BURDIN-HITZAK Tra pa ga ra n k a le z-k a le Nora bidaiatu nahi duzu gaur?
M art x o ak 2 0 16
Meatzaldeko Goiko Parkea Ahalegin anitz eta artista partehartzaileen elkar lanari esker, Euskal Herriko ageriko lehen erakusketa gunea ikusi ahal da La Arboleda herrian. Kokalekurik ederrenetariko batean aurkitzen da, Hustión eta Blondis lakuen artean. Parke honek 19 eskultura ditu, hauek dira horretako batzuk:
Atetik
Egilea:Iñigo Arregui. Iñigok 19 urtekin izan zuen bere lehenengo erakusketa. Lehenik, pintura eta grabatuak egiten z tuen baina azkenik, eskulturak sortzen hasi zen. i
Albizuri
Egilea: Guillermo Olmo. Arboledako artista bat da. Oso gazte hasi zen materialak ikasten eta diziplina artistiko desberdinekin lan egiten. Harria, egurra eta burdina erabiltzen ditu bere eskulturentzako. Parkearen fundatzailea da eta Euskal Herriko artista handien influentzia hartzen du. Bere obra leku publiko eta natural askotan izan da ikusgai.
Momento
Egilea: Karmelo Gañan Ortuellako artista multidisziplinarioa, ingeniari informatikoa disziplina artistiko eta literiarioera lotuta. Erakusketa asko egin ditu Europan, nagusiki Britania Handian eta Alemanian, non bizi egin den urte batzuk.
Lurra
Egilea: Nestor Basterretxea Euskal Herriko sortzile nagusiena, herri honen sorkuntza artistikoaren aitzindaria zen, belaunaldiaren lekuko bakarra. Euskal-artea munduko arte leku garrantzitsu batean jarri zuen. “la Serie Cosmogónica Vasca” eta “Amalur” filmaren sortzailea, sortzen jarraitzen du.
Lurraren tximiniak
Egilea: Jose Antonio Legorburu Guipuzkoako artista honek Zumaian hasi zen artean. Marrazketaren modalitate desberdinetan, margoetan, grabatu eta ilustrazionetan bereganatu zituen bere ahaleginak. 90 hamarkadan, tuboekin lan egiten hasten da eta eskulturaren munduan kokatzen da.
Allirongrafia
Egilea: Mariemi Otaola Bilboko eskultore eta musikari. Bere lehenengo erakusketetik zeramika eta brontzearekin, gaur egungokoak arte burdin eta altzairuarekin. Bere eskulturak musikarekin zerikusia dute beti.
Lolita
Egilea: Victor Arrizabalaga Ma単arian jaio zen eta artearen historian doktoretza dauka. Arrizabalaga artista pop bat da, kultura popularraren eta hiritarraren argazkiekin lan egiten du. Burdinez eskultura dibertigarriak egiten ditu, eguneroko figurak erabiliz.
Etxea
Egilea: Alex Morlotez Santutxuko eskultore honek Basauriko zeramika eskolan hezi zen. Loitz tailerretik Debako plastika arteko eskolara salto egin zuen. Hortik Euskal Herriko Arte Ederreko Fakultatean lizentziatu zen. Bere ikasketak Luigi Corsaniniren tailerrean bukatu zituen, Italian.
Informazio Iturriak
BURDIN HITZAK
LARREINETA FUNIKULARRA 1926ko irailaren 25ean, inauguratu zen La Arboleada San Salvador del Vallerekin konektatzeko. Diego de Basterrak, arkitektuak, planoak egin zituen. Funikularra 10 minututan igotzen da La Arboledara, funikularra eraiki baino lehen ordu eta erdi irauntzen zuen ibilbidea. Funikularra aurrerapen handia suposatu zuen langileentzat.
Larreineta funikularra plano inklinatu batekin konparatuta dago, kable kontinuo automotor bat, burdina eramateko. Plano inklantu batean, altzairuko kadena batek bagoiak arrastratzen. 35%ko malda duen 1200 metroko distantzia.
Funikularra La Arboledara erakartzen gaitu, non gizakia hainbat paisai eratu ditu. Lehen ikusten dugun gauza, aintzirak edo lakuak dira, laku hauek antzinako indusketak ziren burdina ateratzeko. 1996. urtean azken indusketa egin zuten. Orain indusketa horiek urez beteta daude eta arrantza egiteko ondo daude, baina, oso arriskutsua da igeri egiteko. 1887. urtean jende asko zegoen eta Triano mendi hauek Bizkaiko motor industrialak bihurtu ziren. Funikularratik La Arboledara 1 kmko distantzia dago, El Correo izeneko egunkariak esaten duen bezala 20 minututan heltzen zara ibiltzen lasai lasai. Bestela ordu betero autobus bat dago eta La Arboledara eramaten gaitu. Zentru bat dago, hor azaltzen dizue La Arboledaren esta funikularraren historia edo informazioa, Peñas Negras du izena.
Diego de Basterra Berastegui 1883ko urriaren 20an jaio zen eta 1959ko martxoaren 5an hil zen Bilbon. 1991.urtean Madrilean ikasi zuen. 1918 arkitekto izatera pasatu zen Bizkaiko diputazioan. Hainbat ikastola eraiki zituen. Forma pribatuan ere lan egin zuen. 1926an Funikularraren planoak egin zituen. 30.hamarkadan ezagutua izan zen Deustoko Casa Elejabeitia ikastola dela eta. Bere anaia bezala, berak 1936足1939 urteetan errepresaliak eta minbizia sortu zitzaion, guda mundialagatik.
ESKERRAK. INFORMAZIO ITURRIAK
FUNIKULARRA
TRAPAGARAN KALEZ KALE
BURDINHITZAK
GABRIEL ARESTI Bilbon jaio eta bizi izan zen Gabriel Aresti Segurola (1 933-1 975). Bere lehenengo hezkuntza gaztelera izan zen, eta berarekin hasi eta hezi zen, baina ahalegin handia egin zuen euskara ikasteko eta aipatu behar da Francoren garaian zailtasunak zeundela euskara ikasteko.(bere burua euskalduntzea lortu zuen). 1 954an, bere lehen poemak argitaratu zituen, urte batzuk geroago idazle emankorra bilakatu zen eta bere lanik esanguratsuena argitaratu zuen Harri eta Herri. Arestik poesia herriaren kontzientzia pizteko arma baliagarria dela eta literatura gizartea aldatzeko gai dela uste zuen; berak esan zuen bere bertsu famatuan: Esanen dute hau poesia eztela, baina nik esanen diet poesia mailu bat dela . Poesiaren aldetik, beste genero batzuk landu zituen, antzerkia, ipuina eta nobela ere. Bere lanen artean hainbat itzulpen utzi zituen, besteak beste T.S. Elliotena, Garcia Lorcarena, James Joyce eta beste idazle famatuena.
Bere lanak garrantzi handia hartu zuten gizartean eta bere poesiak zituen idei nagusiak zabaldu ziren frankismoaren kontra.
Gizartean eztabaida zabaldu zuen eta urte haietan euskal gizartean eta kulturan gertatzen ziren kontraesanen eredu bihurtu zuen bere bizitza.
Literatura mundua aldatzeko gai zela ustez idatzi zuen Gabriel Arestik eta bere lanak garrantzi handia hartu zuen, poesiaren eta antzerkiaren bidez bere ideiak gizarteratu zituelarik frankismoaren aurka eta frankismoak eraikitako gizarte moldeen aurka. Euskara batuaren inguruko eztabaidetan parte hartu zuen, sektore tradizionalista aldeko aldarrikapena eginez. Horregatik, bere jokaera aurrekoiagatik eta harroagatik, oso gaizki hartu zuten sektore hori.
Euskaldun berrientzako eredugarri moduan har daiteke bere biografia eta euskararen alde berak egindako lana. BILBOKO UDALETXEA INAUGURATU DU OROIMENAREN BASOA DERION 1 2 elementuak basoa osatzen dute elementu bezala, hemengo poeten fragmentuak daude. Konkretuki Gabriel Arestiren poema batzuk , ere aurki dezakegu Xabier Lizardiren fragmentu bat.
TRAPAGARAN KALEZ KALE
BURDINHITZAK
AXULAR
BIOGRAFIA Euskal Herriko prosalari hoberena da. Euskal idazle klasikoa da. Pedro de Aguerre y Azpilicueta “Axular” ezagututa, Axular baserrian jaio zen; Urdaizubin, 1556an eta Saran hil zen apirilaren 8an 1644n. Bere jaio lekuaren izenez da ezagututa eta famatua. Apaiza izan zen eta Euskal Herriko idazle handienetako bat da. Bere libururik hobea eta ezagunena “Gero” da, Euskal literaturako lan nagusienetako bat izanda, liburua euskara batuan itzulita idago eta hainbat ikasleei lagundu die euskara lantzeko.
Bere ikasketak San Salvador monasterioan egin zituen, geroago, Salamancako Unibertsitatera joan zen. 28 urte zituenean, Pamplonan subdiakono bezala hasi zen, gero 40 urterekin Leridara joan zen apaiza bezala. Geroago Sarako apaiza kargua hartu zuen. Saran finkatu zen betirako eta elkarrizketa bat piztu zuen erlijio eta artzain arazoez nahiz otoitzliburuen bidez kristau bihurtzeko euskara erabiltzen.
Bere liburua "GERO" Axular famatua da “Gero� liburuagatik. Euskal literaturaren lehenengo prosazko liburua idatzi zuen, 1643an argitaratu zen. Axular hil baino urte lehenago argitaratu zen liburua. Saran idatzita dago. Hirurogeita zortzi urte beranduago bigarren edizioa egin zen izenburua aldatuta: Gveroco Gvero, datarik gabe eta zuzenketa eta aldaketa batzuekin. Hirugarren edizioa 1864koa da; Baionan inprimatu zen Inchausperen eskutik. Hirugarren edizioa berezitasun bat du: gaien forma aldatu egin zen eta testuan hainbat aldaketa barneratu ziren, errealismoa oso agerikoa zenean, bereziki. Laugarren edizioa Zarautzen inprimatu zen 1954an. Bertan ortografia modernoagoa idatzi zen eta bigarren edizioan egindako aldaketak agertzen dira gaur egun.
Axularren liburuaren zati bat
Axularren argazkien bideo bat
Kredituak TRAPAGARAN KALEZ-KALE
BIZITZA: Pedro, 1556. urtean Urdazubiko Axular izeneko etxean jaio zen eta hortik datorkio idazle goitizena eta historiara pasa den izena. Ziurtzat jo dezakegu lehen ikasketak herrian egin zituela, hau da, Salvatore monasterio premontretar ospetsuan. Iru単an segitu zituela ikasketak eta Salamankako Unibertsitatean Batxilergo titulua eskuratu zuen. 28 urte zituela apaiza bihurtu zen, eta inoizko euskal idazle handienetakoa da, eta hark idatzitako Gero liburua dugu euskal literaturako lan nagusietakoa, euskara batua zehazteko balio ere izan duena, liburuan erabilitako lapurtera klasikoan oinarrituz. Frantzia aldeko Tarbesen (Bigorra) egin zen apaiz 1596an. 1600ean, Sarako parrokiako erretoretza eskuratu zioten, Bertrand Etxauz Baionako apezpiku baigorriarrak lagunduta, eta hantxe bizi izan zen, hil arte. Han idatzi zuen Axularrek Gero liburua, eta han gorpuztu zen herri gogoak gorde duen Axularren irudi ia mitikoa.
Axular jaio zen baserria
BLIBLIOGRAFIA: MITXELENA, Itziar (1974): “Sobre la estancia de Axular en la Universidad de Salamanca”. FLV. 16. 85‐88. MITXELENA, Itziar (1977): “Axularren titulua”. FLV. 25. 57‐68. SALABERRI MUÑOA, Patxi (1997): Axularren prosa erretorikoaren argitan. Euskal Herriko Unibertsitatearen Argitalpen Zerbitzua. Bilbo SARASOLA, Ibon (1971): Euskal literaturaren historia. Lur. Donostia. SATRUSTEGUI, José Mª (1974): “Axularren itzala”. FLV. 16. 23‐28. URQUIJO, Julio de (1911): “Axular y su libro”. RIEV. 5,3. 538‐555. URQUIJO, Julio de (1912): “Axular y su libro”. RIEV. 6,3. 292‐303. URQUIJO, Julio de (1912): “Axular y su libro”. RIEV. 6,4. 547‐551. VILLASANTE, Luis (1972): Axular: Mendea. Gizona. Liburua. Ed. Franciscana Aranzazu. “GERO” liburua, bere lan nagusietakoa.
KREDITUAK
BIDEOA
L U I S DE C A S T R E S A N A BIOGRAFIA
Luis de Castresana 1925-ko maiatzaren 7an jaio egin zen Ugarten, Trapagan, eta 1986-ko uztailaren 17an hil egin zen Basurton, Bilbaon. Luis serbitzu militarra Madrilen egin zuen eta geroago Carmen Simpson-ekin ezkondu zen, Carmen bere lantegiko buruaren alaba zen. Carmenekin seme bat izan zuen eta Miguel deitu zion. Luisek mundu osotik bidaiatu zuen horregatik hizkuntza asko hitz egiten zituen eta zenbait liburu idatzi zituen hainbat hizkuntzetan baina berak gehien erabiltzen zituen hizkuntza gaztelania zen.
BIOGRAFIA Luis eta bere arrebak “niĂąos de la guerraâ€? proiektuan parte hartu zuten, proiektu honek garaiko lehendakariak, Aguirre izenekoa, sortu zuen. Proiektu honetan zenbait haur aukeratu zituzten haien ikasketak Espainiatik alde egiteko, hau egiten zuten gerra zibilatik alde egiteko zelan bombardaketak arriskuegiak zirelako. Luis eta bere arreba Frantzian eta Belgikan egon ziren.
B I B LI O G RAF ÍA
Luisek liburu asko idatzi zituen eta mota askotarikoak. Hemen garrantzitsuenak idatziko ditut: El eber r i a k :
- Cocktail de amor, circo y tragedia (Madrid, Masía Alonso, 1949) - La muerte viaja sola (Madrid, Ed. Calleja, 1955) - El sembrador (Bilbao, El Correo Español-El Pueblo Vasco, 1986) - Retrato de una bruja (Barcelona, Planeta, 1970) - El otro árbol de Guernica (Bilbao, El Arenal, 1967) Azken bi hauek sarituak izan ziren literaturakoa sari nazionalarekin eta planeta sariarekin.
I p ui na k :
- El sepulturero (Bilbao, Amanecer, 1946) - Cuentos del dolor de vivir (Bilbao, R. Gil, 1984) - Josechu y la señora (Madrid, 1953) - Spaanse Verhalen (Utrech, Prisma Boeken, 1953) - Maite y otras fabulaciones vascas (Madrid, Cunillera, 1972) - Nadie moría en Ceánuri (Ediciones de la Caja de Ahorros Municipal de Bilbao, 1973)
ENTRAPAGARAN
Luisek hainbat kuadro margotu zituen eta orain dela zenbait urte Trapagarango alkateak margo batzuk erosi zituen Olaso jauregian jartzeko.
KREDITUAK
TRAPAGARAN KALEZ-KALE
BURDIN HITZAK
LUIS DE CASTRESANA BIZITZA Ugarte ( Trapagaran ) 1 925-ko maiatzaren 7an jaio egin zen eta 1 986.urtean Bilbon hil egin zen. Gerra zibilaren ondorioz Belgikara joan izan behar zuen beste ume batzuekin eta bere arreba Marietarekin . BIZITZA Aurrerago ikasketak jarraitu egin zituen Bruselasen eta Amsterdameko unibertstatetan. Kazetari ibili zen Herbehereetan eta Ingalaterran. Baina gehien zentratu zen lanbideetan idazlea eta kazetaria izan ziren. EL OTRO ARBOL DE GUERNICA Bere eleberririk ezagunena (El otro arbol de Guernica) izan zen eta eleberri horrekin literaturaren nazio-saria irabazi egin zuen 1 967.urtean eta 1 969an Pedro Lazagak zinemara eraman zuen.1 970.urtean Planeta Sariaren finalista izan zen Retrato de una bruja izeneko liburuarekin.
Eleberriak Cocktail de amor, circo y tragedia (Madril, Masía Alonso, 1 949) Los Wallace somos así (Bilbo-Madril, La Nave, 1 950) El otro árbol de Guernica (Bilbo, El Arenal, 1 967)
Saiakerak
Ipuinak
Europa de punta a punta (Bilbo, Ediciones Paulinas, 1 960) Inglaterra vista por los españoles (Bartzelona, Plaza & Janés, 1 965)
El sepulturero (Bilbo, Amanecer, 1 946) Cuentos del dolor de vivir (Bilbo, R. Gil, 1 984)
Biografiak Dostoyevski (Bartzelona, Caralt, 1 953) Rasputín (Bartzelona, Caralt, 1 956)
BIDEOA
KREDITUAK
LEONOR ELIAS Leonor Elias 1 861 ean jaio zen Soto de Camerosen ( La Rioja) eta Bilbon hil zen. 1 8 urterekin Gallartara trasladatu zen irakasle bezala. Daniel Dacobarekin ezkondu zen, Trapagarango udaletxeko idazkaria zen. Orduan Leonor Trapagarango eskolan hasi zen lan egiten. 70 urtera arte klaseak eman zituen. 3 generaziozko neskei klasea eman zituen, herrian maitatua izan zen. Bakarrik 4 - 1 4 urte arteko neskei klaseak eman zizkien, La Escontrilla eskolako irakaslea izan zen.
Hainbat irakasgai eman zituen, adibidez, Espainako historia, historia sakratua, gramatika, ekonomia6 Eskolako materiala ez zen oso ugaria baina neska guztientzat liburuak zeuden, historia sakratuaren liburua izan ezik. Bi seme eduki zituen eta batzuetan eskolako neskak hartzen zituen bere etxean. Bizitza gogorra eduki zuen, denboraldi batean bere senarra defendatu zuen Buenos Airesen zegoelako.
Bere bi semeak bera baino lehenago hil ziren, baina bere ilobek bigarren semea hilda zegoela ez zioten esan eta bizirik zegoela esan zioten. Leonor gaixorik eta itsua geratu zen eta ilobek semearen “gutunak� irakurtzen zioten.
Gerra zibila hasi zenean Leonor Durangora joan zen, baina, Durango bonbardeatu zutenean beldurra sartu zitzaion eta Trapagaranera bueltatu zen. Beldurrarekin bizi zen eta egun guztietan funikularrearen atzean zegoen kobazulo batean ezkutatzen zen hainbat pertsonekin. Eduki zituen ikasle batzuk laguntzen zioten eta janaria ematen zioten. Zahar eta gaixorik zegoelarik bere ilobek Bilbora eraman zuten eta han hil zen, baina, Trapagaranen lurperatu zuten, herriak asko maite izan zuen pertsona zelako. Orduan D. Jose Antonio Gomez Ferrer alkateak erabaki zuen kale bati bere izena jartzea eta gaur egun oraindik Leonor Elias kalea da, eta eskola publikoa La Escontrilla bertan kokatuta dago. Gerra zibila baino lehenago zaila izan zen emakumentzat ikasketak edukitzea eta zailago irakasleak izatea. Emakume batzuk lortu zuten, adibidez, Maria Goiri lehen emakumea izan zen filosofiako eta letretako lizentzia lortu zuena. Gerra zibilaren aurretik irakasle moduan lan egin zuen.
KREDITUAK
TRAPAGARAN KALEZKALE
Juan Sebastían Elcano B U R D I N H I T Z A K
Juan Sebastián Elcano (14761526), Getarian jaio zen, Gipuzkoan. Gaztea zenetik, itsasontziak gustatzen zitzaizkion, eta gainera arrantzale izan zen. Elkanok izan zuen izaera abenturazalea zen, eta horregatik 1509. urtean Cisnerosen eta Argeletarairen espadizioan parte hartu zuen. Geroago 1518. urtean Magallanes kapitaina ezagutu zuen. 1519tik 1522. urtera arte egon ziren biak eta tripulazio osoa egon zen, egin zuten espedizioa mundua laua zela ala ez ziurtatzeko zen. Espedizio horretan Magallanes eta ia tripulazio osoa hil egin ziren. Horrez gain, hainbat lekutik ibili ziren, adibidez beheko mapan ikusten diren ibilbideak. Goian esan dudan bezala, jende gutxi bizirik bueltatu zen bidaiatik; hauek dira bizirik iraun zuten pertsonen izenak: Hamazortzi gizon hauek itzuli ziren Sanlucar de Barramedara Victorian 1522an: IZ E N A B IZ E N A K K A R G U A Juan Sebastian Elcano, Getaria( Euskal Herria) kapitaina Francisco Albo, Axila pilotua Mikel Rodaskoa, Grezia pilotua Juan Akurio, Bermeo (Euskal Herria) pilotua Antonio Lombardo,Vicenza(Italia) ordezkoa Martin de Yudícibus, Genova (Italia) merinoa Hernando de Bustamante, Alcatara (Espainia) marinela Miguel Sánchez, Rodas (Grezia) marinela Nicolás el Griego, Nauplia (Grezia) marinela Antonio Hernández Colmenero, Huelva (Espainia) marinela Francisco Rodríguez,Sevilla (Espainia) marinela Juan Rodriguez, Huelva (Espainia) marinela Diego Carmena, (Espainia) marinela
Hans Akisgranoa, (Alemania) kanoilaria Juan Arratiakoa, Bilbo (Euskal Herria) itsasmutila Vasco Gómez Gallego, Baiona (Espainia) itsasmutila Juan de Santander, Cueto (Euskal Herria) itsasmutila Juan Zubileta, Barakaldo (Euskal Herria) morroia
BIDEOA
, u bat da ez t n e m u n on goen m anoren oroime zen. a d n a i r lc io G e ta a s ti á n E ta G e ta r i a n j a b e S n a e Ju o a z eren k a d n i g e
e ta E l c a no k sek a ne Magall ko eginda n bidaiare ndako ez egi o r o i m e n m e n tu a m o nu da .
Mapa honek, Magallanesek eta Elcanok egindako bidairik garrantzitsuenaren ibilbidea dago. K R E D I T U A K
n a i t s a b e S Juan Elkano
Burdin足hitzak
BURDIN-HITZAK
B I Z I TZ A Jaio zen 1 480 inguruan gutxi gorabehera (Sarasketan ,Nafarro behera) hil zen 1 560 inguruan eta ez da agertzen non hil zen tokian. Sarasketan jaio zela ustea da, 1 5.garren mendearen azken aldean, Nafarroako erresuma oraindik independientea zenean.Bernart Etxepare Eyheralar izeneko herri bateko apaiza zen,Bernat etxeparek libruru bat dauka eta bere izena da linguae vasconium primitae. Lehen euskaraz argitaraturiko liburua izan zen Bernat etxepare. liburuan bakarrik 1 4 poema egin zituen etapoema bilduma bakarra argitaratu zuen. Poema batean azaltzen duenez, preso egon zen Biarnon Nafarroako erregearen mende, segur aski Gaztelako erregearen alde egin zuelako. Atxilotzearen arrazoiak ez daude oso garbi: batzuen iritziz, garai hartako gatazkan Gaztelako erregearen alde jokatu izana leporatuko zioten.
L I N G U A E V A S C ON I U M P R I M I T A E Hamabost poemaz osatutako bilduma bat da, 52 orrialde guztira, eskaintza moduko hitzaurre labur batekin. Latinezko izenburu horrek euskararen hastapena esan nahi du. Lehenengo poema luzean gai erlijiozkoa darabil, hurrengo hamaiketan amodiozkoa, sarri gordintasun betean azaldua. Hamahirugarren poema autobiografikoa da, eta azken bietan euskararen goraipamena egiten du, lehen aldiz inprimategira eramaten zelako bozkarioz betea. Euskara Garazikoa da ia oso-osorik, eta neurkerari dagokionez, gehienetan, 1 5 silabako bertso-lerro luzeak ontzen ditu bi ataletan banatuak. Bertso-moldea eta gaien erabilera herrikoia da erabat, eta antz handia du lirika herrikoiarekin.
Hemen liburuaren zati bat: (Munduan ez da gauzarik hain eder ez atseginik nola emaztea gizonaren petik biluzgorririk [izatea], beso biak zabaldurik dago errenditurik, gizon horrek dagiela [egin dezala] hartaz nahi duenik.)
O S KO R R I
BERNAT ETXEPAREREN ABESTIA: (zati bat) Eus, eus, euskara irten hadi kanpora. Euskaldunen herria benedika dadila euskarari hartu dio behar duen guztia. Eus, eus, euskara irten hadi plazara. Jende askok uste zuten ezertarako ez zela orain aitortuko dute engainatu zirela.
B E R NA T E T X E P A R E I NS T I T U T OA
Etxepare Euskal Institutua Eusko Jaurlaritzak sortutako erakunde publikoa da. Bernat Etxepareri, Linguae Vasconum Primitiae (1 545), euskaraz idatzitako lehen liburuaren egileari, zor dio izena Institutuak. Bere xedea euskara eta euskal kultura mundu osoan zehar zabaltzea da. Euskal hizkuntza eta kulturaren enbaxadorea da Etxepare Euskal Institutua, eta kanpoan euskal sortzaileen berri izan dezaten lan egiten du, bai eta literatura, antzerkia, dantza, zinea, musika, artea bere hainbat adierazpenetan eta euskara hedatzeko
Etxepare Euskal Institutua (Donostia erdigunea)
E TXE PARE KALE A
Bernat Etxepareren kalea da eta hondarribian (Gipuzkuan) kokatuta
TRAPAGARAN KALEZ-KALE
B U R D I N H I T Z AK ALEXANDER FLEMING-EN BIOGRAFIA
2 0 /0 4 /2 0 1 6
F LEMING AYRSHIRE - N JAIO ZEN E SKOZIAN 1 881 EAN ETA L ONDRESKO S T.M ARY' S S CHOOL- EN EGIN ZITUEN MODU BIKAINEAN M EDIKUNTZA IKASKETAK. S T.M ARY OSPITALEAN TXERTOEN EKOIZPEN ETA HOBEKUNTZARAKO ARITU ZEN LANEAN LEHEN MUNDU GERRA HASI ARTE .
L EHEN M UNDU G ERRAN MEDIKU IBILI ZEN , F RANTZIAN . B ERTAN HARRITUTA
GERATU ZEN INFEKTATUTAKO ZAURIEK ERAGITEN ZITUZTEN HERIOTZA GUZTIEKIN . H OR HASI ZEN INFEKZIOAK IKERTZEN . L EHEN AURKIKUNTZA, LISOZIMARENA, BERE SUDURREKO MUKI BAT DOMINISTIKU BATEN ONDOREN P ETRI PLAKA BATETARA ERORTZEAN GERTATU ZEN . P LAKA HORRETAN BAKTERIOEN HAZKUNTZA BAT ZEGOEN , BAINA EGUN BATZUK GEROAGO BERE SUDURREKO FLUXUA ERORI ZEN TOKIAN BAKTERIOEN DEUSEZTEA EMAN ZELA KONTURATU ZEN . B IGARREN AURKIKUNTZA 1 928 KO IRAILEAN IZAN ZEN . G ARAI HARTAN BAKTERIO BATZUEKIN LABORATEGIAN ESPERIMENTUAK EGITEN ARI ZEN . F LEMING - EN , KOLONIA MUTAZIOEI BURUZKO IKERKETAN ZEHAR EGIAZTATU ZUEN LABORANTZEN BAT USTEKABEKI IZAN ZELA KANPOKO AIRETIK, GEROAGO NOTATUM - A P ENICILLIUM - A BEZALA IDENTIFIKATUTAKO ONDDO BATETIK, DATORREN MIKROORGANISMOAK KUTSATUTA.
NOLA AURKITU ZUEN PENINZILINA?
1 929 F LEMING - EN , 3 ASTEKO OPORRETATIK ITZULI ONDOREN , LEKUKO ONDDO BAT ERE KONTURATU
ZEN BERE MARTXA BAINO LEHEN AHAZTUTAKO PLAKETAKO PILA BATEAN , LANTZEN ARITU ZEN TOKIAN BAKTERIO BAT, AUREUS - A S TAPHYLOCOCCUS , HAZI ZELA BAKTERIOAREN HAZKUNDEA ERAGOTZI ZEN TOKIAN ( ONDDOAK LABORANTZA KUTSATZEN ZUEN ETA BEHARBADA GOIKO SOLAIRUTIK ZETORREN LABORATEGI BAT ZEGOEN TOKIAN ZIENTZIALARIEK ALERGIAK IKERTZEN ZITUZTEN ) . O NDDOAK BAKTERIOAREN HERIOTZA PRODUZITZEN ZUEN SUBSTANTZIA " EGITEN ZUELA" ARRAKASTA IZAN ZUEN ; ONDDOA P ENICILLIUM MOTAKOA ZENEZ GERO , F LEMING - EK PRODUZITZEN ZUEN SUBSTANTZIARI IZENA EMANGO LIOKEELA " PENIZILINA" EZARRI ZUEN .
JULEN GARCIAK EGIN DU BIDEO BAT VIDEOPAD PROGRAMAREKIN AZALTZEN ALEXANDER FLEMING足EN BIZITZA, AURKITAKO GAUZAK ETA IRABAZITAKO SARIAK.
F LEMING - EN AURKIKUNDEAK BALIO IZAN ZIZKION F ISIOLOGIAKO N OBEL S ARIA ETA 1 945 EKO M EDIKUNTZAN . H. W. F LOREY, AUSTRALIAKO JATORRIKO PATOLOGO BRITAINIARRAREKIN ETA E.B C HAIN , ALEMANIAKO JATORRIKO BIOKIMIKARI BRITAINIARRAREKIN ANTIBIOTIKOA PRODUZITZEA LORTU ZUTEN BI ZIENTZIALARIEKIN . AURKIKUNDE GUTXIK POPULAZIOAREN MUNDUKO OSASUNERAKO PENIZILINA HAINBESTE LAGUNDU DUTE . P ENIZILINAK SALBATU DITU ETA MILIOIKA PERTSONA SALBATZEN JARRAITZEN DU MUNDU GUZTIAN . P ENIZILINA XX MENDEAREN AURKIKUNDE GARRANTZITSUENEN BAT IZAN ZEN , ZALANTZARIK GABE . H EMEN IKUSI AHAL DUGU ALEXANDERRI EGINDAKO PLAKA BAT NOBEL SARIA JASO ZUENEAN ETA SARIA JASO ZUEN UNEA.
ALDIZKARIAREN KREDIATUAK IKUSTEKO ESKANEATU QR HAU ETA KREDITUAK DAUDEN TOKIRA ERAMANGO ZAITUZTE . L EHEHENGO ORRIKO QR- A ALEXANDER F LEMING - EN HISTORIA DA, YOUTUBETIK HARTUTA. G OIKO QR- A J ULEN G ARCIAK EGINDAKO BIDEO BAT DA, MUSIKAREKIN ETA ARGAZKIEKIN EGINDA. 20/04/201 6
ALEXANDER F LEMING - EN HERIOTZA GURE MEMORIAN BARNE GERATU DA. M ILIOIKA
SOLDADUEN BIZITZA SALBATU ZITUEN ETA HAREN IZENA KALEETATIK MARKATUTA GERATU DA. TRAPAGARANEN KALE BAT DAGO HAREN IZENAREKIN .
TRAPAG ARAN KAL E Z KAL E
ALEXAN DER FLEMING Bizitza Alexander Fleming, 1 881 ko abuztuaren 6an Ayrshire-n jaio zen, Eskozian eta 1 955ko martxoaren 1 1 n Londresen hil zen, Ingalaterran. Londresera, hau da, Regen Streeteko institutora joan baino lehen, Louden Moor School, Darvel School eta Kilmarnock Akademiara joan zen.
Ikasketak Londresko St.Mary's School-en egin zituen Medikuntza ikasketak eta gerra amaitzean, St.Mary ospitalean txertoen ekoizpen eta hobekuntzarako aritu zen lanean lehen mundu gerra hasi arte. Lau urtez itsas konpainia batean lan egin zuen administratibo gisa eta 1 905an, Londreseko unibertsitatean,zirujau graduatu honoreak jaso zituen. Hala bakteriologian prestakuntza egitea nahi zuen eta adar horrekin jarraitzea erabaki zuen. Bi aurkikuntza nagusi egin zituen bere bizitzan eta medikuntza nobel saria irabazi zuen 1 944. urtean. Fleming eta bere beste bi anaiek Eskoziako erregimenera batu ziren 1 900an, Boers-eko guduan parte hartzeko, Erresuma Batua eta Afrikaren kolonien kontrako guduan hain zuzen ere. Baina, ez zuten inoiz guduan parte hartzeko beharrik izan, praktikak soilik egin zituzten.
Gerra Lehen mundu Gerran medikua izan zen Frantzian. Gerran, infekzioak ikertzen hasi zen, soldaduen zauriak zirela-eta. Harritura geratu zen infektatutako zauriek ondorioak ikusita eta heriotza kasu guztiekin. Gudan Flemingek etengabeko behaketari ekin zion eta " salvarsan " antzeko stop infekzioak
Bigarren aurkikuntza 1 928ko irailean izan zen. Garai hartan bakterio batzuekin laborategian esperimentuak egiten ari zen. Fleming oporretara joan zen bakterio kultiboak zituzten petri plakak jasotzea ahaztuta eta itzuli zenean, plaketan onddo baten hazkuntzarekin aurkitu zen, Penicillium notatum deitzen zena. Hau, mikrobioen aurkako efektua duen substantzia bat ekoizten duen onddo bat da,
Aurkikuntzak Fleming-ek burutu zituen bi aurkikuntzak 20. hamarkadakoak dira, bere gaitasuna eta aparteko sena azpimarratzekoak direla esan daiteke. Lehen aurkikuntza lisozimarena da, bere sudurreko muki bat doministiku baten ondoren Petri plaka batetara erortzean gertatu zen. Plaka horretan bakterioen hazkuntza bat zegoen, baina egun batzuk geroago bere sudurreko fluxua erori zen tokian bakterioen deuseztea eman zela konturatu zen. Lisozima bakterioak kaltetzen dituen entzima bat da. Entzima honek bakterioen zelula hormari eraso egiten dio eta ondorioz, zelula horma puskatu eta protoplasto bat sortzen da.
Penizilina bakterioek sortutako infekzioak tratatzeko erabiltzen den antibiotikoa da. Penizilina gehienak azido 6aminopenizilanikoaren deribatuak dira eta euren artean duten desberdintasuna amino taldeari lotutako albo katean datza.
Kredituak:
TRAPAGARAN KALEZ足KALE
D o l or e s I b a r r u r i (Pasionaria)
D olores Ibarruri Gomez
1 895ko abenduaren 9an jaio zen, Gallartan (Bizkaian), eta 1 989ko azaroaren 1 2an hil zen, Madrilen. Dolores Ibarruri 1 5 urte zituela, ikasketak utzi behar izan zituen, neskametzat lan egiteko, bere familia pobrea baitzen. Pasionariak egindako hitzaldia, 1936an
Meatzari sozialista buru batekin ezkondu zen, horregatik, eta bere aitaren ideologia karlistagatik, langileen borrokan interesa hartu zuen (Marxismoan) eta bere lehenengo ekintza 1 91 7ko gudan izan zen, eta 1 91 8an pasionaria deitzen hasi ziren, bere lehenengo artikulua “El minero vizcaino� pseudonimo horrekin idatzi zuelako. 6 ume izan zituen, baina honetako 5 hil ziren, Ruben, Ester, Amagoia, Azucena eta Eva.
Baldizerenkartzelatu hitzaldi komunistak zirela eta, Pasionaria makina bat zuten 1 936an, eta Asturiasko diputatua aukeratua izan zen .
Espainiako gerra zibilan, Pasionaria erbesteratu zuten. Baina, JosĂŠ DĂaz Ramos, EAK-ren burua hil zenez, Dolores aukeratua izan zen erbesteratutako EAK-en burua izateko. 1 960an kargua utzi zuen, PCE-ko lehendakaria izateko, eta bere lana Santiago Carrillo-k hartu zuen. Nazioarteko Idazkaritza Komunistaren kidea izan zen eta Moskurekin kom nismoarekin lotatutako hainbat kontu ekin bere adostapena eman zuen, baina bere ideologiak ez zion galarazi Varsoviaren Ituna Txekoslovakiarekiko inbasioa gaitzetsitzea. Frankoren heriotza eta gero, 1 977ko maiatzaren 1 3an bueltatu zen, eta Asturiasko diputatua izan zen. Azkenik, Madrilen hil zen 1 989an eta La Almudena hilerrian lurperatu zuten. Informazio - Iturriak
Muyhistorias.es
Eroj.com
Biografias&Vidas.com
BURDIN HITZA D O L O R E S I B A R RU R I Dolores Ibárruri Gómez, baita “La pasionaria” deiturikoa, 1895 ko abenduaren 9an jaio zen, Gallartan. Familia meatzari eta pobre batean jaio zen, Euskal Herriko industrializazioaren garaian. Bere aita, Antonio Ibárruri, meatzaria zen, eta bere ama, Juliana Gómez Pardo, etxeko andrea. 1910 ean ikasketak utzi behar izan zituen, arazo ekonomikoen eraginez, baina maistra izateko ikasketak amaitu zituenez, bere kabuz lan egiten hasi zen.
Sozialista batekin ezkondu zen, eta biok batera 1917 ko matxinada orokorrean parte hartu zuten. Somorrostroko agrupazioan integratua, PSOE ren bikoizketan parte hartu zuen, eta 1920 PCEren fundazioarekin CPVn sartu zen. Sei seme-alaba izan zituen, Ester, Rubén, Amagoia, Azucena, Amaya eta Eva. Gaur egun ez dago batere ez bizirik, guztiek oso gazte hil zirelako.
Espainiako gerra zibilan URSS ra erbesteratu zuten, non PCE ko idazkari orokorra izendatu zuten 1942 an, URSS ra erbestaratutakoen kargurik altuena jasoz. Lehen elekzio demokratikoetan, Franco hil ondoren, Asturiaseko diputatua izendatu zuten zuten, hala ere bere lana sinbolikoa zen.
Madrilen hil zen 1989 ko azaroaren 12an.
DOLORES IBARRURIREN AUDIOA
DOLORES IBARRURIREN DISKURTSOA
DOLORES IBARRURIREN IRUDIAK
DOLORES IBARRURIREN BIOGRAFIA
KREDITUAK TRAPAGARAN KALEZ KALE
JOSE MARIA IPARRAGUIRRE Jose Maria Iparraguirre Villarreal de Urretxun jaio zen 1820ko abuztuaren 12an jaio zen (Gipuzkoa) eta 1881ko ekainaren 6an hil zen, Itsason.
Gernikako arbola
1 4 ur t e k o m ut i k o a z e l a , b e r e e t x e t i k i h e s e g i n z ue n k a r l i s t e n a l d e k o e k i n j o a t e k o .G e r o x e a g o , A r r i g o r r i a g a k o b a t a l l a n ( 1 5 ur t e z i t ue n ) h a n k a b a t e a n i z a n z e n z a ur i t ut a . B e h i n g ud a a m a i t ut a F r a n t zi a r a j o a n ze n , b a i n a l a s t e r e r b e s t e r a t u z ut e n j e n d a ur r e a n M a r s e i l l e s a a b e s t u z ue l a k o . L o n d r e s e n 1 8 5 1 n a za l d u ze n a b e s l a r i e t a E s p a i n i a r a i t z ul i z e n , M a d r i l e n e m a n z ue n b e r e l e h e n e k i t a l d i a “ C a f é d e S a n L ui s ” ka f e t e g i a n “ G e r n i ka ko a r b o l a ” a b e s t i a r e k i n . B e r e h e r r i r a i t z ul i t a , E us k a l H e r r i r a , T o l o s a n s a r t u z ut e n p r e s o , b e r a K a r l i s t a z e l a k o e t a b e r e a b e s t i e n m e z ua k j e n d e e n s e n t i m e n d ua k i k a r a g a r r i p i z t e n z i t ue l a k o .
Kartzelatik ateratakoan, Angela Kerexeta ezagutu zuen eta Argentinan ezkontzea proposastu zion neska gazteari; eta horrela izan zen, 1858aren abuztuan itsasontziz joan ziren Argentinarantz, non zortzi seme-alaba izan zituzten beranduago.
Oso euskalduna zen, eta Argentinan bizitzen zenean oso zuen gogoan Euskal Herria, baina sortez han adiskide batzuekin topo egin zuen, nortzuk bere omenez kontzertu bat antoplatu zuten eta orduan Iparraguirre ez zuen beste irtenbiderik izan eta Euskal Herrira bueltatu zen. Handik ibili zen bizitza irabazten herriz herri abesten. 1 881 . urtean hil zen neumoniaz zoritxarrez, 6 0 urterekin.
Trapagaran kalez-kale. Iparraguirre kalea. Jone Cabello 1 .E. Iparraguirre kalea Trapagaran
MANUEL LARRAMENDI
BURDIN HITZAK
BIZITZA Manuel Garagorri Larramendi (Aita Manuel Larramendi) (Andoain, Gipuzkoa, 1 690eko abenduaren 25a Loiola, Azpeitia, Gipuzkoa, 1 766ko urtarrilaren 29a), idazle jesuita izan zen. Txomin Garagorri eta Manuela Larramendi zituen guraso, eta ez dakizkigun arrazoiengatik amaren abizena aukeratu zuen. Bere idazlanetan ikus daitekeenez, euskararen defendatzailea zen. Kultura handiko gizona zen, jarraitzaile asko izan zituen. Bere idazlan gehienak gazteleraz egin zituen. Euskaraz ere egin zituen garrantzia handikoak. Bere garaiko idazle askoren gidaria izan zen, euskarazko lan askoren zuzenketak egin eta atarikoak idatzi zituen. Euskal testuen ekoizpenaren egilea izan zen XVIII. mendetik aurrera. LANAK Euskaraz: Larramendik euskararen bikaintasunaz konbentzitu nahi zituen erdaldunak, baina ia liburu guztiak gaztelaniaz idatzi zituen. Hala ere, euskaraz idazten oso ondo zekien. Euskaraz idatzitako testuek berrehun orrialde inguru betetzen dituzte. Bere liburuetako idatzi laburrez gain, elizako sermoiak, lagunei idatzitako gutunak eta hitzaurreak ere badira. HAINBAT LAN: Sobre los fueros de Guipuzcoa Corografia de Guipuzcoa Discurso hist坦rico sobre la antigua famosa Cantabria De la Antig端edad y universalidad del Bascuence en Espa単a Diccionario Triling端e del Castellano, Bascuence, Latin Gutuna El Imposible Vencido. Arte de la Lengua Vascongada
KREDITUAK
LARRAMENDISMOA Larramendismoa ideologia bat zen XVIII. mendearen lehenengo zatian sortu eta garatu zena, eta andoaindar idazlea izan zen ideologia horri izena eman ziona. Ezaugarri nagusiak honako hauek dira: Gipuzkoako foruen defentsa. Foruak Gipuzkoako lege berezitzat defendatzea. Foruen defentsa aldarrikatzailea bilatzea. Larramendismoaren ideologia foruak galtzearen beldurraren ondorioz sortu zen. Planta berriko dekretuak delakoaren ondorioz piztu zen eta 1 71 7an aduanak kostaldera eraman zituztenean areagotu egin zen. Gainera, Madrilgo intelektualen artean Euskal Herriko foru-pribilegioen kontrako kanpaina bultzatu zen. Etsai-giro horretan sortu zen filosofia larramendista, euskal nazionalismoaren aurrekarietako bat izan zen. Gipuzkoako foruen argitaragabean (1 756-58, 1 983), Pirinioko Herrialde Batuak izeneko egitasmo baten alde hitz egiten du, non zazpi euskal lurraldeak estatu aske batean batuko baitziren. Bere batzar nagusian, diputatuek euskaraz jakitea nahitaezkoa zen.
Hau bideo bat da Manuel Larramendiren hainbat argazkirekin eta euskerazko abesti batekin espero dut zuen gustokoa izatea .
BIDEOA AITOR REBOLLEDA
TRAPAGARAN KALEZ-KALE
LAUAXETA
BURDINHITZAK
Esteban Urkiaga, Lauaxeta ezizenez ezagutzen den poeta da. Mungia ondoan dagoen Laukiz herrian jaio zen 1 905eko abuztuaren 3an. Ume koxkor zela Mungiara aldatu zuen bizilekua sendiak. Taberna bat jarri zuten gurasoek han. Urte batzuk pasata, Lauaxeta ezizena hartu zuen. Herriko Ventades eskolan hartu zituen Lauaxetak bere lehen ikasketak. Eta buru argia zelako edo, abadetzara bideratu eta Durangoko josulagunetan hasi zituen Lauaxetak bere latin eta erretorikako ikasketak. Kurtsokide ez, baina ikaskide eta adiskide izan zuen Durangon Jokin Zaitegi. Josulaguna izateko gogoari eutsiz, Loiolan eta O帽an burutu zituen fraidetzako eta abadetzako ikasketak, mezaberria emateko gutxi falta zitzaiolarik komentua utzi zuen arte.
Oso ondo ezagutzen zituen europar literaturaren joerak,mitinak ematen zuen, radio programetan eta kultura ekintzetan parte hartzen zuen,euskara irakasten zuen, impuls贸 la recopilaci贸n de canciones populares abesti ospetsuen bilduma bultzatu zuen,poeta gazteei laguntzen zion. Hitz batean, Lauaxeta euskara eta Euskal Herria babesten lan handia egin zuen. Franko garaia heldu zenean, bere zereginak utzi eta Euskal herriaren armadan zerrendatu zen. Gudari aldizkaria eta euskara Eguna egunkaria argitaratu zuen. 1 937an, Gernika suntsitu ondoren, Le Petit Gironde egunkariko kazetari bati hiri suntsitua erakusten ari zela, atxilotu eta, Gasteizen espetxeratu zuten. Euzko Jaurlaritzakoagintariak beste preso baten truke askatzen saiatu baziren ere, 1 937ko ekainaren 25ean, 32 urte zituela, frankistek Gasteizko hilerrian fusilatu egin zuten.
Azken oyua Goiz eder onetan erail bear nabe txindor baten txintak gozotan naukela? El naiten leyora begiok intz gabe. Gorbei barna yatort kañoi-ots itzela: or egazkin-egak odei-lapur doaz. Guda-gotzon baltzak odolez dakustaz, euren oin aurrean beredin gudari. Gaste argi orreik, eutsi lur amari! Bera baizen onik eztauko ludiak. Baña, Jaun altsua, orain ken nai nozu? Bildots baten antzez lotuta naukozu bearren naunean neure Aberriak? Aren deia dantzut arma-ots larrian. Izkillu-tarteko dirdira bizian mendi goitietan Eriotz betorkit. Bertan eder dira azkenengo atsak! Arte adartsu babes-toki bekit, neure gezi meion eriotz-zauria txastau dagientzat etsaien erranak! Zuzentzaren maitez bil diran semeekin ixuri daidala bizitz-iturria. Lurra estal bedi odol-larrosakin! Gozo eta eder gizonen kopetan aberri-opazko eriotz mosuak! Zauritu orreik zut, orra mendietan aintzak zabal ditu esku argituak ortxe jausi nedin!
laztandu naiela arnasa estuan garaitz-abar billa doazen (t) zaldiak. Eta begi onein laño leyartuan tinki igaro beitez gizuren argiak; esku zurbil oneik aul luzatu bediz eutsi zagientzat, ikurrin donea. Azkatasun atsak betiko bil zagiz! Antxe makur zaite, oi buru neurea, geure lur amaren besarte gozoan! Eta anai maiteok, eutsi burrukari iñoiz ilgo eztan euzkoen amari. Itxaropen auxe sort bekit gogoan. Jauna, eriotz au arren emostazu; koldarrentzat itxi larrosen usaña. Azkatasun deuna bial egistazu, atzindu nai dot ba arrotzen iraña, gorputz onek bakez atseden dagian erri azkatuen Egun-Aundi arte! Gudan jaus nadilla zuzentzaren alde, ez ormari atzez, goiz eder argian. Eta bake deuna sortuko danean neure azur utsak besteenakin batu; eresi gurenaz lagundu bidean obi bakar-arte. Baña, arren, bukatu oroigailluaren maitasun itzala Kistoren gurutzat; Beragan ditxarot. Josu'ren fedea besterik eztaukot. Erri zintzo-onenak zaindu dagiala il gintzanen atsa, il gintzanen ala. (1 937)
Eñaut egindako abestia Lauaxetaren oroimenez.
KREDITUAK
B U RD I N H I TZAK J ose M a ri Ag i rre E g a 単 a 1 8 9 6 a n j a i o ze n Za ra u tze n . H a u rtza roa h or i g a ro zu e n e ta i a b i zi tza osoa Tol osa n e m a n zu e n . I za n e re , a i ta re n l a n b i d e a ze l a e ta , fa m i l i a osoa Tol osa ra b i zi tze ra j oa n ze n , h a m a r u rte zi tu e l a . B e rta n E skol a p i oe n i ka ste txe a n e g i n zi tu e n b a txi l e rg o i ka ske ta k. KREDITUAK
1 91 3an, aita hil zitzaionean berak bakarrik zituen 1 7 urte eta, horren ondorioz, lanean hasi behar izan zuen, sei anai-arreben zaharrena zelako. Halere, txikitatik zeukan asmoari eutsi zion eta zuzenbidea ikasi zuen Madrileko Unibertsitatean, 1 91 7an titulua eskuratu zuen. Tolosako bankuan izan zuen lehenbiziko lanpostua, laguntzaile moduan; baina, 1 923an Tolosako Perot enpresako gerente lanpostua eskaini zioten, sare metalikoak egiten zituen enpresan honetan. 1 923an, lanpostu berriaren segurtasunari esker, Pakita Izagirre ezagutu zuen Zarautzeko egonaldietan, berarekin ezkondu zen eta lau seme-alaba izan zituzten. 1 923an Primo de Riveraren diktadurak Euskal Herrian mugimendu abertzaleak isilarazi zituen. 1 927 urtean dictablanda deitu zen boladan, suspertu ziren asmo abertzaleak, Euskaltzaleak elkartearen sorreran mamitu zirelarik Arrasaten 1 927an. Garai horretan ezugututa hasi zen Jose Maria Agirrek bere luma Xabier Lizardi ezizenez. Euskaltzaleak elkartearen eraketa prozesuan burutu zuen gidaritza garrantzi handikoa izan zen.Lehendakaria izan zen 1 928-1 930 bitartean eta elkartearen garai horretako aktibitatearen lerro nagusiak jarri zituen: Euskal Egunkaria, Kiriki単o Saria, Aur Egunak, Ikastolak, Errentenariako Olerti Eguna: Aktibitate kulturala eta politikaren arloan konprometitu zen,EAJren Gipuzko Buru Batzarreko idazkari kargua izan zuen, 1 932ko lehen Aberri Eguna eta Lizarrako Estatuaren garaian.
Lizardik eta bere obrak Lizardik literatur genero ezberdinak landu zituen: olerkigintza, antzerkia eta kazetarigintza. Horien artean bere lanik ezagunenak olerkiak dira dudarik gabe, kritikoek baieztatzen dute. Obra poetiko horren hoberenak Biotz-begietan liburuan bildu zituen eta bera hil ondoren, Euskaltzaleak elkarteak Umezurtz olerkiak argitaratu zuen, olerki guztiak bilduz. Olerkietako gaien tematika, izadia,bizia eta heriotza,aberria,euskara eta euskal tradizioaren ingurukoa da. Estiloan, berriz, hizkera trinko eta dotoreak karakterizatzen du, bere modernotasunagatik eta originaltasunagatik nabarmendu ziren garai horretan.
Antzerki lanean hiru obra ezagutzen dira argitaraturik. La単o ta izar, bi aizpa frantzesezko komedia eta hirugarrena ezkondu ezin zitekeen mutila. Azken hau bere bizitzako zenbait gorabeheratan oinarrituriko ohitura komedia da. Kazetaritza izan zenez bere izen literarioa guztiz ezaguna bilakatu zuen generoa; Kulturaren arloan, literaturgintzan edo politikaren arloan burutu zuen aktibitate nekaezinaren adierazbide zuzenenak izan baitziren egunkarietako artikulu ugariak. 1 927tik 1 933rarteko egin zuen artikuluren artean, Itz-Lauz liburua argitaratu zuen Euskaltzaleak elkarteak 1 934ean. Liburu honi esker euskaraz eta erdaraz idatzi zituen artikuluetako tematika zabala , euskal egunkaria, ikastolak, euskal kultura eta literatura, polemikak eta kritika literarioak... Xabier Lizardiri buruz egin duen bidioa bat.Argazkiak eta abesti bat ateratzen dira zuk hobeto ezagutzeko eta ea zure gustokoa den jakiteko.
BIDIOA
IKER NUBLA DURO
OLASO...NOR? Atzo trapaga hiritik ibiltzen nengoenean, kale baten izena ikusi nuen, ''Jose Rufino de JosĂŠ Rufino de Olaso, Julianen anai txikia, Olaso'', izen osoa zeukanez pentzatu nuen Maria Dolores Madariarekin eskondu hiri honetako pertsonai famatu bat zen, beraien semeak Olaso izango zela, baina trapagako markesak izango ziren. herritar gehienak nor zen . Trapagan beraien jauregia Horexegatik berari buruzko O l a soe n g u ra soa k La dago, jauregi hau bere anaia informazoia bilatu dut. E scon tri l l a ko b i n e ka za ri eraiki zuen eskolaren leku Julian Gregorio de Olaso 1 7 berean dago kokatuta. zi re n . urterekin Argentinara joan zen, Gaur egun jauregi hau kultur eta 3 urteetan buenos airesetxe bezala erabiltzen da. eko merkatari ospetsu bat bihurtu zen. diru sorta handia lortu zuenean bere jaioterrira bueltatu eta han bere lehengusinarekin eskondu zen eta kargu militar bat hartu eta gero Billbora joan ziren. Argentinako cĂłnsul izendatu zuten han. Bilbao zegoenean, Ramon de DuraĂąona-rekin eskola bat egin zuten Trapagan. ustekabeko istripu batean hil zen. Bere zalgurdia tranviaren kontra talka egin zuenean. Testigu batzuk azaldu zuten olaso ohiuka zegoela trena bere gainetik pasa baino lehen, baina ez zuen laguntza eskatu, bidean zegoen gendea baztertzea eskatzen zuen, inor gehiago ez hil zezan.
eskerrak eta link-ak informazio gehiagorako
hizkuntza lagun eta sorterrian erreferentziak konpartitzeak Amerika izan da euskaldunen ematen zuen ezagutza. Batasun hura jokabide ohiko destinoa Kolonek kontinente berri batekin topo erlijiosoetan zehazten zen, hasieran frantziskotarren egin zuenetik.. Emigrazioak praktikan (esaterako, hainbat etapa pasa ditu: konkista eta kolonizazioarena, Arantzazuko Amaren XVIII.eko merkatal Konpainiena, XIX.-XX.etako amerikar kofradia). Hala, gudetatik ihes egiteko bada, exodoarena (karlistadak, zerbitzu militarra, Lehen Mundu emigranteak Gerra, Francoren garaipena;). bazuen ibilbide bat, bazekien nora zihoan, Hasiera-hasierako euskal lurraldea emigrazioaren arrakasta ezagutu hainbat faktoreren gabe batuketa zen. ere, e u s ka l d u n Lehenik, gerran g e h i e n e k g u e rra ze l a . egindako e t a j o a n z i r e n X X m e n d e a n , zerbitzuak, b a i n a a u rre ti k a skok a rtza i n e ta XV. n e k a za ri b e za l a e torri zi re n . B u rg u e sa k mendea e re b a ze u d e n , b a i n a b e ra i e n .lanpostu n h e r r i e t a n g e r a t z e a n a h i a g o edo zeregina euskaldunen z u te n . eskainiko zion presentzia gizarte-sarean Andaluzian sendotu txertaturik. Handik zutenak; Granadako aurrera, hobetzea, erresumaren kontra, berbereen kontra eta turkoen handitzea, haren gaitasun eta harremanetarako trebeziaren kontra, Mediterraneoaren menean geratuko zen. nagusigo militar eta komertzialarengatik Zacatecas, borrokatzen. Mexiko Berria, Bigarrena, Lima, Potosi; kaparetasun dira euskaldun unibertsal presentzia juridikoaren handiena aukera, lanbide aurkitzen ziren edo komertziorik tokiak, zeren eta apalenari uko egin gabe armaz edo lumaz euskal nazioak gutxiengo hautatu, trinko eta administrazioaren edozein eraginkorrarena egiten postu eskuratzeko aukera baitzuen, italiarrenak edo ematen ziena. Hirugarrena: portugesenak egiten zuten elkarrekiko konfiantza; komunitate haiek etxetik kanpo bezala. Katalina Erausoren bizimodu asaldagarria, herrikidez osatutako sareak adibidez, ulertezina da elkarri antolatzeko ahalmena, E U S KALD U N AK AM E RI KAN
babesteko eta laguntzeko sare haren ekimen-eremua aintzat hartu gabe. Elkartasun mota hura hain zen estua, beste konkistatzaile eta kolonoetarik hain bereizia, ezen talde desberdinen arteko borrokak
gertatzen baitziren, boterea eskuratzeko eta mozkinak banatzeko lehian. Huraxe izan zen “nazioen gerra” esamoldeaz ezagututako liskarraren kasua, Potosin gertatua, non euskaldunek, kantabriar eta Burgosko menditarrekin, aurre egin zieten “vicuñei” (gaztelar, andaluz eta estremadurarrei). Azkenok, aberasteko eta erabakitzeko esparruetatik aldenduta, egoera aldatzeko asmoz armak hartu zituzten. Benetako gerra bat izan zen, XVII. mendearen lehen erdialdean dozenaka hildako utzi eta epe ertainean euskaldunen aldetik kontrol eta monopolioaren galera ekarri zuena.
Orixe
Trapagaran Kalez Kale
Oraintxe Orixe kalean zaude. Bakarrik xaflarii begirada botatzearekin konprobatu ahalko zenuke Orixe kalean zaudela. Edo norbaitek Orixeri buruz galdetzen dizunean, kalea non dagoen erantzungo diozu. Baina ba al dakizu nor izan zen Orixe? Agian ideiaren bat duzu, baina berari zerbait berria ikasi nahi izatekotan, jarrai ezazu irakurtzen.
Orixe idazle euskaldun garrantzitsuenetariko bat izan zen. 1888an jaio zen, Orexan. Nerabezaroa bere izebarekin bizi izan zuen, baserrian. Han, euskara eta otoizerako lehia bizia ikasi zituen. Jesuiten ikastetxe batean ikasi zuen, eta geroago han lan egiten egon zen. Gerrate zibila heltzean, beste hainbat idazlerekin batera, gartzelatu zuten. Handik ateratzean, erbesteratu behar izan zen 16 urtez. Bueltatzean, Euskal Herria oso aldatuta zegoen, ideia eta tendentzia berriak zeuden, eta Orixe ez zegoen ados. Gertatu zitzaizkion gauza horien guztiengatik idatzi zituen Orixek bere lanik garrantzitsuenak. Gaur egun Orixe oso maitatua da, nahiz eta bere garaian hainbat kritika izan. Orixe, A単organ hil zen, 1961an, baina bere idazkiak inoiz ez dira hilko.
Hori da Orixeren esaldirik esanguratsuena. Eta egia da, ia bere bizitza osoa Euskarari bideratu zion. Horri esker, famatua egin zen, bere euskera aberatsagatik, eta bere idazkera narratiboagatik.
Orixek hainbat motatako lanak utzi dizkigu. Itzulpenak (Santa Kruz Apaiza), euskararen aldeko idatziak (Euskaldunak), olerkiak‌ Azken honetan, bi poesia mota landu zituen: Epikoa eta lirikoa. Epikoan, nekazal gizartean oinarritu zen, baserrian hezi zenez, ingurugiro horretako elementuak erabili zituen. Estilo bizia erabiltzen zuen, tinkoa baina naturala. Lirikoan, berriz, bere bizipen pertsonal mistikoei buruz idatzi zuen, azken hauek zituen gogokoenak. Estiloari begiratuz, Orixeri klasikoki idaztea gustatzen zitzaion, eta ez zuen inoiz polemika bilatzen, nahiz eta polemikak bera bilatu.
"Euskaldunak" 1950n argitaratua. Euskararen alde idatzi zuen, Aitzolek eskatuta. Euskaltzaleak elkarterako idatzi zuen. Irakurri nahi izatekotan,
"Barne muinetan" 1934an argitaratua. Jainkoari zuzendutako obra bat da.
Irakurri nahi izatekotan,
mugikorrarekin qr kode hau
mugikorrarekin Qr kode hau
eskaneatu dezakezu
eskaneatu dezakezu
"Olerkiak" 1950-1954 artean argitaratua. Hainbat olerkiren bilduma bat da. Irakurri nahi izatekotan,
"Tormeseko itsumutila" 1929an argitaratua. Lazarillo de Tormes liburuaren itzulpena da.
Irakurri nahi izatekotan,
mugikorrarekin Qr kode hau
mugikorrarekin Qr kode hau
eskaneatu dezakezu
eskaneatu dezakezu
BurdinibarraBHi
TRAPAGARAN KALEZKALE
SEVERO OCHOA Luarca-n jaio zen, Asturiasen, 1905eko irailaren 24an. Laster biologiari buruzko interesa garatu zuen, eta metabolismo energetikoaren ikerketan zentratu zen, fosforiladas-a molekuletan arreta berezia ipintzen.
Karrera ikertzailea Ochoa-k udako 1928an medikuntza amaitu zuen, eta ikerketan aritzen jarraitzea erabaki zuen. 1930ean, Ochoa Madrilera itzuli zen, egiten ari zen tesia amaitzeko. 1931n Carmen García Cobián-ekin ezkondu zen, eta Juan Negri-ren irakasle laguntzailea izendatu zuten. London National Institute for Medical Research -ra bidaitu zuen, glioxalasa entzimaren B1 bitaminaren ikerketan lan egiten zuen. Ikerketa hauek, Ochoak bere bizitzan zehar entzimen ikerketan eduki zuen interesaren hasiera izan ziren, eta iraultza ekarri zuten bitarteko metabolismoaren ikerketan.
Erbesteko ikerketa 1936ko irailean Alemaniara bidaiatu zuen, gero Erresuma Batura eta azkenik, 1940 an Estatu Batuetan bizitzera pasatu zen. 1941ean Washingtongo Unibertsitatean (Sede San Luis) lana lortu zuen eta 1945ean New Yorkeko unibertsitatean. Ochoak farmakologiari buruzko eta biokimikari buruzko ikerketak egiten aritu zen, horrekin 1951n Bewberg domina lortu zuen. 1956an, Fisiologiako edo Medikuntzako Nobel Saria irabazi zuen entzima bat aurkitzeagatik, polinucleótido fosforilasa, ARN sintetizatzeko gai dena.
Bere azken urteak 1974an ikertzaile dotore bezala joan zen Roche New Jerseyeko Biologia Molekularreko Institutura. 1975eko New Yorkeko Unibertsitatean erretiratu zen. 1985ean behin betiko itzuli zen Espainiara. 1986an bere azken lan zientifikoa argitaratu zuen, 81 urterekin. 1993ko azaroaren 1ean hil zen Carmen bere emaztearen ondoan. Bere testamentuan Carmen eta Severo Ochoa Fundazioa sortu zuen, bere ikertzaile ibilbide guztian familia guztiaren sostengua eduki zuenez horrela eskertu zien, bere familiari esker bere bokazioren garapena lortu zuen.
Bideoa
Kreditua
BURDIN足HITZAK
BENITOPEREZGALDOS
BURDINHITZAK
Maiatzaren 1 0an jaio zen 1 843.urtean Madrilen. Espainian XIX.mendeko Espainiako eleberriaren goi-ordezkaria izan zen. Bere aita armadaren koronela zen “ Sebastian Perez” eta bere ama pertsonalitate handiko emakumea zen. Txikitatik irudimen handia zuen. 1 852.urtean sartu zen “ San Agustín” ikastolan.
1 870.urtean bere lehenengo nobela argitaratu zuen “ La frontera de oro” deiturikoa, 1 867-1 868 urtean idatzi zen bere izeko emandako diruari esker. Garai horretan liburuen argitarapenak egunkariei eta aldizkariei esker argitaratzen ziren. Bere nobelen artean honenetariko bat “ Doña Perfecta” da, pelikula batean argitaratu zen. "Marianela" bere beste nobela bat zen, neska itsusi bat zen Maria deiturikoa, baina Marianela deitzen zioten bere ama Canela deitzen zelako.
Perez Galdos oso berezia zen Espainian eta bere aurpegiarekin bilete bat egin zuten. Ezkondu gabe egon zen bere bizitza osoan, baina alaba bat eduki zuen. Concha Morell eta Emilia Pardorekin harremanak eduki zituen.
Normalean, kritika asko jasotzen zuen bere idazteko moduagatik, berak " musa" zetorrenean idazten zuen. 1 91 9. urtean beraren eskultura bat egin zuten. Pertsona itsu bat haztatu zuen estatua eta negarrez hasi zen bihotza hunkitu ziolako.
Perez Galdos Madrilen hil tzen 1 920 urtean. Bere hobiratzean 20.000 madriltarrak etorri ziren.
"Do単a Perfecta"
TRAPAGARANKALEZKALE
SANTIAGO RAMON Y CAJAL
Espainiako zientzian izen gehien izan zuen gizona izan zen. Nafarroa garaian jaio zen 1 852ko Maiatzaren 1 ean.Txikitan ile apaintzaile eta zapatagin bezala aritu zen,baina berak pintatzearekin amesten zuen.Baina bere aitak,hura limurtzea lortu zuen medikuntza ikas zezan. Medikuntza ikasketak Zaragozako Unibertsitatean egin zituen.Postu bat lortu zuen osasun militarrean eta 1 874an Kubara bidali zuten.Bertan disenteria eta paludismoak jo zuten.1 875eko ekainean Espainiara itzuli behar izan zuen bere gaixotasunengatik. Histologian eta anatomia patologikoan espezializatu zen. Cajal medikuntzan lizentziatu zen Zaragozako Unibertsitatean.Mediku bezala lan egin zuen eta oso kontribuzio ona izan zuen kolerako epidemian.Bere aurkikuntzek balio izan zuten 1 906 urtean nobel saria irabazteko. Jorge Francisco Tello bere lehen kolaboradore izan zen. Kontaketak,mediku entseguak eta memoria liburu batzuk aurkeztu zituen.
RAMON Y CAJAL LABORATEGIAN LAN EGITEN .
Neuro Zientziari ekarpen garrantzitsuak ekarri zizkion. Neuronak zelula indibidualak direla ezarri zuen eta ez jarraituak. Proposatu zuen neuronak haien artean komunikatzen direla leku zehatzetan. Espezifikotasunaren printzipioa sartu zuen. 1 934ko Urriaren 1 7an hil egin zen Madrilen,bere heste gaitza larritu zenez, bere bihotza ahuldu egin zen.
Informazio - Iturriak http://sinapsisaom.blogspot.com. es/201 0/02/santiag o-ramon-y-cajalvida-y-obra.html http://spin.udg.edu/ rn1 2/santiagoramon-y-cajal/ http://www.muyhist
TRAPAGARAN
KALEZ KALE...
Santiago Ramón y Cajal Histologo espainiarra izan zen. Petilla de Aragonen, Nafarroan jaio zen 1852. urtean eta Madrilen hil zen 1934. urtean. 1869. urtean bera eta bere familia Zaragozara mugitu ziren bere aitak mediku plaza bat bertako ospitalean lortu zuelako. Bere aita medikua zelaren ondorioz, medizinan lizentziatu zen 1873an familia legea jarraitzeko asmoz. 1874. urtean osasun militarrean plaza finkatu ondoren, Kubara bidali zuten soldadu kolonialen kapitain mediko bezala. 1875. urtean, Espainiara itzultzean, Zaragozako Medikuntza Eskolaren anatomiako jarduneko laguntzailea bihurtu zen.
Bi urte pasata, 1877. urtean, Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean doktoratu zen. Garai horretan, San Juan eko Maisuak behaketa mikroskopikoko teknikak irakatsi zizkion. Zaragozako Unibertsitateko Museo Anatomikoko zuzendaria aipatu zuten 1879. urtean eta lau urte beranduago, Valentziako anatomia katedraduna. Valentzia hiria astindu zuen kolera epidemiaren kontrako borrokan nabarmendu zen 1885. urtean. Histologia katedrak hartu zituen Bartzelonako Unibertsitatean eta histologia eta anatomia patologikokoak Madrilen.
1888tik aurrera, zelula urdurien konexioen ikerketan aritu zen, neuronak eta nerbioak ikertzeko metodo berriak sortu zituen, Camillo Golgik sortutakoak hobetzen zituztenak. Horri esker, neurona nerbioehunaren funtsezko eratzailea dela frogatzea lortu zuen. 1900. urtean Alfonso XII. Higieneko NazioInstitutuaren zuzendaria aipatu zen. Garunaren eta zerebeloaren egitura ikasi zituen, baita bizkarrezurmuina eta erretina beste batzuen artean.
Mundu osoan zehar ezaguna bihurtu zen Berlinen kongresu batean egon ondoren. Baina 1906ean, guztiz ezaguna bihurtu zen Fisiologiako eta Medikuntzako Nobel Saria jaso zuenean. Nobel Saria nerbio足sistemaren egiturari buruzko aurkikuntzengatik eta neuronaren funtzioa ezagutzeagatik lortu zuen, azken sari hau, Camillo Golgirekin partekatu zuen.
1907an Ikerketa Zientifikoak Handitzerako Batzordearen lehendakaritzaz arduratu zen. 1920an uko egin zion Higiene Nazio Institutuaren zuzendaritzari eta Alfonso XIII erregeak Cajal Ikerketa Biologikoko Institutuaren fundazioa baimendu zuen. entu bat bere omenez monum ak II足 XI o ns fo Al , re jubilatu zenean berkulosiagatiko be 1926. urtean, Cajal 30eko abuztuan, tu 19 n. ea rk pa o ok lan drilgo Retir Bere azken urteetan inauguratu zuen Ma izan zen harentzat. a su zit nt rra ga lpe tzak ko n. emakumearen herio eta ikasleak irakaste kazioak preparatzen bli pu , en zu itu ra egiten jar
1934ko urriaren 17an, bere bihotza ahuldu zuen heste足gaitzaren larriagotze baten ondorioz hil egin zen. Cajal hil eta denbora gutxira, bere autobiografia publikatu zen.
Kredituak:
E G I L EA : O . M
BURDIN-HITZAK
RAM O N RU B I AL Ramon Rubial Cavia Erandion jaio zen 1 906. urtearen urriaren 28an eta hil zen 1 999.urtearen maiatzaren 24an, Ramon sozialista espainiar bat izan zen eta PSEEren presidentea izan zen hil arte.
B I O G RAF I A
H AU RTZARO A
Bere aitak, Jose Rubialek zortzi urte zituenean emigratu zuen bere jaiotze lekutik, Bierzo, Bizkaiara. Bere ama, Leonor Cavia, Bilbora iritsi zen bi urterekin, bere aita igeltzero zena laguntzeko. 1 905.urtean ezkondu ziren eta bere lehen semea urte bat geroago izan zuten. Ramon lehen mailako eskolara joan zen Erandion eta hamalau urte zituenean, Arteeta Lanbide- eskolan sartu zen tornularia izateko. Urte horretan sartzen da Langileetako BatEgite Orokorreko Sindikatu Metalurgikoan, geroago Gazteria Sozialistekin eta PSEEarekin elkartzeko. 1 7 urterekin bere jaiotze-herriko lantegi bateko ikastaldia bukatzen da, herri desberdinetako tornulari bezala lan egiten hasita (Barakaldon, Zorrozan, Reinosan) Sestaoko Itsasontzigintzan 1 926an kontratatu arte. Paraleloki, jarduera politiko eta sindikal biziak garatzen ditu, hainbat lan etenaldietan parte hartuz. Lehen aldiz, 1 930eko abenduaren greba orokor iraultzailean zehar, monarkiaren aurka borrokatzeagatik 4 egun pasatzen ditu espetxean. 1 934an atxilotzen dute Erandioko mugimendu iraultzaileko arduraduna zelako, eta 6 urteko zigorrera leporatu zioten. Azkenean, ez ditu zigor osoa bete 1 936.urtean Herriko Fronteak irabazi zuelako.
G U D A ZI B I LA E TA D I KTAD U RA F RAN KI S TA Gerra Zibilean partu hartu zuen eta kapturatu zuten 1 937ko azaroaren 1 ean, lehenengoz hiltzera kondenatu zuten eta azkenean 30 urteko prisioko penara kondenatu zuten. Espetxeko egonaldian zehar, PSEEaren berrantolaketan lan egin zuen. 1 944an mugitu zuten Sestaoko Babcock & Wilcoxera lan egiteko, eta horri esker sendotu zituen bere harremanakak bizkaiko PSEEko ordezkariekin. Hala ere, lan-tropel hori utzi behar du eta Frantziara ihes egitea saiatzen da. Urte horretan bere semea Lentxu Rubial jaiotzen da, Alderdi Sozialisten kidea izango dena. Bere ihesean poliziak gelditu zuen Oiartzunen. Meliton Manzanas izan zen Rubial atxilotu zuen ikuskatzailea, urte batzuk geroago ETA hilko zuen. Hainbat kartzeletan egon zen, 1 947.urtetik 1 956.urtera Duesoko presondegian egonez. 1 956.urtean abuztuaren 23an kartzelatik atera zen.Kartzelatik atera ondoren, Deuston kokatu egin zen. Han lan egin zuen 1 976tik bere erretirora arte lagun baten lantegian tornulari bezala. Aldi berean bere lan politikoa jarraitzen du egiten, baina Pablo-ren ezizenarekin eta PSEE barnean zuzentzen duen Komisio Iraunkorraren buru handienen bat bezala. Mundu osotik bidaiatzen du, antolaketa berrantolatuz. Azkenean diktadorearen heriotzaren ondoren eta alderdia jada legala denean, presidentea aukeratzen dute XXVII.kongresuan, 1 976. urtean abenduan Madrilen ospatuta. D E M O KRAZI A Ramon Rubial aukeratua izan zen Bizkaiko hauteskundeetan Fronte Autonomikoaren zerrendagatik. Legealdi eratzailean zehar Senatuaren Bigarren Lehendakariordea izan zen. Euskal Parlamentari Batzarraren kide bezala. 1 978ko otsailaren 1 7an izendatua izan zen, zortzigarren errondan, Euskal Batzorde Orokorraren Lehendakaria, EAJren Juan Ajuriaguerraren aurrean. Kargua 1 979ko ekainaren 9ra arte hartu zuen, Carlos Garaikoetxeak ordezkatu zuenean, bere karguan bi gaitan zentratu egin zen batez ere: terrorismoa eta langabezia. Bizkaiak berrautatu egin zuen 1 979,1 982,1 989 eta 1 993ko hauteskundeetan. Senatuan Komisio Konstituzionalaren kidea izan zen eta 1 979ko maiatzean alderdiaren lehendakaritza gelditu zen. Hala ere, urte horretan ospatutako kongresuan, lehendakaria berraukeratua izan zen. Berrautatua izan zen 1 981 ,1 984,1 988,1 990,1 994 eta 1 997ko ospatu ziren kongresu guztietan. 1 986ko urrian PSEE-k bere biografia politikoa argitaratu zuen “Ramon Rubial, un compromiso con el socialismo” izenarekin. 1 990.urtean “Españoles en el mundo” fundazioa sortu zen, PSEErekin lotuta zegoena eta bere helburua emigrazioen baldintza asistentzialak hobetzea zen. Ramon Rubial fundazio horren presidentea izan zen. TRAPAGARAN KALEZ KALE
KRE D I TU AK
BURDIN HITZAK
RAMON RUBIAL Ramon Rubial Erandion jaio zen 1906ko urriaren 28an eta Bilbon hil zen 1999. Metalurgiaren langilea eta politikari sozialista garrantzitsua izan zen.
BIZITZA Bere aitak Jose Rubialek , bizkaiara emigratu zuen zortzi urtekin. Bere ama Leonor Cavia Bilbora iritsi zen bi urtekin bere aitarekin.1905an ezkondu ziren eta bere lehen semea izan zuten (Ramon Rubial). Ramon lehen mailako eskolara joan zen Erandion eta hamalau urtekin Arte-eta Lanbide eskolan sartu zen tornularia egiteko. Urte honetan (1920tan) sartzen da langiletako bat-egite orokorreko sindikatu metalurgikoan, bi urtetan gero Gazteria Sozialistekin eta Langile Espainako Alderdi Sozialistarekin (PSOE-arekin elakatuz 1922). 17 urtekin bere ikasketak bukatzen ditu bere herriko lantegi batean eta tornulari bezala hasi zen lantzen herri desberdinetan:Reinosa,Barakaldo,Zorro za,... jarduera politiko eta sindikal biziak garatzen ditu ,hainbat aldiz gelditu.
GERRA颅ZIBILA Iparreko fronteko Gerra zibilean aurre egin zuen,Bilboko 1937ko azaroaren 1a harrapatuz, hiltzeraino kondenatu zuen ,30 espetxe urterekin trukatu zen pena. 1944an lan-tropel bati eraman zen Babcock-en & Wilcox Sestao-n, Bizkaiko PSOE-aren antolaketa klandestinoarekin harremanetan sartzea baimentzen diona. . Urte horretan berean bere Alderdi Sozialistaren ere kide egingo den alaba, Lentxu Rubial, jaiotzen da. Bere ihesa gorabehera poliziak gelditu zuen Oyarzun-en. Rubial atxilotu zuen ikuskatzailea Melit贸n Manzanas, geroago ETAk hilko lukeena, zen. Hainbat espetxetan kartzelatuta egon zen. Bere kartzelatik ateratzearen ondoren, Deusto-n kokatu zen. Han lan egin zuen 1976ko bere erretirora arte lagun baten lantegietako tornulari bezala. 1957an hiru hilabetek gelditu zuten elkarte ilegalagatik. 1967an, berriro kartzelatu zen Bandas-eko grebako bere partehartzeagatik. 1968an polizia frankistak Ripa-ko PSOEaren inprimategi klandestinoa aurkitu zuen, eta Rubial 20 egunetan zeharreko espetxera itzultzen da. Azkenik, diktadorearen heriotzaren ondoren eta alderdia jada legeztatuta, lehendakaria Kongresuan aukeratu zen.
DEMOKRAZIA Bizkaiak Ram贸n Rubial aukeratu zuen senataria . Legealdian zehar Senatuaren Bigarren Lehendakariordea izan zen. Bere agintaldian zehar autonomiaestatutuaren aurreproiektua landu zen, lehen transferentziak jaso ziren eta bi gaitan zentratu zen funtsean : bortizkeria terrorista eta langabezia.
TRAPAGARAN KALEZ-KALE
B U R D I N H I T Z A K- T R A P A G A R A N KA L E Z KA L E
RAMÓN RUBIAL CAVIA Ramon Rubial etxealdea Trapagaranen dagoen zonalde bat da. Han bizi naizen arren, ez dut inoiz pertsonai honi buruzko informazioa bilatu. Horregatik gizon honen bizitza aztertzea erabaki dut. Ramón Rubial Cavia Erandion jaio zen 1 906ko urriaren 28an. Metalurgiaren langilea eta politikari sozialista garrantzitsua izan zen. Erandioko eskolan ikasi zuen eta 1 4 urte zituela, Arte eta Lanbide Eskolan sartu zen tornulari bihurtzeko. 1 7 urterekin ikasketak bukatu zituen bere herriko lantegi batean eta herri desberdinetan hasi zen lanean. Gerra zibilean borrokatu zen, baina 1 937an harrapatu zuten eta heriotzazigorra ezarri zioten. Azkenean heriotzazigorra aldatu eta 30 urteko zigorra bete behar izan zuen. Kartzelan egon zen bitartean PSOE berrantolatzen aritu zen. 1 944an bere neskalagunarekin Emilia ezkondu zen eta 1 945ean beraien alaba Lentxun jaio zen, urte berean Frantziara ihes egiten saiatu zen, baina zoritxarrez ez zuen lortu.
Ezkerrean, Ramón eta Emilia. Eskuinean, Ramón eta Lentxun.
Ramón Rubial eta Leonor Cavia, Ramonen gurasoak
Ramón Rubial 1 91 3an
1 956an, espetxetik atera zutenean, Deustora joan zen eta tornulari gisa lan egin zuen lagun baten lantegian. Aldi berean, bere zeregin politikoekin jarraitu zuen eta Pablo izenarekin ezagututa PSOEko zuzendaririk nagusienetakoa izan zen. 1 957an berriro atxilotu zuten hiru hilabetez eta 1 967an berriz espetxera bueltatu zen. Azkenean, 1 970ean atera zuten eta ez zen kartzelara bueltatu. Politikan jarraitu zuen 1 999ko maiatzaren 24an gutxiegitasun kardiako baten ondorioz hil zen arte.
Bere bizitzan zehar izan zituen karguak hauek izan ziren: - PSOEko zuzendaria. (1 967-1 970, 1 976-1 999) - Espainako Senatuaren bigarren presidenteordea. (1 977-1 982) - Euskal kontzeilu-burua. (1 978-1 979)
Gizon hau oso garrantzitsua izan zen Euskal Herrian, bere bizitza osoa herriaren alde borrokatzen eman zuen eta. Hain zen garrantzitsua non hainbat lekutan Ramon Rubiali eskainitako monumentuak eraiki diren, besteak beste, Guggenheim museoaren ondoan dagoena.
Ramon Rubialen argazki batzuk bideo batean bilduta.
Gehiago jakin nahi baduzue, hemen daukauzue irakurgai Ramon Ruibialen biografia osoa, eman zituen pausu guztiekin.
Kredituak
ZuriĂąe HernĂĄndez
PABLO SARASATE Pablo Sarasate biolin jolea eta musikagilea izan zen. Pablo Sarasateren aita musikalari militarra izan zen. Santiago Konpostelan ikasi zuen JosĂŠ Courtierekin, geroago Pontevedrara trasladatu egin zen eta bere musika ikerketekin jarraitu zuen, Urbano Casasvellasen. Europa eta Amerikan zehar ibilbide arraskastatsua izan zuen kontzertuak ematen.
1844ko martxoaren 10an IruĂąea, Nafarroa Garaia jaio zen eta 1908ko irailaren 20an Biarritz Lapurdin hil zen.
Biolina jotzen zuen ahalegina egin barik, primeran ematen zitzaion.
TR A PA G A R A N KA L EZ-KA L E
Pablo Sarasate XIX.mendean ospetsuenetako bat izan zen biolina jotzen. Konpositore, biolin-jolea eta
Pablo Sarasate izeneko Orkestra sortu zuen 1879an, gaur egun Nafarroako Orkestra Sinfonikoa dena.
orkestren zuzendaria izan zen. Biolin eta orkestraren buruz zenbait lanen lehen emanaldiak eman zituen. Bere lanetan beti erabiltzen ditu Espainiako Folkloreak, jota Nafarroak eta Euskal zorzikoak. Sarasateren lan askok Alemanian argitaratu ziren. Sarasateren konposizioak zailak dira.
Bi biolin euki zituen, Stradivarius eta Gand y Bernabel. Ahalegina egin barik biolina jotzen zuen, primeran ematen zitzaion.
Lan g a rra n tsi tsu e n a k Aires Gitanos Habanera Romanza Andaluza Capricho vasco
Pablo Sarasateren bideo bat, bere lan bati buruz.
�
Informazio iturriak
�
Burdin hitzak
ANTONIO TRUEBA
Antonio Mar铆a de Trueba y de la Quintana, nekazari pobre batzuen semea, Ant贸n el de los Cantares ezizenez ezaguna Montellano auzoan, Galdamesen jaoi zen 1819ko abenduaren 24an eta Bilbon hil egin zen 1889ko martxoaren 10ean. XIX. mendeko Euskal Herriko idazlea izan zen.
Gaztea zenean, eskola utzi behar izan zuen landan lan egiteko eta, ez hori bakarrik, 15 urte zituenean Madrilera joan behar izan zen lehenengo guda Carlista ekiditzeko.
1845. urtean postu burokratiko bat lortu zuen Madrileko udaletxean, eta horren ondorioz, irakurtzeko zaletazunari denbora gehiago eskaini zion.
Trapagaran Kalez Kale
Burdin hitzak.
1851.urtean bere lehenengo liburua kaleratu zuen "El libro de los cantares" izenekoa. Trueba, gehienbat, gazte literaturan aritu zen, bere lan guztiak gaztelaniaz idatzi zituelarik. Ideologikoki, tradizionalista zen eta jorratzen zituen gaiak Enkarterriekin eta Bizkaiarekin lotura zuten.
Geroago, (1853) ipuin popularrak, (1859) arrosa koloreko ipuinak, Cidren alabak (1859) ‌ eta hainbat obrak idatzi zituen.
1862. urtean, Bizkaiko Batzak Nagusian goiko kargu bat eman zioten, eta Bilbora bizitzera joan izan behar zuen. Urte horietan zehar ÂŤBizkaiko historia orokorraÂť idazteko informazioa jaso zuen, baina ez zuen bukatu garai hartako egoera politikoa zela eta.
Mariano Benlliurek Antonio Treubaren eskultura bat eraiki zuen, gaur egun Alba izeneko lorategian dagoena, Bilbon.
Trapagaran kalez kale
Antonio Trueba
B u r d i n hi t z a k
Trapagaran kalez-kale
M I GU E L D E U N A M U N O Miguel de Unamuno Bilboko Zazpikaleetako Erronda kalean 1864ko irailaren 29an jaio zen eta 1936ko abenduaren 31an Salamancan hil zen. Idazle eta filosofoa izan zen, Euskal Herriko eta Espainiako Aro Garaikidean izan ziren handienetakoa.
Bere aita Félix de Unamuno Larraza bere iloba Salomé Jugo Unamunorekin ezkondu zen. Madrilen egin zituen Filosofia eta Letra ikasketak, eta doktoretza-ikastaroa lortu ondoren Salamancako unibertsitatean lanean hasi zen , Errektorea eta gaztelaniaren historia irakaslea izatera heldu zen, 1883an. Euskal Herrian, euskara eta euskaldunen historia gaitzat zituen tesia aurkeztu zuen: “Euskotar arrazaren etorkiari eta historiaurreari buruzko auziaren kritika”
TRAPAGARAN KALEZKALEZ
1884an ikastetxe batean hasi zen lanean, latineko eta psikologiako klaseak ematen zituen. Urte berean, “Del elemento alienígena en el idioma vasco” artikulua eta “Gernika” testu ohiturazalea argitaratu zituen. 1889an, beste oposizio batzuetarako prestatu eta Suitza, Italia eta Frantzian zehar bidaiatu zuen. 1891ko urtarrilaren 31n Concha Lizarragarekin ezkondu zen, eta bederatzi seme-alaba izan zituzten. Urte berean, Salamancako Unibertsitateko Grezierako katedrarako oposizioetara aurkeztu zen, eta postua bereganatu zuen. 1901an, unibertsitate bereko errektore izendatu zuten. 1880an, Madrilera iristearekin batera, fase berri bat hasi zen Unamunoren pentsamenduan. Sasoi horretan ohikoa zen XIX. mendeko razionalismo eta filosofia positibistari heldu eta gaztaroko aro erromantiko zein euskaltzalea betirako baztertuko zuen. Bere pentsamenduan garrantzi berezia berak bizitzaren sentimendu tragikoa deitu zuenak du. Bizi nahi eta hil beharrak bultzatzen du sentimendu tragiko hori. Egoera horrek arrazoimenak konpondu ezin dituen auziak azaleratzen ditu, arrazoimena bizitzarekin etengabeko gatazkan lotuz.
Literaturaren arloan, 98ko Belaunaldia izeneko idazle taldearen barnean kokatzen da. Unamunoren obra oparoa izan zen, batez ere nobelagintzan, eta liburu guztien artean Niebla da nabarmenena, egile askoren ustez. Gaztelanian idatzi zituen ia lan guztiak. Gaztetan, euskaraz bi lan argitaratu zituen “ Agur arbola bedeinkatube!” eta gabon kanta euskaltzale bat.
INFORMAZIO ITURRIAK
Trapagaran kalez-kale
Burdin hitzak...
BURDINHITZAK
HURRENGO ALERA ARTE ONDO PASA