Leidraad oktober 2024

Leidraad

Apenonderzoek

Het nut van emoties

Focus op DE GEZONDE

SAMENLEVING

Roger Cox, Urgenda-advocaat

Radicale keuzes voor een betere wereld

tribuut

Paul van Vliet

1935-2023

Laat je zoon studeren, laat hem voor minister leren

Laat je zoon studeren aan een universiteit

Laat je zoon studeren om de buurt te imponeren

Laat het circuleren en je aanzien is een feit

De vorig jaar overleden Paul van Vliet is in Leiden en Den Haag nog iets beroemder dan in de rest van het land. Hij studeerde eind jaren vijftig Rechten en Geschiedenis toen hij faam maakte met het Leidsch Studenten Cabaret. Dat bestond verder uit Liselore Gerritsen, Floor Kist en pianist Kai van Oven. Ze speelden hun programma’s ‘Laat je zoon studeren’, ‘Knip me maar’ en ‘Please don’t pick the tulips’ honderden keren, in binnen- en buitenland. Na het uiteenvallen van zijn Leidse gezelschap richtte Paul van Vliet, inmiddels afgestudeerd en getrouwd met Gerritsen (foto), in Den Haag Cabaret PePijn op. In het gelijknamige verbouwde pakhuis aan de Nieuwe Schoolstraat speelden ze zeven jaar lang uitverkochte shows en daarna bleef Van Vliet levenslang betrokken bij dit bijzondere podium. Alle grote namen van het cabaret hebben in het begin

van hun loopbaan opgetreden in het kleine zaaltje en schoten te hulp toen het in nood verkeerde. Recent dreigden de theaters Diligentia & PePijn vanwege wegvallen van de subsidie de deuren te moeten sluiten. De gemeente Den Haag heeft inmiddels anders besloten en de theaters met een incidentele subsidie gered waardoor de zestigste verjaardag van PePijn in december feestelijk gevierd kan worden. Van Vliet was altijd wars van persoonlijke aanvallen en harde grappen. Dat vooral zonen zouden studeren klinkt ouderwets, maar doet aan de milde spot van het lied niets af. Luister ook eens naar andere liedjes uit zijn begintijd – het staat allemaal op Spotify. In Leiden Sind die Nächte Lang (over de Breestrasse en de Rapenbahn in de morgen). Of Lege Glazen, een mooie en tijdloze schets van het studentenleven:

Lege glazen, vuile borden, schorre kelen ’t Is het einde van een doordeweekse dag

Het leek zo makkelijk je dagen in te delen

En het maandgeld leek een vorstelijk bedrag

binnenkomer

‘Heel veel problemen bij mensen met een slecht perspectief op gezondheid hebben met sociale omstandigheden te maken.’

Jet Bussemaker, hoogleraar Beleid, wetenschap en maatschappelijke impact / 23

○ Tribuut / 2

○ Annetje aan het woord / 5

○ Nieuws / 6

○ Eén studie, twee wegen

Taalwetenschap / 12

○ Interview

Roger Cox / 14

○ Geven

Schenken ter nagedachtenis / 18

○ Terug in de banken

Lisa Jansen / 29

○ Studeren anno 2024 / 30

○ De jonge wetenschapper

Sebastiaan Grosscurt / 32

○ Nieuws van faculteiten en verenigingen / 34

○ Cleveringabijeenkomsten / 40

○ Lezen, luisteren, doen / 42

groep van  Evert van Ginkel, Archeologie

COLOFON

Leidraad is een uitgave van de Universiteit Leiden, afdeling Alumnirelaties/Strategische Communicatie & Marketing. Het magazine wordt kosteloos verspreid onder alumni en relaties van de universiteit. Voor andere belangstellenden is een abonnement op aanvraag beschikbaar.

Uitgever: Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie & Marketing

Hoofdredacteur: Lilian Visscher, directeur Alumnirelaties en Leids Universiteits Fonds

Concept: Fred Hermsen (Maters en Hermsen)

Eindredactie: FC Tekst

– Job de Kruiff en Nienke Ledegang

Art direction en vormgeving: Maters en Hermsen – Stephan van den Burg, Marjolijn Schoonderbeek

Lithografie: Studio Boon

Tekst: Fred Hermsen, Malou van Hintum, Eric de Jager, Ruurd Kok, Marijn Kramp, Job de Kruiff, Nienke Ledegang, Martijn van Lith, Wilke Martens, Nicolline van der Spek

Foto cover: Frank Ruiter

Beeld: ANP, Niels Blekemolen, Taco van der Eb, Marc de Haan, Vincent van den Hoogen, iStock, Hielco Kuipers, Tom van Limpt, Rob Overmeer, Marius Roos, Frank Ruiter, Monique Shaw

Drukwerk: Tuijtel

Coördinatie Universiteit Leiden: Wendy Persson

Reacties: 071-5274050 of contact@leidraad.leidenuniv.nl

LinkedIn: Alumni Universiteit Leiden

Twitter: @leidenalumni

Website: www.universiteitleiden.nl/alumni

Oplage: 85.250

Adreswijziging?

Laat het ons weten via universiteitleiden.nl/ alumnigegevens, of stuur een e­mail naar wijziging@alumni.leidenuniv.nl

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Universiteit Leiden kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet­ of drukfouten.

Annetje aan het woord

Deze zomer fietste ik van Maastricht naar Colmar. Heerlijk om al fietsend het hoofd leeg te maken. Mijn route voerde door de prachtige natuur van Limburg, België en Luxemburg. Over de grens bij Noord-Frankrijk veranderde het landschap totaal. Ik fietste van het ene verlaten dorp naar het andere. De grote verlatenheid van het platteland maakte een enorme indruk op mij: geen mens op straat, geen enkele winkel of voorziening, dichtgespijkerde huizen... Ik vroeg me af of dit is wat er gebeurt, als er niet meer wordt geïnvesteerd. De sombere vergelijking met wetenschap en onderwijs drong zich aan mij op. Het kabinet heeft ingrijpende bezuinigingen op het hoger onderwijs aangekondigd. Er dreigt een kaalslag die ons allemaal op vele vlakken zal raken. Onze universiteit is weerbaar, en toont zich al 450 jaar standvastig, dus ook deze bezuinigingen zullen we doorstaan. Maar het vraagt wel (weer) van ons dat we alle zeilen moeten bijzetten, ten koste van onze studenten en heel veel mooi werk van al onze medewerkers. Wij, en onze alumni, dragen veel bij aan de wereld om ons heen. Daar lees je in deze Leidraad meer over. De gezonde samenleving is het onderwerp waar we deze keer op focussen. Daar doen we binnen Universiteit Leiden, en ook in de samenwerking met TU Delft en Erasmus, veel onderzoek naar. Daaruit blijkt keer op keer dat waar je wieg staat een goede voorspeller is van de (gezonde) levensverwachting. Dit soort kennis is nuttig en we brengen deze heel actief naar de praktijk, bijvoorbeeld in Den Haag Zuid-West, waar we samenwerken met onder meer GGD en gemeente. Het is ontzettend belangrijk, voor individuen én voor de samenleving, dat we investeren in de gezondheid van mensen en hun omgeving. Dat kan mede door te investeren in wetenschap. We kunnen niet zonder elkaar. Daar ben ik al fietsend in een desolaat en dichtgetimmerd Noord-Frankrijk alleen maar meer van overtuigd geraakt.

Annetje Ottow is voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Leiden

nieuws

Save the date

Diesfestival met een gouden randje

Komend jaar viert de Universiteit Leiden haar 450ste verjaardag. Een bijzonder moment! Naast de universitaire plechtigheid op 7 februari, vieren we het jubileum ook graag met onze alumni. U bent van harte uitgenodigd voor het diesfestival voor alumni op 8 februari. Wetenschappers en alumni vertellen tijdens deze feestelijke dag met veel enthousiasme over actuele onderzoeksresultaten en ontwikkelingen in hun vakgebied. Vanzelfsprekend is er naast het inhoudelijke deel ook volop gelegenheid om oude en nieuwe bekenden te ontmoeten onder het genot van een hapje en een drankje. Meer informatie over het diesfestival volgt op luf.nl/agenda

Vanwege het lustrum is de universiteit ook op zoek naar oude foto’s en filmbeelden van studeren in Leiden. Heeft u mooie oude foto’s of filmpjes van uw tijd in Leiden? Stuur deze dan naar 450@ leidenuniv.nl

Onderwijsprijs voor Pieter Slaman

De Onderwijsprijs van het Leids Universitair Studentenplatform is dit jaar gewonnen door universiteitshistoricus Pieter Slaman. Hij ontving de prijs tijdens de Opening Academisch Jaar.

Volgens Birte van der Heide, faculteitslid van het LUS, valt Slaman in de smaak door zijn humor en door een open houding. ‘Naast dat hij met passie over de geschiedenis van de universiteit kan vertellen, is ons opgevallen dat hij een groot hart heeft voor studenten.’ In zijn dankwoord zette Slaman

een aantal collega’s achter de schermen en de studenten in het zonnetje. ‘In onze collegezalen stoken wij elke dag een vuur. Een vurig zoeken, ontdekken, botsen van inzichten. De studenten slepen de brandstof aan uit alle windstreken: hun kennis, hun ervaringen, hun blik op mens en wereld. De taak van de docent is beperkt. Die geeft een aanzet met wat theorie en wat aanwijzingen. En als zij driftig bezig zijn, en de vlammen laaien hoog op, dan leun ik achterover met de gloed in het haar en een lach op mijn gezicht.’

Lilian GonçalvesHo Kang You

Cleveringahoogleraar

Jurist en mensenrechtenactivist Lilian Gonçalves-Ho Kang You is dit jaar de Cleveringahoogleraar.

Gonçalves-Ho Kang You (1946) verhuisde na haar studie Rechten in Leiden naar haar geboorteland Suriname. Na de staatsgreep onder leiding van Desi Bouterse in 1980 spraken zij en haar man zich beiden uit over de misstanden en het gebrek aan democratie. Kenneth Gonçalves was in december 1982 een van de vijftien Surinamers die door het regime Bouterse werden geëxecuteerd. Gonçalves-Ho Kang You werkte hierna in Nederland als advocaat en later als staatsraad bij de Raad van State.

Daarnaast was zij actief bij onder meer Amnesty International en de Commissie Gelijke Behandeling. Zij is nu nog voorzitter van de Commissie Koloniale Collecties.

In 2015 kreeg Gonçalves-Ho Kang You een eredoctoraat van Universiteit Leiden vanwege haar inzet voor de mensenrechten, in het bijzonder de rechten van vrouwen. De Cleveringa-oratie spreekt ze uit op 26 november van 16 tot 17 uur. Deze is live te volgen op universiteitleiden.nl.

Nieuw Gorlaeus

Het Gorlaeus Gebouw van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen is op 2 september na een grootscheepse verbouwing feestelijk geopend. Samen met Constantijn van Oranje knipte een aantal studenten het lint door.

Blikvanger vlak voor de herkenbare ‘vliegende schotel’ is de Einsteinfontein, ontworpen door de Leidse natuurkundige Vincent Icke. De 74 losse waterspuiters maken samen dezelfde beweging als licht in een draaiend zwart gat.

Het Gorlaeus heeft een extra labvleugel gekregen, nieuwe collegezalen en kantoren, een bibliotheek, een brasserie en ruimtes voor studieverenigingen.

Kortom, volgens decaan Jasper Knoester ‘alle ruimte en faciliteiten die essentieel zijn voor onze studenten en onderzoekers om baanbrekende ontdekkingen te doen en oplossingen te bedenken voor de uitdagingen van morgen.’ Hoe belangrijk dat is, benadrukte Constantijn van Oranje. Hij was bij de opening aanwezig namens Techleap, een organisatie die zich inzet voor start-ups. ‘Grote transities, zoals de klimaattransitie, hebben allemaal een sterke wetenschappelijke inbreng, maar het is een uitdaging om dat om te zetten in commerciële toepassingen.’

Constantijn gaf als advies aan jonge wetenschappers om nieuwsgierig te blijven en kansen aan te grijpen.

Spinozaprijs voor Bernet Elzinga

Hoe kunnen ouders voorkomen dat ze stress en psychische problemen overdragen op hun kinderen? Hoogleraar stressgerelateerde psychopathologie Bernet Elzinga ontwikkelt laagdrempelige interventies om zowel ouders als jongeren te helpen. Voor haar onderzoek kreeg zij op 2 oktober de Spinozapremie, de belangrijkste wetenschapsprijs van Nederland.

Een interview met haar over deze erkenning en over haar onderzoek is te vinden via universiteitleiden.nl.

De aap is ons emotionele

evenbeeld

Waarom hebben we emoties en wat is het nut ervan ze te uiten?

Hoogleraar Cognitieve

Psychologie Mariska

Kret doet er onderzoek naar. Bij mensen én apen.

Want: ‘Op emotioneel vlak verschillen we nauwelijks van elkaar.’

De werkkamer van Mariska Kret hangt vol met foto’s van chimpansees, bonobo’s en orang-oetangs. Ze betrekt de dieren al jaren in haar onderzoek naar emoties. Nietinvasief – dat wil ze graag benadrukken. De dieren in haar onderzoeken gaan vrijwillig voor een touchscreen zitten en tikken foto’s aan van neutraal kijkende

of emotionele soortgenoten. ‘Emoties trekken de meeste aandacht’, onthult ze alvast aan het begin van het interview. Ze is ondertussen zó bekend van haar onderzoeken naar emoties bij mensapen dat sommigen haar de nieuwe Frans de Waal zouden willen noemen. ‘O nee’, lacht Kret, ‘dat zijn veel te grote schoenen om in te gaan staan.’ Na een korte stilte: ‘Maar hij was wel mijn grootste inspiratiebron. Van kinds af aan verslond ik zijn boeken.’

Kyoto

Anders dan primatoloog Frans de Waal was, is Mariska Kret psycholoog. Ze begon met klinische psychologie en heeft cognitieve psychologie erbij gedaan, wat ze nog leuker bleek te vinden. ‘Ik doe vergelijkend onderzoek naar emoties in mens en dier en werk veel samen met primatologen.’ Vaak hoort ze: is het wel gebruikelijk als psycholoog om onderzoek te doen naar het gedrag van apen? Het werd haar zelfs afgeraden, schrijft ze in haar boek Tussen Glimlach en Grimas, dat in 2022 verscheen. Het zou niet goed zijn voor haar carrière. Eigenwijs als ze is, lapte ze dat advies aan haar laars. In 2011 vertrekt ze naar een beroemd primateninstituut dat verbonden is aan de universiteit van Kyoto. Wat in het begin een zijspoor leek, bleek een nieuwe, carrièrebepalende onderzoeksrichting te zijn. Waarom hebben we emoties? Wat is het nut ervan? Dat zijn de vragen waar Kret zich al jaren mee bezighoudt en waarvoor ze in februari 2024 de Mercator Stimulus Prijs kreeg.

‘ Emoties bepalen voor een groot deel welke beslissingen we nemen’

Om erachter te komen waarom we emoties hebben, moet je evolutionair gezien een stap terug doen, verklaart Kret haar interesse in apen. ‘De mens, de chimpansee en de bonobo hebben dezelfde gemeenschappelijke voorvader die zes miljoen jaar geleden leefde. We zijn aan elkaar verwant en verschillen op emotioneel vlak nauwelijks van elkaar. Neem onze xenofobie, die delen we met de chimpansee. Mensen zijn net als chimpansees gericht op de in-group, de groep waarmee we ons identificeren en waar we bij horen. Onze empathie voor onbekende soortgenoten delen we weer met de bonobo. De bonobo deelt eten met onbekende soortgenoten, de mens geeft geld als er ver weg een ramp gebeurt. Waarin we als mens verschillen van apen, is ons cognitieve vermogen. Dat ons brein zich in de evolutie enorm heeft ontwikkeld, heeft verschillende verklaringen. Eén ervan is dat we hebben geleerd om vuur te maken. Daardoor kunnen we ons voedsel koken en makkelijker verteren, waardoor er meer energie naar de hersenen gaat. Een groot verschil met apen. Kijk naar gorilla’s, die zijn de hele dag bezig met eten en verteren.’

Nut

Spinnen, vogels, mensen, apen. Elk dier heeft emoties, stelt Kret, zélfs een bacterie. ‘In de meeste diersoorten zijn rudimentaire vormen van emotie aanwezig, maar de meer complexe en sociale emoties, zoals jaloezie, hangen samen met een zekere hersencapaciteit. Een emotie wordt opgewekt door verandering, in jezelf of vanuit je omgeving. Aan die verandering hechten we een bepaalde waarde: het is goed voor je of slecht. Emoties willen iets vertel-

len en sturen ons gedrag. Met name dieren die in groepen leven hebben baat bij het uiten van emoties. Laat iemand in de groep zien dat hij schrikt, dan denkt de rest: o, gevaar. Toch kunnen ook dieren die solitair leven er baat bij hebben. Neem de uiting van de emotie “walging”. Dit gaat gepaard met het uitsteken van de tong en het dichtknijpen van je ogen. Dat heeft direct voordeel voor het individu, namelijk het afweren of uitstoten van giftige stoffen. Bij verbazing of angst sper je je ogen zo wijd mogelijk open. Dit heeft grote perceptuele voordelen. Je neemt zoveel mogelijk relevante informatie tot je vanuit je omgeving.’

Puzzelstukjes

De kracht van Krets onderzoek schuilt in het feit dat ze niet alleen de zichtbare uitingen van emoties onderzoekt, zoals samentrekking van gezichtsspieren, maar ook de fysiologische laag eronder, die soms zichtbaar wordt door bijvoorbeeld pupilverwijding. Dat maakt haar onderzoek uniek in Nederland. Je kunt emoties nooit helemaal meten, wel benaderen. Dit doet ze door observatieonderzoek te combineren met computertechniek. ‘Als je alle technieken – elk met zijn eigen tekortkoming – combineert, dan kom je een heel eind.

Mariska Kret (1982)

2001-2006

Cognitieve Psychologie, Leiden

2001-2007 Klinische Psychologie, Leiden

2011 promotie Psychologie, Tilburg

Sinds 2021 hoogleraar Cognitieve Psychologie, Leiden

Sinds 2015 hoofd van de labgroep Comparative Psychology and Affective Neuroscience (CoPAN)

2022 boek Tussen

Glimlach en Grimas, over uitingen van emotie in mens en dier, Atlas Contact

Sinds 2022 columnist NRC

Ik werk samen met biologen, computerwetenschappers, psychiaters en laat verschillende disciplines samen komen: machine learning, eyetracking, virtual reality, social robotics. Elke techniek vormt een puzzelstukje.’

Valkuilen

Wat is eigenlijk moeilijker, onderzoek doen naar emoties bij mensen of bij apen? ‘Het is allebei lastig, om verschillende redenen. Bij dierenonderzoek is er het risico dat je met een menselijke bril naar ze kijkt. Zijn we slim genoeg om te begrijpen hoe slim dieren zijn, zei Frans de Waal niet voor niets. Misschien hebben vogels bij het vliegen wel een specifieke emotie die wij als mens helemaal niet kennen. Het is lastig om die menselijke bril af te zetten, want we zijn nou eenmaal mens, maar het is wel zaak om als onderzoeker te proberen zoveel mogelijk objectief te kijken naar het onbekende. Wat het onderzoek bij mensen moeilijk maakt is dat mensen heel veel maskers op hebben. We zeggen dingen die we niet menen, dat maakt het een stuk complexer. En daar komt nog bij dat we als wetenschapper sneller denken te weten hoe het zit, omdat we zelf mens zijn. Dat zijn allemaal valkuilen waar je in kunt vallen.’

Op gevoel

Tot slot: nemen we onze emoties niet veel te serieus? ‘Het is eerder andersom, we overschatten hoe rationeel we zijn. Natuurlijk, als mens kunnen we met een raket naar de maan, maar emoties bepalen voor een groot deel welke beslissingen we nemen. Anders was ik nooit naar Kyoto gegaan, om maar een voorbeeld te geven. Ik zou zeggen: ga juist op je gevoel af, maar probeer het wel te onderzoeken. Soms komt je gevoel voort uit iets wat in ons evolutionair verleden nuttig was maar nu allang niet meer. Dan is het belangrijk om daar overheen te stappen. Een sterke focus op de in-group bijvoorbeeld, zo zijn we als mens geëvolueerd. Populisten spinnen daar al jaren garen bij.’

Meer Leids onderzoek

Psychologielab op Wielen

Psychologielab op Wielen slaat een brug tussen wetenschap en maatschappij. Overal waar het mobiele lab geparkeerd staat, van stadscentra tot afgelegen gebieden, kunnen mensen meedoen aan innovatief onderzoek. Het project wordt geleid door promovenda Iliana Samara, bekend van haar onderzoek naar de effecten van seksuele opwinding en angst op sociale besluitvorming. Zo ontdekte ze dat mannen die hun vrouwelijke date aantrekkelijk vinden, hun kans op een vervolgafspraak overschatten. ‘Dat komt doordat de eigen opwinding invloed heeft op de interpretatie van sociale informatie van de ander’, aldus Samara.

Autisme en sociale angst

Het vermogen om emoties te uiten is cruciaal om ons staande te houden in het sociale verkeer. Dit is voor veel mensen vanzelfsprekend, maar geldt niet voor iedereen. Bij mensen met autisme of sociale angststoornis loopt emotieverwerking vaak net even wat anders. Maar over hoe dit precies gaat en wat voor invloeden dit heeft op henzelf en op hun sociale interacties is nog veel onbekend. Om dit uit te zoeken heeft het CoPAN-lab van de sectie Cognitieve Psychologie van Universiteit Leiden een grootschalig onderzoek opgezet, geleid door promovenda Anouschka van Dijk.

Emoties bij katten

Niets populairder dan kattenfilmpjes. Kiki Spoelstra kijkt vanuit de wetenschap naar het vaak grappige gedrag van ons geliefde huisdier. Ze onderzoekt communicatie, sociocognitieve functies en emotionele expressies bij katachtigen. Door soorten te betrekken die sterk verschillen in hun mate van sociale interactie hoopt ze verder te kunnen onderzoeken hoe sociale cognitie is geëvolueerd. Spoelstra is een promovenda aan het CoPAN-lab van de sectie Cognitieve Psychologie.

één studie

twee wegen

Waar een studie toe kan leiden: Taalwetenschap

WMatthias Franken (34)

Spraaktechnoloog bij softwarebedrijf NOVO

CV

2008 – 2011 Bachelor Taalwetenschap, Universiteit Leiden 2011 – 2013 Master Cognitive Neuroscience, Radboud Universiteit 2013 – 2017 PhD, Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour 2017 – 2021 Postdoctoraal onderzoeker, Universiteit Gent 2021 – 2023 Postdoctoraal onderzoeker, McGill University, Montreal 2023 – nu Spraaktechnoloog softwarebedrijf NOVO

aarom koos je voor Taalwetenschap?

‘Ik heb eerst een jaar Frans en Duits gestudeerd in Leuven. Het literatuurgedeelte interesseerde me minder, het ging me echt om de taal. Dat je in Nederland bachelors had die zich puur op de taalkunde richtten, was een openbaring voor me. Van kinds af aan heb ik een fascinatie voor taal, vooral vreemde talen. Je hoort de klanken, merkt dat mensen elkaar be grijpen, maar je verstaat er niets van. Prachtig.’

Je maakte de overstap naar Leiden. Was er veel verschil met je studies in Vlaanderen?

‘Best wel. Taalwetenschap is een kleine studie, in mijn jaar zaten twaalf studenten. En het onderwijs in Leiden was erg flexibel, dat was ik ook niet gewend. Je kon een eigen programma samenstellen met vakken uit andere opleidingen. Zo koos ik LatijnsAmerikaanse talen erbij. Het contact met docenten was ook laagdrempelig. In het laatste jaar van mijn bachelor wilde ik een vak morfologie volgen, de vorming van woorden. Dat vak bestond niet. Toen heb ik van professor Geert Booij privélessen gekregen.’

Vanaf je master ging je meer de technische kant op. Waarom?

‘Ik voelde me zowel aangetrokken tot de alfa- als de bètakant. De analytische kijk op taal vind ik interessant: hoe werken de hersenen wanneer we een taal leren? Hoe verwerkt ons brein auditieve informatie? Met zulke vragen heb ik me tijdens mijn postdocs beziggehouden.’

Nu werk je als spraaktechnoloog. Kun je uitleggen wat je doet?

‘Ik werk aan software die gebruikt wordt bij het leren van taal. Bijvoorbeeld bij leerlingen in groep 3 die leren lezen. Ze lezen de zinnen hardop voor, de software pikt dat op en geeft feedback. Met die informatie kan een uitgever de leermethode optimaliseren. Ik houd me onder andere bezig met het programmeren van de software en het verbeteren van de algoritmes die de spraak analyseren. Voor mij een perfecte combinatie van het talige en het technische.’

Saskia Lensink (35)

Consultant & Business Developer bij TNO

2008 – 2011 Bachelor Taalwetenschap, Universiteit Leiden 2011-2013 Master Taalwetenschap, Universiteit Leiden 2013-2018 Promotie, Universiteit Leiden 2018-2020 Data Scientist, CGI Nederland 2020-nu Consultant & Business Developer, TNO

Waar kwam je keuze voor Taalwetenschap vandaan?

‘Als klein meisje was ik al gek van talen, ik kon niet wachten tot ik Engels leerde. En op de middelbare school deed ik Grieks, Latijn, Frans, Duits, Engels en als er lessen in Spaans of Russisch waren volgde ik die ook. Ik ben op het spoor van taalwetenschappen gebracht door een programma waarbij je als scholier al wat colleges kon volgen aan de Universiteit Leiden.’

En beviel de studie?

‘Ik vond het heel leuk. Leiden is op taalgebied echt een snoepwinkel, met zoveel kennis en diverse vakken. Na een jaar vergelijkende indo-Europese taalwetenschap stapte ik over naar de algemene, omdat ik ook geboeid was door de psychologische en neurologische kant. Mijn promotieonderzoek was ook op dat terrein: hoe slaat het brein bepaalde vaste woordcombinaties op? Van daaruit ben ik stap voor stap de technische en uiteindelijk de AI-kant opgegaan.’

Het is een heel modern vak gebleken.

‘Ja, indertijd vond iedereen het een gekke studie, nu hoef je bijna niemand uit te leggen wat het belang van taalmodellen is. Ik heb nog een tijd aan het modelleren van verkeersstromen gewerkt. Toen miste ik de taal. Precies op het juiste moment zocht TNO iemand die veel weet van taal- en spraaktechnologie. We werken aan een Nederlands taalmodel: GPT-NL. Heel interessant, en ik zit tussen onderzoek, bedrijfsleven en overheid in. Veel draait ook om de toepassingen: waar liggen kansen, waar schiet de markt tekort?’

Is dat een logische baan voor een taalkundige?

‘Je ziet ons overal, we zijn breed inzetbaar. Een topman bij IBM maakte ooit de grap: “Elke keer dat ik een linguïst ontsla, wordt mijn AI-systeem beter.” Taalkundigen zouden alleen maar lastige vragen stellen en ingewikkelde theoretische modellen ontwikkelen, bedoelt hij. Maar wij weten dat die vragen, nuances en duiding ertoe doen. Je kunt niet alles aan de data overlaten en denken dat je er daarmee bent.’

‘Als het klimaat erom vraagt geef ik me weer voor 200 procent’

De Limburgse advocaat Roger Cox heeft een juridische revolutie veroorzaakt. Met spraakmakende zaken tegen de Nederlandse staat en olieconcern Shell veranderde hij het recht in een instrument om klimaatbeleid mee af te dwingen. Een gesprek over een leven met radicale keuzes voor een betere wereld.

Er gaat geen interview voorbij of hij krijgt de vraag: waar komt die bevlogenheid toch vandaan? Dan vertelt advocaat Roger Cox, beroemd om de succesvolle Urgendazaak tegen de Nederlandse staat en het proces tegen Shell, waarin het gerechtshof dit najaar in hoger beroep beslist, over zijn jeugd in het Limburgse Voerendaal. Daar hoefde hij maar een paar meter te lopen om midden in de natuur roofvogels te kunnen bekijken. Steevast komt ook de handtekeningen actie voorbij die hij als achtjarige jongen op poten zette voor jonge zeehondjes die werden doodgeknuppeld. Cox groeide op in – zoals hij het noemt – een liefdevol en eerbaar gezin: ‘Maatschappelijk betrokken, maar te bescheiden om activistisch te zijn. Het bleef bij motto’s als “laat geen rommel achter” en ”groet mensen netjes op straat”.’

Enorme impact

Zijn vader kreeg voor het eerst epileptische verschijnselen toen Roger vier jaar oud was. Al snel bleek dat het om een hersentumor ging. ‘Hij heeft nog tien jaar mogen leven, maar je begrijpt dat zijn ziekte een enorme impact had op ons gezin, en op mijn ontwikkeling.’ De situatie maakte hem onzeker, niet erg weerbaar. Een loner is hij echter nooit geworden. Zijn ouders deden hem op judo, wat zijn zelfvertrouwen versterkte, en er werd een hond verwelkomd in het gezin, die hem nog vaker de natuur in bracht. Zo kan Cox terugkijken op een jeugd vol natuur, boeken en speelvriendjes.

Overlijden

Tot in de tweede klas van de middelbare school was Roger ervan overtuigd bioloog te worden. ‘Het overlijden van mijn vader gooide roet in het eten. Dat hij was weggevallen viel me zwaar. Niet alleen bij belangrijke gebeurtenissen, maar ook op momenten dat ik een vaderfiguur nodig had, als gesprekspartner bij vragen over geloof, leven en dood. Mijn motivatie voor school taande en tegen de tijd dat ik een keuze moest maken voor vakken in de bovenbouw, bleek een bètapakket te hoog gegrepen.’

Cox zocht na zijn middelbareschooltijd en militaire dienst – op dat moment niet gestuurd door specifieke passie –naar een brede studie en kwam terecht bij Politicologie in Leiden. ‘De broer van mijn toenmalige vriendin studeerde er, en uit zijn verhalen kwam de stad naar voren als een compacte en familiare stad met een bruisend studentenleven. Daar had ik wel oren naar. Tijdens de EL CID week kwam ik oud-schoolgenoten tegen die hun zinnen hadden gezet op Minerva, en aan het eind van de week schreef ik me daar ook in. Dat ging een beetje organisch. Wat ik daar zag, kwam op me over als een uitdagend spel, en ik kreeg ook nog eens het vooruitzicht om in een leuk Minerva huis aan de Herengracht te komen hospiteren. Later verhuisde ik naar het Rapenburg. Ik heb een prima studietijd gehad.’

Palletfabriek

Op dat moment was hij nog niet helemaal voorbereid op de kosten van het verenigingsleven. ‘Ik had van huis uit geen middelen om op terug te vallen, en moest stevig aan de bak in allerlei baantjes. Ik was bijlesdocent en nachtportier. En bij palletfabriek Steijn in Voorschoten stond ik zes weken lang aan de lopende band toen ik een tijdje met een te hoog opgelopen barrekening geschorst was bij Minerva.’

Studeren ging hem makkelijk af. ‘Ik haalde min of meer fluitend mijn propedeuse Politicologie, en merkte daarbij dat veel vrienden die Rechten deden daar heel wat meer moeite mee hadden. Dat moest dus wel wat spannender zijn, dacht ik, en die indruk werd versterkt toen ik de Hoofdstukken Vermogensrecht van Nieuwenhuis bestudeerde. Met name de casusposities daarin intrigeerden me, het ambachtelijke en toepasbare.’ Cox schreef zich ook in voor Rechten. Geld voor studieboeken had hij nauwelijks, maar in zijn studentenhuis woonden veel rechtenstudenten. ‘Ik kon bijna alles lenen, en als er dan nieuwe drukken waren, moest ik ergens de gewijzigde pagina’s zien te achterhalen en daarvan kopieën maken.’

Terugblikkend: ‘Heel intensief heb ik het sociale leven van de academie zelf niet beleefd. Ik deed veel aan thuisstudie, vermaakte me op de vereniging en werkte.’

Leidraad 16

Toch parachuteerden zijn bovengemiddelde resultaten hem al snel in de zogeheten more than 8 club. Hij kwam terecht in een speciaal klasje over recht en ontwikkelingshulp. ‘Die materie interesseerde me op dat moment nog helemaal geen fluit. Ik liep warm voor bijvoorbeeld fusies en overnames. Ik was – zo schat ik dat nu in – te veel aan het overleven om me het leed van de wereld aan te trekken. Dat kwam veel later pas, net als mijn oog voor de klimaatcrisis.’

Rogers liefde voor de natuur was echter nog springlevend, en tijdens zijn studententijd vertrok hij in 1992 richting Alaska om een van de laatste grote wildernissen te zien. ‘Als ik mijn foto’s daarvan bekijk, en de vergelijking trek met de teloorgang van de gletsjers in Alaska nu, springen de tranen me in de ogen. Het is ook hartverscheurend om te zien hoe inheemse inwoners door klimaatverandering na duizenden jaren hun culturele erfgrond moeten verlaten.’

Nú

Die tranen van ontzetting moeten voor het eerst gevloeid hebben toen hij op aanraden van een medewerker in 2006 de film An Inconvenient Truth zag, een onheilspellende documentaire over de gevolgen van het menselijk handelen voor de klimaatontwikkeling, waarmee oud-vicepresident van de Verenigde Staten Al Gore destijds de wereld wakker schudde. ‘Ik was toen partner bij Paulussen Advocaten, bouwde volop aan mijn carrière. In dezelfde periode zag ik de VPRO-documentaire Afval is Voedsel, over de kansen van ecologisch denken en handelen in de economie. ‘Ik weet nog goed dat ik tegen mijn medewerker zei: “Ik ben geraakt door de film van Al Gore en ga het boek van de VPRO-documentaire in de kerstvakantie lezen.” Hij zei: “Kerst? Maar er moet nú iets gebeuren!” Ik besefte dat ik inderdaad niet meer passief kon toekijken, wetende dat klimaatverandering een enorme impact zou gaan hebben op de natuur en op het leven van mijn dochters en andere jonge mensen. Technische innovatie alleen zou ons niet meer uit de spiraal omlaag redden, daarvoor waren er te veel machtige partijen die helemaal niets wilden veranderen.’

Zijn vrouw Saskia, zelf dochter van een voormalig Shellman, dacht er precies zo over. ‘We regelden landelijke bioscoopvoorstellingen van Al Gore’s film, en ik besefte dat ik het netwerk van mijn kantoor heel goed kon inzetten. Met dvd’s van de documentaire onder de arm trok ik langs cliënten in de regio. Zij stonden open voor het gesprek. Ook organiseerden Saskia en ik in 2007 in Maastricht een internationaal Let’s cradle-congres, over de kracht van circulaire economie. We lieten hier zien dat je samen echt iets voor elkaar kunt krijgen, en ik vind het nog steeds leuk dat

‘In mijn studententijd was ik te veel aan het overleven om me het leed van de wereld aan te trekken’

bijvoorbeeld de ondertunneling van de A2 bij Maastricht door al deze acties zo natuurvriendelijk mogelijk is aangelegd.’ Maar de vermoeidheid sloeg ook toe, en zijn vrouw Saskia raadde hem aan zijn gedachten aan het papier toe te vertrouwen. In 2011 verscheen het boek Revolutie met recht, waarin Cox de beklemmende status quo in politiek en bedrijfsleven beschrijft en de rol uitwerkt die voor het recht is weggelegd. In de optiek van Cox dienden veel rechtsgebieden vooral om de status quo te beschermen, en moest er binnen het recht een middel tot verandering worden gezocht. Dat vond hij uiteindelijk in het mensenrechtenrecht en in de maatschappelijke zorgplicht. De Engelse vertaling, die hij samen met Saskia verzorgde, zou wereldwijd afname vinden.

Menselijk handelen

Directeur Marjan Minnesma van Urgenda was proeflezer van zijn boek, en verspreidde het later onder Tweede Kamerleden en bedrijven. Toen zij elkaar spraken in 2012, was het plan om de overheid aan te klagen snel geboren. ‘Kijk, het klimaatakkoord van Kopenhagen uit 2009 had misschien niet veel concrete plannen opgeleverd, en gesprekken die Marjan op ministeries voerde gaven nog maar weinig reden tot hoop. Maar het verdrag meldde wel dat een mondiale temperatuurstijging van twee graden een gevaar voor de mensheid zou opleveren. IPCC-rapporten uit die tijd benadrukten bovendien dat die stijging door menselijk handelen wordt veroorzaakt. Als dat allemaal onbetwist is, dan gaan de gevolgen van een opwarming van twee graden ineens over mensenrechten, en worden juridische begrippen als het voorzorgsbeginsel relevant. Dat we in 2015 het proces tegen de staat wonnen en dat in 2019 het cassatieberoep van de staat werd verworpen, heeft me dan ook niet verbaasd. Dat was onvermijdelijk.’

Zijn leven is er sindsdien niet rustiger op geworden, want ook Shell kreeg in 2021 te

Roger Cox in 1992, wanneer hij als student door Alaska reist.

maken met het zwaard van Cox. De rechtszaak die hij namens vereniging Milieudefensie voerde, trok wereldwijd de aandacht. Inmiddels heeft hij samen met Milieudefensie zijn tanden gezet in een nieuwe rechtszaak, die ING moet verplichten de samenwerking met vervuilende bedrijven te stoppen. ‘Mijn motto blijft: het recht en de rechter zijn de laatste bastions die tegenwicht kunnen bieden aan de internationale macht van bedrijven.’

Declarabele uren

Op de vraag of hij heeft genoten van de successen, zegt hij: ‘Ik heb achttien jaar pure topsport achter de rug, met tachtigurige werkweken, vooral in de periode dat ik het binnen kantoor grotendeels alleen deed, dus tot 2021. Ik was ooit mountainbiker op wedstrijdniveau, aandachtig vader in een gezin met twee dochters en drukbezet partner in de vastgoedpraktijk. Het mountainbiken

Roger Cox

23 oktober 1967 geboren in Voerendaal

1987 atheneumdiploma

Grotius College in Heerlen

1994 afgestudeerd in Rechten in Leiden

Tot 2001 werkzaam bij kantoor Houthoff in Rotterdam

Sinds 2001 bouwrechtadvocaat en later partner bij Paulussen Advocaten in Maastricht

2011 publicatie van zijn boek Revolutie met recht

2015 winst in de Urgendazaak 2019 uitspraak rechter in de zaak tegen Shell, aangespannen met Milieudefensie. De multinational moet zijn CO 2 -emissie terugbrengen met 45% ten opzichte van de uitstoot van 2019. Uitspraak in Shells hoger beroep is op 12 november 2024.

2021 Time Magazine roept Roger Cox uit tot een van de meest invloedrijke personen van het jaar

Cox is getrouwd en heeft twee dochters

heb ik moeten loslaten, mijn dochters hebben me niet veel gezien en als partner heb ik sommige jaren aanzienlijk minder declarabele uren kunnen draaien dan van me verwacht had mogen worden.’

Aanslag op geest en lichaam

Cox is nu 57 en komt tot de conclusie dat hij voorzichtiger met zichzelf en zijn omgeving moet omgaan. ‘Vergeet niet: rechtszaken zijn langzame processen; in elf jaar tijd boekten we vier keer een positief vonnis, de kick die dat opleverde weegt niet op tegen de aanslag op mijn geest en lichaam. Maar ik zie ook dat mijn werk veel oplevert, dat het denken over de verantwoordelijkheid van overheid en bedrijfsleven langzaam verandert, ook op Europees niveau.’ Roger Cox neemt zich dus voor om het ietsje rustiger aan te doen, maar beseft ook: ‘Als het klimaat erom vraagt geef ik me weer voor tweehonderd procent. Tja, wie had dat kunnen voorspellen toen ik nog in Leiden studeerde?’

geven Schenken ter nagedachtenis aan een dierbare

Een dierbare gedenken en tegelijkertijd wetenschappers of studenten steunen. Met In Memoriam schenken krijgt een bijdrage aan de Universiteit Leiden extra diepte. Nabestaanden vertellen.

Wanda Ploos van AmstelMalefeijt Fonds

Voor Wanda Ploos van AmstelMalefeijt was het niet vanzelfsprekend dat ze zou studeren. Ze werd in 1929 geboren in de buurt van Warschau, als kind van een Nederlandse vader en een Poolse moeder. Via Duitsland kwamen ze in de oorlog naar Nederland. Nadat haar vader was overleden, bleef ze met haar moeder achter. ‘Ze waren eigenlijk twee buitenlanders in een vreemd land, en dat tijdens de bezetting’, zegt Arnout Ploos van Amstel, zoon van Wanda en met zijn partner Duco Hordijk oprichter van het Wanda Ploos van Amstel-Malefeijt Fonds. ‘Mijn grootmoeder vond dat haar dochter moest studeren, een kans

die ze zelf nooit had gekregen. Er werd keihard gewerkt om de studie te kunnen betalen, en zo kon mijn moeder farmacie studeren in Leiden. Haar studententijd inspireerde haar enorm, vormde de basis voor levenslange vriendschappen en legde het fundament voor een rijk en productief leven.’ Ze ontmoette er ook de vader van Arnout, die in Leiden rechten studeerde.

‘Het was voor haar een prachtige tijd, al was die natuurlijk niet altijd even gemakkelijk, ook vanwege de financiering van haar studie. Maar ze was ambitieus en doelgericht en was altijd geïnteresseerd in nieuwe dingen. Haar Leidse tijd heeft haar daarin enorm gestimuleerd.’ Het fonds heeft twee doelen: het

ondersteunen van eerstegeneratiestudenten en het bevorderen van democratische weerbaarheid en goed bestuur. ‘Twee doelen in de geest van mijn moeder’, zegt Ploos van Amstel. ‘Zij was immers zelf eerstegeneratiestudent.’

Eerste generatie

Dankzij het herdenkingsfonds kan de universiteit iemand aanstellen die eerstegeneratiestudenten begeleiding geeft. Daarnaast is er interesse om het project Nieuwscheckers te ondersteunen.

Wanda Ploos van Amstel-Malefeijt overleed twee jaar geleden. ‘Dit is een prachtige manier om haar te gedenken. Leiden heeft voor een belangrijk deel haar leven gevormd.’

Meer weten?

Overweeg je ook om een dierbare te gedenken met een bijzondere schenking?

Wil je meer weten of van gedachten wisselen, neem dan contact op met relatiemanager Heiltje Boumeester, h.boumeester@ luf.leidenuniv.nl. www.luf.nl/ fondsopnaam

Arnout Ploos van Amstel (staand) vertelt over zijn moeder en de schenking aan de Universiteit Leiden uit haar nalatenschap.

Wim Klop tijdens de uitreiking van de Krijn Rietveld Memorial Innovation Award.

Krijn Rietveld Memorial Innovation Award

Deze zomer reikte Wim Klop, Integration Lead Science & Research bij fusiebedrijf DSM-Firmenich, de vijfde Krijn Rietveld Memorial Innovation Award uit. De prijs erkent en beloont innovatief onderzoek dat bijdraagt aan een duurzamere wereld. ‘Dat was typisch Krijn’, vertelt de juryvoorzitter, ‘oplossingen vinden voor maatschappelijke problemen.’

Als Klop over zijn oud-collega Krijn Rietveld (1956-2018) praat, verschijnt er een grote glimlach op zijn gezicht. ‘Krijn was een hele hartelijke man, met een bulderende lach. Met hem kwam er echt iemand binnen. Als er een probleem was en de spanning liep op, dan was hij degene die op het juiste moment een grapje maakte of zei: “Kom, we gaan even koffie pakken.” Hij haalde de spanning er op een luchtige manier uit, maar was altijd resultaatgericht.’

Dat beeld herkende een hoogleraar die met Krijn Rietveld had gewerkt. ‘Bij de eerste uitreiking van de award vertelde deze

hoogleraar dat Krijn tijdens zijn studie al bekendstond als een verbinder.’

‘Ik probeer jonge medewerkers en studenten die voor de prijs zijn genomineerd ook te leren wat ik van Krijn heb geleerd: innovatie is volhouden. Het proces valt altijd tegen, het duurt altijd langer. Je kunt prachtige dingen bedenken, maar meestal is het gewoon doorploeteren tot de eindstreep.’

Om Krijn te eren

‘Toen Krijn plotseling overleed, ging er een schokgolf door de hele firma. Hij zat nog volop in de wedstrijd, was een van de leidende mensen in de innovatie. Om Krijn te eren heeft het voormalige DSM besloten innovatie door jonge studenten te ondersteunen. Uiteraard in Leiden, waar Krijn heeft gestudeerd. De prijs is in de loop der jaren echt gegroeid, de scripties en proefschriften die worden genomineerd, elf dit jaar, zijn stuk voor stuk van hoge kwaliteit. Het is mooie wetenschap, en altijd oplossingsgericht. Passend bij Krijn Rietveld.’

de groep van Evert van Ginkel

Europese Prehistorie, 1976-1982

Dit jaar is het precies 50 jaar sinds de eerste opgraving door de Universiteit Leiden in Oss. Van wanneer is deze foto en wat roept hij bij je op? ‘Deze foto is voor mij een acute herinnering aan een opgraving in Oss in 1981, het voorlaatste jaar van mijn studie Prehistorie (1976-1982). Centraal staat onderzoeksleider Jan Verwers iets uit te leggen aan kraanmachinist Rini. Wegens capaciteitsgebrek had hij een aantal oud-Ossgangers opgeroepen om een weekend te komen opgraven. Het was buitengewoon genoeglijk. Er was een heel stel houten waterputten gevonden en die moesten er snel uit. De houten planken van die prehistorische putten werden tijdelijk bewaard in de volle badkuip van het huis waar we sliepen.

We, dat zijn de twee vrouwelijke studenten Lucie – een sjekkie rollend op de foto – en Pauline, die de foto maakt. Verder AnneBerth die achter Lucie zit. AnneBerth sliep die nacht buiten in zijn slaapzak op de opgraving om te voorkomen dat er schatgravers zouden komen om de nog niet opgegraven waterputten leeg te halen. Verwers staat daar in smetteloos witte broek, hij groef zelf niet meer actief mee. Hij was op het Leidse Instituut voor Prehistorie de tweede man naast hoogleraar- directeur Modderman.’

Wat bijzonder dat juist jullie voor dat weekend gevraagd werden.

‘Wij waren de oudst gedienden op dat moment en konden zeer goed met Verwers overweg. Ik was geen gedreven opgraver en was niet zozeer gekozen vanwege mijn ervaring, maar als onderdeel van de groep. Het is tekenend dat ik met een potje thee in de hand sta: ik ben geen thee drinker en loop er wat schutterig bij, als ik mezelf zo zie.’

Hoe is het dit groepje verder vergaan?

‘Jan Verwers werd een jaar later conservator bij het Rijksmuseum van Oudheden. Sinds hij daar als directeur vertrok, woont hij alweer jaren in Thailand. Lucie en Pauline hebben na hun afstuderen niet meer in de archeologie gewerkt. Goede vriend AnneBerth wel, hij is helaas in 2009 overleden.

Van de prehistoriestudenten dat weekend in Oss ben ik merkwaardig genoeg de enige die nog in de archeologie werkzaam is. Ik heb me toegelegd op het schrijven van teksten en maken van tentoonstellingen over archeologie. Ik had het opgraven niet in mijn handen en in mijn hoofd en heb daarna nooit meer een schop in de grond gestoken.’

Evert

FOCUS

OP

De gezonde samenleving

Hoe kan de omgeving bijdragen aan de gezondheid van mensen? Welke invloed hebben sociaal-economische factoren op de kans om ziek te worden? Hoe houden we de zorg betaalbaar? In het onderzoeksprogramma Population Health Living Lab The Hague werken onderzoekers uit diverse disciplines samen aan dit soort vraagstukken.

Gezondheidsverschillen zijn allereerst een sociaal probleem

Een gezondere samenleving komt er niet door goede medische behandelingen voor individuele patiënten. ‘Heel veel problemen bij mensen met een slecht perspectief op gezondheid hebben niet met zorg te maken, maar met sociale omstandigheden’, zegt Jet Bussemaker, hoogleraar Beleid, wetenschap en maatschappelijke impact.

‘Het belangrijkste probleem op weg naar een gezondere samenleving zijn de enorme gezondheidsverschillen in Nederland. Landelijk, maar bijvoorbeeld ook in een stad als Den Haag. Als je met lijn 9 van Scheveningen naar Den Haag Zuid-West gaat, komt er vanaf het Centraal Station iedere halte een jaar bij waarin mensen in minder goede gezondheid leven’, zegt Jet Bussemaker, sinds 2018 in Leiden hoogleraar Beleid, wetenschap en maatschappelijke impact. Als staatssecretaris en minister was ze gewend om, zoals ze het zelf zegt, ‘macro’ en ‘hoog over’ te denken. Als hoogleraar bestudeert ze hoe je beleid ‘van onderop’ kan opbouwen, en pleit ze voor sturing op wijkniveau.

Clustering van problemen

In haar onderzoek en onderwijs gebruikt Bussemaker het concept syndemics, een patroon van sociaal-economische en medische clustering van gezondheidsproblemen. Bij syndemisch kwetsbare mensen versterken hun sociale problemen hun gezondheidsproblemen. Dat betekent dat artsen die patiënten echt willen helpen, hun blik moeten verbreden: ‘Geneeskundestudenten focussen zich op het lichaam en de ziektes die het kan bevatten. Ze onderzoeken individuele patiënten, en schrijven pillen en behandelingen voor. Maar heel veel problemen bij mensen met een slecht perspectief op gezondheid hebben niet met zorg te maken, maar met sociale omstandigheden. Schulden, stress, huiselijk geweld, woningnood. Je moet dus veel verder kijken.’

Ze citeert Sir Michael Marmot, hoogleraar Epidemiologie aan het University College London: ‘“Waarom behandelen we de ziektes van mensen en laten we deze mensen vervolgens terugkeren in de omstandigheden die hen ziek gemaakt hebben?” Daar gaat het natuurlijk om.

We proberen mensen beter te maken, en dan zeggen we: we hebben ons best voor u gedaan, nu moet u het zelf doen.’

Samenwerken met professionals

Artsen houdt ze dan ook voor dat hun verantwoordelijkheid niet stopt na de diagnose of behandeling. Ze moeten samenwerken met professionals binnen en buiten het geneeskundig domein, en een netwerk vormen: huisartsen, wijkverpleegkundigen, maatschappelijk werkers, wijkagenten. Zo’n netwerk zoekt samen met de mensen die het betreft naar oplossingen die voor hen werken.

‘Dat is soms best lastig, want bewoners met veel problemen en slechte gezondheidsverwachtingen hebben vaak frustraties overgehouden aan het optreden van overheid en professionals. Ze hebben het laagste vertrouwen in overheidsdiensten en zijn als de dood voor jeugdzorg. Daarom werkt een aantal van mijn promovendi volgens het principe van citizen science: met wijkbewoners die fungeren als co-onderzoekers. Zij hebben nog wel het vertrouwen van hun medebewoners.’

De populatiegerichte aanpak van onderop, waarbij syndemische kwetsbaarheid centraal staat, is een breuk met de staande beleidspraktijk. Dat betekent dat er van alles op de schop moet: financieringsstromen, verantwoordingsmodellen, administratieve werklast. ‘Wij proberen niet alleen inzichtelijk te maken dát dat allemaal moet veranderen, maar ook hoe dat kan. We gaan stapje voor stapje kijken hoe we gezondheidsverschillen kunnen verkleinen. Wat werkt wel, wat niet. We zullen evalueren, reflecteren en bijstellen. Het gaat om complexe systemen in een complexe context, omdat het gaat over heel veel beleidsterreinen.’ Dat vereist een lange adem, weet Bussemaker, maar dat was in haar tijd als minister niet anders.

Jet Bussemaker

2007-2010

Staatssecretaris van VWS

2011-2012

Rector van de Hogeschool van Amsterdam, lid CvB Universiteit van Amsterdam 2012-2017 Minister van OCW

2018 Hoogleraar ‘Wetenschap, beleid en maatschappelijke impact’ bij het LUMC en de faculteit Governance and Global Affairs, Universiteit Leiden

2019 Voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving.

‘De gezondheidskloof groeit alleen maar’

Laurens van Gestel is gezondheidspsycholoog en geeft als universitair docent onderwijs bij het Instituut Psychologie en de master Population Health Management. Zijn onderzoek heeft betrekking op de vraag hoe mensen tot gezonder gedrag te bewegen zijn. We stelden hem drie vragen.

Iedereen weet toch wel wat gezond gedrag is?

‘Het klopt dat de meeste mensen weten dat slaap, sporten en gezonde voeding goed voor de gezondheid zijn, en roken, alcohol, drugs en veel zitten juist niet. Maar weten is nog geen doen. Mensen kiezen toch vaak voor het kortetermijngenot van op de

bank zitten en Netflix kijken, in plaats van een eind te gaan wandelen, wat op de langere termijn misschien een gezondere keuze is. We doen op allerlei verschillende manieren onderzoek naar hoe het nou komt dat mensen wel weten wat het beste voor ze is, maar het niet doen, en vooral ook naar hoe gedrag toch gezonder te maken.’

Al ideeën daarover?

‘Jazeker. Gezondheidsinterventies zijn vaak gericht op kennis: experts vertellen mensen dat iets ongezond is. Maar zoals ik al zei: weten is het probleem vaak niet en educatie dus ook niet het ei van Columbus voor gedragsverandering.

Wat we daarnaast zien is dat sommige

FOCUS OP De gezonde samenleving

gezondheidsinterventies voor bepaalde groepen wel werken, maar voor andere niet. In de praktijk zijn het vaak mensen met een lage sociaaleconomische positie die niet bereikt worden met beweeg- en leefstijlaanbod. Eén van de oorzaken daarvan is dat hun gezondheid maar een van de vele ballen is die ze in de lucht moeten houden, waardoor er vaak urgentere problemen zijn om op te lossen dan je eigen gezondheid. De gezondheidskloof groeit alleen maar, en dat is heel schrijnend. Mensen met de hoogste welvaart leven maar liefst 8 jaar langer dan mensen met de laagste welvaart, en van hun leven leven ze 23 jaar langer in een goede gezondheid. Daarnaast is de rol van de omgeving groter dan we denken. Als ik van mijn werk naar het station loop, kom ik

langs tal van ongezonde verleidingen. Denk alleen al aan de oliebollenkraam die er al in september staat. Ik denk dat maar weinig mensen als ze op weg naar het station gaan al van plan zijn een oliebol te kopen. Maar als je er langsloopt…’

Hoe kun je dan toch op de juiste manier veranderen?

‘Door de kloof tussen voornemen en uitvoeren te dichten. Mensen moeten een plán hebben. Dat kan soms met simpele stelregels. Spreek bijvoorbeeld met jezelf af dat je direct als je thuiskomt je sportkleding aantrekt. Of dat je als je met honger in de supermarkt loopt, altijd fruit koopt. Ja, dat zijn kleine stappen. Maar ons gedrag is hardnekkig, en patronen doorbreken is een van de lastigste dingen om

te doen. Om gezondheidsverschillen te verkleinen is het belangrijk om rekening te houden met de behoeften van mensen met een lagere sociaaleconomische positie, zodat interventies daar goed bij aansluiten. Daarnaast kunnen we de omgeving zo gezond mogelijk proberen in te richten zodat de gezonde keuze de makkelijke keuze wordt. Interessant voer voor psychologen en voortdurend onderwerp van onderzoek.’

Laurens van Gestel, universitair docent bij Instituut Psychologie en Population Health Management

‘Alles is gezondheid’

ALDUS ALUMNUS

JIM

‘Van Nederland één grote vitale zone maken is wat we nastreven als Stichting Vital Zone. Te lang is gedacht dat gezondheid een individuele keuze is. Dit is niet fair en voor een gezonde samenleving niet genoeg. Een gezonde, groene omgeving heeft veel invloed. Vital Zone helpt partners met beleid, praktische oplossingen en acties. Dat kunnen individuen zijn, gemeenten of commerciële partijen. Een voorbeeld: waterschappen filteren medicijnresten uit het water, dat is duur en haalt niet alles eruit. Wij zorgen samen met waterbedrijven, gemeenten, zorg, apothekers en wijken dat die medicijnen niet in het water terechtkomen. Stichting Vital Zone werkt met zones. In de 5-meter zone richten we ons op het individu: wat kun je zelf doen om gezonder te worden? Denk aan gezond eten, bewegen en zingeving. En wat gebeurt er binnen de 500-meter zone? Daar heb je als individu minder invloed op, maar je kunt wel iets doen, denk aan vrijwilligerswerk of samen koken, bewegen of tuinieren. In de 100 km plus-zone dragen vooral waterschappen, gemeenten, zorg en grote bedrijven bij. Een gezonde samenleving is een collectieve verantwoordelijkheid.’

JIM VAN DEN BEUKEN (57)

1986-1991 Bedrijfseconomie, Rotterdam 1988-1993 Psychologie, Leiden 19962003 creativiteit consultant bij A-bedrijven 2003-2017 Oprichter Mensgerichte Zorg 2019 Oprichter Stichting Vital Zone

ALDUS ALUMNI

‘Eenzaamheid is een groot risico’

ALDUS ALUMNUS ABDELKARIM

‘Bijna de helft van de Nederlandse volwassenen voelt zich soms of regelmatig eenzaam. Soms is er sprake van emotionele eenzaamheid: iemand kan vrienden hebben, maar een diepere connectie missen. Bij sociale eenzaamheid ontbreekt het aan contact. De impact van eenzaamheid is groot, ook voor de gezondheid. Tijdens mijn trainee ship werkte ik voor het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Ik richtte me op eenzaamheid onder studenten en het taboe erop. Eenzaamheid kan zowel lichamelijke, geestelijke als financiële gevolgen hebben. Het kan leiden tot verwaarlozing, depressie en zelfs suïcide. Uit onderzoek blijkt dat een klein sociaal netwerk is gerelateerd aan slechter cognitief functioneren. Mensen die mentaal gezond zijn, herstellen sneller van lichamelijke ziekten en leven langer, tot wel twintig jaar. De boodschap die wij als ministerie uitdragen is dat het goed is erover te praten en het taboe op eenzaamheid te doorbreken. En we zeggen: doe dit in een vertrouwde omgeving met mensen die je helpen nadenken over oplossingen.’

ABDELKARIM MEGAÏZ (27) 2018-2021 Bachelor Bestuurskunde, Leiden 2021-2024 Master Management van de Publieke Sector, Leiden 2022-2023 Scriptiebegeleider HBO  Academy Dordrecht 2023-HEDEN Rijkstrainee Ministerie van VWS

‘Ga met mensen in gesprek’

ALDUS ALUMNA CLAUDIA

‘Ik wil een verschil maken voor mensen in een kwetsbare positie, vooral op het gebied van gezondheid. Na mijn studie ben ik naar Suriname gegaan, waar ik onderwijspsycholoog was. Terug in Nederland focuste ik me als onderzoeksmedewerker bij verschillende organisaties op bevordering van gezondheid. Later richtte ik me op mensen aan de onderkant van de participatieladder. Bij deze meest kwetsbare groep speelt een scala aan problemen die samenhangen en de gezondheid beïnvloeden. Financiële stress, eenzaamheid, gebrekkige digitale en gezondheidsvaardigheden, slechte woonomstandigheden, laaggeletterdheid. Deze mensen zijn helemaal niet bezig met sporten, bewegen en een gezonde leefstijl, mochten ze daar al het geld voor hebben. Ze zijn bezig met de vraag: hoe krijg ik vandaag de koelkast gevuld? Ik ga in gesprek met de mensen zelf. Dan weet ik waar ze tegenaan lopen en hoe ik ze het beste kan helpen. Dat kan hulp zijn op het gebied van gezondheid, maar ook op dat van mentale veerkracht, zingeving en dagelijks functioneren. Die brede blik op gezondheid vind je terug in alles wat ik doe.’

CLAUDIA BINDRABAN (54) 1989-1995 Psychologie, Leiden 1997-1998 Onderwijspsycholoog Suriname 2001-2004 Onderzoeksmedewerker Consument en Veiligheid 2004-2016 Onderzoeksmedewerker GGD Den Haag 2016-2017 Sociaal werker Participe 2018-HEDEN Sociaal werker Libertas Leiden/BuZz Leiden

FOCUS OP De gezonde samenleving

Ook de professional moet patronen doorbreken

Er is geen magisch recept voor gedragsverandering, waarschuwt Marieke Adriaanse. Maar er is wel een toolbox vol mogelijkheden. En er is een aantal voorwaarden waaraan gedragsinterventies moeten voldoen willen zij succesvol zijn, aldus de hoogleraar Gedragsinterventies in Population Health Management.

Die voorwaarden zijn dat interventies voor cliënt, professional en planeet duurzaam zijn. ‘De cliënt moet gedragsverandering kunnen volhouden, anders is het geen gedragsverandering. Het moet uitvoerbaar en betaalbaar zijn en het moet in routines passen. Dat gaat ook op voor de professional. Nieuwe interventies moeten ook in de routines van huisartsen passen. Lukt dat niet dan wordt het onvoldoende geadviseerd.’ Tot slot moet de zorg betaalbaar blijven en de planeet leefbaar. ‘Ook dat is belangrijk om gedrag duurzaam te kunnen veranderen. Ik merk dat artsen in de spreekkamer niet graag over die planetaire duurzaamheid praten. De aanname is dat dit de relatie met de patiënt verslechtert. Wij hebben het onderzocht en het blijkt dat veel patiënten het prima vinden om voorgelicht te worden over de milieu-impact van medicatie.’ Adriaanse krijgt steeds vaker onderzoeksvragen van professionals. Zo

kreeg ze vanuit het ziekenhuis de vraag waarom vaatchirurgen buikaneurysma relatief vaak opereren vóórdat de daarvoor gestelde voorwaarden zijn bereikt. ‘De angst van de patiënt blijkt doorslaggevend. Die heeft het gevoel op een tikkende tijdbom te leven en dat maakt dat er eerder dan nodig een riskante operatie uitgevoerd wordt. Dit veranderen vraagt om een heel andere aanpak dan wanneer je denkt dat er een financiële prikkel achter zo’n beslissing zit.’

Bang voor emotie

Adriaanse onderzoekt hoe er voor de aanpak van obesitas vaker doorverwezen kan worden naar leefstijlinterventies en apps van goede kwaliteit. ‘Vaak is de gedachte dat er meer kennis nodig is. Dan moeten de huisartsen weer op een obesitas-bijscholing. In de praktijk blijkt dat artsen genoeg kennis hebben, maar het moeilijk vinden om het gesprek over obesitas aan te gaan. Ze zijn bang voor de

emotie die dit bij de patiënt teweegbrengt.’

Kennisdeling is vaak de minst effectieve strategie als je gedrag wilt veranderen. ‘Je moet heel goed zoeken om iemand te vinden die niet weet dat je van roken kanker krijgt.’ In de toolbox van gedragswetenschappers zitten veel meer oplossingen die tot gedragsverandering leiden. ‘Sommige zijn simpel, andere ingewikkelder. Het varieert van richtlijnen bijstellen of een vinkje veranderen tot nudging (aanpassingen in de omgeving, red.) en het vertrouwen in het eigen kunnen vergroten. De beste methode is die waarbij vanaf begin goed is nagedacht of het duurzaam vol te houden is.’

Marieke Adriaanse, hoogleraar Gedragsinterventies in Population Health Management

Kennis van de straat

Janet Kist stuitte in haar huisartsenpraktijk op een opvallend patroon bij haar patiënten. Nu promoveert ze op dat vraagstuk en helpt ze de zorg in Den Haag te verbeteren.

Haagse Vaten

‘Vroeg in mijn carrière als huisarts viel het me op dat ik veel jonge mensen zag met hart- en vaatziekten. Met ‘jong’ bedoel ik rond de 35 jaar. In theorie worden cardiovasculaire ziekten pas bij mensen vanaf 50 als een groot risico gezien en volgens de richtlijnen monitor je als huisarts die groep, maar dat is dus te laat. Opvallend vaak ging het om mensen met een Surinaams- Hindoestaanse afkomst en mensen uit de lagere inkomensgroepen. Ook collega’s was dit opgevallen en we hebben toen met huisartsen, specialisten, apothekers, verpleegkundigen en praktijkondersteuners de koppen bij elkaar gestoken voor een initiatief dat we ‘Haagse Vaten’ noemden: samenwerking en kennisuitwisseling rond de zorg op het gebied van hart- en vaatrisico’s. In het begin was de wetenschap er nog niet bij betrokken. Maar in 2017 ben ik eens met Mattijs

Numans van de LUMC Campus Den Haag gaan praten, omdat ik vond dat zij daar onderzoek naar moesten gaan doen. De uitkomst was dat hij zei: kom dat zelf maar doen.’

Promovendus

‘Ik wist eigenlijk nog niets van epidemiologie en statistiek maar met goede scholing en begeleiding op het LUMC ben ik dat onderzoek inderdaad gaan doen. Als promovendus bij wat nu de Health Campus heet: een samenwerking van de universiteit, het LUMC, de Haagse ziekenhuizen en andere gezondheidsorganisaties in de stad.’

Vroeger informeren

‘Wat we inmiddels weten is dat voor lagere inkomens het risico op harten vaatziekten in de regio Den Haag, Zoetermeer en Leiden anderhalf keer zo hoog is, en voor SurinaamsHindoestanen twee keer zo hoog. We zijn nu bezig met implementatie van deze kennis, door het aanpassen van bijvoorbeeld de regionale verwijsafspraken tussen huisartsen en ziekenhuizen. Ook proberen we te ontdekken waardoor juist deze populatie hier zo kwetsbaar is. Het vermoeden is dat dat deels genetische aanleg is, maar leefstijl zal ook wel meespelen. Het

gaat om patiënten uit een cultuur die erg van eten houdt. En bij mensen met lagere inkomens gaat het over een combinatie van risicoverhogende factoren, zoals leefstijl en stress. Deze groepen mensen moeten we vroeger opsporen en informeren over hun risico, zodat ze kunnen kiezen wat ze willen veranderen.’

Samenspel

‘Betere zorg is een samenspel tussen medisch specialisten, huisartsen, verpleegkundigen en wetenschap. Ook van andere faculteiten dan het LUMC, trouwens. Deels is het sociale wetenschap. We zijn op dit moment in gesprek met de gemeenschappen over de uitkomsten, zowel over de verklaring van de bevindingen als over de aanpak en de voorlichting waarmee je de groep wilt benaderen om hun gezondheidsrisico te helpen verkleinen.’

Janet Kist werkt als huisarts in Den Haag (tijdelijk één dag per week) en doet als promovendus onderzoek op de LUMC Health Campus.

terug in de banken

Lisa Jansen

Lisa Jansen (32) is adviseur onderwijs en arbeidsmarkt bij Bouwend Nederland. Zij volgde eerder dit jaar de leergang Public Affairs.

FUNDAMENT OPBOUWEN ‘Bouwend Nederland, waar ik werk, is een brancheorganisatie en een van onze taken is belangenbehartiging. Dat doen we op allerlei niveaus: lokaal, landelijk, Europees. Ik ben niet direct betrokken bij de politieke belangenbehartiging, maar ben actief in het onderwijs en de arbeidsmarkt. Toch leek het me nuttig om wetenschappelijke en theoretische kennis op te bouwen rondom public affairs voor een stevig fundament. Ik volg de leergang bij Universiteit Leiden omdat een collega deze had aangeraden. Voor mij had Leiden ook een pluspunt omdat ik een tijdje onderzoeksmedewerker en docent aan Universiteit Leiden ben geweest. Ik ken het onderwijssysteem dus, en ben bekend met de kwaliteit ervan. Ook voel ik me verbonden met Leiden.’

RUIMTE VOOR DISCUSSIE ‘De leergang bestond uit vijf modules van twee dagen. Ik volgde het onderwijs met zo’n twintig mensen in totaal. Ik vond de dagen heel afwisselend en interactief. Er waren veel verschillende werkvormen, docenten en sprekers van zowel de universiteit als uit de praktijk. Daarbij was er veel ruimte voor vragen, dialoog en discussie. We zijn er ook nog op uit geweest: onder andere twee dagen naar Brussel en op bezoek bij de Raad van State in Den Haag.’

MEDECURSISTEN ‘Waar ik zelf het meest over geleerd heb, is het uitzetten van een strategie. Daarnaast heb ik heel veel geleerd van de inbreng van mijn medecursisten. We waren een heel diverse groep: rijksambtenaren, gemeenteambtenaren, mensen die net als ik bij een brancheorganisatie werken. Dat maakte de leergang extra leerzaam. Ik heb echt veel opgestoken van hun ervaring, hun vragen en dingen waar zij in hun werk tegenaan lopen.’

BLIJVEN ONTWIKKELEN ‘De leergang is inmiddels afgerond, maar dit was zeker niet de laatste keer dat ik zoiets doe. Ik vind het belangrijk om me te blijven ontwikkelen. En ik ben 32, dus ik kan nog heel vaak terugkomen.’

Meer weten over onderwijs voor professionals? Universiteitleidenacademy.nl

Pedagogische Wetenschappen en master Educational Science 2010-2015

Den Haag ➜ 7.000

De universiteit groeit en verandert. Wie decennia geleden studeerde, zal vooral opkijken van hoeveel groter en internationaler de studentenpopulatie nu is. In vergelijking met 2004 zien we bijna een verdubbeling.

Steeds internationaler

Nederlands

*Officieel gaat het om landen uit de EER (Europese Economische Ruimte). Daartoe behoren behalve de EU ook Noorwegen, IJsland en Liechtenstein

Rechten blijft de grootste

Top 5 opleidingen met de meeste studenten (bachelorfase)

Rechtsgeleerdheid

Psychologie

Geneeskunde

Pedagogische Wetenschappen

Geschiedenis

Rechtsgeleerdheid

Psychologie

International Studies

Politicologie

Geneeskunde

Studeren gebeurt in toenemende mate doelgericht en efficiënt. Twintig jaar geleden studeerde men in Leiden al na gemiddeld 5,4 jaar af. Nu is dat getal voor de bachelorfase 3,6 jaar en gaat de doorsnee master in 1,7 jaar. Opgeteld (en afgerond) dus 5,3 jaar.

Wat zijn ze jong

We horen veel over jongeren die pas na een ‘tussenjaar’ gaan studeren. En natuurlijk zijn er ook stapelaars, die via het hbo naar de universiteit komen. Toch is de studentenpopulatie nu best jong vergeleken met vroeger. 80% van de Leidse studenten is jonger dan 25. Tot een jaar of dertig geleden waren veel mannelijke studenten nog eerst in dienst geweest. Maar dat speelde in 2004 al geen rol meer.

(Waar) zijn ze lid?

LVVS Augustinus

ALSV Quintus

KSRV Njord 1.140

SSR-Leiden 904

VSL Catena 858

ALSRV Asopos de Vliet 769

DAC 644

LSSV Het Duivelsei 465

SIB-Leiden 375

AEGEE Leiden 320

NSL 318

ASV Prometheus 263

ALSZV de Blauwe Schuit 250

LSKO Collegium Musicum 177

SMG Sempre Crescendo 157

ALSKV Levitas 148

SWV Plankenkoorts 136

CSFR Panoplia 115

ELSZWV Aquamania 105

Leiden Debating Union (LDU) 100

Leidse Studenten Duikvereniging (LSD) 93

ESV Ichthus 77

VGSL Franciscus Gomarus 47

*Totale ledenaantallen van vorig studiejaar.

Bron: Plaatselijke Kamer van Verenigingen.

Universiteithoppen

Na een Leidse bachelor kun je verder studeren aan een andere universiteit – of andersom natuurlijk. Zulke studieloopbanen zijn met de bachelor-masterstructuur – begin deze eeuw ingevoerd – een stuk gangbaarder geworden.

van degenen die een Leidse bachelor afronden gaat direct in Leiden (of Den Haag) verder met een master. Dat is dus nog steeds de meerderheid, maar het betekent tegelijk dat een aanzienlijk deel elders verder studeert, misschien een pauze inlast, of na de bachelor iets heel anders gaat doen dan een academische studie.

NB De gegevens onder ‘Nu’ zijn de jongst beschikbare vastgestelde cijfers. Veelal betreft het daarbij studiejaar 2023/24.

de jonge wetenschapper

Sebastiaan Grosscurt

’Hoe meer data over de natuur, hoe beter’

Ecoloog Sebastiaan Grosscurt werd na zijn studie een succesvol natuurjournalist. Toch besloot hij zich op de wetenschap te storten. Dit jaar begon hij aan zijn PhD-onderzoek naar het stapeleffect van licht- en geluidsvervuiling op het gedrag van dieren.

Verlichting die de hele nacht aanstaat of gezoem van 24 uur draaiende datacenters: in een stedelijke omgeving is er volop licht- en geluidsvervuiling. Dat mensen en dieren daar last van kunnen hebben is geen geheim. Of die twee samen een nog groter effect hebben op het gedrag van dieren wel. Daarom is Sebastiaan Grosscurt begonnen met zijn onderzoek naar ‘sensory multistress’ bij dieren in de stad (zie kader).

‘De vraag of een dier zich goed genoeg kan aanpassen aan nieuwe omstandigheden is wetenschappelijk interessant, want dat zegt iets over hun flexibiliteit’, zegt Grosscurt. ‘De vraag is ook interessant als het gaat om natuurbehoud. Stel dat we in een natuurgebied felle lantaarnpalen plaatsen voor de veiligheid van bezoekers – dan is het mogelijk toch geen ideaal natuurgebied. Met de kennis uit dit onderzoek kunnen we steden en andere gebieden hopelijk zo inrichten dat de leefomgeving voor dieren minder schadelijk is.’ Passie voor de natuur is Grosscurt met de paplepel ingegoten. ‘Vroeger gingen we met het gezin elke zomer naar Terschelling om te kamperen. Op dat eiland kun je prachtig

wandelen en fietsen. Als kind nam ik altijd al mijn verrekijker en vogelboek mee. Of ik ging achter hommels en vlinders aan, om te kijken welke soorten het precies waren.’

Oplossingen voor wereldproblemen Zijn interesse bracht hem naar de richting Earth, Energy & Sustainability van de studie Liberal Arts and Sciences aan het Leiden University College in Den Haag. ‘Een interdisciplinaire opleiding waar vakgebieden gecombineerd worden om bij te dragen aan oplossingen voor wereldproblemen’, zegt Grosscurt. ‘Het grootschalig denken in systemen leek me leuk.’ Hij vervolgde zijn studie met een master Forest and Nature Conservation in Wageningen. Hoewel hij daarna een succesvol carrièrepad als natuurjournalist bewandelde, keerde hij terug naar Leiden voor zijn PhD. ‘Ik ben een jaar lang fulltime journalist geweest’, zegt hij, ‘en het leukste vond ik een groot onderzoeksproject met collegajournalisten. Ik was goed in diep graven: op basis van statistiek kon ik stevige claims doen. Toch dacht ik dat een PhD te droog was voor mij, maar ik besloot ervoor te gaan. Nu zit ik goed op mijn plek.’

Van veld naar bureau

Grosscurts eerste veldwerkexperiment zit erop. ‘In negen steden heb ik microfoons naast nesten van meerkoeten geplaatst, op locaties met wisselende hoeveelheden licht en geluid’, legt hij uit. ‘Een week lang heb ik alle meerkoetgeluiden opgenomen. Daaruit moet blijken of hun dag- en nachtritme verandert wanneer licht- en geluidsniveaus veranderen. Nu moeten duizenden uren aan audiomateriaal geanalyseerd worden. Dat is in je eentje niet te doen. Gelukkig is daarvoor machine learning uitgevonden. Als onderdeel van dit onderzoek ga ik zelf een model bouwen om de analyse te doen. Ik heb wat kennis van programmeren; ik ben benieuwd of het zo makkelijk is als ik denk.’

Het werk als ecoloog verschuift daarmee steeds meer van de natuur naar het bureau. ‘Hoe meer data over de natuur, hoe beter’, zegt hij. ‘Daarom hopen we burgers te enthousiasmeren om data aan te leveren. Een ander voordeel is dat mensen meer betrokken raken bij de natuur. In de zomer leid ik excursies op de Wadden, het grootste intergetijdengebied ter wereld. Het is een uniek natuurgebied, maar toeristen zien het vaak als een bak modder. Wanneer ze tijdens zo’n excursie zien wat er allemaal leeft, wordt het meer gewaardeerd. Als meer mensen door burgerwetenschapsprojecten beseffen hoeveel mooie natuur al verloren is gegaan, doen ze meer hun best om te behouden wat er nog is.’

Sensory multistress is het stapeleffect van vervuiling door licht, geluid, geur of andere zintuiglijke ervaringen op – in dit onderzoek –niet-menselijke dieren.

Dat geluid- en lichtvervuiling invloed hebben op dieren is al decennia bekend, maar wat de combinatie van die twee doet nog niet helemaal. ‘De stad is

een mengelmoes van factoren die we op dieren afslingeren’, legt Grosscurt uit. ‘In de wetenschap begin je altijd met compartimentaliseren: je onder-

zoekt het effect van één variabele. Pas als dat bekend is, kun je meten wat verschillende soorten vervuiling samen voor effect hebben op dieren in de stad.’ Wat is... ‘sensory multistress’?

GEESTESWETENSCHAPPEN

Twan Huys docent Journalistiek en Nieuwe Media

Televisiepresentator en journalist Twan Huys is sinds 1 september 2024 als docent Journalistiek en Nieuwe Media verbonden aan de Universiteit Leiden.

Huys is bekend van de programma’s Buitenhof en College Tour. Voorheen presenteerde hij Nieuwsuur en was hij correspondent in Washington DC en New York. Huys neemt dit academisch jaar onder andere zo’n 40 masterstudenten onder zijn hoede.

AGENDA

Faculteit Governance and Global Affairs

27 november LUSTRUM BESTUURSKUNDE

De opleiding bestaat 40 jaar. Thema: de impact van bestuurskunde op de staat van het openbaar bestuur.

23 januari 2025 NACHT VAN DE LOBBYIST

Jaarlijks event waar wetenschap en praktijk over lobbyen samenkomen en kennis delen.

Samen met hen bereidt hij een serie interviews voor met gerenommeerde journalisten die in podcastvorm worden gepubliceerd. ‘Ik verheug me enorm op de samenwerking met de masterstudenten journalistiek aan de Universiteit Leiden. In de redactie van College Tour waren juist studenten van deze opleiding vaak voortreffelijke, leergierige stagiaires. Nu mag ik tijdens hun opleiding kennis aan hen overdragen. Een eervolle opdracht.’

Faculteit Geesteswetenschappen

9 oktober

TRUMP VS HARRIS Actualiteitencollege door Sara Polak over de Amerikaanse verkiezingen. leidenglobal.org/ events

Oktober en november

LETTER EN GEEST

Lezingen van Alex Reuneker over ‘Die vermaledijde dt: werkwoordspelling geüpdatet’ en van alumna Jeanine Mies over haar nieuwe boek over

magneetwoorden. universiteitleiden.nl/ letter-en-geest

2 en 3 november

LETTERLIJK LEIDEN

Jaarlijks festival. letterlijk.nu

8 en 29 november (en meer)

EU-SEMINARS

Masteropleiding International Relations/ European Union Studies organiseert seminars met sprekers vanuit het hart van Brussel: politici, beleidsmakers en journalisten. Engels -

Leidse Literatuurrr

Ter gelegenheid van 450 jaar Leidens Ontzet heeft HOVO (Hoger onderwijs voor ouderen) dit najaar de speciale collegereeks Leidse Literatuurrr.

In deze serie van acht colleges behandelt literatuurwetenschapper Bart Vieveen acht werken van auteurs die uit Leiden afkomstig zijn of die Leiden tot onderwerp hebben. De reeks opent met Beleg der stad Leyden van Lucretia van Merken en sluit af met Links van Boudewijn Büch; aan bod komt verder werk van Johannes Kneppelhout, Jan Jacob Cremer, Piet Paaltjens, Annie Salomons, Jan Wolkers en Maarten ’t Hart. Het eerste college is op dinsdag 15 oktober. Meer info over dit college en het overige aanbod van hovo: universiteitleiden.nl/hovo

talig en voor iedereen toegankelijk. bit.ly/EU-seminar2024

Najaar

HISTORISCHE LEZINGEN

Bij het Leids Historisch Dispuut Merlijn. universiteitleiden.nl/ agenda/series/ merlijn

21 november ALBERT VERWEYLEZING

Door gastschrijver Ronald Giphart. universiteitleiden.nl/ gastschrijver

24 mei 2025

LUSTRUM ENGELS

De opleiding bestaat 75 jaar. bit.ly/Engels75jaar

Het alumnibureau en de faculteiten organiseren meer alumniactiviteiten. Zie universiteitleiden.nl/ agenda voor actuele informatie.

Uitnodigingen ontvangen? Geef uw e-mailadres door: info@ alumni.leidenuniv.nl

HOVO

GEESTESWETENSCHAPPEN

Waar was het vroeger groen?

De gemeente Leiden wil de binnenstad klimaatbestendig maken: door te vergroenen moet hittestress worden tegengegaan. Tegelijkertijd moet recht worden gedaan aan het erfgoed.

Fenna IJtsma, onderzoeksmedewerker bij het Instituut voor Geschiedenis, duikt in

historisch groen om hierbij inspiratie te bieden. Zij bekijkt waar vroeger groen was en hoe de grond gebruikt werd.

Haar onderzoek maakt deel uit van het project Erfgoed Deal Leiden, dat de gemeente opzette met kennisinstellingen en stadspartners. IJtsma werkt ook samen met andere deskun -

digen. ‘Terwijl ik naar de geschiedenis kijk, doen de biologen en onderzoekers van Naturalis een biodiversiteitsonderzoek. Dat interdisciplinaire karakter maakt dit type onderzoek heel vernieuwend.’ IJtsma heeft vier eeuwen aan archiefmateriaal tot haar beschikking. Historische documenten kunnen argumenten

HET JONGE ALUMNI NETWERK (JAN) organiseert diverse activiteiten voor jonge alumni tot en met 35 jaar van de Universiteit Leiden. Het netwerk biedt hun de mogelijkheid om onderling kennis en ervaringen uit te wisselen, zich verder te ontwikkelen en hun netwerk uit te breiden. We zoeken

bieden, betoogt ze. ‘Een groot deel van de binnenstad is historisch stadsgezicht. Dan zijn de mogelijkheden om te vergroenen wat kleiner: je mag niet altijd zomaar een boom voor een monument planten. In dat soort gevallen kan het helpen om te weten hoe de groene omgeving er ooit uitzag.’

enthousiaste jonge alumni, die voor twee jaar op vrijwillige basis willen plaatsnemen in het bestuur van dit netwerk. Het bestuur bedenkt, organiseert en neemt deel aan de activiteiten van het JAN. Ben je geïnteresseerd of heb je vragen? Stuur dan een mailtje naar jan@alumni.leidenuniv.nl.

Voor de actviteiten en evenementen van JAN, zie universiteitleiden.nl/ alumni/jan

Leiden Academy Week

Of je nu dieper wilt duiken in je huidige vakgebied of een compleet nieuwe richting wilt verkennen, de Universiteit Leiden Academy biedt een breed scala aan opleidingen voor professionals. Het onderwijs voor professionals van de Universiteit Leiden staat bekend om zijn uitstekende, toegewijde en ervaren docenten, die je toegang geven tot de

Plantaardige schatkamer

De Dutch Extract Library (DEL), die onlangs is overgebracht naar het Instituut Biologie Leiden, is een collectie van 2.240 plantenextracten van 1.299 verschillende plantensoorten van Nederlandse bodem.

In de bibliotheek zijn bioactieve moleculen te vinden die een nuttige toepassing kunnen hebben bij bijvoorbeeld de ontdekking van nieuwe medicijnen, agrochemicaliën of cosmetische producten. Een ware schatkamer, noemt plantenbioloog Pingtao Ding het daarom.

Hij is contactpersoon van de bibliotheek. ‘Of je nu onderzoeker bent op het gebied van biologie, landbouw, medische en farmaceutische wetenschap of zelfs cosmetica, ik kan je bijna garanderen dat er iets voor je tussen zit dat nuttig kan zijn. Als plantenbioloog ben ik op zoek naar moleculen die de groei en opbrengst van planten kunnen helpen en ziekten voorkomen. Biomedische onderzoekers zijn op zoek naar medicijnen tegen ziekten bij mensen. En de cosmetische industrie zoekt naar nieuwe huidverzorgingsproducten.’

meest actuele kennis. Daarnaast kun je praktische vaardigheden opdoen die direct inzetbaar zijn in jouw professionele omgeving. Wil je kennismaken met het opleidingsaanbod voor professionals? Meld je dan aan voor een van de webinars of proefcolleges tijdens de Academy Week van 4 t/m 8 november. universiteitleidenacademy.nl

GOVERNANCE AND GLOBAL AFFAIRS

Oud nepnieuws

Nepnieuws is al een oud verschijnsel. Dat laten twee onderzoekers van de Universiteit Leiden zien tijdens een interactieve lezing, met quiz, over de geschiedenis van politieke vervalsingen en complot theorieën. De lezing is geprogrammeerd in het kader van de maand van de Geschiedenis, die als thema ‘echt nep’ heeft, en wordt gegeven op 17 oktober in Wijnhaven in Den Haag.

Jacqueline Hylkema, expert in vervalsing in de Nederlandse Republiek, en complottheoriespecialist Jelle van Buuren bespreken spraakmakende voorbeelden. Welke rol speelde vervalsing bijvoorbeeld in de voorbereiding van de Nederlandse invasie van Engeland in 1688? Wat voor nepnieuws werd er verspreid tijdens de coronacrisis? Wat zijn de verschillen tussen het nepnieuws van toen en nu? En hoe gevaarlijk is politiek bedrog nu eigenlijk?

Vier ‘Leidenaars’ met medaille

Leidse alumni hebben mooie resultaten behaald op de Olympische Spelen. De zes deelnemers, van wie drie roeiers, kwamen terug uit Parijs met twee gouden en twee zilveren medailles.

In een van de opvallendste Nederlandse overwinningen, die in het 3x3 basketbal,

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

had Jan Driessen (foto) een belangrijk aandeel. Hij deed de bachelor Klinische Technologie, een Leids-Delftse studie. Ook Hermijntje Drenth, die in Leiden de master Vitality and Ageing volgde, kwam thuis met een gouden plak, na winst in de vrouwen-vier-zonder.

Op de roeibaan werden daarnaast nog zilveren medailles behaald door

Ralf Rienks (bachelor Klinische Technologie) met de Holland Acht en Stef Broenink (de Leids-Delftse bachelor Life Science and Technology) in de dubbeltwee.

Sara Wennekes (windfoilen, bachelor Rechtsgeleerdheid) en Elaine Pen (eventing, bachelor en master Rechtsgeleerdheid) vielen niet in de prijzen.

Het gaat vaak maar om iets meer dan een vierkante meter aan planten. Toch blijken geveltuintjes een bron van leven. Promovendus Joeri Morpurgo ontdekte hoe belangrijk het kleine groen is, juist voor de stad.

Samen met collega Margot Huurdeman onderzocht milieuwetenschapper Morpurgo 65 geveltuintjes op de aanwe -

zigheid van leven. 50 in de Amsterdamse Weesperbuurt en 15 in het Den Haagse Zeeheldenkwartier. ‘Het was eigenlijk een heel simpel onderzoek. Met een determineerboekje zijn we daar gaan zitten. Je meet hoe groot die planten zijn, kijkt wat voor bloemen eraan zitten. En dan was het een kwartiertje insecten vangen met buisjes en met netjes. Het is echt heel old school, maar dat is hoe het is gedaan.’ In zo’n 100 vierkante meter geveltuin werden 235 plantensoorten en 154 soorten insecten gevonden.

MINERVA

Symposium en All American Night

Minerva houdt op 5 november voor de 15e keer de All American Night, een feest rond de Amerikaanse verkiezingen. Een dag eerder, op 4 november, organiseert de vereniging een groot symposium in de Pieterskerk. Met sprekers en discussiepanels over allerlei thema’s rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen, en muzikale intermezzo’s. Het symposium is voor iedere geïnteresseerde toegankelijk tegen een kleine bijdrage, het feest op Minerva is alleen voor leden.   Facebook en Instagram: #allamericannight2024

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

Nieuw Leids ‘superantibioticum’

Over een paar jaar zou er een nieuw ‘superantibioticum’ kunnen zijn, met een Leidse oorsprong. Het middel is in ontwikkeling bij hoogleraar Biologische Chemie Nathaniel Martin en zijn team van het Instituut Biologie Leiden. Het gaat om een krachtig antibioticum, dat resistentie kan overwinnen.

In 2017 ontwikkelden Martin en zijn team van het Instituut Biologie Leiden (IBL) in het lab nieuwe chemische reacties die gebruikt konden worden om

de structuur van verschillende moleculen te wijzigen. Op dat moment kwam Martin voor het eerst op het idee om deze nieuwe methoden toe te passen om de structuur van een bepaald type antibioticum te wijzigen: vancomycine. Vancomycine is een zeer bruikbaar en sterk antibioticum, maar het geeft een risico op nierschade en sinds de jaren 1980 zijn steeds meer bacteriën resistent geworden tegen het medicijn. ‘Het idee was om het originele antibioticum aan te passen en

een ‘next-generation’ medicijn te maken’, zegt Martin, die al nadenkt over manieren om het nieuwe antibioticum op de markt te brengen. ‘We hebben de ambitie om ofwel een nieuw bedrijf op te richten voor de ontwikkeling, of de technologie in licentie te geven aan een bestaand farmaceutisch bedrijf. We verkennen beide strategieën actief.’ Een belangrijk succes in het lange proces dat nieuwe geneesmiddelen afleggen was alvast de recente publicatie in het tijdschrift Science Translational Medicine

GEESTESWETENSCHAPPEN

Huizingalezing door Beatrice de Graaf

Historicus en terrorisme- expert Beatrice de Graaf houdt op 12 december de 53e Huizingalezing. De titel: ‘Wij zijn de tijden. Geschiedenis in crisistijd’. Waarom luisteren mensen zo graag naar historische verhalen en hebben ze nog steeds geschiedenis nodig? Daar is al veel en vaak over gefilosofeerd, onder andere door historicus Johan Huizinga zelf. In deze lezing laat De Graaf zien hoe geschiedenis in crisistijd wordt gebruikt om zin en betekenis te geven. Mede aan de hand van Huizinga die zelf tijden van bedreiging, verval en verlies doormaakte, vraagt De Graaf zich af hoe geschiedenis wél en niet een houvast in crisistijd kan zijn. Beatrice de Graaf (1976) is Faculteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Ze doet onderzoek naar veiligheid, crisis, terrorisme en conflict in historisch perspectief. universiteitleiden.nl/ huizingalezing

‘ZONDER ONS ONDERZOEK IS NEDERLAND IN GEVAAR’

Nadat bekend werd dat het deze zomer aangetreden kabinet fors dreigt te gaan bezuinigen op het hoger onderwijs, is de Faculteit Geesteswetenschappen op de barricades geklommen. Er werd een flitscampagne tegen de bezuinigin -

gen opgezet, waarbij al snel alle andere faculteiten zich aansloten. Het resultaat? Binnen twee weken waren er 36 video’s opgenomen waarin wetenschappers het belang van hun onderzoek uitleggen. Alle video’s zijn te bekijken kijken via de campagnepagina universiteitleiden.nl/ stop-bezuinigingen

GEESTESWETENSCHAPPEN

Majalla’s Mantel in de Lakenhal

In Museum De Lakenhal is van 9 november tot en met 12 januari 2025 Majalla’s Mantel – Rafelranden van het Leidse Laken te zien. In dit kunstproject worden de verbanden tussen de historische Leidse lakenindustrie en de slavenhandel onderzocht.

De naam Majalla verwijst naar een tot slaaf gemaakt jongetje dat werd genoemd in de correspondentie van Daniel van Eijs, een Leidse lakenhandelaar en latere plantageeigenaar. Historicus Sjoerd Ramackers

ontdekte dit tragische verhaal tijdens zijn onderzoek naar de rol van Leiden in de koloniale geschiedenis. Majalla staat symbool voor de talloze levens die verloren gingen op de plantages van Van Eijs in Berbice (het huidige Guyana).

Geïnspireerd door verhalen van verzet tegen slavernij, besloten erfgoedspecialist en performer Alicia Hoost en kunstenaar Sarah van Lamsweerde om postuum een vrijheidsmantel te creëren voor Majalla en zijn naamgenoten. De mantel is een symbool van hoop en ontsnapping.

40 Leidraad

Cleveringabijeenkomsten 2024

Binnenland

Amsterdam

Op of rond

26 november

Prof.dr. Pieter ter Keurs

Arnhem/Nijmegen

27 november

Mr.drs. Willemijn

Aerdts

Breda

26 november

Prof.dr. Monica

den Boer

Den Haag

Op of rond

26 november

Prof.dr. Willem

Otterspeer

Friesland

26 november

Dr. Carlijn

Bergwerff

’t Gooi

24 november

Prof.dr. Heleen

Dupuis

Haarlem

26 november

Prof.dr. Wil

Roebroeks

Harderwijk

Op of rond

26 november

Dr. Pieter Slaman

Limburg

26 november

Prof.dr. Hermelijn Smits

Rotterdam

28 november

Prof.dr. Wim Voermans

Sluis

29 november

Prof.dr. Frank van Vree

Utrecht/Amersfoort

28 november

Dr. Moji Aghajani en dr. Lina van Drunen

Zutphen

26 november

Prof.dr. Henk te Velde

Buitenland

Bratislava

Op of rond

26 november

Prof.dr. Miguel

John Versluys

Brussel

28 november

Prof.dr. Sarah Giest

Calgary

26 november

Prof.dr. Ton van Kalmthout

Chili (Santiago)

Op of rond

26 november

Raúl Campusano

Genève

28 november

Prof.dr. Frans Osinga

Istanbul

11 december

Prof. Bert Koenders MA

Luxemburg

Op of rond

26 november

Prof.dr. Ignas Snellen

Praag

Op of rond

26 november

Prof.dr. Petr Kopecky

Rome

Op of rond

26 november

Prof.dr. Casper de Jonge

Wenen

25 november

Prof.dr. Sarah Cramsey

Informatie

Voor de meest

actuele informatie, alle locaties en onderwerpen van de lezingen:

De oorsprong gedenken

‘Sinds eind vorig jaar zit ik met enthousiasme in het comité dat in ’t Gooi de Cleveringabijeenkomsten organiseert. Ik vind het belangrijk dat die er zijn. Het is een waardevolle traditie, die Leidse alumni verbindt. Het spreekt me vooral aan omdat we de oorsprong ervan moeten blijven gedenken. Tijdens de bijeenkomsten staat onze voorzitter altijd stil bij de protestrede van professor Cleveringa en de impact daarvan. Ook door de geschiedenis van de familie van mijn man voel ik me persoonlijk betrokken. De lezingen gaan over actuele onderwerpen en zijn altijd boeiend, evenals de vragen en het gesprek na afloop. Die zetten aan tot nadenken, verruimen je blik en verdiepen je kennis. Meestal komen er tussen de 80 en 100 alumni. Het is een gezellige avond om onder het genot van een hapje en een drankje oud-studiegenoten en mede-alumni te treffen, en naar de interessante lezing te luisteren. Je mag je partner, (klein)kind of een kennis meenemen, ook als die (nog) geen Leids alumnus is. We nodigen je van harte uit je aan te melden voor de komende Cleveringabijeenkomst. Zo houden we de waardevolle traditie in stand.’

Willemijn Waisviszvan Lookeren Campagne (Geneeskunde 1988-1990, Rechten 1987-1988 en 1991-1995)

werkplek van Eline van Lelyveld

Het zand voelt warm aan, de zon schijnt, latin klanken deinen deze zaterdagavond over het strand van Scheveningen. Achter de draaitafel staat Eline van Lelyveld – of DJ Elin Valery, zoals haar artiestennaam luidt. Zichtbaar in haar element. Swingend aan de knoppen en met een stralende lach gooit ze regelmatig een arm in de lucht. De festivalbezoekers blijven ook niet stilstaan – kúnnen niet stil blijven staan. Er klinkt een bachata deuntje en mannen, vrouwen; ze grijpen elkaar vast en dompelen zich onder in de tropische sfeer die Elin Valery neerzet. Het is nogal wat anders dan haar leven vóór ze dj werd. ‘Mijn oudtante, schrijfster Hella Haasse, inspireerde mij om Nederlands te gaan studeren. Na mijn studie kwam ik in de PR en marketing te werken. Dat was prima, maar er ontbrak wel

Nederlandse Taal- en Letterkunde 1994-1999

een vuurtje.’ De vonk sloeg wél over toen ze een dj-cursus deed. En toen ze daarna latin begon te draaien vielen alle puzzelstukjes in elkaar. ‘Achter de draaitafel voel ik me magisch. Het is zo bijzonder om mensen mee te kunnen nemen op een reis door de muziek. En als er tienduizend mensen staan mee te zingen... ja, dat is magie.’

‘In het festivalseizoen draai ik avond aan avond. In de weekends ben ik pas tegen de ochtend klaar. Ik draai in de Nederlandse en Belgische latin scene, maar ben ook in landen als Spanje, Colombia, Curaçao en Zwitserland geweest.

Hoe het kan dat ik ben gevallen voor de LatijnsAmerikaanse muziek, weet ik niet. Voor mij komt alles hierin bij elkaar. Ergens in mij zit een corazón latino.’

lezen, luisteren, doen

Triceratops in Naturalis

Triceratops horridus: deze reusachtige planteneter is een icoon uit het dinotijdperk. Wereldwijd is maar een handvol skeletten te zien, maar Naturalis heeft een wereldprimeur. Vanaf donderdag 17 oktober 2024 is er een triceratopskudde te zien. Na meer dan tien jaar opgraven en prepareren, worden de dino’s voor het eerst samen getoond. In deze interactieve familietentoonstelling sta je oog in oog met vijf triceratops-skeletten die je welkom heten in hun wereld.

Waarom ruiken bloemen vaak zo lekker?

Waarom ruiken bloemen vaak zo lekker? En sommige andere planten juist afschuwelijk? Kom het ruiken, bekijken en ontdekken in De Geurbeleving, een samenwerking van de Hortus Botanicus en de Oude Sterrewacht. Er is ook aandacht voor geuren uit het heelal.

In De Geurbeleving staat

de rol van geur in de natuur centraal. Aan de hand van onder andere enkele van onze kroonjuwelen, zoals de amorphophallus of penisplant, Europese orchideeën en mediterrane kruiden leer je wat de verschillende functies van geur zijn. Zo schrikken bepaalde planten die aantrekkelijk ruiken voor de mens insecten juist af.

Na een bezoek aan De Geurbeleving loop je met een nieuwe blik (en neus!) door de tuinen en kassen.

De Geurbeleving is onderdeel van het geurjaar van de Hortus Botanicus.

De Geurbeleving, tot en met 1 december 2024, Hortus Botanicus

Van kimono naar moderne tijd

Japanmuseum SieboldHuis brengt de tentoonstelling ‘Kimono. Spiegel van moderniteit’. Ontdek de samen smelting van Japanse traditie en westerse innovaties in een collectie die is samengesteld door de Italiaanse verzamelaar Lydia Manavello. Na de openstelling van Japan in 1854 kwam er een verandering in het traditionele gebruik van de kimono. In 1872 werd bij keizerlijk decreet bepaald dat bij officiële gelegenheden westerse kleding moest worden gedragen. In de tentoonstelling zien we de weerspiegeling van het tijdperk van vernieuwing dat Japan eind 19de en begin 20ste eeuw omarmde. Kimono. Spiegel van moderne tijd, tot en met 8 december 2024, Japanmuseum SieboldHuis

DE ZINTUIGEN VAN REMBRANDT

Museum De Lakenhal is jarig: in 2024 bestaat het museum 150 jaar. Dat wordt gevierd met de presentatie: Rembrandts vier zintuigen –zijn eerste schilderijen.

Rembrandt maakt deze reeks als hij rond de 18 jaar oud is en in Leiden woont. Het is zijn vroegst bekende werk.

Schitterend licht

Met de tentoonstelling Schitterend Licht geeft Wereldmuseum Leiden een platform aan hedendaagse kunst uit Afrika. Bezoekers worden meegevoerd in de verschillende leefwerelden van Afrikaanse kunstenaars en de manier waarop zij beïnvloed worden door het verleden. Gastcurator Azu Nwagbogu stelde de tentoonstelling samen door topstukken uit het museum aan te vullen met werk van hedendaagse kunstenaars. In de tentoonstelling staan thema’s als post-kolonialisme, macht en spiritualiteit centraal. Schitterend Licht, tot en met 3 november 2024, Wereldmuseum Leiden

De presentatie bestaat, naast de Brillenverkoper (het Zicht) uit de eigen collectie, uit drie werken uit The Leiden Collection uit New York: de Operatie (het Gevoel), de Drie zangers (het Gehoor) en de Flauwgevallen patiënt (de Reuk). De vier schilderijen zijn tot en met 30 maart 2025 in het museum te zien.

Verschenen

The Belfast Busker Alumnus Stan van Haasteren ging in 1995 als freelance journalist met een gitaar naar Noord-Ierland en schreef onlangs een boek over zijn belevenissen in Belfast.

Swipen voor een kwarrel Alumni Milou Andree en Vivien Waszink schreven Swipen voor een kwarrel, een boek waarin alle datejargon wordt besproken, van de ‘kwarrels’ tot aan ‘pigbutchering’. Uitgegeven door Onze Taal.

De rede van Cleveringa

In de bijna 450-jarige geschiedenis van de Universiteit Leiden is het een van de meest gedenkwaardige momenten: de protestrede van Rechtendecaan Rudolph Cleveringa op 26 november 1940. Hij sprak zich uit tegen het ontslag door de Duitse bezetter van het Joodse universiteitspersoneel.

In de togakamer van het Academiegebouw hangt de toga van Cleveringa tentoongesteld, met een deel van diens tekst op de kast. Het was een moedig, maar tegelijk kalm en ingetogen betoog, zegt hoogleraar Europees recht en oud-decaan Rick Lawson erover. Cleveringa trekt een grens aan wat aanvaardbaar is.

De lezing wordt ook dit jaar herdacht met bijeenkomsten van alumni op vele plekken in de wereld, op of rond 26 november.

Bent u bij dit eerbetoon? luf.nl/cleveringa

Retouradres: Redactie Leidraad, Postbus 9500, NL-2300 RA Leiden