Vensters op de Wereld Jaarbericht 2010-2011
Faculteit der Geesteswetenschappen
Geesteswetenschappen
Woord vooraf Het academische jaar 2010-2011 stond voor de gehele universiteit mede in het teken van ‘Veerman’. Met deze naam werd het proces aangeduid dat moet leiden tot een beter hoger onderwijs in Nederland. De Strategische Agenda Hoger Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap die de Nederlandse regering eind juni uitbracht, was hierin een nieuw hoogtepunt. Met veel van de ambities uit de Strategische Agenda werd alom ingestemd, alleen de bijbehorende financiële middelen bleken karig te zijn. Vandaar dat ook veel hoogleraren van de faculteit op 21 januari in Den Haag in toga protesteerden tegen de gedachte dat Nederland op het terrein van het hoger onderwijs en onderzoek voor een dubbeltje op de eerste rij kan zitten. Prof. dr. W. van den Doel decaan
Een van de centrale thema’s van de Strategische Agenda is de verbetering van de studiecultuur, het studiesucces en de onderwijskwaliteit. Hieraan werd ook in het jaar 2010-2011 hard gewerkt door medewerkers van de faculteit. Brede bacheloropleidingen als Taalwetenschap zijn voorbereid en worden het komende jaar voor het eerst aangeboden. Andere brede opleidingen als Oude culturen van de mediterrane wereld zijn het afgelopen jaar al met succes van start gegaan. Daarnaast hebben toetsbeleid en de verbetering van de onderwijskwaliteiten van de docenten veel aandacht. Naast het geven van onderwijs verrichtten de medewerkers van de zeven instituten van de faculteit uiteraard ook boeiend en vernieuwend onderzoek. Zeven van deze onderzoeken staan centraal in deze Vensters op de Wereld, in interviews die door studenten van onze faculteit zijn geschreven. Van bedreigde Afrikaanse talen en de Syrische vertaling van de Hebreeuwse Bijbel tot Franse opera en de moderne Chinese popmuziek: het zijn zeven prachtige voorbeelden van het Leidse geesteswetenschappelijke onderzoek dat nadrukkelijk alle tijdvakken van de menselijke geschiedenis omvat en de gehele wereld als onderzoeksdomein kent. Ik wens u veel plezier bij het lezen van deze vierde Vensters op de Wereld. Wim van den Doel, decaan
01
Geesteswetenschappen
Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5.
De faculteit en haar instituten Bijzondere onderscheidingen en prijzen Zeven vensters Nieuwe projecten Eregalerij
005 011 015 045 048
03
Geesteswetenschappen
1 De faculteit en haar instituten De Faculteit der Geesteswetenschappen is rijk aan expertise op het terrein van onder meer de filosofie, godsdienstwetenschappen, geschiedenis, kunsten, kunstgeschiedenis, letterkunde, taalkunde en regiostudies van vrijwel de gehele wereld. In 2010 ontwikkelde ze voor meer dan € 48 miljoen aan activiteiten op het terrein van onderwijs en onderzoek. De faculteit bedient ruim 4500 studenten en heeft circa 700 medewerkers. Het onderzoek van de faculteit is georganiseerd binnen zeven instituten, waarbij tussen september 2010 en juni 2011 in totaal 60 promovendi hun doctorstitel hebben verworven.
Leiden University Academy for Creative and Performing Arts
Promoties • Stefan Belderbos: Van kunstwerk tot religieus ritueel
De Academie der Kunsten is een samenwerkingsverband van
(prof. F.C. de Ruiter, prof. dr. H.A. Alma (Universiteit
de Universiteit Leiden en de Hogeschool der Kunsten te Den
voor Humanistiek), prof. dr. M. Barnard (Protestantse
Haag. De Academie werkt aan het samengaan van kunsten en wetenschappen en biedt zo unieke perspectieven aan studenten, docenten en onderzoekers om op hoog niveau te werken aan hun artistieke en wetenschappelijke ontwikkeling. Centraal staan de doctoraatstrajecten in de muziek en in de beeldende kunsten en ontwerp, toegankelijk voor kunstenaars die hun artistieke ontwikkeling expliciet laten
Theologische Universiteit)) • Alessandro Colizzi: Bruno Munari and the Invention of Modern Graphic Design in Italy, 1928-1945 (prof. dr. G.A. Unger en prof. dr. T.M. Eliëns) • Paul Craenen: Gecomponeerde uitvoerders (prof. F.C. de Ruiter) • Jed Wentz: The Relationship between Gesture and
leiden door een helder geformuleerde onderzoeksvraag. Zij
Rhythmic Freedom in the Performance of French
worden begeleid door academici en kunstenaars-hoogleraren
Tragic Opera from Lully to Rameau (prof. F.C. de Ruiter,
in een internationale Graduate School waarin wordt samen-
prof. dr. R. Harris Warrick (Cornell University)
gewerkt met Amsterdam, Gent, Leuven, Londen en Oxford.
05
06
Geesteswetenschappen
Leiden University Centre for Linguistics Het Leiden University Centre for Linguistics (LUCL) verenigt al het Leidse taalkundige onderzoek. Het instituut omvat de studie van vele talen van de wereld in hun complexiteit
• Stephen Laker: British Celtic Influence on English Phonology (prof. dr. R.H. Bremmer en prof. dr. P.C.H. Schrijver) • Michael Benjamin Leach: Things Hold Together:
en verscheidenheid, en benadert talen vanuit alle moge-
Foundations for a Systemic Analysis of Verbal
lijke invalshoeken: beschrijvend en theoretisch, formeel en
and Nominal Tone in Plateau Shimakonde
functioneel, historisch en modern. De circa 140 onderzoekers
(prof. dr. M.P.G.M. Mous)
hebben hun onderzoek geclusterd rond taalbeschrijving, taalgeschiedenis, taalkundige modellen en verschillende interdisciplinaire domeinen. Het onderzoek van het LUCL is een universitair profileringsgebied: Language Diversity
• Pierre Malgoubri: Recherches dialectologiques et dialectométriques nuni (prof. dr. M.P.G.M. Mous) • Michaël Peyrot: The Tocharian Subjunctive (prof. dr. A.M. Lubotsky)
in the World.
• Robin Straaijer: Joseph Priestley, Grammarian
Promoties
• Ezzeldin Tajeldin Ali: Speech Intelligibility
(prof. dr. I.M. Tieken-Boon van Ostade) • Sandra Barasa: Language, Mobile Phones and Internet: A Study of SMS Texting, Email, IM and SNS Chats in Computer Mediated Communication (CMC) in Kenya (prof.
Problems of Sudanese Learners of English (prof. dr. V.J.J.P. van Heuven) • Rinus Verdonschot: Word Processing in Languages
dr. M.P.G.M. Mous en prof. dr. Marc van Oostendorp)
Using Non-alphabetic Scripts: The Cases of
• Ramada Elghamis: Le tifinagh au Niger contemporain:
Japanese and Chinese (prof. dr. N.O. Schiller)
Étude sur l’écriture indigène des Touaregs (prof. dr. H.J. Stroomer) • Kalsang Gurung: The Emergence of a Myth: In Search of
Leiden University Institute for Area Studies Area Studies verbinden grondige kennis van taal en cultuur
the Origins of the Life Story of Shenrab Miwo, the Foun-
met disciplinaire benaderingen uit de geesteswetenschappen,
der of Bon (prof. dr. A. Lubotsky en dr. H.W.A. Blezer)
sociale wetenschappen en rechtsgeleerdheid. Ze halen uit
• Juliette Huber: A Grammar of Makalero (prof. dr. M.P.G.M. Mous) • B ram Jagersma: A Descriptive Grammar of Sumerian (prof. dr. F.H.H. Kortlandt) • Björn Köhnlein: Rule Reversal Revisited: Synchrony
de regio’s in kwestie niet alleen data, maar ook theorie en methode die disciplinaire aanspraken op universaliteit in twijfel trekken. Het Leiden University Institute for Area Studies (LIAS) omvat een School of Asian Studies (SAS) en een School
and Diachrony of the Interaction of Tone and Prosodic
of Middle-Eastern Studies (SMES). Regiospecialisaties zijn
Structure in the Franconian Dialect of Arzbach
China, Japan, Korea, Tibet, Zuid-Azië en Zuidoost-Azië; en
(prof. dr. M. van Oostendorp)
Arabisch, Aramees, Assyriologie, Egyptologie, Hebreeuws,
Geesteswetenschappen
breed palet aan disciplines, van antropologie tot filmstudies
Leiden University Institute for Cultural Disciplines
en van politicologie tot taalpedagogiek. Hun onderwijs en
Het Leiden University Institute for Cultural Disciplines
onderzoek reikt van de oudheid tot het heden.
(LUICD) is verantwoordelijk voor onderzoek en graduate
Papyrologie, Perzisch en Turks. LIAS-leden beoefenen een
onderwijs op het gebied van letterkunde en literatuurweten-
Promoties
schap, de geschiedenis van kunst en materiële cultuur, en
• Andrea Acri: Dharma Patañjala (prof. dr. A. Griffiths)
de studies van film en nieuwe media. Het LUICD omvat
• M erijn Gantzert: The Science of Writing in Ancient Syria:
drie clusters: de Klassieke Cultuur, de Middeleeuwen en
Its Reconstruction from the Emar Schooltexts and
de Vroegmoderne Tijd, en de Moderne en Hedendaagse
its Classificatory Principles in Terms of Cultural
Tijd. Ieder cluster biedt een interdisciplinair kader voor de
Anthropological Theory (prof. dr. W.H. van Soldt)
bestudering van kunst en literatuur, en het cluster voor de
• J eroen Groenewegen: The Performance of Identity in
nieuwste tijd biedt dat tevens voor film en nieuwe media.
Chinese Popular Music (prof. dr. M. van Crevel en dr. W. van der Meer (UvA)) • Paul Luttik: Van voorouderschrijn tot souvenir: huissymboliek in de Indonesische archipel (prof. dr. P.J.M. Nas) • L eo Roeten: The Certainty of Change: A Research into the Interactions of the Decoration on the Western Wall of the Cult Chapel of the Mastabas at Giza during the Old Kingdom (prof. dr. J.F. Borghouts en dr. R. van Walsem) • Bas Snelders: The Interrelationship between Christian and Islamic Art and Architecture: West Syrian Christians
Promoties • Maria Boletsi: Barbarism, Otherwise (prof. dr. E.J. van Alphen en prof. dr. M.G. Bal (UvA)) • Christiaan Caspers: Healing Speech, Wandering Names, Contests of Words (prof. dr. I. Sluiter) • Mei Cheng: Transculturation: Writing Beyond Dualism (prof. dr. E.J. van Alphen) • Jonieke van Es: Samuel Jessurun de Mesquita: leerstelligheid versus werken in trance (prof. dr. T.M. Eliëns) • Marjolein Hageman: La réception du théâtre de Voltaire
in the Mosul Area (1100-1300) (prof. dr. B. ter Haar
dans les Provinces-Unies au XVIIIème siècle (prof. dr. P.J.
Romeny, dr. M. Immerzeel en prof. dr. C.A. Chavannes-
Smith en prof. dr. S. Menant (Université Paris-Sorbonne))
Mazel (UvA)) • Sasha Verma: Significance of Identity, Individuality & Ideology in Old Kingdom Elite Tomb Iconography (prof. dr. O.E. Kaper en dr. R. van Walsem) • Willemijn Waal: The Source as Object: the Role of the Clay Tablet in the Hittite Empire (prof. dr. W.H. van Soldt en prof. dr. Th.P.J. van den Hout (University of Chicago))
• Mark Heerink: Echoing Hylas. Metapoetics in Hellenistic and Roman Poetry (prof. dr. J. Booth) • Bauke Hekman: De affaire De Lalande-Lestevenon (prof. dr. W. van Anrooij) • Helmer Helmers: The Royalist Republic (prof. dr. F.W.A. Korsten)
07
08
Geesteswetenschappen
• Sigrid de Jong: Rediscovering Architecture (prof. dr. C.A. van Eck) • Esther Jonker: Het Amsterdams Perikopenboek (prof. dr. W. van Anrooij)
grote imperia van de antieke wereld, kwesties van identiteit in Europa van 1300 tot 1700, politieke cultuur en nationale identiteit, migratie, stadsgeschiedenis, sociale cohesie, en Europese expansie en globalisering.
• P eter Kempen: Corporate Media Governance (prof. dr. E.J. van Alphen) • I wona Maczka: Alles Banane? Fiktionale Erinnerungen an DDR und Wende in den ersten zwanzig Jahren nach dem Mauerfall (prof. dr. A. Visser) • G regor Matthias Langefeld: Die Kanonisierung
Promoties • Jaap Anten: Navalisme nekt onderzeeboot (prof. dr. F.S. Gaastra en prof. dr. G. Teitler (UvA)) • Joost Cox: ‘Hebbende previlegie van stede’. De verlening van stadsrechtprivileges in Holland en Zeeland
moderner deutscher Kunst in New York, 1904-1957
(13de - 15de eeuw) (prof. dr. C.M. Hoppenbrouwers,
(prof. dr. C.J.M. Zijlmans)
prof. dr. F. Keverling Buisman (UvA))
• Janet van der Meulen: In het hart van Europa. Literatuur
• Lucía Dammert Guardia: La encrucijada del temor:
aan het hof van Holland-Henegouwen (1250-1350)
Redefiniendo la relación entre Estado y Ciudadanía
(prof. dr. F.P. van Oostrom)
en Chile (prof. dr. P. Silva)
• Elena Paskaleva: The Architecture of the Four-Iwan
• Annelieke Dirks: For the Youth: Juvenile Delinquency,
Building Tradition as a Representation of Paradise and
Colonial Civil Society and the Late Colonial State in the
Dynastic Power Aspirations (prof. dr. A.J.J. Mekking)
Netherlands Indies, 1872-1942 (prof. dr. H.W. Van den
• A lmut Pollmer: Kirchenbilder (prof. dr. R.L. Falkenburg) • Daniel de Souza Leão Vieira: A Paisagem Política da Nova Holanda em Frans Post: o Imaginário do Brasil na Cultura Visual Holandesa, 1637-1669 (prof. dr. L.M.L. Rodriguez en prof. dr. R.L. Falkenburg) • Tomoko Takiguchi: Recasting Women’s Story in the Poetry of Felicia Hemans, Letitia Landon, and Christina Rossetti (prof. dr. T.L. D’haen)
Doel, prof. dr. A.L. Conklin (The Ohio State University)) • Esther van Gelder: Tussen hof en keizerskroon (prof. dr. M.E.H.N. Mout) • Bondan Kanumoyoso: Beyond the City Wall: Society and Economic Development in the Ommelanden of Batavia, 1684-1740 (prof. dr. J.L. Blussé van Oud Alblas) • M.J. Melchers: Nederlandse kerkarchitectuur in de twintigste eeuw (prof. dr. J.Th.M. Bank) • Walter Nkwi: Kfaang and its Technologies: towards a
Leiden University Institute for History In Leiden wordt al sinds de dagen van Justus Lipsius (15471606) geschiedenis gedoceerd. De belangrijkste onderzoeks-
Social History of Mobility in Kom, Cameroon, 1928-1998 (prof. dr. M.E. de Bruijn) • Blanca Santibáñez Tijerina: Industria y trabajadores
thema’s van het Leiden University Institute for History
textiles en Tlaxcala: Convergencias y divergencias en
(Instituut voor Geschiedenis) zijn het functioneren van de
los movimientos sociales, 1906-1918 (prof. dr. P. Silva)
Geesteswetenschappen
• Ingrid Saroda Cosijn-Mitrasing: The Age of Aceh and the Evolution of Kingship 1599-1641 (prof. dr. F.S. Gaastra) • Johan de Smedt: The Nubis of Kibera. A Social History of the Nubians and Kibera Slums (prof. dr. R.J. Ross) • Margit van der Steen: Drift en koers. De levens van Hilda
• Zsolt Novák: A Priori Truth in the Natural World: A Non-referentialist Response to Benacerraf ’s Dilemma (prof. dr. B.G. Sundholm/dr. J.W. McAllister) • Omid Tofighian: Myth and Philosophy on Stage in Platonic Dialogues (prof. dr. F.A.J. de Haas)
Verwey-Jonker (1908-2004) (prof. dr. H. te Velde) presentation and the Scientific Texts of the Arts Faculty,
Leiden University Institute for Religious Studies
1200-1500 (prof. dr. W.P. Blockmans en prof. dr. E.P. Bos)
Het Leiden University Institute for Religious Studies (LUIRS)
• Annemieke Verboon: Lines of Thought: Diagrammatic Re-
• Menno Witteveen: Antonio van Diemen en de opkomst
rekent in principe alle godsdiensten tot het eigen domein
van de VOC in Azië (prof. dr. L.J. Blussé van Oud Alblas)
van expertise, al ligt het zwaartepunt van de onderzoekers
• Martine Zoeteman: De studentenpopulatie van de Leidse universiteit, 1575-1812 (prof. dr. W. Otterspeer)
bij de bestudering van christendom, islam, jodendom, vergelijkende godsdienstwetenschap, hindoeïsme in het Westen, bijbelse studies en antieke godsdiensten. Bijzondere
Leiden University Institute for Philosophy
leerstoelen zijn ingericht op de gebieden van de vrijmetse-
Het Leiden University Institute for Philosophy (LUIP,
larij, de remonstrantse theologie en niet-institutionele
Instituut voor Wijsbegeerte) beoefent de wijsbegeerte in
religie in de hedendaagse samenleving.
al haar facetten, in relatie met alle aan deze universiteit
Het onderzoek is georganiseerd in twee samenwerkings-
gedoceerde vakwetenschappen. De geschiedenis van de
verbanden, gericht op religies in de oudheid (Antiquity)
wijsbegeerte is een voorname bron van inspiratie waarop
en gericht op de veranderingen die godsdiensten ondergaan
wordt teruggegrepen om de vragen van onze tijd te stellen
in de moderne tijd (Modernity).
en te interpreteren. Binnen het instituut bestaan er twee onderzoeksclusters: Philosophy and history of the sciences and
Promoties
humanities en Agency and interaction: Conflict, community,
• Dirk Bakker: Bardaisan’s Book of the Laws of the
and rational justification in a globalizing world. Naast deze twee onderzoeksgroepen werken er in het instituut verschillende onderzoekers op het terrein van de filosofie van mens, techniek en cultuur.
Countries: A Computer-Assisted Linguistic Analysis (prof. dr. A. van der Kooij) • Grantley Robert McDonald: Raising the Ghost of Arius (prof. dr. H.J. de Jonge) • Mirjam van der Vorm-Croughs: The Old Greek
Promoties
of Isaiah: An Analysis of its Pluses and Minuses
• Leon de Bruin: Mind in Practice: a Pragmatic and Interdis-
(prof. dr. A. van der Kooij)
ciplinary Account of Intersubjectivity (prof. dr. G. Glas)
09
Geesteswetenschappen
2 Bijzondere onderscheidingen en prijzen Prof. dr. Roberta D’Alessandro, hoogleraar Italiaanse
Dr. Beatrice de Graaf, universitair hoofddocent Geschiedenis,
taalkunde, is benoemd tot lid van De Jonge Akademie.
is benoemd tot lid van De Jonge Akademie.
Prof. Louis Andriessen, componist en hoogleraar in
Marijke Klokke, universitair hoofddocent Kunst en materiële
de scheppende kunsten, won de University of Louisville
cultuur van Zuidoost-Azië, is door de KNAW benoemd tot
Grawemeyer Award for Music Composition voor zijn opera
Hendrik Mullerhoogleraar.
‘La Commedia’. Andriessen kreeg de Amerikaanse prijs omdat hij traditionele grenzen tussen muzikale genres
Prof. dr. Arie van der Kooij, emeritus hoogleraar, is benoemd
en disciplines overschrijdt.
tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Elli Bleeker MA (Book and Digital Media Studies) won voor
Dr. Carmen Peréz González, in 2010 gepromoveerd bij prof.
haar scriptie On Reading in the Digital Age de Scriptieprijs
dr. Kitty Zijlmans, ontving de ICAS Best Thesis Prize in the
van de Stichting Lezen. Deze Vlaams-Nederlandse prijs
Humanities voor haar proefschrift A Comparative Visual
beloont jaarlijks de beste afstudeerscriptie over lezen
Analysis of Nineteenth-century Iranian Portrait Photography
en is goed voor een geldprijs van 2.500 euro.
and Persian Painting.
Prof. dr. Geert Booij, taalkundige bij het Leiden University
Thijs Porck MA (Geschiedenis) ontving voor zijn master-
Centre for Linguistics, ontving de Humboldt Forschungsprijs
scriptie Middeleeuwse geschiedenis, getiteld De Brederode-
voor gastonderzoekerschap aan de Freie Universität Berlin.
kroniek van Jan van Leiden, de Vlaams-Nederlandse Prijs voor Teksteditie.
Harmen Breedeveld BA kreeg voor zijn bachelorscriptie een most honorable mention (tweede prijs) in het kader
Dr. Ellen Raven, docent Kunst en materiële cultuur van
van de Student Research Conference, VSNU voor historisch
Zuid-Azië, ontving de Zilveren Cakravikrama Medal van de
onderzoek naar Nederlandse ontwikkelingshulp en
Numismatic Society of India. Ook was zij genomineerd voor
watervoorziening in Tanzania.
de LSR onderwijsprijs, een erkenning voor goed, inspirerend onderwijs.
011
012
Geesteswetenschappen
Geesteswetenschappen
Deel 1 van The Cambridge History of South Africa van Leids
Prof. dr. Ingrid Tieken-Boon van Ostade, hoogleraar Histo-
historicus prof. dr. Robert Ross e.a. heeft een plaats gekregen
rische sociolinguïstiek van het Engels, is onderscheiden in de
op de lijst van Outstanding Academic Titles van de invloed-
‘Orde van Sint Mellitus’, als waardering voor haar verdiensten
rijke American Library Association. Van de meer dan 25.000
voor de geschiedschrijving van de bisschoppen van Londen.
titels die bij Choice worden aangemeld, wordt slechts 3 procent geselecteerd.
Prof. dr. Jürgen Zangenberg (Godsdienstwetenschappen en Archeologie) en zijn collega drs. Stefan Münger van de
Prof. Frans de Ruiter, hoogleraar in de Kunsten en direc-
Universität Bern in Zwitserland hebben van het White-Levy
teur van de Academie der Kunsten is op 29 januari door de
Programme for Archaeological Publications een prestigieuze
Koningin onderscheiden met het Erekruis in de Huisorde
subsidie van 30.000 dollar ontvangen voor een publicatie
van Oranje. De huisorde wordt toegekend aan personen die
over vondsten uit de vroege ijzertijd, opgegraven bij Tel
goede diensten hebben verricht voor het Koninklijk Huis.
Kinrot in Israël.
Prof. dr. Wim Stokhof, hoogleraar Aziatische talen, werd
Dr. Peter van Zonneveld, docent bij de opleiding Neder-
onderscheiden met de Association for Asian Studies Award
landse taal en cultuur, is benoemd tot Ridder in de
voor buitengewone prestaties.
Orde van Oranje-Nassau.
013
Geesteswetenschappen
3 Zeven vensters Azeb Amha
Leiden University Centre for Linguistics
Victor Gijsbers
Leiden University Institute for Philosophy
Jeroen Groenewegen
Leiden University Institute for Area Studies
Wido van Peursen
Leiden University Instute for Religious Studies
Robert Ross
Leiden University Institute for History
Jed Wentz
Leiden University Academy for Creative and Performing Arts
Kitty Zijlmans
Leiden University Institute for Cultural Disciplines
015
016
Geesteswetenschappen
Leiden University Centre for Linguistics
Avontuurlijke taalkunde: bedreigde talen in Ethiopië In Ethiopië worden zo’n tachtig talen gesproken waarvan er een aantal met uitsterven bedreigd wordt. Dr. Azeb Amha verrichtte een tweeledige studie naar een van deze bedreigde talen, het Zargulla, en de bijbehorende taalfamilie. Dat is ten eerste van belang voor de taalkunde maar het reikt volgens Amha nog verder. “Stel je voor dat over vijf jaar jouw taal niet meer bestaat, dat zou je toch raken.” Het onderzoek van Amha staat niet op zichzelf; het valt on-
waaronder het Zargulla. Daarnaast werden binnen dit pro-
der het vooruitstrevende Endangered Languages Programme
gramma ook de Omotische talen Dime en Sheko bestudeerd
(ELP) van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschap-
door twee promovendi. Ook hier werkte Amha aan mee als
pelijk Onderzoek (NWO). Het Leiden University Centre for
copromotor, met professor Maarten Mous als promotor.
Linguistics speelt hierbinnen een zeer belangrijke rol omdat
Waarom koos ze specifiek voor deze uitstervende talen?
het veel projecten van het ELP op zich heeft genomen. Het
Amha: “Eerder was het bestuderen van kleine talen alleen
resulteerde in een boek over modaliteit en verschillende
weggelegd voor de zeer avontuurlijke taalkundigen. Er
grammatica’s van de bestudeerde talen. Binnen Amha’s pro-
lag meer nadruk op het bestuderen van grote talen met
ject bestudeerden meerdere onderzoekers het Omotisch: een
een schriftsysteem. Een studie naar kleine talen was lastig
Ethiopische taalfamilie bestaande uit ongeveer dertig talen
omdat die meestal worden gesproken in afgelegen, moeilijk
Azeb Amha
Geesteswetenschappen
bereikbare gebieden. Rondom het jaar 2000 kwam daar verandering in.” Uit verschillende hoeken kwamen toen expliciete waarschuwingen dat veel talen in de wereld heel snel uit zouden sterven. Ook in Afrika was dat het geval en dit zette Amha, geboren en getogen Ethiopische, aan het denken over de talen in haar geboorteland.
Taal als identiteit Amha behaalde haar BA en MA in de taalkunde aan de universiteit van Addis Ababa. Die studie koos ze op basis van de enthousiaste verhalen van een bekende, maar dat taal haar sowieso aan het hart ligt, blijkt wel bij de vraag naar haar persoonlijke passies: “Ik merk nu je het vraagt dat die allemaal niet ver van taal verwijderd zijn. Zoals lezen en poëzie.” Eind 1995 kwam Amha naar Leiden waar ze in 2001 haar PhD behaalde. Sindsdien werkt ze voor de universiteit. Het whiteboard in haar kleine kantoor staat volgeschreven met tekens die lijken op scheikundige berekeningen. Maar het bestuderen van uitstervende talen is voor Amha meer dan wetenschap: “Naar mijn idee gaat taal samen met culturele identiteit. Ik kan me voorstellen dat het moeilijk is voor mensen om afstand te doen van hun eigen taal en cultuur omdat een andere, grotere taal economisch of politiek gezien een beter vooruitzicht biedt.”
Azeb Amha studeerde taalkunde aan de universiteit van Addis Ababa (Ethiopië) en gaf er vervolgens vijf jaar les. Eind 1995 kwam ze naar de Universiteit Leiden voor haar promotieonderzoek. Ze werkt hier voor het LUCL als postdoctoraal onderzoekster. Ze is gespecialiseerd in Omotische talen van Ethiopië en bestudeerde eerder twee talen binnen deze familie (Maale en Wolaitta). Aan het Endangered Languages Programme werkten naast Azeb Amha ook Eithne Carlin, Aone van Engelenhoven en Felix Ameka mee.
017
018
Geesteswetenschappen
Documentatie
Tijdens het onderzoek ontwikkelen taalkundigen kennis en
Het onderzoek van ELP is er niet op gericht deze verwijde-
vaardigheid in de bestudeerde taal. Hoe gaat dat in zijn werk?
ring van de eigen taal te voorkomen. Amha: “Het uitsterven
“Je begint met elicitation, het verzamelen van woorden aan
van een taal is erg moeilijk te stoppen en dat moet ons doel
de hand van thema’s als lichaamsdelen en het numerieke
ook niet zijn. We zouden graag zien dat de taaldiversiteit
stelsel, en korte zinnen. Dan ga je die woorden combineren
blijft, maar dat kunnen wij niet bepalen. De sprekers maken
tot zinsdelen en kijken hoe je een zin kunt maken. Het beste
nu eenmaal hun keuzes, gedwongen door bepaalde politieke
is om lang in het onderzoeksgebied te verblijven. Na een paar
en economische omstandigheden. Mede daarom documen-
maanden begrijp je veel van de taal en kun je beginnen met
teren we deze talen. Kinderen en kleinkinderen kunnen de
het verzamelen en analyseren van verhalen en taaluitingen
taal van hun ouders dan later terugzoeken en zo ook hun
in dagelijkse, functionele contexten. Elicitation is een goed
identiteit deels behouden.” Ook voor de taalkunde is het
begin, maar voor echt begrip van de structuur heb je die
onderzoek van bedreigde talen van belang. Met de data van
taaluitingen en verhalen nodig.”
verschillende talen kunnen bestaande taaltheorieën worden getoetst en uitgewerkt.
Familierelaties Die taaldocumentatie is ook nodig voor het andere deel van Amha’s onderzoek: een typologische vergelijking van modaliteiten binnen de Omotische taalfamilie. Amha: “Terwijl mijn collega Mulugeta Seyoum uit Ethiopië en ik bezig waren met het bestuderen en analyseren van het Dime en Zargulla, ontdekten wij overeenkomsten die echt interessant zouden zijn voor de taaltheorie en taalkunde in het algemeen. Dit was op het gebied van modaliteit: de manier waarop je aangeeft of je bijvoorbeeld iets verklaart, twijfelt, een vraag stelt of een bevel geeft.” Amha wilde dit verschijnsel verder onderzoeken in verwante talen, en dit gaf aanleiding tot het deelonderzoeksproject naar het Sheko, dat werd uitgevoerd door Anne-Christie Hellenthal. Sheko was een nog onbestudeerde minderheidstaal. Het idee was om aan de ene kant een derde Omotische taal binnen het ELP-project te documenteren en daarnaast de data te gebruiken voor de typologische studie van modaliteit. Amha legt uit: “Over modaliteit is al veel bekend, maar de
De poster van het Zargulla, gebruikt tijdens het ELP-congres.
Geesteswetenschappen
bevindingen over het Omotisch voegen nieuwe aspecten en
Het programma zelf werd in 2009 officieel beëindigd met een
inzichten toe.”
afsluitend congres. Amha: “Alle bevindingen van zeven jaar ELP werden hier gedeeld. Omdat Leiden veel van de ELP-
Antwoorden, maar vooral ook vragen
projecten op zich had genomen werd besloten dit congres in
Het ELP liep van 2002 tot 2009. In 2008 vond in Leiden een
Leiden te houden. Er zijn veel onderzoekers en belangstel-
congres plaats over modaliteit in het Omotisch waar ook
lenden op af gekomen, ook van buiten het ELP en uit andere
taalonderzoekers die werkten met andere taalfamilies bij
landen. Daarom heeft dit Leiden echt op de kaart gezet.”
waren. Hier konden Amha en haar collega’s hun bevindingen
Toch betekent deze afsluiter voor Amha niet het einde
vergelijken en nieuwe ideeën opdoen. Onder andere aan
van het onderzoek naar uitstervende talen, ze heeft al een
de hand hiervan wordt nu het eindproduct van het project
vervolgonderzoek in gedachten. “In sommige talen wordt
afgerond: een boek over modaliteit met als titel: A typological
gebruikgemaakt van meerdere werkwoorden achter elkaar
comparison of mood and modality in Omotic. Daarnaast zijn
om een speciale modaliteit of betekenis uit te drukken. Dit
er verschillende papers en twee grammatica’s van de gedocu-
gebeurt in zowel Noord- als Zuid-Ethiopië maar weer niet in
menteerde talen uitgebracht; die van Amha over het Zargulla
alle talen binnen één gebied. Ik wil meer weten over hoe dit
zal in 2012 verschijnen.
in zijn werk gaat.”
Tijdens een afsluitend congres werden alle bevindingen van zeven jaar ELP gedeeld.
019
020
Geesteswetenschappen
Leiden University Institute for Philosophy
Verklaringen verklaard Wat zijn verklaringen precies? Dat is de vraag waarop Victor Gijsbers in zijn proefschrift een antwoord probeert te vinden. “Begrijpen is iets wat we doen, het is een van de meest basale activiteiten die we als mensen bezigen. Welke conclusies we uiteindelijk trekken over begrijpen heeft invloed op hoe we nadenken over wetenschap, onze relatie tot de wereld en misschien zelfs wel over iets als waarheid. Dat is toch enorm interessant?” Wanneer je een verklaring geeft, doe je meer dan alleen ver-
tot elkaar, maar kunnen wel iets verklaren. Ik neem daarom
tellen wat er gebeurt. De vraag wat dat ‘meer’ is, is de vraag
de meest succesvolle theorie over de relatie tussen verklaren
waar theorieën van verklaring een antwoord op proberen te
en oorzaak en gevolg, en probeer die zo te generaliseren dat
vinden. Momenteel zijn er hierin twee grote stromingen te
hij ook toepasbaar wordt op verklaringen die niet in termen
herkennen: die van causale theorieën, en die van unificatie.
van oorzaak en gevolg te begrijpen zijn.”
Gijsbers vergelijkt in zijn onderzoek verscheidene theorieën
Unificatietheorieën menen dat een theorie beter is wanneer
en heeft een duidelijke mening: “Ik probeer te laten zien dat
hij meer verschillende dingen verklaart. Zo gebruiken zij als
causale theorieën beter zijn.”
voorbeeld de evolutietheorie, waarbij het proces dat ervoor
Volgens causale theorieën heeft verklaren altijd met oorzaak
zorgt dat wij twee ogen hebben, er ook voor zorgt dat de bla-
en gevolg te maken. Maar is dat wel zo? “Nee”, zegt Gijsbers.
deren aan een boom niet rood zijn maar groen. Twee dingen
“Denk bijvoorbeeld aan de wiskunde. Lijnstukken en drie-
die totaal verschillend lijken te zijn, maar wel door dezelfde
hoeken verhouden zich niet in relatie van oorzaak en gevolg
procedure verklaard worden.
Victor Gijsbers
Geesteswetenschappen
Gijsbers: “Dit klinkt logisch, maar wanneer een appel van een boom valt, is dat te verklaren door de zwaartekracht. Heeft die zwaartekrachttheorie meer verklarende kracht wanneer hij voor het hele universum zou gelden, dan wanneer dat alleen op aarde zo is? Volgens de unificatietheorie wel, omdat er dan meer dingen onder vallen, maar ik denk het niet.”
De betere verklaring Een derde veelvoorkomende theorie is die van inference to the best explanation. Hierbij bekijk je van alle mogelijke verklaringen voor een fenomeen welke de beste is, waarbij verklarende kracht onafhankelijk van experimenten al een aanwijzing voor waarheid geeft. Stel dat je ’s ochtends beneden komt en ziet dat de kaas die op tafel lag, verdwenen is. Wel zijn er allemaal keuteltjes én zit er een halfrond gat in de muur. Je kunt denken dat de buurman je kaas heeft opgegeten, keuteltjes heeft neergelegd en een gat in je muur geboord heeft, maar het zou ook een muis kunnen zijn. Dat laatste klinkt als de betere verklaring, en is volgens inference to the best explanation daarom waarschijnlijk waar. Het gaat er hier niet om hoe waarschijnlijk een verklaring is, maar hoe goed zij verklaart. “Een ingewikkeld principe”, aldus Gijsbers. “Je komt het overal tegen, maar de meeste mensen hebben er niet echt over nagedacht.”
Victor Gijsbers studeerde aan de Universiteit Utrecht af in de grondslagen van de natuurkunde en de wijsbegeerte van de exacte natuurwetenschappen. Op dit moment is hij verbonden als docent wetenschapsfilosofie aan het Instituut voor Wijsbegeerte van de Universiteit Leiden. Hij hoopt in september te promoveren op zijn proefschrift Explanation and Determination.
021
022
Geesteswetenschappen
Peter Lipton, voormalig hoofd van het departement van
Goede claim
wetenschapsfilosofie te Cambridge, hield zich er wel echt
Hij gaat daarnaast in op contrastklassen. In de theorie van
mee bezig en verdedigde de theorie. Terwijl Gijsbers bij hem
verklaring is het gemeengoed dat je een verklaring alleen
studeerde, overleed Lipton aan een hartaanval. “Het diepte-
kunt doen ten opzichte van een contrastklasse. Als je vraagt
punt van mijn promotietraject, hoewel ik dankzij hem in het
waarom de stoel rood is, en niet geel, is dat een andere vraag
onderwerp geïnteresseerd raakte.” Met de ideeën van Lipton
dan wanneer je wilt weten waarom de stoel rood is, en niet
is Gijsbers het echter niet eens.
de kast. Gijsbers: “Ik probeer aan te tonen dat zo’n contrast-
“Een mooi voorbeeld is dat van de arts Semmelweis, die
klasse niet alleen in de vraag zit, maar ook in het antwoord.
bedacht dat dokters hun handen moeten wassen voor ze
Omdat dít het geval is en niet iets anders, heeft juist déze
patiënten aanraken. In zijn ziekenhuis waren twee zalen waar
gebeurtenis plaatsgevonden, en niet een andere.”
bevallingen plaatsvonden, en op de ene zaal was het sterfte-
Ook zijn er verschillende soorten contrasten. “Waarom heeft
cijfer vijf keer zo hoog als op de andere. Semmelweis vroeg
Piet griep, in plaats van dat hij het niet heeft? Dat is een con-
zich af waarom, en onderzocht meerdere mogelijke verkla-
trast. Dit wordt echter vaak verward met de vraag waarom
ringen. Op de zaal met het hoge sterftecijfer liep bijvoorbeeld
Piet griep heeft, en Jan niet. Dit zijn afzonderlijke contras-
veel vaker dan op de andere zaal een priester. Hij vroeg de
ten, met een onderling verband. In de literatuur zorgt dit
priester de zaal niet meer te betreden, maar dit bleek geen
vaak voor problemen, omdat men probeert de verschillende
invloed te hebben op het aantal doden. Uiteindelijk kwam hij
dingen met eenzelfde theorie te verklaren. Dat kan helemaal
erachter dat het niet slim is wanneer mensen na hun omgang
niet. Een van de beoordelaars van mijn proefschrift was erg
met lijken zonder hun handen te wassen meteen operaties
blij dat ik deze claim maakte, en daar ben ik weer blij mee.
uitvoeren.”
Het is een goede claim.”
“Volgens Lipton is dit een voorbeeld van inference to the best
Wetenschap lijkt objectief de waarheid te achterhalen, maar
explanation, maar ik denk dat Semmelweis heel methodisch
Gijsbers laat zien dat onze eigen ideeën invloed hebben op
met behulp van experimenteel onderzoek kijkt welke van de
de theorieën die we ontwikkelen. “Je kan zo tot verschillende
mogelijke verklaringen wáár is. Inference to the best explana-
interpretaties van de werkelijkheid komen, wat weer leidt
tion heeft hier niets mee te maken.” In zijn proefschrift komt
tot een ander beeld van wetenschap.” Wat hij hoopt, is dat
Gijsbers dan ook tot de conclusie dat het niet bestaat.
andere mensen zijn werk zullen lezen, en er een mening over hebben. “Goed of slecht, dat maakt niet uit. Als het maar aanzet tot betere theorieën.”
Geesteswetenschappen
De evolutietheorie verklaart waarom bladeren groen zijn en niet rood.
023
024
Geesteswetenschappen
Leiden University Institute for Area Studies
Chinese pop, folk en rock opnieuw belicht Veel te zwart-wit vindt Jeroen Groenewegen de boeken over de moderne Chinese muziek. “Het gaat vooral over rockmuziek, als luis in de pels van de staat, maar dat vertelt niet het hele verhaal over de Chinese muziekcultuur.” Daarom bestudeerde hij in zijn proefschrift naast rockmuziek ook mainstream pop en folk. In zijn proefschrift The Performance of Identity in Chinese
Wat is er Chinees aan Chinese muziek?
Popular Music heeft Jeroen Groenewegen drie artiesten uitge-
Een belangrijke vraag binnen het thema ‘Plaats’ gaat over wat
kozen om de hedendaagse Chinese muziekscene te onder-
er Chinees is aan Chinese populaire muziek. Groenewegen:
zoeken en met elkaar te vergelijken: mainstream popzangeres
“Faye Wong is supersuccesvol, wil kosmopolitisch zijn en is
Faye Wong, rockband Second Hand Rose en folkzanger Xiao
eigenlijk meer Aziatisch dan Chinees. Second Hand Rose staat
He. Groenewegen maakt de vergelijking in vijf thematische
in de cabarettraditie uit het noordoosten van China. Zij maken
hoofdstukken: ‘Plaats’, ‘Genre en classificatie’, ‘Seks-gender-
vaak een beetje schuine moppen. Xiao He zit meer in de
verlangen’, ‘Theatraliteit’ en ‘Muziek organiseren’. Groene-
kunst-/folkhoek, hij heeft zich door de jaren heen ontwikkeld
wegen: “Thema’s als cultuur, genderstudies, liefdesliedjes,
van troubadour tot multimediaperformer. In tegenstelling tot
theatraliteit en creativiteit zijn nog niet echt onderzocht,
Second Hand Rose benadrukken de volkselementen in de mu-
maar geven een genuanceerder beeld van de Chinese
ziek van Xiao He geen nationale identiteit maar dat mensen
muziekcultuur, en de rol van politiek daarin.”
van allerlei tijden en plaatsen veel gemeenschappelijk hebben.”
Jeroen Groenewegen
Geesteswetenschappen
“Het gaat de laatste jaren wat bergafwaarts met Second Hand Rose en dat heeft ook een specifieke ‘Chinese’ reden”, vertelt Groenewegen verder. “In het Westen bestaan veel bands, in China zijn in de rockmuziek meer individuen te benoemen. Rockbands worden als luis in de pels van de overheid gezien, maar blijken zelf ook niet al te democratisch te zijn. Na verloop van tijd gaat de leider meestal zelfstandig verder. De zanger van Second Hand Rose wil dat niet, omdat hij de band om allerlei redenen nodig heeft. Maar er zijn wel veel personeelswisselingen, waardoor het niet lekker loopt.”
Het toverwoord guanxi “In het thema ‘Muziek organiseren’ ga ik hier dieper op in. Het blijkt namelijk een te simpel cliché te zijn: het collectivisme van China versus het individualisme van het Westen.
Jeroen Groenewegen (1979) studeerde Talen en culturen van China en promoveerde in juni 2011 op zijn proefschrift The Performance of Identity in Chinese Popular Music aan de Universiteit Leiden. Het proefschrift is tot stand gekomen dankzij een beurs van de Hulsewé-Wazniewskistichting.
025
026
Geesteswetenschappen
Het toverwoord in China is guanxi; positief uitgelegd
de ontwikkeling van verschillende Chinese muziekgenres.
betekent dat: contact, netwerk, en negatief uitgelegd is het
Volksmuziek is een politiek beladen term, zegt Groenewegen.
de basis voor corruptie. Contacten zitten in China vaak vast
“Traditioneel worden volksliedjes gezien als een uiting van
aan de persoon en niet aan een organisatie of bedrijf. Dat
de volkswil. De staat heeft een belang bij volksliedjes en pro-
zie je overal in China terug, ook dus bij rockbands en
duceert ze ook zelf. Dit soort volksliederen ligt dicht bij wat
producers. Door je contacten kun je bijvoorbeeld nummer
wij klassieke muziek zouden noemen. Deze muziek wordt
één op de hitlijsten worden. Ik was er verbaasd over dat het
onderwezen op conservatoria, is prestigieus en hoort meer
zo gaat, in een vervolgonderzoek wil ik me hier graag verder
bij de elite. Deze staatsvolksmuziek stamt uit de jaren vijftig.”
in verdiepen: Hoe functioneren bijvoorbeeld de gatekeepers in de muziekbusiness?”
Maar rond de jaren zeventig ontstond er weer heel andere volksmuziek, geïnspireerd door de muziek van onder andere
Volksmuziek
Bob Dylan. Het sprak vooral jonge mannen aan dat je wat
In het Westen koppelen we popmuziek aan de stad, volks-
meer kon doen met de actualiteit en politiek. Daarvoor was
muziek aan het platteland en klassieke muziek aan de elite.
popmuziek – van 1920 tot 1970 – vooral bedoeld om te en-
In China is met name volksmuziek een interessante cate-
tertainen. “Zo zijn ontwikkelingen op het gebied van genres
gorie, zo komt naar voren in ‘Genre en classificatie’, over
verbonden aan veranderende genderrollen. Want in de jaren
Faye Wong is eigenlijk meer Aziatisch dan Chinees.
Zanger Liang Long van Second Hand Rose in drag op Midi Modern Music Festival 2002 in Beijing.
Geesteswetenschappen
negentig introduceerde vervolgens Faye Wong coolheid in
in plaats van over één persoon, wat het woord ‘identiteit’
de muziek. Zij heeft eraan bijgedragen dat vrouwen cooler,
suggereert. Dat inzicht loopt als een rode draad door alle
eigenwijzer en stoerder konden zijn.”
onderzochte thema’s heen. Het zit bijvoorbeeld in het nationalisme van ‘Plaats’, het verlangen en broederschap
Beklag over huidige tijd
van ‘Seks-gender-verlangen’ en de netwerken van guanxi
In ‘Seks-gender-verlangen’ benadert Groenewegen liefdes-
van ‘Muziek organiseren.”
liedjes vanuit de psychoanalyse. Xiao He zingt bijvoorbeeld over een mooie, onbereikbare vrouw – een geijkt onderwerp
Na de verdediging van zijn proefschrift gaat Groenewegen
in volksmuziek – maar langzaamaan gaat het erover hoe hij
trouwen en vlak daarna verhuist hij naar Peking omdat zijn
haar op een absurde, grappige manier vermoordt. Het lied
vrouw daar bij de Nederlandse ambassade gaat werken. “In
is uiteindelijk gericht tot een publiek van mannen. Groene-
een maand tijd gaat er veel veranderen! Zelf weet ik nog niet
wegen: “Second Hand Rose werkt dit thema van kameraad-
wat ik ga doen, maar ik heb een groot netwerk in Peking en
schappelijkheid verder uit. Zij doen hun beklag dat in de
kan bijvoorbeeld muziek gaan spelen of bijdragen aan cultu-
huidige tijd broeders elkaar belazeren zodra er een vrouw
rele projecten en films. Maar het liefst wil ik bij een Chinese
of geld in het spel is. Want iedereen wil rijk worden.”
universiteit verder onderzoek doen naar de rol van geluid in het dagelijks leven in China.”
Diepgaande verkenning “Ondemocratische rockbands, staatsvolksmuziek, invloed van folk, de klacht dat iedereen alleen maar rijk wil worden… In alle thematische hoofdstukken is sociale relevantie een belangrijke drijfveer geweest,” concludeert Groenewegen, “en daarom heb ik uiteindelijk in de laatste editie van mijn proefschrift de politiek toch wat meer meegenomen dan ik in het begin had gedacht. Al is het hopelijk een stuk minder zwart-wit dan de boeken over rockbands!” Het proefschrift van Groenewegen is niet samen te vatten in één zin, daar was de aard van het onderzoek niet naar. Het is meer een diepgaande verkenning. “Wel wil ik – overigens niet als enige – af van het woord identiteit. Het gaat meer om ‘inter-esse’ – oftewel tussen-zijn. Identiteit ontstaat tussen mensen en gaat over groepen en netwerken Xiao He heeft zich door de jaren heen ontwikkeld van troubadour tot multimediaperformer.
027
028
Geesteswetenschappen
Leiden University Instute for Religious Studies
Computer als assistent-onderzoeker Nieuwe ontdekkingen doen in al eeuwenlang bestudeerde teksten, dat fascineert Wido van Peursen. Onlangs rondde hij het ruim vijf jaar durende Turgama-project af, een analyse van de Syrische vertaling – de Peshitta – van de Hebreeuwse Bijbel. Hij vertelt over verschillende taalkundige vragen die zijn interesse hebben én over de opmerkelijke rol van de computer als assistent-onderzoeker in dit veelomvattende project. De vertaling van het Oude Testament uit het Hebreeuws in
verwantschap tussen Nederlands en Duits.”
het Syrisch stamt uit de tweede eeuw na Christus en heet de Peshitta (‘de eenvoudige’). “Deze Syrische Bijbel had een
Vergelijkingen op verschillende niveaus
hoog aanzien in het Midden-Oosten en is nog steeds voor
In het Turgama-project – waarvoor hij een Vidi-subsidie
enkele miljoenen Syrische christenen in oost en west dé
van de NWO kreeg – vergeleek Van Peursen een deel van
Bijbel in de liturgische en literaire taal, te vergelijken met het
de Syrische vertaling van het Bijbelboek Richteren met de
Latijn van de katholieke kerk”, vertelt Wido van Peursen.
Hebreeuwse tekst. Daarbij maakte hij gebruik van een taalkundige beschrijving van een oorspronkelijke (niet-vertaal-
Voor Van Peursen is vooral de taalkundige kant van de
de) Syrische tekst uit dezelfde periode, een promotieonder-
Peshitta interessant. “Het is de oudste omvangrijke klassiek-
zoek van Dirk Bakker, en een analyse van de Targum – een
Syrische tekst die we kennen. Hebreeuws en Syrisch zijn
vertaling van het Oude Testament in het Joods Aramees, ook
verwante Semitische talen. Je kunt het vergelijken met de
een verwante Semitische taal – door Percy van Keulen.
Wido van Peursen
Geesteswetenschappen
“We hebben speciale computerprogramma’s ontwikkeld om deze vergelijkingen te kunnen doen. Er was al een programma voor het Hebreeuws, maar voor Turgama hebben we dit samen met de VU naar het Syrisch uitgebreid. In het programma kunnen Hebreeuwse en Syrische teksten op verschillende taalkundige niveaus worden gecodeerd: woorden, woordgroepen, zinnen en relaties tussen zinnen. Vervolgens kunnen teksten op al deze niveaus vergeleken worden. Een letterlijke vertaling laat bijvoorbeeld overeenkomsten zien op het niveau van woorden, een iets minder letterlijke vertaling op het niveau van woordgroepen.”
Rechtvaardige mannen Van Peursen: “Om met de Targum te beginnen: uit de analyse van Van Keulen bleek dat deze Aramese vertaling een letterlijke, woord-voor-woordvertaling betreft, terwijl het bij de Peshitta om een vrijere vertaling van woordgroepen of zelfs hele zinnen gaat. Bijvoorbeeld: het Hebreeuwse ‘zonen der gerechtigheid’ is in het Syrisch vertaald met ‘rechtvaardige mannen’, terwijl in de Targum de structuur van de Hebreeuwse tekst is overgenomen. Als je het zou vergelijken met de Nederlandse Bijbel, dan komt de Targum wat meer overeen met de Statenvertaling en lijkt de Peshitta wat meer op de Nieuwe Bijbelvertaling.”
Wido van Peursen (1969) is universitair hoofddocent Oude Testament. Hij studeerde Theologie en Semitische talen aan de Universiteit Leiden en promoveerde op het werkwoordsysteem in de Hebreeuwse tekst van Ben Sira. Sinds de afronding van het Turgama-project houdt Van Peursen zich bezig met een NWO-project voor de verdere ontwikkeling van computerondersteunde analyse van de Hebreeuwse Bijbel. Daarnaast geeft hij les op gebied van het Oude Testament en het Syrisch.
029
030
Geesteswetenschappen
Uit de vergelijking met het onderzoek van Dirk Bakker bleek
van de computer als onderzoeksassistent. “Ik vind het mooi
dat de Peshitta beïnvloed is door de Hebreeuwse brontekst.
dat we nu computeranalyse kunnen inzetten voor onderzoek
“De woordvolgorde van de Peshitta vertoont veel overeen-
naar bijvoorbeeld afhankelijkheid van teksten, vertaaltech-
komsten met de Hebreeuwse brontekst, afwijkend van de
nieken en ontstaan van teksten. Toch blijft het wel echt een
woordvolgorde in hetzelfde type zinnen in de niet-vertaalde
assistent, want voordat je de computer een vraag kunt stellen,
Syrische tekst. Je kunt dus zeggen dat de Syrische Bijbel
moet je eerst zelf alle criteria en vooronderstellingen expliciet
vrijer vertaald is dan de Targum, maar dat tegelijkertijd de
maken. Bovendien levert een computer geen verklaring. De
Hebreeuwse brontekst van invloed is geweest op de taal
computer brengt bijvoorbeeld aan het licht dat teksten veel
van de Peshitta.”
op elkaar lijken, maar of de schrijver van de ene tekst gebruik heeft gemaakt van de andere tekst, dat is toch de conclusie
Boetegebed van Manasse
van de onderzoeker zelf, zoals blijkt uit het voorbeeld van
Naast deze twee deelonderzoeken bestudeerde Van Peursen
het boetegebed van Manasse.”
in het Turgama-project ook twee versies van het boetegebed van Manasse. Samen met Ariel Gutman onderzocht hij of
“Maar het is natuurlijk wel een heel nuttige assistent en het
de schrijver van de ene versie de andere versie heeft gekend
methodologische debat is dan ook zeker positief uitgevallen.
– een traditionele onderzoeksvraag in zijn vakgebied. De
Je kunt zoekopdrachten doen die anders niet mogelijk waren
overeenkomsten bleken in vrij algemene uitdrukkingen te
geweest. En als je met behulp van de computer informatie
liggen, die geen literaire afhankelijkheid tussen beide teksten
verzamelt en registreert, dan dwingt de computer je om alles
suggereren. “Beide teksten gaan uiteindelijk terug op dezelfde
mee te nemen, voordat je gaat interpreteren en verklaren. Je
brontekst, en vermoedelijk heeft de vertaler van de ene versie
voorkomt hiermee een intuïtieve selectie door jezelf vooraf.
de andere versie niet gekend en gebruikt.”
De computer zorgt ervoor dat je volledig bent.”
Met het Turgama-project hebben Van Peursen en collega’s
Vanwege de positieve ervaringen is Van Peursen na afronding
een gedegen taalkundige analyse gedaan. “Al hebben we niet
van het Turgama-project dan ook direct doorgegaan met een
alleen gekeken naar de taal van de vertaling, maar ook naar
nieuw NWO-project voor de verdere ontwikkeling van de
de interpretatie door de vertalers. Daarom heet dit project
computerondersteunde analyse van de Hebreeuwse Bijbel,
ook ‘Turgama’, dat betekent in het Syrisch zowel ‘vertaling’
ook samen met de VU. “Ik houd me hier nu al tien jaar mee
als ‘interpretatie’.”
bezig. En steeds ontdekken we met behulp van de computer weer nieuwe dingen in deze fascinerende teksten die we al
Een nuttige onderzoeksassistent
eeuwenlang kennen en bestuderen. In het nieuwe onderzoek
Naast de inhoudelijke aspecten kende het project ook
gaat dat ongetwijfeld weer gebeuren en die vondsten doen,
methodologische onderzoeksvragen over het inzetten
dat vind ik elke keer weer spannend.”
Geesteswetenschappen
De Syrische tekst van het gebed van Manasse in een 13e-eeuws manuscript (London, B.M. Add. 14 716, folio 70r).
031
032
Geesteswetenschappen
Leiden University Institute for History
Het Zuid-Afrikaanse verleden opnieuw bekeken Een beschrijving van bestaande kennis. Het lijkt niet direct een onderwerp waar verrassingen in gevonden kunnen worden, maar Robert Ross vond ze toch. “Door het ordenen van alles wat je weet, zie je hoe het echt zit, en zie je de invloed die gebeurtenissen uit de geschiedenis hebben gehad op de manier waarop wij nu over situaties denken.” In de publicatie Cambridge History of South Africa Volume 1 komen onderzoekers dankzij de kennis van vandaag tot nieuwe inzichten over de rijke en roerige geschiedenis van Zuid-Afrika. Met de publicaties van Cambridge Histories proberen weten-
Gap year
schappers al sinds 1902 een zo accuraat mogelijke beschrij-
De interesse in Zuid-Afrika begon voor Ross met een gap
ving van de geschiedenis van uiteenlopende onderwerpen
year in het buurland Botswana. Voor zijn studie geschiedenis
te geven. Voor deze beschrijvingen worden de belangrijkste
reisde hij af naar Afrika om les te geven op een school. “Ik
experts in dat vakgebied om hun medewerking gevraagd.
ben Engelsman, maar ik ben in Nederland gebleven na mijn
Negen jaar geleden kreeg Leids historicus Robert Ross zo’n
promotie om verder te gaan met dit onderwerp. Nu geef ik
verzoek: zou hij willen meewerken aan een overzicht van de
hier colleges over de Afrikaanse geschiedenis, en als ik geluk
geschiedenis van Zuid-Afrika tot 1885?
heb over Zuid-Afrika, mijn specialisatie.”
Robert Ross
Geesteswetenschappen
Zijn interesse in Zuid-Afrika gaat verder dan het landschap en de vrienden die hij er heeft. Ross heeft vooral een fascinatie ontwikkeld voor de samenleving in Zuid-Afrika, een samenleving met een enorme verscheidenheid. “De bevolking van Kaapstad heeft de grootste genetische variatie van de wereld. Het is fascinerend om te zien hoe dat is gekomen. Mensen vanuit de hele wereld zijn naar Zuid-Afrika gegaan, en hebben zich gevestigd in de al bestaande Afrikaanse samenleving. Dat heeft gezorgd voor verschijnselen die vanuit een historisch oogpunt heel interessant zijn, zoals kolonisatie, industrialisatie en politieke strijd. Gelukkig met een goede afloop.”
Niet op ieder nachtkastje Cambridge History of South Africa Volume 1 gaat over de hoe de maatschappijen van Zuid-Afrika zijn gevormd, en in botsing met elkaar zijn gekomen. De beschrijving loopt van de ijzertijd tot 1885. Ross schreef zelf een hoofdstuk over de opkomst van koloniale samenlevingen in Kaapstad. Samen met een collega stelde hij nog twee andere hoofdstukken samen: een over de pre-industriële historiografie van Zuid-Afrika, en een over de overgang van het land van een economie gebaseerd op slavernij naar kolonialistisch kapitalisme. “Ik ben eigenlijk niet gewend om zo samen te werken, maar het ging prima.
Robert Ross (1949) is vlak bij Londen geboren. Na zijn studie in Cambridge kwam hij naar Nederland, waar hij sinds 1976 verbonden is aan de Universiteit Leiden, momenteel als professor Afrikaanse Geschiedenis binnen de opleiding Talen en culturen van Afrika. Naast zijn gespecialiseerde onderzoek heeft hij aan verschillende publicaties over de geschiedenis van Zuid-Afrika (mee)gewerkt, waaronder de hier besproken Cambridge History of South Africa Volume 1 & 2.
033
034
Geesteswetenschappen
Het boek probeert onder andere te verklaren hoe een dergelijke foto kon worden genomen in de Zuid-Afrikaanse binnenlanden anno 1859.
Geesteswetenschappen
Ook de stukken die ik zelf schreef, waren geen groot probleem,
Het volgende deel omsluit de periode na de kolonisatie,
hoewel ik wel steeds rekening moest houden met het genre
tot 1994. Dit boek wacht nu op de tweede drukproef en zal
van het boek. Een beschrijving als deze vraagt om professio-
in de zomer van 2011 verschijnen.
naliteit en objectiviteit.” Nu is dat altijd nodig bij wetenschappelijk onderzoek, maar vooral objectief blijven was voor Ross
Outstanding Academic Titles
niet altijd even makkelijk door zijn persoonlijke geschiedenis
The Cambridge History of South Africa Volume 1 is door het
in Zuid-Afrika. “Ik heb de apartheid gekend, en hoewel die nu
tijdschrift Choice van de American Library op de lijst van
afgeschaft is, heb ik er toch een bepaalde politieke voorkeur
‘Outstanding Academic Titles 2010’ gezet. Dat betekent dat
door ontwikkeld. Daardoor is het moeilijk neutraal te blijven.
het volgens de redactie een van de beste wetenschappelijke
Het is niet aan mij om te zeggen of dat gelukt is.”
titels van 2010 is. Ross had deze eer niet verwacht. “Het is prachtig om te horen dat het een serieus, goed boek gewor-
Het boek is geschreven voor de academische markt, en
den is, dat graag gelezen wordt. Daar geniet ik wel van, ja.
misschien voor een enkeling met een bovenmatige interesse
Iedereen moet ijdel genoeg zijn om te kunnen genieten
in Zuid-Afrika. Ross verwacht dan ook niet dat boek een
van een verdiend compliment.”
internationale bestseller onder het grote publiek zal worden. “Het is geen boek dat ter vervanging van de nieuwste Dan Brown of Saskia Noort op een nachtkastje zal komen te liggen. Dit is voor mensen die willen weten hoe de ZuidAfrikaanse geschiedenis nu wordt gezien.” En dat is precies wat Cambridge History of South Africa zo bijzonder maakt. Het is inmiddels veertig jaar geleden dat de geschiedenis van Zuid-Afrika voor het laatst beschreven werd. Sinds die tijd is er veel gebeurd. Naast de afschaffing van de apartheid en allerlei andere politieke en sociale ontwikkelingen, zijn er ook belangrijke archeologische ontdekkingen gedaan. De kennis over Zuid-Afrika is enorm uitgebreid. Ross vertelt: “De historici van veertig jaar geleden hadden vast de beste bedoelingen om de geschiedenis van alle inwoners van Zuid-Afrika gelijk te behandelen, maar hadden simpelweg de kennis niet. Bovendien was de situatie in het land toen anders. Wij hebben de kennis wel, en met die kennis kunnen we het verleden
Nelson Mandela ontving het eredoctoraat van de Universiteit
veel beter bekijken.”
Leiden in 1999.
035
036
Geesteswetenschappen
Leiden University Academy for Creative and Performing Arts
“De ideeën over emotie in de oudemuziekbeweging moeten veranderen” Bij de vraag of hij altijd al fluitist wilde worden begint Jed Wentz te lachen. “Nee, ik wilde helemáál geen fluitist worden. Ik wilde balletdanser worden!” Toeval is het dus niet dat zijn promotieonderzoek op het snijpunt van de muziek en de dans ligt. In december 2010 promoveerde hij op de samenhang tussen gestiek en tempo in de tragédie en musique, een operastijl uit de tweede helft van de achttiende eeuw. De vrijheid waarmee het tempo kan worden geïnterpreteerd
Toen Wentz begon aan zijn promotieonderzoek had hij al
in stukken uit de zeventiende en achttiende eeuw is al langer
onderzoek gedaan naar tempo en emotie in de zeventiende
een twistpunt onder musici en academici. Over het algemeen
en achttiende eeuw. Tijdens dit onderzoek was hij een aantal
wordt in de oude-muziekbeweging, een muziekstroming die
bronnen tegengekomen waarin stond dat het orkest af en toe
streeft om muziekstukken zo historisch mogelijk ten gehore
moest wachten tot de zangers op het toneel een beweging
te brengen, het metrum redelijk strikt gevolgd. Er zijn echter
hadden gemaakt. Dit maakte hem nieuwsgierig naar de
aanwijzingen dat muzikanten en dirigenten in deze periode
relatie tussen de beweging van de acteurs en het ophouden
hier zelf flexibeler mee omgingen. Sommige bronnen schrij-
van de muziek. “Waarom moesten ze stoppen?” vroeg hij zich
ven bijvoorbeeld voor om een bepaalde emotie of ‘gemoeds-
af. “Waarom konden ze de beweging niet maken binnen het
beweging’ na te streven en het tempo daarop aan te passen.
metrum van de muziek?” Hoe beïnvloedden de bewegingen van acteurs het tempo van de muziek?
Jed Wentz
Geesteswetenschappen
Om antwoord te krijgen op deze vraag is hij zich eerst gaan verdiepen in de gestiek uit deze periode, hij onderzocht welke bewegingen en gezichtsuitdrukkingen acteurs in de zeventiende en achttiende eeuw op het podium gebruikten. Aan de hand van deze informatie is hij vervolgens experimenten gaan doen waarbij hij keek naar het effect van verschillende bewegingen op de uitvoering van de muziek.
Basislichaamstaal Voor deze experimenten ging Wentz op zoek naar een ‘basislichaamstaal’, hij moest eerst een beeld scheppen van de manier waarop acteurs bewogen op het podium. Hoewel het zwaartepunt van zijn onderzoek lag bij de bewegingen en expressies van de acteurs, maakte dans ook een belangrijk deel uit van zijn onderzoek. “Als je in het midden van de achttiende eeuw in een tragedie op het toneel kwam dan kwam je op als een nobel persoon. Nobele personen kregen in die tijd altijd dansles. De hele lichaamstaal die ze nastreefden op het toneel was dus gevormd door dans.” Vervolgens kwam ook de lichaamstaal aan de beurt. “In 1806 heeft een man genaamd Gilbert Austen een nauwkeurig notatiesysteem ontwikkeld voor gestes. Dit heb ik leren lezen, en van daaruit en via andere bronnen ben ik gaan proberen te reconstrueren wat de vroegere praktijk zou zijn geweest.”
Jed Wentz is concertfluitist en doceert aan het conservatorium in Amsterdam. Hij heeft ook meerdere opera’s gedirigeerd. Hij is geboren in de Verenigde Staten maar woont al 30 jaar in Nederland en promoveerde in december 2010 onder het DocARTES programma. DocARTES is een doctoraatsprogramma voor praktijkgeoriënteerd onderzoek in de muziek, ontworpen voor musici en componisten.
037
038
Geesteswetenschappen
Een volledige reconstructie, benadrukt Wentz, was niet
we door verkeerde informatie en intussen ouderwets geworden
mogelijk en niet wenselijk. “Iedere acteur heeft zijn eigen
opvattingen te beperkt zijn in emotionele expressie in de
lichaamstaal. Er zijn algemene principes die in acht moesten
oude muziek.”
worden genomen, maar iedereen beweegt toch anders. Ik ben op zoek gegaan naar een basislichaamstaal en ben toen gaan kijken naar de relatie met muziek: als ik deze geste maak, op dat woord, op deze noot, wat is dan het effect?”
Niet-estetisch Het scheiden van beweging, taal en muziek bleek echter best moeilijk, zeker voor iemand met een artistieke achtergrond. “Het is vaak funest voor de muziek”, vertelt hij. Vooral tijdens zijn eerste experimenten heeft hij geprobeerd de stukken niet esthetisch te benaderen, en daarbij stuitte hij nog wel eens op onbegrip. “Sommige mensen vonden het raar. Ik heb alles op video opgenomen en vooral de eerste video’s gaan vaak tegen de muziek in, ze komen niet uit met de muziek en zien er niet-esthetisch en lomp uit. Maar dat was een hele belangrijke fase voor mij. Dat is echt het probleem van een artistiek onderzoek: hoe bewaar je een zekere afstand en een zekere objectiviteit?” Gestiek kan invloed hebben gehad op de ritmiek, concludeerde Wentz. Maar voor hemzelf liggen de belangrijkste uitkomsten in de grondslagen van zijn onderzoek. “Ideeën van de oude-muziekbeweging over tempo en emotie in de zeventiende en achttiende eeuw moeten echt veranderen als een nieuwe generatie aan het woord komt. Tijdens mijn onderzoek heb ik ook de filosofische en de medische achtergrond bekeken en dit bevestigde mijn vermoedens verder. Het is niet zo dat ik vind dat alle hedendaagse emotie in de zeventiende en achttiende eeuw past, maar ik denk wel dat
Geesteswetenschappen
Afbeeldingen van operazangers uit de zeventiende en achttiende eeuw.
039
040
Geesteswetenschappen
Leiden University Institute for Cultural Disciplines
Hoe kunst grenzen overschrijdt Op de kaft van het boek in haar handen staan zes namen in het oranje afgedrukt. “Als je naar deze namen kijkt, zou je op het eerste gezicht niet zeggen dat het hier gaat om mensen die allemaal een migratie-ervaring hebben.” Prof. dr. Kitty Zijlmans heeft net haar veelomvattende project ‘The Unwanted Land’ afgerond. Het illustreert een vruchtbare samenwerking tussen wetenschappers, kunstenaars en studenten. “Wat moet ik hier nu weer mee?!” Dat was een veelgehoorde
De tentoonstelling wekte bij sommige bezoekers een onbe-
reactie die Zijlmans op haar tentoonstelling kreeg. “En dan
stemd gevoel op. “Museum Beelden aan Zee is van nature
zei Rudi, een van de kunstenaars, vaak: ‘Nou, zo voelde ik
een museum voor beeldhouwkunst, waar de bezoekers
me toen dus ook’.” Als vijfjarige werd Struik door zijn ouders
gewend zijn rustig langs de sculpturen te lopen. ‘The Un-
meegenomen naar Canada. Als late twintiger kwam hij weer
wanted Land’ was iets compleet anders.” Maar er waren zeker
terug in Nederland. “In de jaren dat ik hem ken, heb ik ge-
niet alleen negatieve reacties; genoeg mensen waren laaiend
merkt hoezeer hij zowel Nederlands als Canadees is. En
enthousiast. Met bijna 11.500 bezoekers in iets minder dan
al zijn dat allebei westerse landen, toch zijn het andere
vijf maanden, kan de nu afgeronde tentoonstelling een succes
gewoontes en culturen. Uiteindelijk werd dit ook zichtbaar in
genoemd worden. Het museum Beelden aan Zee won dank-
zijn werk als beeldend kunstenaar. Hij begon installatiekunst
zij ‘The Unwanted Land’ zelfs de Mont Blanc Award voor
te maken en ik zag daarin de associatie met vragen als wat
Beste Tentoonstellingen, een publieksprijs geïnitieerd door
een plek voor iemand betekent en hoe je in de wereld staat.”
Museumtickets.
Kitty Zijlmans
Geesteswetenschappen
Het project bestond niet alleen uit een tentoonstelling, maar er waren ook performances en workshops gedurende de vijf maanden en er verscheen een boek in samenwerking met de kunstenaars. Verder werd er van tevoren een projectgroep voor derdejaars bachelors kunstgeschiedenis georganiseerd, kregen meerdere studenten een kans stage bij het project te lopen en wijdde een student haar masterscriptie aan deze tentoonstelling.
In de duinen Het begon allemaal toen Struik en Zijlmans een museum bezochten in Ierland dat iets weg had van een schip. De vraag rees bij beiden hoe het zou zijn om een tentoonstelling te organiseren in die ruimte, die eigenlijk al een beweging in zich heeft. “We waren het er gelijk over eens dat het dan een tentoonstelling over migratie moest zijn.” Uiteindelijk lukte het hun niet om ‘The Unwanted Land’ in dit museum tentoon te stellen. Maar het bracht Zijlmans wel op een ander idee: museum Beelden aan Zee in Scheveningen. “Het is een prachtig museum, ingebouwd in de duinen. Je zit dus letterlijk aan zee. Dat was voor mij de associatie met migratie.” Ze begon een synopsis van het idee uit te werken. Hierin moest vooral duidelijk worden dat het niet om een traditionele tentoonstelling zou gaan; het zou een interactieve tentoonstelling worden, die het publiek uitnodigt om dingen te doen.
Kitty Zijlmans (1955) studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Ze begon als docent aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch en is sinds 1989 verbonden aan de opleiding Kunstgeschiedenis van de Universiteit Leiden. Sinds 1 juli 2000 is ze aan deze universiteit hoogleraar Kunstgeschiedenis van de nieuwste tijd. Vanaf 1 januari 2011 is ze de directeur van het LUICD.
041
042
Geesteswetenschappen
Het museum reageerde erg enthousiast en van oktober 2010 tot medio februari 2011 werd de grote zaal hiervoor bestemd. Struik ging hierna op zoek naar medekunstenaars om aan het project mee te werken. “En het ging hierbij dan niet om de usual suspects, maar mensen die konden werken met installatiekunst en die natuurlijk ervaring hadden met migratie.” Hoewel het museum nauw betrokken is geweest bij de opzet, was het een verrassing hoe het er uiteindelijk precies uit zou zien. “Pas tien dagen voor de opening konden de kunstenaars beginnen met opbouwen. Het was ontzettend spannend.” Uiteindelijk werd er een omgeving gebouwd, een zogeheten environmenttentoonstelling, en ontstond er een soort stad in het museum, een settlement. “Een van de kunstenaars had het wel eens over een vluchtelingenkamp.” De titel ‘The Unwanted Land’ was hierbij dan ook een zeer bewuste keuze van Zijlmans. “Het zet je op het verkeerde been. Want waar zit dat ‘unwanted’ hem eigenlijk in? Willen zij het land niet, of wil het land hen niet?”
Venster op de wereld “Het gaat om de ervaring van migratie. Mijn onderzoek is op dat punt al een venster op de wereld. Het gaat om de vraag naar een sense of belonging; het ‘waar hoor ik nu eigenlijk thuis’-gevoel. Wie komt er niet uit een veelvoud van achtergronden voort. En dan bedoel ik niet alleen etnische, maar ook culturele en sociale achtergronden.” Zijlmans wilde met ‘The Unwanted Land’ kunst en universiteit samenbrengen, en hoopte ook dat de bezoekers het onbekende land van de tentoonstelling zouden binnentreden en open zouden staan Het kunstwerk ‘Afscheid van Nederland’ van Rudi Struik
voor alle ervaringen. “Je loopt een land binnen, een onbekend
bestaat uit drie doeken die een foto tonen gemaakt bij het
land. Hoe voel je je dan? Hoe gedraag je je als je het vreemde
vertrek naar Canada.
binnenloopt?”
Geesteswetenschappen
Het zijn niet alleen de zes kunstenaars van het project die hierop reflecteren. “Wat ik zie in de hedendaagse kunst is dat het allemaal internationaler wordt. Heel veel kunstenaars reflecteren de manier waarop je wordt gezien door de ander. En hoe jij de ander ziet. Iedereen krijgt altijd onmiddellijk een label; je wordt door anderen geassocieerd met een bepaalde achtergrond. Maar hoe sta je daar zelf in?”
Rustperiode Niet eerder zette Zijlmans een tentoonstelling van deze omvang op, maar door het organiseren van wat kleinere projecten en een eerdere samenwerking met een kunstenaar, wist ze zich al verzekerd van voldoende inspiratie. “Ik vind het geweldig om met ze samen te werken. Zelf kijk ik als onderzoeker naar modellen, literatuur en kaders. De kunstenaars gaan er juist dwars op staan en kijken met een heel ander perspectief naar de wereld.” Ondanks deze andere kijk is het nu ook mogelijk voor kunstenaars om te promoveren aan de Universiteit Leiden. Zelf begeleidt ze vier van deze kunstenaars-onderzoekers. “Dit brengt mijn twee grote interessegebieden samen: de globalisering van de kunstwereld en de insteek van de hedendaagse kunst.” Naast deze werkzaamheden is ze sinds 1 januari 2011 de nieuwe directeur van het Leidse Instituut voor Culturele Disciplines. Door deze zware functie zal zij op korte termijn geen tijd hebben om weer zo’n groot project op te starten. “Maar dit is zeker niet het laatste project voor mij geweest. Ik zou zeker geen nee zeggen op een aanbod voor een nieuw project. Ik blijf natuurlijk op de eerste plaats wetenschapper.”
De cover van het boek The Unwanted Land.
043
Geesteswetenschappen
4 Nieuwe projecten De Faculteit der Geesteswetenschappen haalde tussen juli
Dr. Marcel Cobussen
2010 en juli 2011 een rijke oogst aan onderzoekssubsidies
Journal of Sonic Studies (LUACPA, NWO)
binnen. Beginnende en ervaren getalenteerde onderzoekers konden met gelden van NWO en andere subsidiegevers een
Dr. Alain Delattre
groot aantal uiteenlopende onderzoeksprojecten starten.
Christian Communities in Early Islamic Egypt:
Dit hoofdstuk geeft daarvan een overzicht.
the View from Inside (LIAS, Marie Curie)
Dr. Nadine Akkerman
Elisabeth Dieterman MA
Female Spies or ‘She-Intelligencers’. Towards a Gendered
Politieke legitimiteit in debat. Democratie en gezag in
History of Seventeenth-century Espionage (LUICD, Veni)
Nederland in de jaren 1880, 1930 en 1960 (Geschiedenis, AIO Profileringsgebied Political Legitimacy)
Barend Beekhuizen MA Constructions Emerging (LUCL, AIO Duurzame
Dr. Maurits Ebben
Geesteswetenschappen)
Alva-project: Collection of Biographical Articles on Fernando Alvarez de Toledo, Third Duke of Alba (Geschiedenis,
Prof. dr. Ben Arps
Gesubsidieerd door Karwansaray B.V. Rotterdam)
Visiting Senior Research Fellowship van National University of Singapore (LIAS)
Dr. Ben Haring Symbolizing Identity: Identity Marks and their Relation
Prof. dr. Harm Beukers
to Writing in New Kingdom Egypt (LIAS, NWO Vrije
The History of the Library of Isaac Vossius (LUICD, Veni)
Competitie)
Prof. dr. Geert Booij
Prof. dr. Peter Ho
Taalportaal (i.s.m. Meertens Instituut) (LUCL, NWO)
Grazing Ban (LIAS, Ford Foundation)
045
046
Geesteswetenschappen
Dr. Nico Kaptein
Dr. Dennie Oude Nijhuis
Islam Research Programme: Indonesia (LIAS)
Uncovering the Determinants of Organized Labor Support for Redistribution: Union Structure and Cross-National Variation
Prof. dr. P. Kleingeld
in Income Inequality (Geschiedenis, Rubicon)
Kant on Morality and Empirical Knowledge of Moral Agency (LUIP, NWO)
Sara Polak MA The First Modern Media President: Franklin D. Roosevelt’s
Ansten Klev MSc
Image in Public History Since 1997 (LUICD, AIO Duurzame
Categories and Modern Logic (LUIP, AIO Duurzame
Geesteswetenschappen)
Geesteswetenschappen) Prof. dr. Johan Rooryck Prof. dr. Marijke Klokke
onderzoek naar de toepassing van systemen van kennis in de
Hindu and Buddhist Bronzes in South and Southeast Asia
Geesteswetenschappen en Sociale Wetenschappen als fellow aan
(LIAS, Science4Arts)
het NIAS (LUCL, derde Distinguished Lorentz Fellowship 2011/201)
Prof. dr. Frans Willem Korsten Precarity and Post-autonomia: The Global Heritage
Aniek Smit MA
(LUICD, NWO)
“Not all Gin and Tonics by the Pool”: On the Role of Western and Non-Western Expats as ‘Agents of Globalisation’ in the
Prof. dr. Luuk de Ligt
Cities of The Hague and Jakarta, 1850-2010 (Geschiedenis,
Moving Romans. Urbanisation, Migration and Labour in the
AIO Profileringsgebied Global Connections)
Roman Principate (Geschiedenis, vrije competitie NWO) Prof. dr. Wilfred van Soldt Dr. Gertrud van Loon
Extent and Organization of the Middle Assyrian Empire during
A View from Heaven: Exploring the Potential of Remote
the 13th and 12th Centuries B.C.: a New Provincial Capital in
Sensing Techniques to Study Spatial Patterns of Monastic
Iraqi Kurdistan (LIAS, NWO)
Habitation on the East Bank of the Nile in Middle Egyp (LIAS, Marie Curie)
Dr. Arie van Steensel Families, Corporations and Institutions. The Role of Trust in
Dr. Daniella Merolla
the Formation of Urban Communities in Western Europe,
Multimedia Research and Documentation of African Oral
1250-1500 (Geschiedenis, Rubicon)
Genres. Connecting Diasporas and Local Audiences (LUICD, NWO)
Geesteswetenschappen
Prof. dr. Harry Stroomer
Esther Zwinkels MA
Tahselhiyt-Berber-Frans woordenboek
Recognition and Retribution. Transitional Justice in
(LIAS/LUCL, SURF foundation grant)
the Netherlands Indies after the Second World War (Geschiedenis, AIO Duurzame Geesteswetenschappen)
Dr. Hans Theunissen Open access publicatie van Electronic Journal of Oriental Studies EJOS (LIAS, NWO) Prof. dr. Ingrid Tieken-Boon van Ostade voortzetting van haar onderzoek naar de geschiedenis van de grammatica en de daadwerkelijke toepassing daarvan (LUCL, Fellowship University of Cambridge) Dr. Jeroen Touwen, prof. dr. Marlou Schrover Processes of Integration in History (met prof. dr. C.A. Davids (VU), dr. M.C. ’t Hart (UvA) en prof. dr. J.L. van Zanden (UU)), (Geschiedenis, NWO Graduate Programme) Ali al Tuma, MA Moroccan Troops in Europe (1936-1945) (Geschiedenis, Mozaïek) Dr. Annemieke Verboon onderzoek op het gebied van de wetenschapsgeschiedenis (Geschiedenis, Marie Curie Intra-European Fellowship) Dr. Justyna Wubs-Mrozewicz Dealing with foreign traders, dealing with conflict. Strategies of conflict resolution and their role in trade relations in the Baltic c. 1450-1580 (Geschiedenis, Veni)
047
048
Geesteswetenschappen
5 Eregalerij Spinozaprijswinnaars
Prof. dr. C. Goto-Jones (2008)
Prof. dr. F.P. van Oostrom (1995)
Prof. dr. J.A. Silk (2010)
Prof. dr. F.H.H. Kortlandt (1997)
Dr. F. Kwakkel (2009)
Dr. O. van Marion (2008) Dr. S.T.M. de Beer (2009)
Veni-laureaten
Dr. M.B.Elenbaas (2009)
Prof. dr. P.C. Muysken (1998)
Vidi-laureaten
Dr. A.A. Seyed-Gohrab (2002)
Dr. P. van Els (2009)
Prof. dr. I. Sluiter (2010)
Dr. H.W.J.M. Broekhuis (2003)
Dr. H.J. Storm (2002)
Dr. W.F.L.Heeren (2009)
Dr. H.W.A. Blezer (2004)
Dr. K.J. Cwiertka (2003)
Dr. M. Janse (2009)
European Young Investigator
Dr. M. Coene (2004)
Dr. G. Deutscher (2003)
Dr. C.C. de Jonge (2009)
Prof. dr. R.B. ter Haar Romeny
Dr. H.E. van den Berg (2004)
Dr. F.C.W. Doufikar-Aerts (2003)
Dr. V. Langendijk (2009)
Dr. G. Warnar (2004)
Dr. N.C. Kula (2003)
Dr. C.H. Pieper (2009)
Dr. A. van der Wouden (2004)
Dr. T.R.A. de Nijs (2003)
Dr. J.L.J. Scheijen (2009)
NWO-Pioniers
Dr. M.P.C. van de Heijden (2005)
Dr. S.G. van Romburgh (2003)
Dr. N.N.W. Akkerman (2010)
Prof. dr. L.A.C.J. Lucassen (1998)
Dr. C.H. Reintges (2005)
Dr. L. Kulikov (2004)
Prof. dr. H. Beukers (2010)
Prof. dr. R.B. ter Haar Romeny
Dr. W.Th. van Peursen (2005)
Dr. J.F. van Dijkhuizen (2005)
Dr. J.J. Wubs-Mrozewicz (2010)
Dr. G.R. van den Berg (2006)
Dr. P.M. Goedegebuure (2005)
Dr. J.S. Doetjes (2006)
Dr. H. Klöter (2005)
ERC-laureaten
Vici-laureaten
Dr. J.B. Gewald (2006)
Dr. A.C. Montoya (2005)
Prof. dr. P. Sijpesteijn (2008)
Prof. dr. N.O. Schiller (2003)
Dr. K.J. Cwiertka (2007)
Dr. E.S. Schliesser (2005)
Dr. Y. Chen (2008)
Prof. dr. A.H.B. Schneider,
Dr. C.C. Levelt (2007)
Dr. R. Breuker (2007)
(2006)
(2002)
Dr. Y. Chen (2008)
Dr. E.D. Botma (2007)
Mozaïek-laureaten
Prof. dr. L. de Ligt (2004)
Dr. A. K. Lipták (2008)
Dr. G.J. Janssen (2007)
J.O.L. Lemmer (2004)
Prof. dr. C.A. van Eck (2005)
Dr A.A. Seyed-Gohrab (2008)
Dr. A. Kloekhorst (2007)
P. Paul (2004)
Prof. dr. I.M. Tieken-Boon
Dr. M. de Vaan (2008)
Dr. P. Tammes (2007)
A. Moutahhir (2005)
Prof. dr. R.A.G. D’Alessandro
Dr. H.W. Wijsman (2007)
N. Kusuma (2005)
Dr. J.M. van Driel (2008)
I.E.E. Jansen (2006)
Dr. B. de Graaf (2008)
D. Umanski (2007)
Prof. dr. R. Kersten (2003)
van Ostade (2005) Dr. M.L.J.C. Schrover (2006) Prof. dr. J.S. Pollmann (2008)
(2009) Dr. ir. M.J.F. Delbeke (2009)
Geesteswetenschappen
E. Daneshvar Tehranizad (2008)
Prof. dr. K.A.E. Enenkel
Prof. dr. E.G.E. van der Wall
Dr. A.A. Seyed-Gohrab
A. Dlabačová (2009)
Prof. dr. V.J.J.P. van Heuven
Prof. dr. K.A. Worp
Prof. dr. H. Gzella
K. Kadrouch (2009)
Prof. dr. A.B. de Jong
Prof. dr. C.J.M. Zijlmans
S. Valdivia Rivera (2009)
Prof. dr. F.H.H. Kortlandt
Prof. dr. E.J. Zürcher
A. al Tuma (2010)
Prof. dr. A. Lubotsky
Leden Academia Europaea Prof. dr. W.P. Blockmans (em)
Prof. dr. M.P.G.M. Mous
Leden KNAW - De Jonge
Prof. dr. H.W. Bodewitz (em)
Leden KNAW
Prof. dr. M.E.H.N. Mout
Akademie
Prof. dr. P.C. Emmer (em)
Prof. dr. W.P. Blockmans (em)
Prof. dr. A. Quak (em)
Prof. dr. R.A.G. D’Alessandro
Prof. dr. H.W. Pleket (em)
Prof. dr. J.F. Borghouts
Prof. dr. T.C. Schadeberg (em)
Dr. B.A. de Graaf
Prof. dr. H.L. Wesseling (em)
Vensters op de Wereld
Portretfotografie
Jaarbericht 2010-2011
Hielco Kuipers
Faculteit der Geesteswetenschappen
Vormgeving Redactie
ratiodesign.nl
Jesca Zweijtzer Edith Kroon, [Red.] voor tekst en taal
Grafische producties UFB / GrafiMedia
Student-interviewers Majoy Juriaans (Ross), Margot Lodewijk (Groenewegen, Van Peursen), Daniëlle Meuleman (Zijlmans), Sarah-Jayne Nogarede (Gijsbers), Britta Wielaard (Wentz), Annemarie van der Zwet (Amha)
September 2011
049
Faculteit der Geesteswetenschappen Postbus 9515 2300 RA Leiden
Lipsiusgebouw Cleveringaplaats 1 2311 BD Leiden
Telefoon: 071 527 27 27 (Centrale Universiteit Leiden) hum.leidenuniv.nl