
Los Alamos. In een monster van splijtbare stof kunnen neutronen, die ontstaan na
komen bij de splijting van uranium-235
20
geldt dat het of: geen splijting veroorzaakt
The Manhattan Project
splijting, andere splijtingen veroorzaken
doordat het bijvoorbeeld de reactor verlaat
Op 7 december 1941 kwamen 2403 Ame-
wat tot een kettingreactie leidt. Maar ze
zonder te zijn ingevangen door uranium;
rikanen om het leven na de aanval van Ja-
kunnen ook het monster verlaten en geen
wel wordt ingevangen en een splijting van
pan op Pearl Harbor. De volgende ochtend
splijting veroorzaken. De massa die nodig
de uraniumkern veroorzaakt. Wanneer
verklaarden de VS oorlog aan niet alleen
is om tot een kettingreactie te komen is de
het gemiddelde aantal neutronen dat wel
Japan, maar ook aan Italië en Duitsland.
kritieke massa. Voor de uraniumbom werd
splijting veroorzaakt groter is dan het ge-
Militaire productie werd opgeschroefd en
een schietmechanisme gebruikt waarbij
middelde aantal dat geen splijting veroor-
ook de ontwikkeling van de atoombom
een uraniumkogel in een stuk uranium ge-
zaakt, vindt er een kettingreactie plaats.
kreeg meer prioriteit. Er werd een speciaal
schoten werd om samen de kritieke massa
Wanneer de aantallen gelijk zijn spreekt
departement opgericht onder het Ministe-
te vormen en tot ontploffing te komen. Het
men van het kritieke punt. Na het kritieke
rie van Oorlog dat zich bezig zou houden
implosiemechanisme voor de plutonium-
Eureka! Universiteit Leiden
Voltooiing kernreactor
Test schietmechanismen eerste atoombommen
Overlijden Franklin D. Roosevelt, aanval op Hiroshima en Nagasaki met atoombommen en capitulatie Japan.
1942
1944
1945 Oppenheimer gaf Truman op 11 mei 1945 namens The Target Committee een lijst met mogelijke doelen voor de bommen: Kyoto, Hiroshima, Yokohama, en Kokura. Leo Szilard probeerde via een petitie het gebruik van de bom af te wen-
Leo Szilard
den, maar op 6 augustus 1945 gaf Truman
Enrico Fermi
opdracht om de atoombom te gebruiken tegen Japan. Om kwart over acht 's ochtends, lokale tijd, kwam 60 kilogram uranium tot ont-
J. Robert Oppenheimer
Explosie
ploffing boven Hiroshima. De explosie was gelijk aan die van 13 kiloton TNT. Twee dagen later kwam het bevel om Kokura te bombarderen met een plutoni
umbom. Omdat het zicht boven Kokura slecht was werd uitgeweken naar Na-
bom werkte met in bolvorm geplaatste
problemen op en er werd besloten om de
explosieven om een plutonium kern. Wan-
plutoniumbom te toetsen door hem daad-
gasaki. Twee minuten na elf in de ochtend
neer de bom werd ingeschakeld drukte de
werkelijk tot ontploffing te brengen. Deze
bracht het implosiemechanisme daar 6,4
schokgolf van de explosieven de plutoni-
test werd door Oppenheimer gedoopt tot
kilogram plutonium van Fat Man tot ont-
umbol tot een hogere dichtheid waardoor
'The Trinity Test', naar een gedicht van
ploffing. Op 15 augustus proclameerde
de kritieke massa gevormd werd en de im-
John Donne. Trinity zou plaatshebben in
keizer Hirohito de overgave van Japan
mense hoeveelheid energie vrijkwam.
de Jornada del Muerto woestijn op 16 juli
over de nationale radio - de destructieve
Door het verschil in mechanismen hadden
1945. Tot vlak voor de ontsteking gaven
werking van kernfysica had 130 duizend
de bommen een ongelijke vormgeving: de
proeven aan dat de plutoniumkern zou
Japanners het leven ontnomen.
uraniumbom klein en slank en de plutoni-
wegschieten zonder ooit tot ontploffing
umbom groot en bol. De luchtmacht van de
te komen. Maar om 05:29:45 uur in de
Conclusie
VS, die aan het oefenen was met dummy's,
ochtend vuurden alle 32 ontstekingen in
Hoewel de decennia voor de oorlog ook
gebruikte de codenamen `Tall Man' en `Fat
de bolvormig opgestelde explosieven si-
van cruciaal belang waren, was er zonder
Man' voor de bommen.
multaan en kwam de eerste atoombom tot
The Manhattan Project nooit een atoom-
ontploffing. De kracht was equivalent aan
bom gekomen. In zijn hoogtijdagen leef-
de ontploffing van 18,6 kiloton TNT.
den op het kamp van Los Alamos meer
Trinity
dan 10 duizend mensen. Deze vorm van
Aan het einde van 1944 werd het schietmechanisme getest. Het experiment liet
Japan
wetenschap bedrijven, met samenwerking
een uraniumkogel vallen door een buis,
Toen de atoombommen klaar waren had
en grootschaligheid als kernbegrippen,
die voor een gedeelte was omgeven met
Duitsland zich al onvoorwaardelijk over-
was nog niet eerder vertoond. Maar na de
een uraniumcilinder. Wanneer de kogel de
gegeven, maar duurde de oorlog met Ja-
oorlog werd het meer regel dan uitzonde-
cilinder passeerde zouden zij samen voor
pan nog voort. President Roosevelt was op
ring: Big Science was geboren. The Man-
korte tijd een kritische massa vormen en
12 april 1945 overleden en zijn vice-pre-
hattan Project heeft een directe impact
kon met Geigerneutronentellers de activi-
sident Harry Truman had zijn post over-
gehad met de atoombommen en op de
teit van de kettingreactie gemeten worden.
genomen. In Los Alamos was een comité
lange termijn de wijze van natuurweten-
Na berekeningen met deze gegevens kon
opgericht, voorgezeten door Oppenhei-
schappelijkonderzoek blijvend veranderd.
worden bevestigd dat het mechanisme voor
mer, om de nieuwe president te adviseren
de uraniumbom zou werken.
over het gebruik van de atoombom: `The
Het implosiemechanisme leverde meer
Target Committee'. Eureka! Universiteit Leiden
21
Gefascineerd door de sterren? Niet bang voor een uitdaging? En zit je in de bovenbouw van het VWO? Doe dan mee!
NEDERLANDSE STERRENKUNDE O LY M P I A D E
Win een waarneemreis naar La Palma! En: een AstroMaster 70 EQ telescoop voor de beste school
Kijk op www.sterrenkundeolympiade.nl Voorrondes online 1 maart t/m 1 mei, Finale 5-7 juni in Leiden
22
Eureka! Universiteit Leiden
Credits: ESO/S. Guisard (www.eso.org/~sguisard)
(advertentie)
DE LEIDSCHE FLESCH
Voorwoord
verschillende opdrachten. Één van de eerste opdrachten
Lieve lezer,
was om iets over de intercom van de trein te zeggen. Enkele pogingen werden ondernomen en na korte tijd lukte het
Op donderdag 26 januari was het eindelijk zover: 47 Fles-
eindelijk! Na een korte aankondiging over het volgende sta-
schers stonden in de relatieve warmte van Nederland te
tion zagen we één van de vrouwelijke deelnemers met een
wachten op perron 4B om in de trein naar Schiphol te stap-
rood hoofd door de trein lopen, de opdracht was een succes.
pen. De commissie, het bestuur en gelukkig ook de deelnemers (waaronder iemand die dezelfde dag nog was overge-
Tijdens onze eerste overstap, in Hannover, was goed te
haald om mee te gaan) waren er helemaal klaar voor. Het
voelen dat we niet meer in het ‘warme’ Nederland waren.
was tijd om richting Berlijn te vertrekken. Reisdictaten en
Hier vroor het al enkele graden Celsius, terwijl het kwik in
sjaals, speciaal voor Berlijn, werden uitgedeeld en de sfeer
Nederland nog positief stond. In Hannover merkten we ver-
zat er al goed in. Op Schiphol moesten we nog een korte
der dat niet alleen de NS wel eens problemen heeft, maar
tijd wachten op de volgende trein en werden de laatste stuk-
de Duitse spoorwegen ook, onze volgende trein had 50 mi-
jes belangrijke informatie gedeeld met de deelnemers.
nuten vertraging. Gelukkig stond er een andere trein klaar, die ons via een omweg en een tweede korte overstap een
Een aantal koplampen doemden plots op uit de duistere
uur vertraagd in Berlijn zou brengen.
tunnel voor het perron. In de trein die vervolgens ver-
Eindelijk waren we in Berlijn. Het was ijskoud en iedereen
scheen zouden wij de komende 5 á 6 uur doorbrengen. Op
was moe, maar we hadden er zin in! Vrijdagmorgen zou-
naar het, volgens het weerbericht, erg koude Berlijn. Ieder-
den de eerste lezingen al beginnen. Benieuwd naar hoe de
een zocht een plekje in de trein en voordat we het wisten
rest van het weekend was? Lees dan snel de rest van dit
vertrokken we.
Fleschblok!
De tijd vloog voorbij, iedereen zat lekker te praten, te lezen of spelletjes te spelen. Traditiegetrouw was er, zoals het
Pim Overgaauw
hoort op een reis van De Leidsche Flesch, een reisdollar.
h.t. Praeses
Een korte uitleg voor de leek: de reisdollar is een fysieke
De Leidsche Flesch
dollar (in dit geval een Canadese) die te verdienen is met
Eureka! Universiteit Leiden
23
DE LEIDSCHE FLESCH
Het hele weekend
volgens werden we opgedeeld in groepen van tien om een pub crawl te beginnen. Het was veel te gezellig in de pubs
Donderdag, kwart voor 4. Iedereen staat te trappelen om
dus bleven we vaak hangen en hebben we uiteindelijk maar
op de trein te stappen. Na een hoop gesjouw met koffers,
drie kroegen gezien. De Duitse studenten die we in de eer-
tassen, knuffels en voedsel, zitten we dan eindelijk. Het is
ste kroeg ( “the Labowski”) tegenkwamen, zijn vervolgens
nu echt zover, we gaan naar Berlijn. De groep was verdeeld
met ons mee van kroeg naar kroeg gegaan. Om 3 uur lagen
over twee coupés dus genoeg redenen om lekker heen en
we weer netjes in bed om de volgende ochtend weer vroeg
weer te blijven lopen. Ook het verhaal van de reisdollar was
op te kunnen staan.
begonnen. Er zijn boodschappen over de intercom gesproken, Duitse dames met hoedjes gefotografeerd en studenten in een wc-hokje geduwd om deze te bemachtigen. Na een
Zaterdag 28 januari
vermoeiende reis waren we op het Hauptbahnhof. En groot dat het was! Na een stukje met de metro (vijftig kaartjes uit
Het was een koude nacht, maar niets wat een warme douch
een automaat trekken die ze per vijf geeft) kwamen we aan
niet goed maakt. Vandaag stond Potsdam op de agenda.
op Bahnhof Zoo, vlakbij ons hostel. Nog even een biertje
Daar hebben we twee lezingen, één over zwarte gaten en
voor het slapen gaan en snel naar bed, want er stond ons
één over sterrenstelsels, en een rondleiding op een astro-
een hoop te wachten.
nomieterrein gehad. Daarna kregen we een tour over het Einstein science park. Einstein heeft er nooit les gegeven,
Vrijdagochtend. Na vroeg gewekt te worden door de com-
maar de beroemde einsteintoren staat er wel. Vervolgens
missie was het tijd om op te staan, te ontbijten (wat goed
begon het onwijs hard te sneeuwen, wat een prachtig plaat-
geregeld was, afgezien van de smerigste koffie ooit) en
je op leverde. In de namiddag maakten we namelijk onder
nog slaapdronken de metro in te stappen. De Humboldt
begeleiding van een lief oud mannetje een wandeling in
universiteit van Berlijn stond op het programma. Natuur-/
het donker door Potsdam. Het is net een levend Charles
sterrenkunde en wiskunde/informatica werden van elkaar
Dickens boek. Iedereen kon na deze wandeling op eigen
gescheiden. De natuur- en sterrenkundelezing vertelde wat
gelegenheid eten en de avond besteden naar eigen inzage.
over de geschiedenis van de universiteitscampus en over de snaartheorie. Na deze lezing konden we wat te eten halen bij de Oase en ons opdelen in vier groepen om van vier Duitse
Zondag 29 januari
studenten een rondleiding te krijgen over de campus. Op
24
deze campus stonden allerlei rare elektronische “padden-
Zondag startte de ochtend met een rondleiding door het
stoelen”. Deze produceerden vliegtuiggeluiden, aangezien
technische museum van Berlijn. Hier zagen we de oudste
de campus op een voormalig vliegveld stond. Ook stonden
computer, een hoop fietsen, schepen, treinen, vliegtuigen
er enkele windtunnels, een mysterieus eivormig gebouw
en bijna alles wat je maar kan bedenken. Elk apparaat is
en een gebouw dat de prijs voor de mooiste architectuur
in een staat waarin het nog steeds gebruikt zou kunnen
had ontvangen. Vervolgens kregen de wiskundigen een le-
worden. Na de hele ochtend in het museum onze ogen te
zing die ging over de kans dat een bepaald fenotype uit zou
hebben uitgekeken, was er de vrije middag. Ieder mocht
sterven. Het blijkt dat we straks allemaal met bruine ogen
deze tijd besteden zoals hij of zij wou. Met een groep zijn
rondlopen. Erg interessant dus! Het laatste college van die
we Berlijn wezen verkennen. Alles is gezien: Checkpoint
dag ging over H264, parallel comprimeren. Het was goed
Charlie, dat in onze ogen een beetje tegen viel, de Reich-
te volgen en zo bleek ik toch nog wat aan het programeer-
stag, Potsdamer Platz met het Brandenburger Tor en Darth
vak te hebben. Voordat het avondprogramma begon, aten
vader (wat hij daar deed weten we nog steeds niet ) en het
we eerst “de lekkerste schnitzel ooit” onder een brug. Ver-
Holocaust monument en het onderliggende museum. Een
Eureka! Universiteit Leiden
DE LEIDSCHE FLESCH
flinke wandeling, want alles in Berlijn ligt ver bijelkaar
eigenaar wisselende reisdollar – 25 Canadese dollarcent –
vandaan. s’ Avonds was het slotdiner, met keuze uit drie
was al gelijk duidelijk dat ondanks de interessante lezingen
menu’s, in de ’Dicke Wirtin’. Hier hebben we prachtige
die op het programma stonden, vooral de gezelligheid in-
speeches gehad van de preases van de MEC en de preases
druk zou gaan maken. Misschien lag dat ook aan het feit dat
van het bestuur. s’ Avonds waren er een hoop mensen nog
ik sommige (delen van) lezingen met mijn ogen dicht heb
even mee een borrel drinken in de Irish pub om de hoek.
gevolgd. De kroegentocht was zo’n hoogtepunt. We hebben met de groep heel wat keren de Warschauer Strasse op en neer afgelopen voordat we eenmaal zaten, maar toen zaten
Maandag 30 januari
we ook goed en konden de eerste Duitse biertjes worden getapt. Een volgend hoogtepunt was de volgende avond,
s’ Morgens vroeg moesten we opstaan om de koffers in te
toen we belandden in Q-dorf, en waar we tussen de “Rare
pakken en in de bagageruimte neer te zetten. Die dag stond
jongens, die Berlijners”-momentjes (eetwedstrijd naakt-
de laatste lezing op het programma in het Max Planck
slakken en dergelijke) door lekker gefeest hebben. Vooruit
instituut. Hier werkt een Nederlandse dame dus de rond-
dan, een minpuntje: we hebben geen ijsbeer gezien. Dat
leiding en de lezing waren grotendeels in het Nederlands.
had overigens wel gekund met die Arctische temperaturen.
Haar vakgebied was een combinatie van scheikunde en
Wat ten slotte indruk op me heeft gemaakt was de com-
natuurkunde. Na deze lezing was het tijd om naar huis te
missie en het bestuur. Geen metro gemist en ruim onder de
gaan. Dat veel mensen sliepen op de terugreis toonde aan
10% geoorloofd deelnemerverlies gebleven – maar dat is
dat het een superreis was!
natuurlijk ook te danken aan onze goede buddychecks. In voor een grapje, lekker een biertje meedrinkend, maar ver-
Wendy van Donge - tweedejaars
antwoordelijkheid nemend als dat nodig was. Meefeestend tot diep in de nacht maar als eerste op om ervoor te zorgen dat het programma weer stipt kon worden afgewerkt. En
Mijn indrukken van MEC Berlijn
natuurlijk de Irish-dancing-skills. Respect! Jacob Bakermans - eerstejaars
Zaterdag 28 januari Rondleiding Telegrafenberg Na een flink stuk bergopwaarts te hebben gelopen kwamen we aan bij het “Wissenschaftspark Albert Einstein” op de Telegrafenberg. Daar werden we verwelkomd door een leuk oud mannetje die er een groot deel van z'n leven had gewerkt en daarom af en toe rondleidingen gaf als hij daar Nu ik erover nadenk heb ik eigenlijk geen idee waar MEC
zin in had. Bij een van de eerste vertelsessies vertelde hij
voor staat. Meerdaagse Eerstejaars exCursie? Meerdaagse
dat alle gebouwen op het wetenschapspark op de monu-
Excursie Commissie? Maximaal Eén Celcius? Nee, waar-
mentenlijst stonden. Één van de redenen hiervoor is dat een
schijnlijk is het meer iets in de richting van Met Elkaar
aantal gebouwen zijn ontworpen door de Duitse architect
Chillen. Dat was in elk geval mijn grootste indruk van de
Stieler in de zogenaamde Schinkelschoolstijl. Die stijl was
MEC 2012 naar Berlijn. Na de heenreis met de snel van
erg kenmerkend voor de regio, maar in Berlijn zijn alle
Eureka! Universiteit Leiden
25
DE LEIDSCHE FLESCH
gebouwen in deze stijl verloren gegaan bij bombardementen in WOII. Hierna liepen we naar een mooie witte toren: de Einsteintoren. We kregen uitleg over de werking van de toren bij een maquette in een glazen kast. Één kant van de maquette was open gelaten, zodat goed tezien was hoe het zonlicht met spiegels naar een spectrum in de kelder van de toren werd geleid. Als eerste zonnetoren in Europa werd de Einsteintoren in 1924 gebouwd en de metingen ervan moesten bewijs vormen voor de relativiteitstheorie van Einstein. De telescoop wordt niet meer voor serieuze metingen gebruikt, maar alleen voor observatie. Het was ondertussen gaan sneeuwen en op dat mooie moment hebben we een groepsfoto aan de voet van de toren gemaakt. We eindigden
brengt. Het maken van een plaatje van een oppervlakte van
de rondleiding bij een refractor, waar de aanwezige ster-
10 bij 10 nanometer kost zo’n twintig minuten.
renkundigen moeite moesten doen om niet hun mond open te laten hangen. Het was in beheer van een stichting die in
De microscoop wordt eerst met mechanische pompen in
1999 is opgericht samen met een rijke vrouw en was weer
hoge mate vacuüm gezogen. Vervolgens worden de gas-
volledig gerestaureerd na bombardementen in diezelfde
deeltjes die zich nog in het apparaat bevinden geïoniseerd
WOII. Onze gids liet nog een aantal dingen bewegen en
en door een magnetische kracht naar een elektromagneet
toen was het tijd om de inmiddels besneeuwde berg weer
aan de zijkant van het materiaal getrokken. Het behouden
af te lopen.
van het vacuüm met pompen is niet mogelijk omdat deze pompen te veel trillingen veroorzaken. De naald van de
Nils Out - eerstejaars
microscoop maakt geen direct contact met het oppervlak, maar de naald wordt in trilling gebracht m.b.v. een stemvork. Door de (magnetische) afstoting tussen het preparaat
Rondleiding door Christin Büchner
en de naald verandert de frequentie, die m.b.v. een laser
van de Atomic Force Microscopy-groep, departement chemical physics, van het Fritz Haber-instituut van de Max Planck-Gesellschaft
uitgelezen wordt met een computer. Omdat de naald niet
Christin heeft scheikunde gestudeerd in Berlijn en doet
Om het vacuüm in de microscoop goed te behouden wordt
onderzoek naar katalysatie met een zgn. “atomic force
deze afgesloten met platen koper die ingeklemd worden
microscope”. In het laboratorium waar ze ons rondleidde,
door twee metalen platen die in het koper gedrukt wor-
worden modelkatalysatoren gebouwd die onder ideale om-
den. Trillingen zijn funest voor de metingen, daarom staat
standigheden werken, d.w.z. bij lage temperaturen en lage
de microscoop in een afgesloten hok. Dat het apparaat vrij
druk. Door te kijken hoe de structuur van deze preparaten
groot is komt omdat er naast de microscoop zelf nog een
verandert tijdens de katalyse probeert men een beter begrip
zwik aan andere apparatuur ingebouwd zit, zoals een ver-
van de werking van katalysatoren te krijgen. Het bekijken
hittingselement en een apparaat om elektrondiffractie te
van het materiaal wordt met een scanning tunneling mi-
meten.
in direct contact komt met het materiaal gaat deze minder snel stuk. Dat is prettig omdat het vacuüm opgeheven moet worden om de naald te vervangen.
croscope gedaan, die over het oppervlak van het preparaat wandelt en zo het oppervlak op atomaire schaal in kaart
26
Eureka! Universiteit Leiden
Jeroen van Splunder – vierdejaars
DE LEIDSCHE FLESCH
Vrijdag 27 januari
Zaterdag 28 januari
Wiskunde Lezing – “Random walks and financial mathematics” door Hilmar Mai
Twee ervaringen liepen als een rode draad door de zaterdag heen: sterrenkunde en kou. Na de kroegentocht van vrijdag
Dit was de eerste lezing van de MEC. Hilmar Mai is een
waren er genoeg brakke hoofden aan de ontbijttafel te spot-
jonge enthousiaste docent en begint zijn verhaal dan ook
ten, maar toch zaten we weer op tijd in de S-Bahn om naar
met een kort intro over wie hij is en wat hij deed en doet
Potsdam te gaan. Daar volgden we sterrenkundige lezingen
op de Humboldt Universiteit. Hierna vertelt hij kort iets
aan het Astro-institut Potsdam. Beide onderzoekers wisten
over de richtingen waarin ze lesgeven op de universiteit:
hun verhaal enthousiast te brengen en het was best indruk-
pure versus toegepaste wiskunde. Hilmer zelf houdt zich
wekkend dat ook de Hubbletelescoop een rol had gespeeld
bezig met wiskundige statistiek. Hij zal daarom hierover
in het onderzoek: tijd om ermee te fotograferen is voor
iets vertellen, waarbij hij rekening zal houden met het feit
weinig wetenschappers weggelegd. Na de lunch volgde een
dat er voornamelijk eerstejaars in de zaal zitten.
rondleiding over de Telegrafenberg van Potsdam, een astronomisch observatorium vernoemd naar Einstein. Onze gids (hoewel: “I am not your tour guide, I was an astronomist here”) was een energieke oude man die een hoop wist te vertellen over onderzoek dat hier was uitgevoerd en de architectuur van de gebouwen. Zijn inwendige ther-
Uitleg van Random walks: ‘Denk aan een dronken man die over straat loopt. Hij weet niet wat hij echt doet. Hij loopt bijvoorbeeld eerst vooruit, dan achteruit of opzij.’ Definitie Random walks: Dit is een proces (X n)nЄN met X n = S1+S2+…+Sn. Hierna wordt verteld hoe hiermee gewerkt moet worden en wordt het toegepast vanuit banken. De lezing was erg interessant, maar misschien niet altijd te volgen voor elke eerstejaars. Hilmar sprak duidelijk, maar schreef onduidelijk. Dit maakte hij weer goed door af en toe een leuk opmerking te maken: (Hilmar legt iets uit over een functie) “Why do we take e to the power ‘blablabla’?” Elise Denissen – derdejaars, bestuurslid
Eureka! Universiteit Leiden
27
DE LEIDSCHE FLESCH
mostaat moet het al lang geleden begeven hebben, want hij
die vlak bij het hostel lag, is de grootste discotheek van
leek totaal geen last te hebben van het feit dat Koning Win-
Berlijn, met zeven verschillende dansvloeren met verschil-
ter opeens alle registers opentrok: de temperatuur daalde
lende muziekstijlen, van schlager tot hiphop tot dance. Het
tot ruim onder het vriespunt en harde wind en de eerste
publiek had zo gecast kunnen worden voor de Duitse Oh
Berlijnse sneeuw lieten ons klappertanden. Dat maakte de
Oh Cherso en het feest werd tussendoor onderbroken voor
enorme telescoop met koepel er niet minder indrukwek-
een eetwedstrijd hondenvoer (met penssmaak), rupsen en
kend op. Ongelooflijk dat die al zo lang geleden gebouwd
naaktslakken. Dansende apen, stormtroopers en Darth Va-
is en zoveel bombardementen heeft overleefd. Het avond-
der maakten weer veel goed en voor mij was de avond in
programma bestond uit een rondleiding door Potsdam en
zijn geheel een van de hoogtepunten van de reis.
voor een kleine groep een bezoek aan Q-dorf. Deze club, Jacob Bakermans – eerstejaars
Zondag 29 januari Zondagmiddag was de middag dat mensen vrij Berlijn konden verkennen/onveilig konden maken. Ons groepje bezocht naast een Starbucks, het Brandenburger Tor en het herdenkingsmonument voor de joden. De stilte en de somberheid die heerste als je door het jodenherdenkmonument liep, waren erg indrukwekkend. Ook werd het bijzonder modern gebouwde Hauptbahnhof bezocht. Wat ik persoonlijk heel erg mooi vond waren de futuristische liften met de verdiepingen die leken te zweven aan deze structuur. Na wat eigenlijk een vrij rustige middag was, ging ons groepje chillen in het hostel, waarna het slotdiner begon. Chris Lemmens – vierdejaars
28
Eureka! Universiteit Leiden
DE LEIDSCHE FLESCH
Wil jij je stem laten horen? Wil je echt verschil maken? Het bestuur van de faculteit bestaat uit de decaan (portefeuillehouder onderzoek), de vice-decaan (portefeuillehouder onderwijs), de directeur bedrijfsvoering en de assessor (student-lid). In het bestuur speel je als assessor een belangrijke rol in het behartigen van de belangen van de studenten in de besluitvorming. Daarbij onderhoud je contact met studenten uit de hele faculteit, zoals studieverenigingen, opleidingscommissies en de studentgeleding van de faculteitsraad. Daarnaast neem je plaats in verschillende commissies binnen de faculteit, op universitair en landelijk niveau. Solliciteer dan nu naar de functie van assessor
Ben jij geĂŻnteresseerd in onderwijs- en studentenzaken en
(student-lid van het faculteitsbestuur). DĂŠ kans om
bestuurlijke processen? En beschik je daarnaast over goede
het studentenbelang binnen de faculteit te laten gelden!
communicatieve vaardigheden? Stuur dan jouw sollicitatie (cv + motivatiebrief) voor 25 mei naar Dwayne van der Klugt (assessor@science.leidenuniv.nl). Hier kun je ook terecht voor meer informatie.
(advertentie)
Eureka! Universiteit Leiden
QUIN_Werving_Ad_A5_LIGGEND_v1.indd 2
29
15-11-11 12:41
(advertentie)
Een geboren consultant? Towers Watson is een interessante en uitdagende organisatie om je carrière te beginnen. ’s Werelds grootste multinationals kijken onze high potentials aan om belangrijke business issues voor hen te tackelen.
smar t phone
Scan deze
QR code met je
Benefits | Risk and Financial Services | Talent and Rewards werkenbijtowerswatson.nl
P
P
Eureka!
Puzzel Mosaic
Draw triangles in some of the cells (each triangle splits a cell
Mosaic
Opgeloste puzzels kunnen worden ingeleverd op de
diagonally in two), suchtriangles that the remaining forms Draw in space some ofa set the
Flesschekamer, Snellius kamersplits 301, of inahet postvakje cells (each triangle cell of rectangles. diagonally Numbers indicate how many rectangles be thevan de Eureka!, in de hal van het Huygensgebouw. in two), suchcan that remaining space forms a set of rectangles. Numbers indicate how many rectangles can be reached from it. reached from it. Veel succes!
Johan
Winnaars puzzel Eureka!
De winnaar van de puzzel van nummer 35 is:24, Ellen Schlebusch. De prijs PuzzlePicnic.com - Feb 2012 12:56:48 AMkan opgehaald worden op de Flesschekamer, Snellius kamer 301, waar het bestuur van De Leidsche Flesch elke dag aanwezig is.
#3322
Eureka! Universiteit Leiden
31
(advertentie)
Je kunt je werk zo uitdagend maken als je zelf wilt
Frank
Frank Ypma, TN’er, werkt bij TOPdesk op de afdeling Maatwerk. “Ik ben in 2003 begonnen aan de studie Technische Natuurkunde en in mijn bestuursjaar ben ik langs geweest bij TOPdesk. Een oud-lid van de studentenvereniging die bij TOPdesk werkte had monitors voor ons geregeld. Toen we die gingen ophalen dacht ik meteen ‘hier ga ik volgend jaar solliciteren voor een bijbaan’. De sfeer was zo los en open dat het direct klikte.” En hoe ervaar je die sfeer nu? “Het is een erg gezellige club, en je werkt met een diverse groep mensen aan hetzelfde product dat je ook nog eens zelf gebruikt. Er is wel een hiërarchie, maar dan zonder drempels: je zit allemaal in dezelfde ruimte, dus ook met je teamleider, en je gaat informeel met elkaar om. Verder is het een erg flexibele baan, ik werkte ongeveer 2 dagen in de week, maar als ik meer wilde werken kon dat ook. Nu ik net ben afgestudeerd kon ik fulltime gaan werken om wat geld te sparen.” Van bijbaan naar fulltimer, blijft het werk wel leuk? “Als je fulltime werkt bij TOPdesk kun je zelf meer inhoud aan jouw functie geven. Bij TOPdesk is namelijk veel ruimte voor initiatief. Als ik iets opmerk dat verbeterd kan worden, dan mag ik daar gewoon mijn project van maken. Zo leer je snel en kun je je werk zo uitdagend maken als je maar wilt.” Programmeren, uitdagend? “Ja, het klinkt zo suf: ‘Ik programmeer’, maar ik heb het erg naar mijn zin. En ook als je niet zo van programmeren houdt is er bij TOPdesk nog genoeg te doen! Ik kon al een beetje programmeren en ik ben daarom bij de afdeling Maatwerk aan de slag gegaan. Daar werk je aan afwisselende projecten voor klanten. Het is erg leuk om een tooltje dat jij maakt in de software terug te zien, dat stukje TOPdesk is dan echt van jou.” Is TOPdesk dé plek voor studenten Technische Natuurkunde? “TOPdesk is zelfs gestart door een TN’er en het heeft veel te bieden: flexibele bijbanen en startersfuncties waar je snel kunt groeien. Een baan bij TOPdesk en mijn studie vullen elkaar perfect aan. Aan de ene kant heb ik het analytische van de studie goed kunnen gebruiken bij het oplossen van problemen van klanten. Tegelijkertijd heeft de ervaring, zowel in het bedrijfsleven als met programmeren, me enorm geholpen bij m’n Masteronderzoek.” Zoek jij een leuke bijbaan of een uitdagende startersfunctie? Kom gerust op de koffie, want wij zijn altijd op zoek naar nieuwe collega’s!
Martinus Nijhofflaan 2, 2624 ES Delft t +31 (0)15 - 270 09 00 e vacatures@topdesk.nl