Leidraad mei 2023

Leidraad

Het moet echt anders

vindt ook

Tata-topman

Hans van

den Berg

Dossier

Biodiversiteit

Alle hens aan dek

Prof.dr.

kunstenaar

Bij ACPA kan het

tribuut Henri Lenferink

BURGEMEESTER VAN LEIDEN

Hij is de langstzittende burgemeester van Nederland, die twintig jaar geleden bovendien met een grote meerderheid van stemmen (78%) door de Leidenaars zelf werd gekozen. Nu vertrekt Henri Lenferink. In 2003 kwam hij na een PvdA-wethouderschap in Arnhem naar Leiden. Drie herbenoemingen zouden volgen, maar dit voorjaar, kort voor zijn 66ste verjaardag, liet Lenferink weten zijn vierde termijn niet vol te zullen maken. Vanaf september hoopt hij van zijn vrije tijd te genieten. Als historicus kon Lenferink zijn hart ophalen in de universiteitsstad. Wel maakte hij zich kwaad als de Haarlemmerstraat bestraat werd met een te moderne baksteen. Hij vond dat studentenverenigingen eigenlijk in panden horen waar ze geen schade kunnen aanrichten en weinig overlast veroorzaken. Tegelijk, hoewel zelf geen groot feestbeest, slaagde

hij er in om zijn burgemeestersketting kwijt te raken tijdens de 3 oktober-viering van 2018. Dat de stad haar groei en bloei – in het verleden, maar ook recent – in grote mate aan de universiteit dankt, wist hij ook als geen ander. Lenferink stond waar nodig pal voor de belangen van de academie en voor de studenten. Onlangs maakte hij zich nog hard voor het behoud van CAHAL, het centrum voor aangeboren hartafwijkingen in het LUMC. Voor zijn verdiensten voor de universiteit ontving hij twee jaar geleden de Scaligerpenning. Het was een bekroning van de vriendschappelijke band die er altijd is geweest tussen stadsbestuur en universiteitsbestuur. Bij het nieuws van zijn aanstaande vertrek prees oud-rector Carel Stolker hem in de lokale pers, met veel gevoel voor historie, als ‘onze beste burgemeester sinds Pieter van der Werff’.

‘Je moet zorgen dat je het natuurlijk kapitaal in stand houdt, en dat je kunt leven van de opbrengst’

Koos Biesmeijer / 22

inhoud

NR. 2  2023

○ Tribuut / 2

○ Annetje aan het woord / 5

○ Kort nieuws / 6

○ Eén studie, twee wegen

Kunstgeschiedenis / 12

○ Angst en stress bij jeugd

H.M. Derwort Fonds / 18

○ De groep van

Sonja Renaud / 20

○ Kunst raakt aan wetenschap

ACPA / 28

○ Werkplek van

Kevin de Wacht in Jakarta / 31

○ Nieuws van faculteiten en verenigingen / 34

○ Jonge sleuteldragers / 40

○ Terug in de banken

Workshop Gedragsinzichten / 41

○ Lezen, luisteren, doen / 42

32

Is een moedertaal onvervangbaar?

Jonge onderzoeker

Tingting Hui

14 Hans van den Berg De toekomst van Tata

Dossier Biodiversiteit 21

COLOFON

Leidraad is een uitgave van de Universiteit Leiden, afdeling Alumnirelaties/Strategische Communicatie & Marketing. Het magazine wordt kosteloos verspreid onder alumni en relaties van de universiteit. Voor andere belangstellenden is een abonnement op aanvraag beschikbaar.

Uitgever: Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie & Marketing

Hoofdredacteur: Lilian Visscher, directeur Alumnirelaties en Leids Universiteits Fonds

Concept: Fred Hermsen (Maters en Hermsen)

Eindredactie: FC Tekst – Job de Kruiff en Nienke Ledegang

Art direction en vormgeving: Maters en Hermsen – Stephan van den Burg, Marjolijn Schoonderbeek

Lithografie: Studio Boon

Tekst: Martine Jansen, Marijn Kramp, Job de Kruiff, Nienke Ledegang, Martijn van Lith, Wilke Martens, Nicolline van der Spek

Foto cover: Frank Ruiter

Beeld: ANP, Eelkje Colmjon, Taco van der Eb, Marc de Haan, iStock, Reihana Muryani, Daniëlle Reizevoort, Marius Roos, Frank Ruiter, Monique Shaw

Drukwerk: Tuijtel

Coördinatie Universiteit Leiden: Wendy Persson

Reacties: 071-5274050 of contact@leidraad.leidenuniv.nl

LinkedIn: Alumni Universiteit Leiden

Twitter: @leidenalumni

Website: www.universiteitleiden.nl/alumni

Oplage: 82.250

Adreswijziging?

Laat het ons weten via universiteitleiden.nl/ alumnigegevens, of stuur een e­mail naar wijziging@alumni.leidenuniv.nl

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Universiteit Leiden kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet­ of drukfouten.

Annetje aan het woord

Als ik thuiskom na een lange werkdag, vind ik vaak mijn rustpunt in mijn tuin. Ik ben daar graag en koester alles wat bloeit en groeit. Mijn eigen groene (micro)wereld, een kleine oase. Maar de wereld verandert. We moeten allemaal ons steentje bijdragen om de klimaatcrisis af te wenden, daarover gaat ook deze Leidraad.

In Leiden gebeurt al veel. Denk aan de Hortus, Naturalis, het Singelpark en we hebben natuurlijk ook ons eigen onderzoek dat we inzetten voor een leefbare planeet. Er is meer nodig: minder consumeren, meer duurzame keuzes maken. En bij de grote vervuilers moet het roer om. En ja, dus ook bij Tata Steel. Daarover bevragen we in dit nummer Tata-topman en alumnus Hans van den Berg. Hij leidt een niet bepaald duurzaam staalbedrijf in IJmuiden dat volop in het nieuws is: een vervuilende industrie in onze overvolle Randstad, met een veel te hoge CO 2 -uitstoot. Demonstranten staan aan de deur, zij worden in appgroepen in lelijke bewoordingen weggezet door boze medewerkers. De transitie van Tata is nog ver weg. Omwonenden kampen met gezondheidsklachten vanwege de giftige uitstoot. Het is nogal wat. Op onze universiteit zetten we onze deuren open voor andere geluiden en andersdenkenden. Laten we het gesprek en debat vooral hier voeren, ons bolwerk van vrijheid. En ja, het mag er stevig toegaan. Zonder wrijving geen glans.

Inderdaad, de staalproductie is enorm vervuilend, en het roer moet om. Maar realiseren we ons dat we met ons allen een kilo staal per dag gebruiken? Het zit overal in: verpakkingen, (vracht)auto’s, wasmachines, batterijen… Het bedrijf had de schadelijke effecten van de productie op mens en natuur veel eerder moeten onderkennen en hiernaar moeten handelen.

De tent kan niet zomaar dicht, zegt Van den Berg, dan verhuist de productie naar landen elders in de wereld waar er nog minder toezicht is en het er nog vuiler aan toegaat. Tata Steel wil een snelle transitie doorvoeren, en uiterlijk in 2030 over op groene waterstofproductie, zegt hij. We gaan het kritisch volgen.

Dus ja, we hebben onze alumnus in Leidraad aan het woord gelaten over zijn dilemma’s en uitdagingen: vertel het maar. In die openheid, in het gesprek en in het debat kiemt de verandering. Onze wetenschappers staan klaar om met hun kennis bij te dragen.

Annetje Ottow is voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Leiden

Alumnus Tijs

Goldschmidt krijgt

P.C. Hooft-prijs

De P.C. Hooft-prijs 2023 is toegekend aan Tijs Goldschmidt. Hij krijgt de prijs op 25 mei uitgereikt.

Goldschmidt studeerde Biologie in Amsterdam en Leiden. In 1989 promoveerde hij in Leiden; zijn proefschrift ging over de wonderlijke evolutie en ondergang van de vissenrijkdom van het Afrikaanse Victoriameer. Over die snelle evolutie en over zijn jaren in Tanzania gaat het ook in Darwins Hofvijver (1994), zijn eerste boek als schrijver, waarin hij het persoonlijke en het wetenschappelijke verweeft. De P.C. Hooft-prijs is de belangrijkste Nederlandse oeuvreprijs voor litera -

tuur en wordt jaarlijks toegekend aan Nederlandse schrijvers van verhalend proza, beschouwend proza of poëzie. Goldschmidt krijgt de prijs voor zijn beschouwende proza, veelal over de relatie tussen mens en natuur. Volgens de jury schrijft Goldschmidt ‘nooit zomaar een populair-wetenschappelijke verhandeling, hij bedrijft literatuur. Hij formuleert elegant en bedachtzaam, is een meester van de lichte ironie en zijn formuleringen zijn helder belijnd, zichtbaar zorgvuldig gecomponeerd en van een soepele talige muzikaliteit. Hij is een verteller die weet dat inhoud en vorm hand in hand gaan.’

Nieuw sport­ en tentamencentrum

Grote sport- en tentamenhallen, een open uitstraling, optimale akoestiek en een op en top duurzaam gebouw.

Dat is in het kort het nieuwe sporten tentamencentrum. Naar verwachting start de bouw in april 2024 en is het gebouw eind 2025 of begin 2026 gereed. Het nieuwe centrum wordt gebouwd waar nu het rugbyen voetbalveld ligt. Het huidige sport-

en tentamencentrum stamt uit 1970, kan niet aan de duurzaamheidseisen voldoen en wordt door het groeiende aantal studenten te krap. De opvolger is dan ook een stuk groter, met een flinke fitnessruimte, twee sportzalen met tribunes, een spinningruimte, een danszaal, een bodyen mindzaal en een horecagelegenheid. Dit alles in een gebouw met veel glas, onder het motto: zien bewe-

gen doet bewegen. Sportlessen en tentamens zullen in principe op aparte tijden plaatsvinden. Bovendien is er in het ontwerp veel aandacht besteed aan geluidwerende materialen en voldoende wand- en vloerdikte. Het pand voorziet verder in voldoende frisse lucht, daglicht, warmte- en koudeopslag voor duurzame verwarming en koeling en een dak vol met zonnepanelen.

Herkansing voor coronaafstudeerders

Symposium over schilderij Rein Dool

Deskundigen, medewerkers en studenten buigen zich op een symposium op 26 mei over het schilderij van Rein Dool en het tentoonstellingsbeleid van de Universiteit Leiden. Een aantal medewerkers haalde in november het groepsportret van het College van Bestuur uit 1974 van de muur in het Academiegebouw, omdat het om zes witte, rokende mannen van middelbare leeftijd gaat. Die actie leidde tot veel reacties. Het schilderij is teruggehangen, er kwam een adviescommissie en nu een symposium. Het college van bestuur neemt daarna een besluit, mede op basis van het advies van de commissie.

Het symposium is online te volgen, na aanmelding vooraf. universiteitleiden.nl/agenda

Wie afstudeerde in coronatijd, moest het vaak doen met een beperkte ceremonie. Midden in de lockdowns werden zelfs wel diploma’s met de post thuisgestuurd. Veel verse masters hebben daardoor de kans gemist om hun handtekening te zetten in het Zweetkamertje.

Voor die alumni zijn dit voorjaar de speciale ‘Zet alsnog je handtekening- dagen’ georganiseerd. Je kunt dan in het Academiegebouw je handtekening zetten, er is een fotograaf aanwezig om dit heuglijke moment vast te leggen, je krijgt een bon voor een gratis kop koffie of thee in het restaurant van de Hortus, een kortingsbon voor de University Shop én korting op een rondvaart bij de Leidse Rederij. Neem je oud-studiegenoten mee en maak er samen een feestelijke dag van. De eerste twee hiervoor bestemde dagen, vrijdag 26 mei en vrijdag 2 juni, waren al heel snel volgeboekt. Vrijdag 9 en 16 juni ben je ook welkom om je alsnog in deze mooie Leidse traditie te voegen.

Aanmelden kan via bit.ly/handtekening-zweetkamertje

Wel of niet samenwerken met fossiele industrie

De Universiteit Leiden werkt aan een overzicht van onderzoeksprojecten waarbij wordt samengewerkt met de fossiele industrie.

Daarnaast komt er een debat voor medewerkers en studenten, om hen te bevragen over hoe ze tegen deze (vormen van) samenwerking met de fossiele industrie aankijken. In die discussie wordt ook het belang van academische vrijheid op de universiteit betrokken en komen zowel voor- als tegenstanders van samenwerking met de fossiele industrie aan het woord.

Het college van bestuur heeft dit voorjaar een aantal bezorgde studenten van End Fossil ontvangen die tijdens de diesviering op het podium van de Pieterskerk aandacht vroegen voor het probleem van de klimaatverandering en ervoor pleiten de samenwerking met fossiele bedrijven stop te zetten.

Het college van bestuur bevraagt nu eerst de academische gemeenschap, voordat het een eventueel besluit neemt.

Arbeidsmarkt in beweging

Migratie, globalisering, technologische ontwikkelingen, klimaatverandering: de grote uitdagingen van onze tijd hebben allemaal invloed op onze arbeidsmarkt. Maar wat zijn die effecten? En kun je daar invloed op uitoefenen? Hoogleraar Economie Olaf van Vliet ziet het als zijn taak om te laten zien hoe het écht zit. ‘Zodat we aan oplossingen kunnen werken die gebaseerd zijn op kennis, en niet op onze onderbuik.’

Wie de arbeidsmarkt onderzoekt, moet wel een brede blik hebben. Van Vliet zegt het zelf: ‘Er zit nooit alleen maar een economische kant aan. Er is ook de bestuurskundige, of de sociale kant. Neem de krapte op de arbeidsmarkt in het Westland. Vanuit economisch oogpunt kun je zeggen: we halen Oost-Europese arbeiders naar Nederland om onze vacatures te vervullen. Probleem opgelost. Maar de komst van die arbeiders drukt tegelijk op de toch al overbelaste woningmarkt. En wat gebeurt er met een woonwijk als zich daar allemaal Oost-Europeanen vestigen? Of neem de toenemende flexiblisering van de arbeidsmarkt: de pakketbezorgers die zich een slag in de rondte moeten werken en geen buffers hebben... dat zijn interessante ontwikkelingen uit sociologisch of antropologisch oogpunt.’

Om de keuze voor bepaalde oplossingen of beleid op basis van wetenschappelijke kennis goed te kunnen maken, is het nodig om alles af te wegen. Interdisciplinariteit en nauwe samenwerking tussen faculteiten en universiteiten zijn dan ook onmis-

baar, betoogt Van Vliet. Vanuit die gedachte is binnen de Universiteit Leiden zo’n vier jaar geleden het interdisciplinaire onderzoeksprogramma Social Citizenship & Migration opgezet. Hierin werken verschillende disciplines samen aan onderzoek naar migratie: het thema wordt bestudeerd vanuit de economie, recht, bestuurskunde, politicologie, geschiedenis en de antropologie. Van Vliet leidt dit programma, en is daarmee een spin in een stevig web van vele draden.

Veelomvattend onderzoek

‘Uit het onderzoeksprogramma komen talloze projecten en samenwerkingen voort. Niet alleen binnen de universiteit, maar ook daarbuiten: we werken samen met de universi-

teiten van Delft en Rotterdam, en met instituten in heel Europa.’ Zo is recent het door de Europese Commissie gefinancierde project TransEuroWorkS gestart. Dit is een onderzoek van een breed internationaal consortium onder leiding van Van Vliet. Centraal staat de vraag hoe wereldwijde sociale veranderingen de arbeidsmarkt beïnvloeden en wat daarvan de gevolgen zijn voor de sociale zekerheid en politieke voorkeuren. ‘Het is veelomvattend’, zegt hij. ‘Veel van wat je in het nieuws hoort heeft wel een linkje naar de onderwerpen uit ons onderzoeksproject.’

Hij legt uit: ‘Als je het hebt over de grote sociale thema’s van deze tijd –migratie, klimaat, digitalisering – dan heb je het in de economie al snel over krimp- en groeisectoren. Een voorbeeld: door digitalisering gaan er bij banken duizenden banen verloren, terwijl er door de komst van de smartphone veel werkgelegenheid is bijgekomen in de technologiesector. Groei en krimp dus, maar je hebt niet in één dag geregeld dat mensen uit de ene sector aan de slag kunnen in de andere. Iets vergelijkbaars zie je

‘We hopen bij te dragen aan een genuanceerd debat’

gebeuren onder invloed van de klimaatcrisis. De komende jaren zal de werkgelegenheid in bruine sectoren krimpen, terwijl er in de groene sectoren meer werk bij zal komen. Dit betekent vermoedelijk dat mensen zich moeten laten omscholen. Wat je ook ziet: dat banen naar het buitenland verdwijnen of dat mensen juist hier naartoe komen voor werk. Migratie hangt dus ook weer nauw samen met hoe onze arbeidsmarkt eruitziet. Wij onderzoeken allerlei aspecten daarvan en delen onze bevindingen met beleidsmakers. Waar mogelijk doen we aanbevelingen.’

Explosieve thema’s

Van Vliet is zich ervan bewust dat hij, zeker als het gaat over migratie en klimaat, ‘explosieve’ thema’s onderzoekt. ‘Daarom blijven we ook zo dicht mogelijk bij de feiten en kiezen we onze communicatie zorgvuldig. Op die manier hopen we bij te dragen aan een genuanceerd debat. Dat is belangrijk: wij delen onze resultaten op ministeries, met ambtenaren, en in de politiek. Het is vervolgens aan hen om de beleidskeuzes te maken. Zo heb ik zelf laatst op uitnodiging van de Tweede Kamer mijn bevindingen over migratie gedeeld.’ Daar kwam onder andere de recente publicatie over het effect dat migranten uit Midden- en Oost-Europa hebben op de overheidsfinanciën aan de orde. ‘De aanname die je vaak hoort is dat migranten ons meer kosten dan opleveren, doordat ze veel gebruik zouden maken van voorzieningen. Wij hebben daar geen enkel bewijs voor gevonden. Vooralsnog maken deze migranten minder gebruik van voorzieningen dan autochtone Nederlanders. Het gaat vaak om jonge mensen die werken en daarom belasting en premies afdragen en relatief weinig gebruikmaken van sociale vangnetten. Interessant is dat we voor dit onderzoek nu ook verschillende landen onderling ver-

gelijken. Zie je in Frankrijk hetzelfde beeld als in Nederland? Waarbij je dan weer voor ogen moet houden dat Frankrijk misschien wel andere migranten aantrekt dan Nederland, maar ook dat het een ander belastingstelsel heeft, dat weer andere effecten oproept.’

Van Vliet schudt de actuele onderzoeken die binnen zijn groep gedaan worden uit zijn mouw. Enthousiast: ‘Ook interessant is het onderzoek waar ik samen met een promovendus aan werk naar de samenhang tussen de wendbaarheid van mensen op de arbeidsmarkt en hun steun voor het

klimaatbeleid. Onze hypothese is dat mensen misschien wel kritisch zijn op klimaatbeleid omdat ze bang zijn voor hun eigen baan. Dus onderzoeken we of de wendbaarheid van mensen op de arbeidsmarkt invloed heeft op hoe zij naar het klimaatbeleid kijken. En dat blijkt zo te zijn; hoe wendbaarder, hoe positiever. Nu uit het meest recente IPCC-rapport blijkt dat de klimaattransitie nog sneller moet, is dat iets waar je rekening mee kunt houden.’

Uitgeknepen

Een thema dat Van Vliet aan het hart gaat, is de flexibilisering van de arbeidsmarkt. ‘Ken je de film Sorry we missed you? Die gaat over een pakketbezorger die helemaal in de knoop raakt omdat hij als zzp’er wordt uitgeknepen. Dat is precies waar ons onderzoek naar de zelfstandigenaftrek over gaat. Kijk, ongeveer de helft van de zelfstandigen kan zich prima redden, en heeft voldoende

‘Het heeft jaren geduurd, maar nu is de politiek overstag’

inkomsten om een buffer op te bouwen. Maar de andere helft kan dat niet. Dat zijn bijvoorbeeld die pakketbezorgers die dag en nacht werken en geen pensioenopbouw en reserves hebben. Ondertussen wordt de zelfstandigenaftrek door de werkgever gebruikt als argument om de tarieven te drukken. Dat is natuurlijk niet de gedachte erachter. Dus hebben wij geadviseerd om die aftrek sneller af te bouwen.’

Hoe kijkt Van Vliet naar het tempo waarmee relevant onderzoek zijn weg naar de praktijk vindt? ‘Ik denk in kleine stapjes. En in wat er wél kan. Kijk naar de hypotheekrenteaftrek. Economen roepen al dertig jaar dat het beter zou zijn om die af te schaffen. Het heeft jaren geduurd, maar nu is de politiek overstag. Uiteindelijk veranderen er echt wel dingen. En onder druk van de huidige vraagstukken hopelijk iets sneller. Daar doen wij als onderzoekers in elk geval ons best voor.’

Olaf van Vliet

Naast zijn hoogleraarschap is Olaf van Vliet afdelingshoofd van de Afdeling Economie, hoogleraar bij het Instituut Bestuurskunde en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Als onderzoeker leidt hij drie grote onderzoeksprogramma’s. Hij is programmaleider van Social Citizenship & Migration, een van de interdisciplinaire stimuleringsprogramma’s van de Universiteit Leiden. Ook leidt hij het TransEuroWorkS onderzoek en staat hij aan het roer van het onderzoek Flexibilisering, globalisering en technologische vooruitgang: gevolgen voor arbeidsmarkt en sociale zekerheid. Zijn leerstoel wordt deels gesponsord door Instituut Gak.

Meer Leids onderzoek

Ongelijkheid

Het onderzoek van promovendus Emily Anne Wolff aan het Instituut Bestuurskunde van de Faculteit Governance and Global Affairs richt zich op de vergelijkende politieke economie van ongelijkheid. Haar huidige onderzoek bestudeert symbolische en juridische inclusie en uitsluiting van migranten en burgers in het naoorlogse Europa. Dit onderzoek maakt deel uit van het Vidi-project Borders of Equality, dat de verhouding tussen sociaal- en migratiebeleid analyseert.

Europese vergelijking

Alexandre Afonso’s onderzoek richt zich op de vergelijkende politieke economie van Europese landen, en de relatie tussen verzorgingsstaten, arbeidsmarktorganisaties en immigratie. Afonso is universitair hoofddocent aan het Instituut Bestuurskunde van de Faculteit Governance and Global Affairs. Zo deed hij onderzoek naar vakbondsreacties op EU- arbeidsmigratie.

Verzorgingsstaat 2.0

Anouk de Koning is universitair hoofddocent bij de afdeling Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie. Zij geeft mede leiding aan het onderzoeksprogramma Social Citizenship & Migration. Ze leidt momenteel het onderzoeksproject ‘De verzorgingsstaat 2.0: Experimenten in staat en samenleving’, waarin ze onderzoekt hoe lokale welzijnsprojecten de verzorgingsstaat beïnvloeden. Hiervoor kreeg De Koning een Vici-subsidie.

één studie twee wegen

Waar een studie toe kan leiden:

Kunstgeschiedenis

CV Eline Levering (35)

Eigenaar van Kunst in de Kijker

2005-2008 bachelor Kunstgeschiedenis, Leiden 2006-2008 minor Journalistiek en nieuwe media 2008-2010 research master Kunstgeschiedenis 2010–NU zelfstandig communicatieadviseur en programmamanager Kunst in de Kijker

In jouw geval had de rubriek ook wel één studie, vijf wegen kunnen heten.

‘Mijn werk is inderdaad heel veelzijdig. Ik train kunstenaars in het ondernemerschap, verzorg voor kunstinstellingen de marketing en communicatie, help gemeenten met hun kunstbeleid, beheer nalatenschappen van kunstenaars, zit in de Raad van Toezicht van een cultuurinstelling en zo kan ik nog wel even doorgaan. Het heeft altijd met kunst te maken en met die kunst in de kijker zetten. Mijn ontwikkeltrajecten voor kunstenaars beginnen met de zoektocht naar de rode draad in hun werk. Dat is erg leuk om te doen.’

Wanneer wist je dat je deze kant op wilde?

‘Ik wilde eigenlijk Geneeskunde gaan doen, maar toen ik naar een open dag ging viel het tegen. Tijdens een open dag bij Kunstgeschiedenis volgde ik een proefcollege van Louk Tilanus en ik werd gegrepen door zijn enthousiasme. Ik vond kunst interessant, maar wat mij ook aantrok in de studie was dat ik er veel bij moest schrijven en onderzoeken.’

Dat plezier in schrijven bracht je richting communicatie?

‘Nelke Bartelings, een docente, attendeerde mij op de nieuwe richting Journalistiek en nieuwe media. Daar ben ik haar nog altijd dankbaar voor. Ze stimuleerde ons om onze eigen interesses te volgen. Dat is zo waardevol. Ik vind ook: je kunt met veel studies heel veel kanten op, dus kies wat echt boeit. Dan haal je het meeste uit je studietijd.’

Wat heeft dat jou opgeleverd, behalve een leuke studietijd?

‘Ik ontdekte dat ik graag praktisch bezig ben. Schrijven dus, interviews houden. Ik werkte ook altijd naast mijn studie om het theoretische met het praktische te verbinden. Bij een veilinghuis leerde ik heel veel. Na mijn onderzoeksmaster heb ik een promotievoorstel geschreven. Maar promoveren had ik eenzaam gevonden en te sterk georiënteerd op één ding. De veelzijdigheid die ik nu heb in mijn werk bevalt mij echt erg goed.’

CV

Rachelle Keller (35)

Boekrestaurator

2005-2009 bachelor Kunstgeschiedenis, Leiden 2005-2008 minor Grafiek & Grafische Technieken, Leiden/Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten 2008-2009 minor Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed, UvA 2009-2011 master of arts, Conservering en Restauratie van Cultureel Erfgoed, UvA

2011-2013 Restaurator in opleiding, UvA 2014-NU zelfstandig boekrestaurator

Wist je al jong dat je praktisch bezig wilde zijn en een echte vakvrouw wilde worden?

‘Ik was al jong geïnteresseerd in kunst en creatief bezig. Maar mijn plek op de Kunstacademie Rotterdam heb ik laten schieten. Ik had meer behoefte aan een theoretische basis. Toen ik hoorde dat ik in Leiden Kunstgeschiedenis kon combineren met de Kunstacademie in Den Haag besloot ik daarvoor te gaan. De praktische minor Grafische Technieken aan de KABK met overlappende vakken bij Kunstgeschiedenis in Leiden – gegeven door Nelke Bartelings – was de perfectie combinatie.’

Maar daarmee ben je nog geen boekrestaurator.

‘Nee, zeker niet, maar die grafische minor vestigde mijn aandacht op papier. En toen ik vervolgens nog een minor Conservering en Restauratie in Amsterdam volgde wist ik dat ik daarin verder wilde. Dus koos ik voor de master met als richting Boek en Papier. Dan mag je werken met leer, perkament en vele andere materialen en constructies. Ik vond dat geweldig. Daarna volgde een werkervaringstraject van twee jaar. Toen heb ik onder andere in de indrukwekkende ‘Old Library’ van Trinity College in Dublin gewerkt.’

Daarna ben je voor jezelf begonnen. Was dat een bewuste keuze?

‘Eerder noodzaak. Er zijn nauwelijks vaste banen binnen mijn specialisatie. Dus werd ik zelfstandig restaurator. Nu heb ik mijn eigen restauratieatelier en werk voor musea en bijzondere bibliotheken. Ik restaureer boeken en bereid bruiklenen van boeken voor tentoonstellingen in binnen- en buitenland voor.’

Wat is het meest bijzondere boek dat je ooit onder handen hebt genomen?

‘Onder handen nemen klinkt drastisch. Als restaurator probeer je zo weinig mogelijk te veranderen aan hoe het boek is. De sporen uit het verleden mogen gezien worden en zijn ook belangrijk voor toekomstig onderzoek. Laat ik De Bello Gallico noemen, een in de 9e eeuw door monniken overgeschreven handschrift naar het origineel van Julius Caesar. Dit is een heel bijzonder boek uit de collectie van het Allard Pierson.’

‘ We hebben een ereschuld als bedrijf’

Hans van den Berg is nooit zo met zijn carrière bezig geweest. Maar sinds anderhalf jaar is hij toch echt CEO van Tata Steel Nederland en staat hij volop in de storm, in de frontlinie. Hij blijft geloven in de verbinding, het debat. En in kennis die de transitie naar groen staal mogelijk maakt.

Hans van den Berg (1962) komt graag naar Leiden. De CEO van Tata Steel Nederland ging kort na zijn studie Natuurkunde bij (toen nog) Koninklijke Hoogovens werken en bleef nog lang in Leiden wonen, voordat hij naar Beverwijk verhuisde. Daar woont hij nu onder de rook van Tata, waarover zoveel te doen is. Hoewel hij rook zelf niet zo’n goede metafoor vindt. Tata’s overlast komt niet alleen van rook, maar betreft bijvoorbeeld ook stank en geluid. Dat wil hij absoluut niet onder tafel vegen. Was het maar zo, van die rook, dan had Tata de boel een stuk gemakkelijker op orde gekregen. Nu wordt het concern op het enorme terrein waarop twintig fabrieken de staalproductie op gang houden, feitelijk opnieuw opgebouwd. In een veel kortere tijd dan het ooit tot stand kwam. In 2030 rolt er in IJmuiden groen staal uit de fabrieken. Zonder voorbehoud, zegt Van den Berg. ‘2030. Dat moet en dat kunnen we. Wij hebben die research & development power op ons terrein. Er werken ontzettend veel slimme mensen bij Tata, die gaan dit voor elkaar krijgen.’

Verschil voor de omgeving

Het is een enorme uitdaging. Want hoogovens die draaien op waterstof, dat bestaat nog nergens. ‘We moeten dat zelf uitvinden.’ En daarmee is Tata er niet. ‘We gaan voor groen staal in een schone omgeving. Die schonere omgeving, dat gaat sneller lukken. We hebben al slagen gemaakt en we meten verbetering, maar de omgeving merkt daar nog te weinig van. Dat begrijp ik. Dit jaar en in 2025 maken we weer een aantal grote stappen die wel echt dat verschil voor de omgeving gaan maken.’ Rond grondstofopslagen van het Tata-terrein komt een stofscherm van 18 meter hoog, en op de meest vervuilende fabriek een doekfilter. In 2025 komt daar nog een ontstikstofinstallatie bij. En ja, vervolgt Van den Berg in één adem, we hadden eerder in actie moeten komen. ‘We hebben lang te weinig gedaan.’ Hoe dat komt? ‘Tja, druk met het staal. Druk met Hoogovens redden. Vinden dat je al veel doet.’ Hij schetst een beeld van Tata met zijn 9000 werknemers. Waar zoons, tantes en opa’s aan machtige techniek werken. Met zijn eigen academie, clubjes en verenigingen. ‘Iedereen in Wijk aan Zee en omringende gemeenten was tot een paar jaar geleden trots op Tata. Het is echt een samenleving in een samenleving. Het nadeel daarvan is we erg intern gericht kunnen zijn.’

Oogkleppen dus, en, vult hij aan, ook een beetje oorkleppen. ‘We deden al van alles om Hoogovens schoner te maken. Dus als er klachten waren of kritische vragen, gaven we onze rapporten met cijfers… Dat mensen met zorgen daar niet op zitten te wachten, ging er bij ons, een bedrijf vol techneuten, niet in.’ Een appje van zijn zus – ‘wat een huilie huilie weer van Tata’ – toen Van den Berg reageerde op een RIVM-rapport, hielp hem om anders naar die reactie te kijken. ‘Ik ben veel beter gaan luisteren. Het gaat om de onderliggende zorgen van de omwonenden. Niet om de uitstootcijfers maar om de gezondheid van hun kinderen en zorgen over het klimaat.’

Aarde in de fik

Dat leidde tot een ander antwoord. Letterlijk en figuurlijk. Groen staal in een schone omgeving, en zo snel als mogelijk. Maar, weet Van den Berg als geen ander, de weg daarheen is niet zonder confrontaties. Op de dag van het interview blokkeert de aan Extinction Rebellion gelieerde actiegroep Kappen met Kolen een van de poorten van Tata. Grove uitspraken van Tata-medewerkers in besloten app- en Facebookgroepen daags tevoren deden de zaak geen goed. Het bedrijf haalde stevig uit naar de betrokken medewerkers. ‘Dit mag gewoon echt niet gebeuren. Ik snap de onrust onder onze medewerkers. En hun frustratie, omdat zij hard werken aan de sluiting van die kooksfabrieken. Maar je laat je niet zo uit over een groep vredelievende mensen. Het zijn normale mensen die zich ernstige zorgen maken over onze aarde. En terecht! We zijn de aarde in de fik aan het steken. Het moet echt anders.’

Hij heeft een paar keer met de actiegroep om tafel gezeten. Prima gesprek, en hij volgt hun redenatie tot een bepaald punt. Dat punt is sluiting van Tata. ‘Staal moet maar elders geproduceerd worden, vinden zij. Daar houdt het voor mij op. In Nederland gebruiken we per inwoner een kilo staal per dag. De samenleving is staalverslaafd. Dat verander je niet door Tata te sluiten. Als je IJmuiden sluit, wordt het elders met minimaal 20 procent meer CO2 geproduceerd. Problemen op deze manier uitbesteden kan echt niet meer. Wij hebben ons carboncredit ruimschoots opgemaakt. Wij hebben een morele verplichting om nu voor de rest van de wereld een stap harder te zetten. Zo voel ik dat. Een ereschuld. Als bedrijf, als land, als westerse wereld.’ En nee, dat voelt niet alsof hij het gewicht van de wereld op zijn schouders draagt. Hij erkent dat het zwaar is, maar hij wordt ook gedreven door ambitie. ‘Wat wij aan het doen zijn, zorgen dat er groen staal gemaakt kan worden, is heel betekenisvol voor de hele wereld. Het is dus niet alleen dat ik dit moet doen, maar ook dat ik dit mag doen.’ Daar had hij, tot nog niet eens zo heel lang geleden, nooit aan gedacht. Hij is een echte Hoogovens-man. Zoals zijn vader een echte Philips-man was. ‘Daar zit-

ten wel duidelijk parallellen. Mijn vaders baan bij Philips, plant manager, dan ben je baas van een van de fabrieken, vind ik ook de mooiste baan bij Tata. Elke dag bij die techniek. Problemen oplossen. Zorgen dat de techniek en de productie verbetert. Want iedere dag kan beter. Dat is daar de sfeer.’

Taaiheid

Na zijn promotie op supergeleiding werkte hij zeven maanden bij het ministerie van Economische Zaken, aan de beleidskant. Interessant, maar hij miste de hardware. Dus toen dat tijdelijke contract afliep, solliciteerde hij bij de grote Nederlandse bedrijven. KLM en ASML waren niet geïnteresseerd. De Hoogovens wel. ‘Dus ik dacht: daar ga ik ervaring opdoen voordat ik het bij Philips of Shell probeer. Dat was 34 jaar geleden.’ Tata bood hem altijd voldoende mogelijkheden en uitdagingen. ‘Ik ben veel hoger gestegen dan ik ooit had gedacht. Ik beschouw mijn carrière als een aaneenschakeling van incidenten. Ik ben nooit bewust met mijn loopbaan bezig geweest. Daar kreeg ik zelf weleens vragen over van mijn baas. Of het wel goed ging met mij, want iedereen liep bij hem de deur plat, maar mij hadden ze nog nooit gezien. Ja, vond ik, ik rolde van de ene boeiende functie in de andere. Mijn instelling is dat je iedere job doet alsof het je laatste is. Ik heb daardoor nooit die enorme ambities en bijbehorende onrust of je geen verkeerde stap maakt, gehad.’

Hij is ook niet het type dat meteen toeslaat. ‘In onze sector kun je ook niet direct handelen. Eerst moet er nagedacht worden én gerekend. En ik ben ook conflictmijdend.’ Dat betekent niet dat hij zijn zin niet krijgt. Die krijgt hij vaak wel, maar op andere manieren. ‘Met inhoud, door verbinding te zoeken en door taaiheid.’

Terugblikkend op zijn Leidse tijd noemt Van den Berg met name zijn promotietraject een leerzame ervaring. ‘Als je een specifiek doel voor ogen hebt, een koers uitzet en een diepe motivatie voelt, is het een kwestie van beginnen en door blijven gaan. Elke dag weer. Of het nu een promotie is of de transformatie tot groen staalbedrijf, het kost tijd maar komt dichterbij en wordt realiteit wanneer je er elke dag weer voor blijft gaan.’

Doorgaan als het tegenzit typeert ook de vriendenclub uit zijn studietijd, leden van De Leidsche Flesch. Ze schreven zich toen ze rond de 50 waren als team in voor de Schuttevaerrace. Een 48 uur durende zeil-, fiets- en hardlooprace. ‘De eerste keer vielen we uit, de tweede keer haalden we de finish, maar vraag niet hoe. Tot we, na nog een paar jaar, toch met een trofee in handen stonden.’ En dat was niet omdat ze op late leeftijd ineens geweldige atleten waren geworden, lacht hij. ‘Maar door taaiheid. Door niet te stoppen bij tegenslag.’

Hans van den Berg in zijn Leidse tijd (1990).

Hij denkt met heel veel plezier terug aan zijn studie. ‘Ik zou het zo weer doen.’ En ook graag in deze tijd. ‘Het is toch jaloersmakend om te zien hoe jongeren hun studietijd nu inrichten. Als ik kijk naar mijn zoons. Ze studeren alle drie, waarvan een in Leiden. Doen ze een minor aan de ene universiteit, en studeren ze een volgende periode in het buitenland. Ze proberen dingen uit in een start-up of een eigen bedrijfje. Fantastisch vind ik dat.’ Hij zou ook geheid weer voor natuurkunde kiezen. ‘Natuurkunde is van een adembenemende schoonheid. Als ik niet kan slapen kijk ik op YouTube weleens filmpjes over natuurkunde, waarin een professor de relativiteitstheorie ofzo prachtig uitlegt. Dat vind ik ook zo’n verworvenheid van deze tijd.’

Demonstreren of solliciteren

Hij is aan het veranderen, merkt hij. De gesprekken over de duurzaamheidstransitie met demonstranten en andere critici en op festivals als Springtij, dragen daartoe bij. Hij is niet de enige. De samenleving verandert erg snel. Mensen hebben moeite om het tempo bij te houden, merkt hij. Hij worstelt met de polarisatie. ‘Sommige mensen vinden de demonstranten voor onze poort idioot. Ik niet.’ Dat raakt hem ook zo aan Wijk aan Zee. Het is een prachtig dorp, vindt hij, een beetje een kunstenaarsdorp ook. En lange tijd was het trots op Tata. Maar dat is veranderd. Voor veel Tatamedewerkers is dat wennen. Dat ze op verjaardagen niet

Hans van den Berg (1962)

1980-89 Studie Natuurkunde en promotie, Leiden 1998-99 Dubbele

MBA: Nyenrode Universiteit en University of Rochester, New York

1989-NU Werkzaam bij Hoogovens/Corus/Tata

Steel. Sinds 2016 in de directie, sinds oktober 2021 directievoorzitter van Tata Steel Nederland.

meer vol trots over hun werk kunnen vertellen. Hij begrijpt het allemaal. ‘Maar de heftigheid er omheen. Dat er in de Spar, waar de echte discussies plaats hebben, ruzie ontstaat om Tata. Dat vind ik heel moeilijk. Dat doet soms echt pijn.’ De laatste tijd, hij formuleert voorzichtig, denkt hij wel een kentering te bespeuren. Hij hoort mensen soms zeggen dat ze elkaar niet kwijt willen raken. En hij ziet initiatieven die ‘de boel een beetje bij elkaar kunnen houden’. Zo is er een toneelvoorstelling in de maak over een Tata-familie met een vader die trots is op het bedrijf en een zoon die heel andere gedachten over het bedrijf heeft. Dat maakt gevoelige kwesties bespreekbaar, hoopt hij.

Daarin hebben ook universiteiten een verantwoordelijkheid. Die gaan ze nu soms uit de weg, vindt hij. ‘Wij zijn op sommige universiteiten niet meer welkom op bedrijvendagen. Dat vind ik onbegrijpelijk. De universiteit is voor mij de top van de piramide. Ze staat voor een kritische geest, voor onderzoek, waarheidsvinding en debat. Als zo’n instituut de verbinding met delen van het bedrijfsleven blokkeert, dat raakt mij echt.’

Zo’n blokkade betekent overigens niet dat Tata totaal niet meer in trek is bij jonge mensen. ‘Ik zeg altijd tegen studenten: het is demonstreren of solliciteren, maar help mee! En dat laatste zien we gelukkig ook bij ons bedrijf. Er komen ook veel talentvolle mensen juist naar Tata om te helpen met de transitie, om groen staal te maken.’

‘Ik beschouw mijn carrière als aaneenschakeling van incidenten’

‘Ik steun graag iets waar ik me in herken’

Alumnus Jeroen Derwort behaalde grote successen met zijn IT-bedrijven Gamebasics en RB Group. Ter nagedachtenis aan zijn overleden moeder richtte hij het H.M. Derwort Fonds op.

Dit fonds steunt initiatieven die kinderen en jongeren helpen om te gaan met angst en onzekerheid, waar hij zelf ook lange tijd mee worstelde. In alle eerlijkheid had hij nog niet eerder van het Kenniscentrum voor Angst en Stress bij Jeugd (KAS) gehoord. Ook had hij niet speci-

fiek het Leids Universiteits Fonds (LUF) in gedachten om een donatie aan te doen. Wel was Jeroen Derwort (43), succesvol ondernemer en oprichter van IT-bedrijven Gamebasics en RB Group, op zoek naar een goed doel dat kinderen helpt die sociaal vastlopen. Via de Rabobank kwam hij terecht bij het LUF, dat hem in contact bracht met het KAS. Het bleek

een gouden match. ‘Ik wist niets van het werk van Anke Klein en haar collega’s, maar was meteen getriggerd toen ik ervan hoorde’, vertelt Derwort. Als kind had Derwort last van onzekerheid. Hij maakte moeilijk contact met anderen en trad niet veel naar buiten. Nu steunt hij graag initiatieven die kinderen helpen met dezelfde onzekerheden. ‘Ik durf nu wel te zeggen dat ik er totaal geen last meer van heb’, zegt hij, ‘maar ook als twintiger en beginnend ondernemer had ik sociale angsten. Ik ben niet voor niets iets begonnen op het internet’, lacht hij. ‘Sociale angst bij kinderen kun je vroegtijdig signaleren en behandelen. Het gebeurt alleen niet voldoende. Kinderen moeten sneller de praktische hulp krijgen die ze nodig hebben. Zonder drempels en lange wachttijden. En Anke Klein denkt daar net zo over.’

Angsten overwinnen

Derwort deed een bachelor Informatica aan de Haagse Hogeschool en een master ICT & Business in Leiden. Gaandeweg leerde hij zijn angsten te overwinnen. Eenvoudig was dat niet in een omgeving waar velen last hebben van dezelfde problematiek. ‘Zo’n typische IT-omgeving helpt niet om dat te doorbreken en te groeien. Het is heel makkelijk om in je eigen bubbel te blijven zitten. Zeker als je aanleg hebt om dingen die spannend zijn uit de weg te gaan. Maar je loopt dan veel mis en laat potentie liggen. Door iets spannends aan te gaan en te zien dat het goed uitpakte, creëerde ik positieve ervaringen. Die ervaringen probeer ik nu te delen.’

Onderzoeker Klein kan dankzij de bijdrage van Derwort van start met het project ‘Leer te durven’, dat volledig gefinancierd wordt uit het H.M. Derwort Fonds. ‘Mijn moeder zat in het onderwijs en was veel bezig met jongeren die moeite hadden met het behalen van een diploma. Ik vond dit een mooie manier om haar herinnering levend te houden. Met mijn fonds wil ik kinderen die introvert en onzeker zijn helpen. Om te beginnen met het project van Anke

‘Samen met collega’s onderzoek ik angst en stress bij kinderen. Wij willen graag dat alle kinderen gezond kunnen opgroeien zonder overmatige angst en stress die hun ontwikkeling in de weg staan. Hoe eerder je daarbij bent, hoe beter. Wat we merkten, is dat veel waardevol onderzoek door gebrek aan financiële middelen blijft hangen binnen de universiteit. Dat is zo jammer. Frustrerend ook. Het Kenniscentrum Angst en Stress bij Jeugd, dat ik samen met drie collega-onderzoekers run, wil die kennis naar de praktijk brengen. Naast ons vieren zijn er nog zo’n twintig man betrokken, en partners in binnen- en buitenland, waaronder het Leids Universitair Behandel- en Expertise Centrum. Met de bijdrage van Jeroen Derwort zijn we het project ‘Leer te Durven’ gestart. Kinderen tussen de 8 en 12 jaar die hinder hebben

Klein, en ik hoop ook in de toekomst te kunnen bijdragen. Hoe meer aandacht en middelen voor dit onderwerp, hoe beter’, vindt Derwort.

Pragmatisch

van angst en verlegenheid leren in een veilige omgeving meer voor zichzelf op te komen, spannende dingen niet uit de weg te gaan en zekerder te zijn. Dat programma is straks voor alle kinderen toegankelijk. Er is nu al veel interesse. De samenwerking met Jeroen is bijzonder. Precies wat hij wilde, doen wij. En door samen bezig te zijn ontstonden er nieuwe ideeën. Het is geweldig dat we elkaar gevonden hebben. Niet alleen vanwege de financiële bijdrage, maar ook de waardering, de contacten en de ervaring die hij meebrengt.’

Anke Klein is universitair hoofddocent bij de afdeling Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie van het Instituut Psychologie aan de Universiteit Leiden. Daarnaast is ze medeoprichter van het Leidse Kenniscentrum voor Angst en Stress bij Jeugd.

Ook bijdragen aan baanbrekend onderzoek?

De schenking van Derwort aan het KAS is dan ook een bijdrage voor meerdere jaren. ‘Het is een mooi project. Heel pragmatisch ingesteld en gericht op resultaat. Dat is fijn. Bovendien heb ik zelf een goede ervaring overgehouden aan mijn tijd aan de Universiteit Leiden. Het is mooi dat ik iets kan ondersteunen dat daar gebeurt.’

Talent alleen is niet genoeg. Wilt u talentvolle wetenschappers de mogelijkheid geven om impact te maken en tegelijk invulling geven aan hetgeen u zelf belangrijk vindt? Met een fonds op naam bepaalt u zelf waaraan uw schenking besteed mag worden. Meer weten?

Eliane Cohen informeert u graag: 071-527 3324 of e.c.cohen@luf.leidenuniv.nl

Kinderen met angst leren voor zichzelf op te komen

de groep van Sonja Renaud

Zittend op de muur vanaf links Bas de Rue, Gerard van Roon en Bert Jan Buitenweg, staand daarvoor Dorianne Zonneveld, Suzanne van Vliet, Sonja Renaud (Geschiedenis 1994-1999) en Manon Wilbrink.

Sonja Renaud, wie zien we op deze foto?

‘Mijn El Cid-groepje, het is 1994 en we zijn op de Burcht. Ik begon dat jaar aan de studie Geschiedenis. Voor de El Cid-week kon ik kiezen uit een gemengde groep of een groep met alleen geschiedenisstudenten. Ik koos voor dat laatste, het leek me fijn om bij de studie al wat mensen te kennen. Destijds kreeg je als groepje één mentor, en de onze hield het op de eerste dag al voor gezien, dus we waren aan ons lot overgelaten. Gelukkig klikte het meteen en waren we vanaf dag één goede vrienden.’

Zijn jullie dat gebleven?

‘Tijdens de studie gingen een paar jongens steeds meer hun eigen weg. Maar de anderen bleven een hechte groep. Ik herinner me uit de studententijd heel veel luidkeels Monty Python-liedjes en I will survive zingen en warme chocolademelk met slagroom bij La Place in de V&D. Nog tijdens de studie kwamen er partners bij, en ook die konden het goed met elkaar vinden.’

En na het afstuderen?

‘De vriendschap is intact gebleven. We zien elkaar regelmatig, bij verjaardagen en uitjes. In totaal hebben we inmiddels tien kinderen. Eén keer per jaar gaan we met

alle gezinnen een weekend weg. En ook tussendoor is er contact. Er wordt veel geappt, en soms ook in wisselende samenstellingen afgesproken: bijvoorbeeld met alleen de dames of een tweetal.’

Wat typeert jullie groep?

‘Al zijn we op sommige punten erg verschillend, de liefde voor geschiedenis delen we. Als we samen op pad zijn, is het heel gewoon als iemand voorstelt om even langs een oorlogsbegraafplaats in de buurt te rijden. Er wordt veel gelachen, maar we zijn er ook voor elkaar in verdrietige tijden. Verwateren doet het nooit, iedereen hecht veel waarde aan onze vriendschap. Veel veranderd zijn we niet, alleen ouder geworden. Iedereen respecteert elkaar, we kunnen onszelf zijn. De diversiteit maakt onze groep zo mooi.’

En dat allemaal vanaf die allereerste dag in Leiden, zonder mentor.

‘Onze ‘valse start’ heeft zeker bijgedragen aan de hechte band, we waren die eerste dag toch op onszelf aangewezen. Ook bleken onze karakters erg goed bij elkaar te passen. Het was een vrij willekeurig samengesteld groepje, maar het had niet beter kunnen uitpakken. Ik heb aan de El Cid-week echt vrienden voor het leven overgehouden.’

siteit

De biodiversiteit gaat wereldwijd achteruit. Hoogleraar Koos Biesmeijer noemt het een nog grotere bedreiging dan de klimaatverandering. Hij en andere Leidse onderzoekers en alumni vertellen in dit dossier over wat ze eraan doen. Dat is vaak wetenschappelijk, soms ook praktisch van aard.

Alle hens aan dek

Nederland is wereldkampioen biodiversiteitsverlies, zegt Koos Biesmeijer. Hij doet onderzoek, praat en werkt samen met boeren, bedrijven en bestuurders, allemaal in een poging om het tij te keren.

Hij begon zelf als bijenonderzoeker in Costa Rica en was de eerste die de afname van deze zo belangrijke bestuivers documenteerde, met een artikel in Science in 2006. Zeventien jaar later is er een flinke groep PhD’s en postdocs van wie hij het wetenschappelijk werk begeleidt. Hij staat dus nog met één been in de klei van het onderzoek. Maar tegenwoordig is Biesmeijer zelf vooral ook veel op pad, om met maatschappelijke en wetenschappelijke partners de biodiversiteitscrisis aan te pakken. ‘Want iedereen heeft het over biodiversiteit. En wij hebben de kennis’, zegt de wetenschappelijk directeur bij Naturalis en hoogleraar Natuurlijk Kapitaal aan de Universiteit Leiden. Onder ‘biodiversiteit’ valt al het leven op aarde. Vanaf de kleinste micro-organismen tot de grootste dieren en planten leven in één ecosysteem. ‘Het begrip “natuurlijk kapitaal” zegt eigenlijk precies hoe ik ertegen aankijk’, begint Biesmeijer zijn betoog. ‘Net als met economisch kapitaal moet je zorgen dat je het kapitaal in stand houdt, en dat je kunt leven van de opbrengst. Ik noem de Waterleidingduinen wel eens het grootste industriegebied van Nederland. Daar wordt schoon drinkwater geproduceerd, het biedt kustbescherming en recreatie. De natuur heeft dus een enorme waarde. Ik betoog niet dat we overal van af moet blijven. Dat er eens een soort uitsterft is zelfs normaal. Maar het gaat nu wel sneller dan ooit. Ons kapitaal neemt af, het netwerk kan instorten.’ Verwacht van Biesmeijer geen sentimenteel verhaal. Zijn argumenten zijn opvallend zakelijk. ‘Uiteraard moet je vooropstellen dat de natuur recht heeft van bestaan. Maar nog belangrijker: we hebben haar superhard nodig. Biodiversiteit is ons voedsel, het levert materialen zoals hout, rubber, katoen en medicijnen. En het zorgt voor een leefbare planeet met zuurstof, schaduw, drinkwater en nog veel meer.’ Dat er al veel schade is aangericht, en hoe slecht het is gesteld met bijvoorbeeld de insectenpopulatie, is een

betrekkelijk jong inzicht. Pas in 2019 publiceerde het IPBES, de VN-organisatie voor wetenschap en beleid op het gebied van biodiversiteit, zijn eerste rapport. Het was meteen alarmerend. Een miljoen soorten worden binnen enkele decennia in hun voortbestaan bedreigd. Sindsdien is het ook voor de wetenschap alle hens aan dek, vertelt Biesmeijer. Hij en zijn mensen doen tegelijk fundamenteel onderzoek (hoe werkt de natuur, hoe staan de zaken ervoor, hoe komt dat?), werken aan oplossingen en zetten in op kennisverspreiding en bewustwording, om erger te voorkomen.

Kennisinstituut

Naturalis loopt hierin voorop. Niet voor niets noemt het zich tegenwoordig Naturalis Biodiversity Center en affi cheert het zich behalve als familiemuseum ook steeds meer als kennisinstituut. Het project ARISE is het grootste wat Naturalis ooit heeft ondernomen: sinds 2020 wordt de complete biodiversiteit, te beginnen in Nederland, in kaart gebracht. Alle flora, fauna en schimmels dus. Daarnaast is het actief in het Nederlandse Delta plan Biodiversiteitsherstel en tal van andere samen werkingsverbanden en initiatieven. Kortom, organisaties en overheden die iets voor de natuur willen doen, kloppen aan de Leidse Darwin weg aan. Zo ontstaan voortdurend nieuwe projecten waarin onderzoek en toepassing vaak gelijk opgaan. Biesmeijer helpt ook commerciële partijen. De netbe heerders bijvoorbeeld, die veel grond bezitten, en deze ‘biodiversiteitspositief’ willen beheren. KPN riep de hulp van Naturalis in omdat het zijn glasvezelhuisjes natuurinclusief wilde maken. Voor biologen is het vrij nieuw, zegt hij, om zo maatschappelijk bezig te zijn. ‘Maar het is leuk, en superhard nodig. We zoeken geen Einsteins, die zich opsluiten en briljante dingen bedenken. Je moet hier in samenwerking je onderzoek doen, en afhan kelijk van de context je verhaal op een andere

manier vertellen. En we denken in snelle toepassingen op basis van goede fundamentele kennis. Bedrijven kunnen niet wachten op vier jaar onderzoek.’

Niet-biologen overtuigen van het belang van biodiversiteit gaat hem zelf goed af. ‘Vaak moet ik bij de basis beginnen. Waar onze zuurstof vandaan komt, dat moet je blijven vertellen. Laatst hield ik een praatje voor een aantal financile topmensen van grote ondernemingen. Die prikkel ik dan door te zeggen dat de natuur veel beter is in economie dan wijzelf. Aan de hand van zo’n statement kun je veel uitleggen. Aan HR-professionals vertel ik hoe diversiteit en samenwerking in de natuur werkt. Het is elke soort voor zich, er is helemaal geen gezamenlijke doelstelling, en het lijkt als een gesmeerde organisatie te werken.’

De hamvraag dan: wat moet er anders? ‘Het is niet zo ingewikkeld. We leven op te grote voet en produceren en consumeren niet duurzaam. Dus: minder stikstof, minder bestrijdingsmiddelen, schoner water. Het feit dat we nu in Nederland 60 procent van de ruimte gebruiken voor landbouw is de belangrijkste oorzaak van de achteruitgang van de biodiversiteit.’ Landbouw hebben we hard nodig, zegt hij, maar is altijd een verzwakking van de biodiversiteit, zelfs als die landbouw ‘natuurinclusief’ is. ‘Ook weidevogels doen het beter in natuurgebieden.’

Risico’s inschatten

Een concrete maatstaf of een afspraak over de maximaal acceptabele schade, zoals bij het klimaatbeleid de 2 graden opwarming, is er op biodiversiteitsgebied niet. Maar uiteindelijk zullen ook hier beleid en wetgeving de veranderingen moeten afdwingen. ‘Bedrijven willen soms al wel wat doen, maar zitten ook vast in een systeem’, zegt Biesmeijer. ‘Politici zijn georiënteerd op de korte termijn en zijn niet altijd geïnteresseerd in de wetenschappelijke onderbouwing van hun argumenten.’

Zijn hoop is momenteel gevestigd op de verzekeraars en de financiële sector. ‘Die zijn altijd bezig met risico’s inschatten, en hebben oog voor de langere termijn. Als ze inschatten dat er strengere wetgeving op komst is, of schade in de toekomst, houden ze daar rekening mee en dringen zij als eersten aan op maatregelen.’

En dan is er de wetenschap zelf natuurlijk. Een generatie onderzoekers opleiden die slimmer zijn dan hijzelf, noemt Biesmeijer een van zijn drijfveren. ‘Je ziet een grote interesse bij de nieuwe generatie studenten. De studie Governance of Sustainability loopt als een trein. Net als de university colleges, waar heel thematisch wordt gewerkt. Die studenten zijn straks beter voorbereid op wat de toekomst van ze vraagt. Ik kijk vooruit, hè? We hoeven niet terug naar de tijd van de Verkade-albums. Wat we doen is de plaatjes schetsen van de albums over twintig jaar. Dus met nieuwe windmolens erin, en misschien ook soorten die we hier nu nog niet hebben. En hopelijk ook nog steeds grutto’s.’

Onderzoek in de polder

De Vrouw Vennepolder bij Oud Ade is omgetoverd tot Polderlab. Wetenschappers en studenten van de Universiteit Leiden onderzoeken hier samen met boeren en burgers hoe je veenweidegrond duurzaam en rendabel beheert. Het Polderlab is een tienjarig project, begonnen in 2021. Bioloog Maarten Schrama vertelt dat alle vergunningen inmiddels geregeld zijn. Dat duurde even, want het gaat niet om een tuintje maar om een complete polder van 33 hectare, waar de onderzoekers echt het heft in handen hebben gekregen. Dit voorjaar, na het broedseizoen, gaat het gebeuren: het waterpeil wordt omhoog gebracht en allerlei vormen van landbouw krijgen een kans – ‘van cranberry’s tot wilde rijst’. Doel daarbij is om manieren te vinden die helpen om de gestage bodemdaling te keren, de uitstoot van stikstof en CO 2 te ver-

minderen en zo een duurzaam alternatief te bieden voor het agrarisch beheer. In het veenweidegebied wordt nu, zoals Schrama het noemt, ‘op één koe gewed’. Er is daardoor weinig biodiversiteit, de stikstofemissies zijn te hoog en de bodem daalt en verzilt.

‘Het Polderlab is de showroom van de toekomst’, vat Schrama samen. Voor studenten is het bovendien een geweldige kans om te ervaren hoe ze wetenschappelijke kennis kunnen toepassen. ‘Het doen van onderzoek leer je nergens zo goed als in de praktijk.’ Hij broedt op een aanvraag om het project te verbreden. ‘We kunnen ook antropologen, sociaal wetenschappers en juristen gebruiken. De grotere vraag is onder welke condities Nederland over kan op duurzame landbouw. En daarbij spelen ook juridische en bestuurskundige vraagstukken.’

Neanderthalers hadden al impact

De natuur van vóór de menselijke invloed. Zo werd de periode beschouwd die archeoloog Wil Roebroeks en zijn team van Duitse en Nederlandse onderzoekers bestuderen. Hun werk in Oost-Duitse bruinkoolgroeves laat zien dat het met die pristine nature meevalt: de neanderthalers hadden al meer invloed op het ecosysteem dan we dachten.

Nijlpaarden in de Rijn

We hebben het over een relatief warme periode, zo’n 125.000 jaar geleden, die ongeveer 15.000 jaar duurde. Roebroeks: ‘Met een grote biodiversiteit. In het gebied waar wij onderzoek doen, rond Halle en Leipzig, liepen olifanten van 4,5 meter rond. Iets naar het westen zwommen nijlpaarden in wat we nu de Rijn noemen. De omgeving van het huidige Halle was bezaaid met meertjes en ontzettend rijk aan organismen.’

Men ging ervan uit dat de jagers-verzamelaars toen steeds rondtrokken en in kleine groepjes leefden. Niet zo gek dat dit ecosysteem gold als een soort nulmeting voor studies naar biodiversiteit en de impact van de mens daarop.

Menselijke invloed

Eind 2021 toonden Roebroeks en zijn collega’s aan dat er wel degelijk menselijke invloed was. ‘Emeritus hoogleraar Corrie Bakels wees erop dat dit gebied opvallend

open was tijdens de tweeduizend jaar dat neanderthalers hier waren. Op andere plekken was de bebossing veel dichter.’ Ook treffen onderzoekers houtskoolresten aan. ‘Mogelijk brandden de neanderthalers stukken bos af om grazers aan te trekken. Door kleine delen begroeid te houden, geef je prooidieren de kans zich daar terug te trekken en zijn ze makkelijk vindbaar voor jagers.’

Een recente studie van Roebroeks’ groep voegt nog iets aan menselijke invloed toe: de jagers-verzamelaars bleken in staat de bosolifanten, de grootste landzoogdieren van de afgelopen 3 miljoen jaar, structureel tot prooi te maken. ‘Mogelijk hebben neanderthalers een rol gespeeld in het uitsterven van deze soort.’

Scheppende vernietiging

‘We hebben onze ontdekkingen in de eerste plaats kunnen doen doordat we in een gebied zitten waar gigantische bruinkoolmijnen zijn aangelegd. Zulke kijkgaten in de aarde kom je zelden tegen als archeoloog. Bovendien zijn de resten van de toenmalige plantenen dierenwereld extreem goed bewaard. Het is een schatkamer die zijn gelijke niet kent in Europa’, zegt Roebroeks. ‘Wat mij fascineert: dit is onderzoek in een context van enorme landschapsvernietiging. Een groeve van zo’n 30 vierkante kilometer is 150 meter diep uitgegraven. Dat heeft gigantische negatieve gevolgen voor de regionale biodiversiteit. En dan ook nog de giftige uitstoot van de bruinkoolcentrales. In het kielzog van die hedendaagse milieucatastrofe hebben we, bizar genoeg, een heel lichte maar duidelijke menselijke voetafdruk op de omgeving kunnen ontdekken, van vele duizenden generaties geleden.’

Wil Roebroeks is emeritus hoogleraar Archeologie aan de Universiteit Leiden. Zijn onderzoek richt zich vooral op neanderthalers en andere vroegere mensachtigen in Eura-

‘Mijn oom, die vogelaar is, wist dat ze een app developer zochten bij Waarneming.nl, een platform voor natuurwaarnemingen. Hij vond dat wel wat voor mij. Wat ik fascinerend vind aan biodiversiteit is hoe alles in de natuur door evolutie is ontstaan, op cellulair en moleculair niveau. Toch nog een beetje scheikunde, wat ik in eerste instantie heb gestudeerd. Daarna ben ik overgestapt op informatica, mijn tweede passie. Ik onderhoud de apps van Waarneming.nl, waaronder ObsIdentify, de app die alles uit de natuur herkent. Ik heb aan de app toegevoegd dat je hem met groepen kunt gebruiken, een schoolklas of vriendengroep bijvoorbeeld. Je kunt zien wat de anderen hebben gespot. Je kunt ook een challenge doen: wie heeft de meeste planten gezien of de meeste vlinders? Dankzij onze AI zie je meteen wát voor vlinder je hebt gezien, een atalanta bijvoorbeeld. Of de Spaanse koningspage. Die heb ik toevallig zelf waargenomen op vakantie. Dat brengt biodiversiteit zo veel dichterbij. De data die mensen met de app genereren beïnvloeden potentieel de besluitvorming in Den Haag op het gebied van biodiversiteit. De app is dus behalve leuk ook nog nuttig.’

JONATHAN NEUTEBOOM (36)

2005-2010 Bachelor Scheikunde, Leiden

2008-2011 Bachelor Informatica, Leiden

2011-2014 Master Computer Science, Leiden 2015-2020 ICT, ministerie van Binnenlandse Zaken 2021-HEDEN App developer, Waarneming.nl

‘Het leuke van mijn werk als beleidsmedewerker Groen en Biodiversiteit bij de gemeente Zoetermeer is dat ik werk aan projecten in de openbare ruimte waarmee je concreet iets bijdraagt aan de verbetering van biodiversiteit. We leggen bijvoorbeeld eco-verbindingen aan langs fietspaden. Soms krijgen we te horen: waarom is die berm niet netjes gemaaid? Dan leggen we uit dat we dit doen voor de biodiversiteit. We zaaien voor insecten, zoals wilde bijen en vlinders, de berm is hun bed & breakfast. Zoetermeerders houden van het groen in hun stad. Buitenstaanders weten dat vaak niet, die kennen Zoetermeer alleen van de A12, maar Zoetermeer is een opvallend groene stad. Gelukkig wel, want biodiversiteit is de basis van ons bestaan. Sterker, onze leefomgeving bestaat bij de gratie van biodiversiteit. Als het heet is geven bomen ons verkoeling, dieren en planten in het water maken het water schoon, en er zijn heel veel insecten die de landbouwgewassen voor ons eten bestuiven. “Zonder bij geen koffie”, zeggen we hier.’

CAROLINE KLEIN ENTINKVAN HEIJNINGEN (42)

1999-2006 Doctoraal Biologie, Leiden

2003-2006 Bachelor Psychologie, Leiden

2006-2012 Promotie cognitie van taal bij zangvogels 2008-2010 Universiteitsraadslid voor de Young Researchers

2012-2017 Beleidsmedewerker en deskundige bij diverse organisaties

2017-HEDEN Beleidsmedewerker Groen en Biodiversiteit, gemeente Zoetermeer

‘In de Nationale Denktank Biodiver siteit, waar ik in 2022 in zat, we onderzocht waarom de biodiver siteitscrisis in Nederland niet effec tief wordt aangepakt. We kwamen tot de conclusie dat veel Nederlan ders een slechte natuurbeleving hebben. Ik noem het ‘natuuranalfa betisme’. Mensen kunnen soorten niet goed van elkaar onderscheiden en voelen zich niet echt betrokken bij het biodiversiteitsverhaal. Van die conclusie werd ik niet heel vrolijk, al moet ik eerlijk bekennen dat ik voor heen ook tot die groep behoorde.  Ik wist wel dat het slecht ging, maar dat we sinds 1900 bijna 70 procent van de biodiversiteit zijn verloren, wist ik niet. Nederland ligt daarmee ver onder het gemiddelde. Dat motiveerde me om iets te bedenken. Uit de denktank is de start-up Biodome voortgeko men, een grote koepelvormige kun stinstallatie, waarin we een interactieve manier een unieke natuurbeleving geven, inclusief geur en geluid. Daarmee prikkelen we de bezoekers om zich de werkelijkheid anders voor te stellen dan hij is. Iets wat ik heb geleerd van mijn studie Film- en Literatuurwetenschap: de kracht van verbeelding.’

SIMONE SCHOLTE (24)

2018-2022 Film- en Literatuurwetenschap, Leiden 2022 Lid Nationale Denktank Biodiversiteit HEDEN van de start-up Biodome

‘Ik noem het natuuranalfabetisme’

ALDUS ALUMNA SIMONE

‘De berm is de B&B van wilde bijen’

ALDUS ALUMNA CAROLINE

‘Wie heeft de meeste vlinders gezien?’

ALDUS ALUMNUS JONATHAN

Een liefde die je niet kunt dwingen

Botanisch filosoof Norbert Peeters over hoe wij mensen omgaan met planten in het algemeen, en met onkruid in het bijzonder.

Relatie

‘Onze kijk op planten, hoe we met ze omgaan en hoe ze aan ons verschijnen. Zo zou je mijn studieobject kunnen omschrijven. Botanisch filosofen bestuderen hoe de relatie tussen mensen en planten in de loop van de tijd is veranderd, en nog steeds verandert. Zo werd de gedachte aan kruisbestuiving en de relatie tussen bloemen en bestuivers pas gemeengoed aan het einde van de negentiende eeuw. Lang werd gedacht dat planten zichzelf bestoven. Oftewel, pas na de uitvinding van de telefoon wisten we van de bloemetjes en de bijtjes.’

Plantenblind

‘Als ik vroeger naar colleges Archeologie liep, kwam ik via de Hortus botanicus langs een grote libanonceder. Een imposante boom om te zien, maar daar had ik geen oog voor. Best gek, want aan een opvallend gebouw of een groot dier zou geen mens ongemerkt voorbijlopen. Plantenblindheid wordt die nalatigheid genoemd. We merken het groen gewoon niet op. In de pretparken van Disney wordt daar slim gebruik van gemaakt door de dienstingangen en ventilatieroosters, kortom de plekken waar de bezoeker niet op moet letten, te verven in een bepaalde kleur groen: Go Away Green.’

Knuffelbaar

‘Wij mensen zien planten ofwel als bruikbaar – eten, brandstof en medicatie – ofwel als decorstuk. We vinden dat ze niet te veel rommel of stank mogen veroorzaken. Zelfs natuurbeschermers en activisten hebben een blinde vlek voor planten. Ze richten hun

campagnes op de ‘knuffelbare’ dieren. Maar je begint aan de verkeerde kant als je vooral de aap wil redden, en niet de bossen waar die aap leeft. Planten en insecten, daar moet het beginnen. Zij vormen de dominantste soortengroepen op het vasteland.’

Onkruid

‘In de term “onkruid” schuilt een waardeoordeel. Een Amerikaanse filosoof heeft eens gezegd dat wat we als onkruid bestempelen, simpelweg de planten zijn waarvan we het belang voor de mens nog niet hebben ontdekt. Soms verandert er iets in wat we als onkruid beschouwen. Haver en rogge begonnen als onkruid op de akkers van prehistorische boeren, om vervolgens een belangrijk nutsgewas te worden.’

Activist

‘In het licht van biodiversiteit lijkt er steeds meer aandacht te komen voor planten. Ik zie hier in de hortus het bezoek toenemen. Misschien hebben we tijdens corona ontdekt hoe fijn planten in onze omgeving zijn, en dat we graag in hun nabijheid verkeren. Ik ben geen activist voor de botanie. Het is een liefde die je niet kunt afdwingen. Zelf heb ik ook pas ontdekt hoe rijk de plantenwereld is aan het einde van mijn studie filosofie. Planten zijn complexe organismen. Ze weten dieren te verleiden en lokken of juist af te weren. Ze weten wat boven en onder is, nemen de wereld om zich heen waar en zijn druk bezig met overleven. En dan zijn ze ook nog van cruciaal belang voor onze eigen overleving.’

Norbert Peeters studeerde Archeologie en Filosofie in Leiden en is botanisch filosoof. Hij werkt als programmamaker voor Studium Generale, is spreker, schrijver en buitenpromovendus bij het Instituut voor Wijsbegeerte, waar hij onderzoek doet naar de geschiedenis van onkruid en invasieve exoten.

Kunst raakt aan wetenschap

Bij de Academy of Creative and Performing Arts, een instituut van de Faculteit Geesteswetenschappen, doen kunstenaars onderzoek. Erik Viskil is er wetenschappelijk directeur en legt uit waarom kunst en wetenschap een logische combinatie vormen.

De Academy of Creative and Performing Arts, kortweg ACPA, is een samenwerking van Universiteit Leiden met de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. De combinatie is helemaal niet vreemd. Directeur Erik Viskil: ‘Zowel kunst als wetenschap komt voort uit nieuwsgierigheid. De ontmoeting met het onbekende. Verwondering. Kunstenaars combineren artistieke en academische methoden van onderzoek met elkaar en reflecteren expliciet op het eigen maakproces. Bij ACPA doen kunstenaars literatuurstudie, ze onderzoeken bronnen en betrekken inzichten uit andere vakgebieden bij hun onderzoek. Zo ontstaat een proces waarin productie en reflectie, maken en denken, elkaar stimuleren.’

Botanisch Laboratorium

ACPA bevindt zich in het monumentale P.J. Vethgebouw, achter het Academiegebouw, waar vroeger het Botanisch Laboratorium gevestigd was. Behalve het begeleiden van promotieonderzoek, verzorgt ACPA onderwijs in minoren en keuzevakken en de uitwisseling van studenten tussen de Universiteit Leiden en het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Viskil is sinds begin 2021 wetenschappelijk directeur. In het verleden is hij betrokken geweest bij tal van kunstinstellingen, waaronder het Stedelijk Museum in Amsterdam en de Gerrit Rietveld Academie, waar hij onderwijsdirecteur was en de afdeling Beeld en Taal heeft opgericht. Zijn persoonlijke interesse ligt vooral bij film en hoe bewegend beeld bijdraagt aan betekenis- en discussievorming.

Bewegend beeld

‘Ik denk dat er over 20 jaar niet meer wordt afgestudeerd zoals dat nu gebeurt met het schrijven van een conventionele scriptie. Het gebruik van beeld,

ook bewegend beeld, wordt steeds belangrijker. Het zal veel meer multimedia zijn. We zien nu al dat studenten afstuderen op een film. Wat dat betreft valt er van de kunst te leren. In onze minor ‘Creative Strategies for a Society in Change’ besteden we aandacht aan essayistische benaderingen van filmmaken. Zo is Chris Marker, een Frans cineast en een van de grondleggers van de essayfilm, een belangrijke inspiratie voor studenten. ‘Van hem en andere filmessayisten is te leren hoe een objectieve en een subjectieve blik een rol spelen in het maken van films, en hoe je camera en editing als onderzoeksinstrumenten kunt inzetten.’

Muziek

‘Ook in de muziek speelt dit een rol. Klassiek pianospelen kun je zien als een belichaamde praktijk die resulteert in een kunstobject, een uitvoering, met objectieve en subjectieve componenten. Het kunstobject moet voldoen aan uitvoeringsnormen: “Ah! Dat is een nocturne van Chopin!” Anderzijds wordt de interpretatie van de uitvoerder gewaardeerd: zijn versie zal afwijken van andere uitvoeringen en daarom geprezen of veroordeeld worden. Hoe benaderen we het objectieve en het subjectieve in artistiek onderzoek? Belichaamde praktijken en kunstwerken zijn erkende objecten van wetenschappelijke studie, denk aan de cognitieve psychologie, de musicologie en kunstgeschiedenis. Belangrijk in ons werk is de reflectie op en het experimenteren met de subjectieve component door de kunstenaars zelf. Hoe creëert de pianist het kunstwerk in het moment, en hoe komt de pianist tot andere resultaten? Dit is van belang voor de kunstenaars, maar heeft ook bredere implicaties. Het raakt aan receptie, aan esthetiek, het heeft implicaties voor ons begrip van het verleden. Artistiek onderzoek is gebaseerd op de waarde van belichaamde kennis: dat kunstenaars weten hoe ze iets moeten doen.’

Op pagina 30 vertellen drie ACPA-onderzoekers over hun project.

4 Alexander Cromer is promovendus bij ACPA. Hij werkt op het snijvlak van gesproken woord, speculatieve fictie en performancekunst. Cromer brengt een fictieve zwarte beschaving in kaart door middel van zijn vertelpraktijk, die performance, muziekproductie, poëzie en proza omvat. Hij krijgt daarbij hulp van zijn alter ego Darius P. Jenkins.

‘Zowel kunst als wetenschap komt voort uit nieuwsgierigheid’

Meer oog voor geluid

Over wat we zien hebben we vaak een mening: ‘Lelijk gebouw, zeg.’ Wat we horen, nemen we meestal voor lief. Althans, het heeft onze aandacht niet. En dat verbaast Marcel Cobussen ten zeerste: ‘Waarom maken we van geluid een bijzaak, terwijl het zo’n grote invloed op ons heeft?’ De hoogleraar Auditieve Cultuur aan de Universiteit Leiden is geïnteresseerd in hoe de mens zich auditief tot zijn omgeving verhoudt. In hoeverre bepalen geluiden ons welbevinden? Meer oog voor geluid, bepleit Cobussen. En die mogelijkheid krijgt hij bij de ontwikkeling van een aantal grote projecten in Rotterdam, waar hij in opdracht van de gemeente onderzoek doet naar geluid en geluidsbeleving van deze bouwprojecten. Daarnaast is hij bezig om een ‘Sound Study Hub’ op te zetten binnen de Universiteit Leiden om aandacht voor geluid beter te verankeren in de academische wereld. Om mensen meer auditief bewust te maken heeft hij een geluidswandeling ontworpen door Leiden. ‘In Ongehoord Leiden hoor je geluiden die je normaal niet hoort: geluiden onder water, geluiden van vroeger of geluiden die zich aan de binnenkant van woningen bevinden.’

Alexander Cromer is een performer en spoken word artist. Momenteel promoveert hij aan ACPA op de Black Arctic. Deze fictieve wereld is ooit opgericht door tot slaaf gemaakten. Tijdens de route naar Amerika zijn zij afgedreven naar de Noordpool, waar in de loop der tijd een unieke zwarte beschaving ontstond: Black Arctic, met eigen muziek, eigen kunstvormen en eigen mythes en helden. ‘Ik gebruik deze afrofuturist dream om ontologische en epistemologische facetten van blackness te onderzoeken. Tegelijk wil ik onderzoeken hoe de menselijke stem kan worden ingezet als middel van verzet en healing. Waarom ACPA? Op niet veel plekken in de wereld wordt artistiek onderzoek mogelijk gemaakt, ontdekte ik een paar jaar geleden. Zo ben ik bij ACPA terechtgekomen. Over een paar jaar hoop ik te promoveren, mijn dissertatie zal deels bestaan uit tekst, poëzie en performance.’

Nieuwe perspectieven

Lelani Antar onderzoekt hoe de essayfilm gebruikt kan worden als de stem van gemarginaliseerde groepen in de samenleving. Een onderwerp dat haar aan het hart gaat. Als 12-jarige sprak ze erover op het podium van TEDxYouth in Miami. Ze loopt op dit moment stage bij ACPA en deed er de minor Creative Strategies for a Society in Change (CSSC). Algemene vragen in deze minor zijn: hoe benaderen kunstenaars en ontwerpers maatschappelijke problemen? Welke visuele, ruimtelijke en auditieve strategieen zetten ze in? Wat is de artistieke en maatschappelijke waarde van die inzet en welke inzichten leveren ze op? ‘Kunst gaat uit van het individu, een kritische en persoonlijke blik, maar juist die blik kan van betekenis zijn voor het collectief. Creativiteit zorgt voor nieuwe perspectieven in alle lagen van de samenleving.’

Stel de Noordpool was zwart

International studies 2013-2016

werkplek van Kevin de Wacht

Op een heldere dag ziet Kevin de Wacht (28) vanaf de 52 ste verdieping van zijn kantoor in Jakarta de bergtoppen van Puncak. Maar meestal ziet hij minder –dan hangt er een deken van smog over de stad. Een half jaar geleden vertrok Kevin vanuit Nederland naar Indonesië voor een baan als duurzaamheidsadviseur voor GoTo, het grootste technologiebedrijf in Indonesië. Kevin: ‘Ik heb een best onwaarschijnlijke stap gezet: van de Nederlandse overheid naar GoTo, waarbij Go staat voor Gojek, waar ik voor werk. Gojek is een heel populair platform, een soort Uber, dat allerlei diensten aanbiedt: van het bezorgen van de boodschappen tot het versturen van een pakketje, en van een taxiritje tot een hele verhuizing. Als je wilt, hoef je dankzij Gojek de deur niet meer uit.’  Niks voor Kevin zelf, die avontuurlijk is aangelegd.

‘Van jongsaf trekt het buitenland me, vooral Indonesië, omdat ik zelf half Indonesisch ben. Daarom heb ik ook internationale betrekkingen gestudeerd.’ Hij liep al eens stage bij de Nederlandse ambassade in Jakarta. ‘Maar dat was anders. Nu zit ik hier echt voor onbepaalde tijd. Best wel een sprong in het diepe. Maar ook een buitenkans: ik heb het gevoel dat ik op deze plek iets kan betekenen voor de welvaart van Indonesië. En ik begin na ruim een half jaar eindelijk mijn draai te vinden. De kantoorgewoonten in Indonesië zijn heel anders dan in Nederland. Het is er vrij schools. De baas maakt een plattegrond van waar iedereen zit, zoals vroeger in de klas. Fijn is dat je veel met collega’s doet, veel meer dan in Nederland. Na het werk eten we bijvoorbeeld samen. Zo worden je collega’s veel sneller je vrienden.’

de jonge wetenschapper

Tingting Hui

‘Accent bepaalt of je erbij hoort’

Tingting Hui kwam in 2013 naar Leiden voor de master Comparative Literature. Haar supervisors spoorden haar aan om haar masteronderzoek naar accenten in spraak verder uit te diepen. Na haar promotie – en een uitstapje in het bedrijfsleven – is ze terug bij de universiteit om college te geven en onderzoek te doen.

Tingting Hui groeide op in Yulin, een voor Chinese begrippen kleine stad. ‘Het is een bergachtig gebied’, vertelt ze, ‘en al van jongs af aan vroeg ik me altijd af wat er toch achter de bergen zou zijn.’ Na haar bachelor, Teaching Chinese as a Second Language aan de universiteit van Xi’an, besloot ze daar achter te komen. Haar master zou ze in het buitenland halen, al wist ze niet precies welk buitenland. Leiden was de eerste plek waar ze een aanvraag deed, en ze werd toegelaten. ‘Ik was nog nooit eerder buiten China geweest, dus ik had echt geen idee hoe het zou zijn’, vertelt ze. ‘Wat me opviel was het mooie weer! Iedereen zei dat het altijd regende in Nederland, maar toen ik in augustus aankwam scheen de zon.’

Toch verliep niet alles positief, zoals te verwachten als je in een ander land gaat wonen. ‘Ik merkte dat ik veel aandacht besteedde aan mijn uitspraak’, zegt ze. ‘Ik lette op de stand van mijn mond, op wat mijn gezichtsspieren deden. Ik deed heel erg mijn best om accentloos Engels te spreken, maar dat was lastig. Daardoor

realiseerde ik me dat je accent mede bepaalt of je ergens bijhoort of niet. Die lichamelijke en sociale dimensie van accent begon me te fascineren, dus werd dat het onderwerp van mijn masteronderzoek. Aan de hand van literatuur van tweetalige schrijvers heb ik me daar verder in verdiept.’

Promotie

Haar supervisors Yasco Hormans en Ernst van Alphen vonden het ook interessant en spoorden Hui aan om een PhD te doen. Zeven jaar nadat ze voor het eerst voet in het buitenland zette, verdedigde ze haar proefschrift. ‘Daarna voelde ik me een beetje verloren’, zegt ze. ‘Ik was zo lang met dit onderwerp bezig geweest en ineens was ik klaar. Ik moest niet alleen bedenken wat voor werk ik wilde gaan doen, maar ook wáár. De coronacrisis maakte mijn beslissing moeilijker, want als ik naar China ging kon ik niet zomaar weer terug.’ Hui besloot een visum voor een zoekjaar aan te vragen. Hiermee kunnen mensen die in Nederland gestudeerd hebben een verblijfsvergunning krijgen om hier een baan te zoeken.

Binnen een jaar moet je die gevonden hebben. ‘Via via vond ik werk als trainer bij een organisatie die PhD-studenten begeleidt’, vertelt ze. ‘Ik heb daar met veel plezier gewerkt, maar ik miste de literatuur. Ik las nog steeds veel, maar ik kon er niet meer diep induiken of er met anderen over praten.’

Inclusie op de faculteit

Dus ging ze terug naar de Faculteit Geesteswetenschappen om docent te worden. ‘Dit is mijn eerste jaar als universitair docent en ik ben dol op de studenten’, vertelt Hui. ‘Ik geef veel colleges, maar ik heb ook uren om aan een nieuw onderzoek te werken. Ik ben nog in de beginfase, dus ik kan er nog niet al te veel over zeggen, maar mijn focus ligt op hoe kunstenaars ziekte in hun werk verbeelden. Zo kijk ik bijvoorbeeld of striptekenaars, als ziekte een rol speelt in hun werk, hun frames op een specifieke manier gebruiken.’ Daarnaast heeft Hui nog tijd gevonden om zich in te zetten voor inclusieprojecten van de universiteit. ‘Voor een van de projecten zijn we een kaartspel aan het ontwikkelen waarmee mensen elkaar kunnen leren kennen, op een ander niveau dan zakelijk. Een professionele identiteit is toch vrij algemeen, dus hoe leren we iemand als volwaardig persoon kennen? Dit spel kan gebruikt worden door docenten of studenten om overeenkomsten te vinden. Met dit spel kun je interesse tonen, zonder politiek ongevoelig te zijn.’

De meeste mensen hebben de aanname

dat je moedertaal de taal is die het dichtste bij je staat en waarin je je het beste kan uitdrukken. Maar hoe zit dat bij mensen die tweetalig zijn opgevoed? Of mensen met een migratieachtergrond die hun tweede taal vloeiender spreken dan hun eer-

ste? ‘In mijn PhD-onderzoek heb ik de aanname dat onze moedertaal onvervangbaar is uitgedaagd. Dat heb ik gedaan door literatuur te bestuderen waarin de hoofdpersonages een tweede taal leren. Zo komt de hoofdpersoon in het werk van

de Japanse schrijfster Yoko Tawada ergens anders vandaan dan waar die woont. Ook bij Nabokov zien we dit terug in zijn roman Pnin, waarin zijn hoofdpersoon zegt de Amerikaanse taal te vermoorden met zijn accent.

Een accent maakt taal

performatief: dat betekent dat taal niet alleen iets beschrijft, maar ook iets doet. Het heeft lichamelijke en maatschappelijke implicaties: een accent kan leiden tot discriminatie. Door te spreken wordt de spreker als het ware verraden.’

Is een... moedertaal onvervangbaar?

AGENDA

Faculteit Geesteswetenschappen

22 mei

AFSCHEIDSCOLLEGE

Van prof.dr. Sasha Lubotsky: Etymologische woordenboeken, de Leidse school en boerenverstand. universiteitleiden.nl/agenda

28 mei JAPANMARKT

Op het Rapenburg, dit jaar mede in het teken van 200 jaar Siebold in Japan.

Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen

3 juni

ALUMNIDAG

Voor Informatica en Wis-, Natuur- en Sterrenkunde.

23 juni POOLAVOND

Voor alumni van Scheikunde en Molecular Science & Technology.

23 juni

PUBQUIZ

En borrel, voor alumni Life Science & Technology. universiteitleiden.nl/alumni

Hortus botanicus

29 juli

BOTANISCHE KUNST

Van 10 tot 16 uur: botanische kunst- & waterplantenfestijn. Lezingen, informatiemarkt, demonstraties van botanisch kunstenaars. hortusleiden.nl

SSR

11 juni

SCREDX

Evenement waar inspirerende oud-leden van SSR-Leiden hun verhaal delen met andere reünisten. In de vorige Leidraad stond het aangekondigd voor februari maar het is uitgesteld.

HOVO

CURSUSSEN

Bij HOVO (Hoger onderwijs voor ouderen) zijn in de tweede helft van dit jaar cursussen over onder meer ‘Franse romans die onlangs prijzen wonnen’, ‘Rituelen in het recht’, ‘Einsteins Leidse vrienden’ en nog tientallen andere onderwerpen. universiteitleiden.nl/hovo/ collegeaanbod

Studium Generale

LEZINGEN

Het lezingenprogramma van Studium Generale is te vinden op: universiteitleiden.nl/ studium-generale

Het alumnibureau en de faculteiten organiseren meer alumniactiviteiten. Zie universiteitleiden.nl/ agenda voor actuele informatie.

Uitnodigingen ontvangen?

Geef uw e-mailadres door: info@alumni.leidenuniv.nl

ONDERWIJS VOOR PROFESSIONALS

2 juni

CURSUS VAARDIGHEDEN

- OVERTUIGEN OP PAPIER

Vergroot uw overtuigingskracht in juridische teksten zoals dagvaardingen, rapportages en adviezen.

12 juni

CURSUS VAARDIGHEDEN

- ONDERHANDELEN MET SUCCES

In deze training leert u onderhandelingen met meer vertrou-

RECHTEN Leiden Revisited

Het jaarlijkse event waarvoor honderden alumni naar Leiden komen, georganiseerd door de Rechtenfaculteit en het Juridisch PAO van de Universiteit Leiden. Dat is ‘Leiden Revisited, een middag terug in de collegebanken’. Dit jaar op vrijdag 8 september, van 14.30 tot 20.00 uur. universiteitleiden.nl/leidenrevisited

wen tegemoet treden, en zo meer succes behalen.

15 juni - 30 juni

VERDIEPINGSLEERGANG TERRORISME, RECHT EN VEILIGHEID Samenwerken, informatie delen, maar tot welke grens?

Meer informatie: universiteitleiden.nl/ onderwijs/onderwijsvoor-professionals

GEESTESWETENSCHAPPEN

De jurk en het scheepswrak

Toen hobbyduikers in 2010 een bijna 400 jaar oud scheepswrak voor de kust van Texel ontdekten, vonden ze meer dan duizend voorwerpen in houten kisten, waaronder mediterraan aardewerk, twee vrijwel intact gebleven zeventiendeeeuwse jurken en bijzondere boekbanden. De Leidse postdoc Janet Dickinson deed hier onderzoek naar, dat haar door heel Europa leid-

de. Over de vondst werd de documentaireserie De jurk en het scheepswrak gemaakt (in april vertoond op NPO2, terug te kijken via NPO Start) waarin historica Dickinson te zien is. In de gelijknamige vijfdelige podcastserie, met ook de Leidse hoogleraar Nadine Akkerman, staat de vraag centraal van wie de jurk uit het wrak geweest kan zijn. bit.ly/jurk-scheepswrak

Hoe cool is LEGO?

De groep van experimenteel natuurkundige Tjerk Oosterkamp doet misschien wel het koudste onderzoek ter wereld.

De onderzoekers hebben een sensor afgekoeld tot minder dan 2 millikelvin – bijna het absolute nulpunt. Daarmee kunnen ze extreem gevoelige metingen doen. Promovendus Jaimy Plugge hielp bij het bouwen van de

SOCIALE WETENSCHAPPEN

opstelling: ‘We zijn op het moment de enige groep ter wereld die dit zo koud en trillingsvrij kan.’

‘We doen in ons lab een soort MRIscans, maar dan op nanometerschaal. We meten met de sensor ontzettend kleine krachten en daarvoor is het belangrijk dat er geen vibraties zijn die de metingen verstoren, dus moet je instrument heel koud zijn.’ Het afkoelen gebeurt in de cryostaat (de

TOLSTOJ IN ÉÉN RUK UIT?

Makers van digitale hulpmiddelen om sneller te lezen beloven van alles. Maar lees je met een bepaalde app echt Oorlog en Vrede binnen tien uur?

Volgens Arnout Koornneef, universitair docent bij het Instituut voor Pedagogische Wetenschappen, blazen de makers te hoog van de toren. Er is nog veel

onderzoek nodig om de werkelijke effecten van dit soort technologie te bepalen. ‘Maar dat betekent niet dat we de designprincipes niet serieus moeten nemen’, schrijft hij op het Leiden Pedagogiekblog. ‘Zelfs de ietwat dwaze innovaties verdienen onze aandacht, omdat juist stoutmoedige ideeën nieuwe inzichten kunnen verschaffen

koelkast) en die moet verbonden zijn met de krachtsensor om warmte weg te leiden. Die verbinding wordt gemaakt met een platte, zilveren draad. Maar er is een risico dat die draad extra vibraties naar de sensor leidt. De oplossing? LEGO. Plugge legt uit: ‘Als je LEGO-blokjes op elkaar stapelt, zitten ze heel stevig vast en geleiden ze bijna geen warmte. Ideaal dus.’

over fundamentele wetenschappelijke vraagstukken.’

Op het Pedagogiekblog schrijven Leidse wetenschappers over onderzoek en actuele onderwerpen, zoals schermtijd voor jonge kinderen, de toepassing van AI in het onderwijs en autismekenmerken bij meisjes en vrouwen.

ARCHEOLOGIE

Games voor archeologen

Archeologen en game-ontwikkelaars komen van 24 tot en met 26 mei naar Leiden voor The Interactive Past Conference. Dat is een event om de gezamenlijke liefde voor videogames en het verleden te vieren, en het laat deelnemers speelse, creatieve en mooie ideeën met elkaar delen. Iedereen is welkom. interactivepasts.com/tipc3

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEKEN

‘Steekboekje’ voor jonge stelletjes uit de 17e eeuw

Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL) heeft een unieke editie uit 1690 verworven van ‘’t Vermaecklijck Steeck-boeckjen, Waer in de Secreten des Herten van Jonghmans en Dochters te lesen’.

Het steekboekje is een amoureus gezelschapsspel voor twee of meer jonge stellen en is slechts een van de weinige exemplaren die de tand des tijds hebben doorstaan, hoewel het tot de bestsellers van de zeventiende eeuw mag worden gerekend. Het steekboekje – geschreven door de Friese dichter Jan Jansz Starter

vrolijke bijeenkomsten, waarbij met een speld in de snede van het boekje werd geprikt, zodat het op een willekeurige pagina openviel. Op de bladzijde die door de speld werd aangewezen, troffen de jongelieden een vers voor de man en een vers voor de vrouw, waarin hun ‘hart’, hun karakter werd omschreven en een bijpassende voorstelling in houtsnede. Deze scabreuze, humoristische gedichtjes werden – onder grote hilariteit – hardop voorgedragen door de deelnemende stellen. De speld in de snede van het boek betekende dus ook een steek in het

TALKSHOW OVER DIGITALISERING VAN DE STAD

Het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities houdt een talkshow over de toenemende digitalisering en dataficering van steden. ‘BOLD’ staat voor Big, Open en Linked Data. Dezelfde middag wordt een white paper gepresenteerd met inzichten vanuit verschillende cases in de ‘slimme’ stad, waarbij wetenschappers in gesprek gaan met overheden, burgers, kunstenaars en andere kennisinstellingen. Donderdag 22 juni, Schouwburgstraat 2, Den Haag. bit.ly/digitaliseringvandestad

AUGUSTINUS

Augustinus viert dit jaar zijn 26ste lustrum. De reünistendag is op zaterdag 15 juli. Op het programma staan vanaf 14 uur onder meer een symposium, een pubquiz en een cantus. Alles is op een externe locatie, maar een bezoek aan het eigen huis behoort tot de mogelijkheden. Houd de website lustrumaugustinus.nl of de sociale media in de gaten voor nadere informatie over locatie, aanmelding en programma.

GOVERNANCE AND GLOBAL AFFAIRS

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

Robotvogel geeft jonge zebravinken zangles

Hoe leren jonge zebravinken zingen? Een onderzoeksteam onder leiding van Katharina Riebel heeft een ‘RoboFinch’ ontwikkeld om dat te bestuderen.

‘Net als kinderen beginnen jonge zebravinken met brabbelen. Ze horen de vogelzang van soortgenoten, onthouden dat en beginnen te oefenen’, vertelt Riebel, onderzoeker bij het Instituut Biologie Leiden. ‘Wij willen meer weten over dit vocaal leren, tot nu toe deden we dat vooral door zang te laten horen via een luidspreker. Maar bij leren zingen hoort veel meer, zoals snavel- en keelbewegingen en de lichaamshouding.’ Riebels onderzoeksgroep ontwikkelde daarom de RoboFinch, samen met de Vrije Universiteit

Amsterdam (VU) en Vrije Universiteit Berlijn.

De robotvogel sloeg aan. ‘Zebravinken zijn vaak terughoudend  met nieuwe objecten, maar ze waren meteen enorm nieuwsgierig’, vertelt de net gepromoveerde Judith Varkevisser, die de experimenten uitvoerde. ‘Ze komen naast de robotvogel op de stok zitten en kwetteren ertegen aan. En nog belangrijker: de jonge vogels zitten stil en bestuderen de RoboFinch als deze begint met bewegen en we vogelzang afspelen. Ze lijken echt naar de robot te luisteren. Dat bewijst dat we de RoboFinch kunnen gebruiken in onze studies naar vocaal leren en of het zien van de bewegingen die bij het zingen horen hiervoor belangrijk is.’

Nicolien

Mizee gastschrijver

Nicolien Mizee is dit najaar de 40ste gastschrijver van de Universiteit Leiden. In haar collegeserie onderzoekt ze hoe we in deze tijd van sensitivity readers en (online) bedreigingen, zelfcensuur kunnen voorkomen.

Culturele gevoeligheden zijn van alle tijden. Boeken zijn verboden en verbrand, schrijvers verbannen of vermoord. Het grootste gevaar van censuur schuilt volgens

Mizee in zelfcensuur: niet meer durven denken wat je denkt. Hoe ontkomen we daaraan? Door vaagpraat te vermijden en zo exact mogelijk te formuleren. Een schrijver die zich daarop toelegt, zonder zich te bekommeren om het effect van zijn woorden, zal vanzelf proza schrijven dat verrast, shockeert of als humoristisch wordt ervaren. Er is volgens Mizee geen betere manier om te leren

kijken naar literatuur dan door je zelf in het ambacht te bekwamen. In de cursus Gastschrijver 2023-2024 wordt daarom vooral door de studenten zelf geschreven, zowel thuis als in de colleges.

Mizee (1965) brak bij het grote publiek door met de thriller Moord op de Moestuin. De laatste jaren oogstte ze lof met haar autobiografische reeks Faxen aan Ger.

Duik in het Rapenburg voor het goede doel

Zwem mee, moedig aan of doneer voor onderzoek naar dwarslaesie op 16 september. De Rapenburg

Race is een jaarlijkse zwemwedstrijd waarmee geld wordt ingezameld voor een goed doel: het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen met een dwarslaesie. Elk jaar zwemmen honderden mensen 800 meter door de mooiste gracht van de stad. De finish is in het Van der Werfpark, waar de hele dag live muziek, eten en drinken en veel gezelligheid is. rapenburgrace.nl

JONGE ALUMNI NETWERK Workshops en netwerken

Het Jonge Alumni Netwerk (JAN) is er speciaal voor alumni tot en met 35 jaar. Het organiseert evenementen en workshops voor deze groep, vaak rond een onderwerp dat vooral speelt in de eerste jaren van je loopbaan. Zo is er in juni de workshop ‘Drie stappen naar een betekenis -

volle baan’, in september een workshop ‘Brave Space’ over creativiteit en het weghalen van blokkades en in oktober een netwerkevent rond ondernemerschap. Houd voor meer informatie en data de website in de gaten: universiteitleiden.nl/jan

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEKEN

Middle Eastern Library in aanbouw

Naast de UB wordt al enige tijd volop gebouwd aan de nieuwe Middle Eastern Library (MEL). De voorbereidingen van de verhuizing zijn in volle gang. De MEL wordt in het studiejaar 2024-2025 geopend. Op de website ’Towards the Middle Eastern Library’ kunnen belangstellenden van binnen en buiten de universiteit alvast een kijkje in de keuken nemen. Vakreferenten Anita Keizers, Mariëtte Keuken, Sahar Al-khulaidi en conservator Arnoud Vrolijk delen met regelmaat nieuws over de collecties. Verder praten ze de bezoeker bij over de bouwwerkzaamheden. Nieuwsgierig? Neem een kijkje op melibrary.nl.

NJORD

VRIJWILLIGER VAN HET JAAR

Njord-coach Daan Goedkoop is door de roeibond verkozen tot vrijwilliger van het jaar. Commissaris voor het Competitieen Fuifroeien Richard Duut en zijn voorganger Maud Schenck stelden hem eind vorig jaar kandidaat. Goedkoop is bezig aan zijn tweede Njordtijd. In de jaren 80 haalde hij zelf 22 blikken binnen, met als hoogtepunt het nationaal kampioenschap in de lichte 4+ in 1984. Twee jaar geleden begon hij met het coa -

Njord zoekt oud-leden

chen van de Ringvaart 8+ van zijn zoon, raakte weer helemaal enthousiast en is nu weer dagelijks (en succesvol) actief als coach van competitieroeiers.

NIEUWS VAN DE FACULTEITEN

Njord is bezig met het compleet maken van het oud-ledenbestand. Dit met het oog op het komende lustrum en de activiteiten waarbij alle oud-leden welkom zijn. Dus heeft u tijdens uw studententijd rondgelopen op Njord? Mail naar abactis@njord.nl! Ook als u geen interesse hebt in het lustrum of denkt dat u al in het bestand staat.

RECHTEN

Robotontwerp moet inclusief

Te weinig aandacht voor diversiteit bij het ontwerp van robots en in testomgevingen kan de veiligheid van gebruikers in gevaar brengen.

Dat stellen Eduard Fosch-Villaronga van eLaw-centrum voor Recht en Digitale Technologie en Hadassah Drukarch. Hun publicatie verscheen in het International Journal of Social Robotics Robots worden in de medische zorg en revalidatie steeds gangbaarder. Ze kunnen patiënten zowel fysieke als sociale interactie bieden, gepersonaliseerd voor de gebruiker. Het gaat dan niet alleen om de smaak of wensen van die gebruiker, maar ook om het waarborgen van ‘ontwerprechtvaardigheid’, aldus de onderzoekers. Oftewel: de gebruiker varieert naar geslacht, gezondheid, leeftijd en lichaamsbouw. Uit een combinatie van literatuuronderzoek en experimenten met een robottestbed concluderen Fosch-Villaronga en Drukarch dat het negeren van die diversiteit een robot minder veilig in gebruik kan maken.

LUF Sleuteldragers

Jelena Kozowyk-Konjicija (Archeologie 2009-2016) is Jonge Sleuteldrager

‘Twee jaar geleden las ik in Leidraad voor het eerst over het Sleuteldragerschap. Dat wekte mijn interesse. Ik wil graag iets terugdoen voor de samenleving en na enkele jaren fulltime werken is het daar nu de tijd voor, dus ben ik Jonge Sleuteldrager geworden Onderwijs is cruciaal voor de samenleving. Het bevordert kritisch denken, logica en creativiteit. Helaas is er nog steeds veel ongelijkheid in de wereld, maar onderwijs biedt gelijke kansen en draagt uiteindelijk ook bij aan vrede in de samenleving. Ik heb er alle vertrouwen in dat mijn donatie via het LUF aan nuttig onderzoek en beurzen voor studenten wordt besteed. Een bijdrage daaraan vind ik het mooiste wat je iemand kunt schenken. Ik heb archeologie gestudeerd en ben momenteel werkzaam als lead data analyst voor een softwarebedrijf in

Leiden. Tijdens mijn studie had ik wei nig met het LUF te maken, totdat mijn man tijdens een LUF-evenement een scriptieprijs won. Die prijs was mede mogelijk gemaakt door het Fonds Minerva Reünisten.

Gelijkgestemde alumni

Ik hoop andere alumni te enthousiasmeren om ook Sleuteldrager te worden. Laatst was ik bij een lenteborrel van het LUF, waar ik enkele lezingen heb bijgewoond van onderzoekers die in het verleden ook een beurs hadden ontvangen voor hun onderzoek.

Daar kwam ik ook weer mensen tegen die ik vorig jaar bij het Sleuteldragersdiner had ontmoet. Je leert ontzettend leuke, gelijkgestemde alumni kennen, het is een inspirerend netwerk. Ik blijf zeker de rest van mijn leven Sleuteldrager.’

Ook Sleuteldrager worden?

Sleuteldragers dragen bij aan onderzoek en onderwijs door gedurende minimaal vijf jaar ten minste 500 euro (voor stellen 750 euro) per jaar te schenken. Jonge Sleuteldragers zijn onder de 40 en doneren 120 euro per jaar, ook voor minimaal vijf jaar.

Voor Sleuteldragers worden speciale evenementen georganiseerd zoals lezingen, bezoeken aan besloten collecties of een rondleiding door de Hortus. De volgende editie van het jaarlijkse Sleuteldragersdiner is vrijdag 6 oktober in het Rijksmuseum van Oudheden.

Interesse of vragen? Neem contact op met Corinda van Bohemen via sleuteldragers@LUF.leidenuniv.nl  of 071 527 57 59.

‘Het is een inspirerend netwerk’

terug in de banken

Laurie Kraus

ENERGIE ‘Wat beweegt mensen, waarom doen we wat we doen? Dat vind ik interessante onderwerpen. Daarom trok deze workshop me. Zowel professioneel als persoonlijk ben ik me bewust van mijn gedrag. In mijn werk compenseer ik mijn beperkte ervaring door hoge kwaliteit af te leveren. Daarbij wordt ook bepaald gedrag van me verwacht, waarvoor ik nu soms de ruimte en energie mis, door het overlijden van mijn moeder en beste vriendin.’

RATIONEEL ‘Gedrag werd in de workshop heel rationeel benaderd: hoe zorg je dat mensen een vragenlijst invullen, hoe stuur je klanten die een lening afsluiten in een verstandige richting? Het was meer een college dan een workshop. Evengoed vond ik het heel interessant en heb ik gave dingen geleerd.’

MANIPULEREN ‘Ik kan er ook wat mee in mijn werk. Ik zit in de IT voor gemeenten in de Bollenstreek. We kregen uitgelegd dat je als maker van een online formulier altijd aan het manipuleren bent. Een bepaald vinkje standaard ‘aan’ zetten vinden we op mijn werk al gauw te sturend. Maar het uitzetten is ook een keuze. Waar het om gaat, legde Van Dijk uit, is transparant zijn over die keuzes: erbij zetten waarom je het aan hebt staan. Uit onderzoek blijkt – bij de keuze voor groene stroom – dat beduidend meer mensen dan het gewenste gedrag vertonen.’

SITUATIE ‘Een andere wijze les is dat je altijd naar de situatie moet kijken voor je een persoon iets aanrekent. Als mensen iets niet doen zoals je hoopt, zijn we snel geneigd het te zien als onwil. Het is belangrijk om het die mensen makkelijk te maken. Gedrag hangt veel meer af van of je iets meteen snapt. Heel inspirerend om op deze manier bezig te zijn met de praktische aspecten van menselijk gedrag, onderdeel van mijn vakgebied dus.’

Het Kenniscentrum voor Psychologie en Economisch Gedrag biedt diverse workshops en trainingen op het gebied van gedrag, keuzes en financiële stress. Zie kcpeg.nl

Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie 2013-2016

Laurie Kraus volgde de workshop ‘Gedragsinzichten’ van hoogleraar Economische Psychologie Wilco van Dijk.

lezen, luisteren, doen

Walk like an Egyptian

Van vroege jazz tot hiphop van nu, van Miles Davis en Sun Ra tot Beyoncé en Rihanna – in veel muziek zie én hoor je terug dat de makers geïnspireerd zijn door het oude Egypte en Nubië. In de tentoonstelling ‘Kemet. Egypte in hiphop, jazz, soul & funk’ staat de muziek van artiesten met Afrikaanse roots centraal. Het is een reis door de muziekgeschiedenis, op zoek naar de aantrekkingskracht van het oude Egypte. Wat betekent het oude Egypte voor deze muzikanten? In de tentoonstelling met een evenementenprogramma vol muziek én oud-Egyptische cultuur duik je in de wereld van artiesten en geschiedenis. Kemet, tot en met 3 september 2023, Rijksmuseum van Oudheden

PODCAST

Weet jij wat het nut is van muggen?

Vraag jij je wel eens af hoe het zit met buitenaards leven? Of we hebben leren zingen van vogels en wat het nut is van muggen? De podcast Wetenschap op je Gemak geeft op een gemakkelijke manier antwoord op prangende wetenschapsvragen. Elke twee weken gaan facultair wetenschapsredacteur Inge van Dijck en kersverse

alumnus Science Communication & Society Jordi Jansen in gesprek met een wetenschapper van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen. Beluister op Spotify of via de website universiteitleiden.nl/wetenschapopjegemak

MUSEUMNACHT LEIDEN

De vijftiende editie van de Museumnacht in Leiden vindt plaats op 3 juni. Tussen 20 en 1 uur zetten verschillende Leidse musea en culturele instellingen hun deuren wagenwijd open. Er zijn tentoonstellingen, voorstellingen, workshops en muziek. Na de museumnacht is er nog een after party waar iedereen met een Museumnacht Leiden

ticket toegang toe heeft. Onder de deelnemers zijn De Lakenhal, het Sieboldhuis, Rijksmuseum Boerhaave, Rijksmuseum van Oudheden, Museum Volkenkunde, Molenmuseum de Valk, CORPUS ‘reis door de mens’, de Hortus botanicus, de Oude Leidse Sterrewacht en Erfgoed Leiden en Omstreken. museumnachtleiden.nl

Onvoorstelbaar

Met een bijzonder kleine microscoop legde Antoni van Leeuwenhoek 350 jaar geleden een compleet nieuwe wereld bloot. Die verbluffende microwereld wordt zichtbaar in de tentoonstelling Onvoorstelbaar in Rijksmuseum Boerhaave. Van Leeuwenhoek was een lakenhandelaar, die de vergrotende lenzen gebruikte voor het controleren van stoffen. Hij ging zelf aan de slag met metalen plaatjes en druppeltjes glas en maakte

uiteindelijk een microscoop. In deze tentoonstelling kijk je over zijn schouder mee. Wat zag hij? En waarom was dat zo bijzonder? De bezoeker ervaart het plezier van de eerste kijkjes in de microwereld. Maar ook de ontwikkelingen binnen de microscopie komen aan bod. En hoe ver kunnen we inmiddels inzoomen?

Onvoorstelbaar is te zien t/m 7 januari 2024 bij Rijksmuseum Boerhaave in Leiden.

Verschenen

Korte nacht

Op 21 juni viert de Hortus botanicus Leiden de Midzomernacht – de langste dag van het jaar. Van 19:30 tot 23:00 uur kunnen bezoekers genieten van muziek, voorstellingen, kunst, wetenschap en bloemen die alleen ’s avonds volop geuren. Toegangsprijzen en reserveren: hortusleiden.nl

Songs of freedom

Ik zoek geluk in druk te vinden.

Verhalen van een boekenjutter

Al zijn leven lang struint boekhistoricus Garrelt Verhoeven (werkzaam bij de UB) rommelmarkten, boekenbeurzen en kringloopwinkels af op zoek naar bijzondere boeken en drukwerk. Walburg Pers

Babybullshit en hoe het echt zit Er wordt van alles beweerd over de zwangerschap, de bevalling en de babytijd. De in Leiden gepromoveerde neurowetenschapper Jojanneke

Bastiaansen laat haar licht schijnen over bekende mythes.

Uitgeverij Boekerij

In Suriname is Keti Koti altijd een uitbundige feestdag geweest sinds de afschaffing van de slavernij in 1863. Ook in Nederland is er steeds meer aandacht voor dit verleden. Sinds 2017 bestaat in Leiden het jaarlijks terugkerend muziekfestival Songs of Freedom. Omdat het dit jaar 150 jaar geleden is dat in Suriname de slavernij officieel werd afgeschaft, wordt Keti Koti extra uitgebreid gevierd. Songs of Freedom is op 1 juli de hele dag op de Lammermarkt, met onder meer optredens van een projectkoor van 250 mensen.

songsoffreedom.nl

FOTO: ROBIN HÖLSCHER

Kortingscode voor alumni:

ALUMNINACHT23

Nacht van ontdekkingen

Een festival met een wetenschappelijk tintje voor nieuwsgierige mensen. Dat is de Nacht van Ontdekkingen. Op 16 september is het gebied rond Hortus botanicus, de Oude Sterrewacht en het Academiegebouw één groot festivalterrein. Dompel je onder in workshops, lezingen en optredens van onderzoekers en (beginnende) kunstenaars. universiteitleiden.nl/nvo

Retouradres: Redactie Leidraad, Postbus 9500, NL-2300 RA Leiden